Finansiële Rekeningkunde GAC206

Finansiële Rekeningkunde

Skrywer: Suzeth Kotze

Elke gebruiker van finansiële inligting hoef nie ŉ opge-leide rekenmeester te wees nie. Elkeen wat oor finan-siële sake besluite wil neem wat gebaseer is op inligting

wat uit die rekeningkundige proses voortvloei, behoort ten minste ŉ oorsigtelike kennis van rekeningkunde te hê. Die doel van hierdie vak is om die student toe te rus met kennis oor die basiese rekeningkundige beginsels wat gebruik kan word om sy of haar persoonlike finansies doeltreffend te bestuur en om ŉ goeie grondslag te skep vir studente wat hul studies verder wil neem in die rekeningkundige veld.

Hierdie vak bestaan uit vier afdelings, opgedeel in vyf studie-eenhede. In die eerste studie-eenheid word ŉ kort inleidende oorsig van die geskiedenis van die rekeningkunde gegee, asook ŉ oorsig oor die rekeningkundige siklus – die eerste ses stappe word in diepte ondersoek: transaksies wat plaasvind, aantekening op brondokumente, teboekstelling in hulpjoernale, oorboeking na die algemene grootboek en die opstel van die proefbalans.

Die tweede afdeling, wat in Studie-eenheid 2 behandel word, behels die aansuiwerings en die afsluiting van die rekeningkun-dige siklus. Daar word ook geraak aan die implikasies van BTW op ondernemings en die ontwerp van rekeningkundige stelsels.

Die derde afdeling, wat in Studie-eenheid 3 behandel word, bespreek die verskillende items van die staat van finansiële posisie in diepte. In hierdie afdeling kyk ons na die volgende items: kontant en kontantekwivalente, handels- en ander debiteure, voorraad, tasbare en ontasbare bates en laste.

Die vierde afdeling, wat in Studie-eenheid 4 behandel word, behels die aanbieding van die finansiële state van verskil-lende entiteite, naamlik niewinsgewende entiteite, vennootskappe, beslote korporasies en maatskappye.

Die laaste afdeling, wat Studie-Eenheid 5 is, kyk na die ont-leding en vertolking van finansiële state, die opstel van die staat van kontantvloei en vervaardigingsentiteite.

Handboek

• Myburgh, J.E., Fouche, J.P. & Cloete, M. 2012. Rekeningkunde –

‘n Inleiding. 11de Uitgawe. Lexis Nexis.

www.akademia.ac.za

Finansiële Rekeningkunde

GAC206 Finansiële Rekeningkunde

INHOUDSOPGAWE

INLEIDING .......................................................................................................................................................... 8

VAKLEERUITKOMSTE ................................................................................................................................... 9

WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING ............................................................................................ 10

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT REKENINGKUNDE – BASIESE BEGRIPPE, RAAMWERK

EN REKENINGKUNDIGE SIKLUS ............................................................................................................... 11

1.1 Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 11

1.2 Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 12

1.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 12

1.4 Inleiding ................................................................................................................................ 13

1.5 Die wêreld van rekeningkunde ......................................................................................... 14

1.6 Die aard van ŉ konseptuele raamwerk ........................................................................... 14

1.7 Die doelwitte van finansiële state .................................................................................... 14

1.8 Toevallingsrekeningkunde en lopende saak-begrip ..................................................... 15

1.9 Die elemente van finansiële state .................................................................................... 15

1.9.1 Bates ................................................................................................................................ 15

1.9.2 Laste ................................................................................................................................. 16

1.9.3 Ekwiteit ............................................................................................................................. 16

1.9.4 Inkomste .......................................................................................................................... 17

1.9.5 Uitgawes .......................................................................................................................... 17

1.10 Die meting van elemente .................................................................................................. 18

1.11 Kwalitatiewe eienskappe van bruikbare finansiële inligting ......................................... 18

1.12 Versterkende kwalitatiewe eienskappe en die oorweging van die kostebeperkings 18

1.13 Die verband tussen die elemente .................................................................................... 18

1.13.1 Die finansiële tydperk .................................................................................................... 19

1.14 Die rekeningkundige vergelyking ..................................................................................... 19

Inhoudsopgawe Bladsy 1


1.14.1 Die dualiteitsbegrip ......................................................................................................... 19

1.14.2 Die rekening .................................................................................................................... 20

1.15 Die rekeningkundige siklus ............................................................................................... 23

1.16 Transaksies en ander rekeningkundige gebeurtenisse ................................................ 23

1.17 Die kontantontvangstejoernaal (KOJ) en oorboeking daarvan ................................... 25

1.18 Die kontantbetalingsjoernaal (KBJ) en die oorboeking daarvan ................................. 25

1.19 Die kleinkasjoernaal (KKJ) en die oorboeking daarvan ............................................... 26

1.21 Krediteure- en krediteure-afslagjoernaal en oorboeking daarvan .............................. 28

1.22 Die algemene joernaal ....................................................................................................... 29

1.23 Balansering van ŉ rekening .............................................................................................. 30

1.23.1 Waar meer as een bedrag aan EEN kant van ŉ rekening voorkom ....................... 30

1.23.2 Waar slegs een inskrywing in die rekening gemaak is ............................................. 30

1.23.3 Waar daar aan beide kante van ŉ rekening bedrae voorkom ................................. 31

1.24 Die proefbalans ................................................................................................................... 31

1.25 Samevatting ........................................................................................................................ 32

1.26 Selfevaluering ..................................................................................................................... 32

STUDIE-EENHEID 2: VOLTOOIING VAN REKENINGKUNDIGE SIKLUS, BTW EN

REKENINGKUNDIGE STELSELS. ................................................................................................................ 39



2.3 Inleiding ................................................................................................................................ 40

2.4 Vooraansuiweringsproefbalans en aansuiwerings ........................................................ 40

2.4.1 Inkomste ontvangbaar ................................................................................................... 41

2.4.2 Uitgawes betaalbaar ...................................................................................................... 41

2.4.3 Verbruikersvoorraad voorhande .................................................................................. 42

2.5 Afhandeling van die rekeningkundige siklus .................................................................. 46



2.5.1 Winsbepaling ................................................................................................................... 46

2.5.2 Aflsuitingsproses ............................................................................................................ 46

2.5.3 Die opstel van die finansiële state vanaf af ŉ na-aansuiweringsproefbalans ....... 50

2.6 Verskil tussen deurlopende en periodieke voorraadstelsel ......................................... 50

2.6.1 Deurlopende voorraadstelsel ........................................................................................ 50

2.6.2 Periodieke voorraadstelsel............................................................................................ 51

2.7 BTW en die implikasie daarvan ........................................................................................ 52

2.7.1 BTW-berekeninge .......................................................................................................... 52

2.7.2 BTW-aantekeninge ........................................................................................................ 53

2.8 Rekeningkundige stelsels ................................................................................................. 54

2.9 Samevatting ........................................................................................................................ 54

2.10 Selfevaluering ..................................................................................................................... 55

STUDIE-EENHEID 3: BELANGRIKE ITEMS IN DIE STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE ............ 57



3.3 Inleiding ................................................................................................................................ 58

3.4 Handels- en ander debiteure ............................................................................................ 58

3.4.1 Erkenning as ŉ bedryfsbate .......................................................................................... 58

3.4.2 Krediettransaksies en -terme ........................................................................................ 58

3.4.3 Interne beheermaatreëls ten opsigte van handelsdebiteure ................................... 59

3.4.4 Die openbaarmaking van handelsdebiteure in die finansiële state ........................ 60

3.5 Voorraad .............................................................................................................................. 60

3.5.1 Die belangrikheid en aard van voorraad ..................................................................... 60

3.5.2 Die meting van voorraad ............................................................................................... 61

3.5.3 Openbaarmaking ............................................................................................................ 63

3.5.4 Die belangrikheid van korrekte waardasie van voorraad ......................................... 63



3.5.5 Raming van voorraadwaarde ....................................................................................... 63

3.6 Niebedryfsbates: Tasbare bates ...................................................................................... 64

3.6.1 Klassifikasie van niebedryfsbates ................................................................................ 64

3.6.2 Die aard van eiendom, aanleg en toerusting ............................................................. 64

3.6.3 Die historiese kosprys van eiendom, aanleg en toerusting ..................................... 64

3.6.4 Die hantering van koste wat na die aanvanklike verkryging van bates aangegaan

word .......................................................................................................................................... 65

3.6.5 Die boekstawing van die aankoop van ŉ niebedryfsbate ......................................... 65

3.6.6 Waardevermindering en waardedaling van eiendom, aanleg en toerusting ......... 65

3.6.7 Onterkenning van bates ................................................................................................ 68

3.6.8 Bestuurs- en ander oorwegings met betrekking tot waardevermindering ............. 69

3.6.9 Interne beheer oor niebedryfsbates ............................................................................ 69

3.6.10 Die openbaarmaking van eiendom, aanleg en toerusting in die finansiële state . 69

3.7 Niebedryfsbates: Ontasbare bates .................................................................................. 71

3.7.1 Aangekoopte ontasbare bates ..................................................................................... 71

3.7.2 Intern-gegenereerde ontasbare bates ........................................................................ 72

3.7.3 Verdere meting van ontasbare bates .......................................................................... 72

3.7.4 Openbaarmaking ............................................................................................................ 72

3.8 Niebedryfslaste en bedryfslaste ....................................................................................... 73

3.8.1 Die aard, erkenning en meting van laste .................................................................... 73

3.8.2 Soorte niebedryfslaste ................................................................................................... 73

3.8.3 Soorte bedryfslaste – Handelskrediteure en ander bedryfslaste ............................ 73

3.9 Samevatting ........................................................................................................................ 73

3.10 Selfevaluering ..................................................................................................................... 74



STUDIE-EENHEID 4: DIE OPSTEL VAN FINANSIËLE STATE VIR VERSKILLENDE ENTITEITE

............................................................................................................................................................................. 77



4.3 Inleiding ................................................................................................................................ 78

4.4 Aanbieding van finansiële state ....................................................................................... 78

4.4.1 Die doel en inhoud van finansiële state ...................................................................... 78

4.4.2 Algemene eienskappe ................................................................................................... 79

4.4.3 Struktuur en inhoud ........................................................................................................ 79

4.5 Niewinsgewende entiteite ................................................................................................. 85

4.5.1 Rekeningkundige kenmerke ......................................................................................... 85

4.5.2 Teboekstelling van verskillende bronne van inkomste ............................................. 87

4.5.3 Finansiële verslagdoening deur klubs en verenigings .............................................. 87

4.5.4 Belastingpligtheid van niewinsgewende entiteite ...................................................... 88

4.6 Vennootskappe ................................................................................................................... 88

4.6.1 Boekstawing van die belegging van vennote in permanente vennootskappe ...... 88

4.6.2 Bepaling en verdeling van vennootskapwins – permanente vennootskappe ....... 89

4.6.3 Finansiële state van permanente vennootskappe ..................................................... 90

4.6.4 Veranderings in die samestelling van permanente vennootskappe ....................... 90

4.6.5 Likwidasie/ontbinding van permanente vennootskap ............................................... 92

4.7 Beslote korporasies ........................................................................................................... 92

4.8 Maatskappye ....................................................................................................................... 92

4.8.1 Tipes maatskappye ........................................................................................................ 92

4.8.2 Inkorporasies van maatskappye .................................................................................. 92

4.8.3 Aandeelhouers ................................................................................................................ 92

4.8.4 Direkteure ........................................................................................................................ 92

4.8.5 Aandelekapitaal .............................................................................................................. 93



4.8.6 Klasse aandele ............................................................................................................... 93

4.8.7 Uitgifte vir aandele ......................................................................................................... 93

4.8.8 Aflossing van aandele.................................................................................................... 93

4.8.9 Dividende ......................................................................................................................... 93

4.8.10 Behoue verdienste en ander komponente van ekwiteit ........................................... 93

4.8.11 Aanwending van maatskappywinste ........................................................................... 93

4.8.12 Jaarlikse finansiële state ............................................................................................... 93

4.9 Samevatting ........................................................................................................................ 93

4.10 Selfevaluering ..................................................................................................................... 94

STUDIE-EENHEID 5: KONSTANTVLOEISTAAT, DIE ONTLEDING EN VERTOLKING VAN

FINANSIËLE STATE EN VERVAARDIGINGSENTITEITE .................................................................. 101

5.1 Studie-eenheid leeruitkomste ......................................................................................... 101

5.2 Voorgeskrewe handboek ................................................................................................ 102

5.3 Inleiding .............................................................................................................................. 102

5.4 State van kontantvloei ..................................................................................................... 102

5.4.1 Die belangrikheid van kontantvloei-inligting ............................................................. 102

5.4.2 State van kontantvloei en Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde

en die doelwitte van state van kontantvloei .............................................................................. 102

5.4.3 Die verhouding tussen state van kontantvloei en die primêre finansiële state ... 103

5.4.4 Klassifikasie van kontanttransaksies ......................................................................... 103

5.4.5 Die opstel van ŉ staat van kontantvloei .................................................................... 103

5.4.6 Ontleding en vertolking van die staat van kontantvloei .......................................... 108

5.5 Ontleding en vertolking van finansiële state................................................................. 109

5.6 Vervaardigingsentiteite .................................................................................................... 109

5.6.1 Vervaardigings- en handelsrekening ......................................................................... 109

5.6.2 Finansiële state ............................................................................................................. 110



5.6.3 Ongerealiseerde winste ............................................................................................... 111

5.7 Samevatting ...................................................................................................................... 111

5.8 Selfevaluering ................................................................................................................... 112

BRONNE ......................................................................................................................................................... 114

SELFEVALUERINGSRIGLYNE .................................................................................................................. 115



INLEIDING

Elke gebruiker van finansiële inligting hoef nie ŉ opgeleide rekenmeester te wees nie.

Elkeen wat oor finansiële sake besluite wil neem wat gebaseer is op inligting wat uit die

rekeningkundige proses voortvloei, behoort ten minste ŉ oorsigtelike kennis van

rekeningkunde te hê. Die doel van hierdie vak is om die student toe te rus met kennis oor die

basiese rekeningkundige beginsels wat gebruik kan word om sy of haar persoonlike

finansies doeltreffend te bestuur en om ŉ goeie grondslag te skep vir studente wat hul

studies verder wil neem in die rekeningkundige veld.

Hierdie vak bestaan uit vier afdelings, opgedeel in vyf studie-eenhede. In die eerste studie-

eenheid word ŉ kort inleidende oorsig van die geskiedenis van die rekeningkunde gegee,

asook ŉ oorsig oor die rekeningkundige siklus – die eerste ses stappe word in diepte

ondersoek: transaksies wat plaasvind, aantekening op brondokumente, teboekstelling in

hulpjoernale, oorboeking na die algemene grootboek en die opstel van die proefbalans.

Die tweede afdeling, wat in Studie-eenheid 2 behandel word, behels die aansuiwerings en

die afsluiting van die rekeningkundige siklus. Daar word ook geraak aan die implikasies van

BTW op ondernemings en die ontwerp van rekeningkundige stelsels.

Die derde afdeling, wat in Studie-eenheid 3 behandel word, bespreek die verskillende items

van die staat van finansiële posisie in diepte. In hierdie afdeling kyk ons na die volgende

items: kontant en kontantekwivalente, handels- en ander debiteure, voorraad, tasbare en

ontasbare bates en laste.

Die vierde afdeling, wat in Studie-eenheid 4 behandel word, behels die aanbieding van die

finansiële state van verskillende entiteite, naamlik niewinsgewende entiteite, vennootskappe,

beslote korporasies en maatskappye.

Die laaste afdeling, wat Studie-Eenheid 5 is, kyk na die ontleding en vertolking van finansiële

state, die opstel van die staat van kontantvloei en vervaardigingsentiteite.

Vir hierdie vak is die volgende handboek voorgeskryf:

Myburgh, J.E., Fouche, J.P. & Cloete, M. 2012. Rekeningkunde – ŉ Inleiding. 11de Uitgawe. Kaapstad: Lexis Nexis (Edms.) Bpk.

Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui

word. Die gids sal jou dan deur die handboek begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te

lig; om aan te vul waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys. Alle afdelings sal dus nie noodwendig in die gids bespreek word nie. Dit is egter belangrik om telkens noukeurig op te let na die paragrawe in die handboek wat aangedui word vir studie.

Inleiding Bladsy 8


Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek, asook

hierdie begeleidingsgids bestudeer.

VAKLEERUITKOMSTE

Kennis en begrip

Na voltooiing van die vak FINANSIËLE REKENINGKUNDE sal jy in staat wees om jou

kennis en begrip te demonstreer van:

• Inleiding tot Rekeningkunde – basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige

siklus

• Voltooiing van rekeningkudige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels.

• Belangrike items in die staat van finansiële posisie

• Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite

• Kontantvloeistaat, die ontleding en vertolking van finansiële state en die finansiële

state van ŉ vervaardigingsentiteit

Vaardighede

Jy sal ook in staat wees om:

• die wêreld van Rekeningkunde, die konseptuele raamwerk, doelwitte van finansiële

state, toevallingsrekeningkunde, die elemente van finansiële state, die finansiële

tydperk, rekeningkundige vergelyking en die rekeningkundige siklus te beskryf;

• tussen verskillende transaksies te onderskei, transaksies in hulpjoernale te ontleed,

vanaf hulpjoernale na grootboek oor te boek, die proefbalans op te stel en foute op

die proefbalans op te spoor en reg te stel en die rekeningkundige siklus af te

handel;

• inkomste- en uitgawesaansuiwerings te bepaal en te boekstaaf, aansuiwerings aan

die hand van IFRS te bespreek, afsluitingsinskrywings te boekstaaf, winste te

bepaal, brondokumente, joernale, hulpgrootboek en kontrolerekeninge te ontwerp;

die finansiële state van ŉ diensentiteit en handelsentiteit op te stel en

rekeningkundige verslae te ontwerp;

• belangrike items in die staat van finansiële posisie te verduidelik, rekeningkundig te

verantwoord en finansiële state ooreenkomstig IFRS op te stel;

Vakleeruitkomste Bladsy 9


• te onderskei tussen verskillende entiteite en die jaarlikse finansiële state vir elk van

hierdie entiteite op te stel; en om

• ŉ vervaardigingsentiteit se transaksies te boekstaaf en ‘n eenvoudige stel finansiële

state van ŉ vervaardigingsentiteit op te stel.

WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING

In die paragraaf oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word

om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die

woordelys hieronder sal jou hiermee help.

Werkwoord Omskrywing

Lys Lys die name/items wat bymekaar hoort

Identifiseer Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde

Verduidelik Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou

antwoord (verklaring/verduideliking) neer

Beskryf Omskryf die konsep of woorde duidelik

Kategoriseer/

klassifiseer

Bepaal tot watter klas, groep, afdeling bepaalde

items/voorwerpe behoort

Analiseer Om iets te ontleed

Evalueer Bepaal die waarde van ŉ stelling/stelsel/beleid/ens.

Toepas Pas die teoretiese beginsels toe in ŉ praktiese probleem

Hersien Evalueer, verbeter en/of wysig ŉ beleid/dokument/stelsel

Bladsy 10


STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT REKENINGKUNDE – BASIESE

BEGRIPPE, RAAMWERK EN REKENINGKUNDIGE SIKLUS

1.1 Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip

Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te

demonstreer van die volgende:

• Die wêreld van rekeningkunde

• Die konseptuele raamwerk vir finansiële verslagdoening

• Rekeningkundige vergelyking

• Rekeningkunde siklus: Boekhou tot by die proefbalans

Vaardighede


• te verduidelik hoe rekeningkunde ontwikkel het en wat die funksie van

rekeningkunde is, die finansiële posisie en die finansiële prestasie van ŉ

onderneming en die dualiteitsbegrip te verduidelik en toe te pas;

• transaksies deur middel van die rekeningkundige vergelyking te boekstaaf en die

uitwerking daarvan op die rekeningkundige vergelyking te beskryf;

• die rekeningkundige siklus te bespreek:

o transaksies in hulpjoernale te ontleed;

o vanaf hulpjoernale na grootboek oor te boek;

o proefbalans op te stel; en

o foute op die proefbalans op te spoor en reg te stel.

Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 11


1.2 Voorgeskrewe handboek


Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer:

• Hoofstuk 1, paragrawe 1.1-1.6





1.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan:

Sleutelwoord Omskrywing

Alleeneienaarsaak (eenmansaak)

Entiteit as ŉ entiteit afsonderlik van die eienaar, dit wil sê net

een eienaar wat die kapitaal bydra en ook geregtig is op al die

wins.

Bates Hulpbronne wat deur die entiteit beheer word as gevolg van

gebeurtenisse in die verlede en waaruit die entiteit na

verwagting toekomstige ekonomiese voordeel sal ontvang.

Brondokument Dokument waarin transaksiedata aangeteken word wanneer ŉ

transaksie plaasvind.

Ekwiteit Verskil tussen entiteit se bates en laste.

Entiteitsbeginsel Bepaal dat die eienaar en die onderneming twee afsonderlike

“persone” of “entiteite” is met elkeen ŉ afsonderlike stel

finansiële rekords, bates en laste.

Finansiële posisie In terme van bates, laste en ekwiteit word dit aan die einde van

die tydperk in ŉ staat van finansiële posisie bepaal.

Finansiële prestasie Wins of verlies vir die tydperk en word bepaal in ŉ staat van

wins en verlies en ander omvattende inkomste.

Finansiële tydperk Tydperk wat verloop vanaf ŉ datum waarop die finansiële

toestand gemeet is tot die eersvolgende datum waarop dit

weer gemeet word.



Inkomstes Toevloei van ekonomiese voordeel gedurende die

rekenpligtige tydperk wat ŉ toename in ekwiteit meebring.

Kapitaal Hulpbronne wat deur die eienaar aan die onderneming

bygedra is.

Laste Huidige verpligtinge van ŉ entiteit wat uit vorige gebeurtenisse

ontstaan het en waarvan die vereffening na verwagting tot die

uitvloei van hulpbronne uit die entiteit sal lei.

Maatskappye Vereniging van persone, wat saamwerk met die oog op

winsbejag. Dit is ŉ regspersoon, met ander woorde ŉ entiteit

afsonderlik van die eienaars.

Onttrekkings Enige hulpbronne wat die eienaar uit die onderneming ontrek

vir eie gebruik.

Oorboeking Oordrag van inligting in elke joernaalinskrywing na die

grootboek.

Proefbalans Is ŉ twee-kolom (debiet en krediet) lys van saldo’s van al die

rekeninge in die algemene grootboek wat op ŉ bepaalde datum

ŉ saldo het.

Rekeningkundige beginsels

Algemene reëls wat op fundamentele ekonomiese waarhede

berus en wat as riglyne vir rekeningkundige praktyk dien.

Transaksie Besigheidshandeling tussen die entiteit en ŉ ander entiteit of

persoon.

Uitgawes Uitvloei van ekonomiese voordele gedurende die rekenpligtige

tydperk wat ŉ afname in ekwiteit meebring.

Vennootskap Dit is ŉ regsverhouding wat ontstaan as gevolg van ŉ

ooreenkoms tussen twee of meer, maar gewoonlik hoogstens

20 persone, waarkragtens elkeen bydra tot ŉ entiteit met die

doel om wins te maak en te verdeel.

1.4 Inleiding

Finansiële rekeningkunde behels die aantekening, kommunikasie en vertolking van

finansiële-verwante inligting wat deur die gebruikers van finansiële inligting, gebruik word.

Die rekeningkundige stelsel bestaan uit die invoer van inligting en data van verskeie

transaksies, die aantekening en verwerking van die transaksies, en die gebruik van



verwerkte inligting om finansiële state voor te berei. Die rekeningkundige vergelyking is

verwant aan die verwerkingskomponent van die rekeningkundige siklus. Die eerste stap in

die rekeningkundige siklus is dat ŉ transaksie in die entiteit plaasvind. Waar enige transaksie

plaasvind, word ŉ brondokument voltooi. Die brondokument word dan in die nodige

hulpjoernaal opgesom en oorgeboek na die algemene grootboek, waarna die algemene

grootboek gebruik word om die proefbalans op te stel, sodat daar vasgestel kan word of die

dubbelinskrywingstelsel korrek toegepas word.

1.5 Die wêreld van rekeningkunde

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 1.1-1.6. Lees hierdie paragrawe

deur en maak seker jy verstaan die agtergrond rondom die geskiedenis van rekeningkunde

en sal daaroor vrae kan beantwoord.

1.6 Die konseptuele raamwerk vir finansiële verslagdoening

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.1

Om betekenisvolle, betroubare inligting te verskaf wat konsekwent en verstaanbaar is vir alle

gebruikers, is dit noodsaaklik dat rekeningkunde binne ŉ algemene aanvaarde raamwerk

beoefen word.

In die rekenmeestersberoep is daar ŉ stel riglyne vir die meting en openbaarmaking van die

resultate van saketransaksies. Die riglyne is belangrik sodat daar gemeenskaplike

standaarde vir finansiële verslagdoening gestel word, inligting daarin betroubaar kan wees

en state met mekaar vergelyk kan word. Hierdie riglyne staan bekend as Algemeen

Aanvaarde Rekeningkunde Praktyk (AARP). Finansiële state en verslae word volgens die

Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS) opgestel. Hierdie standaarde is

internasionaal deur die rekenmeerstersberoep ontwikkel. Die hantering van rekeningkunde

in hierdie handboek en gids is op die IFRS gebaseer.

1.6.1 Die doelwitte van finansiële state

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.2 en 2.3

Die primêre doel van finansiële verslagdoening is om finansiële inligting oor die

verslagdoeningsentiteit te lewer wat bruikbaar is vir huidige en toekomstige

belanghebbendes in die entiteit. Beleggers, werknemers, vakbonde, staatsliggame,

verskaffers en die publiek is almal voorbeelde van belanghebbendes in die finansiële state

van ŉ bepaalde entiteit. Die rede waarom finansiële state voorberei word, is om in die

behoeftes van die belanghebbendes te voorsien.



1.6.2 Toevallingsrekeningkunde en lopende saak-begrip


Toevallingsrekeningkunde bepaal dat die effek van transaksies getoon word in die periode

wat dit plaasvind en nie wanneer fisiese kontant ontvang of betaal word nie. Die lopende

saak-beginsel aanvaar dat die onderneming in die afsienbare toekoms ŉ bedryfsbestaan sal

voer, en dat besluite versigtig geneem sal word om nie die bedryfsbestaan te bedreig nie.

Kyk ook na Voorbeeld 2.1 op bladsy 20 in die handboek.

1.6.3 Die elemente van finansiële state

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf Par 2.6

Daar is vyf elemente van finansiële state wat geïdentifiseer kan word, naamlik: bates, laste,

ekwiteit, inkomste en uitgawes. Elkeen van hierdie elemente word afsonderlik hieronder en

ook meer volledig in die handboek bespreek. Die elemente van bates, laste en ekwiteit gee

die finansiële posisie van die entiteit en die elemente van inkomste en uitgawes gee die

finansiële prestasie van die entiteit weer.

Bates

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.6.1 en 2.7.1

Bates is hulpbronne wat deur die entiteit beheer word of aan die entiteit verskuldig is.

Hierdie hulpbronne het die vermoë om toekomstige ekonomiese voordele vir die entiteit te

genereer en waarde te verhoog. Hierdie voordeel wat uit die bate voortspruit moet deur die

entiteit beheer word. Slegs bates wat reeds aangeskaf of reeds verkry is as gevolg van

gebeurtenisse in die verlede kan as bates van die entiteit beskou word. Grond en geboue,

masjienere en toerusting, voertuie, voorraad, kontant, beleggings en debiteure is voorbeelde

van tipes bates wat in ŉ entiteit se staat van finansiële posisie sal verskyn. Indien die bate

aan die bogenoemde omskrywing voldoen, moet dit ook aan die volgende twee kriteria

voldoen:

• Daar moet ŉ waarskynlikheid wees dat toekomstige ekonomiese voordele vir die

entiteit sal voortspruit. As daar geen toekomstige of huidige ekonomiese voordeel vir

die onderneming is nie, kan die aanskaf van die bate nie as bate erken word nie,

maar eerder as ŉ uitgawe. Voorbeeld: ŉ Entiteit wat aansienlike bedrae aan

navorsing bestee, maar onseker is of die navorsingresultate enige toekomstige

ekonomiese voordeel vir die entiteit sal inhou, sal die navorsingskoste nie as ŉ bate

kan erken nie, maar eerder ŉ uitgawe.

• ŉ Bate moet ŉ waarde hê wat betroubaar gemeet kan word.



Laste


Laste verwys na die verpligtings wat onstaan het as gevolg van transaksies wat voorheen

aangegaan is en wat die entiteit deur die opoffering van ekonomiese hulpbronne moet

betaal. Laste het drie kenmerke:

• Daar is reeds ŉ bestaande verpligting teen ŉ ander party. Die verpligting se presiese

bedrag en tydstip van vereffening hoef nie bekend te wees om as ŉ las erken te word

nie. Indien die presiese bedrag of tydstip nie bekend is nie, word die verpligting as ŉ

voorsiening erken.

• Slegs verpligtinge wat voortspruit uit gebeurtenisse wat reeds plaasgevind het, kan

as laste beskou word.

• Verpligtinge word meestal in kontant vereffen, alhoewel dit nie beperk is tot kontant

nie en kan enige prestasie vereis wat tot die aanwending van hulpbronne sal lei.

Indien ŉ las aan bogenoemde kenmerke, asook die volgende kriteria voldoen, kan dit as ŉ

las erken word;

• Daar is ŉ waarskynlikheid dat die vereffening van die verpligting tot ŉ uitvloei van

ekonomiese voordele sal lei. Wanneer goedere op skuld gekoop word, en die

transaksie plaasvind, word laste erken.

• Die bedrag van vereffening kan betroubaar gemeet word.

Kyk ook na Voorbeeld 2.3 op bladsy 23 in die handboek.

Ekwiteit

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.6.3

Dit is die verskil tussen die bates en laste van ŉ entiteit. ŉ Entiteit word uit twee bronne

geskep, naamlik:

• Fondse wat die eienaar in die entiteit stort. Dit geskied gewoonlik, maar nie

noodwendig nie, in kontant. In ŉ eenmansaak of vennootskap word die ekwiteit wat

die eienaar tot die entiteit bydra, inbetaalde kapitaal genoem. In maatskappye word

die bydrae wat die eienaarsgroep inbetaal, aandelekapitaal genoem.

• Wins vir die tydperk wat die entiteit toeval. Oorskot inkomstes, bo uitgawes is wins.

Ekwiteit wat uit wins of winste ontstaan word behoue verdienste genoem.



Inkomste

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.6.4 en 2.7.3. Neem kennis van

die erkenning van inkomste en die kriteria waaraan inkomste moet voldoen om erken te

word. Maak seker dat jy vrae daaroor kan beantwoord.

Inkomste behels die toevloei van ekonomiese voordele gedurende die rekenpligte tydperk

wat ŉ toename in ekwiteit meebring deur ŉ toename in bates en/of ŉ afname in laste,

uitgesonder bydraes deur eienaar. Voorbeelde van inkomste uit normale bedrywighede

sal wees verkope, huurinkomste, lewering van dienste, rente op beleggings, ensovoorts.

Winste uit die verkoop van vaste eiendom of fluktuasies in wisselkoerse beantwoord aan die

omskrywing van inkomste, maar is items anders as inkomste uit bedrywighede soos reeds

bespreek. Dit is nodig om tussen inkomste en winste te onderskei.

Die erkenning van inkomste word deur die realisasiebegrip gereël. Inkomste moet verdien

wees voordat dit erken kan word. Die inkomste moet betroubaar gemeet kan word. Kyk ook

na Voorbeeld 2.4 op bladsy 26 in die handboek.

Uitgawes

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.6.5 en 2.7.4. Neem kennis van

die erkenning van uitgawes en die kriteria waaraan uitgawes moet voldoen om erken te

word.

Uitgawes word omskryf as die uitvloei van ekonomiese voordele gedurende die rekenpligtige

tydperk wat ŉ afname in ekwiteit meebring deur ŉ afname in bates en/of ŉ toename in laste,

uitgesonder uitkerings aan eienaars. Daar moet onderskei word tussen besteding, uitgawes,

koste en verliese:

• Besteding: Die onderneming gaan ŉ besteding aan wanneer dit waarde afgee in ruil

vir ander waarde. Byvoorbeeld, die entiteit koop ŉ masjien vir R10 000 kontant aan.

Die waarde wat verwissel is, is die R10 000 kontant vir die masjien.

• Bedryfsuitgawe: Besteding het betrekking op waarde wat verbruik is deur die

onderneming. Gewoonlik kan die onderneming nie handeldryf sonder om hierdie

uitgawes aan te gaan nie. Byvoorbeeld, water en elektrisiteit, telefoon, salarisse, lone

en huuruitgawe.

• Koste: Koste wat die onderneming moet aangaan om die produk te vervaardig.

• Verliese: Waarde wat verlore gaan. Byvoorbeeld, bate waarvan die waarde daal of

as uitgawes meer is as inkomstes.

Voorbeeld 2.5 op bladsy 28 bied goeie voorbeelde van hierdie konsepte.



1.6.4 Die meting van elemente

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.8. Neem kennis van die

verskillende metingsgrondslae wat algemeen aanvaar word.

1.6.5 Kwalitatiewe eienskappe van bruikbare finansiële inligting

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.9. Neem kennis van hierdie

paragraaf en maak seker dat jy die begrippe onder die knie het.

Die primêre doel van rekeningkunde is om inligting oor die finansiële toestand en finansiële

resultaat van ŉ entiteit aan sy gebruiker te kommunikeer. Om hierdie doel te bereik moet die

finansiële state nuttig wees. Die kwalitatiewe eienskappe is die eienskappe wat die

finansiële state nuttig maak vir die gebruiker, naamlik toepaslikheid en getroue weergawe.

1.6.6 Versterkende kwalitatiewe eienskappe en die oorweging van die kostebeperkings

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.10. Bestudeer die versterkende

kwalitatiewe eienskappe en maak seker dat jy die begrippe onder die knie het en vrae

daaroor sal kan beantwoord. Daar word deurlopend van voorbeelde gebruik gemaak om die

eienskappe prakties toe te pas.

1.6.7 Die verband tussen die elemente

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.11.

Die finansiële resultate word in ŉ stel van vyf verslae weergegee:

• Staat van finansiële posisie toon die finansiële toestand op ŉ bepaalde tydstip in

terme van die bates, laste en ekwiteit van die entiteit.

• Staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste toon die finansiële

prestasie in terme van inkomste en uitgawe en gevolglik die wins of verlies oor ŉ

bepaalde tydperk.

• Staat van verandering in ekwiteit vergelyk die ekwiteit in die begin van die jaar met

die ekwiteit aan die einde van die jaar.

• Staat van kontantvloei toon die invloei en uitvloei van kontant gedurende die

finansiële tydperk.

• Verklaring van die rekeningkundige beleid wat met die opstelling van die state

gevolg is en verduidelikende aantekeninge.



Die finansiële tydperk

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.11.1. Dit is belangrik om

hierdie begrip te verstaan.

ŉ Finansiële tydperk is die tydperk ten opsigte waarvan die finansiële prestasie bepaal word

en aan die einde waarvan die finansiële toestand van die entiteit bepaal word.

Die finansiële prestasie word in terme van wins en verlies vir die tydperk oor die tydperk in

ŉ staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste bepaal. Die finansiële toestand in

terme van bates, laste en ekwiteit word aan die einde van die tydperk in ŉ staat van

finansiële posisie bepaal.

Die finansiële prestasie en posisie word later in diepte bespreek met die opstel van

finansiële state.

1.7 Die rekeningkundige vergelyking

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 3.2. Neem kennis van hierdie

inligting en maak seker dat jy die begrippe onder die knie het.

1.7.1 Die dualiteitsbegrip


Die basiese rekeningkundige vergelyking is:

BATES = EKWITEIT + LASTE

Die dualiteitsbegrip bepaal dus dat die finansiële posisie twee aspekte het, naamlik:

• die aanwending van fondse op verkryging van bates, wat gelyk is aan

• die bronne waaruit die fondse beskikbaar gestel is:

o ekwiteit (deur eienaars voorsien)

o skuld of laste

LW: Baie belangrik om te onthou dat die rekeningkundige vergelyking altyd moet balanseer.

Die linkerkant moet altyd gelyk wees aan die regterkant.

Voorbeeld 1.1

Die volgende transaksies met betrekking tot Games Galore het gedurende Augustus 2014,

voorgekom:

1. Mnr. Galore, die eienaar van die entiteit, deponeer R10 000 in die bankrekening van die

entiteit. Die vergelyking sal soos volg daar uitsien:




R R R

Kontant + 10 000 Kapitaal + 10 000 0

Vra jouself die volgende vraag: Balanseer die vergelyking? Ja, 10 000 = 10 000

2. ŉ Besigheidsperseel is kontant teen R60 000 aangekoop. Die vergelyking sal soos volg

daar uitsien:


R R R

Grond en

geboue

Kontant

+ 60 000

- 60 000

0 0

Vra jouself die volgende vraag: Balanseer die vergelyking? Ja, + R60 000 – R60 00 = 0

3. ŉ Langtermynlening van R100 000 is van ŉ plaaslike finansiële instelling ontvang. Die

vergelyking sal soos volg daar uitsien:


R R R

Kontant + 100 000 Lening + 100 000

Vra jouself die volgende vraag: Balanseer die vergelyking? Ja, + R100 000 = +R100 000

Kyk ook na Voorbeeld 3.1 in die handboek op bladsy 56. Werk die voorbeeld noukeurig

deur.

1.7.2 Die rekening

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 3.4, 3.6 en 3.7

Elke finansiële transaksie veroorsaak ŉ verandering in een of meer van die elemente van die

vergelyking, maar die dubbelinskrywingsbegrip vereis dat die rekeningkundige vergelyking

steeds moet balanseer. Dit is onprakties om na elke transaksie ŉ nuwe vergelyking op te

stel. Die hulpmiddel wat gebruik word om die uitwerking van transaksies op individuele items

aan te teken, is die rekening.



Om ŉ rekening te debiteer beteken dat die rekening wat geaffekteer is, word aan die

linkerkant van die joernaal aangeteken. As ŉ rekening gekrediteer word sal die rekening aan

die regterkant aangeteken word.

Formaat van ŉ rekening:

DT Naam van die rekening KT

Datum Besonderhede Folio Bedrag Datum Besonderhede Folio Bedrag

Om die rekeningkundige vergelyking altyd te laat balanseer en die

dubbelinskrywingsbeginsel toe te pas, geld die volgende drie reëls:

• Bates: Vermeerder aan die debietkant en verminder aan die kredietkant.

• Ekwiteit: Vermeerder aan die kredietkant en verminder aan die debietkant.

• Laste: Vermeerder aan die kredietkant en verminder aan die debietkant.

WERKWYSE:

By elke transaksie word twee rekeninge geraak waarvan een gedebiteer word en die ander

een gekrediteer word. Vra jouself die volgende vraag wanneer jy die rekeningkundige

vergelyking moet voltooi:

(1) Watter twee rekeninge word deur die transaksie geraak?

(2) Watter tipe rekeninge is dit? Bates, ekwiteit of laste?

(3) Word bates/ekwiteit/laste meer of minder?

(4) Watter rekening word gedebiteer en watter rekening gekrediteer?

Voorbeeld 1.2

Ontvang R5 600 vir huur van ŉ gedeelte van ons gebou wat as kantore gebruik word.

Stappe:


Bank (ons ontvang kontant wat in die bankrekening geplaas word)

Huurinkomste (die rede vir die ontvangste vir die geld)

(2) Watter tipe rekeninge is dit?

Bank: Bate

Huurinkomste: Ekwiteit (inkomste)



(3) Word die bates/ekwiteit/laste vermeerder of verminder?

Bank: Bate - + (geld ontvang maak jou geld in die bank meer)

Huurinkomste: Ekwiteit - + (inkomste vermeerder jou ekwiteit)

(4) Word die rekening gedebiteer of gekrediteer?

Bank word gedebiteer (bates vermeerder aan die debietkant)

Huurinkomste word gekrediteer (ekwiteit vermeerder aan die kredietkant)

Rekening gedebiteer

Rekening gekrediteer

Bates Ekwiteit Laste

BANK HUURINKOMSTE + R5 600 + R5 600

Voorbeeld 1.3

Koop skryfbehoeftes op skuld aan ten bedrae van R1 000.

Stappe:


Krediteurekontrole (geen kontant betaal nie, dit is op krediet gekoop)

Skryfbehoeftes (die rede vir die betaling van die geld)

(2) Watter tipe rekeninge is dit?

Krediteurekontrole: Las

Skryfbehoeftes: Ekwiteit (uitgawe)

(3) Word die bates/ekwiteit/laste vermeerder of verminder?

Krediteurekontrole: Las - + (las vermeerder omdat meer skuld aangegaan word)

Skryfbehoeftes: Ekwiteit (uitgawes verminder ekwiteit)

(4) Word die rekening gedebiteer of gekrediteer?

Krediteurekontrole word gekrediteer (laste vermeerder aan die kredietkant)

Skryfbehoeftes word gedebiteer (ekwiteit verminder aan die debietkant)

Rekening gedebiteer

Rekening gekrediteer Bates Ekwiteit Laste

SKRYFBEHOEFTES KREDITEUREKONTROLE - R1 000 + R1 000



Tabel 1.1 Klassifikasie van rekeninge (voltooi self gedurende die jaar)

BATES EKWITEIT

Direkte ekwiteit

Kapitaal

Onttrekkings

Indirekte ekwiteit

LASTE

Niebedryfslaste

• Lening: Bank

Bedryfslaste

• Krediteurekontrole

• Oortrokke bank

• SAID (LBS)

Niebedryfsbate

• Grond en geboue

• Voertuie

• Toerusting

Finansiële bates

• Vaste deposito:

Bank

Inkomstes Uitgawes

• Lopende inkomste

• Verkope

• Huurinkomste

• Rente op lopende rekening

• Kommissie-inkomste

• Koste van verkope

• Debiteure-afslag

• Telefoon

• Skryfbehoeftes

• Lone en salarisse

• Versekering

• Huuruitgawe

• Advertensies

• Oninbare skulde

• Waarde-vermindering

• Rente op lening

• Water en elektrisiteit

• Bankkoste

Bedryfsbate

• Handelsvoorraad

• Debiteurekontrole

• Spaarrekening

• Bank

• Kleinkas

• Wisselgeld

1.8 Die rekeningkundige siklus: Transaksies, brondokumente en joernale

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 4.1. Neem kennis van die

verskillende stappe in die rekeningkundige siklus.

1.8.1 Transaksies en ander rekeningkundige gebeurtenisse




• Wat is ŉ transaksie? Dit verwys na ŉ besigheidshandeling tussen die entiteit en ŉ

ander entiteit of persoon.

• Wat is ŉ brondokument? Dit is ŉ skriftelike bewys wat deur ŉ entiteit voltooi word,

wat toon dat ŉ transaksie wel plaasgevind het.

• Wat is ŉ hulpjoernaal? Waar die transaksies ontleed en opgesom word voordat dit na

die grootboek oorgeboek word.

Werk deur die verskillende voorbeelde wat gegee word in Diagram 4.1-4.7 en maak seker

dat jy dit deeglik onder die knie het.

Tabel 1.2 Brondokumente en hulpjoernale

No. Tipe transaksie Brondokument Hulpjoernaal

1. Kredietaankope Oorspronklike faktuur Krediteurejoernaal (KJ)

2. Kontantaankope Tjekteenblad Kontantbetalingsjoernaal

(KBJ)

3. Kleinkasaankope of

betalings

Kleinkasbewys Kleinkasjoernaal (KKJ)

4. Kredietverkope Duplikaatfaktuur Debiteurejoernaal (DJ)

5. Kontantverkope Kasregisterrol (KRR) of

Duplikaatkwitansie

Kontantontvangstejoernaal

(KOJ)

6. Enige kontant

ontvang

Duplikaatkwitansie of

bankstaat

Kontantontvangstejoernaal

(KOJ)

7. Enige kontant

betalings

Tjekteenblad Kontantbetalingsjoernaal

(KBJ)

8. Terugsendings van

debiteure

Duplikaatkredietnota Debiteure-afslagjoernaal

(DAJ)

9. Terugsendings aan

krediteure

Duplikaatdebietnota Krediteure-afslagjoernaal

(KAJ)

10. Rente op agterstallige

debiteure

Joernaalbewys Algemene joernaal (AJ)

11. Rente op agterstallige Joernaalbewys Algemene joernaal (AJ)



rekening

12. Enige ander geen

kontanttransaksie

Joernaalbewys Algemene joernaal (AJ)

1.8.2 Die kontantontvangstejoernaal (KOJ) en oorboeking daarvan

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 4.4 tot 4.4.3 en 5.2.2. Paragraaf

4.4.2 word later bespreek.

Al die geld wat die onderneming ontvang moet eers in die kontantontvangstejoernaal

aangeteken word voordat dit na die algemene grootboek oorgeboek word. Die

kontantontvangstejoernaal is niks anders as die debietkant van die bankrekening nie.

Aan die einde van die maand word die kolomtotale in die KOJ soos volg na die algemene

grootboek oorgeboek:

Kolom Oorboeking

Bank DEBITEER Bank (geld word ontvang en bates word meer aan die

debietkant)

Verkope KREDITEER Verkope (verkope is ŉ inkomste en ekwiteit vermeerder

aan die kredietkant)

Koste van

Verkope

DEBITEER Koste van Verkope (uitgawes verminder ekwiteit) EN KREDITEER Handelsvoorraad (voorraad word minder, bates verminder

aan die kredietkant)

Diverse

rekeninge

KREDITEER al die ander rekeninge op die spesifieke dag waarop dit

plaasgevind het. Dit sal inkomsterekeninge wees wat ekwiteit

vermeerder.

Werk Voorbeeld 4.2 in jou handboek noukeurig deur. Maak seker jy verstaan hoe om die

transaksies aan te teken in die hulpjoernaal.

1.8.3 Die kontantbetalingsjoernaal (KBJ) en die oorboeking daarvan


Al die geld wat die onderneming betaal moet eers in die kontantbetalingsjoernaal

aangeteken word voordat dit na die algemene grootboek oorgeboek word. Die KBJ is niks

anders as die kredietkant van die bankrekening nie.



Aan die einde van die maand word die kolomtotale in die KBJ na die algemene grootboek

oorgeboek. Werk Voorbeeld 4.3 in jou handboek noukeurig deur. Maak seker jy verstaan

hoe om die transaksies aan te teken in die hulpjoernaal.

1.8.4 Die kleinkasjoernaal (KKJ) en die oorboeking daarvan


(Paragraaf 4.4.5, die kasboek, hoef nie bestudeer te word nie.)

Kleinkasjoernaal word uitsluitlik gebruik om transaksies aan te teken, waar enige item

kontant uit die kleinkas aangekoop is.

Kolom Oorboeking

Kleinkas KREDITEER Kleinkas (betaal met kontant uit kleinkas uit, dus

verminder jou kontant in die kleinkas. Kleinkas is ŉ bate en bates

verminder aan die kredietkant.)

Aankoop van bates

uit kleinkas

DEBITEER die spesifieke baterekening, byvoorbeeld

Handelsvoorraad, Toerusting, ens. (die bate word meer)

Betalings van

uitgawes uit

DEBITEER die spesifieke uitgawerekening, byvoorbeeld

Skryfbehoeftes, Lone, ens. (uitgawes verminder ekwiteit)

Kolom Oorboeking

Bank KREDITEER Bank (bates verminder aan die kredietkant)

Enige ander

kolom

byvoorbeeld

Handelsvoorraad

DEBITEER Handelsvoorraad (dit is ŉ bate, as jy ŉ bate koop,

vermeerder jou bates. Bates vermeerder aan die debietkant)

Enige ander

kolom

byvoorbeeld

Skryfbehoeftes

DEBITEER Skryfbehoeftes (dit is ŉ uitgawe, en verminder ekwiteit.

Ekwiteit verminder aan die debietkant)

Diverse

rekeninge

DEBITEER elke rekening apart op die datum wat die transaksie

plaasgevind het. Dit sal uitgawerekeninge wees.



kleinkas (KKJ)

Wanneer die kleinkasvoorskot herstel word, sal dit aan die debietkant van die

kleinkasrekening verskyn aangesien die bate (kleinkas) vermeerder.

Herstel van die

kleinkasvoorskot

(KBJ)

DEBITEER Kleinkas (bate word meer, geld word meer in die

kleinkas), en KREDITEER Bank (geld word minder in die bank)

Werk telkens deur al die voorbeelde wat in die handboek gegee word.

1.8.5 Debiteure- en debiteure-afslagjoernaal en oorboeking daarvan


ŉ Debiteur kan omskryf word as enige persoon of instansie wat aan die entiteit geld skuld. ŉ

Debiteur is vir die onderneming ŉ bate aangesien dit geld is wat hulle aan die entiteit skuld.

ŉ Kredietverkooptransaksie word soos volg geboekstaaf:

Kolom Oorboeking

Debiteurekontrole

(DJ)

(Verkoopsprys)

DEBITEER Debiteurekontrole met die VERKOOPSPRYS

(debiteurekontrole is ŉ bate wat vermeerder) en KREDITEER

Verkope met die verkoopsrys (inkomste wat ekwiteit vermeerder)

Koste van

Verkope (DJ)

(Kosprys)

DEBITEER Koste van Verkope met die KOSPRYS en KREDITEER

Handelsvoorraad met die KOSPRYS (Koste van verkope is ŉ

uitgawe wat ekwiteit verminder en handelsvoorraad is ŉ bate wat

verminder.)

Wanneer ŉ debiteur sy skuld kom betaal, word die transaksie soos volg geboekstaaf:

Kolom Oorboeking

Bank (KOJ) DEBITEER Bank (kontant word ontvang en bates word vermeerder

in die debietkant)

Debiteurekontrole

(KOJ)

KREDITEER Debiteurekontrole (die debiteur se skuld word minder,

dus word ons bate minder)

Terugsending van goedere deur debiteure word soos volg geboekstaaf:



Kolom Oorboeking

Debiteure-afslag

(DAJ)

(Verkoopsprys)

DEBITEER Debiteure-afslag met die verkoopsprys (dit is ŉ uitgawe

wat ekwiteit verminder) en KREDITEER Debiteurekontrole met die

verkoopsprys (bate verminder as gevolg van debiteur wat ons minder

skuld)

Koste van

Verkope (DAJ)

(Kosprys)

KREDITEER Koste van Verkope (uitgawe wat gekanselleer moet

word) en DEBITEER Handelsvoorraad (bate wat vermeerder want

debiteur bring voorraad terug)


1.8.6 Krediteure- en krediteure-afslagjoernaal en oorboeking daarvan


ŉ Krediteur kan omskryf word as enige persoon of instansie aan wie die entiteit geld skuld. ŉ

Krediteur is vir ŉ entiteit ŉ las aangesien dit geld is wat geskuld word.

ŉ Kredietaankooptransaksie word soos volg geboekstaaf:

Kolom Oorboeking

Krediteurekontrole

(KJ)

KREDITEER Krediteurekontrole (die las word meer)

Aankoop van

enige bate op

skuld

DEBITEER die betrokke bate, byvoorbeeld Handelsvoorraad,

Toerusting, Voertuie, ens. (Bates word meer aan die debietkant)

Aangaan van

uitgawe op skuld

DEBITEER die betrokke uitgawe rekening, byvoorbeeld

Skryfbehoeftes, Brandstof, Herstelwerk, ensovoorts. (uitgawes

verminder ekwiteit)

Wanneer ons ŉ krediteur betaal, word die transaksie soos volg geboekstaaf:

Kolom Oorboeking

Bank (KBJ) KREDITEER Bank (bate word minder)

Krediteurekontrole DEBITEER Krediteurekontrole (las word minder as gevolg van die



(KBJ) skuld wat vereffen word)

Terugsendings van items aan krediteure word soos volg geboekstaaf:

Kolom Oorboeking

Krediteurekontrole DEBITEER Krediteurekontrole (las word minder as ons goedere

terugstuur)

Terugsending van

bate op skuld

gekoop

KREDITEER die betrokke bate, byvoorbeeld Handelsvoorraad,

Toerusting, Voertuie, ens. (bate word verminder met terugsending)

Terugsending van

uitgawe op skuld

gekoop

KREDITEER die betrokke uitgawe, byvoorbeeld Skryfbehoeftes,

Herstelwerk, Brandstof, ens. (die uitgawe moet gekanselleer word

as gevolg van terugsending)


1.8.7 Die algemene joernaal


Die algemene joernaal is ŉ interne hulpjoernaal waarin hoofsaaklik nie-kontanttransaksies,

asook regstellings van enige oorboekingsfoute wat dalk plaasgevind het, aangeteken word.

Voorbeeld 1.4

Onttrekking van niekontant-items deur die eienaar. Soms gebeur dit dat die eienaar iets

anders as kontant, byvoorbeeld Handelsvoorraad uit die onderneming vir sy eie gebruik

neem.

Die algemene grootboek sal soos volg lyk:

Algemene grootboek van Menli Handelaars vir Februarie 2015

Dag Besonderhede Fol Debiet Krediet

1 Onttrekkings (verminder ekwiteit) B ###

Handelsvoorraad B ###



1.9 Die rekeningkundige siklus: Grootboeke en proefbalans

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 5.1-5.2

1.9.1 Balansering van ŉ rekening


Aan die einde van elke maand word alle rekeninge in die algemene grootboek afgesluit ten

einde ŉ proefbalans te kan opstel om te toets of die dubbelinskrywingsbeginsel wel

toegepas is.

In die balansstaatrekeninge-afdeling word die totaal aan die einde van die maand ŉ saldo

genoem en in die geval van die nominale rekeninge-afdeling word dit ŉ totaal genoem.

Waar meer as een bedrag aan EEN kant van ŉ rekening voorkom


Die bedrae word eenvoudig opgetel en die totaal onderaan geskryf.

Voorbeeld 1.5

DT Lopende inkomste KT


Mei 16

21

Bank

Bank

KOJ

KOJ

100

250

350

Waar slegs een inskrywing in die rekening gemaak is


Die bedrag word net so gelaat aangesien ons dadelik kan sien wat die bedrag is wat in die

proefbalans geskryf moet word.

Voorbeeld 1.6

DT Lopende inkomste KT


Mei 16 Bank

KOJ 100



Waar daar aan beide kante van ŉ rekening bedrae voorkom


Indien daar bedrae aan beide kante van ŉ rekening voorkom, moet die saldo bepaal word,

dit wil sê, “wat oor is in die rekening”.

Vra jouself af: “Wat kom tekort om die twee kante dieselfde te maak?” Dit wat “kortkom”,

word dan aan die kant geskryf wat die minste is, ten einde die twee kante gelyk aan mekaar

te maak. Aan die einde van die maand word die saldo bereken en oorgedra (o/d – kyk

hieronder in Voorbeeld 7) na die volgende maand. As die twee kante gelyk is, sê ons die

rekening is gebalanseer, en trek ons dubbellyntjies aan albei kante, wat aandui dat die

rekening afgesluit is vir die maand.

Op die eerste dag van ŉ nuwe maand word die saldo afgebring (a/b – kyk hieronder in

Voorbeeld 7), en dit is waarmee daar met die nuwe maand begin word.

Voorbeeld 1.7

DT Handelsvoorraad KT

Datum Besonderhede Fol Bedrag Datum Besonderhede Fol Bedrag

Mei 1

20

Saldo

Bank

a/b

KBJ

300

200

Mei 16

Mei 31

Koste

v Verkope

saldo

KBJ

o/d

100

400

500 500

Jun 1 Saldo a/b 400

(Paragraaf 5.5 hoef nie bestudeer te word nie.)

1.9.2 Die proefbalans


ŉ Proefbalans is ŉ tweekolom (debiet en krediet) lys van saldo’s van al die rekeninge in die

algemene grootboek wat op ŉ bepaalde datum ŉ saldo het. Indien die proefbalans klop

(debietkant = kredietkant), beteken dit nie noodwendig dat daar geen foute in die boeke van

die entiteit is nie omdat beginselfoute dalk gemaak is. Indien die proefbalans nie klop nie,

moet pogings aangewend word om die fout dadelik opgespoor te word.

Werk Voorbeeld 5.10 in die handboek noukeurig deur.



1.10 Samevatting

Daar is begin om na die doel van rekeningkunde as kommunikasie tussen entiteit en sy

belanghebbendes te kyk. Hierdie kommunikasie gebeur deur die finansiële state.

In die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste word die volgende elemente

aangetref:

• Inkomstes

• Uitgawes

In die staat van finansiële posisie word die volgende elemente aangetref:

• Bates

• Laste

• Ekwiteit

Om die finansiële state te kan opstel, is die eerste stappe in die rekeningkundige siklus

uiteengesit. In hierdie studie-eenheid is daar verwys na transaksies wat op brondokumente

aangeteken word, vanwaar dit in hulpjoernale aangeteken word en dan na die grootboek

oorgeboek word en van die grootboek na die proefbalans.

1.11 Selfevaluering

Dit is belangrik om die handboek se oefeninge wat betrekking het op die onderwerpe wat in

hierdie studie-eenheid bespreek is, deur te werk.

AKTIWITEIT 1

Die volgende inligting het betrekking op die bedryfsaktiwiteite van Prinses Handelaars. Toon

die uitwerking van die volgende transaksies op die rekeningkundige vergelyking.

Let wel:

Waar van toepassing, is ŉ winsopslag van 35% op kosprys gemaak.

1. Die eienaar T. Pelser besluit om ŉ onderneming te begin met ŉ kapitaalbydrae van

R500 000 wat hy in die bankrekening van die onderneming deponeer.

2. Die aanvanklike kapitaalbydrae blyk nie voldoende te wees nie, en ŉ verdere

R150 000 word by Nedbank teen die onderneming se naam geleen.

3. ŉ Afleweringsvoertuig word kontant gekoop by BB Motors, R 210 000.

4. Goedere vir kontant verkoop, R13 230.

5. Die handelslisensie word per tjek betaal, R1 800.



6. Skryfbehoeftes ter waarde van R2 700 word op krediet aan CC Behoeftes gekoop.

7. Handelsvoorraad word per tjek by Groot Verskaffers gekoop, R65 000.

8. Goedere op krediet verkoop aan ŉ debiteur, K. Viljoen. Die kosprys van goedere

was R2 800.

9. Posgeld word uit die kleinkas uit betaal, R10.

10. Ontvang R500 van ŉ debiteur, K. Viljoen, om ŉ gedeelte van sy skuld te betaal.

11. Betaal R5 000 per tjek terug op die lening by Nedbank.

12. ŉ Nuwe kasregister word op krediet by Jakfm gekoop, R2 000

13. Die bank stuur ŉ bankstaat wat aantoon die diensgeld vir die maand beloop R450.

14. Betaal lone uit die kleinkas, R100.

15. Reik ŉ tjek vir R1 800 uit aan Jakfm, ŉ krediteur, ter vereffening van ons skuld van

R2 000.

16. Reik ŉ kwitansie uit aan K. Viljoen, ŉ debiteur, vir R3 000 as afbetaling van haar

skuld van R3 280.

17. Koop handelsware ter waarde van R5 000 by FF Winkels en betaal per tjek.

Aangesien ons die goedere koop om weer te verkoop word 5% handelskorting aan

ons toegestaan.

18. Die eienaar neem R40 uit die kleinkas om vir sy dogter se sakrekenaar te koop.

19. ŉ Tjek van R200 word aan die kleinkassier as kleinkasvoorskot gegee.

20. Daar is ŉ bedrag van R1 450 ontvang vir dienste gelewer.



AKTIWITEIT 2

Voltooi die volgende transaksies net in die algemene joernaal. Let wel! Volledige

joernaalomskrywings moet getoon word.

Mei 2015:

5. Die eienaar, J. Potgieter neem goedere met ŉ kosprys van R250 vir eie gebruik –

Joernaalbewys 100.

8. Belas die rekening van ŉ debiteur G. Alfred wat ons R2 000 skuld met 20% rente

vir 3 maande.

12. G. Botha wat R150 skuld het verdwyn en daar is besluit om sy rekening as

oninbaar af te skryf.

16. Skryfbehoeftes van R100, op skuld aangekoop, is per abuis oorgeboek na die

Lonerekening. Stel die fout reg.

17. ABC Handelaar, ŉ krediteur, het ons agterstallige rekening met R200 belas.

22. Handelsvoorraad ter waarde van R529 is aan ŉ plaaslike kinderhuis geskenk.

24. ŉ Bedrag van R300 wat op C. Els se rekening ontvang is, is per abuis oorgeboek

na die rekening van E. Els.

27. Rente vir R430 is op die spaarrekening bygevoeg.

29. Daar is penne en papier ter waarde van R1 000 by die skou, wat gehou is vir

bemarkingsdoeleindes, gebruik.

AKTIWITEIT 3

Op 1 Mei 2008 verskyn die volgende saldo’s en totale onder andere in die algemene

grootboek van Kloof Handelaars.

Handelsvoorraad R15 600; Debiteurekontrole R6 700; Bank R2 300(kt); Krediteurekontrole

R13 560; Verkope R86 500; Debiteure-afslag R4 000; Koste van Verkope R55 000.

OPDRAG: Voltooi die volgende grootboekrekeninge volledig:

Handelsvoorraad, Debiteurekontrole, Bank, Krediteurekontrole, Verkope, Debiteure-afslag

en Koste van Verkope.



Op 31 Mei 2008 het die volgende kolomtotale in die hulpjoernale voorgekom:

Kontantontvangstejoernaal R

Bank ?

Debiteure bedrae werklik ontvang 12 367

Korting toegestaan 1 234

Verkope 39 000

Koste van verkope ?

Diverse rekening 28 633

Kontantbetalingsjoernaal

Bank ?

Krediteurekontrole 14 500

Korting ontvang 2 390

Debiteurekontrole 1 788

Handelsvoorraad 24 378

Skryfbehoeftes 45 890

Diverse rekeninge 35 834

Krediteurejoernaal




Diverse rekeninge ?



Debiteurejoernaal

Verkope 9 750

Koste van verkope ?

Krediteure-afslagjoernaal




Diverse rekeninge ?

Debiteure-afslagjoernaal

Debiteure-afslag 850

Koste van Verkope 460

Kleinkasjoernaal

Kleinkas 267

Handelsvoorraad 156

Skryfbehoeftes 34

Posgeld 13

Diverse rekeninge 25 (hierdie is vraggeld

namens ŉ debiteur, K.

Du Plessis op 31 Mei

betaal)



Algemene joernaal

Debiteurekontrole – debiete 120

Debiteurekontrole – krediete 347



Notas



STUDIE-EENHEID 2: VOLTOOIING VAN REKENINGKUNDIGE SIKLUS,

BTW EN REKENINGKUNDIGE STELSELS


Kennis en begrip



• Die rekeningkundige siklus: Aansuiwerigs

• Voltooiing van die rekeningkundige siklus: Afsluitingsproses en finansiële state

• BTW en implikasies daarvan

• Rekeningkundige stelsels

Vaardighede


• inkomste- en uitgawesaansuiwerings te bepaal en te boekstaaf;

• aansuiwerings aan die hand van IFRS te bespreek;

• afsluitingsinskrywings te boekstaaf;

• winste te bepaal;

• finansiële state van ŉ diensentiteit en handelsentiteit op te stel;

• brondokumente, joernale, hulpgrootboek en kontrolerekeninge te ontwerp; en

• rekeningkundige verslae te ontwerp.

Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 39









2.3 Inleiding

In Studie-eenheid 1 het ons stappe een tot ses in die rekeningkundige siklus bespreek. In

hierdie eenheid gaan ons kyk na die noodsaaklikheid van aansuiwerings om die na-

aansuiweringsproefbalans korrek op te stel. Die afsluitingsproses bevat al die gegewens wat

nodig is om die primêre finansiële state voor te berei/op te stel.

Belasting op toegevoegde waarde (BTW) is ŉ belangrike bron van inkomste vir die

staatsbegroting van Suid-Afrika. Daar word beraam dat ± 27% van die totale inkomste op die

begrotings uit BTW verdien word. Dit is dus belagrik om kennis te neem oor die uitwerking

van BTW op die teboekstelling van transaksies in die rekeningkundige siklus indien ŉ entiteit

vir BTW geregistreer is.

2.4 Die rekeningkundige siklus: Vooraansuiweringsproefbalans en aansuiwerings

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 6.2-6.4

Aansuiwerings of regstellings moet aan die syfers wat in die Vooraansuiweringsproefbalans

verskyn, gedoen word ten einde die korrekte netto wins, vir die spesifieke finansiële tydperk,

te bereken. Die volgende beginsels geld ten alle tye tydens finansiële verslagdoening:

• Paringsbeginsel: Wanneer wins aan die einde van die finansiële tydperk bereken

word, moet die presiese inkomstes en uitgawes wat vir ŉ spesifieke tydperk ontvang

of betaal moes word, in berekening gebring word.

• Omsigtigheidsbeginsel: Bepaal dat bates so getoon moet word dat dit die mees

realistiese beeld en waarde van ŉ bate sal weergee.



2.4.1 Inkomste ontvangbaar

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 6.3

Indien ŉ inkomste vir die finansiële jaar verdien is, maar nog nie ten volle ontvang is nie,

beteken dit dat die bedrag nog ontvangbaar is.

ŉ Bedryfsbate, naamlik opgelope inkomste word geskep en word aangeteken in die nota van

handels- en ander debiteure in die staat van finansiële posisie.

DEBITEER ŉ bedryfsbate, naamlik inkomste ontvangbaar, en KREDITEER die betrokke

inkomsterekening met wat te min ontvang is.


deur.

Vooruitontvange inkomste

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 6.3.1en 6.6.

Indien ŉ inkomste wat vir die volgende finansiële jaar verdien is, reeds gedurende die

huidige jaar ontvang is, beteken dit die bedrag is vooruit ontvang en die inkomste verminder

moet word.

ŉ Bedryfslas, naamlik inkomste vooruitontvang word geskep en word aangeteken in die nota

van handels- en ander krediteure in die staat van finansiële posisie.

DEBITEER die betrokke inkomsterekening en KREDITEER ŉ bedryfslas, naamlik inkomste

vooruitontvang.


deur.

Onthou dat dit noodsaaklik is om die aansuiwering in die nuwe finansiële jaar om te swaai,

deur slegs die fisiese algemene joernaalinskrywing terug te skryf.

2.4.2 Uitgawes betaalbaar

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 6.4.2.

Indien ŉ uitgawe aangegaan is in die huidige finansiële jaar, maar die uitgawes is nog nie

betaal nie, beteken dit daardie bedrag is nog betaalbaar.

Uitgawes betaalbaar is ŉ bedryfslas en word in die nota van handels- en ander krediteure in

die balansstaat getoon.

DEBITEER die betrokke uitgawerekening en KREDITEER ŉ bedryfslas, naamlik uitgawes

betaalbaar.




deur.

Vooruitbetaalde uitgawes

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 6.4.1 en 6.6.

Indien ŉ uitgawe ten opsigte van die volgende finansiële jaar reeds gedurende die huidige

finansiële jaar betaal is, beteken dit die uitgawe is vooruitbetaal.

Vooruitbetaalde uitgawe is ŉ bedryfsbate en word in die nota van handels- en ander

debiteure in die balansstaat getoon.

DEBITEER ŉ bedryfsbate, naamlik vooruitbetaalde uitgawe en KREDITEER die betrokke

uitgawerekening.


deur

Onthou dat dit noodsaaklik is om die aansuiwering in die nuwe finansiële jaar om te swaai,

deur slegs die fisiese algemene joernaalinskrywing terug te skryf.

2.4.3 Verbruikersvoorraad voorhande


Nie alle voorraad word opgebruik gedurende die jaar wat dit aangekoop is nie. Aan die einde

van die finansiële jaar word ŉ fisiese voorraadopname gehou om aan te toon hoeveel

verbruikersvoorraad oor is.

Verbruikersvoorraad is ŉ bedryfsbate en word in die nota van handels- en ander debiteure in

die balansstaat getoon.

DEBITEER ŉ baterekening, naamlik verbruikersvoorraad en KREDITEER die betrokke

uitgawerekening, naamlik skryfbehoeftes of verpakkingsmateriaal met die bedrag van

voorraad wat oorgebly het.


deur.

Waardevermindering

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 6.4.1.3.

Bates in die balansstaat moet volgens die omsigtigheidsbeginsel teen die mees realistiese

bedrag getoon word. Waardevermindering word aan die einde van elke finansiële jaar op

niebedryfsbates afgeskryf om die mees realistiese bedrag weer te gee.



Daar bestaan twee metodes om waardevermindering te bereken:

1) Kosprys-/vastepaaiement-/reguitlynmetode

Gebruik dadelik die kosprys om die waardevermindering te bereken.

2) Boekwaarde-/verminderde saldo-/drawaarde metode

Gebruik die drawaarde bedrag (kosprys – opgelope waardevermindering) om die

waardevermindering te bereken.

DEBITEER ŉ uitgawerekening, naamlik waardevermindering en KREDITEER ŉ negatiewe

bate, naamlik opgelope waardevermindering op voertuie/toerusting.

LET WEL! Daar is nie waardevermindering op grond en geboue nie.


deur.

Kredietverliese en afskrywing van werklike kredietverliese

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 6.4.3 en 6.4.3.3.

Wanneer goedere en dienste op skuld gelewer word, bestaan die moontlikheid dat sommige

kliënte nie hulle rekening sal betaal nie. Volgens die omsigtigheidsbeginsel moet debiteure

so realisties as moontlik getoon word in die balansstaat.

Vir die rede word ŉ uitgawerekening geskep, naamlik kredietverliese. Hierdie

uitgawerekening word getoon in die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste

en verminder die winste vir die jaar.

DEBITEER die uitgawerekening, naamlik kredietverliese en KREDITEER die

debiteurekontrolerekening en debiteur se persoonlike rekening.


deur.

Toelaag vir kredietverliese

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 6.4.3.1.

• Die skepping van die toelaag vir kredietverliese

Bepaal die bedrag van die moontlike kredietverliese, en boekstaaf dan die

aansuiwering in die algemene joernaal.

DEBITEER uitgawerekening, naamlik kredietverliese en KREDITEER ŉ negatiewe

bate, naamlik toelaag vir kredietverliese.



VOORBEELD 2.1

Debiteurekontrole toon ŉ saldo van R6 060 op 30 November 2015. Skryf ŉ verdere

R60 as kredietverliese af. Skep ŉ toelaag vir kredietverliese van 5% van uitstaande

debiteure.

R6 060 – R60 = R6 000 X 5% = R300 (toelaag vir kredietverlies)

Kredietverliese R300

Toelaag vir kredietverlies R300

Skepping vir toelaag vir kredietverliese

Kyk ook na Voorbeeld 6.12 in die handboek op bladsy 178. Werk die voorbeeld

noukeurig deur.

• Vermeerdering van toelaag vir kredietverliese

VOORBEELD:

Die volgende saldo’s verskyn in die boeke van DP Handelaars:

Debiteurekontrole R8 500

Toelaag vir kredietverliese R500

Suiwer die toelaag vir kredietverliese aan tot 10% van uitstaande debiteure.

R8 500 x 10% = R850 (nuwe toelaagbedrag)

Huidige toelaag (R500)

Vermeerdering van R350 (R850 – R500). Gebruik R350 vir die aansuiwering.

DEBITEER die uitgawerekening, naamlik Kredietverliese en KREDITEER die

negatiewe bate, naamlik Toelaag vir Kredietverliese met die bedrag waarmee die

toelaag vermeerder het.

Kredietverliese R350


Aansuiwering op toelaag vir kredietverliese


noukeurig deur.



• Vermindering van die toelaag vir kredietverliese

VOORBEELD 2.2

Die volgende saldo’s verskyn in die boeke van DP Handelaars:

Debiteurekontrole R4 500


Suiwer die toelaag vir kredietverliese aan tot 10% van uitstaande debiteure.

R4 500 x 10% = R 450 (nuwe toelaag vir kredietverliese)

Huidige toelaag (R500)

Vermindering van R50 (R500 – R450)

DEBITEER die negatiewe bate, naamlik Toelaag vir Kredietverliese en KREDITEER

die inkomsterekening, naamlik Kredietverliese

LET WEL! Die vermindering van ŉ toelaag beteken die uitgawerekening, naamlik

Kredietverliese word verminder met ŉ inkomsterekening van Kredietverliese (die

rekeninge kanselleer mekaar uit).


Kredietverliese R50

Aansuiwering op toelaag vir kredietverliese


noukeurig deur.

• Toelaag vir vereffeningskorting toegestaan

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 6.4.3.4.

Soms word afslag gegee aan debiteure indien hulle, hulle rekening betyds vereffen.

Hierdie afslag word ŉ vereffeningskorting genoem. Wanneer ŉ toelaag vir

vereffeningskorting geskep word, word dit soos volg aangesuiwer:

DEBITEER ŉ uitgawerekening, naamlik Vereffeningskorting toegestaan en

KREDITEER ŉ negatiewe bate, naamlik Toelaag vir Vereffeningskorting toegestaan.



2.5 Afhandeling van die rekeningkundige siklus

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 7.1

ŉ Na-aansuiweringsproefbalans word opgestel sodra al die aansuiwerings en regstellings in

berekening gebring is. Die na-aansuiweringsproefbalans bevat al die gegewens wat nodig is

om die primêre finansiële state op te stel.

2.5.1 Winsbepaling

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 7.1.2 en 7.1.2.2.

Bruto wins = Verkope – Koste van Verkope

Bruto wins persentasie: (Verkope – Koste van Verkope)/Koste van Verkope x 100

Om kosprys te bereken: Verkoopprys x 100/(100+wins)

Om verkoopprys te bereken: Kosprys x (100+wins)/100

Dit is belangrik om te verstaan wat die verskil tussen ŉ diensentiteit en ŉ handelsentiteit is,

soos bespreek in die handboek in paragraaf 7.1.2.2.

2.5.2 Aflsuitingsproses

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 7.1.3.

Die volgorde van die jaareindprosedures:

1) Die vooraansuiweringsproefbalans word op gestel soos bespreek in Studie-

eenheid 1.

2) Aansuiwerings word gedoen aan die einde van die finansiële tydperk.

3) Nadat die aansuiwerings gedoen is, word daar weer ŉ proefbalans opgestel om te

verseker dat die oorboeking van alle aansuiwerings korrek gedoen is. Hierdie

proefbalans word die na-aansuiweringsproefbalans genoem.

4) Sluitingsoordragte word gedoen om die wins vir daardie spesifieke finansiële jaar te

bereken. Dit behels dat alle inkomste en uitgawes in die na-

aansuiweringsproefbalans afgesluit word teen twee rekeninge, naamlik die

Handelsrekening (bereken die bruto wins) en wins-en-verlies-rekening (bereken die

netto wins). Gebruik die volgende stappe om die sluitingsoordragte te voltooi:

a) Sluit debiteure-afslag af teen verkope

(DT Verkope en KT Debiteure-afslag)

b) Sluit verkope af na die handelsrekening



(DT Verkope en KT Handelsrekening)

c) Sluit koste van verkope af na die handelsrekening

(DT Handelsrekening en KT Koste van Verkope)

d) Dra die bruto wins oor vanaf die handelsrekening na die wins-en-verlies-rekening

(DT Handelsrekening en KT Wins-en-verlies-rekening)

e) Sluit alle ander inkomstes af na die wins-en-verlies-rekening

(DT Inkomsterekeninge en KT Wins-en-verlies-rekening )

f) Sluit alle uitgawes af na die wins-en-verlies-rekening

(DT Wins-en-verlies-rekening en KT uitgawerekeninge)

g) Dra die netto wins oor vanaf die wins-en-verlies-rekening na kapitaal

(DT Wins-en-verlies-rekening en KT Kapitaal)

h) Sluit ontrekkings af na kapitaal

(DT Kapitaal en KT Ontrekkings)

VOORBEELD 2.3

Die volgende uittreksel uit die na-aansuiweringsproefbalans van Botma Winkels op

30 November 2014, die einde van die finansiële jaar word gegee.

Balansstaatrekeninge-afdeling Debiet Krediet

Kapitaal 432 785

Onttrekkings 18 085

Vaste deposito: Absa (12%) 55 000

Lening: FNB (15%) 65 500

Nominale rekeninge-afdeling

Verkope 410 100

Koste van verkope 298 000

Debiteure-afslag 7 800

Huurinkomste 67 200




Rente op vaste deposito 2 200

Versekering 14 600

Rente op lening 6 550

Oninbare skulde 1 900

Advertensies 3 333

Korting toegestaan 609

Telefoon 10 200


Waardevermindering 8 907

GEVRA:

Toon die joernaalinskrywings vir alle sluitingsoordragte.

Algemene Joernaal van Botma Winkels vir November 2014

Dag Besonderhede Debiet Krediet

Stap 1: Sluit debiteure-afslag af na verkope

30 Verkope 7 800

Debiteure-afslag 7 800

Sluitingsoordrag - JB

Stap 2: Sluit verkope af na handelsrekening

Verkope (410 000 – 7 800) 402 300

Handelsrekening 402 300


Stap 3: Sluit koste van verkope af na handelsrekening


Koste van verkope 298 000




Stap 4: Dra bruto wins oor vanaf die Handelsrekening na die Wins-en-verlies-rekening


Wins en verlies 104 300

Oordrag van bruto wins - JB

Stap 5: Sluit alle ander inkomstes af na die wins-en-verlies-rekening

Huurinkomste 67 200


Rente op vaste deposito 2 200



Stap 6: Sluit alle uitgawes af na die wins-en-verlies-rekening


Versekering 14 600


Oninbare skulde 1 900

Advertensies 3 333

Korting toegestaan 609

Telefoon 10 200




Stap 7: Dra die netto wins oor vanaf die wins-en-verlies-rekening na kapitaal


Kapitaal 125 300

Oordrag van netto wins - JB



Stap 8: Sluit onttrekkings af na kapitaal

Kapitaal 18 085

Onttrekkings 18 085


2.5.3 Die opstel van die finansiële state vanaf af ŉ na-aansuiweringsproefbalans

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 7.1.4 en 7.1.5. Gaan self deur

paragraaf 7.1.5 en maak seker dat jy die werkstaat verstaan.

Aan die einde van ŉ finansiële jaar word die finansiële resultate van die ondernemig op ŉ

verstaanbare wyse aan die hand van die twee finansiële state, naamlik staat van wins of

verlies en ander omvattende inkomste en die staat van finansiële posisie, weergegee.

Dit is belangrik om die formaat van die staat van wins of verlies en ander omvattende

inkomste en die staat van finansiële posisie onder die knie te kry. Indien jy die formaat ken

sal dit maklik wees om die nodige state op te stel. Die finansiële state word in diepte

bespreek in Hoofstuk 16 in die handboek.

Soos voorheen bespreek, word daar gewerk met twee tipes entiteite, naamlik diensentiteit

en handelsentiteit. Die twee entiteite se staat van wins of verlies en omvattende inkomste se

formaat lyk dieselfde met uitsondering van die hoofafdeling.


deur.

2.5.4 Verskil tussen deurlopende en periodieke voorraadstelsel

Deurlopende voorraadstelsel


Indien die deurlopende voorraadstelsel gebruik word, beteken dit dat die voorraadrekords

inligting verskaf oor die hoeveelheid en waarde van voorraad wat teen enige tyd gedurende

die finansiële jaar voorhande is. Met elke transaksie kan die voorraadhoeveelhede

beskikbaar vir verkoop, met werklike hoeveelhede verkoop vergelyk word.

Aankoopkoste, soos doeane belasting, moet in aanmerking geneem word sodat die werklike

kosprys van goedere bepaal kan word.

Voorraad aangekoop word soos volg te boek gestel:



Voorraadrekening R xxx

Bank (kontant)- /Krediteurekontrolerekening (krediet) R xxx

Aangeteken teen die KOSPRYS VAN GOEDERE

Verkope van voorraad word soos volg te boek gestel:

Bank(kontant)- /Debiteurekontrolerekening (krediet) R xx

Verkope R xx

Aangeteken teen die VERKOOPSPRYS

Koste van verkope Rx

Voorraadrekening Rx

Aangeteken teen die KOSPRYS


deur.

Periodieke voorraadstelsel


Met die periodieke voorraadstelsel kan die waarde van voorraad voorhande slegs deur die

uitvoering van ŉ fisiese voorraadtelling en waardasie van getelde eenhede bepaal word.

Voorraad aangekoop word soos volg aangeteken:

Aankooprekening R xxx

Bank- (kontant)/Krediteurekontrole rekening (krediet) R xxx

Aangeteken teen die KOSPRYS

Verkoop van voorraad word soos volg aangeteken:

Bank-(kontant)/Debiteurekontrole rekening (krediet) R xxx

Verkooprekening R xxx

Aangeteken teen die VERKOOPSPRYS



Koste van verkope kan slegs periodiek bereken word deur:

Begin voorraad volgens fisiese voorraadtelling aan die einde van die vorige

finansiële jaar;

+ netto verkope totale aankoopsyfer, minus enige terugsendings en afslag wat

toegestaan is;

+ aankoopskoste byvoorbeeld doeaneregte en vraggeld op aankope;

– eindvoorraad volgens fisiese voorraadtelling aan die einde van die huidige

finansiële jaar.


deur.

2.6 BTW en die implikasie daarvan

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 8.1 en 8.2

Belasting op toegevoegde waarde is ŉ belasting wat deur die staat gehef word op die

lewering van goedere en dienste.

BTW word in twee groepe verdeel, naamlik BTW-inset en BTW-uitset.

BTW-inset (baterekening) is die BTW wat die onderneming aan die verskaffer betaal met

die aankoop van goedere en dienste. Hierdie BTW kan teruggeëis word van die SAID indien

die onderneming vir BTW geregistreer is.

BTW-uitset (lasterekening) is die BTW wat die onderneming hef op die lewering van goedere

en dienste aan ander kliënte. Hierdie BTW moet aan die SAID oorbetaal word.

Die bedrag van BTW wat dan aan die SAID oorbetaal moet word, kan soos volg bereken

word: BTW betaalbaar = BTW-uitset minus BTW-inset.

Daar is sekere produkte en dienste wat volgens die wet vrygestel is van BTW, asook

goedere en dienste wat nie vrygestel is nie. Dit is belangrik om te onderskei tussen watter

produkte is vrygestel en watter produkte nie. Die algemene reël is alle goedere en dienste

word teen 14% belas behalwe as dit spesifiek vrygestel is (geen BTW word gehef op die

goedere en dienste nie), of nulkoers (goedere word belas, maar teen 0%, byvoorbeeld

bruinbrood, groente, melk en brandstof).

2.6.1 BTW-berekeninge

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 8.3.

Indien die bedrag sonder BTW bereken moet word: Bedrag met BTW x 100/114



Indien die bedrag BTW moet insluit: Bedrag sonder BTW x 114/100

Om die BTW-bedrag te kry: Bedrag met BTW x 14/114

2.6.2 BTW-aantekeninge

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 8.4 en 8.5.

Die aantekening van BTW sal deur algemene joernaal voorbeelde verduidelik word:

VOORBEELD 2.4: TRANSAKSIES:

1) Kontantverkope volgens die kasregisterrol, R280 (kosprys R200), BTW ingesluit.

Bank 280

BTW-uitset (280 x 14/114) 34

Verkope (280 x 100/114) 246

Koste van verkope 200

Handelsvoorraad 200

2) Betaal die huur vir die kantoorgebou, R5 000, BTW ingesluit.

Huuruitgawe (5 000 x 100/114) 4 386

BTW-inset (5 000 x 14/114) 614

Bank 5000

3) Verkoop goedere op krediet, R 3 000 (kosprys R 2500). BTW ingesluit

Debiteurekontrole 3 000

BTW-uitset (3 000 x 14/114) 368

Verkope 2 632

4) Koop handelsvoorraad op krediet, R 114, BTW ingesluit.

Handelsvoorraad (114 x 100/114) 100

BTW-inset (114 x 14/114) 14



krediteurekontrole 114

2.7 Rekeningkundige stelsels

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 9.1 tot 9.6. Hierdie afdeling is selfstudie.

Maak seker dat jy dit onder die knie kry.

2.8 Samevatting

Uit die voorgaande studie-eenheid blyk dit dat nadat die transaksies gejoernaliseer en na die

algemene grootboek oorgeboek en ŉ vooraansuiweringsproefbalans opgestel is, daar nog ŉ

rekeningkundige stap noodsaaklik is voor die finansiële state opgestel kan word: elke

algemene grootboekrekening moet ontleed word om te verseker dat inkomste-, uitgawe-;

bate-; laste-; en ekwiteitsrekeninge korrek weergegee word. Dit word deur ŉ

aansuiweringsjoernaalinskrywings gedoen. Na dié stap word die na-

aansuiweringsproefbalans opgestel en die aflsuitingsproses in die voltooiing van die

rekeningkundige siklus. Die finansiële inligting is dan reg verwerk vir die opstel van die

finansiële state.



2.9 Selfevaluering



ATIWITEIT 4:

Die volgende saldo’s en totale verskyn in die vooraansuiweringsproefbalans van Akademia

Winkels op 28 Februarie 2014, die einde van die finansiële jaar.

UITTREKSEL UIT VOORAANSUIWERINGSPROEFBALANS

Balansstaatrekeninge-afdeling Debiet Krediet

Voertuie B4 423 000

Toerusting B5 670 000

Opgelope waardevermindering op voertuie B6 84 570

Opgelope waardevermindering op toerusting B7 46 300

Vaste deposito: Absa Bank B8 180 000

Handelsvoorraad B9 34 670

Debiteurekontrole B10 7 540

Toelaag vir kredietverliese B11 567

Lening: Investec Bank B12 810 000

Nominale rekeninge-afdeling

Verkope N1 960 000

Koste van verkope N2 766 000

Verkoopterugsendings N3 2 500

Huurinkomste N4 8 190

Rente op vaste deposito N5 20 000

Versekering N6 9 295

Rente op lening N7 68 450

Skryfbehoeftes N8 13 865



AANSUIWERINGS

1. Waardevermindering moet soos volg afgeskryf word:

Voertuie: 12% per jaar op die vaste paaiement-metode. Let daarop dat ŉ nuwe

afleweringsvoertuig op 1 Augustus 2013 vir R75 000 aangekoop is.

Toerusting: 20% per jaar op die boekwaarde. Let daarop dat ŉ nuwe lessenaar op

1 Februarie 2014 by Solly Meubels op skuld aangekoop is vir R3 900. Nog geen

inskrywing is vir hierdie transaksie gemaak nie.

2. Die vaste deposito by Absa Bank is op 1 Maart 2010 gemaak teen ŉ vasgestelde

rentekoers van 11% per jaar vir 5 jaar. Elke jaar op 1 Desember word R10 000 uit

die deposito onttrek.

3. ŉ Gedeelte van die gebou word sedert 1 Julie 2008 verhuur. Die huurder het reeds

Maart en April se huur vooruitbetaal.

4. Die versekeringspremie is betaal tot 31 Januarie 2008.

5. Die lening by Investec bank is aangegaan op 1 September 2013 teen ŉ rentekoers

van 17% per jaar. Die rentekoers is egter op 1 November verlaag na 15%.

6. Op 25 Februarie 2014 is voorraad met ŉ verkoopprys van R725 aan die plaaslike

laerskool geskenk. Geen inskrywing ten opsigte van die transaksie is al gemaak

nie.

7. Die bankstaat toon dat die tjek ontvang van ŉ debiteur, B Botha ter vereffening van

sy rekening geweier is weens onvoldoende fondse. Die bedrag van die tjek was

R900 en sy rekening R960.

8. Fisiese voorraadopname toon handelsvoorraad voorhande as R31 280 en

skryfbehoeftes as R250.

9. Die toelaag vir kredietverliese moet aangesuiwer word tot 7% van uitstaande

debiteure.

GEVRA: Toon die joernaalinskrywings vir al die aansuiwerings. Joernaalomskrywings kan

weggelaat word.



STUDIE-EENHEID 3: BELANGRIKE ITEMS IN DIE STAAT VAN

FINANSIËLE POSISIE


Kennis en begrip



• Kontant en kontantekwivalente

• Handels- en ander debiteure

• Voorraad

• Niebedryfsbates: Tasbare bates

• Niebedryfsbates: Ontasbare bates

• Niebedryfslaste en bedryfslaste

Vaardighede


• die begrippe “kontant” en “kontantekwivalente”, asook die behandeling van kontant

in ŉ rekeningkundige stelsel en in finansiële state te verduidelik;

• die begrippe “handels- en ander debiteure” te verduidelik en in finansiële state te

openbaar;

• die begrip “voorraad” te verduidelik en in die finansiële state te openbaar;

• die begrippe “eiendom”, “aanleg” en “toerusting”, asook die behandeling van

tasbare bates in ŉ rekeningkundige stelsel en in finansiële state te verduidelik;

• die begrip “ontasbare bates” te verduidelik en in die finansiële state te openbaar; en

• niebedryfslaste en bedryfslaste te boek te stel, rekeningkundig te verantwoord en in

die finansiële state te openbaar.

Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie Bladsy 57










3.3 Inleiding

In hierdie studie-eenheid gaan ons die volgende aspekte bespreek:

• Handels- en ander debiteure

• Voorraad

• Niebedryfsbates: Tasbare bates

• Niebedryfsbates: Ontasbare bates

• Niebedryfslaste en niebedryfsbates

Maak seker dat jy elkeen van hierdie aspekte verstaan en die beginsels kan toepas op ŉ

feitestel.

3.4 Handels- en ander debiteure

3.4.1 Erkenning as ŉ bedryfsbate

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 11.2. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak

seker dat jy dit onder die knie kry.

3.4.2 Krediettransaksies en -terme

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 11.3-11.3.1. Hierdie afdeling is selfstudie.


Kredietkaartverkope en -heffings

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 11.3.2

Indien ŉ verbruiker per kredietkaart betaal, word die transaksie presies dieselfde hanteer as

by kontantverkope.

Die transaksie word soos volg geboekstaaf:



Hulpjoernaal Kontantontvangstejoernaal (KOJ)

Brondokument Kasregisterrol (KRR)/Bankstaat (B/S)

Oorboeking DEBITEER Bank en KREDITEER Verkope met die

verkoopprys. DEBITEER Koste van Verkope, en KREDITEER

Handelsvoorraad

Die kredietkaartheffing is ŉ uitgawerekening en word soos volg geboekstaaf:

Hulpjoernaal Kontantbetalingsjoernaal (KBJ)

Brondokument Bankstaat (B/S)

Oorboeking DEBITEER Kredietkaartheffing en KREDITEER Bank

Wanneer kredietkaarte gebruik word van ander finansiële instellings (nie banke nie) word

daardie instellings soos ŉ debiteur hanteer. Die transaksie word soos volg geboekstaaf:

Hulpjoernaal Debiteurejoernaal (DJ)

Brondokument Debietnota

Oorboeking DEBITEER Kredietkaartmaatskappy (byvoorbeeld American

Express) en KREDITEER Verkope met die verkoopprys.

DEBITEER Koste van Verkope en KREDITEER

Handelsvoorraad

As die betrokke kredietkaartmaatskappy die betaling doen, beteken dit die debiteur se skuld

moet verminder. Die transaksie word soos volg geboekstaaf:

Hulpjoernaal Kontantontvangstejoernaal (KOJ)

Brondokument Bankstaat (B/S)

Oorboeking DEBITEER Bank en Kredietkaartheffing en KREDITEER

Kredietkaartmaatskappy (American Express)

3.4.3 Interne beheermaatreëls ten opsigte van handelsdebiteure





3.4.4 Die openbaarmaking van handelsdebiteure in die finansiële state

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 11.5.

Handels- en ander debiteure word onder bedryfsbates in die staat van finansiële posisie

ingedeel. Aanbieding van finansiële state word volledig in Studie-eenheid 4 bespreek. Vir die

doeleindes van hierdie studie-eenheid gaan ons slegs die nota/aantekening van handels- en

ander debiteure bespreek.

Die notas se formaat lyk soos volg:

Handels- en ander debiteure

Handelsdebiteure

Minus: Toelaag vir kredietverliese

= netto handelsdebiteure

Plus: Vooruitbetaalde uitgawes

Plus: Opgelope inkomste

Plus: Deposito gegee aan ander instansies

= bedrag wat verskyn in die staat van finansiële posisie

Al die bostaande bedrae word in die na-aansuiweringsproefbalans gevind.

Debiteure met kredietsaldo’s

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 11.5

Sodra ŉ debiteur ŉ kredietsaldo toon, word dit saam met handelskrediteure gelys, aangesien

dit ŉ bedryfslas is.

3.5 Voorraad

3.5.1 Die belangrikheid en aard van voorraad

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.1-12.2.

Voorraad van ŉ klein- en groothandelaar bestaan uit handelsware. ŉ Vervaardiger het

4 soorte voorraad naamlik: voltooide goedere wat gereed is vir verkoop; halfklaarprodukte in

die vervaardigingsproses; grondstowwe en materiale vir vervaardiging van produkte en

verbruiksvoorraad wat in die vervaardigingsproses verbruik word.



3.5.2 Die meting van voorraad


Die meting van voorraad behels die volgende prosedures:

Die fisiese voorraadopname

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.3.1-12.3.2.

Voorraad moet ten minste een keer per jaar getel word – gewoonlik aan die einde van die

finansiële jaar.

Die waarde van die fisiese voorraad, soos opgeneem, is nie noodwendig die bedrag wat in

die staat van finansiële posisie opgeneem moet word nie. Slegs die waarde van die

voorraad wat aan die entiteit behoort, moet op die staat van finansiële posisie verskyn.

Indien die aankooptransaksie geboekstaaf is, moet die voorraad by eindvoorraad ingesluit

word ongeag of dit fisies op die perseel is, of nie. Net so, as die verkooptransaksie

geboekstaaf is, moet die betrokke voorraad nie by eindvoorraad ingesluit word nie, ongeag

of dit fisies op die perseel is, of nie.

Kosprys van voorraad

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.3.2.

Kosprys van vooraad sluit die volgende in:

• Aankoopkoste (DEBITEER Handelsvoorraad en KREDITEER Bank/

Krediteurekontrole)

• Verwerkingskoste of omskeppingskoste; en

• ander koste om vooraad na huidige ligging en toestand te bring.

Werk Voorbeeld 12.1 in jou handboek noukeurig deur. Maak seker dat jy die verskillende

tipes kostes kan onderskei.

Tegnieke vir die meting van koste


• Die standaardkostemetode

Die standaardkoste word vooraf bepaal en dien as standaard vir die prys waarteen

voorraad aangekoop behoort te word.

In die standaardkostestelsel word alle aankope teen die standaardprys aangeteken

en die verskil tussen die standaardprys en werklike prys word as ŉ afwyking

gejoernaliseer.



Werk Voorbeeld 12.2 in jou handboek noukeurig deur.

ŉ Afwyking kan gunstig (krediet/inkomste) of ongunstig (debiet/uitgawe) wees.

• Die kleinhandelmetode

ŉ Eenvoudige winsopslag word gebruik om die verkoopprys van items te bepaal.

Werk voorbeeld 12.3, 12.4 en 12.5 noukeurig deur.

Kosteformules


Koste van voorraad kan op drie maniere toegedeel word:

• Geweegde gemiddeldemetode

Met die metode bereken jy die gemiddelde kosprys per eenheid. Elke keer wanneer

nuwe voorraad aangekoop word, word ŉ nuwe gemiddelde kosprys bereken deur die

totale koste van eenhede aangekoop te deel deur die totale eenhede beskikbaar vir

verkoop.

In Voorbeeld 12.6 kry jy die geweegde gemiddelde eenheidprys soos volg:

100 eenhede/R100 = R1 per eenheidsprys

R430 (R330 + R100) koste vir totale aankope/400 (300 + 100) eenhede = R1.075 p/e

R670 (R240 + R330 + R100)/600 (200 + 300 + 100) eenhede = R1.1167 p/e

• Die eerste-in-eerste-uit-metode (EIEU)

Die beginsel is ideaal waar groot hoeveelhede produkte wat presies dieselfde is,

aangekoop word. Dit werk presies soos wat die naam se: die voorraad wat eerste

gekoop is, is die voorraad wat eerste verkoop sal word.

Werk deur voorbeeld 12.6(2) noukeurig. Dit is duidelik uit die voorbeeld dat die

voorraad wat eerste gekoop is (1/3: 100 eenhede), die voorraad is wat eerste

verkoop is.

• Spesifieke identifikasiemetode

Die metode word gebruik vir voorraad met hoë eenheidskoste en waar daar relatief

min van die voorraad gehou word.

Konsekwentheid

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.3.5. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak




Netto realiseerbare waarde (NRW)


Alle bedryfsbates, voorraad ingesluit, moet teen die laagste van kosprys en netto

realiseerbare waarde waardeer word. Die afskrywing van voorraad van onder historiese

koste na NRW, stem ooreen met die billike waarde begrip. Dit beteken dat as jy onseker is

oor die waarde/bedrag wat ingesluit moet word in die staat van finansiële posisie, word die

bedrag gebruik wat die mees ongunstige uitwerking het op die entiteit se ekwiteit. Die netto

realiseerbare waarde verwys na die beraamde markprys waarteen voorraad verkoop kan

word, minus alle koste wat die entiteit aangaan met verkope van voorraad. Werk

Voorbeeld 12.7 in die handboek noukeurig deur.

3.5.3 Openbaarmaking


Die openbaarmaking van voorraad in die finansiële state moet op so ŉ wyse gedoen word

dat dit gerieflik is vir die betrokke entiteit. Volgens die IAS 2 Inventories en die

Maatskappywet is daar sekere vereistes vir die openbaarmaking van voorraad in die

finansiële state waaraan voldoen moet word. Vir doeleindes van hierdie vak is die volgende

nota/aantekening belangrik om te ken:

Voorraad

Handelsvoorraad

Plus: verbruikersvoorraad voorhande

= totaal van voorraad


3.5.4 Die belangrikheid van korrekte waardasie van voorraad

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.5. Hierdie afdeling is selfstudie. Werk

Voorbeeld 12.10 in jou handboek noukeurig deur.

3.5.5 Raming van voorraadwaarde


Daar is twee metodes om die waarde van voorraad te beraam, naamlik kleinhandelmetode

(reeds hierbo bespreek) en bruto winsmetode. Met dié metode word die gemiddelde bruto



winspersentasie van die voorafgaande drie jaar gebruik. Werk Voorbeeld 12.11 in die

handboek noukeurig deur.

3.6 Niebedryfsbates: Tasbare bates

3.6.1 Klassifikasie van niebedryfsbates


Niebedryfsbates het drie afdelings:

Tasbare bates

Die volgende is voorbeelde van tasbare bates:

• Eiendom wat nie normaalweg onderhewig is aan waardevermindering nie, tensy dit

onderhewig is aan uitputting soos in die geval van myne is tasbare bates. As die

waarde daal en die daling is permanent, sal dit nodig wees om die waarde van die

grond af te skryf.

• Aanleg, masjienerie, toerusting, voertuie en meubels wat met verloop van tyd in

waarde verminder.

• Natuurlike bates wat as gevolg van ontginning mettertyd uitgeput raak en die bate

verminder in waarde.

Ontasbare bates

Klandisiewaarde, patente, handelsmerke en kopiereg.

Dit word later in diepte in hierdie studie-eenheid bespreek.

Beleggings en beleggingseiendom

Hierdie is niebedryfsbates waarvan die waarde nie noodwendig sal daal nie, maar eerder

toeneem.

3.6.2 Die aard van eiendom, aanleg en toerusting



3.6.3 Die historiese kosprys van eiendom, aanleg en toerusting


Normaalweg word hierdie bates teen die historiese kosprys daarvan geboekstaaf. Hierdie

kosprys sluit in: die prys wat aanvanklik betaal is om die bate te verkry, alle kostes wat



aangegaan is om die bates te verkry en in ŉ bruikbare toestand na die plek vir beplande

gebruik te bring.

Grond


By die aankoop van grond en geboue moet alle koste wat aangegaan word om eiendomsreg

te verkry, asook om die bate in ŉ bruikbare toestand te kry, in aanmerking geneem word.


Vervaardigde bates

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.3.2. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak

seker dat jy dit onder die knie kry. Werk Voorbeeld 13.2 in die handboek noukeurig deur.

3.6.4 Die hantering van koste wat na die aanvanklike verkryging van bates aangegaan word


Elke entiteit het sy eie beleid ten opsigte van die onderskeid tussen kapitaaluitgawes en

bedryfsuitgawes. Dit is belangrik dat jy kan onderskei tussen bedryfsuitgawes en

kapitaaluitgawes. Die algemene reël is: As die uitgawe die nutsduur van die bate verleng,

behoort dit gekapitaliseer te word.

3.6.5 Die boekstawing van die aankoop van ŉ niebedryfsbate


Wanneer ŉ bate aangekoop word, word die baterekening gedebiteer en die manier hoe die

bate aangekoop is gekrediteer.

3.6.6 Waardevermindering en waardedaling van eiendom, aanleg en toerusting

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.6-13.6.4. Hierdie is ŉ teoretiese

afdelings en is selfstudie. Maak asseblief seker dat jy die verskillende begrippe verstaan en

kan beskryf.

Waardeverminderingsmetodes


Dit is belangrik om die metode waarop besluit is om waardevermindering te bereken,

konsekwent toegepas word.



• Reguitlynmetode

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.6.5.1.

Met hierdie metode word waardevermindering bereken deur die kosprys deur die

totale nutsduur te deel. Werk Voorbeeld 13.3 in die handboek noukeurig deur.

• Versnelde saldometodes

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.6.5.2.

Hier word tussen twee metodes onderskei:

o Verminderdesaldo-metode

Waardevermindering word soos volg bereken:

Kosprys minus opgelope waardevermindering (drabedrag) x ŉ vaste persentasie.

Werk Voorbeeld 13.4 in die handboek noukeurig deur. Die waardevermindering

word soos volg geboekstaaf:

Waardevermindering xxxx

Opgelope waardevermindering op bate xxxx

Voorsiening vir waardevermindering

Elke jaar word waardevermindering afgesluit teen die wins-of-verlies-rekening.

Die transaksie sal soos volg geboekstaaf word:

Wins-of-verlies-rekening xxxx

Waardevermindering xxxx

Sluitingsoordrag

o Som van syfermetode

Met hierdie metode moet die waardevermindering bereken word deur die kosprys

minus inruilwaarde met ŉ breuk-bedrag te vermenigvuldig. Werk Voorbeeld 13.5

in die handboek noukeurig deur.

o Produksie-eenheidmetode

In hierdie metode word waardevermindering in eenhede uitgedruk en nie jare nie.




Hersiening van waardeverminderingskoerse

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.6.6. Hierdie afdeling is selfstudie. Werk


Waardevermindering op bates gedurende die loop van die finansiële tydperk aangekoop



Die hantering van grond en geboue en waardedaling van bates

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.6.8 en 13.6.9.

Daar word gewoonlik geen waardevermindering op grond voorsien nie, behalwe as dit aan

uitputting onderhewig is. Aan die einde van elke finansiële jaareinde moet die drawaardes

van bates hersien word, om te bepaal of daar einge waardedaling plaas gevind het. Indien

waardedaling plaasgevind het, moet die verhaalbare bedrag van die bate bereken word.

Verhaalbare bedrag: hoogste bedrag van die bate se billike waarde, minus koste om te

verkoop (bedrag wat verkry sal word uit die verkoop van die bate) en die gebruikswaarde

(toekomstige kontantvloei wat uit die bate verwag word, verdiskonteer na huidige waarde).

Indien die drabedrag van die bate groter is as die verhaalbare bedrag, word

waardedalingsverlies erken.

Die waardedalingverlies word soos volg geboekstaaf:

Waardedalingsverlies (uitgawerekening) xxxx


Waardedalingverlies erken

Indien die verhaalbare bedrag verhoog, sal die waardedalingverlies teruggeskryf moet word.

Die terugskrywing word soos volg geboekstaaf:


Terugskrywing van waardedalingverlies xxxx

Waardedalingverlies erken




3.6.7 Onterkenning van bates


Indien bate ten volle/nie ten volle afgeskryf is/nie


Werk Voorbeeld 13.10 en 13.11 in die handboek noukeurig deur.

Verkoop van ŉ bate


Die verkoop van ŉ bate kan teen ŉ wins of verlies gebeur. Indien die verkoopprys meer is as

die drabedrag word die bate teen ŉ wins verkoop. As die drabedrag van die bate minder is

as die verkoopprys word die bate teen ŉ verlies verkoop.

Daar is 4 stappe in die proses om die verkoop van ŉ bate te boekstaaf. Hierdie stappe gaan

deur middel van die volgende voorbeeld verduidelik word:

VOORBEELD 3.1

Op 1 Januarie 2014 koop Tellmar Handelaars kantoormeubels vir R25 000 aan. ŉ Jaar later

verkoop die onderneming die kantoormeubels vir R18 750 in kontant. Die entiteit se

finansiële jaar eindig op 31 Desember van elke jaar.

Die totale opgelope waardevermindering vir die kantoormeubels vir die jaar beloop R7 500.

Stap 1: Haal die oorspronklike kosprys van die bate uit die entiteit se boeke

Baterealisasie 25 000

Toerusting 25 000

Neem kosprys na baterealisasie toe

Stap 2: Haal die opgelope waardevermindering uit die entiteit se boeke


Opgelope waardevermindering 7 500

Neem opgelope waardevermindering na baterealisasie toe

Stap 3: Boekstaaf die verkoopprys

Bank 18 750




Ontvang die verkoopprys

Stap 4: Bereken die wins/verlies met verkoop van bate

Baterealisasie (wins) 1 250

Wins met verkoop van bates 1 250

Oordrag van wins op toerusting verkoop


Inruil van bates


ŉ Verouderde bate kan ook vir ŉ nuwe bate ingeruil word. Die inruilwaarde word van die

verkoopprys van die nuwe bate afgetrek en die bedrag wat oorbly is nog verskuldig of moet

betaal word. Dieselfde vier stappe soos hierbo bespreek word gevolg.


3.6.8 Bestuurs- en ander oorwegings met betrekking tot waardevermindering

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.8. Hierdie afdeling is selfstudie.

3.6.9 Interne beheer oor niebedryfsbates


3.6.10 Die openbaarmaking van eiendom, aanleg en toerusting in die finansiële state


Die tasbare bate-nota kan ingewikkeld wees om te doen, maar dit is ŉ belangrike nota.

Hierdie nota gaan aan die hand van ŉ voorbeeld verduidelik word.

VOORBEELD 3.2

VOORAANSUIWERINGSPROEFBALANS OP 29 FEBRUARIE 2012

Grond en geboue R565 000

Voertuie R335 000

Toerusting R82 000

Opgelope waardevermindering op voertuie R120 000

Opgelope waardevermindering op toerusting R19 250



AANSUIWERINGS EN ADDISIONELE INLIGTING:

1. Op 1 September 2012 het die onderneming ŉ voertuig gekoop wat R185 000 gekos

het en op 1 Januarie 2013 is toerusting wat R12 000 gekos het aangekoop.

2. Waardevermindering is soos volg afgeskryf:

Voertuie R29 999; toerusting R12 425

3 Tasbare bates Grond en Geboue

Voertuie Toerusting Totaal

i Drawaarde aan die BEGIN van

die jaar

565 000 30 000 50 250 645 250

ii Kosprys 565 000 150 000 69 500 784 500

iii Opgelope waardevermindering (120 0000 (19 250) (139 250)

iv Bewegings gedurende die jaar

v Byvoegings teen kosprys 185 000 12 500 197 500

vi Waardevermindering (29 999) (12 425) (42 424)

vii Drawaarde EINDE van die jaar 565 000 185 001 50 325 800 326

viii Kosprys 565 000 335 000 82 000 982 000

ix Opgelope waardevermindering (149 999) (31 675) (181 674)

Die kosprys wat gegee word in die vooraansuiweringsproefbalans is vir die EINDE van die

huidige finansiële jaar. Vul dit op lyn viii in.

Die opgelope waardeverminderingsaldo wat in die vooraansuiweringsproefbalans gegee

word, is vir die BEGIN van die huidige finansiële jaar, omdat waardevermindering nog nie in

bereken gebring is nie. Onthou waardevermindering is ŉ jaareind aansuiwering. Hierdie

bedrae word in hakies geplaas, omdat dit ŉ negatiewe syfer is. Vul dit op iii in.

Kyk na die aansuiwerings wat gegee is in verband met tasbare bates. Die eerste

aansuiwering gee inligting oor byvoegings teen kosprys gedurende die jaar. Daar is voertuie

en toerusting aangekoop. Vul die bedrae op lyn v in.

Die tweede aansuiwering gee inligting oor die waardevermindering vir die jaar. Hierdie

bedrag kan gegee word of dit moet bereken word. Waardevermindering is ŉ uitgawe en

moet in hakies geplaas word. Vul dit op lyn vi in.

Nou moet daar terugwaarts gewerk word:



As voertuie aan die einde van die jaar R335 000 kos en die onderneming het gedurende die

jaar R185 000 se voertuie gekoop, wat het die ou voertuie gekos?

R335 000 – R185 000 = R150 000. Vul dit op lyn ii in. Doen dieselfde met toerusting.

As opgehoopte waardevermindering aan die begin van die jaar R120 000 was en

waardevermindering op voertuie vir die jaar R29 999, hoeveel is die opgehoopte

waardevermindering aan die einde van die jaar?

R120 000 + R29 999 = R149 999. Vul dit op lyn ix in. Doen dieselfde met toerusting.

Nou kan ons afsluit deur al die totale van die selle in die tabel op te tel:

Kosprys minus opgehoopte waardevermindering = Drawaarde.

Gronde en geboue + voertuie + toerusting = totaal.

Die totale bedrag drawaarde aan die einde van die jaar (R800 326) is die bedrag wat in die

staat van finansiële posisie geskryf word.

3.7 Niebedryfsbates: Ontasbare bates

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 14.1-14.3. Hierdie afdeling is selfstudie.


3.7.1 Aangekoopte ontasbare bates


Klandisiewaarde

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 14.4.1 -14.4.2.

ŉ Ontasbare bate word erken as ŉ bate indien dit aan die woordomskrywing van ŉ

ontasbare bate voldoen. Ontasbare bates word teen koste erken. Die koste word omskryf

as die kontant betaal vir die billike waarde van dit wat in ruil ten tye van verkryging ontvang

is. Klandisiewaarde is die verskil tussen die waarde van ŉ entiteit en die som van sy

afsonderlike netto bates minus die laste van die entiteit.


Wanneer ŉ entiteit betaal om ŉ ontasbare bate te verkry, beteken dit dat die entiteit verwag

om ekonomiese voordeel uit die bate te ontvang. Dit kan dan ook aanvaar word dat die

waarde van die ontasbare bate betroubaar gemeet kan word.




3.7.2 Intern-gegenereerde ontasbare bates


Intern-gegenereerde klandisiewaarde

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 14.5.1. Hierdie afdeling is selfstudie.

Ander intern-gegenereerde ontasbare bates

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 14.5.2.1-14.5.2.2

Daar is twee fases van intern-gegenereerde ontasbare bates:

• Navorsingsfase

Weens die aard van navorsing kan daar nooit met sekerheid gedurende die

navorsing gesê word dat die resultate van die navorsing tot ekonomiese voordele vir

die onderneming sal lei nie. Daarom word alle koste wat verband hou met die

navorsingsaktiwiteite as uitgawes erken in die staat van wins of verlies en

omvattende inkomste.


• Ontwikkelingskoste

Ontwikkelingskoste en navorsingskoste is verwant. As navorsing suksesvol was dan

volg ontwikkelingskoste. Alle koste wat tydens die ontwikkelingsfase aangegaan

word, word ontwikkelingskoste genoem. As die ontwikkelingskoste toekomstige tot

die invloei van ekonomiese voordele sal lei, mag die koste as ŉ bate erken word. Die

IFRS het maatstawwe waaraan voldoen moet word om as ŉ bate te kwalifiseer.

Vergewis jouself met die vereistes.


3.7.3 Verdere meting van ontasbare bates


3.7.4 Openbaarmaking


Die inligting vir die openbaarmaking van ontasbare bates moet geopenbaar word in die staat

van finansiële posisie, asook verdere openbaring in die aantekeninge van die finansiële

state. Werk die voorbeeld van openbaarmaking in die handboek noukeurig deur.



3.8 Niebedryfslaste en bedryfslaste

3.8.1 Die aard, erkenning en meting van laste

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 15.1-15.3. Hierdie afdeling is selfstudie.

3.8.2 Soorte niebedryfslaste


Langtermynlenings en verbande



Rente- en kapitaaldelging


Voorbeeld 15.2, 15.3 en 15.4 in die handboek noukeurig deur.

Skuldbriewe

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 15.4. Hierdie afdeling is selfstudie. Werk


3.8.3 Soorte bedryfslaste – Handelskrediteure en ander bedryfslaste

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 15.5.1-15.5.3. Hierdie afdeling is selfstudie.

Werk die Voorbeeld in die handboek noukeurig deur.

Openbaarmaking van bedryfslaste

Die nota vir handelskrediteure lyk soos volg:

HANDELS- EN ANDER BETAALBARE BEDRAE

Handelskrediteure

Plus: Opgelope uitgawe

Plus: Inkomste vooruitontvang

Verdere openbaarmaking in die finansiële state word in Studie-eenheid 4 bespreek.

3.9 Samevatting

Daar is ŉ verskeidenheid van items in die staat van finansiële posisie. Elkeen van hierdie

items word in die handboek volledig bespreek en in hierdie studie-eenheid aangevul waar

nodig. Kontant en kontantekwivalente is enige wettige ruilmiddel wat onmiddellik vry van



enige beperkings verhandelbaar is, asook hoogs likiede beleggings wat redelik in ŉ

bepaalbare bedrag kontant omskep kan word. Handelsdebiteure, ontvangwissels en

voorraad is ŉ bate wat aan die woordomskrywing en erkenningsmaatstawwe van bates moet

voldoen. Dit word in die staat van finansiële posisie teen die laagste van kosprys of netto

realiseerbare waarde gewaardeer. Hierdie reël is uit die billike-waarde-begrip afgelei en is

op alle bedryfsbates van toepassing. Niebedryfsbates word in terme van die kontantbedrag

gemeet of die billike waarde van die oorweging gemaak ten einde die bate aan te koop, plus

alle bykomende uitgawes wat noodsaaklik mag wees om die bate in ‘n geskikte toestand en

plek te plaas sodat dit gereed is vir die gebruik waarvoor dit bestem is. Eiendom, aanleg en

toerusting is ŉ niebedryfsbate. ŉ Item moet aan die woordomskrywing van ŉ las voldoen,

maar ook aan die erkenningsmaatstawwe daarvan voordat dit as ŉ bedryfslas of ŉ

niebedryfslas in die staat van finansiële posisie opgeneem kan word. Langtermynlenings is ŉ

niebedryfslas en handelskrediteure is ŉ bedryfslas.

3.10 Selfevaluering



AKTIWITEIT 5

Op 1 Julie 2011 koop Don Handelaars toerusting ter waarde van R28 000 aan vanaf

Electronics. Die installeringskoste van R1 500 is op 2 Julie 2011 kontant betaal. Geen

kontrolerekeninge word gehou nie.

Die nuttige lewensduur van toerusting word op 4 jaar beraam met ŉ sloopwaarde van

R4 500 aan die einde van die 4 jaar.

Die entiteit se finansiële jaar eindig 31 Desember van elke jaar.

VAN JOU WORD DIE VOLGENDE VERWAG

Indien waardevermindering op toerusting jaarliks teen ŉ konstante bedrag afgeskryf word,

toon die relevante inligting in die algemene grootboek van die entiteit vir die jaar geëndig op

31 Desember 2013.

AKTIWITEIT 6

Jogi Handelaars leen op 1 Januarie 2011 ŉ bedrag van R100 000 van SALOAN Bank. Rente

is betaalbaar teen ŉ koers van 16% per jaar op die uitstaande kapitaalbedrag.



Terugbetalingsvoorwaardes:

1. Kapitaal:

Die lening is betaalbaar in vyf gelyke jaarlikse paaiemente, beginnende

31 Desember 2012.

2. Rente word halfjaaliks vooruitbetaal op 30 Junie en 31 Desember.

GEVRA:

Teken bostaande inligting in die algemene joernaal van Jogi Handelaars vir die jaar geëindig

28 Januarie 2014 aan. Rond af tot die naaste Rand.



Notas



STUDIE-EENHEID 4: DIE OPSTEL VAN FINANSIËLE STATE VIR

VERSKILLENDE ENTITEITE


Kennis en begrip



• Aanbieding van finansiële state in ooreenstemming met IFRS

• Niewinsgewende entiteite

• Vennootskappe

• Beslote korporasies

• Maatskappye

Vaardighede


• finansiële state ooreenkomstig IFRS op te stel;

• besondere begrippe, veral fondsrekeningkundige prosedures in niewinsgewende

entiteite te verduidelik en state vir ŉ niewinsgewende entiteit op te stel;

• die finansiële state van ŉ vennootskap op te stel; transaksies betreffende die

bepaling en toedeling van die wins van ŉ tydelike en permanente vennootskap te

verduidelik en die winsbepaling en -toedeling by vennootskappe te doen;

• die finansiële state van ŉ beslote korporasie op te stel en die belangrikste

rekeningkundige bepalings in die wet op beslote korporasies, asook die nuwe

maatskappywet van 2008 in die finansiële state te illustreer;

• te onderskei tussen die verskillende tipe maatskappye; aandeelhouding, dividende

en die rol en plek van direkteure te bespreek en jaarlikse finansiële state op te stel.

Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 77










4.3 Inleiding

Nadat ŉ na-aansuiweringsproefbalans aan die einde van die finansiële jaar opgestel is, kan

die finansiële state voorberei word ten einde die finansiële resultaat van die jaar se

aktiwiteite en die finansiële toestand van die onderneming op die jaareind-datum te bepaal.

Die doel van hierdie studie-eenheid is om die aanbieding van finansiële state in

ooreenstemming met die Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS) van

niewinsgewende entiteite, vennootskappe, beslote korporasies en maatskappye te

behandel, asook die opstel van die finansiële state volgens die IFRS.

4.4 Aanbieding van finansiële state


Die finale rekeninge (jaareindaansuiwerings) wat in Studie-eenheid 2 opgestel is, het

aangedui of die onderneming ŉ wins of verlies gemaak het en is net vir interne gebruik.

Hierdie rekeninge is nodig om die dubbelinskrywingsproses te voltooi.

4.4.1 Die doel en inhoud van finansiële state


ŉ Stel finansiële state bestaan uit:

(a) Staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste;

(b) Staat van verandering in ekwiteit;

(c) Staat van finansiële posisie;

(d) Rekeningkundige beleid en aantekeninge; en

(e) Staat van kontantvloei (Studie-eenheid 5)



4.4.2 Algemene eienskappe


Die volgende algemene eienskappe moet by die aanbieding van finansiële state in gedagte

gehou word:

Redelike weergawe

Redelike weergawe is altyd ŉ kwessie van gesonde oordeel en word bereik wanneer die

finansiële state voldoen aan die IFRS.

Lopende saak

Wanneer besluit word hoe om die waarde van items op die staat van finansiële posisie te

bepaal, word daar veronderstel dat die onderneming voortaan sy werksaamhede sal voortsit.

Toevallingsbasis van rekeningkunde (paringsbeginsel)

Dit impliseer dat transaksies aangeteken word wanneer dit voorkom en nie wanneer kontant

ontvang of betaal word nie (reeds bespreek in Studie-eenheid 2).

Omsigtigheid

ŉ Rekenmeester is konserwatief, versigtig en nougeset wanneer wins bereken word. Hy sal

altyd moontlike verliese in berekening bring, selfs al het dit nog nie gebeur nie, maar sal

nooit inkomste in berekening bring voordat dit verdien is nie.

Gereelde verslagdoening

Finansiële state word gewoonlik jaarliks voorberei. Indien daar veranderings is, kan dit wees

dat die finansiële tydperk langer of korter mag wees. In sulke omstandighede moet die rede

vir die verander en die feit dat dit nie met vorige jare vergelyk kan word nie, in die finansiële

state geopenbaar word.

Konsekwentheid

Dieselfde metode van berekening van bepaalde syfers moet elke jaar gebruik word sodat die

resultate vergelykbaar is.

4.4.3 Struktuur en inhoud


Identifikasie




Maak seker dat jy weet watter inligting duidelik aangetoon moet word op elke bladsy van die

finansiële sate.

Staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste


Die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste bevat dieselfde inligting as die

handelsrekening (Studie-eenheid 2) en die wins-en-verlies-rekening gesamentlik. Die doel

hiervan is om die winsgewendheid van die onderneming, dit wil sê die brutowins, die

bedryfswins en die netto wins vir die rekeningkundige periode te toon.

Bestudeer die formaat van die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste

goed. Die bewoording wat onveranderd bly, is in vetdruk.

VOORBEELD 4.1

HENDA HANDELAARS

STAAT VAN WINS EN VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTES

Nota R

Verkope ↓

Koste van verkope ( ↓ - )

Bruto wins → = [1]

Ander bedryfsinkomste (tel die onderstaande inkomstes

by) → = [2]

Kommisie-inkomste (toon aansuiwerings tussen hakkies) ↑ + ↓

Huurinkomste (enige ander inkomste behalwe rente-

inkomste)

↑ + ↓

Bruto bedryfsinkomste (bruto wins plus ander

bedryfsinkomste)

[1] + [2] [3]

Bedryfsuitgawes (tel alle uitgawes saam en plaas totaal

hier)

( = ) [4]

Oninbare skulde ↑ ↓

Waardevermindering ↑ ↓

Eiendombelasting ↑ ↓



Water en elektrisiteit ↑ ↓

Versekering, ensovoorts. ↑ ↓

Bedryfwins (bruto inkomste minus bedryfsuitgawes) ↓ [3] – [4] [5]

Rente-inkomste [A] 1 ↓ + [6]

Wins voor rente-uitgawe (bedryfswins plus rente) → [5] + [6] [7]

Rente-uitgawe 2 (↓ - ) [8]

Netto wins vir die jaar (wins voor rente-uitgawe minus

rente)

→ [7] – [8]

Staat van finansiële posisie


Nadat die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomstes opgestel is om die netto

vir die jaar te toon, word die staat van finansiële posisie opgestel. Dit is ŉ lys van die

ondernemings se bates en laste op ŉ bepaalde datum. Dit beteken dat die syfers net waar is

met sluitingstyd op die laaste dag van die finansiële periode. Bestudeer die formaat van die

staat van finansiële posisie.

VOORBEELD 4.2

HENDA HANDELAARS

STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE

Nota R

BATES

Nie-bedryfsbates → = [1]

Tasbare bates (eiendom, aanleg en toerusting) 3 ↑ +

Finansiële bates ↑ +

Ander ontasbare bates ↑ +

Bedryfsbates → = [2]

Voorraad 4 ↑ +



Handels- en ander debiteure 5 ↑ +

Kontant en kontantekwivalente 6 ↑ +

TOTALE BATES [1] + [2]

EKWITEIT EN LASTE

Ekwiteit 7 [3]

Niebedryfslaste → [4]

Langtermynlenings 8 ↑

Bedryfslas → = [5]

Handels- en ander krediteure 9 ↑ +

Korttermynlenings 10 ↑ +

Korttermynlening van langtermynlenings 11 ↑ +

Oortokke bank 12 ↑ +

TOTALE EKWITEIT EN LASTE [3] + [4] + [5]

Die staat van finansiële posisie MOET in hierdie volgorde wees: BATES = EKWITEIT + LASTE.

Aantekeninge


Die formaat van die verskillende aantekeninge/notas tot die finansiële state is belangrik. Die

aantekeninge tot die finansiële state word in twee dele verdeel, naamlik die rekeningkundige

beleid en die aanvullende inligting. Werk Voorbeeld 16.6 in die handboek noukeurig deur.



VOORBEELD 4.3

HENDA HANDELAARS

AANTEKENINGE VIR DIE JAAR GEËINDIG

1. Rekeningkundige beleid

ŉ Entiteit se rekeningkundige beleid word gewoonlik in die aantekeninge voorsien en

behoort ten minste aan te dui watter metingsbasisse in die samestelling van die finansiële

state gebruik is.

2. RENTE-INKOMSTE

Rente op lopende rekening X

Rente op vaste deposito X

Enige ander rente-inkomste X

XXX

3. RENTE-UITGAWE

Rente op lening X

Rente op oortrekking X

Enige ander rente-uitgawe X

XXX

4. TASBARE BATES Grond en Geboue

Voertuie Toerusting Totaal

Drawaarde begin van jaar

Kosprys

Opgelope waardevermindering ( ) ( ) ( ) ( )

Bewegings

Toevoegings teen kosprys

Waardevermindering vir die jaar ( ) ( ) ( )



Drawaarde einde van die jaar XXX

Kosprys

Opgelope waardevermindering ( ) ( ) ( )

5. VOORRAAD

Handelsvoorraad X

Verbruikersvoorhande X

XX

6. HANDELS- EN ANDER DEBITEURE

Handelsdebiteure X

Vooruitbetaalde uitgawes X

Opgelope uitgawes X

XXX

7. KONTANT EN KONTANTEKWIVALENTE

Bank/Lopende rekening X

Kleinkas X

Wisselgeld X

XXX

8. EKWITEIT

Saldo begin van die jaar XX

Plus: Netto wins (kry uit staat van wins en verlies) X

Plus: Addisionele kapitaal bygedra X

XXXX

Minus: Ontrekkings ( X )



= Saldo einde van die jaar XXX

9. HANDELS- EN ANDER KREDITEURE

Handelskrediteure X

Uitgawes betaalbaar X

Inkomste vooruitontvang X

Oortrokke bank X

XXXX

4.5 Niewinsgewende entiteite

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 17.1.1 en 17.1.2

Kleiner verenigings, klubs en ondernemings wat bedryf word sonder winsoogmerke vind dit

nie belangrik of van enige voordeel om formele finansiële jaarstate op te stel nie. In baie

gevalle het hierdie klein ondernemings ook nie enige bates en laste, behalwe ŉ

bankrekening nie. Lede verwag egter dat daar ten minste aan die einde van die finansiële

jaar aan hulle verslag gelewer sal word oor die kontant wat gedurende die periode ontvang

is, asook ook hoe die fondse aangewend is.

4.5.1 Rekeningkundige kenmerke


Die verskillende finansiële verantwoordingsprosesse in niewinsgewende entiteite:

Fondsrekeningkundige begrip


Niewinsgewende entiteite kan ŉ skenking ontvang of bronne opsy sit vir ŉ spesifieke doel. ŉ

Fonds kan beskryf word as ŉ bedrag geld wat afgesonder word met die doel dat die fonds,

of die inkomste wat op die belegging van die fonds verdien is, gebruik mag word om

spesifieke aktiwiteit te finansier of om ŉ bepaalde doelwit te bereik. Die fonds mag vir geen

ander doel as waarvoor dit voorgeskryf is, gebruik word nie. Die bron waaruit finansiering vir

die fonds ontvang is en die wyse waarop die fondse aangewend word, moet in die finansiële

state van die onderneming vir die betrokke jaar openbaar word.



Die entiteit sal altyd oor ŉ algemene of opgelope fonds beskik. Dit is ŉ bron en

beskikkingsfonds waardeur alle fondse vloei wat in die algemene bedryf van die entiteit

gebruik word.

VOORBEELD 4.4

Inkomste van fonds kan gebruik word om algemene klubuitgawes te bestry.

Fondse ontvang word volgens die fondsooreenkoms op beleggigngs geplaas. Aan die einde

van die finansiële jaar word die inkomste wat daarop verdien en ontvang is teen die lopende

bankrekening van die onderneming gedebiteer en teen die fondsrekening gekrediteer.

Aangesien ooreengekom is dat die inkomste van die beleggingsfonds vir algemene

klubuitgawes aangewend kan word, sal die beleggingsinkomste waarmee die fondsrekening

aanvanklik gekrediteer is teen die fondsrekening gedebiteer word, terwyl die inkomste- en

uitgawerekening gekrediteer word. Uit die fondsrekening word die bedrag, soos bepaal, dan

oorgedra na die inkomste- en uitgawerekening.


VOORBEELD 4.5

Inkomste van fondse kan aangewend word om pryse, beurse of ander toekennings te finansier.

Fondse ontvang word volgens die fondsooreenkoms op beleggings geplaas. Aan die einde



Prys, beurse of ander toekennings wat goedgekeur is en betaal is sal teen die fondsrekening

gedebiteer en teen die lopende bankrekening gekrediteer word. As die beurs ŉ kleiner

bedrag is as die inkomste wat verdien is, sal die surplus inkomste ook by die

beleggingsfonds geplaas word.

Indien die beurs se bedrag groter is as die inkomste wat verdien is, sal die tekort uit normale

bedryfsinkomste van die onderneming voorsien word. Die fondsrekening sal gekrediteer en

die inkomste- en uitgawerekeninge sal gedebiteer word.




VOORBEELD 4.6

Inkomste van fondse kan aangewend word om die aankoop van bates te finansier.

Fondse ontvang word volgens die fondsooreenkoms op beleggings geplaas. Aan die einde



In hierdie geval sal die inkomste wat op die fondsbelegging verdien is, gebruik word om ŉ

bedryfsuitgawe te bestry. Die toegelate bedrag sal dan uit die fondsrekening na die

inkomste- en uitgawerekening oorgedra word.


4.5.2 Teboekstelling van verskillende bronne van inkomste


Ledegeld


Inkomstes van ŉ onderneming sonder winsoogmerke bestaan hoofsaaklik uit ledegeld wat

jaarliks, deur die lede van die klub betaalbaar is. Indien ledegeld nie vanaf lede ontvang kan

word nie, kan daar aan die einde van die jaar besluit word om agterstallige ledegeld af te

skryf.

Aan die einde van die finansiële jaar moet die ledegeld wat betrekking het op die bepaalde

boekjaar en deur die lede betaal moes word, bereken word en na die inkomste- en

uitgawerekening oorgedra word. Ledegeld wat werklik ontvang is, word in die ontvangste- en

betalingsstaat aangeteken. Aan die einde van die finansiële jaar sal ledegeld vooruitontvang

as bedryfslaste (handels- en ander krediteure) en ledegeld betaalbaar as bedryfsbates

(handels- en ander debiteure) in die staat van finansiële posisie geopenbaar word.

Handelsrekeninge vir winsgewende projekte

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 17.3.2. Hierdie afdeling is

selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese

voorbeelde.

4.5.3 Finansiële verslagdoening deur klubs en verenigings




Die staat van ontvangste en betalings



voorbeelde. Werk Voorbeeld 17.4 in die handboek noukeurig deur.

Finansiële verslagdoening deur groter klubs en verenigings




4.5.4 Belastingpligtheid van niewinsgewende entiteite

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 17.5. Hierdie afdeling is


voorbeelde.

4.6 Vennootskappe

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 18.1-18.7. Hierdie afdelings is


voorbeelde.

4.6.1 Boekstawing van die belegging van vennote in permanente vennootskappe

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 18.8.1, 18.8.2 en 18.8.3

Belangrike ekwiteitrekeninge wat spesifiek gebruik word in die boekstawing van

vennootskappe:

Kapitaalrekeninge: Elke vennoot het sy eie kapitaalrekening in die boeke van die

vennootskap. Wanneer die eienaar ŉ bydrae maak tot die vennootskap sal die

kapitaalrekening gekrediteer word.

Lopenderekening: Elke vennoot het sy eie lopenderekening. Voorbeelde van lopende

transaksies wat deel vorm van die vennoot se belegging is die wins of verlies, rente op

kapitaal, onttrekkings, rente op onttrekkings en rente op sy lopende rekening.

Daar word van ŉ vennoot verwag om met sy toetrede tot die vennootskap ŉ bydrae te maak.

Hierdie bydraes kan bestaan uit kontant, bates, kennis of vaardigheid. Daar kan selfs ŉ

nuwe vennootskap ontstaan.




Die vennoot kan ook ŉ lening aan die vennootskap voorsien. Die vennoot sal dan as ŉ

krediteur gesien word en die lening vorm nie deel van sy kapitaal in die vennootskap nie.

4.6.2 Bepaling en verdeling van vennootskapwins – permanente vennootskappe

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 18.9.1 en 18.9.2

Vennootskapwins of -verlies kan verdeel word op enige wyse waarop die vennote besluit.

Alhoewel wins en kapitaal verbind kan word, is winsdeling nie noodwendig aan die

kapitaalbydrae van elke vennoot gebonde nie, aangesien ŉ vennoot waarde tot die

onderneming kan toevoeg deur sakevernuf, deskundigheid en tyd.

Metodes waarvolgens wins verdeel word:

• Vaste verhoudings in die vennootskapsooreenkoms


• Relatiewe kapitaalverhouding van vennote

Werk Voorbeeld 18.3, 18.4 en 18.5 in die handboek noukeurig deur.

• Diensbydraes deur vennote

Salarisse van vennote


Salarisse van vennote word as salarisuitgawes aangedui, met ander woorde voor

winsdeling. Daar moet ŉ duidelike onderskeid getref word tussen salarisse en ontrekkings

deur vennote. Die begrip “salaris” in ŉ vennootskap is nie noodwendig ŉ maandelikse

bedrag nie, maar kan ŉ jaarlikse toekenning ook wees. Onttrekkings het slegs een

betekenis, naamlik dit verminder die belange van die vennoot in die vennootskap.


Bonus aan besturende vennoot


selfstudie. Werk Voorbeeld 18.8 in die handboek noukeurig deur.

Rente op kapitaal


Rente op kapitaal is vergoeding vir vennote wat kapitaal (kontant) in die vennootskap belê

het. Hierdie rente word van die wins voor rente op kapitaal afgetrek en dan vind die

winsdeling plaas. Let wel, hierdie rente op kapitaal vorm nie deel van bedryfsuitgawes nie.



Indien ŉ vennoot geld aan die vennootskap leen, sal die rente op die lening wel as ŉ

bedryfsuitgawe beskou word.


Teboekstelling van transaksies met vennote en die verdeling van vennootskapswinste/ -verliese



voorbeelde. Werk Voorbeelde 18.11, 18.12 en 18.13 in die handboek noukeurig deur.

4.6.3 Finansiële state van permanente vennootskappe


Die formaat van die finansiële state vir vennootskappe is dieselfde, soos vroeër in die studie-

eenheid bespreek. Daar is sleg een nuwe staat wat bykom. Hierdie staat word die staat van

netto beleggings van vennote genoem en bevat die besonderhede van die verdeling van

wins tussen vennote.

4.6.4 Veranderings in die samestelling van permanente vennootskappe


Die beëindiging van ŉ vennootskap hou ŉ groot hoeveelheid bestuurs- en rekeningkundige

oorwegings in. In hierdie vak verwys ons na die volgende twee aspekte:

• Toelating van ŉ nuwe vennoot, en

• die uittrede of dood van ŉ vennoot

Toelating van ŉ nuwe vennoot


Met die goedkeuring van bestaande vennote kan ŉ nuwe vennoot die vennootskap op die

volgende maniere toetree:

• Direkte koop van ŉ belang

Geen bate- of lasterekeninginskrywings is nodig vir die manier van toetrede nie,

slegs in die kapitaalrekeninge sal daar aansuiwerings gemaak word.

Die vennoot wat sy belang aan die nuwe vennoot verkoop se kapitaalrekening word

gedebiteer en die nuwe vennoot se kapitaalrekening word gekrediteer.




• Bydraes tot die bates van die vennootskap

Indien ŉ nuwe vennoot kontant en/of ander bates in die vennootskap inbring, word

die betrokke bate gedebiteer en die nuwe venoot se kapitaalrekening gekrediteer.

Gebruik die volgende stappe:

a) Bepaal die kapitaal wat teen nuwe vennoot gekrediteer moet word.

b) Bepaal totale kapitaal van vennootskap.

c) Bepaal of klandisiewaarde betrokke is.

d) Bepaal of ou vennote enige kapitaal moet inbring of onttrek.

e) Joernaliseer klandisiewaarde-aansuiwering (indien enige).

f) Joernaliseer nuwe vennoot se kapitaal.

g) Joernaliseer ou vennote se kapitaal (indien enige).


• Die herwaardasie van bates met toetrede

Met die toetrede van ŉ nuwe vennoot word ŉ “nuwe” vennootskap gevorm; daarom is

dit belangrik dat die bates van die ou vennootskap eers herwaardeer word. Die ou

vennote sal dus met die surplus op herwaardasie in hulle ou

winsverdelingsverhouding gekrediteer word. Dus begin die nuwe vennootskap met

die herwaardeerde bates. Indien die nuwe herwaardeerde bates slegs gebruik was

vir ŉ basis vir die toetrede van die nuwe vennoot en nie in die boeke moet verskyn

teen herwaardeerde bedrag nie, moet die herwaardasie teruggeskryf word.


Uittrede of afsterwe van ŉ vennoot


ŉ Vennoot mag, met toestemming van ander vennote, sy belange verkoop aan ŉ ander

vennoot met uittrede. Dit kan ŉ persoonlike transaksie wees. Dit kan ook gebeur dat die

vennote wat agterbly die uittredende vennoot se belange oorneem. Die herwaardasiesurplus

of -tekort word in die winsverdelingsverhouding tussen die ou vennote soos op datum van

uittrede verdeel.




4.6.5 Likwidasie/ontbinding van permanente vennootskap



voorbeelde. Werk vir Voorbeelde 18.19, 18.20, 18.21, 18.22 en 18.23 in die handboek

noukeurig deur.

4.7 Beslote korporasies




4.8 Maatskappye


ŉ Maatskappy is ŉ entiteit wat in sy eie reg eiendom kan besit, skuld aangaan en kontrakte

aangaan asof dit ŉ persoon is. Dit is belangrik om te verstaan dat die maatskappy

onafhanklik van sy lede kan bestaan.

4.8.1 Tipes maatskappye


Daar is twee tipes maatskappye, naamlik maatskappy met winsoogmerk en maatskappye

sonder winsoogmerk. Die doel van maatskappye met winsoogmerk is om finansiële

voordeel vir sy aandeelhouers te genereer, terwyl die maatskappy sonder winsoogmerk

gewoonlik vir openbare voordeel is.

4.8.2 Inkorporasies van maatskappye

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 20.3.1 en 20.3.2. Hierdie

afdelings is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op

praktiese voorbeelde.

4.8.3 Aandeelhouers


selfstudie.

4.8.4 Direkteure


selfstudie.



4.8.5 Aandelekapitaal



voorbeelde.

4.8.6 Klasse aandele



voorbeelde.

4.8.7 Uitgifte vir aandele


selfstudie. Werk Voorbeelde 20.1, 20.2, 20.3, 20.4 en 20.5 in die handboek noukeurig deur.

4.8.8 Aflossing van aandele



4.8.9 Dividende


selfstudie vir die student. Werk Voorbeeld 20.7 in die handboek noukeurig deur.

4.8.10 Behoue verdienste en ander komponente van ekwiteit



4.8.11 Aanwending van maatskappywinste


selfstudie. Werk Voorbeelde 20.9 en 20.10 in die handboek noukeurig deur.

4.8.12 Jaarlikse finansiële state



4.9 Samevatting

In hierdie studie-eenheid is die finansiële state van verskillende entiteite in diepte bespreek.

Die opstel van finansiële state moet gedoen word volgens die openbaarmakingsvereistes



van IAS 1 Presentation of financial statements. In hierdie studie-eenheid is daar gekyk na

niewinsgewende entiteite soos klubs, welsynsentiteite, kerke, ensovoorts. Niewinsgewende

entiteite lewer ŉ diens aan die gemeenskap sonder die doel om wins te maak.

Vennootskappe, beslote korporasie en maatskappye het persone wat saamwerk met die oog

op winsbejag. Elke entiteit het sy eie vereistes waaraan voldoen moet word met die opstel

van finansiële state. Die volgende finansiële state is bespreek:

• Staat van finansiële posisie

• Staat van wins of verlies en ander omvattende inkomstes

• Staat van verandering in ekwiteit

• Die aantekeninge en notas tot die finansiële state

4.10 Selfevaluering



AKTIWITEIT 7

Twee prokureurs, Bob en Marli, praktiseer as vennote.

Die volgende inligting is beskikbaar om die boeke op jaareinde te finaliseer.

Proefbalans op 31 Desember 2015

Debiet Krediet

Kapitaal: Bob 30 000

Kapitaal: Marli 35 000

Lopende rekening: Bob 3 000

Lopende rekening: Marli 2 500

Onttrekkings: Bob 45 000

Onttrekkings: Marli 38 000

Toerusting 75 000

Opgelope waardevermindering op toerusting 15 400

Debiteure 18 200

Krediteure 2 600

Bank 16 300



Fooie verdien 175 000

Kredietverliese 2 000

Salarisse en lone 30 000

Huur van kantore 18 000

Water en elektrisiteit 6 000

Telefoon 5 800

Diverse uitgawes 4 200

261 000 261 000

Bykomende inligting:

1. Die vennootskapooreenkoms sluit die volgende bepalings in:

• Vennote is geregtig op rente teen 8% per jaar op kapitaalrekeninge, asook op

kredietsaldo’s van lopende rekeninge. Rente word bereken teen 8% per jaar op

debietsaldo’s van lopende rekening gehef. Openingsaldo’s word gebruik vir die

berekeninge.

• Oorblywende wins word gelykop tussen vennote verdeel.

2. Die bedrag van R10 000 van die wins vir die tydperk moet na algemene reserwes

oorgedra word.

3. Waardevermindering moet op toerusting teen 10% per jaar volgens die

reguitlynmetode voorsien word.

4. ŉ Voorsiening vir kredietverliese moet geskep word teen 2% van uitstaande

debiteure.

GEVRA:

a. Teken die aansuiwerings en die bepalings van die vennootskapooreenkoms in die

algemene joernaal van Bob en Marli aan.

b. Stel die volgende rekeninge in die algemene grootboek van Bob en Marli vir die jaar

geëindig 31 Desember 2015 op:

• Wins-en-verlies-rekening

• Verdelingsrekening

• Lopende rekeninge



AKTIWITEIT 8

Die volgende inligting is geneem uit die boeke van J & W Handelaars. Die saldo’s verskyn in

die boeke van J & W Handelaars op die finansiële jaareinde – 28 Februarie 2014.

Debiet Krediet

Kapitaal: Jake (1 Maart 2013) 80 000

Kapitaal: White (1 Maart 2013) 50 000

Lopende rekening: Jake 16 000

Lopende rekening: White 10 000

Onttrekkings: Jake 8 000

Onttrekkings: White 5 000

Algemene reserwe 78 000

Wins vir die tydperk 390 000

Eiendom, aanleg en toerusting 579 000

Bykomende inligting:

1. Winsverdelingsooreenkoms soos bepaal in die vennootskapooreenkoms:

• Rente op kapitaal teen 4% per jaar.

• Rente op onttrekkings teen 13% per jaar. Rente word bereken asof die

onttrekkings 4 maande voor jaareinde gebeur het.

• Rente op lopende rekening word bereken teen 8% per jaar (op openingsaldo’s).

2. Beide vennote ontvang ŉ jaarlikse salaris aan die einde van die finansiële jaar:

• Jake, R19 500

• White R 54 600

3. Jake moet ŉ jaarlikse bonus ontvang aan die einde van die finansiële jaar, R11 700.

4. Die bedrag van R23 400 moet na die algemene reserwefonds oorgedra word.

5. Winste en verliese word tussen Jake en White in die verhouding 5:3 onderskeidelik,

verdeel.



GEVRA:

a. Stel die verdelingsrekening in die algemene grootboek van J & W Handelaars op vir

die jaar geëindig 28 Februarie 2014.

b. Stel die staat van finansiële posisie vir die jaar geëindig 28 Februarie 2014 van J & W

Handelaars op. Dit is nie nodig vir die notas nie.

AKTIWITEIT 9

Frank en Steyn, twee prokureurs wat elk hul afsonderlike onderneming het, het besluit om

op 1 April 2007 saam te smelt en ŉ beslote korporasie, FraSteyn BK, te vorm. Hul

afsonderlike balansstate op 1 April 2007 sluit die volgende items in:

Staat van finansiële posisie van Frank Staat van finansiële posisie van Steyn

Toerusting 21 000 Toerusting 13 000

Opgelope

waardevermindering op

toerusting

7 000 Opgelope


toerusting

3 500

Debiteure 45 000 Voertuie

Bank 12 000 Opgelope


voertuie

8 800

Toelaag vir kredietverliese 1 500 Debiteure 61 000

Krediteure 6 000 Krediteure 9 000

Kapitaal 63 500 Kapitaal ?

Oortrokke bank 4 600

Hulle kom ooreen op die volgende reëlings vir die samesmelting:

1. Al die bates en laste van Frank en Steyn sal teen drabedrae na die beslote

korporasie oorgedra word, behalwe vir Steyn se debiteure.’n Bedrag van R1 000 van

Steyn se debiteure moet afgeskryf word en ŉ toelaag vir kredietverliese moet teen 3%

geskep word.

2. Geen klandisiewaarde word in ag geneem nie.



3. Frank sal ŉ verdere R5 000 in die vorm van dienste gelewer ten opsigte van die

registrasie van die beslote korporasie, bydra.

4. Elke lid verkry 50% belang in die nuwe onderneming.

GEVRA:

a. Teken die inligting van die samesmelting in die algemene joernaal van FraSteyn Bpk.

aan.

b. Stel die balansstaat van FraSteyn Bpk na die samesmelting op.

AKTIWITEIT 10

Maan Beperk is op 10 Februarie 2014 geïnkorporeer met ŉ gemagtigde kapitaal bestaande

uit 100 000 gewone aandele met pariwaarde van R2 elk.

Op 15 Februarie 2014 het die stigterslede van die maatskappy 5000 gewone aandele

opgeneem en per tjek daarvoor betaal. ŉ Prospektus is uitgereik om 60 000 gewone aandele

teen pariwaarde aan die publiek aan te bied. Die sluitingsdatum vir die aansoeke was

15 Maart 2014. Die maksimum aantal aandele is op 20 Maart 2014 toegeken en die oorskot

aansoekgelde terugbetaal.

GEVRA

Teken die aandeeluitgifte-transaksies in die algemene joernaal van Maan Beperk aan en

boek na die algemene grootboek oor, vir elk van die volgende gevalle:

a. Aansoeke ontvang vir 55 000 gewone aandele (onder-aanbod)

b. Aansoeke ontvang vir 80 000 gewone aandele (oor-aanbod)

AKTIWITEIT 11

Die registreerde kapitaal van Son Beperk bestaan uit:

• 100 000 Gewone aandelekapitaal

• 25 000 10% Voorkeuraandele van R2 elk

Onmiddellik na registrasie is ŉ prospektus uitgereik om die publiek uit te nooi om vir 80 000

gewone aandele teen R1,20 per aandeel en vir al die 10% voorkeuraandele teen ŉ premie



van 20% aansoek te doen.

Op 28 Februarie 2014, die sluitingsdatum vir aansoeke, is aansoeke vir 95 000 gewone

aandele en 20 000 10% voorkeuraandele ontvang. Die maksimum aantal aandele is

toegeken en die onsuksesvolle aansoekers is terugbetaal.

GEVRA

Teken die bostaande transaksies in die algemene joernaal van Maan Beperk aan.

AKTIWITEIT 12

Op 1 April 2014 koop Mars Beperk masjinerie ter waarde van R60 000 van Metro

Handelaars aan. Die aankoopprys word vereffen deur 20 000 gewone aandele in Mars

Beperk aan Metro Handelaars uit te reik.

GEVRA

Joernaliseer die transaksie indien:

• Die aandele se pariwaarde R2 per aandeel is.

• Die aandele sonder pariwaarde is.

AKTIWITEIT 13

Mooirivier Beperk het op 1 Maart 2010 met ŉ gemagtigde kapitaal van begin sake doen:

• 500 000 Gewone aandele sonder pariwaarde

• 150 000 15% aflosbare voorkeuraandele van R1 elk

Op 28 Februarie 2015 het die volgende inligting in die staat van finansiële posisie van

Mooirivier Beperk verskyn:

Gewone aandele: Verklaarde kapitaal (uitgereik teen R2.50 elk) R 750 000

15% Aflosbare voorkeuraandelekapitaal R 100 000

Aandelepremie R 20 000

Behoue verdienste R 210 000

Herwaardasiereserwe R40 000

Aandeeluitgiftekoste R 4 000



Die volgende het betrekking op die jaar geëindig 28 Februarie 2014:

1. Op 31 Augustus 2013 is die eerste voorlopige belastingbetaling gemaak en op

28 Februarie 2015 is die tweede gemaak. Beide betalings is op die belasbare wins

van R500 000 vir die vorige finansiële jaar gebaseer.

2. Die belasbare wins vir die jaar geëindig 28 Februarie 2014, waarop

inkomstebelasting voorsien moet word, is R600 000.

3. Die helfte van die 15% aflosbare voorkeuraandele moet op 1 September 2013 teen

pariwaarde afgelos word. Die aflossing is gedeeltelik gefinansier deur die opbrengs

van die uitgif van 10 000 gewone aandele teen R3 elk op 20 Augustus 2013 en die

res uit winste, wat andersins vir verdeling beskikbaar sou wees.

4. Die direksie van Mooirivier Beperk het ŉ dividend van 15c per gewone aandeel

verklaar aan alle aandeelhouers wat aandele op 15 Februarie 2014 besit het.

5. Die aandeeluitgiftekoste moet teen die aandelepremierekening afgeskryf word.

6. Aanvaar ŉ belastingkoers van 30% vir die finansiële jaar.

GEVRA

a. Teken transaksie nr. 3 hierbo in die algemene joernaal van Mooirivier Beperk aan.

b. Stel die staat van verandering in ekwiteit vir Mooirivier Beperk vir die jaar geëindig op

28 Februarie 2014 op.

c. Toon die aantekening vir kapitaal van Mooirivier Beperk vir die jaar geëindig

28 Februarie 2014.



STUDIE-EENHEID 5: KONSTANTVLOEISTAAT, DIE ONTLEDING EN

VERTOLKING VAN FINANSIËLE STATE EN

VERVAARDIGINGSENTITEITE


Kennis en begrip



• Die staat van kontantvloei

• Die opstel en ontleding van finansiële state

• Die opstel van ŉ eenvoudige stel finansiële state vir ŉ vervaardigingentiteit

Vaardighede


• ŉ staat van kontantvloei volgens die direkte en indirekte metode op te stel, te

interpreteer en te vertolk en die nodige vergelykingsontleding te bespreek;

• die tegnieke vir finansiële state ontleding te identifiseer en in gegewe situasies toe

te pas; en

• ŉ vervaardigingsentiteit se transaksies te boekstaaf en ‘n eenvoudige stel finansiële

state van ŉ vervaardigingsentiteit op te stel.

Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 101





• Hoofstuk 21, paragrawe 21.1- 21.9



5.3 Inleiding

Het jy al ooit gehoor van die slagspreuk: “kontant is koning”? Daar is baie waarheid in

hierdie stelling. ŉ Onderneming kan ŉ wins maak, maar op die rand van bankrotskap wees

as gevolg van ŉ likiditeitsprobleem. Ondernemings het kontant nodig en kan nie aanhou

funksioneer met beloftes vir betaling van debiteure af nie. Daarom word daar gekyk na die

laaste finansiële staat, naamlik die staat van kontantvloei. Die doel van die staat van

kontantvloei is om die belangrikheid van kontant in die entiteit te beklemtoon. Ons sluit dan

die rekeningkundige proses af met die laaste stap, ontleding en vertolking van finansiële

state en kyk ook na die teboekstelling van die finansiële state van vervaardigingsentiteite.

5.4 State van kontantvloei

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Hoofstuk 21. Hierdie hoofstuk is baie

belangrik en vir selfstudie. Die inligting in die hoofstuk is ook baie volledig en as jy dit deeglik

bestudeer sal jy die toepassings kan maak.

5.4.1 Die belangrikheid van kontantvloei-inligting

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 21.1. Hierdie afdeling is baie

belangrik en vir selfstudie. Die handboek is baie volledig. Maak seker dat jy die begrippe

onder die knie kry en kan toepas op praktiese voorbeelde.

5.4.2 State van kontantvloei en Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde en die doelwitte van state van kontantvloei

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 21.2 en 21.3. Hierdie afdelings

is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese

voorbeelde.



5.4.3 Die verhouding tussen state van kontantvloei en die primêre finansiële state



voorbeelde.

5.4.4 Klassifikasie van kontanttransaksies


Die staat van kontantvloei word verdeel in drie areas:

• Bedryfsaktiwiteite, byvoorbeeld Kontantontvangste uit die verkoop van goedere

• Beleggingsaktiwiteite, byvoorbeeld Verkoop van masjinerie of toerusting

• Finansieringsaktiwiteite, byvoorbeeld Afbetaling van lening

5.4.5 Die opstel van ŉ staat van kontantvloei


IAS 7 beveel een van twee metodes aan met die opstel van ŉ staat van kontantvloei,

naamlik die direkte of indirekte metode. Die grootste verskil tussen die twee metodes kan

gesien word in die deel wat oor kontant uit bedrywighede handel, andersins lyk die formaat

presies dieselfde.


Die bepaling van kontantvloei deur bedrywighede voortgebring – indirekte metode

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 21.6.1.1. Hierdie afdeling is

selfstudie. Werk Voorbeelde 21.1, 21.2 en 21.3 in die handboek noukeurig deur.

Die bepaling van kontantvloei deur bedrywighede voortgebring – direkte metode

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 21.6.1.2.-21.7.

By die direkte metode word kontant deur bedrywighede voortgebring as die verskil tussen

kontant ontvangstes van kliënte en kontant betaal aan verskaffers en werknemers. Die

toepassing van die direkte metode word deur die IAS7 aanbeveel.

Die direkte metode word hier verduidelik deur ŉ voorbeeld:



VOORBEELD 5.1

Die volgende inligting is uit die finansiële state van Mandarin Beperk vir die jaar geëindig

31 Desember 2014 onttrek.

Berekening van behoue verdienste vir die jaar geëindig 31 Desember 2014

Verkope 1 404 000

Koste van verkope (780 000)

Bruto wins 624 000

Ander bedryfsinkomstes 4 500

Bedryfsuitgawes (328 500)

Bedryfswins 300 000

Dividende ontvang 37 500

Wins voor belasting 337 500

Belasting (105 000)

Dividende (60 000)

Behoue verdienste vir die jaar 172 500

Behoue verdienste aan die begin van die jaar 96 300

Behoue verdienste aan die einde van die jaar 268 800

Die staat van finansiële posisie van Mandarin Beperk op 31 Desember 2014

2014 2013

Bates

Niebedryfsbates

Grond en geboue 357 000 255 000

Aanleg en toerusting 153 000 39 000

Kosprys 217 500 82 500

Opgelope waardevermindering (64 500) (43 500)

Belegging 171 000 162 000



Bedryfsbates 363 300 259 500

Voorraad 132 300 82 500

Handels- en ander debiteure 220 500 157 500

Kontant en kontantekwivalente (nota 3) 10 500 19 500

Totale bates 1 044 300 715 500

Ekwiteit en laste

Kapitaal en reserwes 637 800 375 300

Gewone aandele van R1 elk 307 500 217 500

Vervangingsreserwes 61 500 61 500

Behoue verdienste 268 800 96 300

Niebedryfslaste

Langtermynlening 315 000 275 700

Bedryfslaste 91 500 64 500

Handels- en ander krediteure 75 000 42 000

SARS 9 000 7 500

Aandeelhouers vir dividende 7 500 15 000

Totale ekwiteit en laste 1 044 300 715 500

Addisionele inligting

1. Bedryfswins is soos volg bereken:

Wins met verkoop van toerusting R4 500

Rente-uitgawe R25 500

Waardevermindering R33 000

2. Gedurende die jaar is toerusting met ŉ drawaarde van R85 500 (kosprys R97 500)

verkoop vir R90 000. Die toerusting is vervang teen ŉ koste van R82 500. Al die

ander bates (grond en geboue, R102 000, aanleg en toerusting, R150 000) is

aangekoop vir uitbreidingsdoeleindes.

3. Kontant en kontantekwivalente op 31 Desember 2014 bestaan uit:

Kontant in die bank R6 000



Wisselgeld R1 800

Kleinkas R2 700

Kontant en kontantekwivalente op 31 Desember 2013 bestaan uit:

Kontant in die bank R15 600

Kleinkas R3 900

Ons sal nou met behulp van ses stappe illustreer hoe om die staat van kontantvloei op te

stel.

STAP 1: BATEREALISASIE

Aanleg en toerusting verkoop gedurende die jaar:

Drawaarde R85 500 (Kosprys R97 500 minus opgelope waardevermindering R12 000)

Minus verkoopprys (R90 000)

= wins met verkoop van bate R 4 500 (bedrag word gebruik in nota 1)

Grond en geboue aangekoop gedurende die jaar:

Saldo op 31 Desember 2013: R255 000

Saldo op 31 Desemer 2014: R357 000

Dus is R102 000 aangekoop gedurende die jaar (kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite)

Belegging:



Dus R9 000 is in die belegging inbetaal (kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite)

STAP 2: BEREKENING VIR KONTANT ONTVANG VAN KLIËNTE Kontant ontvangstes van kliënte kan soos volg bereken word:

Verkope (kontant en krediet) 1 404 000

Plus: enige ander bedryfsinkomste (byvoorbeeld rente-inkomste)

Aansuiwering:

• Verandering in debiteure 2013 (toename is negatief en afname is positief):

157 500 minus 2014: 220 500 (minder debiteure het betaal)

• Verandering in opgelope inkomste (toename is negatief en afname positief)

(63 000)

Kontant ontvang van kliënte 1 341 000



STAP 3: KONTANT BETAAL AAN VERSKAFFERS EN WERKNEMERS Skep ŉ inkomsterekening slegs vir berekeningsdoeleindes.

Inkomsterekening

Waardevermindering 33 000 Verkope 1 404 000

Rente-uitgawe 25 500 Dividende ontvang 37 500

Wins voor belasting 337 500 Wins met verkoop van bates 4 500

Uitgawes** (balanseer) 1 050 000

1 446 000 1 446 000

** Is die balanserende bedrag. Hierdie rekening word geskep om die kontantuitgawes vir die

jaar te bereken. Waardevermindering is ŉ niekontant item nie.

Kontant betaal aan verskaffers en werknemers moet soos volg bereken word:

Uitgawes volgens die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste (1 050 000)

Aansuiwerings:

• (Afname)/toename in krediteure 2013: 42 000 minus 2014: 75 000

• Afname/(toename) in handelsvoorraad 2013: 82 500 minus 2014 132 300)

33 000

(49 800)

Kontant betaal aan verskaffers en werknemers (1 066 800)

STAP 4: BEREKEN DIVIDENDE EN BELASTING BETAAL VIR DIE JAAR

Aandeelhouers vir dividende

BANK** 67 500 Saldo op 31 Des 2013 15 000

Saldo op 31 Des 2014 7 500 Dividende betaal/uitgawe 60 000

75 000 75 000

SARS

BANK** 103 500 Saldo op 31 Des 2013 7 500

Saldo op 31 Des 2014 9 000 Belasting betaal/uitgawe 105 000

112 500 112 500

Die bank** bedrag word in die staat van kontantvloei gebruik!



STAP 5: BEREI DIE STAAT VAN KONTANTVLOEI VOOR

Staat van kontantvloei vir Mandarin Beperk vir die jaar geëindig 31 Desember 2014

Kontantvloei uit bedryfsuitgawes

Kontantontvangste van kliënte (stap 2) 1 341 000

Kontant betaal aan verskaffers en werknemers (1 066 800)

Kontant deur bedrywighede voortgebring 274 200

Rente-uitgawe (25 500)

Beleggingsinkomste 37 500

Dividende betaal (stap 4) (67 500)

Belasting betaal (stap 4) (103 500)

Netto kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite 115 200

Kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite (253 500)

Aankoop van niebedryfsbates (102 000 + 82 500 + 150 000) (334 500)

Opbrengs met die verkoop van eiendom 90 000

Toename in belegging ( 171 000 – 162 000) (9 000)

Kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite 129 300

Opbrengs uit aandele-uitgifte (307 500 – 217 500) 90 000

Toename in langtermynlening (315 000 – 275 700) 39 300

Toename/(Afname) in kontant en kontantekwivalente (9 000)

Kontant en kontantekwivalente aan die begin van die jaar (15 600 + 3 900) 19 500

Kontant en kontantekwivalente aan die einde van die jaar

(6 000 + 1 800 + 2 700)

10 500

5.4.6 Ontleding en vertolking van die staat van kontantvloei


selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en op praktiese voorbeelde kan

toepas.



5.5 Ontleding en vertolking van finansiële state



toepas. Werk Voorbeeld 22.1 en al die ander voorbeelde in die handboek noukeurig deur.

5.6 Vervaardigingsentiteite


ŉ Vervaardigingsentiteit koop grondstowwe, verwerk dit en verkoop die vervaardigde

produkte. Die grootste verskil tussen handels- en vervaardigingsentiteite bestaan in hulle

metodes van kosteversameling en kostebepaling vir die waardasie van voorraad en die

berekening van die koste van goedere verkoop.

ŉ Vervaardigingsentiteit het drie soorte voorraadrekeninge:

• Materiaal (grondstowwe)

• Onvoltooide werk – nog nie voltooide voorraad nie (work in progress)

• Voltooide goedere gereed vir verkoop

5.6.1 Vervaardigings- en handelsrekening


Die volgende kosteterminologie is belangrik:

Primêre koste: Direkte materiaal + direkte arbeid. Hierdie is die hoofkoste van produksie.

Omskeppingskoste: Direkte arbeidskoste + vervaardigingsbokoste. Hierdie kostes

omskep grondstowwe na klaar vervaardigde produkte.

Materiaal bestaan uit direkte of indirekte materiaal. Direkte materiaal is materiaal wat direk

in die vervaardigingsproses gebruik word en vorm deel van die primêre koste. Byvoorbeeld,

hout is direkte materiaal in die vervaardiging van meubels. Direkte materiaal is die kosprys

van materiaal plus afleweringskoste. Indirekte materiaal groepeer onder

vervaardigingsbokoste. Hierdie materiaal word gewoonlik in baie klein hoeveelhede in die

vervaardigingsproses gebruik.

Arbeid bestaan uit direkte of indirekte arbeid. Direkte arbeid behels die arbeidskoste van

personeel wat direk by die vervaardigingsproses betrokke is. Indirekte arbeid is lone en

salarisse van personeel wat nie direk by die vervaardigingsproses betrokke is nie,

byvoorbeeld fabriekskoonmakers, ensovoorts. Nog ŉ belangrikke aspek is dat ŉ toename of

afname in eenhede vervaardig nie ŉ impak op indirekte arbeid sal hê nie.



Vervaardigingsbokoste is koste wat met die vervaardigingsproses verband hou, maar nie

direk deel is van die koste van die voltooide produk nie. Indirekte materiaal en indirekte

arbeid vorm deel van vervaardigingsbokoste. Ander voorbeelde is vervaardigingsgeriewe,

versekering, instandhouding, ensovoorts.

Dit is belangrik om te weet dat administrasiepersoneel en verkoopsuitgawes nie deel vorm

van die vervaardigingsbokoste nie, dit vorm deel van die bemarkings- en administratiewe

funksies van die entiteit.

5.6.2 Finansiële state


Die volgende kan as riglyne gebruik word in die boekstawing van vervaardigingskoste:

1) Die aankoop van materiaal

Materiaal (bate) word gedebiteer en die manier hoe dit aangekoop is, word

gekrediteer, byvoorbeeld Bank (kontant) of Krediteurekontrole (krediet). Dit sluit

direkte en indirekte materiaal in.

2) Boekstawing van lone betaalbaar

Lone (uitgawe) word gedebiteer en lone betaalbaar (las) word gekrediteer. Dit sluit

direkte en indirekte arbeid in.

3) Boekstawing van ander fabrieksbokoste as vervaardigingsbokoste

Vervaardigingsbokoste (uitgawe) word gedebiteer en die verskillende

bokostes/uitgawes word gekrediteer. Die verskillende uitgawes word byeengebring in

die vervaardigingsbokosterekening.

4) Boekstawing van uitreiking van materiaal

Werk-in-proses word gedebiteer met die DIREKTE materiaal en

vervaardigingsbokoste word gedebiteer met die INDIREKTE materiaal, die

materiaalvoorraadrekening word gekrediteer met die totaal van indirekte en direkte

materiaal.

5) Boekstawing van toewysing van arbeidskoste

Onvoltooide werk word gedebiteer met die DIREKTE arbeid en

vervaardigingsbokoste word gedebiteer met die INDIREKTE arbeid, die lonerekening

word gekrediteer met beide indirekte en direkte arbeid.



6) Boekstawing van toewysing van vervaardigingsbokoste

Onvoltooide werk word gedebiteer en vervaardigingsbokoste word gekrediteer. Dit is

die laaste deel van vervaardigingsproses wat oorgedra word na die werk-in-proses-

rekening.

7) Boekstawing van voltooide produksie

Debiteer voltooide goedere (baterekening) en krediteer werk-in-proses. Sodra die

produk voltooi is, moet dit uit die werk-in-proses-rekening gehaal word en oorgedra

word na die voltooide goedere rekening.

8) Boekstawing van koste van verkope

Debiteer koste van verkope (uitgawe) en krediteer voltooide goedere. Sodra die

voltooide goedere verkoop word, word koste van verkope erken. Die saldo wat oorbly

in die voltooide goedere rekening verteenwoordig die eindvoorraad van voltooide

goedere.


Staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste



toepas. Werk Voorbeeld 23.2 in die handboek noukeurig deur.

Staat van finansiële posisie

Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 23.3.3. en 23.3.4. Hierdie

afdelings is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en op praktiese

voorbeelde kan toepas. Werk Voorbeeld 23.2 in die handboek noukeurig deur.

5.6.3 Ongerealiseerde winste



toepas. Werk Voorbeeld 23.3 in die handboek noukeurig deur.

5.7 Samevatting

In hierdie studie-eenheid is gekyk na die finale staat in die finansiële state. Die staat van

kontantvloei bevat nuttige inligting vir interne en eksterne verbruikers van die entiteit wat nie

deur die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste wat volgens die

toevallingsgrondslag gereflekteer word nie. Ons het die rekeningkundige proses afgesluit



met die ontleding en vertolking van finansiële state. Dit behels die verdere ondersoek en

verwerking van finansiële inligting, asook die bepaling van die oorsake van die toestande

wat uit die inligting blyk, sodat beter besluitneming gemaak kan word. Laastens is gekyk na

die rekeningkundige proses van ŉ vervaardigingsentiteit en hoe hulle transaksies

geboekstaaf word.

5.8 Selfevaluering



AKTIWITEIT 14

Gebruik die onderstaande inligting en beantwoord die vrae tot twee desimale plekke.

Metro Handelaars

Na-afsluitingsproefbalans op 30 Junie

2014 2013

Tasbare bates 222 664 203 804

Vaste deposito: Absa Bank (10% p.j) 45 000 45 000

Voorraad 54 070 42 120

Handels- en ander debiteure 34 700 25 328

Kontant en kontantekwivalente 1 650 6 200

Ekwiteit 271 430 180 000

Lening: First Bank 60 000 120 000

Handels- en ander krediteure 26 654 22 452

Addisionele inligting

Koste van verkope: R600 000 Bedryfsuitgawes: R158 000

VRAE

1. Bereken die verkope indien die onderneming ŉ winsopslag van 50% op kosprys

gebruik.

2. Bereken die persentasie bedryfswins op verkope. Daar was geen bedryfsinkomste

nie.

3. Bereken die netto wins vir die jaar. Die rentekoers op die vaste deposito het nie



gedurende die jaar verander nie en die rente op verbandlening het R16 500 beloop.

4. Bereken die opbrengs op gemiddelde ekwiteit.

5. Bereken die bedryfsverhouding vir 2014. Is dit bevredigend?

6. Bereken die vuurproefverhouding vir 2014. Is dit bevredigend?

7. As onttrekkings R58 570 was, hoeveel ekstra kapitaal het die eienaar gedurende

2014 belê?

8. Bereken die solvensieverhouding op 30 Junie 2014.



BRONNE

Roode, M. & Leith, K.B. 2005. Enkele rekeningkundige onderwerpe. Faerie Glen: Die

skrywers

Van Schalkwyk, W. 2013. Gevorderde Rekeningkunde. Die Wilgers: Lucem Uitgewers

Berry, P.R. 2007. About Financial Accounting. Durban: LexisNexis

Bronne Bladsy 114


SELFEVALUERINGSRIGLYNE

AKTIWITEIT 1

No Bron-dok

Hulp-joernaal

Rekening gedebiteer

Rekening gekrediteer

Bates Ekwiteit Laste

1. B/S KOJ Bank Kapitaal +500 000 +500 000

2. DKW KOJ Bank Lening:

Nedbank

+150 000 +150 000

3. TT KBJ Voertuie Bank +210 000

–210 000

4.* KRR KOJ Bank Verkope +13 230 +13230

Koste van

Verkope

Handels-

voorraad

– 9 800 – 9 800

5. TT KBJ Handels-

lisensie

Bank – 1 800 – 1800

6. OKAF KJ Skryf-

behoeftes

Krediteure-

kontrole

– 2 700 +2 700

7. TT KBJ Handels-

voorraad

Bank – 65 000

+65 000

8.* DKVF DJ Debiteure-

kontrole

Verkope +3 780 +3 780

Koste van

Verkope

Handels-

voorraad

– 2 800 – 2 800

9. KKB KKJ Posgeld Kleinkas – 10 – 10

10. DKW KOJ Bank Debiteure-

kontrole

– 500

+500

11. TT KBJ Lening:

Nedbank

Bank – 5 000 – 5 000

12. OKAF KJ Toerusting Krediteure-

kontrole

+2 000 +2 000

13. B/S KBJ Bankkoste Bank – 450 – 450

Selfevalueringsriglyne Bladsy 115


14. KKB KKJ Lone Kleinkas – 100 – 100

15. TT KBJ Krediteure-

kontrole

Bank – 1 800 – 1 800

Krediteure-

kontrole

Korting

ontvang

+200 – 200

16. DKW KOJ Bank Debiteure-

kontrole

– 3 000

+3 000

Korting

Toegestaan

Debiteure-

kontrole

– 280 – 280

17.

*

TT KBJ Handels-

voorraad

Bank +4 750

– 4 750

18. KKB KKJ Onttrekkings Kleinkas – 40 – 40

19. TT KBJ Kleinkas Bank +200 – 200

20. DKW KOJ Lopende

inkomste

Bank + 1450 +1 450

* Wanneer verkope plaasvind, of dit op krediet of kontant is, is daar altyd twee inskrywings

betrokke. Die eerste inskrywing gaan oor die fisiese geld wat ontvang is, of die debiteur wie

se skuld by ons vermeerder. By die eerste inskrywing gebruik jy altyd die

VERKOOPSPRYS. Die tweede inskrywing gaan oor die fisiese vermindering van voorraad.

By hierdie inskrywing gebruik jy die KOSPRYS.

Kosprys word soos volg bereken: Verkoopsprys x 100/(100+wins)

Verkoopsprys word soos volg bereken: Kosprys x (100+wins)/100

Handelskorting word nie in ons boeke in berekening nie.



AKTIWITEIT 2

Algemene Joernaal vir Mei 2015

Dag Besonderhede Fol Debiet Krediet

5. Onttrekkings B 250

Handelsvoorraad B 250

Eienaar neem handelsvoorraad vir eie gebruik teen kosprys – JB 100

8. Debiteurekontrole: G. Alfred B/D 100

Rente op agterstallige rekeninge van

debiteure (2 000 x 20% x 3/12)

N 100

Belas G. Alfred se rekening met 20% per jaar vir 3 maande – JB101

12. Oninbare skulde N 150

Debiteurekontrole: G. Botha B/D 150

Skryf G. Botha se rekening as oninbaar af – JB102

16. Skryfbehoeftes N 100

Lone N 100

Foutiewe oorboeking reggestel – JB 103

17. Rente op agterstallige rekeninge van

krediteure

N 200

Krediteurekontrole: ABC Handelaars B/K 200

Ons rekening belas met R200 rente – JB104

22. Donasies N 529

Handelsvoorraad B 529

Handelsvoorraad teen kosprys geskenk – JB105

24. Debiteurekontrole: E. Els B/D 300

Debiteurekontrole: C. Els B/D 300

Foutiewe oorboeking reggestel – JB106

27. Spaarrekening B 430



Rente op spaarrekening N 430

Rente op spaarrekening bygevoeg – JB107

29 Advertensies N 1 000

Skryfbehoeftes N 1 000

Penne en potlode vir bemarking gebruik – JB108

*B – Balansstaatrekening, N – Nominale rekening, D – Debiteuregrootboek, K –

Krediteuregrootboek.

AKTIWITEIT 3

Handelsvoorraad

Mei 1 Saldo a/b 15 600 Mei 31 Koste van Verkope KOJ 26 000

31 Bank KBJ 24 378 Koste van Verkope DJ 6 500

Krediteurekontrole KJ 8 790 Krediteurekontrole KAJ 1 256

Kleinkas KKJ 156 Saldo o/d 15 628

Koste van

Verkope

DAJ 460

49 384 49 384

Jun 1 Saldo a/b 15 628

Debiteurekontrole

Mei 1 Saldo a/b 6 700 Mei 31 Bank en korting

toegestaan

KOJ 13 610

31 Verkope DJ 9 750 Debiteure-afslag DAJ 850

Kleinkas KKJ 25 Joernaal krediete AJ 347

Kleinkas KKJ 1 788 Saldo o/d 3 576

Joernaal debiete AJ 120

18 383 18 383

Jun 1 Saldo a/b 3576



Bank

Mei 31 Totale ontvangste KOJ 80 000 Mei 1 Saldo a/b 2 300

saldo o/d 42 300 Totale betalings KBJ 120 000

122 300 122 300


Krediteurekontrole

Mei 31 Bank en korting

ontvang

KBJ 14 500 Mei 1 Saldo a/b 13 560

Diverse

rekeninge

KAJ 3 590 31 Diverse

aankope

KJ 14 563

saldo o/d 10 033

28 123 28 123


Verkope

Mei 1 Totaal a/b 86 500

Bank KO

J

39 000

Debiteurekontrole DJ 9 750

135 250



Debiteure-afslag

Mei 1 Totaal a/b 4 000

31 Debiteurekontrole DAJ 850

4 850

Koste van Verkope

Mei 1 Totaal a/b 55 000 Mei31 Handelsvoorraad DAJ 460

31 Handelsvoorraad KOJ 26 000 Totaal o/d 87 040

Handelsvoorraad DJ 6 500

87 500 87 500

Jun 1 Totaal a/b 87 040

Hoe om die winspersentasie te bereken:

{(Verkope – debiteure-afslag) – Koste van Verkope}/Koste van Verkope x 100

{(86 500 – 4 000) – 55 000} / 55 000 x 100 = 50%

Koste van Verkope: R 39 000 x 100/150 = R26 000

Bankberekening vir KOJ: R12 367 + R 39 000 + R28 633 = R 80 000 (moenie korting

toegestaan bybereken nie)

Bankberekening vir KBJ: (R14 500 + R1 788 + R24 378 + R 45 890 + R35 834) – R 2390 =

R120 000

Dit is belangrik om deur die handboek se oefeninge ook te werk.



AKTIWITEIT 4

ALGEMENE JOERNAAL VAN AKADEMIA WINKELS VIR FEBRUARIE 2014

DAG BESONDERHEDE FOL DEBIET KREDIET

28 Waardevermindering N9 171 815

Opgelope waardevermindering op voertuie B6 47 010

Opgelope waardevermindering op toerusting B7 124 805

R348 000 x 12% = R41 760 (ou) R670 000 x 20% = R124 740

R75 000 x 12% x 7/12 = R5 250 (nuwe) R3 900 x 20% x 1/12 = R65

Toerusting B5 3 900

Krediteurekontrole: Solly Meubels B16 3 900

Rente ontvangbaar B17 625

Rente op vaste deposito N5 625

R190 000 x 11% x 9/12 = R15 675 (voor R10 000 onttrek is)

180 000 x 11% x 3/12 = 4 950 (na R10 000 onttrek is)

R 15675 + R4 950 = R20 626 (moes dit ontvang), maar het slegs R20 000 ontvang, dus is

R625 nog ontvangbaar.

Huurinkomste N4 1 170

Huur vooruitontvang B18 1 170

R8190 / 14 (12 maande + 2 vooruitontvang) = R585 per maand x2 (vooruitontvang)

Versekering N6 845

Versekering betaalbaar B19 845

R9 295/11 = R845, een maand wat nog betaal moet word

Vooruitbetaalde uitgawes B20 5 000


1 Sept-1 Nov: R810 000 x 2/12 x 17% = R 22 950

1 Nov-28 Feb: R810 000 x 4/12 x 15% = R40 400

Totaal wat ons moes betaal het: R63 450. Ons het R68 450 = R5 000 vooruitbetaal



Donasies/Skenkings N12 580

Handelsvoorraad B9 580

Skenkings word altyd gedoen teen kosprys

Bereken eers winspersentasie: bruto wins/verkope x 100

[(960 000 – 2 500) – 766 000]/766 000 x 100 = 25%

R725 x 100/125

Debiteurekontrole: B. Botha B10 960

Bank B21 900

Korting toegestaan N11 60

Handelsvoorraadtekort N12 2 810

Handelsvoorraad (34 670 – 580 – 31 280) B9 2 810

Verbruikersvoorraad voorhande B22 250

Skryfbehoeftes N8 250

Kredietverliese N13 28

Toelaag vir kredietverliese B11 28

R7 540 + R960 (aansuiwering 7) = R8 500 x 7% = R595 (nuwe toelaag) – R567 (huidige)

AKTIWITEIT 5

Waardevermindering berekening:

Kosprys van toerusting: R28 000 (aankoopprys) + R1 500 (installeringskoste) = R29 500

R29 500 – R4 500 (reswaarde) = R25 000

𝑅𝑅25 0004

= R6 250 waardevermindering per jaar

Tydperk Berekening Waardevermindering Opgelope waardevermindering

1 Jul-31 Des 2011 R6 250 x 6/12 R3 125 R3 125

1 Jan-31 Des 2012 R25 000/4 R6 250 R9 375

1 Jan-31 Des 2013 R25 000/4 R6 250 R15 625



ALGEMENE GROOTBOEK

Masjinerie

Jul 1

Bank KBJ 28 000

Bank KBJ 1 500

29 500

Opgelope waardevermindering: Masjinerie

2013

Jan 1

Saldo a/b

9 375

Des 31

Waardevermindering AJ

6 250

15 625

Waardevermindering

Des 31

Opgelope waardevermindering

AJ 6 250 Des 31

Wins of verlies AJ 6 250

AKTIWITEIT 6

Algemene joernaal van Jogi Handelaars

Dat Besonderhede Debiet Krediet

2013

Mrt 1

Rente-uitgawe 4 267

Vooruitbetaalde rente 4 267

(80 000 x 16% x 4/12)

Jun 30 Rente-uitgawe 6 400

Bank 6 400

(80 000 x 16% x 6/12)

Des 31 Rente-uitgawe (60 000 x 16% x 6/12) 4 800

Langtermynlening 20 000



Bank 24 800

2014

Feb 28

Vooruitbetaalde uitgawes/rente 3 200

Rente-uitgawe 3 200

(60 000 x 16% x 4/12) of (4 800 x 4/6)

Wins of verlies 12 267

Rente-uitgawe 12 267

AKTIWITEIT 7

a. ALGEMENE JOERNAAL VAN BOB EN MARLI


2015

Des 31

Rente op kapitaal 4 400

Lopende rekening: Bob (30 000 x 8%) 2 400

Lopende rekening: Marli (35 000 x 8%) 2 000

Rente op kapitaal teen 8%

Rente op lopende rekening 240

Lopende rekening: Bob ( 3 000 x 8%) 240

Rente op lopende rekening teen 8%

Lopende rekening: Marli (2 500 x 8%) 200


Rente op lopende rekening teen 8%

Waardevermindering ( 75 000 x 10%) 7 500

Opgelope waardevermindering op toerusting 7 500

Waardevermindering voorsien teen 10% p.j.

Kredietverliese (18 200 x 2%) 364

Toelaag vir kredietverliese 364

Skep toelaag vir kredietverliese

Verdelingsrekening 10 000



Algemene reserwes 10 000

Oordrag na algemene reserwes

b. ALGEMENE GROOTBOEK VAN BOB EN MARLI

Wins-en-verlies-rekening

2015

Des

31

Kredietverliese (2000 + 364) 2364 2015

Des

31

Fooie verdien 175 000

Salarisse en lone 30 000

Huur van kantore 18 000

Water en elektrisiteit 6 000

Telefoon 5 800

Diverse uitgawes 4 200


Wins vir die tydperk 101 136

175 000 175 000

Verdelingsrekening

2015

Des

31

Rente op kapitaal

Bob

Marli

Rente op lopende rekening

Bob

Algemene reserwes

Lopende rekening

Bob (50% x 86 696)

Marli (50% x 86 696)

2 400

2 000

240

10 000

43 348

43 348

Wins en verlies

Rente op lopende rekening

Marli

101 136

200

101 336 101 336



Lopende rekening: Bob

2015

Des

31

Onttrekkings 45 000 Jan

1

2016

Jan

1

Saldo a/b 3 000

Saldo o/d 3 988 Rente op kapitaal 2 400


Verdelingsrekening 43 348

48 988 48 988

Saldo a/b 3 988

Lopende rekening: Marli

Jan 1

Des

31

Saldo a/b 2 500 Des

31

Jan

1

Rente op kapitaal 2 000

Rente op lopende rekening 200 Verdelingsrekening 43 348

Onttrekkings 38 000

Saldo o/d 4 648

45 348 45 348

Saldo a/b 4 648

AKTIWITEIT 8

Verdelingsrekening

2014

Feb

28

Rente op kapitaal 5 200 2014

Feb

28


Salaris: Jake 19 500 Rente op onttrekkings 563.34

Salaris: White 54 600 Rente op lopende rek 480

Bonus aan vennoot 11 700


Lopende rekening: Jake 172 902.09*



Lopende rekening:

White

103 741.25*

391 043.34 391 043.34

Berekeninge:

Rente op kapitaal: R3200 (R80 000 x 4%) + R2 000 (R50 000 x 4%) = R5 200

Rente op onttrekkings: R346.67 (R8 000 x 13% x 4/12) + R216.67 (R5 000 x 13% x 4/12) =

R563.24

Rente op lopende rekening: Jake R16 000 x 8% = R1 280, White: R10 000 x 8% = R800

R1 280 (positiewe lopende rekening) – R800 (negatiewe lopende rekening) = R480

**( R390 000 + R563.34 + R480) – R5 200 – R19 500 – R54 600 – R11 700 – R23 400 =

R276 643.34 dus ontvang: Jake R276 643.34 x 5/8 = R172 902.09 en White R276 643.34 x

3/8 = R103 741.25

b. Staat van finansiële posisie vir J & W Handelaars op 28 Februarie 2014

Notas R R

Bates

Niebedryfsbates 579 000


Totale bates 579 000

Ekwiteit en aanspreeklikhede

Ekwiteit 579 000

Kapitaal: Jake 80 000

Kapitaal: White 50 000

Lopende rekening: Jake 169 975.42*

Lopende rekening: White 177 624.58*


Totale ekwiteit en aanspreeklikede 579 000



*Lopende rekening: Jake (– 16 000 + 3 200 – 346.67 – 1 280 + 19 500 + 172 902.09 – 8000)

*Lopende rekening: White (10 000 + 2 000 – 216.67 + 800 + 54 600 + 11 700 + 103 741.25

– 5 000)

AKTIWITEIT 9

a. ALGEMENE JOERNAAL VAN FRASTEYN BPK.


2015

Apr

1

Toerusting (21 000 – 7 000) 14 000

Debiteure 45 000

Bank 12 000

Toelaag vir kredietverliese 1 500

Krediteure 6 000

Ledebydraes 63 500

Bates en laste bygedra deur Frank

Toerusting (13 000 – 3 500) 9 500

Voertuie (35 000 – 8 800) 26 200

Debiteure (61 000 – 1 000) 60 000

Toelaag vir kredietverliese (60 000 x 3%) 1 800

Bank 4 600

Krediteure 9 000

Ledebydraes 80 300

Bates en laste bygedra deur Steyn

Stigtingskoste 5 000

Ledebydraes 5 000

Bydrae deur Frank in die vorm van dienste

gelewer.



b. FraSteyn Bpk

Staat van finansiële posisie op 1 April 2015

Bates

Niebedryfsbates 54 700


Stigtingskoste 5 000

Bedryfsbates 109 100

Debiteure (105 000 – 3 300) 101 700

Bank 7 400

Totale bates 163 800

Ekwiteit en aanspreeklikhede

Ledebelang 148 800

Ledebydraes (63 500 + 80 300) 148 800

Bedryfslaste 15 000

Krediteure 15 000

Totale ekwiteit en laste 163 800

AKTIWITEIT 10

a. ALGEMENE JOERNAAL VAN MAAN BEPERK

Datum Besonderhede Debiet Krediet

2014

Feb 15

Bank (5 000 x 2) 10 000

Gewone aandelekapitaal 10 000

Aandele aan stigterslede uitgereik

Mrt 15 Bank 110 000

Aansoek- en toekenningsrekening: gewone 110 000

Aansoeke ontvang vir 55 000 gewone



Mrt 20 Aansoek- en toekenningsrekening: gewone 110 000


Toekenning van 55 000 gewone aandele

ALGEMENE GROOTBOEK VAN MAAN BEPERK

Aansoek- en toekenningsrekening

Mrt 20 Gewone aandelekapitaal 110 000 Mrt 15 Bank 110 000

110 000 110 000

Gewone aandelekapitaal

Feb 15 Bank 10 000

Aansoek- en

toekenningsrekening

110 000

120

b. ALGEMENE JOERNAAL VAN MAAN BEPERK


2014

Feb 15

Bank 10 000


Aandele aan stigterslede uitgereik

Mrt 15 Bank (80 000 x 2) 160 000

Aansoek- en toekenningsrek: gewone 160 000

Aansoeke ontvang vir 80 000 gewone aandele

Mrt 20 Aansoek- en toekenningsrekening: gewone 120 000



Aansoek- en toekeningsrekening: gewone 40 000



Bank 40 000

Terugbetaling van onsuksesvolle aansoekers

ALGEMENE GROOTBOEK VAN MAAN BEPERK

Aansoek- en toekenningsrekening

Mrt 20 Gewone aandelekapitaal 120 000 Mrt 15 Bank 160 000

Bank 40 000

160 000 160 000

Gewone aandelekapitaal

Feb 15 Bank 10 000

Aansoek- en

toekenningsrekening

120 000

130 000

AKTIWITEIT 11

ALGEMENE JOERNAAL VAN SON BEPERK


2014

Feb 28

Bank 162 000

Aansoek- en toekenningsrekening: gewone

(95 000 x R1,20)

114 000

Aansoek- en toekenningsrekening:

Voorkeur (20 000 x R2,40) (R2 x 1.20)

48 000

Aansoeke vir 95 000 gewone aandele en 20 000 aandele ontvang

Feb 2 Aansoek- en toekenningsrekening: Gewone 96 000

Gewone aandelekapitaal (80 000 x R1) 80 000

Aandelepremie (80 000 x R0.20) 16 000


Aansoek- en toekenningsrekening: Voorkeur 48 000



10% Voorkeuraandelekapitaal 40 000

Aandelepremie 8 000

Toekenning van 20 000 voorkeuraandele

Aansoek en toekenningsrekening: Gewone 18 000

Bank (15 000 x R1.20) 18 000

Terugbetaling aan onsuksesvolle aansoekers

AKTIWITEIT 12

ALGEMENE JOERNAAL VAN MARS BEPERK


a.

2014

Apr 1

Masjinerie 60 000

Gewone aandelekapitaal (20 000 x R2) 40 000

Aandelepremie 20 000

Reik 20 000 aandele uit as betaling vir masjien

b.

Apr 1

Masjinerie 60 000

Gewone aandele: Verklaarde kapitaal 60 000

Reik 20 000 aandele uit as betaling vir masjien

AKTIWITEIT 13

a. ALGEMENE JOERNAAL VIR MOOIRIVIER BEPERK


2015

Aug 20

Bank (10 000 x R3) 30 000

Gewone aandele: Verklaarde kapitaal 30 000

Uitreiking van 10 000 gewone aandele

Sep 1 Behoue verdienste (50 000 – 30 000) 20 000

Kapitaalaflossingreserwefonds (KARF) 20 000

Oordrag soos vereis deur maatskappywet



15% Aflosbare voorkeuraandelekapitaal 50 000

Bank (R100 000 x 50%) 50 000

Aflossing van aandele

b. Mooirivier Beperk

Staat van verandering in ekwiteit vir die jaar geëindig 28 Februarie 2016

Gewone aandele-kapitaal

15% Voor-keuraandele-

kapitaal

Aandele-premie

Behoue verdienste

Ander reserwes

Totaal

Saldo

01/02/2015

750 000 100 000 20 000 210 000 40 000 1 120 000

Wins vir die

tydperk

420 000* 420 000

Dividende (57 750)** (57 750)

Aandele

uitgereik

30 000 30 000

Aandele

afgelos

(50 000) (50 000)

Oordrag na

KARF

(20 000) 20 000 –

Aandeeluitgifte-

koste afgeskryf

(4 000) (4 000)

Saldo

28/0/2016

780 000 50 000 16 000 552 250 60 000 1 458 250

* R600 000 (wins) – R180 000 (R600 000 x 30%) = R420 000

** R750 000/R2,50 = 300 000 gewone aandele + 10 000 gewone aandele = 310 000

gewone aandele. Dus 310 000 x 15% = R46 500 dividende op gewone aandele.

15% Voorkeuraandele: Die helfte word afgelos op 1 September:

100 000 voorkeuraandele / 2 = 50 000 voorkeuraandele x 6/12 (28 Feb 2015-1 Sep 2015) x

15% = R3 750, asook die 50 000 voorkeuraandele wat oorbly x 15% = R7 500

Totaal dividende = R46 500 + R3 750 + R7 500 = R57 750



MOOIRIVIER BEPERK

AANTEKENINGE VIR DIE JAAR GEËINDIG 28 FEBRUARIE 2016

Kapitaal

Gemagtigde kapitaal

500 000 Gewone aandele sonder pariwaarde

150 000 15% Aflosbare voorkeuraandele van R1 elk

Uitgereikte kapitaal

310 000 Gewone aandele sonder pariwaarde R780 000

50 000 15% Aflosbare voorkeuraandele van R1 elk R50 000

R830 000

Aandelepremie (soos in staat van verandering in ekwiteit) R16 000

R846 000

AKTIWITEIT 14

1. Verkope = koste van verkope + winsopslag = 100% + 50% = 150%

R600 000 x 150/100 = R900 000

2. Bedryfwins = bruto wins – bedryfsuitgawes

R 300 000 (R900 000 – R600 000) – R158 000 = R142 000

Bedryfswins/verkope x 100

R142 000/R900 000 x 100 = 15.78%

3. Netto wins = bedryfswins + rente-inkomste – rente-uitgawe

R142 000 + R4 500 (R45 000 x 10%) – R16 500 = R 130 000

4. Netto wins/gemiddelde ekwiteit x 100

R130 000/[(R271 430 + R180 000)/2] x 100 = 57.59%

5. Bedryfsbates : Bedryfslaste

(R54 070 + R34 700 + R1 650) : R26 654

3.39 : 1



Ideale verhouding is 2:1. Dit is bevredigend, alhoewel dit neig om bietjie hoog te

wees.

6. Bedryfsbates – voorraad: Bedryfslaste

R90 420 – R54 070: R26 654

R36 350 : R26 654

1.36 : 1

Die ideale verhouding is 1:1. Dit is bevredigend.

7. Ekwiteit van 2013 + addisionele kapitaal + netto wins – onttrekkings = Ekwiteit 2014

R180 000 + x + R130 000 – R58 570 = R271 430

Dus is addisionele kapitaal R20 000

8. Totale bates: Totale laste

Tasbare bates + beleggings + bedryfsbates : bedryfslaste + niebedryfslaste

(R222 664 + R45 000 + R90 420) : (R60 000 + R26 654)

R358 084 : R86 654

4.13 : 1


www.akademia.ac.za

c Kopiereg 2015

Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOC (POK), DEd (Unisa)Skrywer: Suzeth Kotze

Onderwysontwerp, bladuitleg en taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk

’n Publikasie van Akademia.

Alle regte voorbehou.

Adres: H.v. D.F. Malanrylaan & Eendrachtstraat, Kloofsig, PretoriaPosadres: Posbus 11760, Centurion, 0046

Tel: 0861 222 888E-pos: [email protected]

Webtuiste: www.akademia.ac.za

Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word

nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal

aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.

Documents

Finansiële Rekeningkunde GAC206