Universiteti i prishtins hasan prishtinaPunim seminariktema : politika aristoteli

Student/ja MentorValentina Zeka Ma. Ridvan Emini

Prill 2015 Prishtin

PrmbajtjaRreth Aristotelit4Hyrje ..5Libri i par..6-8Libri i dyt. 9-12Prmbyllja.12Qka mendojn t tjert pr Aristotelin.13-14Fusnotat15

Rreth Aristotelit

Aristoteli lindi n vitin 384 n Stagira n gadishullin Trak t Kalkids,ai erdhi n Akademin e Platonit kur ishte 17 (shtatmbdhjt) vjeq dhe qndroi aty 20 (njzet) vjet ,deri n vdekjen e Platonit n vitin 347. N vitin 342 u thirr n oborrin mbretror maqedonas nga mbreti Filip si msues pr princin trashigimtar Aleksandr.Pas kurorzimit t Aleksandrit si mbret n vitin 335,ai u kthye n Athin ku themeloj univerzitetin e tij Lykeion. Aristoteli vdiq n vitin 3211.

Hyrje Politika si nj fenomen mjaft i pranishm n jeten ton i till paraqitet edhe n vepren e madhe t Aristotelit Politika.Aristoteli n thellsi trajton fenomenin politik n t gjitha pjest e jets,duke shqyrtuar problemet e jets s prditshme njkosisht dhe ndikimin e politiks n to. Politikn Aristoteli e sheh si nj dukuri t pa shmangshm dhe t pandashme nga jeta,si nj rregullator i jets,i s mirs s prgjithshme ,i s ardhmes etj. Kt bashksi t quajtur shtet e quan si dikuria m e mir e t mirs s prgjithshme,pr t cilen duhet punuar t gjith s bashku.

Libri i par Cdo shtet sht nj bashkim,bashksit krijohen pr t mirn e prgjithshme q kan qllime t ndryshme. Kur bhet e qart se t gjitha bashkimet kan t miren si qllim,prpiqen t arrijn akoma m lart, n m t mirn e t gjitha t mirave.Ky quhet shtet ose bashksi politike shtetrore2 . Pr t kuptuar m mir kto bashksi duhet shqyrtuar me metoden e zakonshme analitike ,cdo pjes t tij dhe at m t thjesht pr t kuptuar at,cfar e dallon midis tyre,a ka diqka t rndesishme pr t marr shkenca nga ajo.Pr ta br kt duhet shikuar at q nga krijimi i saj. S pari duhet bashkuar ata q nuk mund t qndrojn pa njri-tjetrin,p.sh gruan dhe burrin,bashkohen pr t lindur e njejta ndodh edhe me kafsht e bimet tjera t cilat bashkohen pr qllime t caktuara.T till i ka krijuar natyra ashtu si disa individ jan t caktuar t nnshtrohen kurse disa t presidentuar t sundojn. Prej ktyre bashksive e para sht krijuar ekonomia shtpiake,pastaj bashkimi i disa ekonomive shtpiake qoj n lindjen e fshatit i cili u krijua kryesisht me shpernguljet e familjeve. Bashksit komplete prej shum fshatrash t cilat arritn shkall m t lart t vetmjaftushmris sht shteti .Shteti krijohet pr shkak t mbajtjes dhe ekzistencs e arsyjes s jets s lumtur,prandaj pr nga natyra cdo shtet krijohet si bashksit tjera.Shteti krijohet sipas natyrs dhe njeriu sht qenje shoqrore,por ai sht pr shkak t natyrs s tij qndron jasht saj sic e qortoj Homeri pa farefis,pa ligj,pa vatr3.Njerzit e ktill dshirojn luft sepse jan t vetmuar dhe t ln n mshiren e lojs s rastit.Njeriu sht qenje q mund t jetoj n shoqri m shum se cdo krijes tjeter,ai sht e vetmja krijes q ka arsyje q sherben pr t shprehur csht e dobishme e csht e dmshme e drejt e padrejt. Bashksit shoqrore krijojn familjen dhe shteti sht mbi familje mbi t gjitha veq e veq,m i rndsishm se individi.Individt t cilt nuk deshirojn t jen n bashksi dhe jan t pamjaftueshm duhet t qendrojn si pjes tjetr e saj,ndrsa ata t cilt jan t vetmjaftushm nuk jan pjes e shtetit,jan ose bisha ose perndi4. Ai i cili themeloj i pari kt bashksi e bri m t miren e t mirs,sepse nj njeri mbrenda ligjit dhe drejtsis sht krijesa m e mrekullueshme kurse jasht saj sht m i keqi se gjith t tjert .Padrejtsia e armatosur sht e tmerrshme5.Njeriu pa vyrtyte sht krijesa m e coroditur dhe m e egr dhe m e keqe se gjith t tjerat n rastin e plosimit t epshit seksual dhe uris.Drejtsia sht nevoj e shtetit, ajo e bn rendin e bashktsis shtetrore . Pasi kuptuam pjest prbrse t shtetit, tani duhet t flasim per drejtimin e ekonomive shtpiake sepse cdo shtet perbehet prej tyre . Ekonomit shtpiake prbhen nga njerzit e lir dhe skllevrit,ajo ka pjes prbrse q jan mardhnjet midis zotris dhe skllavit ,burrit dhe gruas,babas dhe fmijve n baz t ktyre t trijave gjendet nj mes ku tani drejtohet ekonomia shtpiake.Veq tjerash egziston dhe shkathtsia e t fituarit pron dhe shkathtsia e t sunduarit mbi skllavin pasi edhe kto jan pjes t ekonomis familjare . Prona sht pjes e domosdoshme pa t cilin nuk jetohet t paktn jo mir ,prdorn n ekonomin shtpiake dhe sht vegl qe perdoret pr prodhim . Shkathtsia e t sunduarit mbi skllavin pr nga natyra sht e mundshme, jo e drejt se qdokush ka t drejt t jetoj jeta sht veprimtari e jo krijimtari dhe skllavi sht pjes e veprimtaris. Qdo njeri q pr nga natyra nuk sht vetvetja por nj i huaj sht nj skllav. i huaj sht nj njeri i cili megjithat sht njeri, sht pron e dikujt, kurse prona sht vegl. T gjith ata njerz t cilt dallojn prej t tjerve aq sa dallon trupi prej shpirtit dhe njeriu prej kafshs, jan skllavr. Ekzstojn grupe t filozofve t cilt trajtojn temn se kush duhet t jet skllav e kush jo . Disa thon se t jesh skllav sht e drejt me ligj nse je i zn rob nga dikush, t tjert thon se nuk sht e drejt pasi q nuk mund dikush t sundoj ty vetm pse fizikisht sht m i fort se ti . Pastaj njerzit me origjin fisnike nuk duhet quajtur skllav, ata e konsiderojn veten t till jo vetm n atdhe por gjithkund. Shkathtsia e t fituarit nuk sht identike me shkathtsin e t drejtuarit sepse detyra e s pars sht t prokuroj, kurse s dyts t prdorej. Ekziston edhe nj lloj tjetr i shkathtsis s t fituarit q me t drejt e quajn shkathtsia e t pasuruarit. Qdo send q posedojm ka qndrimin e vet t caktuar t dyfisht, ky dallohet se njri sht karakteristik pr sendin e dhn kurse tjetri jo . psh. Nse shiten kpuc ather ajo ka qllim t dyfisht, prdoret si kpuc dhe si tramp, n shkmbim me parat ose ndonj mall q ka nevoj .Ky lloj i tregtis nuk hyn n shkathtsin e t pasuruarit, pasi q sht i domosdoshm. Kur u rrit niveli i tregtis me vendet e largta, lindi nevoja pr nj mjet q do ta shrbente pr kmbim pasi q t gjitha gjrat nuk mund t barteshin. Prandaj lindi paraja q dikur m von bhet objekt i shkathtsis s pasuruarit. Paraja sht qllim i kmbimit dhe piknisje e tregtis, shkathtsi kjo e pakufizueshme. Shkathtsia e t fituarit sht e dyllojshme : nga njra an kjo sht tregtia dhe tjetra shkathtsia e t drejtuarit t ekonomis shtpiake . Ekzistojn tri elemente t t pasuruarit : Tregtia me kmbim sht elementi i par n shkathtsin e t pasuruarit. Tregtia ndahet n tri deg : detare , toksore dhe me pakic. Kto pjes dallohen n mes veti nga ajo se cila sjell fitim m t madh. Elementi i dyt i t pasuruarit sht fajdexhillku kurse Elementi i tret i t pasuruarit : puna me meditje, zejet dhe puna e paplanifikuar.Prej ktyra veprimtarive , m e mira sht ajo q nuk i lihet rastit, m e thjeshta sht ajo me t ciln m s shumti dfrehen trupat dhe m e ulta sht ajo q nuk krkon asnj dije.Libri i dyt Qllimi yn sht t hulumtuarit e asaj bashksie shtetrore, e cila sht m e mir se t gjitha t tjerat pr ata njerz q jan n gjendje t jetojn sipas dshirs s tyre, andaj duhet t shqyrtojm edhe rregullat e tjera shtetrore t cilat gjejn aplikim n disa shtete t cilat konsiderohen se kan ligje t mira. Duhet t shqyrtojm edhe disa forma t tjera t rregullimit shtetror q i parafytyruan disa filozof t cilat vlejn si t mira. M e mira pr nj shtet sht q t gjith qytetart t marrin pjes n t gjitha punt , ku kjo sht e mundur vetm te shtetet t cilat grat, fmijt dhe pronn e kan t prbashkt siq ishte te Shteti i Platonit. Nse nj shtet vepron duke u br unitar, ather ai pushon s qenuri shtet. Sepse nga shteti lind familja kurse nga familja lind individi kur dihet se familja sht m unike se shteti dhe individi m unik se familja . Nga kjo bhet e qart se nuk sht e natyrshme q shteti t jet unitar pasiq ai sht emrtuar si mirsia m e lart por realiteti e rrnon at. Kurse shteti do bhet shtet vetm ather kur masa e bashkuar do t jet n gjendje tI plotsoj t gjitha nevojat e saj6. N kt pjes t veprs, Aristoteli i kushton nj rndsi t veqant prons, organizimit dhe ndarjes s saj.Prona si element i rndsishm pr nj jet t mir sht kusht pr nj organizim t mir t nj shteti. N disa shtete prona sht e prbashkt ndrsa frutat ose prodhimi ndahen sipas nevojs, kurse n disa shtete ajo sht private.Mirpo jot gjith kan t drejt t marrin pjes n pronn e prbashkt. Rojtart kan t drejt t marrin pjes n pronn e prbashkt ndrsa skllavt nuk e gzojn kt t drejt. Pjesn m t madh t ligjeve e prbjn vet ligjet ku flitet pr rregullimin shtetror. Mendohet se ligjdhnsit me rastin e nxjerrjes s ligjit duhet t ken parasysh dy gjra , tokn dhe njerzit. Veq ksaj sht mir t kemi kujdes edhe pr viset fqinj nqoftse shteti duhet t ket edhe aktivitete t politiks s jashtme.Gjithashtu duhet t shikohet nse sht m mir t prcaktohet m saktsisht madhsia e pasuris sepse Sokrati thot pasuria duhet t jet aq sa mund t jetohet me prkore. Kurse sht absurde t vendoset barazia pronsore dhe t mos konstatohet numri i qytetarve,pra t mos prkufizohet numri i lindjeve.kur dihet se lindja e pa kontrolluar sht shkak i varfris. Kto ligje t rregullimit shtetror nuk prcaktuan dallimin n mes t atyre q sundojn dhe atyre q nnshtrohen,ashtu siq nuk prcaktuan se cili rregullim shtetror sht me i mir pr t udhhequr.Disa thon se rregullimi m i mir shtetror duhet t jet przirja e t gjithave Nj shtet i ktill sht e qart se nuk sht stabil,pra nj rregullim i till shtetror pasi q nj grup i vog i qytetarve mund t vendosin qfar dshirojn. Rregullimi shtetror i brendshm duhet t jet sa m i mir pr tu mbrojtur nga fqinjt e gjith t huajt pr kt arsye duhet t pasur kujdes pr forcat ushtarake . Aristoteli prshkruan qytetin e Hipodamit,ai ishte nj njeri i cili nuk mori pjes n politik dhe provoj t ndrtoj nj qytet dhe rregullim shteteror.Shteti i tij kishte dhjet mij qytetar t ndar n tri klasa:klasn e zejtarve,bujqv dhe lufttarve t armatosur. Ai ndau dhe tokn n tri pjes: t shenjt,t prbashkt,dhe private,ai mendonte se ekzistojn tri lloje t ligjeve sepse jane tri lloje t cshtjeve pr shkak t t cilave shkaktohet procesi gjyqsor.Kto jan: ofendimi,dmtimi dhe vdekja. Gjithashtu ai vendosi nj gjyq kryesor q prbhej nga disa pleq t zgjedhur, t cilt qshtjet duhet zgjedhur duke pasur arsyje jo me an t votave. Hipodami nxorri ligjin mbi shpiksin e sendve t vlefshme pr shtetin,ata merrnin nderime e mirnjohje.Gjithashtu nxorri ligjin pe fmijt e qytetarve t vrar n luft,t cilve ju siguronin egzistencn nga shpenzimet shtetrore,ligj ky i cili sht dhe sot n fuqi n Greqi,dhe vendet e ndryshme. Aristoteli bn krahasimin n mes rregullimeve t ndryshme shtetrore si p.sh lakedoimonas,kretas,karkedint etj. Kretastet asnjher nuk patn armiqsi me fqinjt,prderisa lakedominast po,ata me t gjith fqinjt ishin n armiqsi. T qenurit grat pjes e administrars pr lokonistt ishte prishje e renditte shoqris,kjo pasi q nj koh kur meshkujt ishin n luftra,grat udhheqnin vendin,ata n shtet sjelln konfuzion m t madh se armiqt.Mungesa e rendit n shtet sjell lakmin pr para q pr kt fajtor ishin grat. Ligjdhnsit zgjedhen nga ana e popullit,ata shpesh ndodh t jen t varfr dhe let t korruptushm.Pjesmarrsit n pushtet duhet t jen t pakurruptushm t vendosur n qllimet e tyre ,nse sht nevoja t flijojn interesat e veta pr shtetin.Ai duhet t jet ambicioz pr vendimet q merr,por jo t jet i padrejt n ambicjen dhe lakmin pr para. Karkedonasi ishte nj rregullim tjetr shoqror,mund t themi m i miri pasi q t gjith pajtohen me at.Ai devijon pak nga aristrokracia e n drejtim t oligarkis,ata mendojn se bartsi i qytetit nuk duhet t zgjedhet vetm nga vyrtyti dhe mirsit por dhe nga pasuria.T zgjedhurit nga pasuria shr fenomen oligarkik ndrsa n baz t vyrtyteve aristokratik. Bartsit e pushtetit mbretrit nuk zgjedhshin gjithmon nga e njjta familje.Nj prson nuk lejohej t ket disa funksione,kjo shihej si nj gj e keqe sepse nj njeri punon m mir vetm n nj pun. Aristoteli librin e dyt t vepres Politika e prfundon duke shkruar mbi disa individ q shkruan pr rregullimin shtetror. Soloni ishe nj ligjdhns serioz,ai i dha fund skllavrimit t popujve dhe rivendosi demokracin e vjetr,duke prshtatur rregullimet e ndryshme shtetrore.Kshilli n Aeropag prfaqeson elementin oligarkik,zgjedhja e organeve t pushtetit elementin aristokratik,kurse gjyqet elementin demokratik.Soloni i dha popullit vetm pushtetin m t domosdoshm: t zgjedh pushtetet dhe ato tI japin llogari7. Horanda :ligjin mbi dshmitart e rrejshm,ai i shqyrtoi dhe prsosi keto ligje. Faleja :mbi barazin pronsore, Platoni :bashksin e grave,fmijve,prons dhe t sisitive femrore,ligjin mbi t dehurit ku kryepleqt nuk duhet t jen njerz q dehen,ligji mbi ushtrimet ushtarake,duhet strvitur t dy duart q t bhn si t djathta. Drakontit : nuk pat ligje prsonale,ai prmendet vetm pr vrazhdsin dhe ndshkimet e rnda. Pitaku :ai hartoj ligjin mbi njerzit e dehur,nse ata godasin dik duhet denuar m rnd se t tjert.

Analiz,prmbyllja N librin e I dhe librin e II t vepres s Aristotelit Politikamblidhen dhe shqyrtohen t gjitha pjest prbrse t shtetit duke prfshir formimin e tij,funksionin ,mendimet e autorve dhe mendimet e tij pr formen m t mir t rregullimit shtetror. Njeriu si krijesa e vetme q ka vyrtyte dhe arsyje sht qenje shoqrore q gjithqka mund t krijoj dhe rregulloj n mnyren m t mrekullushme brenda ligjit,ai nse qndron jasht ktyre rregullave sht nj prbindsh,nj padrejtsi e armatosur sht gjja m e tmerrshme. Aristoteli kto dy libra i prfundon duke krahasuar dhe prshkruar rregullimet shtetrore dhe prmend ligjet e autorve q kondribuan n formimin e ktyre rregullimeve dhe shteteve t athershme.

Cka mendojn t tjert pr AristotelinAristoteli Idealet politike dhe mundsit socialeRaino Malnes & Kunt Midgaard Filozofia PolitikeN kapitullin e tret t Filozofis Politike prshkruhet vepra e Aristotelit t ciln autort e ndajn n disa pjes : Bashksia shoqrore dhe drejtimet politike Tek bashksit shoqrore, baz sht burri dhe gruaja q duke u bashkuar bjn t mundur riprodhimin e llojit, pastaj vjen bashkimet e atyre q me inteligjencn e tyre n mnyr t natyrshme jan drejtues dhe ata q me forcn e tyre pa pasur t njejtn inteligjenc po aq natyrshm duhet t drejtohen.Shteti ose polisi sht bashkimi m i madh, m i rndsishm se gjitha bashkimet tjera. Aristoteli prshkruan shrbimet q duhet br shtetit si fshatart pr t prodhuar ushqim, artizant pr shrbime teknike, forcat e armatosura, njerz me pron nga t cilt shteti nxjerr t mira pr tu mbrojtur nga armiqt e brendshm dhe t jashtm. Shtetsia dhe udhheqja,legjislacionet legjitime dhe jolegjime-pr ta kuptuar natyrn,karakteristikat e legjislacioneve duhet kuptuar shtetin,i cili sht nj madhsi e prbr.Pr ta kuptuar shtetin duhet kuptojm pjest nga t cilat sht ndrtuar ai,domethn shtetasin.Aristoteli e prkufizon kshtu,ai q prdort drejtn pr t marr pjes n nj kuvend debatsh,ose n nj gjykat,arrin statusin e nj qytetarit t shtetit t vet.Legjislacionin e sheh si nj organizim i nj shteti brenda detyrave t tij t prgjithshme ose eprore t vecanta.T cilin e ndau n gjasht mnyra: -Legjitim: monarkia,aristrokraciadhe politeia. -Jolegjitime: tiranin,oligarkin,demokracin. Shteti dhe jeta e mir libri i fundit i Politiks ka si tem natyrn e prkryer t ligjislacionit,cila form sht m e dshiruar. N filozofin politike t Aristotelit shprehet mendimi se nj qeverisje e mir ka rndsi shum t madhe dhe t jesh nj shtetas i mir,si n qeverisje ashtu dhe i qeverisur,do t thot se mundsit e mira jan realizuar me nj qeverisje t drejt dhe t zgjuar8.

Fusnotat dhe Literatura1. R.Malnes & K.Mitgaard Filozofia Politike42. Aristoteli Politika Libri i par63. Aristoteli PolitikaLibri i par64. Aristoteli Politika Libri i par75. Aristoteli PolitikaLibri i dyt96. Aristoteli Politika Libri i dyt97. Aristoteli Politika Libri i dyt.118. R.Malnes & K.Mitgaard Filozofia Politike.14Literatura : Aristoteli PolitikaR.Malnes & K.Mitgaard Filozofia Politike8