Fillet e Se Drejtes 1

8/3/2019 Fillet e Se Drejtes 1

1/34

HYRJE N FILLET E S DREJTSHYRJE N FILLET E S DREJTS

Objekt studimi i t gjitha shkencave juridike sht e drejta dhe shteti , secila prej tykto dy dukuri i studion n aspektin e vet, duke prcaktuar vlerat prkatse q dalinrezultat i arritjeve shkencore, disa prej tyre studiojn ann historike t shfaqjes dhe zhvillit shtetit dhe t s drejts pra sht fjala pr shtetet dhe t drejtat e mhershme, dstudiojn shtetin dhe t drejtn e sotme , disa merren me studimin e shtetit dhe s drejkonkrete , disa me shtetin dhe t drejtn abstrakte.

FILLET E S DREJTS gjithashtu si objekt studimi kan t drejtn dhe shtetin , ofrojnjohuri fillestare dhe thelbsore lidhur me nocionet shtetrore dhe juridike si dhe ligjshmrit e ktyre dukurive t cilat paraqesin objektin e shqyrtimeve tona.

Edhepse n esenc t gjitha kto shkenca juridike objekt studimi kan shtetin dhedrejtn, FILLET E S DREJTS kto nocione dhe ligjshmri i nxjerr nga studimet dhe arritshkencore t fushave prkatse konkrete , duke marr at q paraqet t veantn natyriduke u shrbyer me metodn deduktive dhe induktive, dmth prej t veants n atprgjithshme dhe anasjelltas.

NOCIONETparaqesin njohjen e nj shtjeje ashtu far sht duke prmbledhurvete t gjitha karakteristikat thelbsore t saj.

LIGJSHMRIT: paraqesin lidhjen e dy apo t m shum shtjeve apo dukurilidhjet e ndrsjella t tyre.

Pr t egzistuar shteti duhet t egzistoj teritori, njerzit dhe pushteti.

E drejta pavarsisht prej vendit, pozits gjeografike, shkalls s arsimimit i njeh 2 llsubjektesh:

1.PERSONAT FIZIK njeriu si individ2.PERSONAT JURIDIK shoqatat e ndryshme, organizatat, institucionet e ndrysh

shoqrore, firmat, ndrmarrjet publike etj.

do njra shkenc personin fizik e trajton sipas karakteristikave t veanta t c

paraqesin objektin e shkencsp.sh. personi fizik n shkencn penale trajtohet si kryerveprs penale, si nxits, si ndihms, si autor i cili ka parapar kryerjen e veprs penale, pky pr veprimin e vet fizik por edhe pr vepr mendore, pr t qen prgjegjs pashoqris, shtetit, ligjit duhet t jet i moshs madhore dhe i shndosh (t ket zotsiveprimit).

psh. Mbi shkencn mbi dhe pr familjen , personi fizik pr t pasur mundsi t krijfamilje dmth t lidh martes, duhet t jet i aft n aspektin fiziko-psiqik, dhe t jetmoshs madhore.

Fillet e s drejts bjn pjes n grupin e shkencave t prgjithshme juridike si pjeprbrse e shkencave shoqrore.

Fillet e s drejts kan raporte t ngushta me grupin e SHKENCAVE JURIDIPENALE , ADMINISTRATIVE , JURIDIKO CIVILE , JURIDIKO POLITIKE DHE JURIDIKSOCIALE.

Raporti i Filleve s t drejts me shkencat juridike sht shum i ngusht sepbazohet n t dhnat e shkencave t tjera juridike n veanti me me shkencat konkrejuridike, gjithashtu edhe shkencat e prgjithshme shoqrore - shkenca

sociologjin,shkencat ekonomike dhe ato politike, sepse nocionet e prgjithshme dheprbashkta lidhur me dukurit shtetrore dhe juridike i nxjerrin vetm me studimendrlidhura juridike dhe shoqrore.


2/34

Fillet es drejts si shkenc juridike i pranojn ndikimet e shkencave t tjera jurid(t veanta) dhe atyre shoqrore por gjithashtu edhe ndikojn n shkencat e tjera juridpra n ato t veanta.

Shkenca juridike pr nga objekti i studimit t dukurive, ligjshmrive dhe fenomenendahet n:1.SHKENCAT E PRGJITHSHME JURIDIKE - q studijojn elementet e prgjithshme,prbashkta pr t gjitha shtetet dhe t drejtat pavarsisht nga aspekti historik, pozita etj.2. SHKENCAT JURIDIKO - HISTORIKE - q ofrojn njohuri lidhur me shtetet reale drendet juridike t cilt kan egzistuar n t kaluarn, e t cilt nuk egzistojn.

3.SHKENCAT JURIDIKE POZITIVE -q merren me studimin e shtetit dhe s drejts egzistuepra me dukurit pozitiveMETODAT N FILLET E S DREJTS

do shkenc ka objektin e vet t studimit , andaj pr tu realizuar ky studim, dmth pr tu arriqllimi i caktuar , shkenca prdor metodat t cilt paraqesin veprimet subjektive t hulumtuelidhur me objektin e caktuar.

Metoda sht lidhur ngusht me objektin e studimit, njra me tjetrn ndihmohen, sashum her mendohet se lnda e prcakton metodn duke e absorbuar n vete.Metoda paraqet trsin veprimeve mendore dhe fizike n procesin e njohjes s lnds caktuar.Kemi dy lloj metodash SHKENCORE dhe TEKNIKE(PRAKTIKE)Metodat e veanta jan:

1.METODA DOGMATIKE (JURIDIKE) DHE NORMATIVE - q sht metod kryesore dspecifike me ann e s cils studiohet shkenca juridike n prgjithsi, ajo prcaktonmnyr t qart saktsin e norms juridike. Kjo n mnyr t qart vrteton se me annorms juridike prcaktohet sjellja e njeriut pr kohn prkatse duke mos vshtrveorit e tjera t norms.

Metoda NORMATIVE merret me t drejtn si sistem i trsishm normativ duanalizuar dhe duke studiuar se far sht prbrja e tij, dhe cilt jan lidhjet dhe raporndrmjet tyre.

Metoda Normative na ofron njohuri pr pjest m t mdha t s drejts jo edhe ppjest m t vogla q jan objekt i metods dogmatike - domethniet konkrete t ndonorme.

Metoda normative mundson ndrtimin e hierarkis s normave dhe akteve juridduke i sistemuar dhe harmonizuar pjest e ulta me pjest e lartat sistemit juridik.2.METODA SOCIOLOGJIKE poashtu prdoret si metod specifike pr hulumtimin dstudimin e shkencave juridike me t ciln hulumtojm faktort social t cilt u japin karakshoqror normave, akteve juridike dhe tr s drejts , duke dhn prgjigje pr ato pyet cilt nuk i ofron metoda dogmatike-juridike dhe normative, psh. Prse shteti dhe e drejan t ksaj apo t asaj natyre, kur dhe si u zhvilluan dhe n shrbim t kujt jan.

-NOCIONI I SHTETIT DHE I S DREJTS -

SH T E T IProcesi i krijimit t shtetit si organizat shtetrore e organizuar ka filluar q n faz

diferencimeve brenda vet shoqris fal shfaqjes s teprics n shoqrin joklasore , pshtimi i forcave prodhuese ka br q t krijohen dallime pronsore dhe dallime t tjera.Elementet e shtetit jan:1.PUSHTETI SHTETROR - nnkuptojm raportin shoqror n t ciln njra purdhron ndrsa pala tjetr sht e detyruar t dgjoj urdhrat e pals s par.


3/34

Pushtti shtetror sht pushteti m i lart , m i fort n gjith hapsirn shtetrore, gjburon nga roli dhe pozita e shtetit n shoqri.

Sipas Viskoviqit - Pushteti shtetror sht pushtti m i lart apo suprem, t cilit t gjiindividt apo grupet madje edhe vet bartsit e pushteteve tjera i nnshtrohen.Dallojm- PUSHTET FAMILJAR- PUSHTET SHKOLLOR- PUSHTET FETAR

NOCIONI I SOVRANITETIT SHTETROR - egzistojn teori t ndryshme pr shtjensovranitetit n shkencn juridike, t cilt fillojn t merren me kt shtje nga fundshek.XVI kur edhe kemi ushtrimin e pushtetit shtetror si pushtet i ndar prej atij kishtarqeveriste individi Mbreti.

Shprehja SOVRAN ka origjin latine SUPRANUS q dmth i lart, m i lart, subjq ka pozit m t lart, n hierarkin e pushtetit shtetror dhe t tjert jan t detyruarnnshtrohen.

Nocioni i sovranitetit shtetror sht ngusht i lidhur me pushtetin shtetror, ansovraniteti sht vetm shprehj e pushtetit shtetror-forcs fizike t shtetit, paraqet njqen i cili tregon kush sht qeveriss n hapsir t caktuar.

Sipas Viskoviqit vetm pushteti m i lart n territorin e vet mund t kunndrshimponimin e vullnetit t shteteve tjera, ai prmend edhe barazin e shtetit karshi shtetetjera q dmth se shteti n raportet ndrkombtare sht subjekt me t gjitha t drejthemelore si jan shtetet tjera

Sipas LOJESAUT Sovraniteti sht cilsi e rndsishme e shtetit , sipas tij sovranisht form q i jep shpirt shtetit ndrsa t tjert merren me faktin se kush sht bartktijsovraniteti , individi apo populli.

Sovraniteti barts i t cilit sht individi - monarku ka prkrahsit e (Makiaveli, ZH.Bodin, Hobsi) ndrsa grupi tjetr prkrahin mendimin se barts i sovranitesht populli (Zhan ZH. Ruso).

Sipas CARRE DE MALBERG Sovraniteti paraqet shkalln m t lart t pusht

shtetror, sepse ky pushtet nuk lejon asnj pushtet tjetr , nuk lejon konkurrenc , pslejon pushtet paralel.

SOVRANITETI POPULLOR DHE KOMBTAR -radhiten menjher pas atij shtetro,Me SOVRANITET POPULLOR nnkuptojm vetm nj cilsi t popullit, dhe si nocdshmon nj karakteristik e cila paraqet negacion t vet pushtetit shtetror natyrinse populli qeveris punt shtetrore , nse kt pushtet e ushtron shumica e popullit .

Me POPULL nnkuptojm trsiae qytetarve q jetojn n nj shtet.SOVRANITETI KOMBTAR paraqet nj cilsi t kombit t pavarur dhe si shprehet autkroat VISKOVIQ pavarsia sht pasoj e sovranitetit t brendshm n plandrkombtar.

KOMBI sht sovran sepse ka t drejtn e krijimit t shtetit t vet , ka t drejtprcaktohet se me k don t jetoj, ka t drejtn e vetvendosjes , ka t drejtn e shkputjbashkangjitjes s nj shteti tjetr apo edhe pr t krijuar shtet t ri.

PUSHIMI I SOVRANITETIT DHE NJOHJA E SHTETIT T RI -Mnyra e pushimit t sovranitetit shtetror m teorin e shtetit dhe s drejts , e t cilgjejme edhe n teorit e s kaluars historike madje q nga Roma e Vjetr sht OKUPIMcila paraqet jo vetm prmbysjen dhe shuarjen e sovranitetit shtetror por ednnshtrimin e popullit vends duke krijuar strukturat e veta shtetrore n hapsirnokupuar.Njohja e shtetit t ri bhet n dy mnyra:


4/34

1.MNYRA KONSTITUCIONALE - (DE JURE)2.MNYRA DEKLARATIVE - (DE FACTO)

Sipas KELZENIT egziston dallimi ndrmjet de jure dhe de facto, sipas tij pranimi de jsht prfundimtar derisa pranimi de facto sht provizor dhe si e till mund t trhiqet.

TERRITORI

Territori paraqet nj veori universale t tr asaj q ekziston. Sepse, do gj

ekziston, ekziston n territor t caktuar, me kt kup-tohet se edhe vet shteti ekzistonterritor t caktuar.

Lidhur me territorin shtetror duhet t themi se ekziston edhe nj veori e territorin e nj shteti tjetr e konsideron si pjes t vet. Kjo pjes e territorit, natyrisparaqet nj kategori t s drejts ndrkomb-tare. sht fjala pr nocionin

EKSTERRITORIALITETI. Kjo pjes e territorit ka t bj me selit e prfaqsive diplomatt nj shteti n shtetin tjetr. Ky territor bie nn jurisdiksionin e shtetit prfaqsia e t csht. Ktu gjejn zbatim parimet e reciprocitetit. d.m.th. se shtetet lidhin marrdh-diplomatike, ndrshtetrore dhe si t tilla veprojn brenda rregullave prkatse, prcaktuara nga e drejta ndrkombtare publike.

SHTETSIA

Nocioni i shtetsis paraqet lidhjen juridike t qytetarit me shtetin.

Qytetart t cilt gzojn t drejta dhe detyrime (lojalitetin, gzimi i te drejtapolitike, ushtrimi i shrbimit ushtarak, gzimi i mbrojtjes shtetrore pr qytetaret jasshtetit, mbrojtjen e vendit, te drejtn e ekstradimit etj.) dhe i nnshtrohen jurisdiksioshtetror quhen SHTETAS.

Qytetart t cilt gzojn t drejta private-civile dhe gzojn imunitetin personal,

edhe autorizime dhe obligime t tjera jan qytetarJOSHTETAS.Shtetsia fitohet n 3 mnyra:1. fitimi i shtetsis n baz t vijs s gjakut (IUS SANGUNIS), - pra, pers

fizik fiton shtetsin t ciln e kan paraardhsit e tij.2. fitimi i shtetsis sipas lindjes n territorin e lindjes (IUS SOLI

pavarsisht prej vijs s gjakut .3.fitimi i shtetsis sipas natyralizimit (IUS DOMICILI) - pra sht fjala

personat fizik t cilt jetojn n shtetin tjetr, jasht vendit t lindjes.

Humbja e shtetsis mund t bhet sipas kushteve q i parasheh ligji, si sht largapo mohimi i shtetsis dhe marrja e saj, si dhe kur territori i nj shteti kalon ne territori

shtetit tjetr, gjegjsisht, behet territor i shtetit tjetr

E DREJTANocioni i norms n prgjithsi-

E drejta paraqitet gjat procesit t shkatrrimit t organizimit t par t shoqrdifuze, si rezultat i zhvillimit t prons private dhe i ndarjes s shoqris n klasa.

Me zhvillimin e shoqris, zhvillohen edhe normat, sepse, sjelljet ndikojn n zhvillime normave, ndrsa kto ndikojn n zhvillimin e sjelljeve

Dallimet ndrmjet ligjeve natyrore dhe normave shoqrore konsistojn n gjasht pik1). N aspektin e krijimit


5/34

2). N aspektin e fuqis ligjet natyrore veprojn pa prjashtime ligjore3). N aspektin e bazs ndaj s cils veprojn (n materien orga-nike, n organizdhe n vetdije dhe vullnetin, ndrsa, normat shoq-rore veprojn kryesisht nvetdijes dhe n vullnet - do t thot nprmjet tyre n njeriun),4). n aspektin e qllimit,5). N aspektin e vlersimit-gjykimit (norm e mir apo norm e keqe),6). N aspektin e sanksionit;

T gjitha normat ndahen n dy grupe:1). n norma teknike - paraqesin rregullat t cilat rregullojn sjelljet e njer

ndaj natyrs, pra, kryesisht ndaj saj, pr t arritur qllimin e caktuar2). n norma shoqrore - paraqesin ato rregulla q paraprakisht rregullo

mnyrn e sjelljes s njeriut ndaj pjestarve t tjer t shoqris. Natyrisht shoqria kto rregulla i konsideron si t dobishme dhe t mira.

Normat shoqrore sipas karakteristikave mund t klasifikohen n 4grupe:1). krijuesi i norms,2). mnyra e krijimit,3). sanksioni dhe4). kush e zbaton sanksionin

ZAKONET

Zakonet jan rregulla t shoqris s paorganizuar, shoqris jo mjaft t diferencuarmas e cila n vetdijen e vet rregullon raportet shoqrore, ato krijohen ngadal duke uprcjell brez pas brezi sjelljet e caktuara t cilat masa i konsideron si t mira dhe prsritje tyre e gjat imponon domosdoshmrin detyruese q ato si t tilla t respektohen

MORALI

Normat e moralit, ndryshe nga zakonet, nuk krijohen duke u prsritur sjelprkatse pr nj koh t gjat, por kto mund t krijo-hen aty pr aty, t bazuaravetdijen e njeriut lidhur me at se ka sht e mir dhe ka s' sht e mir.

Normat e moralit jan rregullajo t imponuara, pra, jan rregulla t cilat nuk paraqevullnetin e imponuar nga subjekte t tjera, por jan shprehje e rrethanave objektive

Normat e organizatave shoqrore -Organizatat shoqrore jan krijime njerzore, krijime t vetdij-shme, t planifikuara dheorganizuara mir, ato krijohen pr t ushtruar nj veprimtari t caktuar.

Shteti si organizat shoqrore, ose si organizat e dhuns s orga-nizuar n baz

normave juridike, dallohet prej organizatave t tjera, fal kryesisht elementit t vetjashtm-forcs fizike. Shteti sht i prqendruar shum m tepr n zbatimin e normashoqrore dhe normave juridike sesa n krijimin e tyre,

Normave shoqrore shteti u ofron mbshtetje duke u dhn karakterin e normjuridike, duke u siguruar zbatim dhe duke u siguruar sanksionin nse norma nuk respektohdhe nuk zbatohet. Nor-mat e ktilla shoqrore, kur i mbshtet dhe i mbron shteti i quajNORMA JURIDIKE - E DREJTA.


6/34

RAPORTII SHTETIT DHE I S DREJTS ME DUKURIT TJERSHOQRORE

Ndryshimet evolutive dhe revolucionare

Ndryshimet spontane dhe t ngadalshme t cilat ndodhin n shoqri, n shtet dhe t drejt me nj emr mundf i quajm NDRYSHIME EVOLUTIVE.(psh.reforma, grushtshdhe komploti)

Ndryshimet evolutive jan pra ndryshime kuantitative, t ngadalshme, t vog

t cilat pr njeriun e rndomt jan t pavrejtura. t cilat nuk e ndryshojprmbajtjen e as funksionin e sendit apo t dukuris.REFORMA - kuptojm ndryshimin e rndsishm n shtet dhe n t drejt me an

s cils ndryshojm gjendjen ekzistues. Mund t ket reforma n arsim, shkenc , kultur.GRUSHTSHTETI - sht ndryshim i cili ndodh n shtet dhe n t drejt i ushtruar

an t dhuns fizike dhe pr qllim ka rrmbimin e pushtetit n mas m t madhe sesa qtakon grupit apo shtress s caktuar.

Grushtshteti sht dukuri e kundrligjshme, sepse, ushtrohet kundr dispozitajuridike, rendit juridik, lidhur me ndarjen e aurtorizimeve dhe prgjegjsive. Grushtshtetiushtrojn personat apo grupet q bjn pjes n hierarkin e lart shtetror.

KOMPLOTI - sht nj lloj i ndryshimit evolutiv, me t cilin ndryshimi bhet, natyrisn mnyr t kundrligjshmej Komploti pothuajse sht i ngjashm me grushtshtetin, mevetmin dallim se kt e ushtrojn personat apo grupet q nuk gjenden n hierarkin e lashtetrore.

NDRYSHIMET REVOLUCIONARE jan ndryshime t shpejta, t mdha. Me ndodhe tyre, ndryshon forma, esenca apo prmbajtja e dukuris ose e sendit. Kemi transformiminj dukurie n dukuri t re, t nj sendi n send tjetr, pra, dukuria apo sendi ndryshontrsi, apo mund t ndodh, q me ndryshimet e ktilla t ndryshoj prmbajtja, funksioshtetit, po ashtu edhe i s drejts.

Mnyra e ushtrimit t ndryshimeve revolucionare mund t jet e dyllojshme:I. Revolucioni i ushtruar me dhun,

2.Revolucioni i ushtruar n mnyr paqsore.Revolucioni si dukuri e kundrligjshme edhe pas kryerjes nse do te prmbysej - ndo

kthimi apo rikthimi i bartesve t mhershm t pushtetit shtetror, pushtetit politik dekonomik. t cilt do ta shkatrrojn organizatn e cila pretendonte ta merrte pushteshtetror. Kjo dukuri n teorin e s drejts quhetKUNDRREVOLUCION.

ORGANIZATA SHTETRORE

Shteti si organizat dhe aparat

SHTETI - sht organizat shoqrore politike e cila ka aparatin e dhuns dhe t cilprdor brenda kufijve t sa pr t vn drejtsi apo rregull n jetn shoqrore.

Organet shtetrore sipas hierarkis i ndajm, n :

1. organet m t larta shtetrore - organet e ktilla zakonisht jan orgashtetrore t cilat jan m t larta dhe ushtrojn pushtetin n tr territorin shtetror

2. organet e larta shtetrore - jan organe t larta shtetrore t cilat

fushveprimin e vet duken si organe ndihmse t organeve m t larta


7/34

3. organet e ulta shtetrore - jan ato organe t cilat kan pozitn m t ulthierarkin shtetrore

Sipas prbrjes ndahen n:1.Organe individuale (inokose) - jan ato organe n t cilat vendos n mnyr

autorizuar individi, si person zyrtar i shkalls m t ult2.Organe kolegjiale (trupore) -jan ato organe t cilat vendimet e veta i marrin

mnyr kolegjiale, pra, n trup

Sipas fushveprimit n:

1.Organe ligjdhnse2.Organet administrative3.Organet gjyqsore

Sipas karakterit dhe mnyrs s ushtnmit:1.Organe demokratike - nnkuptojm t gjitha ato organe shtetrore t cilat vij

n pushtet me ann e zgjedhjeve, domethn, ato organe t cilat i zgjedh populli2.Organe burokratike - organet t cilat n pushtet vijn jo nprmjet proce

zgjedhor por me ann e dhuns fizike duke imponuar pushtetin faktik, apo duke u emrnga ndonj subjekt i lart shtetror.

Organet e armatosura - jan ato t cilat kan mjetet e dhuns fizike dhe t ktjan: ushtria dhe policia

Organe civile - kuptojm t gjitha organet shtetrore t cilat nuk kan mjetedhuns fizike. me prjashtim t disa organeve administrative.

Shumica e kualifikuar - sht nse krkohet numri m i madh i votave nga ai prbn shumicn absolute, p.sh. 2\3 , 3\5 etj.

Kuorumi - N vendimmarrjet nga trupi-kolegji, parashtrohen disa pyetje t cilat kat bjn me kuotn e antarve t organit.

Vota absolute - n qoft se sht nj m tepr se gjysma e numrit t prgjithsht votave.

Shumic e zakonshme (relative) - Pr marrjen e vendimeve meritore zakonikrkohet shumica e votave.

SHTETI LIGJOR - , ose shteti i s drejts n kuptimin e sotm, nnkupton organizashtetrore shtrirja e pushtetit shtetror dhe funksionimi i s cils jan t caktuskajshmrisht me norma juridike.

TRAJTATTRAJTATE SHTETITE SHTETIT

Dallojm kto trajta shtetrore:1. trajta e sundimit,2. trajta e rregullimit shtetror,3. trajta e regjimit politik4. trajta e pushtetit shtetror

1.1.TRAJTA E SUNDIMITTRAJTA E SUNDIMIT

Sipas kmpetencs territoriale n:1.organet e njjta dhe t

barabarta2.organet e nnshtruara


8/34

Trajta e sundimit sipas nj kriteri caktohet sipas numrit t perso-nave t cilushtrojn pushtetin m t lart - suprem - brenda shtetit.

Trajtat e sundimit jan:1.MONARKIA - sundimi i nj individi - monarku2.TIRANIA - sundimi i dhushm3.ARISTOKRACIA - sundimi i pakics4.OLIGARKIA - sundimi i pakics n mnyr t dhunshme5.DEMOKRACIA - sundimi i shumics6.OHLOKRACIA - sundimi i shumics n mnyr t dhunshme7.TIRANIA - e cila sht trajta m e vrazhdt

Me MONARKIN kuptojm at trajt t sundimit n t ciln shefi i shtetit sht persme privilegje t mdha, t cilat e bjn t jet mbi qytetart

Monarku karakterizohet si shef i shtetit me at se ai trashgohet, ndryshe shefi i shten republik, i cili zgjidhet. Karakteristik tjetr sht se monarku kt post e ushtron gjatr jets s tij

Llojet e monarkis

Sipasasaj se n far pozita juridike sht monarkut ekzistojn dy lloje t monarkisMONARKIA ABSOLUTE - ku n t njjtn koh monarku sht shef i shtetit dhe organ mlart shtetror MONARKIA E KUFIZUAR - ku monarku sht vetm shef i shtetit, jo edorgan m i lart.

Kemi edhe:MONARKIA E PAKUFIZUAR (JOKUSHTETUESE)MONARKIA E KUFIZUAR (KUSHTETUESE)

si dheMONARKIA PARLAMENTAREMONARKIA JOPARLAMENTARE

NOCIONI I REPUBLIK S

Nocioni i republiks sht i kundrt me monarkin. Shefi i shtetit n republik nugzon privilegjet personale, sepse nuk sht person sovran. Shefi i shtetit n republik si detyruar f i nnshtrohet rendit juridik, s drejts, andaj ai ka edhe prgjegjsi t dyfishprgjegjsi politike dhe penale.

TRAJTA E REGJIMIT POLITIK

Trajta e regjimit politik caktohet sipas kritereve se kush sht barts i sovraniteshtetror, domethn pushtetit shtetror. Sipas ktij kriteri ekzistojn dy trajta t organizishtetror:

1.DEMOKRACIA - paraqet trajtn e regjimit politik, ku pushteti i takpopullit, domethn shumics s popullit, ku shumica qeveris mbi pakicn e populli

2. AUTOKRACIA - paraqet trajtn e regjimitpolitik, ku pushteti i takon pakic

kemi dy elemente kryesore t demokracis:1. Krijimi i vullnetit politik t popullit2. Realizimi i vullnetit politik.


9/34

DEMOKRACIA FORMALE

Demokracia formale prfshin mjetet dhe masat me ndihmn e t" cilave organizata shtetrlidhet me popullin, natyrisht me shumicn e popullit, nprmjet mekanizmave t vet, pr ta realizuvullnetin politik t popullit

DEMOKRACIA E DREJTP RDREJT

Demokracia e drejtprdrejt, sht negacion i vet shtetit, do t thot populli qeveris drejtprdrejt duke mos pasur nevoj pr asnj lloj t organit shtetrPra, nse vrtet ekziston demokracia eplot, ather s'mund t bhet fjal fare pshte-tin, domethn pr ekzistimin etij.

Realizim i demokracis s drejtprdrejt - sht. pra. kur i tr populli eushtrpushtetin shtetror

Sa i prket shtjes procedurale t marrjes s vendimeve, duhet theksuar se kjo nsht aq e thjesht. Ktu jan dy momente gjat marrjes s vendimit q vlen f i prmendi

1. iniciativa, propozimi pr marrjen e vendimit - t ciln do ta bnte masa e gj2. marrja e vendimit. vendosja lidhur me propozimin - ndonj organ tjetr, du

e sanksionuar apo duke e refu-zuar vrtetimin e vendimit t marr m par

Pr sa i prket ushtrimit t demokracis s drejtprdrejt ekzistoj-n dy mnyra:1. Tubimi gjithpopullor- i cili ushtron kompetencn shtetrore q i sht caktua2. Votimi jasht tubimit - nuk lejon q masa t diskutoj fare lidhur me propozim

apo iniciativn, por ajo vetm vendos, natyrisht duke votuar.

Mnyra e par e ushtrimit t demokracis se drejtprdrejt zbato-het nprmKuvendit popullor apo tubimit, ndrsa mnyra e dyt, kur populli vetm vendos, sreferendumi.

DEMOKRACIA E P RFAQSUESE

N demokracin prfaqsuese pushtetin e ushtron organizata shtetrore, por n emt popullit, pra e prfaqson popullin i cili vet nuk mund ta ushtroj kt pushtet

Demokracia prfaqsuese dallon prej demokracis s drejtpr-drejt me ushtrimipushtetit shtetror-nprmjet prfaqsuesve t zgjedhur, pra kemi t bjm

prfaqsimin e popullitN demokracin prfaqsuese vullneti i popullit zbatohet, si kemi thn edhe

hert, nprmjet prfaqsuesve t cilt i zgjedh populli, t cilt marrin pjes n organshtetrore dhe aty ata i realizojn krkesat e popullit.

Mandat i lidhur - Kjo do t thot se prfaqsuesi i zgjedhur sht i lidhur dhdetyruar q vullnetin e popullit ta prcjell n organet prfaqsuese dhe at ta realizoj.

Mandat jo t lir - Ktu prfaqsuesi ka liri t plot t veprimit apo t sjelljes p

abrogimit t institucionit t revokimit. Edhe ky mandat s'sht treguar i mir, andaj skrkuar kalimi n nj sistem tjetr i cili do t ishte nj mesatare e t gjitha sistemevemparme.

AUTOKRACIA

Vet shprehja (autis-vet) tregon se pushtetin e ushtron pakica, pakica e popuAutokracia, pra sht trajt e regjimit politik e kundrt me demokracin, sht qeverisjpakics ndaj shumics s popullsis.

LLOJET E AUTOKRACIS


10/34

Autokracit gjat historis njerzore kan qen t llojllojshme, andaj, edhe jemrtuar me emra t ndryshm. Shteti autokratik m s teprmi mund t emrtohet shprehjen diktatur, shtet aristokratik, shtet oligarkik, shtet tiranik, shtet despotik dhe shplutokratik.- DIKTATURA - lidhet me pushtetin e nj individi i cili e ushtron pushte-tin personal - persi cili n pushtet s"ka ardhur n baz t trashgimis (monarku), por ka ardhur n mnyrkundrligjshme - me forc, duke sunduar apo duke qeverisur n mnyr t vrazhd, dushkelur t drejtat dhe lirit e njeriut, madje edhe t pjestarve t shtress s lart.

- ARISTOKRACIA - sht ai lloj i autokracis ku pushtetin shtetror e qeveris nj grup ashtres e njerzve e cila konsiderohet se sht e veant nga t tjert-kjo n baz t gjaku- OLIGARKIA - paraqet nj lloj t shtetit autokratik, ku s'do mend qeveris pakica e popuktu pushteti i takon nj grupi t njerzve.- SHTETI TIRANIK - kuptojm shtetin i cili sht identik me diktatur, ku qeveris individimnyrn m t egr dhe kuptohet n interesin personal, jo edhe n interes t prgjithshm- SHTETI DESPOTIK - paraqet po ashtu trajtn e qeverisjes s pakics mbi shumicmadje t qeverisjes s individit apo grupit n mnyr mjaft t egr do t thoshim, me fot pakufizuar e cila natyrisht, s'sht e rregulluar paraprakisht me asnj dispozit juridike.

TRAJTA E RREGULLIMIT SHTET RORNocioni i trajts s rregullimit shtetror -

TRAJTA E RREGULLIMIT SHTETROR - paraqet lidhjet dhe raportet ndrmjet organeqendrore dhe joqendrore t pushtetit shtetror.

Organet joqendrore mund t prcaktohen sipas :kriterit territorial - pra qytetart dhe grupet e njerzve t territorit t caktuar,kriteritpersonal -grupet me veori t njjta, fetare, profesi-onale etj. dhekriterit real - sipas ushtrimit t autorizimeve prkatse.

T gjitha shtetet q jan t prbra prej organeve qendrore dhe joqendropavarsisht prej madhsis t tyre jan shtete t decentralizuara.

N qoft se organet joqendrore nuk gzojn asnj ik t pavarsis juridike, at-her themi se kecentralizim juridik.Nse organet joqendrore kan ndonj pavarsi juridike, ather themi se kemi t bjm decentralizimin juridik.

SHTETI I P RBR

SHTETI I PRBR - paraqet organizatn shtetrore q prbhet prej dy e

shum shteteve, por q n nj mnyr i nnshtrohen pushtetit qendror.

Egzistojn kto lidhje shtetesh:1.KONFEDERATA2.FEDERATA3.UNIONI (reale dhe personale)4.PROTEKTORATI

KONFEDERATA - paraqet trajtn e shtetit t prbr ku shtetet antare janlidhur me nj kontrat juridike ndrkombtare , duke krijuar organe t prbashkta ku shtet antar mund t braktis kt bashksi kur t dshiroj.


11/34

FEDERATA - sht trajt e shtetit t prbr e cila paraqet nj lidhje shum mngusht ndrmjet shteteve se konfederata, ku krijohet organi qendror i cili n kuptimidrejt t fjals sht barts i pushtetit shtetror, pushtetit sovran.

N teorin e shtetit dhe t s drejts parashtrohet shtja e rapor-teve, e bartjes sovranitetit shtetror n shtetin e prbr - shtetin federal. Lidhur me kt shtje ekzistotri mendime:1. Se shteti federal sht barts i sovranitetit - pra pushtetin shtetror sovran efederata, jo edhe shtetet antare t federats. Nga kjo del konkluzioni se shteti federal sshtet, ndrsa shtetet antare nuk jan shtete, por gzojn nj auto-nomi t gjer juridike.

2. Shtetet antare jan sovrane, ndrsa bashkimi i shteteve n federatdomethn federata s'sht sovrane dhe federata nuk paraqet shtetin e prbr, prbhet prej disa shteteve t thjeshta, t lidhura me nj lloj t kontrats.3. Se sovraniteti sht i ndar ndrmjet federats dhe shteteve antare qkrijojn shtetin e prbr - ndrsa as federata e as shtetet antare nuk do t issovrane si t vetme, por t gjitha si trsi bjn shtetin e prbr dhe natyrisht, si i ktilltrsi sht sovran.

PROTEKTORATI - paraqet llojin e shtetit t prbr mbi t cilin e ushtron pushtetin nj shi fort duke i siguruar mbrojtjen dhe sigurin, pra, vnien e nj organizate shtetrore nombrelln e nj shteti t fort.

UNIONI REAL - paraqet nj trsi t shteteve antare, pra krijohet nj subjekt i cili botn e jashtme komunikon si i vetm, si trup unik. Ky unitet arrihet me an t nj kont-randrkombtare duke ruajtur pavarsin juridike brenda shtetit

UNIONI PERSONAL - ndrkaq shtetet antare e kan t prbash-kt vetm institucionishefit t shtetit (monarkun), ndrsa n shtjet e tjera jan plotsisht t pavarura - si aspektin e jashtm ashtu edhe n at t brendshm, pra nuk paraqesin subjektin e vetshtetror, por do-njri prej tyre - sht subjekt i s drejts ndrkombtare.

Jan t njohura unionet, si kan qen:Unioni i Suedis dhe i Norvegjis, Unioni i Austrohungaris, i Danimarks dhe Islandsvitet 1815-1945, pra n nj interval kohor jo t njjt (unionet reale), ndrsa

unionet personale kan ekzistuar ndrmjet Anglis dhe Hanoverit, Hola-nds dLuksemburgut

SHTETI I THJESHT - raporti ndrmjet organeve qendrore dhe joqendropjest m t ulta t organizats shtetrore kan shum pak t drejta n krahasme pjest organizative n shtetin e prbr.

CENTRALIZIM - kuptojm raportin ndrmjet organeve qendrore dhe atyjoqendrore, ku i tr pushteti u takon organeve qendrore.

DECENTRALIZIMI - shtsistem i raporteve midis organeve joqendroredhe qendrn t ciln organet joqendrore gzojn njfar shkalle t pavarsis.

Decentralizimi mund t jet :

Decentralizimi territorial - nnkupton se organet joqendrore n territorin e veushtrojn t gjitha punt n mnyr t pavarur, pra qyte-tart e ushtrojn pushteshtetror duke marr pjes aktive n zgjidhjen dhe realizimin e interesave t veta brenhapsirs prkatse.

Decentralizimi personal - nnkupton bartjen e disa punve shte-trore morganizatat, antart e t cilave jan t lidhur me veori t prbashkta (profesioni i njjtsi jan shoqatat e ndryshme, n kupti-min e sotm edhe shum organizata joqeveritare.

Decentralizimi real - nnkupton ushtrimin e punve t njjta shte-tr(komunikacioni, shndetsia, kultura) n nivelin e hapsirs s caktuar nga disa organizata


12/34

Pr nga karakteri Decentralizimi mund t jet : Decentralizim Demokratik dDecentralizim Burokratik.

TRAJTA E PUSHTETIT SHTETROR

Pushteti shtetror prbhet nga :1.PUSHTETI LIGJDHNS2.PUSHTETI EGZEKUTIV

3.PUSHTETI GJYQSORPushteti shtetrore varsisht prej regjimit politik, sistemeve partiake, karakterit t shtetit funksionsipas 2 parimeve:

1.PARIMI I NDARJES S PUSHTETIT SHTETROR - konsiston n ndarje t kttri fushave, funksioneve apo pushteteve shtetrore, q donjra prej tyre ta ushtrpushtetin n mnyr t mvetsishme, t pavarur, duke mos u przier n (veprimtarifunksionin) pushtetin tjetr.

2.PARIMI I UNITETIT T PUSHTETIT SHTETROR - mund t ushtrohet n sistempolitike t shteteve jodemokratike dhe t atyre demokratike.

Parimi i unitetit t pushtetit shtetror aplikohet sipas dy mny-rave:

1. Sistemi i Konvents - sht aplikuar n Zvicr. Parlamenti i dal nga votaqytetarve ushtron pushtetin ligjdh-ns dhe at administrativ. Tr aktivitetin ligjdhndhe ekzekutivo-ad-ministrativ e ushtron nprmjet organit t veant - Kshillit Kombtar.

Ky Kshill pr punn e vet i prgjigjet parlamentit. Kshilli sht organ ndihmparlamentit dhe do antar i tij udhheq kt kshill me mandat njvjear, duke fuzionfunksionin edhe t shefit t shtetit njkohsisht. Pra, sipas sistemit t Konvents nuk organ t veant ekzekutiv - shefi i shtetit nuk ekziston

2. Sistemi i Kuvendit.- Sipas t cilit, organi ligjdhns i zgjedh organet e tjera apemron pr nj koh t caktuar. Puna e organeve administra-tivo-ekzekutive dhe gjyqssht e bazuar n aktet t cilat i nxjerr organi m i lart - kuvendi dhe natyrisht se pr pune vet i prgjigjen Kuvendit. Sistemi i ktill sht aplikuar n ish- Federatn Jugosllave.

SISTEMI PRESIDENCIALSISTEMI PRESIDENCIAL

SISTEMI PRESIDENCIALSISTEMI PRESIDENCIAL -- paraqet sistemin i cili n mnyr m t besueshme zbatuar parimin e ndarjes s pushtetit shtetror, ku Presidenti sht barts i pushtadministrativo-ekzekutiv.

Pushteti ligjdhns sht plo-tsisht i ndar nga veprimtarit e tjera. Kt organzgjedh populli.

Pushteti administrativo-ekzekutiv, gjithashtu sht i ndar dhe shum i fort. N kt organeve administrative qndron kryetari (pre-sidenti) i republiks.

Presidentin gjithashtu e zgjedh populli.Sipas siste-mit presidencial, ministrat i emron vet presidenti (sekretart shtetro

t cilt i prgjigjen presidentit pr punn e tyrePushteti gjyqsor ushtrohet nga ana e gjykatsve t cilt kt pushtet e ushtrojn mnyr t mvetsishme t pavarur

Presidenti gzon t drejtn e vetos-pezulluese, t drejtn e pengimit t ekzekutimt vrtetimit t ligjit (nnshkrimin) i cili sht miratuar nga organi ligjdhns.

N qoft se organi ligjdhns, pas nj kohe aktin apo propozimligjin e miraton me 2/votave, ather akti apo ligji n fjal sht valid, i plotfuqishm.

Presidenti ka t drejt q organit ligjdhns t'i drejtoj iniciativ ligjore. Pra, ropresidentit n lmin e nxjerrjes s ligjeve sht i madh.

Pushteti ligjdhns przihet n push-tetin administrativo-ekzekutiv, domethn autorizimet e presidentit, duke i lejuar apo duke mos i lejuar emrimin (zgjedhjen)funksionarve n postet qeveritare, ose duke shqyrtuar ndonj shtje politike.


13/34

Gjykata Supreme n SHBA, przihet n punt e organit ligjdhns duke pengzbatimin e akteve juridike t cilat jan n kundrshtim me Kushtetutn amerikane.

SISTEMI PARLAMENTARSISTEMI PARLAMENTAR

SISTEMI PARLAMENTARSISTEMI PARLAMENTAR -- Sistemi parlamentar n Angli pr synim ka pasur ngushtimin ddobsimin e pushtetit administrativo-ekzekutiv dhe forcimin e pushtetit ligjdhns, kufizimin e pushtetit t monarkut, n veanti n monar-kin absolute.

Kjo sht arritur duke krijuar kshillin e ministrave (qeverin) e cila qeveris pushteadministrativo-ekzekutiv.Kshilli i ministrave i propozon monarkut se far akte do t nxjerr. Shefi i shtetit, p

edhe ministrat mund t refuzojn q t nnshkruajn aktin prkats, pra, n mnreciproke, ndrmjet monarkut (shefit t shtetit) dhe ministrave t resorve t ndryshm.

Ministrat n sistemin parlamentar pr punn e vet i prgjigjen parlamentit (orgaligjdhns), andaj parlamenti mund t shpall mos-besimin ndaj tyre dhe, natyrishtshkarkoj ata.

Qeveria si organ kolektiv i prgjigjet parlamentit, si edhe do ministr ve e ve. Ppushteti ligjdhns ka mbikqyrje dhe gzon pushtet m t lart sesa orga

administrativo-ekzekutive.N qoft se raportet keqsohen n drejtim t qeveris dhe organit ligjdhns, athe

kshilli i ministrave apo qeve-ria i propozon shefit t shtetit q ta shprndaj parlamendhe, natyrisht t caktoj zgjedhjet e parakohshme parlamentareQeveria e ka iniciativn e propozimit t ligjeve, pra nprmjet propozimeve qeve

merr pjes n fushveprimin e organit ligjdhns, madje shpeshher qe-veria i nxjerr aktecilat duhet t jen n kompetenc t organit ligjdh-ns, si sht rasti me dekretin me fligjore, apo dekretligjet, akte kto pr nga prmbajtja ligje, ndrsa i nxjerr qevedomethn pushteti administrativo-ekzekutiv. N kt drejtim forcohet pushteti administtivo-ekzekutiv dhe natyrisht se dobsohet pushteti ligjdhns.

Pushteti gjyqsor sht plotsisht i pavarur brenda kompetencave ligjore.

SISTEMI I PSISTEMI I PRZIERRZIERSISTEMI I PSISTEMI I PRZIERRZIER -- funksionon n baz t parimit t ndarjes t pushtetit shtetror, shsistem i cili n vete bart elemente t dy sisteme-ve t mparshme: sistemit presidencial dsistemit parlamentar, prqendrohet m tepr n forcimin e pushtetit ekzekutiv - n veat shefit t shtetit, por bart edhe veori t parlamentarizmit.

Sipas sistemit t przier, pozita e qeveris sht me e mvet-sishme nparlamenti, por m e varur nga shefi i shtetit.

Shefi i shtetit zgjidhet n mnyr t drejtprdrejt nga populli, andaj gzon edautoritet t lakmueshm. Kt pozit e forcojn dispozitat kushtetuese, si prmendrastin e Francs apo t Rusis s sotme.

Sipas ktij sis-temi, kryetari apo shefi i shtetit e propozon mandatarin pr formiminqeveris, pra qeveria krijohet jasht parlamentit dhe, duke pasur parasysh kt kompeten

kryetari n propozim t mandatarit t qeveris ka t drejtn e shprndarjes s parlamedhe shpalljen e zgjedhjeve t parakohshme parlamentare.Kryetari i shtetit shkarkon kryeministrin dhe me propozim t tij edhe antart e tjer

qeveris, meqense ai vet i zgjedh apo i emron.Qeveria mban prgjegjsi politike para parlamentit. parlamenti mund t'ua shkurt

votbesimin antarve t qeveris.Puna e qeveris mbikqyret nga parlamenti - mirpo qeveria edhe n kt rast

bashk-veprim me shefin e shtetit mund ta shprndaj parlamentin.

RENDI JURIDIKRENDI JURIDIK


14/34

RENDI JURIDIK - sht proces i organizuar, ku pa rendin juridik nuk mund t egzistoj njshoqri e organizuar ajo paraqet nj sistem harmonik t sjelljeve njerzore sipas normavejuridike.

Lidhur me elementet e rendit juridik n teori ekzistojn dy qndrime:1. qndrimi normativist - Prkrahsit e ktij qndrimi mendojn se e drejta prbhet prnormave t cilat i krijon pushteti shtetror, pra burim i s drejts sht norma (rregulla),andaj edhe quhen normativist.2. qndrimi sociologjik - Prkrahsit e qndrimit sociologjik mendojn se t drejtn nuk prbjn normat t cilat i krijon pushteti shtetror, por e drejta paraqet sistemin e raporte

shoqrore (fakteve apo rrethanave sociale), jo edhe t normave. Andaj, t gjithmendimtart e ktij drejtimi quhen sociolog.

N teorin e shtetit dhe t s drejts ekziston mendimi se elementet kryesore t renditjuridik jan dy:elementi normativ - i cili prbhet prej normaveelementi faktik - q prbhet prej sjelljeve sipas normave.

NORMA JURIDIKE - sht nj rregull me an t s cils rregullohet sjellja e individve nshoqri.

Pr normn juridike jan t rndsishme dy karakteristika:

1. Lidhmria e saj pr subjektin autoritar (shtetin)2. Efikasiteti i saj

Sipas autori kroat B. Periq normat juridike sipas kriterit t dedikimit ndahen :1.Normat juridike q u prkasin subjekteve,2.Normat juridike sipas vlefshmris hapsinore (territoriale),3.Normat juridike sipas vlefshmris kohore,4.Normat juridike sipas prbrjes s tyre

Grupi tjetr i autorve bn ndarjen e normave juridike n:1. Norma kushtzuese dhe jokushtzuese,2.Norma t prgjithshme juridike dhe norma juridike t veahta

NORMAT KUSHT ZUESE - krijohen pr situata t cilat mund t ndodhin, domethn t cilat ligjvnsi sht i vetdijshm se mund t ndodhin duke pasur parasysh rrethanat t cilat zhvillohen raportet shoqrore brenda shoqris. P.sh., "t gjith meshkujt e moshmadhore duhet t kryejn shrbimin ushtarak", me vet faktin se personi arrin moshmadhore - i nnshtrohet rregulls prkatseNORMAT JOKUSHT ZUESE (norma konkrete) - Normat t cilat krijohen pr rasekzistuese, pra pr rastet e dhna.

NORMA E P RGJITHSHME JURIDIKE - sht ajo rregull e cila u adresohet t gjiqytetarve n territorin shtetror. Normat e prgjithshme juri-dike i prkasin numritpacaktuar t rasteve, pra norma e prgjithshme i prfshin t gjith personat t cilt gjendapo mund t gjenden n t njjtn situat t rregulluar paraprakisht me norm. P.sh., norm "ndalohet vrasja", "t gjith qytetart duhet t paguaj n tatim"

NORMA E VEANT JURIDIKE - sht ajo rregull e cila u adresohet grupitveant t qytetarve, pra jo t gjithve, ndrsa disa autor mendojn se me an t norms veant rregullohet vetm nj rast i caktuar dhe sipas rregullit emrtohet: p.sh., "Agrpr veprn e kryer dnohet 2 muaj burgim.

Vlefshmria e norms n territor (hapsir) do t zbatohet sipas parimit personaldparimit territorial.

Normat juridike q vlejn pr nj pjes t territorit t caktuar si, fjala bie, lirimi ntatimi pr koh t caktuar, investime t posame pr territorin e caktuar etj., kto nor


15/34


16/34

Fuqia prapavepruese vepron edhe n dy raste t tjera:1. Kur bjm interpretimin e ligjit - n rastin konkret kur nxirret ligji i ri me

arsye t interpretimit t ligjit ekzistues dhe2. kur kemi t bjm me zbraztirat juridike

Norma juridike prbhet prej dy elementve kryesore:- DISPOZICIONIT- SANKSIONIT

Zbatimi i njrs pjes shmang n mnyr t paevitueshme zbatimin e pjess tjetr t

norms, moszbatimi i dispozicionit sht kusht pr zbatimin e sanksionit - pra gjen zbatimrregulla e dyt - sanksioni, ndrsa dispozicioni zbatohet n disa raste kur t plotsohet kus- n veanti t rasti i normave kushtzuese.

Sanksioni zbatohet n rast t mosrespektimit-zbatimit t dispozicionit , ather donorm duhet ta ket pjesn prshkruese si kusht pr aplikimin e sanksionit (hipoteza esanksionit).

Norma jokushtzuese juridike i ka tri element:HIPOTEZA E DISPOZICIONIT- sht pjes e norms s prgjithshme juridike n t cilnparashihet dhe n mnyr tipike bhet prshkrimi i ndonj ndodhie (sjelljeje) prej s cilsvaret dispozicioni.

DISPOZICIONI - , sht pjesa parsore dhe m e rndsishme e nor-ms juridike ( e norme juridike), sepse kjo tregon krkesn sipas s cils qytetart duhet dhe mund t silleHIPOTEZA E SANKSIONIT- paraqet pjesn jonormative t norms juridike, kjo pjes vetprshkruan ndonj sjellje, domethn, sjelljen e cila sht kundr krkess kryesordispozicionit - pra sht shkelja e vet rregulls parsore, q n kt moment paraqkushtin pr zbatimin e sanksionit - rregulls alternative t sjelljes.

P.sh.: "Kush ka pasuri t patundshme duhet t paguaj tatimin, n qoft se kshtu nveprohet, do t pasoj dnimi". Pra, norma n fjal ka n vet katr element (pjes) t sHipotezn e dispozicionit: "kush ka pasuri t patundshme", para-qet faktin mbi t cndrtohet rregulla parsore - dispozicioni, "duhet t paguaj tatimin", sjellja e kund

mospagimi i tatimit (borxhit), paraqet faktin tjetr, pra hipoteza e sanksionit, q mundszbatimin e sanksionit, "do t pasoj dnimi", natyrisht sht vet sanksioni, apo sjealternative-sjellja dytsore e adresantit. madje edhe pa vullnetin e vet

Pushteti shtetror krijon rregulla, t cilat mund t formulohen n form urdhruesendaluese dhe autorizuese, sepse kto rregulla paraqesin krkesn e cila u adresohetqytetarve. por edhe vet organeve shtetrore, pra gjejn zbatim dispozicionet:

1.Dispozicioni urdhrues - qytetarit i urdhron q t sillet n mnyr t caktuar, pi urdhron t ket sjellje aktive pozitive: "qyteta-rt jan t detyruar t paguajn tatimin".

2.Dispozicionet ndaluese - ndalojn qytetarintushtroj veprim apo sjellje t caktose t ushtroj veprim negativ, p.sh., "ndalohet vjedhja".

3.Dispozicionet autorizuese - jan rregulla t cilat i lejojn qyte-tarit q t sil

duke mos e ndaluar, por as duke e urdhruar pr sjellje t caktuar. P.sh., n KushtetutShqipris, neni 57, thot: " Kushdo ka t drejtn pr arsimim".

Rendi juridik ka norma t intensitetit t ndryshm. si, fjala bie:

1.E drejta kategorike (ius cogens, ius strictum),2.Edrejta disjunktive, e cila ndahet n dy nnlloje: a) alternative dhe

dispozitive.

Dispozicionet kategorike (ius cogens) - jan rregulla t cilat krkojn zbatim t sakpikrisht si e krkojn ato, andaj qytetart t cilve u adresohen kto rregulla s'kan aspliri n sjellje, madje as pr nj gj t vogl.


17/34

Dispozicionet disjunktive - jan rregulla t cilat qytetarve u mundsojn nj liri paksa t ndjeshme n sjelljet e tyre. Kto rregulla apo dispozicione nuk caktojn vetm nj mundt sjelljes. por i japin m shum mundsi qytetarit.

Dispozicionet disjunktive jan t dyllojshme:1.Dispozicionet alternative - jan dispozicione t atilla me t cilat ligjvns

jep qytetarve m shum se dy apo tri mundsi t sjelljes pr ta prmbusobligimin e vetPsh. n Ligjin themelor mbi martesn thuhet: "Bashkshortet mund t pajtohen p

mbiemr t prbashkt familjar q t jet mbiemri i burrit, por secili mund ta mbmbiemrin e vet familjar".2.Dispozicionet dispozitive -jan dispozicione t cilat prmbajn nj rregul

sjelljes s qytetarit, por njkohsisht e autorizojn kt q n vend t ksaj rregu(dispozicionit) t krijoj vet rregulln tjetr. P.sh., kemi afatet e kthimit t borxhapo t sendit t marr hua.

Veprimet e kundrligjshme paraqesin negacionin e s drejts. E drejta paraqettezndrsa veprimi i kundrligjshm paraqetantitezn.

Kundrvajtja paraqet veprimin e njeriut dhe sipas rregullit gjith-nj veprimine dshirupra veprimin e vetdijshm. Kundrvajtjasht veprim i kundrt me sjelljen e cila s

prcaktuar n dispozicionin si obligim pr adresantin.Veprimet e kundrligjshme n t drejtn mund t jen:- shkeljet penalo-juridike, - veprat penale- shkeljet civilo-juridike-shkaktimi i dmit.- shkeljet e lehta, si jan ato disiplinore - q para-qesin shkeljen e detyrs zyrta

nga personat zyrtar dhe shkeljet administrative .

SANKSIONI - sht pjes e norms juridike n t ciln shprehet dhuna e cila zbatohet nana e organit shtetror, ndaj atyre q nuk sillen sipas krkess - dispozicionit t normjuridike.

Qllimi i mass-sanksionit n t kaluarn ka pasur thjesht -qllim hakmarrs - ka qeekuivalent me shkeljen -parimi i Talionit-"sy pr sy" apo "dhmb pr dhmb".

Pr shkak t rndsis q ka rendi juridik, sanksionet parashihen m hert dukebazuar n parimin e ligjshmris. Kjo do t thot se shkelja dhe sanksioni i parapar pr kshkelje duhet t jet i caktuar q m hert, para se t ndodh shkelja. Pr kt shtnjohur maksima: "nullum crimen, nula poena sine lege", s'ka fajsi, s'ka dnim pa ligj.

Pra, q m par duhet t caktohen fajsia dhe sanksioni me ann e norms juridiprndryshe s'ka vepr penale nse ligji nuk e ka parapar q m hert.

Sanksionet ndahen sipas shkeljeve t cilat bhen edhe n degt e s drejts :- Sanksionet penale - pr veprat penale- sanksionet pronsore - pr veprat e karakterit pronsor,- sanksionet disiplinore - pr shkeljet disiplinore- sanksionet pr kundrvajtje - pr shkeljen e normave t karakterit administrativ.

Sanksionet pr shkelje t rregullave juridike t natyrs penale mund t ndahen n sanksiot lehta dhe t rnda, q fillojn me vrejtje, qortim, sanksionet e karakterit pronsdnime n t holla (dmshpr-blimet), sanksionet me t cilat njeriu privohet nga lisanksionet me burg t prjetshm dhe dnimi me vdekje.

Ndarje sipas kriterit se kujt i adresohen (drejtohen), ndaj cilve ato zbatohen.- sanksionet ndaj subjekteve (personave fizik dhe juridik)- sanksionet ndaj akteve juridike


18/34

Sanksionet ndaj akteve juridike duhet kuptuar se ato manifestohen vetm ndaj aktet kundrligjshme. Kto sanksione i shqiptojn subjektet shtetrore (organet shtetrore) dkto sanksione jan: anulimi i aktitdhe refuzimi i aktit juridik.

Sanksionet mund t jen t caktuara n mnyr absolut, relative, sanksione me limt caktuara dhe sanksione alterna-tive;

Dispozicioni i caktuar n mnyr absolut - sht rasti me normat kategor(imperative), kur n mnyr t sakte sht caktuar rregulla e sjelljes, s'ka vend pr dyshiapo hamendje pr qytetart se si duhet t sillen n rastin konkret, p. sh., rasti i afate

ligjore.Dispozicionet e caktuara n mnyre' relative - mund t jen t ndryshmdispozicionet me standarde, dispozicionet me zgjedhje t kufizuar, dispozicionet alternatidispozicionet e limituara, dispozicio-net e interesit publik apo dispozicionet me pushdiskrecional dhe dispozicionet dispozitive apo dispozicionet e zvendsueshme.

Dispozicionet me zgjedhje t kufizuar- jan ato dispozicione t cilat u japin dmundsi qytetarve q t sillen sipas norms. p. sh., nse ekzistojn tri mundsi, qytetarimundsin e katrt s'ka t drejt ta sajoj, por brenda tri mundsive t zgjedh.

Dispozicionet me limit - jan dispozicione me t cilat qytetarve (edhe organeshtetrore) u caktohen limitet: limiti i ult dhe limiti i lart i sjelljes pr rastin (aktin) konkrRndom, normat juridike, ose dispozicionet me limit t caktuar zbatohen n veantifushn penale, ku paraqitn tri situata t mundshme t

MARRDHNIET JURIDIKEMARRDHNIET JURIDIKE

Nocioni i marrdhnieve juridike

MARRDHNIET JURIDIKEMARRDHNIET JURIDIKE -- jan marrdhnie shoqrore t rregulluara me ann enormave juridike.

Marrdhniet juridike krijohen sipas norms s prgjithshme dhe norms s veant juridi

P.sh., me norm t prgjithshme marrdh-niet shoqrore rregullohen m hert pa marr parasyse a paraqitn raste apo jo, ndrsa me normn e veant rasti sht i dhn dhe norma e veanrregullon duke u bazuar n normn e prgjithshme. Fjala bie: "T gjith qytetart q kan pasuri t patundshduhet t paguajn tatim", ndrsa norma konkret - vetm e zgjidh rastin, p.sh., "Agroni ka pasur

patundshme - duhet t paguaj tatimin".

N procesin e krijimit t marrdhnies juridike dalin kto karakteristika:1. lidhshmria e domosdoshme e norms me marrdhnien,2. lidhshmria e domosdoshme e norms s prgjithshme juridike me normn e vea

juridike3. lidhshmria e domosdoshme e marrdhnies abstrakte juridike me marrdhn

konkret juridike.

Nj pjes e autorve (pjesa e par) mendojn se elementet prbrse t marrdhnies juridike jan autorizimetdhe detyrimet,

ndrsa pjesa tjetr mendon se elementet prbrse t marr-dhnies juridike jan m shum se dy:

1. t drejtat,2. detyrimet,3. subjektet e s drejts dhe4. objekti i s drejts.

t drejtat - detyrimet,


19/34

Shembull: p.sh., t huaja, huadhnsi ka t drejt t krkoj kthimin e borxhit nga huamarrsi, huamarrsi sht i detyruar q t a kthej borxhin huadhnsit, ndrsa rasti i dyt sht t kontratshitblerjes, kur shitsi sht i detyruar me marrjen e mimit ta dorzoj mallin-sendin, ndrsa sht i autorizta krkoj mimin (parat) dhe anasjelltas.

SUBJEKTET E S DREJTS - jan barts t t drejtave dhe detyrimeve n nj moment kohor.Subjekti i s drejts duhet t jet barts i t drejtave dhe detyri-meve t cilat ekzistojn sipas s dre

pozitive. Ky subjekt i s drejts, qoft individ apo edhe subjekt kolegjial, duhet t ket aftsi psikike dhe fizq vendimet e veta ti shpreh n mnyr t vetdijshme dhe me dashje dhe pr kto akte n mnyr t dret jet i motivuar.

Subjekte t s drejts konsiderohen:1. personat fizik2. personat juridik

PERSONAT FIZIK

PERSONI FIZIK si subjekt i s drejts sht vet njeriu i cili sht barts i t drejtave dhedetyrimeve.

Aftsia pr t qen subjekt i s drejts quhetZOTSI JURIDIKE, t ciln e ka do individpavarsisht nga mosha apo gjinia.

ZOT SIA E VEPRIMIT- paraqet aftsin pr t lidhur pun juridike, pun t cilat jan n pajtueshmrit drejtn, ndrsa ZOTSIA DELIKATORE- paraqet aftsin pr t bartur prgjegjsin pr veprat ekundrligjshme.

ZOTSIA E VEPRIMITdallon ngaZOTSIA JURIDIKE sepse zotsia juridike fitohet me t lindur ndzotsin e veprimit njeriu mund ta ket nse sht i moshs madhore, duhet t jet i pjekur n aspektin fizikdhe mendor dmth duhet ti kuptoj t drejtat dhe detyrimet n mnyr t drejt dhe t ket zotsi ti bart at

pasoja qofshin pozitive apo negative.

Zotsia e veprimit mund t jet E PLOT , JO E PLOT dhe E PJESRISHME.

Zotsia e veprimit varsisht prej pjekuris lviz andaj dallojm 3 faza:1. Fazn pa zotsi t veprimit,2. fazn e zotsis s veprimit t pjesrishm (10-16 vje) dhe3. fazn e zotsis s plot t veprimit (18 vjee).

Zotsia e veprimit t personat fizik shuheta) Me t vdekur.b) zhdukja e personit fizik, dmth shpallja e personit fizik pr t humbur

PERSONAT JURIDIK

PERSONIJURIDIK si subjekte t s drejts jan krijesa artificiale t shoqris-substrat i tyre, janvet njerzit, por ato nuk identifikohen me ta, por e kan individualitetin e vett veant.

Personat juridik, natyrisht duke qen krijesa artificiale t shoq-ris, nuk kan vullnetin dhe vetdiandaj t kto krijesa nuk bhet dallim ndrmjet zotsis juridike dhe zotsis s veprimit. Kto dy cilsi n et tyre i ushtrojn njerzit, veprimet e t cilve u llogaritn personave juridik. Kto zotsi personale juridikbarts t t drejtave dhe detyrimeve ua njeh shteti me an t aktit juridik - q n momentin e regjistrimitlibrat prkats - n t shumtn e rasteve kta bhen n gjykatat ekonomike, por edhe pran kuvendkomunale (shrbimet publike).


20/34

AUTORIZIMI JURIDIK si element i rndsishm i marrdhnies juridi-ke nnkupton sjelljecaktuar t subjektit i cili sht barts i autorizimit - s drejts.

Subjekti i detyrimit sht i detyruar n dy sje-llje t cilat krkohen sipas subjektit tautorizimit:

1. N sjellje pasive -t mos veproj kundr sjelljes se subjektit t autorizimit dhe2. n sjellje aktive - n drejtim t veprimit n pajtim me krkesn e subjektit t aut

rizimit.

Dallojm dy lloje t autorizimeve sipas interesit prkats q realizojn subjektet:1. t drejtn subjektive2. kompetencn.

E DREJTA SUBJEKTIVE - sht autorizim i cili i takon subjektit t s drejts duke u bazuarnormn juridike pr t mbrojtur interesin e vet.

E drejta subjektive paraqet trsin e t gjitha autorizimeve t subjekteve t s drejts t cburojn nga e drejta objektive, ndrsa e drejta objektive paraqet trsin e normave juridekzistuese brenda shoqris s organizuar - shtetit

N ann tjetr, e drejta subjektive duhet dalluar prej subjektit t s drejts, sepse e dresubjektive sht autorizim, e drejt e lidhur pr subjektin, ndrsa subjekti i s drejts sht bartautorizimit - t drejts.

E drejta subjektive ndahet n t drejtn absolut dhe t drejtn relative apo n t drejreale dhe obligatore

a) t drejtn absolut - vepron ndaj t gjithve - t gjith subjekteve,Shembull: kur themi: " mos vidhe", " mos vrit" , "mos u prziej n disponimin e personit tjetr -

pronn e tij", kto jan njherit edhe detyrime absolut, t drejts absolut i prgjigjet detyrabsolut.

b) t drejtn relative - vepron ndaj subjekteve t caktuaraShembull: huadhnsi ka t drejt t krkoj nga huamarrsi kthimin e sendit t huazuar, pra prkemi t drejtn ndaj sendit t caktuar.

KEQP RDORIMI I T DREJTS SUBJEKTIVE - kemi ather kur, me realizimin e s drejts s- subjektive - i shkaktohet dmi m i madh subjektit tjetr, sesa po t mos realizohej kjo e drejt.

Ekziston teoria subjektive dhe teoria objektive dhe secila prej tyre mundohet t provoj secilat raste kemi t bjm me keqprdorimin e s drejts subjektive

Pr teorin subjektive, pr t ekzistuar keqprdorimi i s drejts, mjafton q n rastirealizimit t s drejts privat mbi pronn, t ekzis-toj "dashja" q tjetrit f i shkaktoj dm, ndteoria objektive keqpr-dorim t s drejts subjektive konsideron, momentin e ekzistimit t faktit

subjektit tjetr i sht "shkaktuar" dmi, pavarsisht nga vullneti apo dashja q tjetrit f i shkaktodmi.

KOMPETENCA -si nj prej autorizimeve n marrdhniet juridike do t nnkuptojm si ushtrims drejts nga ana e subjektit t caktuar n interes t t tjerve, jo edhe n interesin e vet.

Kompetenca mund t jet e l lojl lojshme, por pr n sht e nj rndsie t veakompetenca shtetrore, domethn kompetenca e organeve shtetrore (e policit, gjykatnpunsit), pra e atyre t cilt ushtrojn kompetencn-autorizimin, jo pr vet dhe n intere

personal, por n interesin publik, ndryshe, pra t shtetit.


21/34

Dallimi ndrmjet s drejts subjektive dhe kompetencs sht se subjekti i s drejsubjektive me t drejtn e vet mund t sillet si t doj brenda suazave t lejuara, p. sh., ta shesendin e vet, tia fal ndokujt apo tia huazoj sendin subjektit tjetr, ndrsa subjekti i cili ushtkompetencn kto veprime s'mund ti bj, sepse kt t drejt e ushtron n emr t subjektit tjedhe n interesin e huaj.

KEQP RDORIMI I KOMPETENCS - ekziston n rastin kui pozita zyrtare e subjektit i cili dukushtruar kompetencn, shfrytzon rastiii q t prfitoj n interesin e vet apo pr tjetrin, mirpter' kjo nc kuadrin e norms juridike, domethn mbi bazn ligjore.

OBLIGIMI JURIDIK ( DETYRIMI)-N prkufizimin e marrdhnieve juridike jemi shprehse auto-rizimi dhe obligimi jan nocione korrelative, sepse krahas autorizimit ekziston obligimi. Tdrejts i prgjigjet detyrimi dhe anasjelltas. Nse nj subjekt ka t drejt ndaj subjektit tjetr, athesubjekti tjetr ka detyrim ndaj subjektit t par, subjektit i cili ka t drejta.

Obligimet juridike ndahen n: obligime juridike t njanshme, obligime t dyanshme, obligimejuridike t cilat mund t bartndhe obligime t cilats'mund t bartn.

Pr shembull, t instituti i huas kemi huadhnsin dhe huamarrsin. Huadhnsi ka tdrejt t krkoj nga huamarrsi kthimin e huas, huamarrsi sht i detyruar tia kthej borxhin-huadhnsit.

Te instituti i shitblerjes, blersi ka t drejt t kr-koj nga shitsi sendin e bler, ndrsa

pr obligim q pr sendin e bler shitsit t'ia paguaj mimin. Shitsi, ndrkaq, ka t drejt t krknga blersi mimin, ndrsa sht i detyruar q blersit f ia dorzoj sendin e bler.

Te obligimet juridike t cilat mund t bartn n subjekte t tjera dhe obligimet juridike t cilas'mund t bartn n subjekte t tjera, sepse jan t lidhura pr personin prkats, e drejta e votss'mund t bartet.

GJENDJA JURIDIKE ( STATUSI)-prfshin trsin e t drejtave dhe obligimeve t lidhura prsubjektin e s drejts.

OBJEKTI I S DREJTS paraqetprfshirjen e vlers - sendit dhe veprimit fizik me t cilin kjo vlelviz dhe kshtu kalon prej nj subjekti n tjetrin, n aspektin juridik, meq t dy personat fizik jansubjekte t s drejts.

Si objekt i s drejts konsiderohen sendet si vlera materiale, marrdhniet juridike dhe vle jomateriale, si bie fjala, marrdhniet prindrore ndaj fmijve, pastaj transferimi i t drejtsubjektive (borxhi).

LINDJA, NDRYSHIMI DHE SHUARJA E MARDH NIEVE JURIDIKEMarrdhniet juridike lindin n baz t norms juridike e cila obligon subjektet pr sje

prkatse, pra marrdhniet juridike jan t lidhura me llojin e norms juridike.P. sh. Norma juridike parasheh, p. sh., fitimin e s drejts s vots me arritjen e mosh

madhore -18 vjee, ktu marrdhnia juridike krijohet n momentin e prmbushjes s kushtit -vje. Te normat juridike jokushtzuese, kushti nuk parashihet me norm juridike, pranmarrdhnia juridike fillon me hyrjen e norms n fuqi.

Marrdhniet shoqrore me kalimin e kohs ndryshojn, andaj edhe normat juridike psondryshime, e me kt ndryshojn edhe marrdhniet juridike. Pra, kemi lindjen e nj marrdhnikrejtsisht t re, kur prfundon marrdhnia e vjetr juridike.


22/34

Marrdhniet juridike mund t shuhen me vdekjen e subjektit i cili sht pal n marrdhnjuridike.Marrdhnia juridike pushon s ekzistuari edhe me shuarjen e objektit t marrdhnies juridike.

FAKTET JURIDIKE - jan rrethana objektive t cilat nxisin krijimin, ndryshimin dhe shuarjemarrdhnieve juridike,

Faktet juridike i ndajm n:1. Fakte t rndomta - jan, p.sh., t gjitha ato situata t cilat prcak-tohen sipas ma

jetsore, ligjeve natyrore, jo edhe me t drejtn. P.sh., pleqria, vdekja, vrshimet, trmeti, lindja e

2. Fakte juridike - an t parapara me t drejtn, e drejta i kualifikon se ajan juridike aposi bie fjala, paramendimi, faji efj. Ndodhit paraqitn n mnyr t pavet-dijshme dhe pa dshidhe vullnetin e njeriut, p.sh., vdekja, kurse veprimet njerzore jan fakte t cilat nxitn me vetddhe vullnetin e njeriut, si, fjala bie, kthimi i borxhit etj.

PARASHKRIMI DHE DOR MBAJTJA-

Meq norma juridike sanksionon nj situat konkret, e cila pr t drejtn sht e interesit q ajoprmbushet - ka parapar dy institute t rndsishme t cilat paraqesin instrumentin e vazhdimss t drejtave q t prodhoj pasoja juridike. Kto institute jan:

1. PARASHKRIMI HUMB S - sht institut i s drejts me t cilin nnkuptojm shuarjen e njdrejt subjektive(autorizimit) me kalimin e kohs. Kusht pr parashkrimin e nj autorizsht n fakt kalimi i kohs s caktuar pr t realizuar autorizimin prkats. p.sh., pal

paknaqur me nj aktvendim t organit shtetror, nse nuk e shfrytzon kohn e cila sparapar pr ta deklaruar ankesn (afati 15 dit apo 8 dit), humb t drejtn e atakimitserishm t aktvendimit n fjal. Pra, kjo e drejt parashkruhet (vjetro-het).

2. DOR MBAJTJA (PARASHKRIMI FITUES) - nnkupton institutin e s drejts - q me kalimikohs e drejta ushtrohet, pavarsisht se subjekti i cili e ushtron kt t drejt a sht barts drejts, domethn pronar formal i prons, prve se sht barts faktik, ai bhet d

pronar formal, pra fiton nj t drejt t ciln nuk e ka pasur m hert.

AKTI JURIDIKAkti juridiksht shprehje e vullnetit, shprehje e arsyes, i cili prmban normn jurid

apo paraqet kushtin pr zbatimin e ndonj norme juridike.

Aktet juridike, sipas asaj sa merren me krijimin e s drejts dhe cilat jan elementet e tyndahen n dy lloje:1. Aktet juridike me t cilat krijohen normat juridike - me t cilat krijohen rregullasjelljes,2. Aktet me t cilat krijohen disa fakte juridike q paraqesin supo-zime t normjuridike t parapara si kusht pr zbatimin e norms juridike, (t tillajan, p. sdeklaratat e ndryshme, lutjet, ankesat etj.).

Faktor t natyrs s brendshme t cilt ndikojn n mos prputhshmrinelementve t aktit juridik jan: gabimidhe lajthitja (vet-mashtrimi),

Faktor t natyrs s jashtme jan: mashtrimidhe shtrngimi.

GABIMI - Paraqet rastin m t thjesht t mosprputhjes s elementve t aktit juridik brendshm dhe t jashtm). Gabimi paraqet gjendjen e ktill: elementi i brendshekziston plotsisht i caktuar vullneti shprehet nprmjet vendimit - por e meta qndronshprehjen e jashtme - kjo s'sht shprehje e sakte e vullnetit. Ky sht rasti kur kemi gabimn t shprehur. P. sh., hartuesi i aktgjykimit n vend q t shpre-h dispozitivin e tij mshenjn 3, q do t tregonte se NN sht dnuar me tre vjet burg - shnon 30 vjet.


23/34

LAJTHITJA (vetmashtrimi apo mashtrimi) - Paraqet nj faktor i cili ndikon mosprputhshmrin e pjesve t aktit juridik. Lajthitja, merret si gjendje kur krijuesi i akjuridik e sjell vetn n situat t atill duke menduar se i ka t njohura t gjitha fakrelevant juridike pr t marr nj vendim t arsyeshm.

MASHTRIMI - Paraqet faktorin imponues i cili ndikon n elementin e brendshm, t subjekcili krijon aktin psikik n procesin e krijimit t vullnetit, sipas ndikimit t faktorit t jashtPersoni tjetr e sjell krijuesin e aktit juridik n lajthitje lidhur me subjektin, bazn juridike aedhe sendin pr t cilat duhet marr vendim.

SHTR NGIMI - Gjithashtu sht nj faktor i jashtm i cili ndikon n mosprputhshmrinelementve t aktit juridik. Shtrngimi si faktor i jashtm mund t veproj ndaj hartuesitaktit juridik n mnyr fizike dhe psikike. Duke qen nn trysnit e shtrngimit apo vetmfaktit se do t gjej zbatim forca fizike apo ndonj form tjetr, ndikon n hartuesin e akjuridik q t ndrroj mnyrn e krijimit t vullnetit dhe ky qndrim i ktill psikik edmaterializohet.

Aktet juridike q ndikohen nga faktort si gabimi, lajthitja, mashtrimi dhe shtrngimvlejn derisa t pushojn faktort t cilt drejtprdrejt kan ndikuar n nxjerrjentyre.

Dallojm dy element t rndsishmet aktit juridik:1. formn e aktit juridik2. prmbajtjen e aktit juridik.

FORMA E AKTIT JURIDIK

Elementet t cilat e prcaktojn formn e aktit juridik jan:1. kompetenca,2. procedura3. materializimi i aktit juridik.

Radhitja e akteve juridike sipas fuqis krijon nj vij vertikale t t ndrtuarit t rendit juridq n fakt paraqet nj parim t njohur t cilin e quajm HIERARKI.

KOMPETENCA - paraqet autorizimin q ka subjekti shtetror pr t krijuar nj norm anj akt juridik. Kompetenca zakonisht caktohet me ann e aktit m t lart, se kush dhe sa t krijoj akte prkatse juridike.Kompetenca mu-ndtjet: lndore dhe territoriale.

PROCEDURA E NXJERRJES S AKTIT JURIDIK - paraqet nj element shum rndsishm pr t prcaktuar formn e nj akti. Sepse, aktet juridike jan t llojllojshmdhe natyrisht se kan edhe procedur t ndry-shme t nxjerrjes. Aktet juridike t cilat ka

nj procedur t njjt, ato edhe i takojn llojit t njjt t akteve juridike. Aktet juridike ndryshme kan edhe procedur tjetr t nxjerrjes.

p. sh., ekziston procedura e nxjerrjes s kushtetuts (procedur kushtetutdhnsprocedura ligjore, procedura gjyqsore, procedura prmbaruese, procedura civ

kontestimore etj. Pra, respektimi i procedurs sht i rndsishm n drejtim t nxjerrjekrijimit t aktit juridik t ligjshm.

Materializimi i aktit juridikparaqet shprehjen e jashtme t tij, ajo bhet bhet me qllt zgjatjes s jets t akteve psikike, q ato t bhen t dukshme, t prekshme dhe natyrist ken nj kohzgjatje m t madhe.


24/34

Nga brendia aktet juridike mund t ndahen n:1. Akte me t cilat krijohen normat juridike - kemi aktin me t cilin merret vendim paraqet shprehjen e vullnetit dhe t vetdijes s njeriut q nxit pasoja juridike.2. Akte me t cilat parashihen kushtet pr zbatimin e norms apo t aktit jurid-paraqesin kushtin i cili parashihet n supozimin e ndonj norme juridike pr ta zbatuar ap. sh., akte t ktillajan: anke-sa, lutja, padia, t cilat krijohen n baz t ndonj normjuridike.

BURIMET E SE DREJTES-BURIMET E SE DREJTES-

Aktet e prgjithshme jan baz burimore e zhvillimit t s drejts dhe si t ktilla jaakte m t larta se aktet e veanta, andaj edhe konsiderohen si "burime", sepse prej tyrrjedhin aktet e veanta juridike. Pr kt arsye aktet e prgjithshme juridike quhen BURIMT S DREJTS.

Burimet e s drejts jan t dyllojshme. Sipas kuptimeve ato ndahen n:1. Burimet e s drejts n kuptimin material - tregojn pr faktet shoqrore, p

t cilave burojn t drejtat dhe lirit2. Burimet e s drejts n kuptimin formal - q njherazi jan edhe objek

studimit ton, paraqesin mjetet me t cilat burimet materiale shprehen, sistematizohen drenditn sipas shkalls prkatse juridike, ato sigurojn sigurin juridike dhe barazin juridt qytetarve

Burimet formale t s drejts ndahen n tri lloje:1. burimet formale shtetrore,2. burimet formale joshtetrore3. burimet formale t prziera.

KUSHTETUTAKUSHTETUTA - sht akti m i lart dhe m i rndsishm juridik brenda nj shteti.

Me kushtetutn n kuptimin formal kuptojm aktin m t lart juridik t cilin e nxjeorgani i posam kushtetutdhns dhe sipas procedurs s veant kushtetutdhnse.

Me kushtetutn n kuptimin material nnkuptojm vetm ato norma juridike t ccaktojn organizimin e organeve m t larta shtetrore dhe parimet e organizimit shtetrot rendit juridik.

Kushtetutn mund ta nxjerr:1. organi m i lart,2. kuvendi kushtetutdhns3. me organizimin e referendumit.

Kushtetutat mund t jen: Kushtetuta t shkruara Kushtetuta t pashkruara

gjithashtu i ndajm n : Kushtetutat kodifikuara - paraqet aktin e shkruar n t ciln jan prmble

parimet themelore lidhur me rregullimin shtetror. Kushtetuta t pakodifikuara- sht akt i cili nuk paraqet nj akt t komple

ar, domethn se parimet e ksaj kushtetut jan t shkaprderdhura npr shum at tjera

Kushtetutat sipas kriterit se si ndryshohen ndahen Kushtetutat ngurta -pr t'u ndryshuar krkohen kushte dhe procedur specialrigoroze, duke krkuar kuvend kushte-tutdhns, domethn thirrjen e kuvendit t ktivotn me shumic t caktuar apo edhe q ndryshimet t vendosen me an t referendumit


25/34

Kushtetuta elastike - ndryshohen rndom sipas procedurs si ndryshohen edligjet.

Kushtetutat sipas mnyrs s nxjerrjes (procedurs) mund t jen:1. kushtetuta t dhuruara- sht akt i njanshm i shefit t shtetit, akt i c

imponohet popullit, parlamentit dhe partive politike.2. pakte kushtetuese -jan akte me t cilat shprehet kompromisi ndrmjet shefi

shtetit dhe kuvendeve prfaqsuese

3. kushtetuta t popullit- jan akte t cilat shprehin vullnetin e popullit, vullnetilir t shprehur nprmjet vots s lir dhe t prgjithshme, t fsheht dhe n mnydemokratike t zbatuar nprmjet zgje-dhjeve apo me an t referendumit.

LIGJILIGJI - kuptojm aktin e prgjithshm juridik i cili prmban norm t prgjithshme juridikeshkruar dhe t cilin e nxjerrin organet m t larta (ligjdhnse) dhe n procedur t veanligjdhnse.

Shprehja ligj n jetn e prditshme kuptohet dhe prdoret n tri kuptime.1. si norm juridike t ciln e krijon shteti,2. norm juridike e cila sht e dhn n form t shkruar3. akt i prgjithshm dhe i shkruar

Fazat e nxjerrjes s ligjit jan:

1. Dhnia e iniciativs2. Paraqitja e propozimit3. Shqyrtimi i propozimit4. Votimi

5. Sanksionimi6. Promovimi7. Shpallja8. Hyrja n fuqi e ligjit

KODIKODI - sht akt i prgjithshm juridik me ann e t cilit rregullo-hen raportet brenda nfushe shoqrore apo edhe t m shum fushave juridike.

Ligjet t cilat prfshijn nj apo m shum lmenj t afrt juridik quhen kode, ndrsa krijisistemimi i normave sipas lmenjve brenda trsis s rregulluar, paraqetkodifikimin.

Jan t njohura kodet, si sht rasti me Kodin e Justinianit , Kodi i Hamurabit etj.

LIGJI FORMAL - paraqet aktin juridik me fuqi m t lart juridike n kuptimin e vet formKjo do t thot se akti n fjal pr nga brendia nuk sht ligj, sepse nuk prmban normprgjithshme juridi-ke, por prmban norm t veant juridike e cila vlen vetm pr raskonkret.

AKTET JURIDIKE N NLIGJORE - shrbejn si plotsim i domosdoshm nga jasht, apo edsi konkretizim i akteve ligjore , pr nga fuqia juridike jan m t ulta se ligji, andaj prmbajtjatyre duhet t jet n pajtueshmri me aktet m t larta juridike.

Aktet e prgjithshme shtetrore juridike me fuqi nnligjore jan:1. Dekretligji2. Rregullorja3. Urdhresa4. Statuti5. Udhzimi6. Dekreti7. Vendimi

1. DEKRETLIGJI - sht akt i prgjithshm juridik i cili n kuptimin formal s'sht lndrsa pr nga prmbajtja sht akt ligjor (ligj), sepse prmban norma t prgjithsh


26/34

juridike. Kt akt nuk e nxjerrin organet prfaq-suese (parlamenti), por organet e lashtetrore politike-ekzekutive sipas procedurs s caktuar.

2. URDH RESA -sht akt i prgjithshm juridik t cilin e nxjerrin organet shtet-rorekonkretisht organet e administrats (sekretariatet e ndryshme) brenda ministrive prkatsUrdhresa sht akt me t cilin urdhrohen organet apo subjektet e ndryshme lidhur mkonkretizimin dhe zbatimin e nj akti m t lart juridik, rregullimin e raporteve shoqrojuridike n mnyr konkrete, duke u bazuar n normn e prgjithshme.

3. RREGULLORJA - sht akt i prgjithshm juridik e cila natyrisht q sht me fuqi mult se ligji. Rregullorja paraqet aktin me t cilin disa pjes t ligjit apo akteve t tjera

prgjithshme me fuqi nnligjore (dekretligjin, urdhresn) konkretizohen dhe sqarom detajisht ndonj dispozit ligjore lidhur me nj shtje, p.sh. dhnia e proviprofesionalpr t shrbyer n administratn shtetrore.

4. STATUTI - sht akt i prgjithshm juridik me t cilin parashihet rre-gullimi i shtjet cilat i prkasin nj qyteti-komune apo edhe bashk-sis s komunave, duke i zgjidhgjrat m elementare t qytetarve.

5. UDH ZIMI - si akt i prgjithshm juridik n prgjithsi vije n shpre-hje si akt me t cudhzohen subjektet e ndryshme se i duhet zgjidhur shtjet procedurale dhe praktike zbatimin e akteve t prgjithshme juridike (ligjit).

6. DEKRETI - Dekreti si akt juridik i prgjithshm sot vije n shprehje pr zba-tim si akt m

t cilin n nj mnyr kemi ushtrimin e ndikimit t shefit t shtetit n fushvepriminorganeve ligjvnse, n ve-anti vije n zbatim e drejta e vetos e ushtruar nga shefi i shtendaj akteve t organit ligjvns(parlamentit).

7. VENDIMET - jan akte me t cilat konkretizohen m pr s afrmi normaprgjithshme juridike t akteve m t larta juridike duke filluar nga vet akti m i lart n kpushtet - statuti, dhe t akteve t tjera ligjore dhe nnligjore t cilt nxirren nga organepushtetit lokal-kuvendet.

8. KONTRATA - sht akt juridik e cila krijohet nga subjektet e s drejts - persojuridik dhe personat fizik si sibujekte t s drejts, duke i klasifikuar n aspektin teoriksubjekte juridike publike dhe subjekte juridike private.

Kontratat si akte juridikemund t jen Kontrata si akte konkrete (kontrata individuale) - individuaprmbajn normn e veant, ndrsa kontratat si akte t prgjithshme prmbajn norme prgjith-shme juridike. Kontrata sht akt juridik, e cila lidhet n baz t vullnetit t t dapo m shum palve, pra kontrata mund t jet e dyanshme apo akt juridik i shumansh(shumpalshe) Kontrata si akte t prgjithshme (kontrata kolektive)

Kontratat pr nga forma mund t jen :1. Kontrat konsesuale -kontrat e qiras,2. Kontrat reale - e cila lidhet n baz t autonomis s palve dhe prve ksaj duhdorzuar sendi i kontraktuar (res) pals tjetr,3. Kontrat e njanshme dhe e obliguar, akt me t cilin vetm njra pal ka t drej(krkes), ndrsa pala tjetr ka vetm obligim (detyr), p.sh. kur premton dhurat,4. Kontrat t dyanshme dhe obli-guese, kur n t njjtn koh - palt kan t drejta dhobligime, pra auto-rizimi i njrs pal paraqet obligim pr paln tjetr dhe anasjelltaobligimi i njrs pal paraqet autorizim pr paln tjetr (kontrata e shit-blerjes).

Organet shtetrore shpeshher ndodhen n situata t palakmueshme kur t paraqiten rate caktuara pr t'u zgjidhur e nuk mund t zgjidhen pr arsye se mungojn rregulla


27/34


28/34

gjykata n nj procedure t veant gjyqsore - kjo mnyr e nxjerrjes prcakton kuptimformal t aktit gjyqsor.

Gjykata duke zgjidhur prfundimisht nj shtje mund t nxjerre aktgjykime:1. Aktgjykim refuzues;2. Aktgjykim lirues;3. Aktgjykim me t cilin shpallet fajtor i akuzuari

Paprekshmrin dhe pandryshueshmrin e aktit gjyqsor mund ta luhatin, gjegjsishpengojn zbatimin e sanksionit t shqiptuar sipas aktgjykimit e bjn dy institute t cila

njeh e drejta n prgjithsi, dhe si t ktilla do e drejt pozitive:AMNISTIA dhe FALJA,cilat i vejn n veprim organet e larta shtetrore (parlamenti dhe shefi i shtetit).AMNISTIA -paraqet aktin me t cilin pengohet zbatimi i sanksionit pr shume raste.FALJA - paraqet aktin me t cilin pengohet zbatimi i sanksionit pr rastet e veanta.

PUNA JURIDIKE - n kuptimin tbrmal paraqet aktin juridik t cilin c krijojn subjekjoshtetrore sipas procedurs prkatse.

Nprmjet punve juridike mund t rregullohen raporte t ndry-shme si jan: raporfamiljar, pronsore, ekonomike si edhe nga lmi i trashgimis. Pra, me ann e aktevektilla juridike konkretizohen me pr se afrmi dispozicionet e normave t prgjithshjuridike n lme-njt e lartshnuara.

Punt juridike ndahen n : Punt juridike tnjanshme - jan ato akte juridike ku vije n shprehje vullnvetm i njrs pale (nj subjekti) psh. Testamenti Punt juridike t dyanshme -paraqesin aktet e veanta ku vije n shprehje vullni dy palve (dy subjekteve apo edhe me shume subjekteve n raportet e ndr-sjelpsh.kontratat e ndryshme dhe marrveshjet.

LIGJSHM RIA - si nocion mund t kuptohet n mnyr t gjer dhe n kuptim t ngusht.N kuptimin e gjer ligjshmria paraqet pajtueshm-rin e caktuar, rendin dhe respektiminrregullave t sjelljes, ndrsa n kuptimin e ngusht me ligjshmri nnkuptojjokundrthniet ndrmjet normave juridike dhe natyrisht edhe t akteve juridike.

KUND RLIGJSHMRI - kemi kur nuk ekziston kjo pajtueshmri ndrmjet normave-aktejuridike t ulta me normat-aktet juridike t larta.

Pajtueshmria e akteve t ulta me aktet e larta juridike shprehet n dy drejtime-parime:1.Parimi i kushtetutshmris - q krkon pajtueshmrin e ligjit dhe akteve t tjejuridike me kushtetutn si 2.Parimi i ligjshmris - i cili krkon pajtueshmrin e aktet ulta juridike me aktet m t larta juridike - me ligjin.

Dallojm dy lloj ligjshmrish: Dallojm dy lloj paligjshmrish Ligjshmrin formale Paligjshmrin formale Ligjshmrin materiale Paligjshmrin materiale

Ligjshmria formale - qndron n pajtueshmrin e norma-ve sipas autorizim(kompetencs), procedurs dhe materializimit t aktitjuridik dhe anasjelltasPaligjshmrin formale - Nse normat jan shkelur, nse akti juridik sht nxje

nga organi i paautorizuar (jokompetent) apo edhe materializimi i aktit sht br ndryshe nnorma prkatse me t ciln e ter kjo sht e rregulluar

Paligjshmri materiale - kemi ather, kur akti prmban norm e cila sht kundrt me normn m t lart juridike.

FUQIA JURIDIKE - nnkuptojm masn e ndikimit, t veprimit t nj akti juridik n aktetjera m t ulta juridike.


29/34

MJETET JURIDIKE quhendeklaratat e vullnetit me t cilat krkohet prej organeve prkatq t shqyrtojn ligjshmrin e akteve juridike.

Mjetet juridike jan: ANKESA PADIA

KONTEST ADMINISTRATIVO GJYQSOR - sht kontesti pran organit gjyqsor lidhur vrtetimin e ligjshmris s aktit administrativ

Mjetet juridike mund t jen:1. Mjete juridike t rregullta ankesa dhe padiaPr shembull, n procedurn penale mjet t rregullta jan:a) ankesa ndaj aktgjykimit t shkalls s par,b) ankesa ndaj aktgjykimit t shkalls s dyt,c) ankesa e cila i drej-tohet gjykats m t lart,d) ankesa ndaj vendimit

2. Mjete juridike t parregullta apo t jashtzakonshme a) krkesa pr prsritjen e procedurs penale,b) krkesa pr zbutjen e jashtzakonshme t dnimit,c) krkesa pr mbrojtjen e ligjshmris,d) krkesa pr rishqyrtimin e jashtzakonshm t plotfuqishmris s aktgjykimit

Sanksionet ndaj akteve t kundrligjshme jan:1. SANKSIONET RESTITUIVE - kan pr qllim largimin-anulimin e shke-ljes, s bashku pasojat e prodhuara nga akti i kundrligjshm dhe kthimin e situats n gjendjemparshme.2. SANKSIONET RETRIBUTIVE - kan pr qllim hakmarrjen ndaj kryersve dhe subjektet tjera q t mos shkaktojn shkelje n t ardhmen.

Akti juridikarrin plotfuqishmrin n kohn kur prfundon procedura lidhur me vrtetime ligjishmris s aktitn fjal.

PLOTFUQISHM RIA E AKTIT JURIDIK - nnkupton se gjen zbatim pas kohs s caktuaprdorimit (mosprdorimit) t mjeteve goditse, dhe kjo n fakt tregon se akti juridik i kforme sht i pandryshueshm dhe m nuk lejohet q t'i nnshtrohet procedurs se vrtetimt ligjshmris. Akti sht i gatshm q t ekzekutohet nprmjet veprimeve materiale.

P RMBARIMI (EKZEKUTIMI) - paraqet fazn e fundit n procesin e njohjes dhe t zbatimt norms juridike, me prmbarimin e nj norme apo akti juridik kuptojm realizimin e tyrealizimin e s drejts ,sjelljen e subjekteve sipas normave juridike, pra paraprakisht duht plotsohen t gjitha kushtet pr zbatimin e aktit juridik.

ZBATIMI I S DREJTS - sht finalizim i prpjekjeve pr t sendrtuar nj rend juridik stadhe t qndrueshm.

Zbatimi i s drejts bhet n dy mnyra:1. Vullnetare2. Me an t dhuns (forcs )

1. Zbatimi vullnetar i s drejts - nnkuptojm sjelljen e subjekteve sipnormave juridike, sipas rregulls parsore t norms juridike - dispozicionit, por nsubjektet sjelljet e veta i ushtrojn ndryshe, ather duhet t zbatohet rregulla dytsorenorms juridike - sanksioni.


30/34

Sjellja e subjektit sipas rregulls parsore - dispozicionit, sht vullnetare, sjellja e ktillsubjektit mund t jet rezultat i vetdijes s ngritur bindjes, prkatsis s grupit t caktuetnik dhe gjithsesi edhe interesi prkats etj. zbatimi i ktill i s drejts quhetzbatautonom.

Subjekti mund ta zbatoj, domethn t sillet sipas porosis q norma juridike ka n vet, pkt sjellje e bn jo nga karakteristikat q i prmendm m lart por nga frika se ndaj tij dozbatohet sanksioni, pra sjelljen e vet ia prshtat norms, vetm q t mos psoj. Zbatimktill i s drejts quhetzbatimheteronom.

2. Zbatimi me an t dhuns (forcs) i s drejts - Nse sjelljasubjekteve nuk sht n pajtueshmri me kt q shtruam sipas rregulls dytsoather shteti nprmjet organeve prkatse e zbaton sanksionin.

PROCESI I ZBATIMIT T NORMS JURIDIKE - nnkuptojm ato vep-rime t cilat duhetushtrohen npr faza t caktuara t shoshitjes s norms juridike.

Procesi i zbatimit t norms juridike ndahet n katr faza:1. Faza e njohjes s norms juridike - mbshtetet n njohjen e normjuridike.2. faza e interpretimit t norms juridike - i prket - njohjes

prmbajtjen-porosin e ligjvnsit, se far krkon ai - far sjellje duhet parashikuarfar efekti duhet t arrihet me normn prkatse juridike.3. faza e kualifikimit t rastit konkret - i prket nj analize t thukt lidme faktet relevant t rastit konkret dhe natyrisht q t bhen prpjekje pr t gjenormn juridike e cila do ta zgjidht rastin n mnyrn m t drejt pra, norma juridikcila rastin konkret e rre-gullon, ose e zgjidh - paraqet fazn t ciln n e quajm kualifikirastit konkret.4. faza e realizimit t norms juridike nprmjet veprimeve njerzorefazn e zbatimit t norms juridike, d.m.th. sjelljen e subjekteve sipas norms-sipporosis q norma juridike bart n vet.

PROVAT JURIDIKE - paraqesin mjetet me ann e t cilave vrte-tohen faktet relevant p

t drejtn n ndriimin dhe zgjidhjen e nj situat (kontesti gjyqsor) konkret.

Provat i ndajm n :1. Provat e drejtprdrejta (direkte) - ato mjet me ann e t cilave n mny-r drejtprdrejt vrtetohen faktet relevant juridike.2. Provat e trthorta (indirekte)- jan mjet me ann e t cilave n mnyr indirekvrtetohen faktet relevant, t cilat jan objekt i dshmimit.

SUPOZIME JURIDIKE -jan fakte juridike t cilat konsiderohen si t sakta, ndonsenuk jat vrtetuara.Supozimet juridike ndahen n:

supozime t rrzueshme - jan ato rrethana t cilat mund t provohargumentohen dhe natyrisht t vrtetohen supozime t parrzueshme- jan ato rrethana (fakte) t cilat konsiderohen t sadhe nuk ekziston mundsia e vrtetimit t saktsis, sepse sht e ndaluar qvrtetohet e kundrta.

FIKSIONET- paraqesin rrethanat t cilat paramendohen apo edhe paraftyrohen seekzistojn fakte t caktuara, edhe pse n realitet nuk ekzistojn.


31/34

FUQIA PRAPAVEPRUESE (RETROAKTIVE) - Kjo do t thot se norms i njihet vlefshm-kohore para se t jet e krijuar n mnyr q t zbatohet pr rastet t cilat kan ndodhurpara krijimit t norms juridike.

E DREJTA POZITIVE - nnkupton ekzistimin e normave juridike t cilat jan n fuqi - t cilatvlejn, e drejta pozitive ka vetm elementin normativ. Pra, mungon elementi i dyt i renditjuridik - sjelljet sipas normave dhe akteve juridike.

INTERPRETIMI - sht proces i zbatimit t norms juridike, i prket njohjes me prmbajtje

porosin e ligjvnsit, se far krkon ai - far sjellje duhet parashikuar se far efekti duhet arrihet me normn prkatse juridike.

Gjat interpretimit duhet t kemi kujdes n analizimin e tri gjrave t rndsishme:1. Krijuesi i s drejts nprmjet norms shpreh domethnien t ciln ua dedikon subjektet tjera, madje, qoft edhe nprmjet shenja-ve t ndryshme,2. subjekti i cili ushtron interpretimin - sqarimin e nor-ms duke pranuar apo edhe ducaktuar nj domethnie t norms dhe3. domethnien t ciln mund ta vrtetojm apo ta caktojm n baz t shenjave ose Kot domethnieve

N baz t interpretuesve, interpretimi mund t jet: Interpretim zyrtar interpretimi autentik interpretimi privat interpretimi shkencor

Sipas ndarjes klasike t organeve shtetrore, sipas punve q ushtrojn kemi: interpretimi nga organet ligjvnse (parlamenti), interpretimi i organeve administrative dhe interpretimi gjyqsor gjykata

Interpretimi i ushtruar nga vet ligjvnsi n t drejtn emrtohet me interpretim autentikINTERPRETIM AUTENTIK - sht kur krijuesi i norms s prgjithshme interpreton norm

e vet.

Interpretimet e subjekteve joshtetrore - n kt kategori t subjektevejoshtetrore mund t hyjn subjektet: personat fizik (qytetart) si edhe personat juridik(qeveritar dhe joqeveritar). Personat fizik - privat nuk kan njohuritdhe prvojn far e kan subjektet shtetrore. Pastaj, interpretimet e ushtruara nga ana esubjekteve shtetrore bartin me vet edhe fuqin detyruese (obliguese), gj q nuk e kaninterpretimet e ushtruara nga subjektet joshtetrore.

INTERPRETIMI SHKENCOR - nuk obligon, interpretimi i ushtruar nga shkenca juridike nka fuqi detyruese pr subjektet e ndryshme. Nga kjo del edhe konkluzioni tjetr shkenctari, duke ushtruar interpretimin nuk ndien edhe prgjegjsi t ciln, p.sh., e gjyka-tsi si organ shtetror, kur ballafaqohet drejtprdrejt me rastin, me subje-ktet, mfaktet dhe me provat juridike e t tjera.

MJETET E INTERPRETIMIT jan: gjuhs,logjika, sistemi juridik, historia e norms, qllimnorms dhe, natyrisht, sipas tyre ekzistojn edhe emrtimet e llojit t interpretimit sipmjeteve.

INTERPRETIMI GJUH SOR - ka pr qllim t zbuloj dhe t vrtetoj domethniendrejt gjuhsore t norms juridike nprmjet Codit t domethnieve, por kjo n prakti


32/34

paraqet vshtirsi, sepse gjuha nuk sht n gjendje q t'i ndjek t gjitha ecurshoqrore.

Paqartsit e norms juridike n aspektin gjuhsor mund t jen rezultat i:1. pakuptueshmris2. pacaktueshmris s normsjuridike.PAQARTSI E NORMS JURIDIKE - kuptojm at q norma nuk tregon asgj, apo edtregon se ka m tepr domethnie, pra nuk dihet se cila prej tyre sht ajo q na duhecila sht e sakte.

Interpretimi ekstensiv dhe restriktiv zbatohen n rast se ligjvnsi gjat hartimit t normajuridike bn lshime, pra nse shprehjeve u jep domethnie t atilla t cilat mundprfshijn n vet m shum apo edhe m pak kuptime.

INTERPRETIM EKSTENSIV (i gjer) sht interpretimi i till i norms juridike, ku zgjidhpaprputhshmria ndrmjet shprehjes s pamjaftueshme dhe domethnies logjike t gjet norms.

INTERPRETIM RESTRIKTIV(ingusht) sht interpretimi i till e zgjidhjes paprputhshmris ndrmjet domethnies s gjer dhe domethnies logjike t ngusht norms

INTERPRETIMI I LIDHUR - sht ather kur interpretuesi sht i lidhur n fakt mdomethnien e mundshme, domethn me njrn prej dy domethnieve t mundshmgjuhsore pr t'ia caktuar domethnien e drejt norms juridike, madje, nse shtmundshme, q n kt drejtim t bazohet vetm n njrn domethnie t mundshmgjuhsore.

INTERPRETIMI I LIR - n caktimin e domethnies s drejt t norms juridike, sht i liq domethnien e drejt t norms juridike ta caktoj pavarsisht prej domethnieve mundshme gjuhsore.

INTERPRETIMI SUBJEKTIV- nnkupton at sqarim t nonns juridike, duke br prpjeq t vrtetoj domethnien e drejt dhe duke kon-sideruar si t ktill domethnien t cilka dshiruar krijuesi i norms q n momentin e hartimit, jo edhe at q norma juridtregon n momentin e interpretimit.

INTERPRETIMI OBJEKTIV - qndron n drejtim tjetr, n t vrtetuarit e domethniesdrejt t norms juridike. Pra, ky lloj interpretimi si domethnie t drejt t norms juridikkonsideron at domethnie e cila n momentin e interpretimit norma juridike prmban - pdometh-nien t ciln e shpreh vet norma, pra fjalt-norma e shkruar.

INTERPRETIMI STATIK - konsiston n vrtetimin e asaj domethnieje t norms juridike,

ciln norma e ka pasur q n momentin e krijimit.INTERPRETIMI EVOLUTIV - nnkupton interpretimin e atill q pr domethnie t drejtnorms juridike konsideron at domethnie gjuhsore q norma e ka n momentininterpretimit. Pra, kjo dshmon se me kalimin e kohs, prej momentit t krijimit gjer momentin e interpretimit, ndryshon edhe domethnia e norms juridike n rrafshin gjuhs

INTERPRETIMI LOGJIK- nnkuptojm caktimin e domethnies s drejt t norms juridime an t logjiks n domethnien e fituar kryesisht nga interpretimi gjuhsor, por edhe ngllojet e tjera t interpretimit.

Interpretimi logjik ushtrohet me ndihmn e ligjeve t logjiks:

1. ligji i mosekzistimit t kundrthnieve,


33/34

2. ligji i identitetit dhe3. prjashtimi i t tretit.

Gjat ushtrimit t interpretimit logjik jan formuar disa parime t logjiks, si jan:1. prfundimi(konkludimi) nga kundrthniet(ar-gumentum a contrario),2. prfundimi nga e vogla n t madhen (argu-mentum a minori ad maiori)3. prfundimi nga e madhja n t vogln (argumentum a maiori adminus)

ANALOGJIA (interpretimi sipas ngjashmris) - e cila paraqet mnyrn kryesore interpretimit n kuptimin e gjer, me an t s cils plotsohen zbraztirat juridike.

Pr zbatimin e analogjis sht e nevojshme1. t vrtetohet n mnyr t sakte ngjashmria e rasteve2. t vrtetohet se a kemi interes pr rastin prkats apo aekziston interesi q rasti n fjal t zgjidhet3. t vrtetohet baza juridike (ratio legis) se cila sht arsyeja e hartimit t normjuridike pr t pasur mundsi q pastaj t zbatohet n rastin e parregulluar.

Analogjia mund t jet: ANALOGJI LIGJORE (analogia legis)- ka t bj me zbatimin e domethnies e fitohet me interpretimin e nj norme nga akti prkats q rnund t plotsoj zbraztisipas ngjashmris s rasteve ANALOGJI JURIDIKE (analogia iuris)- ka t bj me zbatimin e domethnies e cgjendet me interpretimin e parimeve t prgjithshme juridike.INTERPRETIMI SISTEMATIK - vrteton domethnien e drejt t norms juridike dukevn n lidhshmri me normat e tjera brenda sistemit juridik.

INTERPRETIMI HISTORIK- luan rol t rndsishm, sepse normat juri-dike kan momentikrijimit, zhvillimit n kushte t caktuara shoqroro historike dhe si t tilla edhe prmbarohdo norm, do akt juridik, ka historin e vet t krijimit dhe t zhvillimit.

INTERPRETIMI QLLIMOR - n vazhdn e interpretimeve me ann e t cilit synohet qgjendet domethnia e drejt e norms juridike-npRmjet qllimit, paraqet mjetin e fundpra interpretimi qllimor sht prfundimtar

SISTEMI I SSISTEMI I S DREJTS DREJTS - sht i nj rndsie t veant, sepse renditja dhe ndarja n pjeprkatse e normave juridike sipas fushave lehtson punn e subjekteve t ndryshme, qon procesin e krijimit, t t kuptuarit, sqarimit apo edhe t zbatimit t s drejts. N kmnyr, krijohet rrethi magjik t themi i ksaj trsie juridike e cila bn t kuptohet si ntrsi vrtet unike dhe jokontradiktore.

INSTITUCIONI I S DREJTS - paraqet trsin harmonike t rregu-llave juridike me t cirregullohet nj proces dhe marrdhniet e njjta shoqrore.

DEGA JURIDIKE - paraqet trsin e normave juridike t cilat rregullojn Hojin e njjt tmarrdhnieve shoqrore sipas parimeve t njjta

L MENJT E S DREJTS - prbjn trsin e normave juridike t cilat rregullojn fushae tera t marrdhnieve t njjta shoqrore n baz t parimeve t njjta.

Lmenjt juridik i ndajm n:1. e drejta e brendshme dhe e drejta ndrkombtare,2. e drejta materiale dhe e drejta formale3. e drejta publike dhe e drejta privat.

E DREJTA ND RKOMBTARE - paraqet trsin e normave juridike q rregullojnmarrdhniet ndrmjet shteteve si subjekte t ksaj t drejt.


34/34

E DREJTA E BRENDSHME - sht trsi e normave juridike t cilat rregullojn marrdhnbrenda shtetit.

E DREJTS MATERIALE - bjn pjes t gjitha normat juridike t cilat rregullojn t drejt(autorizimet) dhe obligimet (detyrimet) e subjekteve t s drejts.E DREJTA FORMALE - mundsojn zbatimin dhe realizimin e normave juridike q prcak-tojn t drejtat dhe obligimet e subjekteve t s drejts.E DREJTA PUBLIKE - konsiderohet ajo e drejt e cila i rregullon marrdhniet juridike n tcilat shteti paraqitet si pal dhe njhersh sht bart

Documents

Fillet e Se Drejtes 1