FINANSIJSKA ANALIZA ZAKONA O SOCIJALNOJ ... - ekinst.orgekinst.org/wp-content/uploads/2014/04/Fin.-analiza-Zakona-o-soc.-zastiti.pdf · FINANSIJSKA ANALIZA ZAKONA O SOCIJALNOJ ZAŠTITI

FINANSIJSKA ANALIZA ZAKONA O SOCIJALNOJ ZAŠTITI U REPUBLICI SRPSKOJ

– konačni izvještaj –

Banja Luka, maj 2013. godine

78000Banja KraljaAlfonsaXIII br.

tel:+387fax: +38751211 501

[email protected] www.ekinst.org

Ova publikacija je urađena uz pomoć Evropske unije. Sadržaj ove publikacije je isključiva odgovornost Autora i ni u kom slučaju ne predstavlja stanovišta Evropske unije

Finansijska analiza Zakona o socijalnoj zaštiti u Republici Srpskoj

Projekat pod nazivom Finansijska analiza Zakona o socijalnoj zaštiti u Republici Srpskoj se realizuje u skladu sa ugovorom br. 43136401 od 30.01.2013. godine potpisanog između UNICEF-a, kao naručioca posla i Ekonomskog instituta a.d. Banja Luka, kao pružaoca usluge.

Analiza je urađena za potrebe Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske.

U skladu sa zahtjevom Naručioca, nacrt izvještaja dostavljen je Naručiocu 12.04.2013., a konačni izvještaj, nakon usaglašenih primjedbi od strane Naručioca, 15.05.2013. godine.

Ekonomski institut a.d. Banja Luka II


SADRŽAJ UVODNE NAPOMENE .............................................................................................................. 1

PRIMIJENJENA METODOLOGIJA ....................................................................................... 2

1 Zakonske i institucionalne pretpostavke funkcionisanja socijalne zaštite u Republici Srpskoj .................................................................................................................... 3 1.1 Analiza osnovnih odredbi Zakona o socijalnoj zaštiti Republike Srpske .................. 4

1.1.1 Korisnici socijalne zaštite .................................................................................... 5 1.1.2 Prava korisnika socijalne zaštite .......................................................................... 6 1.1.3 Finansiranje socijalne zaštite ............................................................................. 10

1.2 Institucionalni okvir socijalne zaštite u RS .............................................................. 13 1.2.1 Nosioci socijalne zaštite ..................................................................................... 13 1.2.2 Partnerstvo javnog, privatnog i nevladinog sektora ........................................... 14

2 Dječija zaštita u Republici Srpskoj ...................................................................................... 17 2.1 Broj korisnika ........................................................................................................... 19 2.2 Izvori sredstava za finansiranje ................................................................................ 22 2.3 Analiza izdvajanja sredstava namijenjenih socijalnoj zaštiti djece .......................... 22

3 Finansijska analiza primjene Zakona o socijalnoj zaštiti u RSu periodu 2007-2013. godine ...................................................................................................................................... 24 3.1 Osnovni parametri analize ........................................................................................ 24 3.2 Budžetska izdvajanja za socijalnu zaštitu na nivou RS ............................................ 24 3.3 Analiza finansiranja socijalne zaštite na nivou jedinica lokalne samouprave .......... 25

3.3.1 Izvori sredstava za socijalnu zaštitu na nivou JLS ............................................. 25 3.3.2 Finansiranje socijalne zaštitena nivou JLS ........................................................ 26

3.4 Analiza finansiranja socijalne zaštite na nivou centara za socijalni rad ................... 27 3.4.1 Izvori sredstava centara za socijalni rad ............................................................ 28 3.4.2 Analiza korisnika socijalne zaštite u centrima za socijalni rad .......................... 29 3.4.3 Analiza rashoda centara za socijalni rad ............................................................ 32

4 Analiza implementacije SPIS programa u opštinama Republike Srpske ........................ 36 4.1 Finansijska analiza (analiza kvantitativnih pokazatelja) .......................................... 36 4.2 Analiza kvalitativnih pokazatelja ............................................................................. 38

4.2.1 Kvalitativni pokazatelji opština uključenih u SPIS program ............................. 39 4.2.2 Kvalitativni pokazatelji kontrolne grupe opština ............................................... 46 4.2.3 Uporedna analiza kvalitativnih pokazatelja SPIS i kontrolne grupe opština ..... 51

5 Prijedlog metodologije za praćenje i monitoring izdvajanja za socijalnu zaštitu u Republici Srpskoj .................................................................................................................. 53 5.1 Praćenje izdvajanja na nivou Republike i Ministarstva finansija ............................. 53 5.2 Praćenje izdvajanja na nivou jedinica lokane samouprave ...................................... 54 5.3 Praćenje izdvajanja na nivou centara zasocijalni rad ............................................... 54

UOČENI PROBLEMI ............................................................................................................... 55

ZAKLJUČCI .............................................................................................................................. 57

LITERATURA ........................................................................................................................... 60

PRILOZI ..................................................................................................................................... 61 Prilog 1 Prikaz traženih podataka od jednica lokalne samouprave .................................................... 62 Prilog 2 Prikaz traženih podataka od centara za socijalni rad ............................................................ 63 Prilog 3 Struktura djece korisnika usluga centara za socijalni rad..................................................... 67

Ekonomski institut a.d. Banja Luka III


Prilog 4 Struktura punoljetnik lica korisnika usluga centara za socijalni rad ............................. 67 Prilog 5 Prikaz korištenog upitnika za opštine u kojima je implementiran SPIS program ......... 68 Prilog 6 Prikaz korištenog upitnika za kontrolnu grupu opština ................................................. 71

Spisak tabela i grafikona Tabela 1 Kategorije korisnika socijalne zaštite ............................................................................. 5 Tabela 2 Prava korisnika u socijanoj zaštiti................................................................................... 6 Tabela 3 Skala za obračun visine novčane pomoći ....................................................................... 7 Tabela 4 Skala za obračun visine dodatka za pomoć i njegu drugog lica ...................................... 7 Tabela 5 Osnovni izvori sredstava za finansiranje socijalne zaštite (stari i novi Zakon) ............ 12 Tabela 6 Pregled ustanova socijalne zaštite ................................................................................. 15 Tabela 7 Institucije koje se bave pružanjem usluga socijalne zaštite i inkluzije djece ................ 17 Tabela 8 Kategorije korisnika socijalne zaštite iz grupe maloljetnih lica .................................... 18 Tabela 9 Broj djece korisnika socijalne zaštite ............................................................................ 21 Tabela 10 Izdvajanja za socijalnu zaštitu djece prema pravima .................................................... 22 Tabela 11 Izdvajanja za socijalnu zaštitu – republički i konsolidovani budžet ............................. 24 Tabela 12 Struktura izvora sredstava za finansiranje socijalne zaštite sa nivoa JLS ..................... 26 Tabela 13 Izdvajanja za socijalnu zaštitu –budžeti JLS ................................................................. 26 Tabela 14 Struktura prihoda centara za socijalni rad ..................................................................... 28 Tabela 15 Struktura rashoda centara za socijalni rad..................................................................... 33 Tabela 16 Procijenjeni broj stanovnika po opštinama obuhvaćenih analizom – SPIS i kontrolna

grupa opština ................................................................................................................. 36 Grafikon 1 Naknade u dječijoj zaštiti po grupama kategorija ......................................................... 21 Grafikon 2 Relativno učešće izdvajanja za SZ ................................................................................ 25 Grafikon 3 Učešće korisnika socijalne zaštite u ukupnoj populaciji ............................................... 27 Grafikon 4 Struktura prihoda centara za socijalni rad ..................................................................... 28 Grafikon 5 Struktura korisnika socijalne zaštite centara za socijalni rad prema kategorijama ....... 29 Grafikon 6 Struktura djece korisnika centara za socijalni rad ......................................................... 30 Grafikon 7 Struktura punoljetnih lica korisnika centara za socijalni rad ........................................ 31 Grafikon 8 Struktura korisnika socijalne zaštite centara za socijalni rad prema pravima ............... 32 Grafikon 9 Struktura rashoda centara za socijalni rad..................................................................... 33 Grafikon 10 Struktura rashoda centara za socijalni rad prema kategorijama korisnika .................... 34 Grafikon 11 Struktura rashoda centara za socijalni rad prema pravima korisnika ............................ 34 Grafikon 12 Pregled indikatora ......................................................................................................... 37 Grafikon 13 Pregled indikatora – izdvajanja za socijalnu zaštitu i broj stanovnika .......................... 38 Grafikon 14 Uporedni pregled odgovora za posmatrane grupe opština ............................................ 52

Spisak skraćenica AGR Prosječna stopa rasta (eng. Average Growth Rate) BDP Bruto domaći proizvod BiH Bosna i Hercegovina COFOG Classification of the Functions of Government CSR Centar za socijalni rad JLS Jednica lokalne samouprave mil. milion NVO Nevladine organizacije (sektor) OECD Organisation for Economic Co-operation and Development RS Republika Srpska Sl. gl. Službeni glasnik SPIS Strenghtening the Social Protection and Inclusion System for Children SZ Socijalna zaštita

Ekonomski institut a.d. Banja Luka IV


UVODNE NAPOMENE Republika Srpska je u aprilu 2012. godine usvojila novi Zakon o socijalnoj zaštiti kojim su uvedene značajne izmjene u odnosu na prethodni. Novim Zakonom su proširena prava korisnika i obim usluga koje pružaju centri za socijalni rad te je došlo i do izmjena u načinu finansiranja i uvedena su nova zakonska rješenja značajna za bolje funkcionisanje sistema socijalne zaštite u Republici Srpskoj.

Istovremeno, u Republici Srpskoj se u okviru UNICEF-a implemetira program Jačanje sistema socijalne zaštite i inkluzije djece u BiH (eng. Strenghtening the Social Protection and Inclusion System for Children – SPIS). Navedeni Program se bazira na konceptima socijalnog uključivanja, dječije zaštite, smanjenju siromaštva i društvenom razvoju sa ciljem povećanja kapaciteta pružaoca usluga i predstavnika na svim nivoima vlasti u planiranju i kreiranju politika za razvoj modela socijalne zaštite i inkluzije, a u svrhu poboljšanja socijalne zaštite i inkluzije ranjivih kategorija djece i njihovih porodica kroz razvoj i pružanje kvalitetnih i pristupačnih usluga na svim nivoima.

Istraživanje koje je provedeno rađeno je za sve opštine i centre za socijalni rad u Republici Srpskoj za period 2007-2013. godina, uz određena ograničenja koja se tiču potpunog ili djelimičnog nedostavljanja traženih finansijskih podataka i podataka o broju korisnika, a što nema značajniji uticaj na konačne rezultate istraživanja jer je analizom dostavljenih podataka sa terena obuhvaćeno 85% stanovništva. Posebna analiza je urađena za 10 opština iz SPIS programa (Laktaši, Bileća, Višegrad, Kotor Varoš, Novi Grad, Čelinac, Derventa, Prnjavor, Mrkonjić Grad i Gacko), uz deskriptivnu analizu i poređenje finansijskih indikatora sa takođe 10 opština iz kontrolnog uzorka koje su po veličini i nivou socioekonomske razvijenosti slične opštinama u SPIS programu, i to opštine Gradiška, Kozarska Dubica, Kostajnica, Prijedor, Srbac, Teslić, Foča, Ljubinje, Modriča i Nevesinje. Kvalitativna analiza opština iz SPIS uzorka i kontrolne grupe opština urađena je na osnovu upitnika i dubinskog intervjua koji je proveden u navedenim opštinama sa predstavnicima opštinskih odjeljenja koja se bave socijalnom zastitom, kao i predstavnicima centara za socijalni rad iz navedenih opština.

Podaci na nivou Republike Srpske, jedinica lokalne samouprave i centara za socijalni rad su prikupljeni od Ministarstva finansija Republike Srpske, Javnog fonda za dječiju zaštitu Republike Srpske, Republičkog zavoda za statistiku Republike Srpske kao i drugih zvaničnih institucija, odnosno vladinih agencijakoje prate potrebne podatke.Svi prikupljeni podaci se smatraju relevantnim i čine reprezentativan uzorak za kvantitativnu i deskriptivnu analizu socijalne zaštite u Republici Srpskoj, a u svjetlu primjene novog Zakona o socijalnoj zaštiti.

Inicijalnim zadatkom projekta bilo je predviđeno da vremenski obuhvat podataka predstavlja period od 2005-2013 godine. Međutim, usljed nedovoljnog obima dostavljenih podataka od strane opština i centara za socijalni rad za 2005. i 2006. godinu, te usljed njihove neuporedivosti sa podacima iz perioda 2007 -2013. godina, a u dogovoru sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite RS, obuhvat analize je skraćen na period 2007-2013. godina, uz napomenu da je u većini slučajeva 2012. godina podijeljena na dva dijela (period primjene starog i period primjene novog Zakona o socijalnoj zaštiti), dok podaci za 2013. godinu predstavljaju planirana izdvajanja i broj korisnika socijalne zaštite. U opštinama u kojima nije usvojen budžet primjenjuje se odluka o privremenom finansiranju, te su podaci za 2013. identični podacima za 2012. godinu.

Imajući prethodno navedeno u vidu, u nastavku su sagledani efekti novih zakonskih rješenja vezano za sistem socijalne zaštite u Republici Srpskoj, posebno finansijskih, kao i implikacije novih rješenja na korisnike i davaoce sredstava. Osim toga, analiza je obuhvatila finansijske i kvalitativne efekte implementacije SPIS programa u navedenim opštinama u Republici Srpskoj.

Ekonomski institut a.d. Banja Luka 1


PRIMIJENJENA METODOLOGIJA Pripremna faza istraživanja obuhvatila je prikupljanje relevantnih zakonskih i

podzakonskih akata, budžeta RS i jedinica lokalne samouprave, budžeta centara za socijalni rad, kao i baza podataka o korisnicima socijalne zaštite u jednicama lokalne samouprave za period 2007-2013. godina, uz poseban naglasak na period od početka primjene novog Zakona o socijalnoj zaštiti u 2012. godini.

U narednom koraku utvrđen je ukupan broj korisnika socijalne zaštite koji su ostvarivali, odnosno ostvaruju prava i usluge u skladu sa starim, odnosno novim Zakonom o socijalnoj zaštiti (Sl. gl. RS, 5/93, odnosno 37/12). Podaci o korisnicima su analizirani na nivou jedinica lokalne samouprave i potom objedinjeni na nivou RS. Posebna pažnja posvećena je stanju sistema socijalne zaštite u deset opština uključenih u SPIS program.

U skladu sa zahtjevom naručioca, fokus analize stavljen je na finansijsku analizu primjene Zakona o socijalnoj zaštiti na nivou RS, kako bi se moglo utvrditi kolike su relativne promjene tokom posmatranog perioda u smislu porasta ili smanjenja rashoda po osnovu prava na socijalnu zaštitu.

Sljedeći korak analize odnosio se na ukupna izdvajanja po osnovu prava u socijalnoj zaštiti, odnosno analizu obima izdvajanja na nivou RS, a posebno za opštine iz SPIS programa. Analizom strukture kategorija i prava na socijalnu zaštitu utvrđene su njihove promjene koje proizilaze iz novog Zakona (Zakon o socijalnoj zaštiti 37/12 u odnosu na stari Zakon iz 1993. godine – Sl. gl. RS, 5/93).

U cilju sveobuhvatne analize, bilo je neophodno sagledati i strukturu izvora sredstava za finansiranje socijalne zaštite. Navedena struktura analizirana je po osnovu učešća republičkog budžeta, budžeta jedinica lokalne samouprave i ostalih raspoloživih podataka o drugim izvorima (npr. donatorska sredstva, prilozi građana, participacije članova porodice, javno-privatno partnerstvo, kao i učešće NVO sektora).

Osim navedenog, analizirana je i struktura pojedinih kategorija i prava definisanih Zakonom o socijalnoj zaštiti, i to njihova finansijska komponenta sa posebnim osvrtom na dječiju zaštitu. Izvršena je analiza učešća izdataka za socijalnu zaštitu u odnosu na BDP, budžet RS, kao i njihovo učešće u budžetima jedinica lokalne samouprave. Takođe, analizirano je i kretanje navedenih rashoda i njihovog učešća u budžetima RS i JLS, kao i BDP-u u posmatranom vremenskom periodu.

Na kraju, urađena je i analiza rashoda centara za socijalni rad na nivou Republike Srpske, te je utvrđena njihova struktura.

Korišteni su dubinski intervjui i ankete za prikupljanje podataka od strane SPIS opština, kao i 10 opština iz kontrolnog uzorka, a vođeni su s kompetentnim licima iz jedinica lokalne samouprave i centara za socijalni rad.



1 Zakonske i institucionalne pretpostavke funkcionisanja socijalne zaštite u Republici Srpskoj

Socijalna zaštita u pravilu podrazumijeva usluge i davanja namijenjena određenim ugroženim i zavisnim socijalnim grupama kao što su djeca bez roditeljskog staranja, djeca sa smetnjama u razvoju, djeca čiji je razvoj ometen porodičnim prilikama, djeca s društveno neprihvatljivim ponašanjima, siromašni, materijalno neobezbijeđena i za rad nesposobna lica, stari, fizički nesposobni, zavisnici od psihoaktivnih supstanci, lica sa psihičkim poremećajima, lica s invaliditetom, žrtve porodičnog nasilja, žrtve trgovine ljudima, lica koja se zbog nepredvidivih događanja nađu u stanju akutne humanitarne potrebe i drugo.1

Prema definiciji novog Zakona o socijalnoj zaštiti RS, socijalna zaštita je djelatnost od opšteg interesa za Republiku Srpsku kojom se pruža pomoć licima kada se nađu u stanju socijalne potrebe i preduzimaju mjere radi sprečavanja i otklanjanja posljedica takvog stanja.2Obzirom na gore navedenu široku grupu korisnika socijalne zaštite, razumljivo je da briga o socijalno ugroženim kategorijama stanovništva i stvaranje uslova za prevazilaženje socijalnih teškoća u svakom razvijenom društvu predstavlja skup sveobuhvatnih i kompleksnih aktivnosti koje se trebaju sprovoditi kontinuirano, a sa kranjim ciljem smanjenja siromaštva i socijalne isključenosti pojedinaca. Značaj sistema socijalne zaštite i socijalne sigurnosti građana ogleda se u uređenosti ove oblasti u smislu zakonskih rješenja, podzakonskih akata, uputstava i pravilnika koji tretiraju socijalnu zaštitu.

Prava iz oblasti socijalne zaštite, osnovi organizacije i finansiranje ove djelatnosti u Republici Srpskoj uređena su 1993. godine (Sl. gl. RS, 5/93), kada je prestao da važi Zakon o socijalnoj zaštiti (Sl. list SR BiH, br.39/84). U nastojanju da se poboljša ostvarivanje osnovnih potreba ljudskog postojanja te unaprijedi socijalna zaštita u Republici Srpskoj, ovaj zakon je bio predmet nekoliko izmjena i dopuna (Sl. gl. RS, 15/96, br. 110/03 i br. 33/08), a aktuelni trendovi kretanja u socijalnoj zaštiti (nove potrebe korisnika, novi socijalni problemi i rizici, novi standardi i metode rada i sl.) uslovili su izradu novog zakona o socijalnoj zaštiti.

Narodna skupština Republike Srpske usvojila je 04.04.2012. godine novi Zakon o socijalnoj zaštiti, a njegova primjena počela je već u maju iste godine.

Kao i u većini razvijenih država, mjere i nadležnosti u utvrđivanju sistema socijalne zaštite određene su Zakonom, ali da bi se sistem socijalne zaštite što bolje prilagodio novim ekonomskim i socijalnim zahtjevima, odnosno da bi se što uspješnije obezbijedio jednak pristup i podrška svima kojima je pomoć potrebna, neophodno je kontinuirano obavljati usklađivanja s propisima Evropske unije.3

1 Stanje i perspektive razvoja socijalne zaštite u Republici Srpskoj; Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, 2008.

2 Član 2.stav 1. Zakona o socijalnoj zaštiti RS (Sl. gl. RS, br. 37/12) 3 Prema mišljenju Ministarstva za ekonomske odnose i regionalnu saradnju (broj 17.03-020-162/12 od

28.02.2012. godine), a nakon uvida u propise Evropske unije i analize odredaba Prijedloga zakona o socijalnoj zaštiti, ustanovljeno je da postoje izvori prava koji uređuju predmetnu materiju, zbog čega u izjavi o usklađenosti s propisima EU stoji oznaka „djelimično usklađen“.

U obrazloženju prijedloga Zakona o socijalnoj zaštiti (poglavlje III – Usklađenost sa propisima Evropske unije) navodi se da su odredbe Prijedloga usklađene s Ugovorom o funkcionisanju Evropske unije, Treći dio – Politike Unije i unutrašnji poslovi, Naslov VII – Zajednička pravila o konkurenciji, oporezivanju i usklađivanju zakonodavstava, Glava I – Pravila konkurencije, Sekcija 2 – Državna pomoć, član 107. / Treaty on the Functioning of the European Union, Part Three – EU Policies and Internal Affairs, Title VII – Common Rules on Competition, Taxatation and Approximation of Laws, Chapter I – Rules of Competition, Section 2 – State Aid, Article 107 (ovom odredbom Ugovora određeno je da se unutrašnje tržište ne narušava davanjem pomoći koja ima socijalni karakter i koja se daje individualnim korisnicima).

Usklađivanje je vršeno i sa Preporukom 92/441/EEC od 24.06.1992. godine o zajedničkim kriterijumima u vezi s dovoljnim sredstvima u socijalnoj pomoći u sistemu socijalne zaštite / Recommendation of 24th June 1992, on common criteria concerning sufficient resources and social assitance in social protection systems (ovim sekundarnim izvorom prava EU državama članicama data je preporuka da u svoj sistem socijalne



Inače, dјеlоvаnjе sistеmа sоciјаlnе zаštitе u Rеpublici Srpskoj zаsnоvаnо је nа pоštivаnju mеđunаrоdnih dоkumеnаtа u оvој оblаsti kоје је prihvаtilа BiH. Меđu nајznаčајniјim dоkumеntimа оvоgа tipа su: Pоvеlја о оsnоvnim prаvimа; Меđunаrоdni pаkt о еkоnоmskim, sоciјаlnim i kulturnim prаvimа; Меđunаrоdni pаkt о grаđаnskim i pоlitičkim prаvimа; Еvrоpskа sоciјаlnа pоvеlја; Kоnvеnciја о prаvimа оsоbа sа invаliditеtоm; Kоnvеnciја о prаvimа dјеtеtа; Kоnvеnciја о ukidаnju svih оblikа rаsnе diskriminаciје i sl.

U nastavku ovog poglavlja slijedi analiza osnovnih odredbi Zakona iz kojih se vide bitne razlike između starog i novog Zakona o socijalnoj zaštiti, a u vezi sa kategorijama korisnika, njihovim pravima i izvorima finansiranja socijalne zaštite. Takođe, u prikazu institucionalnog okvira socijalne zaštite Republike Srpske posebno će se obratiti pažnja na nosioce socijalne zaštite (ulogu Republike i jedinica lokalne samouprave) i na partnerstvo javnog, nevladinog i privatnog sektora koji se, pored centara za socijalni rad,takođe bave realizacijom prava socijalne zaštite. U ostalim poglavljima rada analiziraće se finansijski efekti, odnosno ostvareni rezultati u primjeni novog Zakona, a na osnovu toga donijeti određeni zaključci u vezi s funkcionisanjem socijalne zaštite u Republici Srpskoj, odnosno ocjena napretka u implementaciji novog Zakona.

1.1 Analiza osnovnih odredbi Zakona o socijalnoj zaštiti

Republike Srpske Na funkcionisanje i efikasnost sistema socijalne zaštite u Republici Srpskoj utiče

mnogo problema i u periodu prije donošenja novog Zakona ovi problemi su se mogli svrstati u nekoliko različitih grupa, tj. logičkih cjelina, u zavisnosti od same njegove prirode, a koji su proizilazili iz slabosti sistema socijalne zaštite, iz njegovih zakonskih određenja, stanja u ustanovama za socijalnu zaštitu i njihovog rada, kao i problema koji su u vezi s potrebama samih korisnika sistema.

Da bi se adekvatno odgovorilo na prisutne probleme u oblasti socijalne zaštite, odnosno da bi se što efikasnije ostvarila prava i zadovoljile potrebe korisnika, Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske pokrenulo je značajne sistemske intervencije i, u tom smislu, izdvaja se novi Zakon o socijalnoj zaštiti čiji je osnovni cilj da pruži nova konceptualna rješenja u oblasti organizovanja, funkcionisanja i finansiranja sistema socijalne zaštite.

Novi Zakon o socijalnoj zaštiti sastoji se od 12 poglavlja (1. Osnovne odredbe, 2. Korisnici socijalne zaštite, 3. Prava u socijalnoj zaštiti, 4. Uslovi za ostvarivanje prava iz socijalne zaštite, 5. Postupak za ostvarivanje prava iz socijalne zaštite, 6.Ustanove socijalne zaštite, 7. Samostalno obavljanje poslova socijalne zaštite kao profesionalne djelatnosti, 8. Finansiranje socijalne zaštite, 9. Nadzor, 10.Naknada materijalne štete, 11. Kaznene odredbe i 12. Prelazne i završne odredbe), a naznačajnije razlike u odnosu na stari Zakon o socijalnoj zaštiti odnose se na sljedeće:

− definisanje novih kategorija korisnika i prava socijalne zaštite; − proširena mreža ustanova socijalne zaštite; − proširene mogućnosti finansiranja iz budžeta Republike Srpske; − uveden mehanizam praćenja i usklađivanja novčanih iznosa prava na godišnjem

nivou; − uspostavljen menhanizam definisanja proširenih prava; − definisana uloga nevladinog i privatnog sektora u oblasti socijalne zaštite;

zaštite uključe i univerzalnbo pravo na minimalna sredstva za život, a koja bi trebala omogućiti zadovoljavanje osnovnih životnih potreba).

U navednom obrazloženju Zakona, takođe se navodi da je pri izradi prijedloga Zakona konsultovana Evropska socijalna povelja Savjeta Evrope (1996)/ European Charter on Social Issues (1996).



− jasnije definisani kontrolni mehanizmi.

1.1.1 Korisnici socijalne zaštite

Kоrisnici sоciјаlnе zаštitе mоgu biti pојеdinci, člаnоvi pоrоdicе i pоrоdicа u cјеlini kојi sе nаlаzе u stаnju sоciјаlnе pоtrеbе, tj. nеmајu dоvоlјnо srеdstаvа zа pоdmirеnjе оsnоvnih živоtnih pоtrеbа, a nisu u mоgućnоsti dа tа srеdstvа оbеzbiјеdе svојim rаdоm, prihоdimа оd imоvinе ili kоrištеnjеm drugih izvоrа.4 Pоd pојmоm kоrisnici sоciјаlnе zаštitе u nајširеm оdrеđеnju smаtrајu sе svа licа kоја sе nаlаzе u stаnju sоciјаlnе pоtrеbе, оdnоsnо svа licа kоја svоје еgzistеnciјаlnе pоtrеbе nе mоgu zаdоvоlјiti bеz pоmоći i pоdrškе zајеdnicе, štо znаči dа svа licа kоја imајu оdrеđеnе pоtеškоćе u оstvаrivаnju sоciјаlnih prаvа i оbеzbјеđivаnju sоciјаlnе sigurnоsti prеdstаvlјајu pоtеnciјаlnе kоrisnikе prаvа i uslugа iz sistеmа sоciјаlnе zаštitе, kојi mоgu dа оstvare nеki оd vidоvа mаtеriјаlnе, stručnе ili drugе pоmоći.

Novi i stari Zakon о sоciјаlnој zаštiti dајu i užе оdrеđеnjе pојmа kоrisnik sоciјаlnе zаštitе, naglašavajući dаsu to оdrеđеnе kаtеgоriје djece (mаlоlјеtnici) i punоlјеtnih licа. Naime, novim Zakonom se precizira ko može biti korisnik prava i usluga iz ovog Zakona (čl.16-19), uvodeći nove kategorije koje ranije nisu postojale – dijete žrtva nasilja, dijete žrtva trgovine ljudima, dijete izloženo socijalno rizičnim ponašanjim i kojem je zbog posebnih okolnosti potrebna socijalna zaštita.Takođe, kao nove kategorije kod korisnika iz grupe punoljetnih lica uvode se žrtva zloupotrebe psihoaktivnih supstanci, žrtva nasilja u porodici i žrtva trgovine ljudima. Tabela 1Kategorije korisnika socijalne zaštite

Stari Zakon Novi Zakon

Maloljetnici: Dijete:

1. bez roditeljskog staranja

2. ometeni u fizičkom i psihičkom razvoju

3. čiji je razvoj ometen porodičnim prilikama 4. vaspitno zanemareni i zapušteni 4. s društveno neprihvatljivim ponašanjem

5. žrtva nasilja

6. žrtva trgovine djecom

7. izloženo socijalno rizičnim ponašanjem

8. kome je zbog posebnih okolnosti potrebna socijalna zaštita

Punoljetna lica:

1. materijalno neobezbijeđena i za rad nesposobna lica

2.stara lica bez porodičnog staranja

3.invalidna lica

4.lica s društveno negativnim ponašanjem

5.lica kojima je zbog posebnih okolnosti potrebna socijalna zaštita 6. žrtva zloupotrebe psihoaktivnih supstanci 7. žrtva nasilja u porodici 8. žrtva trgovine ljudima

Izvor: Zakon o socijalnoj zaštiti Republike Srpske (Sl. gl. RS, 5/93 i 37/12)

4 Čl. 9. i 16. Zakona o socijalnoj zaštiti RS (Sl. gl. RS, br. 37/12)



Nedefinisanost specifičnih korisničkih grupa (i njihovih prava) u ranijem periodu onemogućavala je adekvatno djelovanje sistema socijalne zaštite u smislu zadovoljavanja njihovih potreba. Takođe, dodatni razlog za donošenje novog Zakona bila je i potreba usklađivanja s različitim poveljama i konvencijama koje se tiču prava djeteta, zabrane rasne i diskriminacije žena, te različitih ekonomskih, socijalnih i kulturnih prava.

Iz gore datog pregleda kategorija korisnika, evidentno je da se uvođenjem novih kategorija korisnika socijalne zaštite nastojalo što veću pažnju posvetiti društvenoj zaštiti djece u Republici Srpskoj i socijalnoj inkluziji uopšte.

1.1.2 Prava korisnika socijalne zaštite Prava u socijalnoj zaštiti razvrstana su u devet osnovnih prava i usluga (čl. 20-55)i, u odnosu na stari Zakon, proširena su za četiri nova prava, odnosno konkretnije su definisani oblici i načini realizacije prava propisanih Zakonom, a ovdje se posebno izdvajaju pravo na dnevno zbrinjavanje i zbrinjavanje u hraniteljsku porodicu, savjetovanje i jednokratna novčana pomoć.

Od svih prava u socijalnoj zaštiti, najviše pažnje privlače materijalna, odnosno novčana davanja korisnicima socijalne pomoći pa su se u tom smislu desile i najveće izmjene. Iz ovog razloga, fokus istraživanja jeste na analizi zakonskih prava u obliku novčane pomoći, obzirom na činjenicu da ono predstavlja osnovno pravo na kojem se zasniva sistem socijalne zaštite. Tabela 2 Prava korisnika u socijanoj zaštiti


1. materijalno obezbjeđenje/ novčana pomoć 2.dodatak za pomoć i njegu drugog lica

3.pomoć za osposobljavanje za rad djece i omladine/ podrška u izjednačavanju mogućnosti djece i omladine sa smetnjama u razvoju

4. pomoć u kući, smještaj u ustanovu socijalne zaštite ili u drugu porodicu

4. smještaj u ustanovu 5. zbrinjavanje u hraniteljsku porodicu 6. pomoć i njega u kući

5. usluge socijalnog rada 7. savjetovanje 8. dnevno zbrinjavanje 9. jednokratna novčana pomoć


Inače, članom 11. novog Zakona, pored prava navedenih u Tabeli 2., data je mogućnost jedinicama lokalne samouprave da svojom odlukom utvrde i druga prava i usluge, tj. „proširena“ prava i usluge, kao i uslove i kriterijume za njihovo ostvarivanje. Stavom 2. istog člana propisana su proširena prava, što nije bilo precizirano u ranijem Zakonu. 1.1.2.1 Novčana pomoć

Prаvо nа nоvčаnu pоmоć prеdstаvlја оsnоvnо prаvо nа kојеm pоčivа sistеm sоciјаlnе zаštitе. Nоvčаnа pоmоć је nаmiјеnjеnа sоciјаlnо i mаtеriјаlnо nајugrоžеniјim grаđаnimа, оdnоsnо licima nеspоsоbnim zа rаd kојa nеmаju vlаstitе prihоdе i kојa nеmаju srоdnikе kојi su оbаvеzni dа gа izdržаvајu u sklаdu sа оdrеdbаmа Pоrоdičnоg zаkоnа,odnosno u slučaju da tо licе živi u dоmаćinstvu kоје оstvаruје prihоdе ispоd nivоа sоciјаlnе sigurnоsti utvrđеnоg Zаkоnоm.

Novi Zakon je članovima 21-31 definisao ko i pod kojim uslovima ostvaruje pravo na ovu vrstu pomoći, koja je osnovica za utvrđivanje njene visine, te pod kojim okolnostima korisniku prestaje da važi pravo na novčanu pomoć.

Prema novom Zakonu, osnovica za utvrđivanje visine novčane pomoći u tekućoj je prosječna neto plata ostvarena u prethodnoj godini, dok je ranije ta osnovica bila u visini Ekonomski institut a.d. Banja Luka 6


prosječne plate ostvarene u prethodnom mjesecu po radniku u privredi posmatrane opštine. Dakle, u Republici Srpskoj trenutna osnovica za obračun osnovice u 2013. godini je prosječna neto plata ostvarena u 2012. godini (818.00 KM)5, dok bi prema starom Zakonu ta osnovica bila različita za svaku pojedinu opštinu i mijenjala bi se na mjesečnom nivou.

Sljedeća bitna razlika ogleda se u visini novčane pomoći koja se utvrđuje u procentualnom iznosu od osnovice, a u zavisnosti od broja članova porodice.

Na osnovu naredne tabele, npr. četvoročlana porodica koja je korisnik socijalne zaštite, prema novom Zakonu, trebalo bi da u svim opštinama Republike Srpske ostvaruje pravo na jednak iznos novčane pomoći (npr. u 2013. godini to je 220.86 KM mjesečno, odnosno 818.00 KM x 0.27), bez obzira na visinu plate u privredi u opštini u kojoj je porodica nastanjena.

Tabela 3 Skala za obračun visine novčane pomoći

Broj članova porodice % od osnovice

Stari Zakon Novi Zakon Pojedinac 50 15 Porodica sa dva člana 70 20 Porodica sa tri člana 90 24 Porodica sa četiri člana 95 27 Porodica sa pet i više članova 100 30


Obzirom da je pravo na novčanu pomoć osnovno pravo na kojem počiva sistem socijalne zaštite, novim zakonskim odredbama težilo se ujednačavanju socijalne pomoći za najugroženije građane Republike Srpske, odnosno smanjenju razlika u visini materijalnog obezbjeđenja, a koje su ranije bile prisutne kao posljedica različite razvijenosti opština.

1.1.2.2 Dodatak za pomoć i njegu drugog lica Prаvо nа dоdаtаk zа pоmоć i njеgu drugоg licа је prаvо kоје је nаmiјеnjеnо licimа

čiје је psihоfizičkо stаnjе tаkvо dа zаhtiјеvа pоmоć i njеgu drugоg licа kоd оbаvlјаnjа nајоsnоvniјih živоtnih pоtrеbа, a mogu da ga ostvare samo lica koja ge ne ostvaruju u drugim sistemima socijalne zaštite. Оstvаrivаnjе оvоg prаvа nе zаvisi оd mаtеriјаlnоg stаnjа kоrisnikа, vеć sе priznаје nа оsnоvu mišlјеnjа nаdlеžnе lјеkаrskе kоmisiје, štо је u sklаdu sа stаvоvimа mеđunаrоdnih dоkumеnаtа kојi sе оdnоsе nа оblаst zаštitе licа sа invаliditеtоm.

Pravo na novčani dodatak, a koji nije u vezi s materijalnim stanjem pojedinca već s psihofizičkim stanjem korisnika, propisan je članovima 32-35 novog Zakona. Ovo pravo postojalo je i u starom Zakonu, ali je visina dodatka bila računata po tada važećoj osnovici. Tabela 4 Skala za obračun visine dodatka za pomoć i njegu drugog lica

Kategorija % od osnovice


Lice koje u potpunosti zavisi od drugog lica 25 20 Lice kojem je nophodna djelimična pomoć 25 10


Osnovicu za obračun visine dodatka za pomoć i njegu drugog lica, prema novom Zakonu, predstavlja prosječna neto plata ostvarena u Republici Srpskoj u prethodnoj godini (čl.34), a

5 Mjesečno saopštenje Statistike rada (br.8/13), Republički zavod za statistiku Republike Srspke



prema starom Zakonu to je prosječna plata ostvarena po radniku u privredi opštine u prethodnom mjesecu (čl.22).

1.1.2.3 Podrška u izjednačavanju mogućnosti djece i omladine sa smetnjama u razvoju Prema starom Zakonu, ovo je bilo jedino pravo za čiju realizaciju su se

obezbjeđivala sredstva iz budžeta Republike, a odnosi se nа pоmоć zа оspоsоblјаvаnjе zа rаd kod dјеce i оmlаdine оmеtеne u fizičkоm i psihičkоm rаzvојu, a kоја sе, prеmа psihоfizičkim spоsоbnоstimа i gоdinаmа živоtа, mоgu оspоsоbiti zа оdrеđеni rаd i tо prаvо nе mоgu оstvаriti pо drugоm оsnоvu.

U vezi s ovim pravom nije bilo suštinske razlike u odnosu na stari Zakon, osim što je utvrđena starosna granica za njegovo ostvarivanje(do navršene 30. godine). Kao i ranije, ovo pravo se finansira iz budžeta Republike, a uvedena novina je posljedica posebnih razvojnih potreba prepoznatih kod korisnika ovog prava. Ostali uslovi i načini ostvarivanja prava na pomoć za osposobljavanje za rad propisani su čl. 36 i 37 novog Zakona.

Sljedeća tri prava bila su obuhvaćena i starim Zakonom, ali je novim Zakonom učinjen iskorak naprijed u smislu usklađivanja sa međunarodnim standardima, podizanja prava korisnika na viši nivo, a sve u cilju zaštite osnovnih ljudskih prava.

1.1.2.4 Smještaj u ustanovu Ovo pravo pоdrаzumiјеvа smјеštај u ustаnоvu sоciјаlnе zаštitе, kао i u drugе

ustаnоvе kоје sе nаlаzе vаn sistеmа sоciјаlnе zаštitе, аkо su primјеrеnе i аkо ispunjаvајu uslоvе zа zbrinjаvаnjе kоrisnikа sоciјаlnе zаštitе.U Rеpublici Srpskој pоstојi 18 ustаnоvа sоciјаlnе zаštitе kојеоbеzbјеđuјu оvu vrstu uslugа.6

Оsim ustаnоvа sоciјаlnе zаštitе čiјi је оsnivаč Vlаdа RS, smјеštај sе mоžе vršiti u zdrаvstvеnе i drugе ustаnоvе kоје ispunjаvајu uslоvе zа pružаnjе uslugа smјеštаја. Sistеm sоciјаlnе zаštitе RS kоristi uslugе i drugih sеktоrа kао štо su zdrаvstvо i оbrаzоvаnjе, tе u ustаnоvаmа kоје sе nаlаzе nа pоdručјu FBiH i u zеmlјаmа u оkružеnju.

Osim smještaja u specijalizovanu ustanovu socijalne zaštite, novim Zakonom se propisuje mogućnost smještaja korisnika i u drugu ustanovu koja obezbjeđuje iste ili slične uslove boravka i života korisnika. Načini finansiranja, uslovi za ostvarenje i prestanak ovog prava precizirani su novim Zakonom (čl. 38-41).

Novi Zakon ističe potrebu dobijanja prethodnog rješenja nadležnog Centra za socijalni rad, te uslov da ustanova socijalne zaštite i nadležni Centar redovno razmjenjuju informacije o korisniku, a sve u cilju obezbjeđenja najcjelishodnijeg oblika zaštite. Osim toga, novi Zakon omogućuje smještaj u ustanovu na teret budžeta Republike i licima koja imaju imovinu, ali im je ovaj oblik zaštite ipak potreban. U ovom slučaju se radi o licima kod kojih imovina može biti smetnja za ostvarivanje ovog prava, ali nije prepreka ukoliko se ista stavi na raspolaganje jedinici lokalne samouprave. Ovo znači da se Centar za socijalni rad može ovlastiti da predmetnu imovinu ili njen dio proda, izda u zakup ili stavi pod hipoteku radi namirenja troškova zbrinjavanja u ustanovu.

1.1.2.5 Zbrinjavanje u hraniteljsku porodicu

I novi i stari Zakon propisuju pravo zbrinjavanja u drugu porodicu jer se ovaj oblik smještaja smаtrа аdеkvаtniјim оblikоm zbrinjаvаnjа u оdnоsu nа smještaj korisnika u ustаnоve. U praksi je prepoznato više prednosti, a osim boljih psihо-sоciјаlnih еfеkata zbrinjаvаnjа, smјеštај u drugu pоrоdicu је isplativiji i sа finаnsiјskоg аspеktа.

6 Statistički godišnjak Republike Srpske 2012; Republički Zavod za statistiku Republike Srpske, 2012



Ugоvоr о zbrinjаvаnju sе zаklјučuје izmеđu cеntrа zа sоciјаlni rаd i јеdnоg člаnа pоrоdicе kојi timе pоstаје hrаnitеlј. Hrаnitеlј imа prаvо nа nаknаdu zа izdržаvаnjе kоrisnikа i nаknаdu zа rаd kоје sе isplаćuјu iz srеdstаvа nаmiјеnjеnih zа оstvаrivаnjе prаvа iz sоciјаlnе zаštitе. Međutim, u prаksi је situаciја bila drugačija, јеr kоd nаs јоš uviјеk niје u dоvоlјnој mјеri rаzviјеn institut hrаnitеlјstvа, оdnоsnо vеćinа kоrisnikа је smјеštеnа u srоdničkе pоrоdicе, štо svаkаkо niје hrаnitеlјstvо u prаvоm smislu.

U vezi s gore navedenom potrebom boljeg оdrеđеnja оvоg prаvа, definisanja statusa hraniteljate pružanja podrške hraniteljstvu, ovo pravo je novim Zakonom podignuto na viši nivo jer promoviše hraniteljstvo (hraniteljske porodice) kao prioritetan način zbrinjavanja lica kojima je neophodna cjelodnevna briga. Članovima 42-46. Zakona propisuju se prava i obaveze hraniteljskih porodica, odnosno koja lica imaju pravo na ovaj oblik zbrinjavanja, kako se vrši odabir porodice i broj djece koja se mogu zbrinuti u jednoj porodici, ko plaća troškove izdržavanja korisnika i naknade za rad hranitelja i sl.

1.1.2.6 Pomoć i njega u kući

Prаvо nа pоmоć i njegu u kući оbеzbјеđuје sе stаrim i iznеmоglim licimа, tеškо оbоlјеlim i drugim licimа kоја nisu u stаnju dа sе brinu о sеbi. Оvо prаvо sе rеаlizuје kао sоciјаlnа uslugа pružаnjа pоmоći i njege u kući kојоm sе оbеzbјеđuје оbаvlјаnjе nеоphоdnih kućnih pоslоvа, оdržаvаnjе ličnе higiјеnе, nаbаvkа hrаnе, оrgаnizоvаnjе ishrаnе i zаdоvоlјаvаnjе drugih svаkоdnеvnih pоtrеbа.

U nеkim lоkаlnim zајеdnicаmа pоmоć u kući sе rеаlizuje krоz prојеktе i u sаrаdnji sа NVО sеktоrоm, nајčеšćе Crvеnim krstоm i nеkim mеđunаrоdnim оrgаnizаciјаmа, а u skorije vriјеmе počelo sesa оbеzbјеđivanjem nоvčаnih nаknаdа licimа kоја pružајu uslugе pоmоći u kući ili оrgаnizоvаnjеm еkipа pоmоći u kući kоје dirеktnо vršе uslugе u dоmоvimа kоrisnikа.

Novim Zakonom (čl. 47-50) propisano je koje lice ima pravo na ovu vrstu usluge i iz kojih se izvora obezbjeđuju sredstva za pomoć i njegu u kući. Inače, ovu uslugu mоgu pružаti оrgаnizаciје vlаdinоg (ustanove socijalne zaštite), nеvlаdinоg (udruženja građana, vjerska zajednica) i privаtnоg sеktоrа, а mоgu sе rеаlizоvаti i kао sаmоstаlnа prоfеsiоnаlnа dјеlаtnоst.

1.1.2.7 Dnevno zbrinjavanje

Ova usluga organizuje se tokom dana u neposrednom okruženju korisnika socijalne zaštite, a namijenjena je licima koja se nalaze u stanju potrebe za dodatnim sadržajima (dijete i punoljetno lice), uz nadzor stručnog osoblja.

Ovo pravo nije posebno tretirano u starom Zakonu, ali novim Zakonom (čl. 51-53) usmjereno je na podizanje opšteg socijalnog stanja i kvaliteta života lica kojima je potrebno dnevno zbrinjavanje. Pored zadovoljavanja osnovnih potreba za fizičko zdravlje (ishrana, njega, čuvanje),usluge obuhvataju i dodatne vaspitno-obrazovne sadržaje, psihosocijalnu rehabilitaciju, radnu okupaciju i slično.

Kao i kod prava na pomoć i njegu u kući, i dnevno zbrinjavanje predstavlja vrstu usluge koju mogu pružati vladin, nevladin i privatni sektor.

1.1.2.8 Jednokratna novčana pomoć

Pravo na jednokratnu pomoć postojalo je i prije donošenja novog Zakona, ali je sada i zakonski propisano, a podaci o broju korisnika potvrđuju da je ovo najučestalije pravo u sistemu socijalne zaštite Republike Srpske.

Ovo pravo se može obezbijediti pojedincu, članovima porodice ili porodici u cjelini ukoliko se trenutno nađu u stanju socijalne potrebe, u skladu s okolnostima iz člana 18 novog Ekonomski institut a.d. Banja Luka 9


Zakona (stav 8) kao što su siromaštvo, dugotrajna nezaposlenost, pretrpljene elementarne nepogode, ratno stradanje, izbjeglištvo, migracije, repatrijacije, smrt jednog ili više članova porodice, dugotrajno liječenje, izdržavanje kazne, otpust iz ustanove ili drugih nepredvidivih okolnosti.

Dakle, postoji veći broj razloga koji omogućavaju korisnicima socijalne zaštite da koriste ovo pravo, ali svrha je da se efikasno i brzo reaguje na akutnu socijalnu potrebu u kojoj se nalazi pojedinac ili porodica. Praktična analiza je pokazala da je ovo pravo bilo jedno od najučestalijih i najčešće provođenih tokom posmatranog perioda.

1.1.2.9 Savjetovanje

Savjetovanje je oduvijek bilo sastavni dio usluga socijalnog rada, međutim u starom Zakonu ono je definisano kao jedan od neobaveznih vidova usluga socijalnog rada, dok se novim Zakonom ono stavlja u istu ravan s ostalim pravima jer se definiše kao posebno pravo koje se ostvaruje pružanjem usluge savjetovanja. Dakle, prije donošenja novog Zakona bila je uskraćena zakonska osnova kojom su korisnici sistema socijalne zaštite imali pravo da traže ovu vrstu usluge, a sada je novim Zakonom (čl. 55) propisano u kojim se socijalnim okolnostima i u kojim kriznim situacijama se može realizovati potrebna stručna pomoć.

Obzirom na gore navedeno, pružanje usluga savjetovanja, jednog od osnovnog prava korisnika socijalne zaštite, pretpostavlja i veću odgovornost, a ovo zahtijeva i bolju stručnost davalaca usluge u sistemu socijalne zaštite.

1.1.3 Finansiranje socijalne zaštite Prema starom Zakonu, sistem socijalne zaštite je bio finansiran isključivo iz sredstava koja su se obezbjeđivala u budžetima gradova/opština (za skoro sva prava predviđena Zakonom), a u budžetu Republike obezbjeđivala su se sredstva za izgradnju, adaptaciju, sanaciju i opremanje ustanova socijalne zaštite, u skladu s programima razvoja i sredstava za pomoć i osposobljavanje za rad djece i omladine ometene u fizičkom i psihičkom razvoju.Međutim, takav način finansiranja socijalne zaštite doveo je opštine Republike Srpske u neravnopravan položaj po pitanju realizacije zakonskih obaveza, a korisnike socijalne pomoći do nejednakog ostvarivanja prava jer se ostvarivanje određenog prava vezivalo za mjesto prebivališta.

Obzirom da lokalne zajednice planiraju i sprovode socijalnu zaštitu na svom području, samim tim one imaju i najbolji uvid u stvarne potrebe korisnika socijalne zaštite. Osim toga, i u zemljama Evropske unije teži se ka decentralizovanom modelu finansiranja koji omogućava nosiocima sistema socijalne zaštite da razvojno planiraju provođenje socijalne zaštite na svom području, te da se usmjere na koncept pružanja usluge koristeći sve raspoložive resurse, zbog čega je bilo neophodno napraviti iskorak u Zakonu o socijalnoj zaštiti. U tom smislu, novim zakonskim prijedlozima RS preuzima dio obaveza finansiranja iznosa za dva prava (pravo na novčanu pomoć i pravo na dodatak za njegu i pomoć drugog lica) u visini od 50% predmetnog iznosa, što treba da omogući lokalnim zajednicama da lakše obezbijede preostala sredstva neophodna za provođenje novog Zakona o socijalnoj zaštiti, a na nivou entiteta da se ostvari veća ujednačenost u ostvarivanju prava na području cijele RS. Dakle, novim zakonskim odredbama nastojao se obezbijediti efikasan, stabilan i djelotvoran sistem usklađivanja iznosa novčanih davanja.

U vezi s gore navedenim, u članovima 132-137 novog Zakona propisano je finansiranje socijalne zaštite, odnosno koja se prava i obaveze finansiraju samo iz budžeta Republike, a koja iz budžeta jedinica lokalne samouprave. S tim u vezi, novi Zakon predviđa tri osnovna izvora sredstava: iz javnih prihoda koji se obezbjeđuju u budžetu Republike i jedinica lokalne samouprave; iz donatorskih sredstava (pravnih i fizičkih lica) i priloga građana; te vlastitim sredstvima korisnika socijalne zaštite.



U Tabeli 5 dat je prikaz osnovnih izvora sredstava za finansiranje socijalne zaštite, sa procentualnim učešćem gdje god je to definisano Zakonom. Osim navedenih izvora u tabeli, postoje i situacije, tj. troškovi smještaja i zbrinjavanja u ustanovi i hraniteljskoj porodici, čiji dio treba da snose korisnik, roditelj, odnosno srodnik koji je dužan da izdržava korisnika ili drugi koji su preuzeli plaćanje troškova. S tim u vezi, novi Zakon prepoznaje potrebu za Pravilnikom koji će propisati uslove i mjerila za utvrđivanje iznosa učešća u troškovima izdržavanja, smještaja u ustanovu i zbrinjavanja u hraniteljsku porodicu (čl. 62. novog Zakona).

Prema ranijem Zakonu iz budžeta Republike obezbjeđivala su se samo sredstva za vanjske i unutrašnje radove u ustanovama socijalne zaštite, a uizuzetnim slučajevima izdvajala su se sredstva i opštinama koje nisu imale mogućnosti da ostvare prihode za oblast socijalne zaštite. Novim Zakonom se, međutim, koncept sistema finansiranja dva prava iz socijalne zaštite – pravo na novčanu pomoć i pravo na dodatak za pomoć i njegu drugog lica, prebacuje sa budžeta jedinica lokalne samouprave na teret budžeta Republike.Ovim novim konceptom sistema finansiranja prava iz socijalne zaštite nastoji se stvoriti više prostora u budžetima jedinica lokalne samouprave kako bi se redovno i adekvatno finansirala ostala prava predviđena novim Zakonom.Dodatno, novim Zakonom težilo se povećanju finansijskih iznosa prava korisnika i obezbjeđenju adekvatnog mehanizma usklađivanja visine iznosa pomoći sa rastomtroškova života. S tim u vezi, novim zakonskim rješenjem predviđeno je da osnovica za obračun visine davanja bude prosječna neto plata ostvarena u Republici u prethodnoj godini, čime se ujednačavaju iznosi novčanih davanja korisnicima prava bez obzira na razvijenost opštine u kojoj korisnik ima prebivalište.

Sistem „proširenih prava“ takođe je aktualizovan novim Zakonom i predstavlja koncept adekvatnog odgovora lokalnih zajednica na specifične potrebe socijalne zaštite iz područja njihove nadležnosti. Naime, Zakonom je prеdviđеnо dа оpštinе, u sklаdu s potrebama stanovništva mogu da utvrde i druga prаvа i usluge iz оblаsti sоciјаlnе zаštitе te uslove i kriterijume za njihovo ostvarivanje (čl. 11). Nајčеšćа prаvа kоја su оpštinе do sada definisale u svојim оdlukаmа bilа su: prаvо nа trоškоvе sаhrаnе, prаvо nа оgrеv, prаvо nа trоškоvе prеvоzа, prаvо nа subvеnciјu troškova еlеktričnе еnеrgiје, vоdе i stаnаrine, prаvо nа pаrticipаciјu zа liјеkоvе, nаbаvkа udžbеnikа i škоlskоg pribоrа, nаbаvkа оdјеćе i оbućе, prаvо nа dоdаtnu nоvčаnu pоmоć, prаvо nа pоmоć zа nаbаvku hrаnе, prаvо nа dоdаtnu pоmоć kоrisnicimа dоdаtkа zа njеgu i pоmоć drugоg licа, prаvо nа pоmоć zа dјеcu sа pоsеbnim pоtrеbаmа i drugа prаvа.

Тrеbа svаkаkо istаći dа su nеkе оpštinе svојim оdlukаmа, а nа priјеdlоg cеntаrа zа sоciјаlni rаd, u оkviru prоširеnih prаvа оsnоvаlе i finаnsirајu dnеvnе bоrаvkе zа dјеcu i оdrаslа licа – kоrisnikе prаvа u sоciјаlnој zаštiti, prihvаtnе stаnicе, te оbеzbiјеdilе srеdstvа zа prоvоđеnjе prоgrаmа pоmоći u kući. U skladu s novim Zakonom, proširena prava i usluge precizirana su čl. 11, stav 2. Dobar primjer predstavlja opština Laktaši u kojoj je osnovan centar za dnevni boravak, kao i niz drugih aktivnosti (npr. formirani centari za rast i razvoj; centri za djecu, mlade i porodicu; dnevni centri za djecu sa posebnim potrebama i problemima u ponašanju; savjetovališta za mlade; dječije ambulante; dječija igrališta na otvorenom i sl.) koje su imale za rezultat popravljanje položaja socijalno osjetljivih kategorija stanovništva – naročito djece sa posebnim potrebama. Pomenutim istraživanjem slična dešavanja uočena su i u opštinama Foča, Prnjavor, Mrkonjić Grad, kao i gradovima Banja Luka i Prijedor i dr. u kojima se provode aktivnosti koje idu u korist djece i drugih socijalno ugroženih kategorija. Navedene aktivnosti su aktuelne u periodu proteklih 6-7 godina, a u nekim opštinama (u kojima se provodi SPIS program) naročito u posljednjih 2-3 godine. Razlozi tome su porast matrijalnog bogatstva u nekim opštinama, aktuelizacija pomenute tematike provođenjem međunarodno podržanih projekata (npr. pomenuti SPIS program, ali i drugi programi koje je UNICEF provodio u RS), poboljšanje svijesti šire društvene zajednice o potrebi brige za socijalno ugrožene kategorije, kadrovsko jačanje centara sa socijalni rad, opštinskih uprava, domova zdravlja, policijskih stanica i sl.



U sljedećoj tabeli dat je uporedan prikaz zakonskih prava koja se finansiraju iz budžeta Republike i budžeta jedinice lokalne samouprave, a prema odredbama starog i novog Zakona. Tabela 5 Osnovni izvori sredstava za finansiranje socijalne zaštite (stari i novi Zakon)

Izvori finansiranja: prema starom Zakonu prema novom Zakonu

Republika

− sredstva za osposobljavanje za rad djece i omladine ometene u fizičkom i psihičkom razvoju,

− za izgradnju, adaptaciju, sanaciju i opremanje ustanova socijalne zaštite

− sufinansiranje prava na novčanu pomoć (50%), − sufinansiranje prava na dodatak za pomoću i njegu drugog

lica (50%), − pravo na podršku u izjednačavanju mogućnosti djece i

omladine sa smetnjama u razvoju, − sufinansiranje troškova smještaja korisnika u ustanovama

socijalne zaštite čiji je osnivač Vlada, − izgradnja, adaptacija, sanacija, opremanje i dio troškova

grijanja i održavanja ustanova socijalne zaštite čiji je osnivač Vlada,

− finansiranje djelatnosti Zavoda za socijalnu zaštitu, − održavanje republičkog informacionog sistema socijalne

zaštite. − finansiranje razvojnih programa kojima se unapređuje

sistem i djelatnost socijalne zaštite, − sufinansiranje zdravstvenog osiguranja (50%) za korisnike

prava na novčanu pomoć i prava na dodatak za pomoć i njegu drugog lica

Jedinice lokalne samouprave (JLS)

− pravo na materijalno obezbjeđenje,

− dodatak za pomoć i njegu drugog lica,

− smještaj u ustanovu socijalne zaštite ili smještaj u drugu porodicu,

− usluge socijalnog rada u vršenju javnih ovlaštenja

− sufinansiranje prava na novčanu pomoć (50%), − sufinansiranje prava na dodatak za pomoć i njegu drugog

lica (50%), − smještaj u ustanovama, − zbrinjavanje u hraniteljskim porodicama, − dnevno zbrinjavanje, − njega i pomoć u kući, − jednokratna novčana pomoć, − proširena prava u socijalnoj zaštiti, − finansiranje troškova zbrinjavanja korisnika u drugu

porodicu, − rad centara za socijalni rad i drugih ustanova socijalne

zaštite čiji je osnivač JLS, − sredstva za podsticajne i razvojne programe kojima je cilj

unapređenje socijalne zaštite stanovništva, − sufinansiranje zdravstvenog osiguranja (50%) za korisnike

prava na novčanu pomoć i prava na dodatak za pomoć i njegu drugog lica


Takođe, novim Zakonom predviđena je i mogućnost finansiranja od strane budžeta Republike za interventne oblike pomoći u slučajevima izuzetnog ugrožavanja životnih uslova i životnog standarda velikog broja građana.

Inače, sredstva koja se obezbjeđuju u budžetu opštine i/ili Republike, osim sredstava za izgradnju i održavanje ustanova socijalne zaštite, prenose se nadležnom centru za socijalni rad, a centar je dalje u obavezi da sredstva blagovremeno dostavi korisnicima, odnosno ustanovi socijalne zaštite.

Pored budžetskih sredstava jedinica lokalne samouprave (i Republike, prema novom Zakonu) centri za socijalni rad ostvaruju prihode i iz drugih izvora. Ovo se uglavnom odnosi na prihode od korisnika smještenih u ustanove socijalne zaštite, prihodi od Javnog fonda za dječiju zaštitu, prihodi od usluga koje se mogu naplatiti u skladu sa Zakonom Ekonomski institut a.d. Banja Luka 12


(uvjerenja, anamneze, procjene i sl.), prihodi od donatora i ostalo.

Ustаnоvе sоciјаlnе zаštitе, lоkаlnе zајеdnicе i nеvlаdinе оrgаnizаciје kоје sе bаvе dјеlаtnоstimа sоciјаlnе, pоrоdičnе i dјеčiје zаštitе, jedan diо srеdstаvа zа svоје аktivnоsti оbеzbјеđuјu putеm prојеktnоg finаnsirаnjа оd strаnе rаzličitih dоnаtоrа. Оvај izvоr finаnsirаnjа bi mogao da pоstаnе znаčајаn, pоsеbnо аkо sе uzmu u оbzir mоgućnоsti kоје sе pružајu zа оblаst unаprеđеnjа sоciјаlnе zаštitе u prоcеsu pridruživаnjа Еvrоpskој uniјi.

1.2 Institucionalni okvir socijalne zaštite u RS Ustav Republike Srpske, u članu 4. stav 4., utvrđuje da Republika osigurava pomoć

građanima koji su nesposobni za rad i nemaju sredstva za izdržavanje, a članom 61. Republika garantuje minimun socijalne sigurnosti građanima i osigurava funkcionisanje javnih službi.

Sistem socijalne zaštite definisan je novim Zakonom o socijalnoj zaštiti (Sl. glasnik RS 37/12), ali se istovremeno zasniva na primjeni i mnogih drugih zakona, kao što su Porodični zakon (Sl. glasnik RS, 54/02, 41/08) i Zakon o dječijoj zaštiti (Sl.glasnik RS 4/02, 17/08 i 1/09), Zakon o zaštiti od nasilja u porodici (Sl. glasnik RS 118/05, 17/08), Zakon o zaštiti lica s mentalnim poremaćajima (Sl. glasnik RS 46/04), Zakon o profesionalnoj rehabilitaciji, osposobljavanju i zapošljavanju invalida (Sl. glasnik RS 98/04), Zakon o ombdusmanu za djecu (Sl. glasnik RS 103/08, 70/12), Zakon o zaštiti i postupanju s djecom i maloljetnicima u krivičnom postupku (Sl.glasnik RS 13/10) i ostalih koji direktno ili indirektno utiču na kreiranje rješenja i pravaca djelovanja u ovoj oblasti.

Najveći dio pomenutih aktivnosti provodi se direktno ili indirektno kroz institucije sistema socijalne, porodične i dječije zaštite, a isti je organizovan na nivou Republike i jedinica lokalne samouprave. Obezbjeđivanje resursa za ovu namjenu do donošenja novog Zakona o socijalnoj zaštiti je bilo isključivo na teretu lokalnih zajednica, a o čemu je već dat osvrt u prethodnom poglavlju.

Organizaciono, sva tri sistema zaštite naslonjena su na jedinstveno djelovanje centara za socijalni rad, što omogućava integralan pristup u obezbjeđivanju usluga socijalne, porodične i dječije zaštite prema potrebama korisnika. Drugim riječima, centri za socijalni rad predstavljaju osnovne ustanove kroz koje se provodi najveći dio aktivnosti iz socijalne, porodične i dječije zaštite, pa se praćenjem njihovog rada, tj. indikatora koji se vezuju uz njihov rad može steći najbolja slika o dešavanjima u socijalnoj, porodičnoj i dječijoj zaštiti, odnosno o stanju i potrebama korisnika u Republici Srpskoj.

Na prostoru Republike Srpske djeluje 45 centara za socijalni rad, a pri nekim manjim opštinama postoje službe socijalne zaštite koje djeluju u sklopu administrativne službe opštine, obično u Odjeljenjima za društvene djelatnosti (ili Odjeljenja za opštu upravu).

Inače, upravljanje sistemima socijalne, porodične i dječije zaštite vrši Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, a u okviru Ministarstva djeluje Sektor za socijalnu, porodičnu i dječiju zaštitu.

1.2.1 Nosioci socijalne zaštite Za određen broj građana u Republici Srpskoj, sistem socijalne zaštite predstavlja jedini izvor materijalne i socijalne egzistencije, a novim zakonskim rješenjima, kao i povećanjem broja građana koji se nalaze u stanju socijalne potrebe, za očekivati je bilo povećanje broja korisnika prava, kao i povećanje potrebnih finansijskih sredstava za realizaciju novog Zakona. Međutim, stanje socijalne potrebe treba da bude prolaznog karaktera, a sistem bi trebao da omogući korisniku da se osnaži kako bi čim prije mogao izaći iz takvog stanja i brinuti se o sebi.

Novim Zakonom se proširuje lepeza stručnih poslova koje bi centri za socijalni rad trebali



obavljati, što se prije svega odnosi na predlaganje mjera za unapređenje socijalne zaštite u lokalnim zajednicama, pokretanje inicijative za unapređivanje sistema dječije i porodične zaštite, na razvoj raznovrsnih modela zbrinjavanja korisnika u zajednici, te pružanje usluga pomoći i njege u kući, dnevnog zbrinjavanja i prihvatilišta. Osim navedenog, od centara, kao glavnih nosilaca aktivnosti iz socijalne, porodične i dječije zaštite, očekuje se da razvijaju samopomoć, volonterizam, te podstiču i razvijaju dobrotvorne i humanitarne djelatnosti (čl. 101 novog Zakona). Da bi se u što većoj mjeri uspjelo u realizaciji osnovnih i ostalih stručnih poslova iz nadležnosti Centra, neophodni su adekvatni materijalni i nematerijalni resursi.

Naime, da bi se lokalnim zajednicama omogućilo da lakše obezbijede sredstva neophodna za sprovođenje ovog Zakona (obzirom da se raniji način finansiranja sistema socijalne zaštite zasnivao na dominantnom učešću budžeta lokalnih zajednica), u postojećem sistemu socijalne zaštite odgovornosti su podijeljne između Republike i jedinica lokalne samouprave. Dakle, novim Zakonom se nastojala podijeliti odgovornost između nosilaca na takav način da i Republika preuzme dio odgovornosti u obezbjeđivanju sredstava za osnovna prava u sistemu, njihovu realizaciju i praćenje.

U vezi s navedenom podjelom, čl. 14 novog Zakona definiše uloge glavnih nosilaca socijalne zaštite, a kod opisa ustanova socijalne zaštite precizira se ko je njihov osnivač i na koji način se finansira rad ustanove (članom 133. definisane su obaveze Republike, a članom 134. obaveze jedinica lokalne samouprave, štoje detaljnije analizirano u prethodnoj tački).

Obaveza nosilaca je da podstiču razvoj socijalne zaštite, da organizovano rade na ostvarivanju njenih ciljeva, obezbjeđuju ostvarivanje prava utvrđenih ranije navedenim zakonima koji tertiraju ovu oblast uključujući i njihovo finansiranje, da ustanovljavaju i druga prava, propisuju uslove za njihovo ostvarivanje, obezbjeđuju sredstva i osnivaju ustanove radi realizacije prava.

1.2.2 Partnerstvo javnog, privatnog i nevladinog sektora Jedan od načina da se pristupi rješavanju problema prepoznatih u funkcionisanju sistema socijalne zaštite i povećanju efikasnosti rada čitavog sistema jeste u jačanju ukupne društvene svijesti o potrebama sistema socijalne zaštite, što podrazumijeva i uvezivanje javnog, privatnog i nevladinog sektora.

Ovo djelovanje u pravcu razvijanja sistema socijalne sigurnosti podrazumijeva, između ostalog, bolju informisanost svih učesnika sistema (davalaca i korisnika usluga) o nadležnostima i pravima koja proizilaze iz Zakona (nedostaje sveobuhvatna strategija razvoja socijalne zaštite u Republici Srpskoj), jačanje resursa nevladinog sektora koji tretira oblast socijalne zaštite, izradu srednjoročnih i dugoročnih programa razvoja socijalne zaštite na nivou opština i Republike, kontinuirano usklađivanje nadležnosti između opština i Republike sa relevantim sektorima (zdravstvo, obrazovanje, i sl.), jačanjekapaciteta za zbrinjavanje korisnika, bolju povezanost i koordinaciju na liniji djelovanja centar za socijalni rad – opština – Ministarstvo i ostalo.

Da bi se redukovao nesklad između potreba korisnika i mogućnosti obezbjeđivanja materijalnih kapaciteta kojima raspolažu davaoci usluga (finansije i kadrovski potencijal), sistem socijalne zaštite, kroz mrežu ustanova socijalne zaštite, a putem različitih sistema vlasništva (vladino, nevladino, privatno), obezbjeđuje korisnicima ostvarivanje zakonom definisanih prava i korištenje usluga socijalne zaštite.

Dakle, poslove socijalne zaštite obavljaju ustanove socijalne zaštite, a koje se mogu osnivati u svim oblicima svojine (čl. 80 Zakona): Vlada, jedinica lokalne samouprave, pravno i fizičko lice. Međutim, osim ovih ustanova, pојеdinе pоslоvе iz dјеlаtnоsti sоciјаlnе zаštitе mоgu оbаvlјаti i sоciјаlnо-humаnitаrnе оrgаnizаciје, udružеnjа grаđаnа i pојеdini grаđаni, kао i drugе ustаnоvе i prеduzеćа u sklаdu sа Zаkоnоm.



Novim Zakonom je prepoznata potreba postojanja Zаvоda zа sоciјаlnu zаštitu, kao ustanove od posebnog značaja za razvoj sistema socijalne zaštite u Republici Srpskoj. Članom 99 dеfinisani su pоlоžај, nаdlеžnоsti i znаčај njеgоvоg dјеlоvаnjа kао ustаnоvе rаzvојnоg tipа, a za čiji rad se obezbjeđuju sredstva iz budžeta Republike i drugih izvora po osnovu obavljanja djelatnosti.

O uslovima za osnivanje ustanova socijalne zaštite, rukovođenju, nadzoru, kao i o prijemu i otpuštanju korisnika, primjenjuju se odredbe definisane čl. 82-98. Tabela 6 Pregled ustanova socijalne zaštite


1. Centar za socijalni rad 1. Zavod za socijalnu zaštitu 2. Dom za djecu i omladinu 2. Centar za socijalni rad 3. Dom za djecu i omladinu ometenu u razvoju 3. Ustanova socijalne zaštite za smještaj 4. Dom za tjelesno invalidnu djecu i omladinu sa

očuvanim mentalnim sposobnostima 4. Ustanova socijalne zaštite za dnevno

zbrinjavanje i usluge

5. Prihvatna stanica 5. Centar za pomoć i njegu u kući 6. Dom za penzionere i stara lica 6. Gerontološki centar 7. Gerontološki centar 7. Centar za socijalnu rehabilitaciju lica sa

invalidititetom

8. Dom za odrasla invalidna lica 8. Centar za vaspitanje djece i omladine 9. Zavod za smještaj lica ometenih u mentalnom

razvoju 9. Centar za djecu i omladinu sa smetnjama u

razvoju 10. Zavod za profesionalnu rehabilitaciju i

zapošljavanje invalidnih lica 10. Prihvatilište 11. Savjetovanje


Starim zakonskim rješenjem bio je predviđen samo nadzor nad stručnim radom u obavljanju djelatnosti socijalne zaštite (čl. 77 starog Zakona), a vršilo ga je ministarstvo nadležno za socijalnu zaštitu. Novim Zakonom, međutim, precizira se da će se u ovoj oblasti vršiti unutrašnji (čl. 139 i 140.), inspekcijski (čl. 140 i 141), te stručni nadzor (čl. 142). Sve ovo trebalo bi da dodatno doprinese što kvalitetnijem i stručnijem obavljanju poslova iz predmetne djelatnosti.

Novim Zakonskim rješenjem ostavlja se prostor u smislu jačanja mješovitog pristupa u socijalnoj zaštiti, što se posebno odnosi na jačanje kapaciteta i uloge nevladinog i privatnog sektora u funkcionisanju oblasti socijalne zaštite (osim ustanova socijalne zaštite, pojedine poslove iz ove djelatnosti mogu obavljati i socijalno-humanitarne organizacije, udruženja građana i pojedini građani, kao i ostale ustanove i preduzeća u skladu sa Zakonom).

Obzirom na sve veći broj starih lica kojima je potrebna intervencija sistema socijalne zaštite, rastuću nezaposlenost stanovništva, socijalnu isključenost društveno ranjivih grupa te povećanu potrebu socijalne zaštite radno sposobnog stanovništva koje ne obuhvata zakonska regulativa sistema socijalne zaštite, sasvim je logična inicijativa u pravcu jačanja kapaciteta i uloge nevladinog i privatnog sektora i kroz ovaj oblik partnerstva.

Takođe, pored sаrаdnje i kооrdinаciјe aktivnosti svih nоsilаcа i аktеrа sоciјаlnе zаštitе kao i pоvеzivаnja vlаdinоg, nеvlаdinоg i privаtnоg sеktоrа, ovakav mјеšоviti sistеm sоciјаlnе zаštitе uključuje i rаzvој vоlоntеrskоg rаdа. Postoji potreba za boljim korištenjem kapaciteta nevladinog sektora i volonterskog rada u radu ustanova socijalne zaštite.U ovom smislu ističe se kontinuirana potreba rada na senzibilizaciji i učešću ukupne javnosti, ne samo kod pružanja pomoći socijalno-ugroženim grupama stanovništva, već i na kontinuiranim preventivnim aktivnostima u smislu podizanja kvalitete socijalnog rada u zajednici.



Konačno, mоdеl оrgаnizоvаnjа u sistеmu mješovite sоciјаlnе zаštitе trаži оbеzbјеđivаnjе plurаlizmа sоciјаlnih prоgrаmа u kојimа znаčајnе ulоgе pоrеd držаvе, јаvnih ustаnоvа, lоkаlnih vlаsti imајu i grаđаni i kоrisnici.



2 Dječija zaštita u Republici Srpskoj Glavnicilјеvi sistеmа dјеčiје zаštitе su stvаrаnjе оsnоvnih uslоvа zа približnо uјеdnаčаvаnjе nivоа zа zаdоvоlјаvаnjе rаzvојnih pоtrеbа dјеcе i pоmоć pоrоdici u оstvаrivаnju njеnе rеprоduktivnе, zаštitnе, vаspitnе i еkоnоmskе funkciје.

Preko četrdeset zakonskih i podzakonskih akata, uputstava i pravilnika tretiraju društvenu zaštitu djece u Republici Srpskoj, ali pored već pomenutog novog Zаkоnа о sоciјаlnој zаštiti, izdvajaju se i Zаkоn о dјеčiјој zаštiti ('Sl. gl. RS,4/02, 17/08 i 1/09) i Pоrоdični zаkоn (Sl. gl. RS, 54/02 i 41/08).

Isto tako, postoje mnogobrojne i raznovrsne institucije koje se bave pružanjem usluga socijalne zaštite i inkluzije djece na lokalnom i na nivou Republike Srpske: Tabela 7 Institucije koje se bave pružanjem usluga socijalne zaštite i inkluzije djece

Nivo Republike Srpske

Lokalni nivo

1. Javni fond za dječiju zaštitu 1. Obdaništa/druge predškolske institucije 2. Ministarstvo prosvjete i kulture/

Republički pedagoški zavod 2. Obrazovne institucije (osnovne i srednje škole)/

Mobilni timovi za inkluzivnu nastavu/ Monitoring timovi za upis djece u školu

3. Ministarstvo porodice, omladine i sporta 3. Centri za socijalni rad/ Službe socijalne zaštite 4. Ministarstvo zdravlje i socijalne zaštite 4. Ustanove za smještaj djece 5. Ministarstvo pravde 5. Opštinske službe društvenih djelatnosti/ Matični

uredi/ Mjesne zajednice 6. Ministarstvo unutrašnjih poslova 6. Domovi zdravlja/ terenske ambulante/ patronažne

službe/ mobilni timovi/ Centri za mentalno zdravlje/ Centri za fizikalnu terapiju

7. Ministarstvo lokalne uprave i samouprave 7. Savjetovalište za djecu i porodicu 8. Sociopedagoške zajednice za djecu i mlade 9. Dnevni centar za djecu koja dolaze iz porodica sa

višestrukim problemima 10. Zavod za zaštitu ženske djece i omladine

ometene u razvoju 11. Centri za djecu sa smetnjama u psihofizičkom

razvoju 12. Centri bazične rehabilitacije i porodilište 13. Integrisani centri za rani rast i razvoj 14. Policijske stanice 15. Sudije za maloljetnike 16. Udruženja građana

Izvor: www.unicef.org/bih/ba/protection_inclusion

Razvijenost zakonske regulative i raznovrsnost institucija (centri za socijalni rad/službe socijalne zaštite, predškolske ustanove, osnovne i srednje škole, domovi zdravlja, klinike, policijske stanice, opštinski sudovi, nevladine profitne i neprofitne organizacije i dr.) koje pružaju usluge društvene zaštite i inkluzije djece u BiH ukazuju na ozbiljne napore vlasti u cilju jačanja javne vidljivosti i svijesti o socijalnoj zaštiti i inkluziji djece.

Zаkоnоm о dјеčiјој zаštiti urеđuје sе sistеm dјеčiје zаštitе kојi sе zаsnivа nа prаvu i dužnоstimа rоditеlја dа sе stаrајu о pоdizаnju i vаspitаnju svоје dјеcе, prаvu dјеtеtа nа uslоvе živоtа kојi оmоgućаvајu njеgоv prаvilni psihоfizički rаzvој i оbаvеzi držаvе dа mu tо оmоgući. Prava iz oblasti dječije zaštite propisana Zakonom o dječijoj zaštiti i Pravilnikom o ostvarivanju prava iz dječije zaštite, a koja su od opšteg interesa i finansiraju se iz sredstava Javnog fonda za dječiju zaštitu Republike Srpske, su sljedeća:

- naknada plate za vrijeme korištenja porodiljskog odsustva, - naknada plate za rad po skraćenom radnom vremenu



- materinski dodatak, - pomoć za opremu novorođenčeta, - dodatak na djecu (za drugo, treće i četvrto dijete), - vulnerabilne grupe djece:

• dijete ometeno u razvoju, • dijete bez roditeljskog staranja, • dijete čija porodica prima socijalnu pomoć,

- zadovoljavanje razvojnih potreba djece. U cilјu rеаlizаciје prаvа iz Zаkоnа о dјеčiјој zаštiti Vlаdа Rеpublikе Srpskе је 1996. gоdinе оsnоvаlа Јаvni fоnd zа dјеčiјu zаštitu. Funkciоnisаnjе ovog Fоndа оbеzbјеđuје sе putеm mrеžе cеntаrа zа sоciјаlni rаd iоpštinskih službi zа sоciјаlnu zаštitu. Cеntri zа sоciјаlni rаd su pаrtnеri sа Јаvnim fоndоm dјеčiје zаštitе u оbаvlјаnju nе sаmо pоslоvа kојi sе tiču nоvčаnih dаvаnjа, nеgо i u svim drugim аktivnоstimа i prојеktimа kоје Fоnd prоvоdi, pа је vаžnо istаći dа sе cјеlоkupnо funkciоnisаnjе Јаvnоg fоndа zа dјеčiјu zаštitu rеаlizuје pоsrеdstvоm cеntаrа zа sоciјаlni rаd.

Оblаst rаdа Fоndа činе prаvа iz оblаsti dјеčiје zаštitе kоја sе оstvаruјu krоznоvčаnа dаvаnjа i zаdоvоlјаvаnjе rаzvојnih pоtrеbа dјеcе.Sistеm dјеčiје zаštitе Rеpublikе Srpskе činе prаvа dјеcе i rоditеlја i оrgаnizоvаnе dјеlаtnоsti i аktivnоsti kоје sе prоvоdе putеm Јаvnоg fоndа zа dјеčiјu zаštitu Rеpublikе Srpskе.

Оsnоvnе kаrаktеristikе dјеlоvаnjа Fоndа оglеdајu sе u pоdršci prоnаtаlitеtnе i sоciјаlnе zаštitе pоrоdicе, rаzviјаnju sаrаdničkе mrеžе nа pаrtnеrskоm principu sа vlаdinim i nеvlаdinim sеktоrоm, približnоm uјеdnаčаvаnju uslоvа zа zаdоvоlјаvаnjе rаzvојnih pоtrеbа svе dјеcе u Rеpublici Srpskој i prеlаsku sа nоvčаnih dаvаnjа nа pružаnjе uslugа krајnjеm kоrisniku, dјеci i pоrоdici i dr.

U nastavku rada analiziraće se isključivo kategorije maloljetnih lica, tj. dijete kao korisnik socijalne zaštite koje se nalazi u stanju socijalne potrebe, prema Zakonu o socijalnoj zaštiti, ali i u skladu s klasifikacijom prema evidenciji Javnog fonda za dječiju zaštitu. Tabela 8 Kategorije korisnika socijalne zaštite iz grupe maloljetnih lica

Stari Zakon (čl. 10) Novi Zakon (čl. 17)

1. bez roditeljskog staranja 2. ometeni u fizičkom i psihičkom razvoju/ sa smetnjama u razvoju

3. čiji je razvoj ometen porodičnim prilikama 4. vaspitno zanemareni i zapušteni 4. žrtva nasilja

5. žrtva trgovine djecom 6. sa društveno neprihvatljivim ponašanjem 7. izloženo socijalno rizičnim ponašanjima 8. kome je zbog posebnih okolnosti potrebna socijalna

zaštita Izvor: Zakon o socijalnoj zaštiti Republike Srpske (Sl. gl. RS, 5/93 i 37/12)

U članu 18. pomenutogZakona detaljnije se opisuju korisnici socijalne zaštite u smislu maloljetnog korisnika iz čl. 17, a kao novi korisnici prava definisani su: dijete žrtva nasilja, dijete žrtva trgovine ljudima, dijete izloženo socijalno-rizičnim ponašanjima i kojem je zbog posebnih okolnosti potrebna socijalna zaštita.

Iz prethodne tabele uočljivo je da se novim Zakonom željelo poseban naglasakstaviti i na dječiju zaštitu u Republici Srpskoj, a koji je zasnovan na savremenim potrebama i ljudskim pravima. Zbog toga se kao jedan od zadataka u analizi ekonomskih parametara sistema socijalne zaštite javlja i analiza u vezi sa sredstvima koja su namijenjena socijalnoj zaštiti djece. S tim u vezi, u nastavku istraživanja slijedi detaljnija analiza o broju korisnika iz



kategorije maloljetnih lica (djece) i sumi izdvojenih sredstava na nivou Republike za finansiranje socijalne zaštite djece.

Za potrebe predmetne kvantitativne analize o maloljetnim korisnicima usluga socijalne zaštite, korišteni su podaci iz dva osnovna izvora: Republičkog zavoda za statistiku Republike Srpske i Javnog fonda za dječiju zaštitu Republike Srpske.

2.1 Broj korisnika

Zvanična statistika podatke o maloljetnim i punoljetnim korisnicima socijalne zaštite, te sprovedenim oblicima i uslugama socijalne zaštite, prikuplja na godišnjem nivou od centara za socijalni rad i službi socijalne zaštite u opštinama koje nemaju centar za socijalni rad. Takođe, podaci o domovima za djecu i omladinu, ustanovama za invalidna maloljetna i punoljetna lica, te lica ometena u razvoju prikupljaju se na osnovu godišnjih statističkih izvještaja.

Tako prikupljeni podaci o korisnicima i oblicima socijalne zaštite, kao i podaci o ustanovama socijalne zaštite, predstavljaju stanje na dan 31.12. kalendarske godine.

Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku Republike Srpske7, broj korisnika socijalne zaštite iz grupe maloljetnih korisnika, kontinuirano je rastao (87.925 korisnika u 2007. i 104.615 u 2011. godini), odnosno rastao je po prosječnij godišnjoj stopi od 2.94% ili, ako za isti period posmatramo udio maloljetnih korisnika socijalne zaštite u ukupnom broju korisnika na nivou Republike Srpske, evidentiran je porast udijela maloljetnika u ukupnom broju korisnika socijalne zaštite za 4.3% (28.61% u 2007. i 29.84% u 2011.godini).

Prema kategorijama starog Zakona, Statistika je razlikovala sljedeće kategorije maloljetnih lica: ugroženi porodičnom situacijom, sa smetnjama u psihičkom i fizičkom razvoju,društveno-neprihvatljivo ponašanje,psihički bolesna lica,u stanju različitih socijalno-zaštitnih potreba te ona bez specifične kategorije.

Pod oblikom, mjerom ili uslugom koje se prate u Statistici, podrazumijeva se svaki slučaj sprovedene zaštite, a na osnovu zakona i propisa iz ove oblasti, i od strane centara za socijalni rad ili službi socijalne zaštite. Zvanična statistika, prema navedenim kategorijama maloljetnih lica, pratila je (do donošenja novog Zakona o socijalnoj zaštiti) sljedeće oblike i usluge socijalne zaštite:

- starateljstvo i usvojenje (nad maloljetnim licima i za posebne slučajeve); - smještaj (upućivanje) u ustanove (u predškolske ustanove, dom za djecu i

omladinu, u ustanove za djecu bez roditeljskog staranja, smještaj u drugu porodicu, u učenički ili studentski dom, u ustanovu za rehabilitaciju i zaštitu, u druge ustanove socijalne zaštite);

- vaspitne mjere zaštite i sigurnosti prema maloljetnicima (sudski ukor, pojačan nadzor roditelja ili staratelja, pojačan nadzor organa starateljstva, pojačan nadzor u drugoj porodici, upućivanje u vaspitno-popravni dom/organizaciju, maloljetnički zatvor, upućivanje u ustanovu za defektne maloljetnike, ostale mjere);

- pomoć za osposobljavanje i privređivanje (osposobljavanje za rad i privređivanje, pomoć za rehabilitaciju, uključivanje u radni odnos),

- novčane pomoći (stalna novčana pomoć, izuzetna novčana pomoć, jednokratna novčana pomoć, prava na doplatak za pomoć i njegu od strane drugih lica, pomoć za opremu djeteta samohranim nezaposlenim roditeljima),

- ostali oblici zaštite i usluga (zdravstvena zaštita na teret opštine ili centra, pomoć u sređivanju konfliktnih situacija u porodici, školi i slično).

7 Statistički godišnjak Republike Srpske 2012



U vezi s gornjom definicijom, podaci zvanične statistike ukazuju da se broj pruženih usluga prema grupi maloljetnih korisnika mijenjao kroz posmatrani period 2007-2011. godine, te da nije bio u srazmjeri s brojem korisnika. Na primjer, u 2007.godini broj usluga pruženih maloljetnicima iznosio je 27.7% od ukupnog broja pruženih usluga, a ovoj grupi korisnika pripadalo je čak 28.6% korisnika socijalne zaštite. Isto tako, u 2011.godini ovoj grupi korisnika pruženo je 27.0% od ukupnog broja usluga iz socijalne zaštite, a u posmatranoj grupi maloljetnih lica bilo je čak 29.8% korisnika. Dakle, za razliku od usluga socijalne zaštite koje se pružaju punoljetnim korisnicima, a gdje je učešće oblika i pruženih usluga procentualno veće od udijela ove grupe korisnika u ukupnom broju korisnika socijalne zaštite (npr. u 2007. godini za 71.2% punoljetnih korisnika socijalne zaštite pruženo je 72.3% usluga, a u 2011. godini za 70.2% punoljetnih korisnika obezbijeđeno je 72.9% usluga), kod maloljetnih korisnika je situacija drugačija. Iz prethodno navedenog proizilazi da je po jednom punoljetnom korisniku u 2011. obezbijeđeno 0,41 usluga (broj pruženih usluga punoljetnim licima/ broj punoljetnih korisnika), dok je po maloljetnom korisniku obezbijeđeno tek 0.35 usluge (broj pruženih usluga maloljetnim licima/ broj maloljetnih korisnika).8

Objašnjenje za ovu pojavu može se naći u činjenici da je broj maloljetnih korisnika socijalne zaštite u periodu 2007-2011. porastao za 19%, a broj zaposlenih u centrima za socijalni rad povećao se svega 13.5%, što je uzrokovalo da se po zaposlenom poveća broj korisnika koje treba opslužiti, a ovo se potom odrazilo na broj oblika i usluga pruženih u 2011. godini.

Takođe, bitno je spomenuti da statistika pod „oblikom, mjerom ili uslugom“ smatra svaki slučaj sprovedene zaštite od strane centra za socijalni rad ili službe socijalne zaštite na osnovu zakona i propisa iz oblasti socijalne zaštite, te da se prilikom mjerenja broja usluga jedno lice može pojaviti više puta kao korisnik, ali ako isto lice više puta koristi istu uslugu biće obuhvaćeno samo jednom

Od ukupnog broja ustanova socijalne zaštite u Republici Srpskoj, prema podacima iz Statističkog godišnjaka Republike Srpske 2012, na dan 31.12.2011. bilo je ukupno 18 ustanova, od čega je pet ustanova za djecu i omladinu.

Broj ustanova socijalne zaštite za djecu i omladinu u Republici Srpskoj, u posmatranom periodu od 2007. do 2011. godine smanjen je sa 6 na 5 ustanova, dok se u istom periodu broj ustanova za odrasle povećao za ukupno 3, odnosno krajem 2011. godine bilo ih je ukupno 13. Analogno smanjenju broja ustanova za smještaj djece i omladine, došlo je i do smanjenja broja korisnika za skoro 6% (578 korisnika u 2007., a 544 korisnika u 2011.godini), dok se broj korisnika u ustanovama za odrasle povećao za preko26% (834 korisnika u 2007. i 1.052 korisnika u 2011.godini).

Kao drugi izvor podataka o broju djece, korisnika socijalne zaštite u Republici Srpskoj, za navedeni period, korišteni su podaci Informacionog sistema Javnog fonda za dječiju zaštitu Republike Srpske, a prema klasifikaciji Fonda. Na osnovu njihove klasifikacije u 2007. godini bilo je 50.722 djece koja su po nekom osnovu u toj godini bila obuhvaćena sistemom dječije zaštite u RS, dok je u 2012. godini evidentirano 53.748 djece korisnika.

Prema klasifikaciji Fonda,od navedenog broja korisnika tokom posmatranog perioda najveći broj djece korisnika nalazio se u grupi „dodatak na djecu“ sa podgrupama koje se odnose na dodatak za drugo, treće i četvrto dijete.

Značajan broj korisnika pripada grupi koja je ostvarila pravo na pomoć za opremu novorođenčeta, kao i grupi djece koja se svrstava u kategoriju socijalno ranjivih kategorija djece – ometene u razvoju, bez roditeljskog staranja i djece čija porodica prima socijalnu pomoć.Takođe, svake godine, kroz realizaciju različitih projekata za zadovoljavanje razvojnih potreba djece obuhvaćeno je oko 1.500 djece (za sada se radi samo o projektu

8 Statistički godišnjak Republike Srpske 2012, Republički zavod za statistiku RS, str. 381



Socijalizacija djece RS, uz mogućnost kasnije realizacije i drugih projekata koji se mogu podvesti pod kategoriju zadovoljavanja razvojnih potreba djece). Tabela 9 Broj djece korisnika socijalne zaštite

Kategorija/godina 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

DJECA UKUPNO 50,722 53,007 54,714 55,586 55,529 53,748 58,156 1. refundacija naknade neto plate za porodiljsko odsustvo 2,662 3,678 3,736 2,825 4,245 5,278 3,300 2. refundacija neto plate za rad po skraćenom radnom vremenu po osnovu DZ 44 55 60 60 60 102 70 3. materinski dodatak 3,273 3,130 3,226 3,593 3,137 2,867 3,700 4. pomoć za opremu novorođenčeta 10,113 10,396 10,983 10,581 9,969 10,112 11,000 5. dodatak na djecu 33,252 34,197 35,195 37,051 36,559 33,800 38,236

5.1 Drugo dijete 18,196 18,243 18,498 19,471 18,854 16,857 19,930

5.2Treće dijete 10,039 10,383 10,567 10,983 10,700 9,782 11,098

5.3 Četvrto dijete 2,112 2,247 2,345 2,428 2,384 2,243 2,426

5.4 Vulnerabilne grupe djece 2,905 3,324 3,785 4,169 4,621 4,918 4,782 5.4.1 Dijete ometeno u razvoju,

kategorisano, a nije smješteno u ustanovu 2,110 2,414 2,721 2,989 3,253 3,494 ---

5.4.2 Dijete bez roditeljskog staranja 445 450 463 444 443 416 --- 5.4.3 Dijete čija porodica prima

socijalnu pomoć 350 460 601 736 925 1,008 --- 6. zadovoljavanje razvojnih potreba djece kroz realizaciju projekata 1,378 1,551 1,514 1,476 1,559 1,589 1,850

Izvor: Javni fond za dječiju zaštitu RS

Razlika koja se pojavljuje između podataka o broju djece korisnika i broja korisnika prava iz nadležnosti Fonda proizilazi iz činjenice da je neki korisnik prava koristio to pravo na socijalnu zaštitu po osnovu dvoje ili više djece. Grafikon 1 Naknade u dječijoj zaštiti po grupama kategorija

Izvor: Javni fond za dječiju zaštitu RS, vlastite kalkulacije

Iz predstavljenih podataka je uočljivo da materinske/porodiljske naknade i naknade za bebe, što je u domenu populacijske politike i privremenih naknada čine manji dio izdvajanja u odnosu na dodatke za djecu i trajne korisnike sistema.

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Materinske/porodiljske naknade Dodaci za djecu



2.2 Izvori sredstava za finansiranje Zа rаzliku оd dеcеntrаlizоvаnоg mоdеlа finаnsirаnjа Zаkоnа о sоciјаlnој zаštiti,

оbаvеzе finаnsirаnjа kоје prоističu iz Zаkоnа о dјеčiјој zаštiti su cеntаlizоvаnе. Nаimе, vеćinа prаvа iz оvоg zаkоnа finаnsirајu sе јеdinstvеnо, iz јеdnоg izvоrа i pоd istim uslоvimа zа svе kоrisnikе nа ciјеlоm pоdručјu Rеpublikе Srpskе. Putеm uplаtе dоprinоsа nа plаtе (kојi sаdа iznоsi 1.50 % nа brutо zaradе) srеdstvа zа оvu nаmјеnusе slivајu u budžеt Јаvnоg fоndа zа dјеčiјu zаštitu, kојi u sаrаdnji sа cеntrimа zа sоciјаlni rаd prоvоdе uprаvni pоstupаk dоdјеlе prаvа.

S оbzirоm nа tо dа је оstvаrivаnjе prаvа iz Zаkоnа о dјеčiјој zаštiti u znаčајnој mјеri uslоvlјеnо imоvinskim cеnzusоm, kао i prаvа iz Zаkоnа о sоciјаlnој zаštiti, s prаvоm mоžеmо kоnstаtоvаti dа srеdstvа nаmiјеnjеnа sistеmu dјеčiје zаštitе znаčајnо dоprinоsе оsigurаnju sоciјаlnе pоtrеbе pоrоdicе u Rеpublici Srpskој.

Finаnsirаnjе prаvа iz Zаkоnа о dјеčiјој zаštiti su rеdоvnа, i оvај sistеm sе čеstо kоd dоmаćih i mеđunаrоdnih instituciја pоminjе kао primјеr uspјеšnоg nаčinа оstvаrivаnjа prаvа kоrisnikа sоciјаlnе i dјеčiје zаštitе u BiH.

2.3 Analiza izdvajanja sredstava namijenjenih socijalnoj zaštiti

djece Ukupna novčana izdvajanja za socijalnu zaštitu djece, u posmatranom periodu kretala su se od 35.8 miliona KM u 2007. do 66.4 mil. KM u 2010.godini da bi u godinama nakon toga uslijedio period smanjenja ukupnih izdvajanja za 13% u 2011., odnosno 18% u 2012. u odnosu na najveća izdvajanja u 2010.godini. Imajući u vidu prethodno navedeni način finansiranja, jasno je da je do smanjenja izdvajanja došlo usljed smanjenja broja zaposlenih, kao rezultat uticaja efekata svjetske ekonomske krize na naše područje.

U poređenju s brojem korisnika u istom periodu, prosječno najveća izdvajanja po korisniku zabilježena su u 2010. u iznosu od 1.467 KM po korisniku, te oko 1.200 KM u posljednje dvije godine. Relativno posmatrano, najveća izdvajanja u 2012. se odnose na refundacije naknada neto plate za porodiljsko odsustvo (47%), na dodatak za djecu (40%), podjednako na materinski dodatak i opremu za novorođenčad (po 4.5%), a ostalo se odnosi na zadovoljavanje razvojnih potreba djece, kao i programe pomoći djeci. Tabela 10 Izdvajanja za socijalnu zaštitu djece prema pravima

Kategorija/godina 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

miliona KM

Ukupna novčana izdvajanja 35.81 49.43 64.58 66.35 57.77 54.45 49.38 1. refundacija naknade neto plate za porodiljsko odsustvo 6.62 13.72 26.07 26.81 26.74 25.83 17.11 2. refundacija neto plate za rad po skraćenom radnom vremenu po osnovu dječije zaštite 0.12 0.26 0.23 0.37 0.45 0.45 0.50

3. materinski dodatak 3.02 3.82 3.89 4.22 2.64 2.41 3.11

4. pomoć za opremu novorođenčeta 2.45 3.22 4.07 4.12 2.56 2.53 2.75

5. dodatak na djecu 22.27 26.32 28.53 29.30 22.92 21.58 23.88 6. zadovoljavanje razvojnih potreba djece kroz realizaciju projekata 0.80 0.98 0.75 0.83 1.25 0.86 1.15

7. ostali programi i pomoći i 3 i 4 dijete 0.55 1.10 1.02 0.71 1.21 0.81 0.89

Izvor: Javni fond za dječiju zaštitu RS

Prema podacima Javnog fonda za dječiju zaštitu Republike Srpske, za 2013. godinu ukupno je projektovano 49.4 miliona KM rashoda za ukupno 58,156 djece (korisnika). U odnosu na rezultat iz 2012. godine kada su ukupna novčana izdvajanja po osnovu prava iz nadležnosti Javnog fonda za dječiju zaštitu Republike Srpske iznosila 54.5 miliona KM, što iznosi oko Ekonomski institut a.d. Banja Luka 22


1.000 KM po djetetu korisniku, projektovana izdvajanja za 2013. godinu manja su za 9.3%, iako je planiran veći broj djece korisnika nego u 2012. godini. Naime, ovo znači da bi se po osnovu prava iz Fonda u prosjeku ostvarila pomoć po djetetu korisniku od oko 850 KM.

Dakle, efekti globalne finansijske krize odrazili su se i na polju socijalne zaštite djece, ali da bi se ovaj negativni uticaj krize umanjio, optimistično je sljedeće:

- planirano povećanje materinskog dodatka (sa 2.4 na 3.1 mil. KM), a kao rezultat većeg broja korisnika (2,867 u 2012, a 3,700 u 2013.),

- planirano povećanje dodatka na djecu (sa 21.6 na 23.9 mil. KM), a kao rezultat većeg broja djece (33,800 u 2012, a 38,236 u 2013.),

- predviđeno veće zadovoljavanje razvojnih potreba (0.9 mil. KM u 2012, a 1.2 mil. KM u 2013.) što je, prosjeku, povećanje od 15% novčanih izdvajanja po djetetu,

- ostali programi pomoći zadržani na otprilike istom nivou (oko 0.8 mil. KM).



3 Finansijska analiza primjene Zakona o socijalnoj zaštiti u RSu periodu 2007-2013. godine Zakon o socijalnoj zaštiti Republike Srpske je usvojen aprila 2012. godine (Sl. gl.

RS, 37/12) a njegova primjena je započela već u maju iste godine. U odnosu na prethodni Zakon došlo je do proširenja prava korisnika na socijalnu zaštitu kao i obima usluga koje pružaju centri za socijalni rad. Takođe, izvršene su izmjene u načinu finansiranja socijalne zaštite, a uvedena su i nova rješenja značajna za bolje funkcionisanje sistema socijane zaštite u Republici Srpskoj.

3.1 Osnovni parametri analize Finansijska analiza primjene Zakona o socijalnoj zaštiti u Republici Srpskoj se

bazira na prikupljenim podacima od Vlade Republike Srpske i drugih republičkih institucija, zatim opština i gradova kao i centara za socijalni rad, odnosno službi u onim opštinama u kojima, zbog njihove veličine i malog broja stanovnika, nisu formirani centri.

Predmet analize predstavljaju budžetska izdvajanja za socijalnu zaštitu na nivou Republike Srpske i to iz republičkog, ali i iz konsolidovanog budžeta, zatim izdvajanja iz budžeta opština kao i izdvajanja sa nivoa centara za socijalni rad. Osim toga analiziran je i broj korisnika usluga centara za socijalni rad prema kategorijama i pravima na socijalnu zaštitu, kako je definisano Zakonom o socijalnoj zaštiti.

Svaka od predstavljenih analiza je praćena longitudinalno tokom vremenskog perioda 2007-2013. godina, odnosno za period za koji su bili dostupni traženi podaci.

3.2 Budžetska izdvajanja za socijalnu zaštitu na nivou RS Na nivou Republike Srpske, budžetska izdvajanja za socijalnu zaštitu se mogu

posmatrati dvojako – kao izdvajanja iz republičkog i kao izdvajanja konsolidovanog budžeta, pri čemu se konsolidacija obavlja između republičkog i budžeta jedinica lokalne samouprave, kao i budžeta fondova koji izdvajaju sredstva za ove namjene. Tabela 11 Izdvajanja za socijalnu zaštitu – republički i konsolidovani budžet

Stavka/godina 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 AGR

(%) u mil. KM

1 Budžet RS 1,390.00 1,500.00 1,600.00 1,600.00 1,600.00 1,810.00 1,945.00 5.76

2 BDP RS 7,351.0 8,489.0 8,223.0 8,308.0 8,668.7 8,779.0 8,982.0 3.40

3 Soc. zaštita – budžet RS 216.00 218.40 249.60 196.20 275.90 258.20 250.00 2.47

4 Soc. zaštita – konsolid. 845.10 1,006.90 1,044.70 1,234.70 1,758.00 1,845.00 1,882.00 14.28

Izvor: Ministarstvo finansija RS, Republički zavod za statistiku RS

Kao što vrijednosti iz prethodne tabele jasno pokazuju, u skladu sa rastom budžeta RS i BDP-a RS dolazi i do porasta prosječne godišnje stope izdvajanja za socijalnu zaštitu u posmatranom periodu, kakoiz republičkog, tako i konsolidovanog budžeta. Primjetno je da je u posmatranom vremenskom periodu prosječna stopa rasta budžeta veća u odnosu na stopu rasta izdvajanja za socijalnu zaštitu iz republičkog budžeta. Sa druge strane, izdvajanja za socijalnu zaštitu posmatrana konsolidovano imaju mnogo veću stopu rasta, što navodi na zaključak da su izdvajanja za ovu namjenu porasla iz drugih izvora, prije svega fondova i opštinskih budžeta.

Na isti zaključak navodi i analiza relativnog učešća izdvajanja za socijalnu zaštitu poređeno sa republičkim budžetom i BDP-om, gdje opet značajno raste učešće izdvajanja za socijalnu zaštitu posmatrano u konsolidovanom budžetu.



Grafikon 2 Relativno učešće izdvajanja za SZ

Izvor: Ministarstvo finansija RS, Republički zavod za statistiku RS, vlastite kalkulacije

Značajno je primijetiti da učešće izdvajanja za socijalnu zaštitu iz republičkog budžeta u poređenju sa budžetom i BDP-om RS u prosjeku blago opada. Ovakva negativna prosječna godišnja stopa rasta predstavlja rezultat relativno velike početne vrijednosti u 2007. godini i kasnijeg smanjenja pokazatelja usljed djelovanja efekata svjetske ekonomske krize, što na neki način iskrivljuje sliku. Drugi faktor koji nepovoljno utiče na predstavljene pokazatelje jeste taj što još uvijek ne postoje kompletni podaci za 2012. i 2013. godinu, zbog čega ovaj blago nepovoljan trend treba uzeti sa određenom dozom rezerve.

3.3 Analiza finansiranja socijalne zaštite na nivou jedinica lokalne samouprave U ovom dijelu će se predstaviti analiza finansiranja socijalne zaštite na nivou

jedinica lokalne samouprave, odnosno opština i gradova Republike Srpske. Kao i u slučaju analize budžetskih sredstava sa republičkog nivoa, potrebno je imati u vidu da određeni broj opština nije dostavio tražene podatke, što s obzirom na obuhvat pojave nije umanjilo validnost analize.9

Imajući u vidu činjenicu da je uzorak na osnovu kojeg je urađena analiza reprezentativan jer obuhvata preko 85% stanovništva, može se smatrati da analiza predstavlja realnu sliku finansiranja socijalne zaštite u Republici Srpskoj sa nivoa jedinca lokalne samouprave.

3.3.1 Izvori sredstava za socijalnu zaštitu na nivou JLS

Finansiranje socijalne zaštite na nivou jedinica lokalne samouprave se, osim sredstvima opština i gradova, vrši i transferom sredstava sa republičkog nivoa, kao i sredstvima iz ostalih izvora (donacije, programi, projekti i sl.). U nastavku je prikazana struktura izvora sredstava u jedinicama lokalne samouprave u Republici Srpskoj za finansiranje socijalne zaštite.

9 Podaci o rashodima za socijalnu zaštitu nisu dostavljeni od strane opština Istočni Drvar, Jezero, Kneževo, Novi Grad, Oštra Luka, Trebinje, Ugljevik i Zvornik.

.000%

5.000%

10.000%

15.000%

20.000%

25.000%

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Učešće izdvajanja za SZ u budžetu RS

Učešće izdvajanja za SZ iz budžeta RS u u BDP-u RS

Učešće konsolidovanih izdvajanja za SZ u BDP-u RS



Tabela 12 Struktura izvora sredstava za finansiranje socijalne zaštite sa nivoa JLS


u procentima

Ukupno raspoloživa sred za SZ 100 100 100 100 100 100 100 ---

Sredstva budžeta opštine JLS 93.88 92.79 92.68 91.79 90.94 81.66 71.61 -4.41

Transferi 5.27 6.16 6.41 7.39 8.33 17.65 28.13 32.20

Ostali izvori 0.85 1.05 0.90 0.83 0.73 0.69 0.26 -17.92 Izvor: Podaci Ministarstva finansija RS i jedinica lokalne samouprave

Kao što se vidi iz prethodne tabele, najveću stavku sredstava za finansiranje socijalne zaštite sa nivoa opština i gradova čine budžetska sredstva jedinica lokalne samouprave, a potom transferi sa republičkog nivoa.

Na osnovu prezentovanih podataka može se primijetiti da je došlo do smanjenja izdvajanja sredstava koja potiču iz budžeta opština uz srazmjeran porast transfera iz republičkog budžeta. Kao razlog za ovakve tendencije može se navesti primjena novog Zakona o socijalnoj zaštiti prema kojem je republički budžet više opterećen po pitanju finansiranja prava na socijalnu zaštitu propisanih navedenim aktom.

Ono što zabrinjava jeste minorno i stalno opadajuće učešće ostalih izvora u strukturi izvora sredstava za finansiranje socijalne zaštite na opštinskom nivou tokom cijelog posmatranog perioda. Ovde se najvjerovatnije radi o nedovoljnom kapacitetu opština za prijavljivanje na projekte koji imaju karakter socijalne zaštite, a finansirani su sredstvima međunarodnih fondova, te bi u tom smislu trebalo raditi na obuci stručnog kadra i njihovom osposobljavanju da odgovore na pomenuti izazov, što bi trebalo da predstavlja strateško opredjeljenje i kontinuiranu aktiovnost. Na taj način bi se djelimično rasteretili opštinski i republički budžeti kao dominantni izvori finansiranja sredstava za socijalnu zaštitu, uz porast obima plasiranih sredstava krajnjim korisnicima.

3.3.2 Finansiranje socijalne zaštitena nivou JLS

Izdvajanja iz opštinskih budžeta za socijalnu zaštitu predstavljaju jedan od oblika njenog finansiranja i ujedno najveći dio iz kojeg se alimentira socijalna zaštita na nivou jedinica lokalne samouprave.

Ukupna izdvajanja za socijalnu zaštitu na nivou opština i gradova Republike Srpske predstavljena su narednom tabelom. Tabela 13Izdvajanja za socijalnu zaštitu –budžeti JLS


(%) u mil. KM

Budžet JLS ukupno 591.10 637.10 565.70 566.50 589.40 597.60 568.80 -0.64

Soc. zaštita – JLS 38.70 49.90 50.20 52.50 49.30 56.60 67.70 9.77

Učešće (u %) 6.55 7.83 8.87 9.27 8.36 9.47 11.90 10.46 Izvor: Ministarstvo finansija RS

Iz podataka u prethodnoj tabeli se izvodi zaključak da budžeti opština u posmatranom periodu nisu imali veći rast. Naime, jasno je da su se mjere štednje Vlade Republike Srpske nakon prelijevanja svjetske ekonomske krize na ove prostore 2009. godine odrazile i na opštinske budžete, pri čemu se prema prezentovanim podacima vidi naglo smanjenje budžeta u toj godini, ali i kasniji oporavak, uz ponovno blago smanjenje u 2013. godini. Međutim, potrebno je imati u vidu činjenicu da u određenom broju opština još uvijek nisu usvojeni budžeti za 2013. godinu te da se na snazi nalaze odluke o privremenom finansiranju, prema kojim se budžet za tekuću projektuje u skladu sa njegovom visinom u Ekonomski institut a.d. Banja Luka 26


prethodnoj godini.Upravo iz svih navedenih razloga, prosječna godišnja stopa rasta budžeta jednica lokalne samouprave u posmatranom periodu je negativna iznosi -0.64%.

Međutim, iz prezentovanih podataka je jasno da sredstva za socijalnu zaštitu nisu trpila zbog navedenih efekata krize, imajući u vidu činjenicu da su ova sredstva u budžetima jedinica lokalne samouprave imala konstantan apsolutni porast tokom cijelog posmatranog perioda i to po prosječnoj godišnjoj stopi od 9.77%. Isto tako, učešće izdvajanja za socijalnu zaštitu u opštinskim budžetimau posmatranom periodu bilježi porast po prosječnoj godišnjoj stopi od 10.46%.

Interesantno je uporediti broj korisnika socijalne zaštite sa ukupnim stanovništvom, uz napomenu da se radi o relativnom odnosu broja korisnika i populacije opština i centara za socijalni rad koji su dostavili podatke o korisnicima.Kao što je prethodno navedeno, radi se o preko 85% populacije Republike Srpske, te se u tom smislu uzorak može smatrati reprezentativnim. Navedena analiza je grafički predstavljena kao slijedi: Grafikon 3 Učešće korisnika socijalne zaštite u ukupnoj populaciji

Izvor: Podaci jedinica lokalne samouprave i centara za socijalni rad

Prema raspoloživim podacima, tokom većeg dijela posmatranog perioda prosječan broj korisnika socijalne zaštite u odnosu na populaciju se kretao oko 3%, da bi u 2012. godini, a posebno u njenoj drugoj polovini došlo do povećanja tog odnosa na 4.62%. Ovaj porast broja korisnika se može, u prvom redu, pripisati usvajanju i početku primjene novog Zakona o socijalnoj zaštiti, gdje je došlo do proširenja prava korisnika i obima usluga koje se pružaju u svrhu socijalne zaštite, a samim tim i do porasta njihovog broja i učešća u ukupnoj populaciji, što je u konačnici imalo za rezultat i porast broja korisnika socijalne zaštite u Republici Srpskoj. Takođe, ne treba zanemariti niti efekte posljednje ekononske krize i njenog uticaja na obim privredne aktnivnosti, a samim tim i obim zaposlenosti u RS.

3.4 Analiza finansiranja socijalne zaštite na nivou centara za socijalni rad Centri za socijalni rad predstavljaju najvažniju kariku u lancu pružanja usluga

socijalne zaštite, obzirom na činjenicu da obavljaju prepoznavanje socijalne potrebe i njeno zadovoljavanje finansijskim sredstvima ili uslugama. Upravo iz tog razloga posvećena je posebna pažnja prihodima i rashodima centara za socijalni rad.

Na teritoriji Republike Srpske postoji 45 centara za socijalni rad, čiji su pokazatelji predmet analize, kao i 16 službi pri opštinskim odjeljenjima za društvene djelatnosti, i to u opštinama sa manjim brojem stanovnika.

.000%

.500%

1.000%

1.500%

2.000%

2.500%

3.000%

3.500%

4.000%

4.500%

5.000%

2007 2008 2009 2010 2011 2012

Broj korisnika/populacija



3.4.1 Izvori sredstava centara za socijalni rad Centri za socijalni rad u Republici Srpskoj, kao izvore prihoda za alimentiranje

socijalne zaštite, na raspolaganju imaju sredstva iz budžeta opštine koja čine ujedno i njihov najveći dio, zatim slijede sredstva doznačena direktno iz budžeta Vlade Republike Srpske, kao i ostale izvore prihoda, pod kojim se podrazumijevaju donacije, programi i projekti finansirani od strane domaćih ili međunarodnih institucija.

Naredni grafikon prikazuje strukturu izvora prihoda centara za socijalni rad posmatrano u periodu 2007-2013. godina. Grafikon 4 Struktura prihoda centara za socijalni rad

Izvor: Podaci centara za socijalni rad

Kao što se može vidjeti na prethodnom grafikonu, najveći udio u izvorima prihoda centara za socijalni rad imaju prihodi ostvareni od budžeta opštine, zatim slijede prihodi od budžeta Vlade Republike Srpske, a najmanji dio čine ostali prihodi. Tabela 14 Struktura prihoda centara za socijalni rad

Rashodi i prihodi CSR – struktura (%) 2007 2008 2009 2010 2011 2012

(1) 2012 (2) 2013 AGR

(%)

Ukupni prihodi CSR 100 100 100 100 100 100 100 100 ---

Prihodi iz budžeta opštine 96.43 95.73 94.81 94.77 94.66 95.09 77.34 73.11 -4.51

Prihodi iz budžeta Vlade RS 1.40 1.67 2.02 1.89 1.91 1.65 19.53 25.68 62.40 Ostali izvori prihoda 2.17 2.61 3.17 3.35 3.43 3.26 3.13 1.21 -9.28


Prihodi iz budžeta opštine u posmatranom periodu opadali su po prosječnoj godišnjoj stopi od 4.51%, što je isto i sa ostalim izvorima prihoda koji bilježe negativnu stopu rasta od 9.28%. Međutim, prihodi centara za socijalni rad koji predstavljau tranfere iz budžeta Republike Srpske bilježe visok prosječan godišnji rast od čak 62.40%. Iz prethodne tabele se jasno vidi da je rast nastao početkom primjene novog Zakona o socijalnoj zaštiti polovinom 2012. godine, kada su ovi prihodi sa relativnim učešćem od 1.65% početkom godine porasli na skoro 20% i nastavili da rastu u 2013. godini. S obzirom na činjenicu da se u 2013. godini u potpunosti primjenjuje novi Zakon, za očekivati je da će se u narednom periodu relativno učešće prihoda centara za socijalni rad finansiranih iz republičkog budžeta zadržati na nivou od oko 25%.

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2007 2008 2009 2010 2011 2012 (1) 2012 (2) 2013

Prihodi iz budžeta opštine Prihodi iz republičkog budžeta Ostali izvori prihoda



Kao i u slučaju prihoda jedinica lokalne samouprave koji služe za finansiranje socijalne zaštite, i kod centara za socijalni rad udio ostalih prihoda je skoro zanemariv, što implicira da je potrebno posvetiti veću pažnju edukaciji stručnog kadra i povećanju njihove sposobnosti i kapaciteta za kreiranje i privlačnje projekata i programa koji imaju karakter socijalne zaštite iz međunarodnih fondova. Veće angažovanje na pomenutim aktivnostima bi imalo za rezultat porast tog oblika prihoda centara za socijalni rad u apsolutnom i u relativnom smislu uz rasterećenje ostalih izvora prihoda i poboljšanje sistema socijalne zaštite u datoj jedinici lokalne samouprave putem implementacije programa i projekata, kao i veće uključivanje korisnika socijalne zaštite i ostalih građana u cilju njihove realizacije. Osim toga, kao što je pokazano SPIS programom pod pokroviteljstvom UNICEF-a, došlo bi do veće socijalne inkluzije i razvijanja multisektoralnog pristupa socijalnoj zaštiti, o čemu će kasnije biti više riječi.

3.4.2 Analiza korisnika socijalne zaštite u centrima za socijalni rad Prije analize samih rashoda, potrebno je analizirati strukturu korisnika centara za

socijalni rad. Prema važećem Zakonu o socijalnoj zaštiti, korisnike socijalne zaštite možemo klasifikovati prema kategorijama i prema pravima u socijalnoj zaštiti.

Prema kategorijama korisnika, svi korisnici socijalne zaštite su podijeljeni u dvije grupe – djeca i punoljetna lica. Struktura korisnika socijalne zaštite putem centara za socijalni rad grafički je prikazana na sljedeći način: Grafikon 5 Struktura korisnika socijalne zaštite centara za socijalni rad prema

kategorijama


Kao što se vidi iz prethodnog grafikona, u posmatranom periodu omjer djece i punoljetnih lica kao korisnika socijalne zaštite je bio uglavnom isti, uz zanemarljive oscilacije.Daljom podjelom u skladu sa prethodnim i novim Zakonom o socijalnoj zaštiti, djeca kao korisnici socijalne zaštite su razvrstana na sljedeće podgrupe:

1. Bez roditeljskog staranja, 2. sa smetnjama u razvoju (ometeni u fizičkom i psihičkom razvoju), 3. čiji je razvoj ometen porodičnim prilikama, 4. žrtve nasilja (definisano novimZakonom), 5. žrtve trgovine djecom (definisano novim Zakonom), 6. sa društveno neprihvatljivim ponašanjem (definisano novimZakonom), 7. vaspitno zanemarena i zapuštena (definisano starimZakonom),

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2007 2008 2009 2010 2011 2012 (1) 2012 (2) 2013

Djeca Punoljetna lica



8. kojim je zbog posebnih okolnosti potrebna soc. zaštita (def. novim Zakonom) i 9. izložena socijalno rizičnim ponašanjima (definisano novimZakonom).

U nastavku je tabelarno prikazana struktura djece kao korisnika socijalne zaštite, razvrstano po navedenim podgrupama. Grafikon 6 Struktura djece korisnika centara za socijalni rad


Kao što pokazuju podaci iz prethodne tabele, najveća i konstatno rastuća grupa korisnika socijalne zaštite jesu djeca sa smetnjama u razvoju, a odmah zatim i djeca čiji je razvoj ometem porodičnim prilikama. Potrebno je primijetiti da značajno raste grupa korisnika djece izložene socijalno rizičnim ponašanjima, što predstavlja kategoriju u skladu sa novim Zakonom o socijalnoj zaštiti.

Međutim, usljed neadekvatnog vođenja evidencija, nedovoljne obučenosti i neažurnosti evidencija u pojedinim centrima za socijani rad, i ove podatke je potrebno uzeti sa određenom dozom rezerve, ali ipak predstavljaju solidnu osnovu za sagledavanje opšte slike grupa djece kao korisnika socijalne zaštite u centrima za socijalni rad. U svim centrima za socijalni rad uvedena je SOTAC baza podataka, što bi trebalo da rezultira usklađenim načinom vođenja evidencija o korisnicima socijalne zaštite. Osim što su i sami predstavnici nekih centara za socijalni rad ukazali na probleme u korištenju ove baze (npr. generisanje izvještaja, obučenost osoblja i sl.), prikupljanje podataka za potrebe ovog projekta je pokazalo da je način korištenja pomenute baze veoma različit po pojedinim centrima. Kao dobar primjer može se navesti korištenje evidencija o dječijoj zaštiti za potrebe Javnog fonda za dječiju zaštitu RS.

Što se tiče kategorije punoljetnih lica kao korisnika socijalne zaštite, u skladu sa starim i novim Zakonom o socijalnoj zaštiti dijele se na:

1. materijalno neobezbijeđena i za rad nesposobna lica, 2. sa invaliditetom (invalidna lica), 3. starija lica bez porodičnog staranja, 4. lica sa društveno negativnim ponašanjem, 5. žrtve zloupotrebe psihoaktivnih supstanci (definisano novimZakonom), 6. žrtve nasilja u porodici (definisano novimZakonom), 7. žrtva trgovine ljudima (definisano novimZakonom) i 8. kojima je zbog posebnih okolnosti potrebna socijalna zaštita.

Struktura punoljetnih lica kao kategorije korisnika usluga socijalne zaštite putem centara za socijalni rad prikazana je narednom tabelom.

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2007 2008 2009 2010 2011 2012(1)

2012(2)

2013

kojima je zbog posebnih okolnostipotrebna socijalna zaštitažrtva trgovine ljudima (novi zakon)

žrtve nasilja u porodici (novi zakon)

žrtve zloupotrebe psihoaktivnihsupstanci (novi zakon)lica sa društveno negativnimponašanjemstarija lica bez porodičnog staranja

sa invaliditetom (invalidna lica)

materijalno neobezbijeđena i za radnesposobna lica



Grafikon 7 Struktura punoljetnih lica korisnika centara za socijalni rad


Najveći broj korisnika socijalne zaštite putem centara za socijalni rad u kategoriji punoljetnih lica tokom posmatranog perioda jesu lica sa invaliditetom, materijalno neobezbijeđena lica kao i lica kojima je zbog posebnih okolnosti potrebna socijalna zaštita. Treba primijetiti da od početka primjene novog Zakona o socijalnoj zaštiti dolazi do značajnijeg porasta broja korisnika iz grupe invalidnih lica, da bi u 2013. godini planirani broj korisnika iz ove kategorije dostigao skoro 50% od ukupnog broja korisnika.

Osim prema kategorijama korisnika, analizu je moguće uraditi i prema pravima koje korisnici socijalne zaštite ostvaruju putem centara za socijalni rad. Ovde je potrebno napomenuti da su ovi podaci potpuniji u odnosu na podatke o kategorijama korisnika, obzirom da je ova vrsta klasifikacije predefinisana računarskim programom i bazom podataka koju posjeduju i kojoj pristupaju centri za socijalni rad.

Prema pravima u socijalnoj zaštiti,stari i novi Zakon o socijalnoj zaštiti prave podjelu prava korisnika na:

1. novčanu pomoć, 2. dodatak za njegu i pomoć drugog lica, 3. pravo na pomoć i osposobljavanje za rad (pravo na podršku u izjednačavanju

mogućnosti djece i omladine sa smetnjama u razvoju), 4. smještaj u ustanovu soc. zaštite (smještaj u ustanovu), 5. smještaj u drugu porodicu (smještaj u hraniteljsku porodicu), 6. pomoć i njega u kući, 7. dnevno zbrinjavanje (novi zakon, stari zakon po odluci o proširenim pravima), 8. jednokratna novčana pomoć i 9. proširena prava (bez dnevnog zbrinjavanja).

Grafički predstavljeno, struktura korisnika centara za socijalni rad prema pravima korisnika na socijalnu zaštitu se može prikazati na sledeći način:

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2007 2008 2009 2010 2011 2012(1)

2012(2)

2013

kojima je zbog posebnih okolnostipotrebna socijalna zaštitažrtva trgovine ljudima (novi zakon)

žrtve nasilja u porodici (novi zakon)

žrtve zloupotrebe psihoaktivnihsupstanci (novi zakon)lica sa društveno negativnimponašanjemstarija lica bez porodičnog staranja

sa invaliditetom (invalidna lica)

materijalno neobezbijeđena i za radnesposobna lica



Grafikon 8 Struktura korisnika socijalne zaštite centara za socijalni rad prema pravima


Podaci iz prethodnog grafikona pokazuju da tokom posmatranog perioda dolazi do porasta broja korisnika prava na dodatak za njegu i pomoć drugog lica, dok se istovremeno smanjuje broj korisnika jednokratne novčane pomoći.

3.4.3 Analiza rashoda centara za socijalni rad

Rashodima centara za socijalni rad je posvećena posebna pažnja, imajući u vidu činjenicu da se finansiranje socijalne zaštite od strane ovih ustanova može posmatrati sa više aspekata. Okvirnu strukturu rashoda centara za socijalni rad možemo predstaviti na sledeći način:

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2007 2008 2009 2010 2011 2012 (1) 2012 (2) 2013Proširena prava (bez dnevnog zbrinjavanja)

Jednokratna novčana pomoć

Dnevno zbrinjavanje (novi zakon, stari zakon po odluci o proširenim pravima)

Pomoć i njega u kući

Smještaj u drugu porodicu (smještaj u hraniteljsku porodicu)

Smještaj u ustanovu soc. zaštite (smještaj u ustanovu)

Pravo na pomoć i osposobljavanje za rad (pravo na podršku u izjednačavanju mogućnosti djece iomladine sa smetnjama u razvoju)Dodatak za njegu i pomoć drugog lica

Novčana pomoć



Grafikon 9 Struktura rashoda centara za socijalni rad


Narednom tabelom je prikazana struktura rashoda centara za socijalni rad, uz podjelu rashoda na one koji idu za zadovoljavanje potreba korisnika operativne troškove centara. Tabela 15 Struktura rashoda centara za socijalni rad

Rashodi i prihodi CSR – struktura (%) 2007 2008 2009 2010 2011 2012

(1) 2012 (2) 2013 AGR

Ukupni rashodi CSR 100 100 100 100 100 100 100 100 ---

Davanja korisnicima 65.17 64.19 66.53 68.08 65.84 70.10 70.66 75.53 2.49

Operativni troškovi CSR 34.83 35.81 33.47 31.92 34.16 29.90 29.34 24.47 -5.71

troškovi zarada 29.09 30.48 28.45 27.28 28.69 24.93 23.96 20.23 -5.87

ostali troškovi 5.74 5.33 5.02 4.64 5.47 4.98 5.38 4.24 -4.92 Izvor: Podaci centara za socijalni rad

Iz prethodnog grafikona i tabele primjećuje se da su tokom perioda primjene starog Zakona o socijalnoj zaštiti, prema raspoloživim podacima, operativni troškovi centara činili do 35% njihovih ukupnih troškova, dok je ostatak odlazio na zadovoljavanje potreba korisnika. Međutim, analizom raspoloživih podataka dolazimo do zaključka da je novim Zakonom o socijalnoj zaštiti došlo do smanjenja operativnih troškova samih centara, dok je povećan dio sredstava namijenjen korisnicima usluga socijalne zaštite putem centara za socijalni rad.

Vezujući ovaj zaključak sa rezultatima analize prema kojim je, od trenutka početka primjene novog Zakona o socijalnoj zaštiti došlo do porasta prihoda centara za socijalni rad i to komponente koja se odnosi na transfere iz republičkog budžeta, jasno je da je porast ovih transfera imao za rezultat povećanje davanja krajnjim korinsicima socijalne zaštite, što predstavlja odličan pokazatelj efikasnosti primjene Zakona i povećanih transfera republičkog budžeta.

Od operativnih troškova centara za socijalni rad najveću stavku (oko 95%) čine troškovi zarada, dok preostalih 5% otpada na ostale troškove (ostali materijalni troškovi, režijski troškovi i sl.).

Dalja analiza rashoda centara za socijalni rad podrazumijeva predstavljanje strukture ukupnih izdataka centara razvrstano po kategorijama korisnika na djecu i punoljetna lica, što se grafički može predstaviti na sljedeći način:

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2007 2008 2009 2010 2011 2012 (1) 2012 (2) 2013

Operativni troškovi CSR Davanja korisnicima na ime korištenja prava iz Zakona o socijalnoj zaštiti



Grafikon 10 Struktura rashoda centara za socijalni rad prema kategorijama korisnika


Iz prethodnog grafikona se može vidjeti da rashodi centara za socijalni rad prema kategorijama korisnika korespondiraju sa brojem korisnika prema kategorijama, što je prethodno obrađeno. Naime, tokom posmatranog perioda broj djece korisnika centara za socijalni rad se kretao negdje oko 20%, što je nešto niže u odnosu na rashode za kategoriju djece korisnika socijalne zaštite, dok je kod punoljetnih lica situacija obratna. Taj podatak nam govori da su rashodi po korisniku neznatno veći u slučaju punoljetnih lica nego što je to slučaj kod djece kao kategorije korisnika socijalne zaštite.

Dalja analiza rashoda centara za socijalni rad podrazumijeva njihovu klasifikaciju na prava koja ostvaruju korisnici socijalne zaštite, te će se ovdje predstaviti grafički, kako slijedi: Grafikon 11 Struktura rashoda centara za socijalni rad prema pravima korisnika


0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2007 2008 2009 2010 2011 2012 (1) 2012 (2) 2013

Djeca Punoljetna lica

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2007 2008 2009 2010 2011 2012 (1) 2012 (2) 2013Proširena prava (bez dnevnog zbrinjavanja)

Jednokratna novčana pomoć

Dnevno zbrinjavanje (novi zakon, stari zakon po odluci o proširenim pravima)

Pomoć i njega u kući

Smještaj u drugu porodicu (smještaj u hraniteljsku porodicu)

Smještaj u ustanovu soc. zaštite (smještaj u ustanovu)

Pravo na pomoć i osposobljavanje za rad (pravo na podršku u izjednačavanju mogućnosti djecei omladine sa smetnjama u razvoju)Dodatak za njegu i pomoć drugog lica

Novčana pomoć



Podaci o rashodima centara za socijalni rad po pravima korisnika na socijalnu zaštitu prate trend kretanja njihovog broja prema istoj klasifikaciji. Naime, i u ovom slučaju je jasno da zbog porasta broja korisnika prava na dodatak za njegu i pomoć drugog lica dolazi do porasta rashoda po ovom osnovu. Istovremeno, prema raspoloživim podacima, rashodi za smještaj u ustanovu socijalne zaštite opadaju tokom posmatranog perioda, uz relativno nepromijenjen broj korisnika ove vrste usluge. Takođe, kod jednokratne novčane pomoći dolazi do značajnijeg smanjenja broja korisnika uz proporcionalno smanjenje obima izdvojenih sredstava za ovaj oblik socijalne zaštite.



4 Analiza implementacije SPIS programa u opštinama Republike Srpske Analizu rezultata primjene SPIS programa (eng. Programme on Social Protection

and Inclusion) u RS u periodu 2009-2013. moguće je izvršiti kroz analizu dva međusobno povezana dijela: finansijsku (analiza kvantitativnih pokazatelja) i kvalitativnu analizu. Finansijska analiza podrazumjeva materijalne efekte djelovanja programa SPIS u RS kroz povećanje izdvajanja jedinica lokalne samourave, Republike, UNICEF-a i nevladinog sektora na unapređenje materijalnog položaja djece i na zaštitu njihovih prava. Kvalitativna analiza se odnosi na unapređenje opšteg ambijenta i jačanja svijesti o potrebi bolje zaštite dječijih prava i njihov optimalnirast i razvoj, kao i poboljšanje potrebne infrastrukture koja bi to omogućila (kadrovsko jačanje, osnivanje novih i ojačavanje postojećih institucija, bolje uvezivanje zainteresovanih strana i sl.).

Pomenuta analiza će obuhvatiti 10 opština u RS u kojima je proveden SPIS program (ili u kojima je taj program u završnoj fazi – npr. opština Čelinac) i 10 opština u kojima taj program nije provođen (tzv. kontrolna grupa opština). Opštine u kojima je UNICEF provodio SPIS program su Laktaši, Višegrad, Bileća, Kotor Varoš, Novi Grad u periodu 2010-2012, te Čelinac, Derventa, Prnjavor, Mrkonjić Grad i Gacko u periodu 2012-2013.godine. Kontrolnu grupu obuhvataju opštine koje su po veličini i materijalnom položaju slične opštinama u SPIS programu, i to opštine Gradiška, Kozarska Dubica, Kostajnica, Prijedor, Srbac, Teslić, Foča, Ljubinje, Modriča i Nevesinje.

Opštine u kojima je implementiran SPIS program i kontrolna grupa opština obuhvataju značajan procenat ukupne populacije RS (nije bilo moguće doći do podataka o broju djece po opštinama). Koliki je broj stanovnika obuhvaćen pomenutom analizom i koliki je to procenat u odnosu na populaciju RS pokazuje tabela u nastavku. Tabela 16 Procijenjeni broj stanovnika po opštinama obuhvaćenih analizom – SPIS i

kontrolna grupa opština

Naziv opštine (SPIS)

Broj stanovnika

Naziv opštine (kontr. grupa)

Broj stanovnika

Bileća 11.728 Foča 24.293 Čelinac 17.026 Gradiška 59.103 Derventa 41.551 Kostajnica 7.371 Gacko 10.064 Kozarska Dubica 32.407 Kotor Varoš 19.875 Ljubinje 4.042 Laktaši 41.095 Modriča 27.375 Mrkonjić Grad 18.901 Nevesinje 18.428 Novi Grad 28.956 Prijedor 93.991 Prnjavor 47.939 Srbac 23.319 Višegrad 18.159 Teslić 47.945 Ukupno 255.294 Ukupno 338.274 Populacija Republike Srpske 1.429.668 Populacija Republike Srpske 1.429.668 % populacije RS uključene u SPIS program 17.86%

% populacije RS uključene u kontrolnu grupu opština 23.66%

Izvor: Republički Zavod za statistiku Republike Srpske (2011)

Ukupna pokrivenost populacije uključene u ovu analizu (bilo u okviru SPIS opština ili u kontrolnoj grupi opština) iznosi 41.52% u odnosu na ukupnu populaciju RS u 2011. godini.

4.1 Finansijska analiza (analiza kvantitativnih pokazatelja) Finansijska analiza za opštine obuhvaćene SPIS programom i opštine iz kontrolnog

uzorka rađena je za period 2007-2013. godina. Prikupljanje podataka o elementima socijalne zaštite je obavljeno putem slanja prethodno definisanih tabela opštinama i centrima za socijalni rad uz objašnjenje o načinu njihovog popunjavanja. Međutim, uprkos



pravovremenom dostavljanju tabela, ostvarenim kontaktima sa opštinama i centrima za socijalni rad kao i dodatnim objašnjenjima, dio tabela je ostao samo djelimično popunjen usljed neadekvetne evidencije, nestručnosti i neažurnosti osoblja zaposlenog u pojedinim ustanovama. Najveći problemi su se pojavili kod popunjavanja finansijskih pokazatelja i pokazatelja o broju korisnika socijalne zaštite po kategorijama, definisanih u skladu sa Zakonom o socijalnoj zaštiti RS, jer u opštinama i centrima za socijalni rad ne postoji evidencija prema kojoj bi se korisnici razvrstali na ovaj način. Što se tiče pokazatelja vezanih za izdvajanja za socijalnu zaštitu po opštinama, korišteni su podaci Ministarstva finansija RS i to budžeti opština (ukupni prihodi, odnosno izdvajanja za socijalnu zaštitu – funkcionalna klasifikacija, konto 416). Iako ovi podaci obuhvataju sva izdvajanja koja imaju socijalni karakter, a ne samo ona koja idu putem centara za socijalni rad, ona predstavljaju solidnu osnovu za neophodne analize.

Uprkos pomenutim poteškoćama prilikom prikupljanja podataka o broju korisnika socijalne zaštite po opštinama, prikupljeni podaci daju dobru osnovu za finansijsku analizu socijalne zaštite u opštinama u kojima je proveden ili se još uvijek provodi SPIS program.

U skladu sa raspoloživim podacima, analiza je urađena za pokazatelje broj korisnika socijalne zaštite u odnosu na broj stanovnika opštine, zatim odnos izdvajanja za socijalnu zaštitu u odnosu na budžet opštine, kao i odnos izdvajanja za socijalnu zaštitu i broja korisnika, što je predstavljeno narednim grafikonima. Grafikon 12 Pregled indikatora

Izvor: Vlastite kalkulacije na bazi provedenog istraživanja

Kao što je prikazano na prethodnom grafikonu, izdvajanja za socijalnu zaštitu u odnosu na budžet opštine pokazuju tendenciju rasta od 2010. godine, odnosno od perioda kada je u većini opština započelo provođenje SPIS programa. U poređenju sa kontrolnim uzorkom opština (u grafikonu prikazane kao non-SPIS), razlika u 2013. godini raste i do 3%, što predstavlja značajan pokazatelj efikasnosti implementacije SPIS Programa.

Na sljedećem grafikonu predstavljen je odnos ukupnih izdvajanja za socijalnu zaštitu u opštinama u kojima je primijenjen SPIS program u odnosu na kontrolni uzorak opština. Kao što grafikon jasno pokazuje, bilježi se veći porast izdvajanja za socijalnu zaštitu u SPIS opštinama u odnosu na opštine iz kontrolnog uzorka. Za ovakvo kretanje ovih izdvajanja možemo identifikovati dva uzorka. Prvi od njih je primjena SPIS programa, koji je nedvosmisleno doveo do većeg porasta izdvajanja budžetskih sredstava za socijalnu zaštitu u odnosnu na ostale opštine. Primjena SPIS programa u navedenim opštinama dovela je do ozbiljnijeg pristupa ovoj problematici od strane opštinskih načelnika i načelnika odjeljenja zadruštvene djelatnosti, odnosno nadležnih odjeljenja. Na taj način, odgovorni u opštinskim upravama su postali svjesniji neophodnosti većeg angažovanja na polju socijalne zaštite, a ne samo zadovoljavanja zakonski definisanog minimuma. Drugi razlog generalnog porasta

.000%

2.000%

4.000%

6.000%

8.000%

10.000%

12.000%

14.000%

16.000%

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

SPIS Br korisnika SZ/ br. stanovnika (%) SPIS Izdvajanja za SZ/budžet (%)

NON-SPIS Br korisnika SZ/ br. stanovnika (%) NON-SPIS Izdvajanja za SZ/budžet (%)



izdvajanja u obe grupe opština jeste primjena novog Zakona o socijalnoj zaštiti u RS, što se i na grafikonu jasno može vidjeti kao porast budžetskih izdvajanja od 2012. godine, odnosno od početka njegove primjene. Grafikon 13 Pregled indikatora – izdvajanja za socijalnu zaštitu i broj stanovnika


Međutim, ovaj grafikon treba posmatrati sa određenom rezervom, imajući u vidu činjenicu da određen broj opština nije dostavio podatke o ukupnom broju korisnika socijalne zaštite, već samo o broju korisnika centra za socijalni rad. U tom smislu numeričke vrijednosti obima izdvajanja budžetskih sredstava ne možemo u potpunosti smatrati relevatnim, dok kao apsolutno relevantan pokazatelj uzimamo kretanje obima ove vrste izdvajanja, što je i predstavljeno prethodnim grafikonom.

Razlika u početnom periodu od 2007. godine pokazuje da je SPIS program implementiran u relativno nerazvijenim opštinama, imajući u vidu činjenicu da je obim izdvajanja po korisniku prava na socijalnu zaštitu bio niži u odnosnu na kontrolni uzorak opština.10Međutim, kasniji značajan rast ovog indikatora kod opština u kojima je implementiran Program, pokazuje njegovu uspješnost.

Posmatrano u apsolutnim veličinama, izdvajanja za socijalnu zaštitu u SPIS opštinama su tokom perioda 2007-2013. godina rasla po prosječnoj godišnjoj stopi od 12.05%, dok je ovaj rast u kontrolnom uzorku opština iznosio 7.72%, što dodatno potkrepljuje prethodno iznesenu tvrdnju o uspješnosti realizacije SPIS programa.

4.2 Analiza kvalitativnih pokazatelja Analiza kvalitativnih pokazatelja izvršena je pomoću upitnika i intervjua koji su

provedeni sa predstavnicima opština i centara za socijalni rad u 10 opština uključenih u SPIS program i 10 opština u tzv. kontrolnoj grupi opština. Prikupljeni odgovori su posmatrani i analizirani sumarno za sve opštine uključene u SPIS program i upoređivani sa odgovorima na slična pitanja u kontrolnoj grupi opština (takođe, sumarno za cijelu kontrolnu grupu).

Odgovori na pitanja iz upitnika odražavaju suštinu promjene stanja u sistemu socijalne zaštite opština koje su provele SPIS program, te akcentiraju sva najvažnija područja na kojima je bio utemeljen SPIS program. Takođe, slična pitanja, uz poštovanje osobenosti opština u kontrolnoj grupi i prilagođavajući korišćenu terminologiju prilikom formulisanja pitanja, korištena su i za opštine u kontrolnoj grupi. Takav pristup je bio neophodan radi tražene uporedivosti između dvije posmatrane grupe, kao i za lakše sagledavanje efekata SPIS programa u RS.

10 Navedena konstatacija je vidljiva i na osnovu spiska opština među kojima nema ni jednog grada i koje, osim Laktaša i Prnjavora, predstavljau relativno nerazvijene ili rubne opštine.

000 KM

500 KM

1,000 KM

1,500 KM

2,000 KM

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013SPIS Izdvajanja za SZ/broj korisnika SZ



Upitnici dizajnirani za opštine uključene u SPIS program i za kontrolnu grupu opština sadrže po 11 pitanja. Pitanja su formulisana tako da se omogući jednostavno odgovaranje ispitanika (odabirom jednog od ponuđenih odgovora ili u formi otvorenih pitanja) sa ciljem efikasne obrade prikupljenih odgovora. Dakle, uz većinu pitanja su ponuđeni i definisani odgovori (forma zatvorenih pitanja), kao i mogućnost objašnjenja datog odgovora ili eventualno komentari, sugestije, primjedbe i sl. Time se postiže jasnoća i preciznost analize i upućuje na ona područja od interesa koja su efikasnije zadovoljene kroz SPIS program u odnosu na ona koja to nisu. Primjer upitnika namjenjen opštinama u SPIS programu i kontrolnoj grupi opština dati su u prilozima uz ovaj izvještaj.

Prilikom popunjavanja svakog od upitnika, za obe grupe opština, prisustvovali su pored predstavnika opština – tačnije odjeljenja za društvene djelatnosti ili slične organizacione jedinice zadužene za socijalnu politiku te opštine, i predstavnici centra za socijalni rad iz te opštine kao i predstavnici Ekonomskog instituta. Uloga predstavnika Ekonomskog instituta bila je da upozna partnere sa ciljem projekta i istraživanja, obavi kratak intervju sa pomenutim stranama i stekne uvid u stanje socijane politike, brige o djeci, probleme i sl. date opštine, kao i da pomogne respodentima oko tumačenja pitanja iz upitnika. Predstavnici Ekonomskog instituta nisu ni na koji način učestvovali u sugerisanju ili upućivanju respodenata kako da odgovore na postavljena pitanja. Odgovori na pitanja iz upitnika ne odražavaju stav niti znanja ili informacije predstavnika Ekonomskog instituta o sistemu socijalne zaštite djece bilo koje od anketiranih opština.

Naredna analiza će se zasnivati na navođenju pitanja i interpretaciji dobijenih odgovora od opština uključenih u SPIS program. Nakon toga slična analiza će biti urađena i za kontrolnu grupu opština, kao i poređenje dobijenih odgovora za obe grupe.

4.2.1 Kvalitativni pokazatelji opština uključenih u SPIS program

Prvo pitanje iz upitnika namjenjenog opštinama u SPIS programu tiče se stručnih sposobnosi u sistemu socijalne zaštite djece u periodu prije i nakon provođenja SPIS programa. Cilj ovog pitanja bio je da se dođe do saznanja da li je pomenuti projekat dao doprinos poboljšanju kadrovske osposobljenosti struktura u sistemu socijalne zaštite djece u posmatranoj opštini ili makar ima naznaka da će se u skorijem periodu ta struktura poboljšati (kroz planiranje zapošljavanja novih deficitarnih kadrova, stipendiranjem stručnjaka za ona zanimanja koja nedostaju u toj opštini, organizovanje seminara, radionica, upoznavanje sa pozitivnim iskustvima i sl.).

Odgovor svih 10 opština uključenih u pomenuti program jeste da je došlo ili da će u skorijem periodu doći do poboljšanja stručnih sposobnosti te opštine u pogledu socijalne zaštite djece. Neki od najvažnijih datih objašnjenja uz odgovor na ovo pitanje su:

- Došlo je do unapređenja rada kroz niz edukativnih radionica uz prisustvo škola, nastavnika vezano za inkluziju, predstavnika vlasti, CSR, doma zdravlja, policije, NVO sektora i sl. Svi su prisustvovali edukacijama koja se tiču dječije zaštite. Kroz ove edukacije stečena su nova saznanja o potrebama korisnika, došlo je do razmjene iskustava i sl.

- Svi članovi komisije SPIS programa pohađali su niz stručnih obuka i seminara, u organizaciji UNICEF-a i partnerskih organizacija (I-nova, Infohouse itd.)

- ... poboljšale su se stručne sposobnosti naročito u poboljšanju sistemskog rješavanja problema u ovoj oblasti kao i međusektorske analize problema. Stečene su nove sposobnosti i znanja, kako članova komisije tako i članova radne grupe. Pojačane su informatičke sposobnosti i pristupilo se sistematskom rješavanju problema kroz akcione planove, određivanje dinamike poslova i nosilaca aktivnosti.

- CZSR je materijalno i kadrovski ojačan. Vrši se edukacija roditelja i stručnih radnika. Unaprijeđen je timski rad. Ojačan je NVO sektor. Opštinska komisija za socijalnu zaštitu i inkluziju doprinijela je većem nivou stručne osposobljenosti.



- ... članovi Opštinskog upravnog odbora i članovi operativnog tima prošli su edukacije za zaštitu djece, planiranje usluga za djecu, aktivno i budžetsko planiranje... Te edukacije su unaprijedile rad profesionalaca u lokalnoj zajednici i multisektoralnu saradnju aktera socijalne zaštite na lokalnom nivou.

Drugo pitanje se odnosilo na planiranje rada na poboljšanju dječije zaštite, njihove sigurnosti i bolje uključenosti u društvo. Cilj pitanja je bio da se provjeri da li se nakon provođenja SPIS programa vrši ozbiljno i detaljno planiranje rada i preduzimanje mjera u cilju poboljšanja elemenata socijalne politike usmjerene na djecu. Pitanje nije zahtijevalo odgovor na kom nivou se vrši to planiranje (nivo opštine, CSR ili neke druge organizacione jedinice) niti da li se takav process planiranja završava nekim od planskih dokumenata. Postojanje konkretnih planskih dokumenata je predmet trećeg pitanja.

Kao i u slučaju prvog pitanja i kod ovog pitanja odgovor je u 100% slučajeva bio potvrdan. Dakle, zaključak je da sada sve opštine vrše ozbiljno i detaljno planiranje svoga rada na unapređenju sistema usmjerenog na dječiju zaštitu, poboljšanje njihove sigurnosti i bolje uključenosti u društvo. Neka od datih objašnjenja uz odgovore na ovo pitanje su sljedeća:

- Izrađen je akcioni plan u kojem su precizno definisane aktivnosti, ali i sektori/institucije nadležne za provođenje tih aktivnosti. Sve aktivnosti realizovane su kroz intersektoralno uvezivanje partnerskih organizacija koje su učestvovale u pružanju usluga. Na ovaj način svakom problemu se pristupa sistemski.

- Plan za naredne dvije godine je prošao kroz ruke radnika u sedam različitih sektora i svako je iz svog domena doprinijeo da se usvoje akcije i aktivnosti koje su vezane za sektor dječije zaštite.

- Sistemski se pristupilo rješavanju prioritetnih probelma (formiranje komisije, donošenje dvogodišnjeg akcionog plana, realizacija akcionog plana, redovno izvještavanje skupštine o aktivnostima u domenu dječije zaštite).

- Pokrenute su aktivnosti kako bi identifikovali najveće probleme i njihove uzroke kao i način rješavanja (situaciona analiza).

- Uspostavljena devinfo baza podataka omogućava uspješnije planiranje socijalne zaštite djece. Imenovana opštinska komisija za socijalnu zaštitu i inkluziju doprinijela je i efikasnijem planiranju. Uvedena je metodologija planiranja zasnovana na ljudskim pravima.

- ... ranije nismo imali ni jedan akcioni plan, osim Strategije razvoja opštine gdje se tretirala socijalna problematika, ali na drugačiji način.

Treće pitanje predstavlja nastavak drugog pitanja i dotiče se konkretnih strategija i akcionih planova koji obuhvataju oblast dječije zaštite. Ako je respodent na prethodno pitanje potvrdno odgovorio (a što je u 100% slučajeva bilo tako), odgovor na ovo pitanje bi trebao da produbi tematiku planiranja socijalne zaštite djece. U nekim situacijama moguće je da respodenti imaju neki oblik planiranja u sistemu socijalne zaštite ali da se taj proces ne završava i formalnim planovima ili nekim drugim planskim odlukama. U takvim slučajevima odgovor na drugo pitanje bi bio potvrdan, ali ne i na treće pitanje. Takođe, ovim pitanjem se ne dozvoljava respodentu da na prethodno pitanje odgovori potvrdno, a da u ovom pitanju da negativan odgovor. U tom slučaju ni odgovor na pitanje dva ne bi bio potvrdan.

Budući da su respodenti na pitanje dva u 100% slučajeva dali potvrdan odgovor, isti je slučaj i sa odgovorima na pitanje tri. Dakle, na pitanje tri smo dobili 10 potvrdnih odgovora što znači da je pozitivna praksa planiranja rada na zaštiti dječijih prava i njihove bolje uključenosti u društvo pretočena u konkretne strategije i akcione planove sa tačno definisanim vremenskim periodom i nosiocima njihove realizacije. Respodenti su dali i neka pojašnjenja uz odgovore na ovo pitanje a najvažniji su navedeni u nastavku:

- Dvogodišnji akcioni planovi – unapređenje socijalne zaštite i inkluzije, upis djece u osnovne škole, planovi su usvojeni na skupštini, rađeni su izvještaji i monitoring, a novi Akcioni plan je u izradi.



- Izrađeni akcioni plan je prije samog usvajanja prošao proceduru javne rasprave, na kojoj su svi učesnici mogli da iznesu svoje komentare, inicijative i prijedloge za njegovu izmjenu.

- Komisija je izradila akcioni plan dječije zaštite i njihove inkluzije za opštinu za period 2013-2014 godina. Plan je prošao nekoliko revizija i u formi nacrta je prošao javnu raspravu. Usvajanja ovog plana kao zvaničnog dokumenta od strane Skupštine opštine predviđeno je u aprilu mjesecu 2013. godine.

- Urađen je Akcioni plan monitoringa upisa djece u osnovne škole, situaciona analiza stanja socijalne zaštite kao i Akcioni plan jačanja socijalne zaštite za period 2013-2014. godina.

- ... izrađen je i usvojen Akcioni plan 2013-2014, a trenutno je u skupštinskoj proceduri; takođe, postoji integrisana Strategija 2012-2020. Ideja o osnivanju dnevnog centra za djecu sa smetnjama u razvoju datira iz ranijeg perioda, ali je realizacija istog uslijedila tek sa SPIS Programom;

- U okviru SPIS-a urađena su 3 akciona plana, a odnose se na socijalno uključivanje u sistem socijalne zaštite i inkluziju ... Monitoring se radi redovno, izještaji se dostavljaju, planovi realizuju, a sredstva pristižu.

Četvrto pitanje se odnosi na upostavljanje i vođenje preciznih evidencija o stalnom nadgledanju prava djece u posmatranoj opštini. Cilj ovog pitanja je da se vidi da li će opštine biti u mogućnosti da u budućem periodu precizno sagledavaju veličinu problema socijalne uključenosti djece i zaštite njihovih prava. Buduće planiranje sistema socijalne zaštite neće biti precizno i realizacija tih planova neće biti maksimalno uspješna ako opštine ne raspolažu preciznim evidencijama npr. o korisnicima ili njihovim pravima, niti će moći da prave projekcije i uočavaju promjene trendova, kao ni da sagledaju posljedice nekih egzogenih događaja na sistem socijalne zaštite djece.

Odgovori na ovo pitanje su u 70% slučajeva potvrdni a u 30% odrečni. Dakle, većina opština ima uspostavljene različite evidencije o stalnom nadgledanju prava djece u njihovim opštinama. Neki od komentara uz potvrdne odgovore na ovo pitanje su bili sljedeći:

- Baza podataka se nalazi u Odjeljenju za društvene djelatnosti, sa ciljem nadgledanja prava djece za upis u školu i konstantno se ažurira ... Ova baza je poslužila i kao baza za vakcinaciju, što je njena posebna korist.

- Formirana je baza podataka za djecu od 0 do 6 godina. Što se tiče ranije formirane baze SOTEC, ona je dobro zamišljena i korištena je do donošenja novog zakona o socijalnoj zaštiti. Nedostaci su joj da nije mogla biti korištena za potrebe izrade izvještaja (dobijanje kumulativa nije moguće). Međutim, primjer dobre baze je baza koju ima Javni fond za dječju zaštitu RS.

- Uspostavljena je baza djece uzrasta od 0-6 godina sa tačnim prikazima upisnog područja i socijalnoj kategoriji kojoj pripadaju radi lakšeg planiranja upisa djece u prvi razred kao i upisa u predškolske ustanove. Baza sadrži i podatke o vrstama oboljenja ako se radi o djeci sa posebnim potrebama.

- Jedan od uspostavljenih mehanizama vođenja evidencija i nadgledanja prava djece je uspostavljanje DEVINFO baze podataka, kao i provedeni monitoring implementacije konvencije o pravima djeteta.

- ... implementacija, tj. uspostavljanje baze je u toku (poodmakla faza – unos podataka još u toku, ali se očekuje skori završetak), a u vezi s ovim dvoje saradnika iz Opštine je prisustvovalo obuci za vođenje info sistema u Sarajevu.

Neki od komentara uz negativne odgovore na četvrto pitanje su bili sljedeći:

- U Centru za socijalni rad još od ranije postoji baza podataka koja se odnosi na djecu sa posebnim potrebama, djecu žrtve nasilja i korisnike dječijih dodataka iz socijalno ugroženih porodica, a po programu SPIS uspostvavljene su i baza podataka djece stavljene pod starateljstvo, baza maloljetnika počinilaca krivičnih



djela, baza djece roditelja koji se ne mogu sporazumjeti u kontatktu sa drugim roditeljem i baza djece čiji se roditelji razvode.

- Naime, niko se ne bavi stalnim monitoringom. Jedino se redovno nadzire i prati zaštita od nasilja u porodici i po ovom pitanju se izrađuje godišnji izvještaj .... Međutim, postoji obavezna evidencija koja je propisana po osnovu Zakona o dječijoj zaštiti ... bez obzira na SPIS. Inače, Centar za socijani rad ima evidenciju o djeci (od 1996. godine) koja dobro funkcioniše i predstavlja bazu podataka po pravima.

- Vodi se precizna evidencija djece starosti od 0-6 godina i u organizovanju te evidencije učestvuju svi sektori. Ta evidencija definiše osnovne statuse ali još nije definisan oblik evidencije koja bi definisala nadgledanje prava djece sa rokovima, dinamikom i aktivnostima. To će biti jedan od sledećih zadataka opštinske komisije i operativnog tima.

U petom pitanju se od respodenata tražilo da odgovore da li je zahvaljujući provođenju SPIS programu u posmatranoj opštini došlo do unapređenja aktivnosti koje imaju za cilj otvaranje prema zajednici i uključivanje djece i omladine u pitanja i probleme od njihovog interesa. Ovo pitanje se može smatrati i najvažnijim jer odgovorom na ovo pitanje respodenti direktno izražavaju svoju ocjenu efekata provođenja pomenutog projekta u posmatranoj opštini. Cilj ovog pitanja je da se sazna sveukupna ocjena provođenja pomenutog programa od strane lica koje su najviše bila uključena u Program i koja najbolje poznaju problematiku socijalne zaštite djece u svojoj opštini.

Odgovori na ovo pitanje su u 100% slučajeva potvrdni, odnosno svih 10 opština koje su bile uključene u SPIS program su pozitivno vrednovale efekte njegovog provođenja u poređenju sa ranijim stanjem. Neki od najznačajnijih komentara uz odgovor na ovo pitanje navedeni su kako slijedi:

- PAR grupe djece (participativno uključenje djece) su formirane u osnovnim školama, što su vodile nevladine organizacije. Djeca su identifikovala probleme u svojoj zajednici i okruženju, te su davali rješenja ... Ovi prijedlozi su dalje upućeni na nivo opštine.

- ... formirana je tzv. „PAR grupa djece“ koja je prošla nekoliko radionica, organizovala debate i javnu tribinu sa kandidatima za načelnika opštine, ali i realizovala dva projekta ... Bio je to odličan način da djeca jasno izraze svoje mišljenje, ali i svoju kreativnost i znanje. Dobili su mogućnost da pitaju i da ih se pita.

- ... formiranjem PAR grupe djeca su sagledala situaciju, uradili planove, ugradili svoje želje i potrebe, organizovali okrugle stolove, sastanke s načelnikom Opštine .... Opština je donijela Odluku o proširenim pravima; odobrava se novčana naknada za svaki sklopljeni brak, za svako 3. i 4. dijete; stipendiraju se redovni studenti ...

- Formirani su Centar za rast i razvoj, Centar za djecu, mlade i porodicu, Satelit centar (ruralni dio opštine), Dnevni centar za djecu sa posebnim potrebama, problemima u ponašanju, Savjetovalište za mlade ...

- Kroz unapređenu međunarodnu saradnju, multidisciplinarni pristup, veći angažman NVO sektora, volontera te medijsku podršku, djeci je dat veći značaj i povećana je njihova uključenost u rješavanje pitanja značajnih za njih.

- ... Djeca su na radionicama identifikovala probleme i prezentovala ih javnosti. Formirana je Komisija za unapređenje dječije socijalne zaštite koja nastavlja da radi, tj. postoji već 3-4 godine i opstaje bez pomoći UNICEF-a, IBHI-ja i sl. Osim gore navedenog, prema novoj politici Opštine, pružiće se pomoć aktivnostima Udruženja „4 plus“ koje okuplja porodice s više djece, kao i aktivostima od značaja za socijalizaciju djece kao što je npr. odlazak na more ...



Šesto pitanje je od respodenata zahtijevalo navođenje aktivnosti koje su u posmatranoj opštini, od početka primjene SPIS programa, urađene na obezbjeđenju adekvatne podrške za nesmetan rani razvoj djece (rano djetinjstvo), za zaštitu djece i njihovo integrisano (inkluzivno) obrazovanje, odnosno navođenje novih usluga koje su obezbijeđene SPIS programom. Ovo pitanje je bilo u otvorenoj formi bez datih predefinisanih odgovora, tj. na ovo pitanje respodenti su odgovarali opisno, navođenjem onoga što smatraju bitnim. Ovo pitanje se može posmatrati kao nastavak prethodnog i sa njim predstavlja jednu cjelinu. Cilj ovog pitanja je bio da se stekne širi uvid u ono što je u posljednjih godinu ili dvije konkretno urađeno na obezbjeđenju osnovnih dječijih prava i njihove zaštite.

Neke od najvažnijih odgovora na ovo pitanje navodimo u nastavku:

- Formiran centar za rani rast i razvoj, prvi u BiH i danas uspješno funkcioniše, registrovan kao nevladina organizacija. ... Inkluzivno obrazovanje – kroz edukativnu radionicu udruženja Duga edukovali su djecu, roditelje i nastavnike. Treba još poraditi na obuci kadra, a izražen je i nedostatak stručnog kadra – defektologa, socijalnih radnika. ... Nastavno osoblje nije edukovano po pitanju paralelnog obrazovanja zdrave djece i djece sa posebnim potrebama, te u tom smislu trebaju dodatnu edukaciju.

- Podrška nesmetanom ranom razvoju djece pružena je kroz logopedski tretman. Ova usluga je po procjeni Centra za socijalni rad bila više nego neophodna jer djeca sa područja opštine nisu pokrivena logopedom. ... Kada su u pitanju djeca sa posebnim potrebama i njihovi roditelji, organizovana je aktivnost grupnog rada sa djecom, roditeljima i zajednički grupni rad sa djecom i roditeljima. Pored toga, roditeljima je omogućen i savjetodavni rad.

- Usvojeni planski dokumenti, usvojen akcioni plan, proširena međusektorska komunikacija, izvršen obilazak terena, snimljeno stanje, osnovan Dnevni centar za djecu sa posebnim potrebama, nabavljena didaktička, logopedska oprema i oprema u Domu zdravlja, urađeno nekoliko projekata vezanih za inkluzivni pristup u obrazovanu i rekreaciju ranjivih kategorija i sl.

- U okviru Akcionog plana, predviđeno je otvaranje Centra za rani rast i razvoj. Od ranije postoji Centar za djecu sa posebnim potrebama koji je opština izgradila i opremila vlastitim sredstvima, a njegov rad je unaprijeđen kroz SPIS. Imali su posebno usmjeren projekat za jačanje kapaciteta CSR koji se odvijao kroz tehničku opremu Centra, nabavku namještaja i logopedskog seta. Angažovan je kadar iz susjedne opštine koji dolazi povremeno dok se ne dobije adekvatan kadar koji je trenutno na obuci i sl.

- Otvoren Centar za rani rast i razvoj, Dnevni centar za djecu sa posebnim potrebama i sl.

- Otvoren je dnevni centar za djecu sa posebnim potrebama, inicirano je i osnivanje udruženja roditelja sa posebnim potrebama, osnovana je i komisija za kategorizaciju djece i omladine, implementiran je i projekat „Prevencija nasilja nad djecom i omladinom“ i sl.

- Stručno i materijalno ojačan kapacitet obrazovanja po pitanju inkluzije. NVO sektor je dao značajan doprinos podršci djece u riziku a posebno djecu sa posebnim potrebama. Ojačani timovi u osnovnim školama za inkluziju, obrazovanje i sl.

- Uspostavljeno savjetovalište, a zbog nedostatka kadra logoped koji dolazi iz druge opštine. Održavane su i radionice za roditelje. Što se tiče inkluzivnog obrazovanja, putem posebno usmjerenih projekata nabavljen je didaktički materijal za djecu s posebnim potrebama, organizovane su aktivnosti sa ciljem povezivanja zdrave i bolesne djece. Djeca sa smetnjama u razvoju su uglavnom u specijalnim odjeljenjima u osnovnim školama, dok u srednju školu djeca idu zajedno. Putem Fonda za profesionalnu rehabilitaciju pokušava se obezbijediti zaposlenje za djecu s posebnim potrebama nakon završenog školovanja.



Sedmo pitanje odnosi se na informaciju o uspostavljanju i funkcionisanju tzv. referalnog modela (integrisanog pristupa procesu planiranja i projektovanja okvira za procedure međusektorske komunikacije i koordinacije između svih relevantnih ustanova koje pružaju usluge socijalne zaštite i inkluzije djece na lokalnom nivou (obrazovanje, zdravstvo, policija, pravosuđe i sl.), sa posebnim fokusom na one kategorije djece koja su ugrožena marginalizacijom i isključivanjem). Akcenat u ovom pitanju je da li odgovorni u sistemu socijalne zaštite shvataju suštinu i značaj referalnog modela ali ne i da li postoje formalno potpisani dokumenti koji bi to i potvrdili – to je definisano u narednom pitanju. Od respodenata se tražilo da odgovore da li takav sistem socijalne zaštite djece postoji u njihovoj opštini i da daju eventualno još neki komentar kako bi se taj model mogao poboljšati.

Odgovori na sedmo pitanje su u svih 10 opština potvrdni, odnosno sve opštine su odgovorile da je došlo do formiranja referalnog modela (bar u nekom obliku). U svim opštinama su shvatili suštinu i značaj postojanja takvog sistema socijalne zaštite djece. Neki od najvažnijih komentara uz odgvore na ovo pitanje su:

- Putem protokola o saradnji, sastanaka komisije, kroz PAR grupu, akcioni plan i sl. stvorena je jedna mreža koja funkcioniše po određenim pravilima, rokovima, mjerljivim rezultatima i sl.

- Ispoštovan je multisektorski, multiprofesionalan i multifunkcionalni pristup. U okviru SPIS-a postoji Operativni tim i kreiran je Protokol o saradnji (isti je formalizovan i potpisan).

- Opštinska komisija za jačanje sistema socijalne zaštite je sastavljena od stručnjaka iz različitih institucija i primjena multisektoralnog pristupa se dobro pokazala u cilju otklanjanja problema koji se javljaju u sistemu socijalne zaštite djece.

- Potpisali su protokol o saradnji i referalni model funkcioniše. Upravo ovih dana prisustvovaće na jednom seminaru na Vlašiću, a u vezi s primjenom referalnog modela.

Osmo pitanje predstavlja nastavak prethodnog i odnosi se na prikupljanje detaljnijih informacija o uspostavljanju i funkcionisanju referalnog modela. Ovim pitanjem je od respodenata traženo da napišu da li je u posmatranoj opštini došlo do definisanja i potpisivanja zvaničnog dokumenta o dugoročnoj saradnji (Protokola o saradnji) između pružaoca usluga socijalne zaštite, predstavnika vlasti i organizacija civilnog društva po pitanju socijalne zaštite djece. Cilj ovog pitanja je da se konkretizuje formiranje i funcionisanje referalnog modela. U onim lokalnim zajednicama koje imaju potpisane takve sporazume funcionisanje referalnog modela više nije zasluga nekoliko pojedinaca posebno zainteresovanih za efikasnost sistema socijalne zaštite, već postoji obaveza svih potpisnika da sistema socijalne zaštite unaprijede i učine djelotvornijim. Kršenje ili nepostupanje u skladu sa potpisanim protokolima povlači odgovornost potpisnika i može imati zakonske sankcije.

Odgovori respodenata na osmo pitanje su 100% potvrdni, dakle u svim opštinama u kojima je provođen SPIS program došlo je do definisanja i potpisivanja Protokola o saradnji ili je njegovo potpisivanje u završnoj fazi. Neka od objašnjenja uz odgovore na ovo pitanje su sljedeća:

- Pristupilo se potpisivanju dva memoranduma: u okviru PUP-a potpisan je Protokol o postupanju i saradnji nadležnih institucija i organizacija s ciljem unapređenja multisektorskog pristupa dječijoj zaštiti i socijalnoj inkluziji uvođenjem referalnog mehanizma, te Memorandum o razumijevanju i saradnji koji se tiče nasilja nad djecom, odnosno zlostavljanja i zanemarivanja djece.

- Definisan i pripremljen za potpisivanje (potpisivanje zakazano za 28.03.2012. godine)

- Protokol je potpisan i predviđeno je minimalno 3 sastanka godišnje, ali operativni sastanci su mnogo češći (svaki drugi utorak u mjesecu).



- Pripremljen je i potpisan protokol o saradnji između Opštine, Centra za socijalni rad, Stanice javne bezbjednosti, Doma zdravlja, osnovnih i srednjih škola,Dječijeg vrtića, Osnovnog suda kao i nevladinog sektora u cilju boljeg funcionisanja sistema socijalne zaštite.

- Potpisan je „Protokol postupanju i saradnji nadležnih institucija i organizacija s ciljem unapređenja multisektoralnog pristupa dječije zaštite i socijalne inkluzije uvođenjem referalnog mehanizma“. Opštinska komisija za socijalnu zaštitu i inkluziju vrši monitoring o primjeni potpisanog protokola i akcionih planova.

Deveto pitanje takođe predstavlja nastavak prethodna dva pitanja. Pitanje je formulisano tako da se dobiju podaci o praksi održavanja sastanaka zainteresovanih strana, a kao posljedica potpisanog Protokola o saradnji. Od respodenata se traži da sa „da“ ili „ne“ odgovore da li se ti sastanci održavaju sa ciljem razmjene iskustava, informacija, najbolje prakse i naučenih lekcija iz implementacije SPIS programa.

Odgovori na deveto pitanje su u 9 slučajeva potvrdni, a samo u jednom slučaju odgovor je odrečan. Neki od komentara uz pozitivne odgovore su sljedeći:

- Komisija se sastaje po potrebi. Imaju redovne sjednice četiri puta godišnje, ali imaju učestalu radnu komunikaciju, preko 10 puta godišnje gdje se razmjenjuju informacije.

- Komisija se sastaje najmanje jednom mjesečno. - Protokol je potpisan 11.02.2013. godine i predviđeno je minimalno 3 sastanka

godišnje, ali operativni sastanci su mnogo češći (svaki drugi utorak u mjesecu). - Radni sastanci komisije i predstavnika lokalnih institucija se održavaju jednom

mjesečno, a po potrebi i češće. - Sastanci su redovni formalno kroz ad opštinske komisije za socijalnu zaštitu i

inkluziju organizovanjem tematskih okvirnih skupova. Uspostavljena je neformalna i formalna saradnja između stručnjaka.

- Mjesečno se održavaju sastanci predstavnika Centra za socijalni rad, Odjeljenja za lokalni ekonomski razvoj i Udruženja roditelja djece sa smetnjama u razvoju, a u vezi s realizacijom aktivnosti u dnevnom centru.

Komentar uz negativan odgovor na deveto pitanje je:

- s obzirom na to da su pomenuti memorandumi potpisani u januaru mjesecu, planirani su šestomjesečni sastanci radi praćenja primjene programa, ali i radi razmjene iskustava, informacija i sl.

Dakle, za očekivati je da će se sastanci održavati redovno u budućem periodu i u slučaju opštine u kojoj je dat odrečan odgovor na prethodno pitanje, tako da možemo uslovno konstatovati da je i odgovor na prethodno pitanje u 100% slučajeva potvrdan.

Deseto pitanje sastoji se iz tri dijela. Od respodenata se traži da napišu da li se znanja, procesi i organizacije stečena kroz rad u SPIS programu u posmatranoj opštini mogu primjeniti na svim ili samo nekim od sljedećih nivoa:

- individualni nivo, - organizacioni nivo i - nivo lokalne zajednice.

Cilj ovog pitanja je da se utvrdi da li se značaj SPIS programa može identifikovati samo na nekom ili na svakom od nabrojanih nivoa. Dakle, analizom odgovora na ovo pitanje se dolazi do saznanja da li su u posmatranoj opštini efekti pomenutog programa vidljivi samo na jednom ili na svakom od nabrojanih niova.

Odgvori na ovo pitanje su u 100% slučajeva da se znanja, procesi i organizacije stečena kroz rad u SPIS programu u posmatranoj opštini mogu primijeniti na svakom od nabrojanih nivoa. Uz odgovore na ovo pitanje nije bilo predviđeno davanje komentara ili objašnjenja.



Jedanaestim pitanjem se od respodenata tražilo da navedu u čemu se po njihovom mišljenju ogleda najveći društveni doprinos provođenja SPIS programa u posmatranoj opštini. Ovo pitanje je jedno od dva pitanja (uz šesto pitanje) koje je u otvorenoj formi, tj. na ovo pitanje respodenti su odgovarali opisno, navođenjem onoga što smatraju bitnim. Uz ovo pitanje nisu dati predefinisani odgovori, kao što je to slučaj kod ostalih pitanja.

Najznačajniji odgovori, kao i neki prijedlozi, na ovo pitanje su sljedeći:

- Edukacija ljudi, uvezivanje svih aktera, multisektoralni pristup, konstitusanje dnevnog centra za djecu sa posebnim potrebama ... Prijedlog opštine za buduće aktivnosti: veoma talentovana djeca takođe spadaju u grupu djece sa posebnim potrebama, ali se sa njima vrlo malo radi ... Talentovana djeca takođe zahtijevaju poseban pristup i treba ih staviti u prioritet jer su oni nosioci budućeg razvoja.

- Multisektorsko uvezivanje institucija u rješavanju problema socijalno isključenih grupa, prikupljeni podaci kroz situacionu analizu, izrađene baze podataka, djeca osposobljena za javno iskazivanje mišljenja i samostalno iznalaženje rješenja za svoje probleme, potpisani protokoli i memorandumi o razumijevanju i saradnji i sl.

- Veliki doprinos sistematskom rješavanju problema, transparentnijem pristupu, definisanje zadataka od strane svih sektora, bolja usluga korisnicima, veće zadovoljstvo korisnika, planiranje budućih projekata.

- Formiranje baze podataka o djeci, poboljšala se saradnja i komunikacija između zainteresovanih strana, formirana je Komisija, Operativni tim i PAR grupa djece, doneseni Akcioni planovi 2013/14, potpisan Protokol o saradnji (multisektoralnost je jako važna).

- Dopunjavanje postojećeg sistema socijane zaštite, uvezanost ustanova olakšava rad svih ustanova. Identifikacija potreba.

- Uspostavljena međusobna saradnja i strateško planiranje, podizanje svijesti građana i lokalne zajednice, jačanje kapaciteta javnih ustanova.

- Uvedeno je efikasnije upravljanje sistemom socijalne zaštite na lokalnom nivou, kao i mehanizmi za brže rješavanje problema iz ove oblasti.

- Kroz uspostavu opštinskog upravnog odbora i opštinsku komisiju za unapređenje dječije zaštite ojačana je međusektorska saradnja. Uvedena je metodologija pristupa programiranju baziranog na ljudskim/dječijim pravima. Uspostavljen lokalni akcioni plan dječije zaštite. Promovisan je mješoviti sistem dječije zaštite.

- Formiranje dnevnog centra za djecu sa smetnjama u razvoju i zapošljavanje jednog radnika u tom centru. Uključivanje zdrave djece u edukativne radionice – razvoj volonterskog rada. Poboljšanje saradnje vladinog i nevladinog sektora (razvoj mješovitog sistema socijalne zaštite). Uključivanje većeg broja profesionalaca u aktivnosti od značaja za unapređenje dječije zaštite (imenovanje Opštinskog upravnog odbora koji je prerastao u Komisiju). Imenovan Opeartivni tim (profesionalci iz reda Opštine, Centra za socijlani rad, Doma zdravlja, policijske stanice i osnovnih škola). Formiran mobilni tim stručnjaka za rad s djecom, tj. zajedničke aktivnosti i pružanje podrške profesionalaca iz različitih sektora. Urađeni Protokol o saradnji, memorandum i unaprijeđena baza podataka za socijalno isključenu djecu i sl.

- Dev-info baza podataka za djecu 0-6 godina. Planski dokumenti koji se rade za dječiju zaštitu (Izvještaj o monitoringu Akcionog plana za 2012.). Formirana Komisija koja će nastaviti rad. Identifikovane su socijalno isključene grupe za koje se već osmišljavaju neki programi. Odluka o stimulisanju nataliteta.

4.2.2 Kvalitativni pokazatelji kontrolne grupe opština

Pitanja iz upitnika namijenjenog kontrolnoj grupi opština su vrlo slična pitanjima namijenjenim opštinama uključenim u SPIS program (pogledati prilog).Broj pitanja je



takođe isti, čime je osigurana uporedivost između ove dvije vrste opština i omogućena njihova analiza.

Prvo pitanje iz ovog upitnika odnosi se na kvalitet stručnih i kadrovskih sposobnosti potrebnih za pružanje adekvatnih usluga socijalne zaštite djece u posmatranoj opštini. Cilj je da se ocijeni da li su te sposobnosti zadovoljavajuće za potrebe i probleme socijalne zaštite i ranog rasta i razvoja djece.

U 70% slučajeva odgovor je potvrdan dok je u tri upitnika navedeno da te stručne sposobnosti nisu zadovoljavajuće. Neki od komentara uz odgovor na ovo pitanje bili su sljedeći:

- Pored kadrovske strukture Centra za socijalni rad imamo stručne kapacitete u školama (pedagoge, psihologe, logopede, oligofrenologe), Centar za mentalno zdravlje.

- Djelimično da, ali u svakom slučaju bi trebalo raditi na proširenju kapaciteta, kako stručnih tako i materijalnih.

- ... usluge socijalne zaštite se odvijaju uglavnom u okviru Centra za socijalni rad. U Centru je zaposlen dipl. soc. radnik, dipl. ekonomista, a po potrebi se angažuje klinički psiholog, defektolog i logoped iz druge opštine. Međutim, njihove posjete se organizuju u skladu s finansijskim mogućnostima Opštine (npr. u 2012. nije bilo sredstava u budžetu za ovu namjenu, ali u 2013. su planirana). Obzirom da je finansijska situacija opštine vrlo problematična, ne postoji lice zaduženo samo za društvene djelatnosti. Nedostaju sredstva potrebna za osnivanje dnevnog centra, postoji potreba za jačanjem osoblja (osnažiti ljudske resurse zapošljavanjem stručnog osoblja) i jačanjem kapaciteta za pružanje socijalne zaštite. Na području opštine postoji kadar traženog profila, ali su pripravnici. Uprkos skromnim mogućnostima opštine, minimalne potrebe djece uspijevaju se zadovoljiti.

- ... postoje dva logopeda (jedan u Opštoj bolnici a drugi u Centru “Sunce”) a sve osnovne srednje škole imaju pedagoga i psihologa. Dječijeg psihologa nemamo ali postoji dobra saradnja sa susjednom opštinom gdje su nam dostupne usluge u skladu sa ukazanim potrebama. Na sve probleme i izazove možemo odgovoriti kvalitetnim uslugama...

- Pitanja socijalne zaštite sistematizovana su u okviru odjeljenja za privredu i društvene djelatnosti, u okviru kojeg je za obavljanje analitičkih poslova iz oblasti društvenih djelatnosti sistematizovano jedno radno mjesto. Zbog obimnosti posla na navedenom referatu nedovoljna pažnja se usmjerava na razvoj i pružanja usluga socijalne zaštite za djecu. Pored navedenog, opština trenutno nema zaposleno lice koje posjeduje stručna znanja iz oblasti socijalne zaštite za djecu. Centar za socijalni rad obavlja zakonom predviđene poslove iz ove oblasti. U okviru Centra nije sistematizovano radno mjesto koje bi se bavilo isključivo ovim poslovima, a radnicima nedostaju stručna znanja iz ove oblasti.

Drugim pitanjem se od respodenata tražilo da napišu da li se u posmatranoj opštini provodi detaljno planiranje rada na poboljšanju dječije zaštite, njihove sigurnosti i bolje uključenosti u društvo. U 70% slučajeva odgovor je negativan dok su ostale opštine pozitivno odgovorile na postavljeno pitanje. Neki od komentara uz ovo pitanje su sljedeći:

- Svi akteri socijalne zaštite sa svog aspekta imaju detaljne planove za poboljšanje dječije zaštite.

- Trebali bi za početak formirati komisiju za socijalnu zaštitu kako bi se stvorila osnovna organizaciona struktura koja bi bila zadužena za to pitanje.

- Detaljno planiranje nažalost ne postoji, ali postoji ad hoc kroz projekte. - Ne radi se bilo kakvo detaljno planiranje, već samo načelno. Opština zajedno s

Centrom za socijalni rad planira stavku u budžetu. Ovo pitanje nije riješeno sistemski jer ne postoji lice zaduženo isključivo za te poslove, već se radi na nivou CSR, Odjeljenja za finansije i sl.



- ... svakodnevno radimo sa djecom i mnogo je bolje u odnosu na prije, ali daleko od toga da je dovoljno. Provode se aktivnosti propisane zakonom. Problem je nepostojanje socijalne karte, a u planu je da se ona uradi, te će opština imati mnogo bolje pokazatelje. U 2012. godini, uz pomoć Ombdusmana, otvoren je dnevni centar za djecu rizičnih grupa, i još uvijek radi.

- U okviru budžeta Centra za socijalni rad planirana su sredstva za pomoć slijedećih kategorija: djeca bez roditeljskog staranja, djeca sa posebnim potrebama, djeca u sukobu sa zakonom, zlostavljana i zanemarena djeca. Centar za socijalni rad u okviru proširenih prava iz socijalne zaštite obezbjeđuje sredstva za prevoz djece sa posebnim potrebama od kuće do škole, nabavka udžbenika, troškovi prevoza za najsiromašnije porodice.

- Nije prepoznata potreba i značaj detaljnog planiranja u svim oblastima, te posljedično u oblasti poboljšanja dječije zaštite, njihove sigurnosti i bolje uključenosti u društvo.

Treće pitanje se odnosi na postojanje strategija i akcionih planova koji bi tretirali oblast dječije zaštite. U 70% slučajeva odgovor na ovo pitanje je negativan. Dakle, u većini opština se ne vrši strateško planiranje pa se time i ne stvaraju pretpostavke za proaktivno djelovanje u domenu zaštite dječijih prava. Neki od komentara uz odgovore na ovo pitanje su:

- U organizaciji IBHI-a i UNICEF-a u periodu 2004-2007. postojala je strategija i akcioni plan za unapređenje dječije zaštite. U ovom momentu takva strategija ne postoji.

- Nije se niko bavio ovim pitanjem. - Postoji akcioni plan socijalnog uključivanja u sistem dječije zaštite za 2009-2010

(IBHI BiH – UNICEF). Takođe, postoji Strategija za mlade 2008-2013. godinu. Osim gore navedenog, realizuje se UNICEF-ov projekat dnevnog boravka djece sa smetnjama u razvoju zajedno sa roditeljima.

- U okviru strategije opštine, tretirano je pitanje dječije zaštite. Ne postoje posebne strategije i akcioni planovi.

- Skupština opštine je usvojila Akcioni plan za sprečavanje i suzbijanje maloljetničke delinkvencije za period 2011-2013. godine. Iz pomenutog Akcionog plana proizašao je i Memorandum o saradnji između Centra za socijalni rad, Stanice javne bezbjednosti i Aktiva direktora osnovnih i srednjih škola.

- ... Oblast dječije zaštite obuhvaćena je sektorom društvenog razvoja. Međutim, operatvnim planovima koji se trenutno primjenjuju nije predviđen niti jedan projekat iz oblasti dječije zaštite i isti se ad hok realizuju.

Četvrto pitanje se odnosi na praksu stalnog nadgledanje prava djece i vođenja preciznih evidencija o tome. U 70% slučajeva odgovor je odrečan, dok je u 30% slučajeva potvrdan. Neki od komentara uz odgovore na ovo pitanje su:

- Postoji samo na nivou Centra za socijalni rad. - Centar za socijalni rad vodi evidenciju, a kroz radionice za djecu (i omladinu) s

posebnim potrebama obuhvaćena su sva djeca predškolskog uzrasta, a spiskovi o djeci dobijaju se od Domova zdravlja, vrtića ... Takođe, Centri imaju i vode evidenciju o nastavku tretmana djece sa posebnim potrebama. Takođe, evidenciju vodi i služba finansija, kao i nadležno odjeljenje opštinske službe.

- Postoji evidencija s matičnim brojem djece korisnika usluga koje pruža CSR. Baze podataka su povjerljive. Međutim, na nivou opštine ne postoji neka druga evidencija o nadgledanju dječijih prava.

- ... Vodi se evidencija u svakom od sektora (obrazovnom, zdravstvenom i socijalnom) ali se ne provodi stalno i redovno nadgledanje i ne postoji centralno mjesto u zajednici gdje se podaci slijevaju. Centar za socijalni rad vrši monitoring u svim postupcima zanemarivanja i zlostavljanja djece, položaja djece u



postupcima razvoda i ostvarivanja kontakata sa roditeljem kome nije povjereno staranje nad djecom. Posebno se prate djeca kojim je izrečena mjera pojačanog nadzora organa starateljstva, kao i roditelja kojima je izrečena mjera nadzora na vršenje roditeljske uloge i dr.

- Opština nije razvila mehanizme za nadgledanje prava djece niti precizne evidencije, osim evidencija koje se vode u skladu sa pozitivnim zakonskim propisima, a iste vodi Centar za socijalni rad.

Petim pitanjem se od respodenata tražilo da napišu da li se u posmatranoj opštini provode aktivnosti koje imaju za cilj otvaranje prema zajednici i uključivanje djece i omladine u pitanja i probleme od njihovog interesa. U 50% slučajeva odgovor na ovo pitanje je potvrdan, dok preostalih 50% opština na ovo pitanje odgovorilo negativno. Neka od objašnjenja data uz odgovore na ovo pitanje su:

- Neke od aktivnosti se provode kroz projekte Omladinske banke. - Dosta se ulaže u infrastrukturu (sportska dvorana, stadion, klubovi...), kulturu, rad

sa mladima ... - ... pruža se maksimalna podrška u skladu sa ograničenim kapacitetima i

mogućnostima. Potrebno je mnogo više aktivnosti, ali ograničavajući faktor je nedovoljna finansijska podrška.

- Postoji dnevni centar za djecu sa problemima u ponašanju, usvojena je Omladinska politika 2013-2017. godine. Omladinski parlament je aktivan već 5 godina, u okviru kojeg srednjoškolci odlučuju o svojim pravima. Takođe, postoji omladinska banka u kojoj mladi apliciraju na projekte i odlučuju o tome koji će proći. Finansira se dijelom iz opštine, a dijelom iz fondacije Mozaik. U pitanju su manji grantovi. Postoje dva udruženja koja se bave problemima djece sa posebnim potrebama – gluvi i nagluvi i problematično ponašanje. Na opštinskom su budžetu, imaju kancelarije i apliciraju za projekte, tako da imaju i dodatne prilive sredstava. ... Postoji i udruženje građana Budućnost – sigurna kuća...

- Osnovano udruženje djece sa posebnim potrebama “Moja nada”, otvoren dnevni centar za čiji rad se izdvajaju sredstva iz budžeta opštine, učešće djece u projektu “Socijalizacija djece Kumbor 2013.”. Preduzete su aktivnosti na redovnom otkrivanju i razvrstavanju djece sa posebnim potrebama, kao i njihovom uključivanju u inkluzivnu nastavu. Postoji opštinska odluka o proširenim pravima za porodice koje se brinu o djeci sa posebnim potrebama.

- Mnoga pitanja od njihovog interesa djeca i omladina rješavaju kroz školske aktivnosti.

- ... pitanja i probleme iz oblasti od interesa djece i omladine najčešće nije moguće riješiti na nivou lokalne zajednice, odnosno bez koordinacije svih aktera, prije svega obrazovnih institucija, sportskih, nevladinih i drugih organizacija.

Šestim pitanjem se od respodenata traži da navedu koje aktivnosti nedostaju posmatranoj opštini za obezbjeđenje nesmetanog ranog razvoja djece (rano djetinjstvo), zaštite djece i njihovog integrisanog (inkluzivnog) obrazovanja. Ovo pitanje je bilo u formi otvorenog pitanja, tj. na ovo pitanje respodenti su odgovarali opisno, navođenjem onoga što smatraju bitnim. Uz ovo pitanje nisu dati predefinisani odgovori, kao što je to slučaj kod ostalih pitanja. Cilj ovog pitanja je bio da se stekne uvid u ono što respodenti smatraju da bi trebalo biti urađeno na obezbjeđenju osnovnih dječijih prava i njihove zaštite. Najvažniji odgovori na ovo pitanje navedeni su u nastavku:

- Uključivanje socijalnog radnika u obrazovni proces, izgradnja dnevnog centra za djecu socijalno ometenu u razvoju.

- Organizovanje prostora gdje bi se djeca mogla nesmetano družiti s vršnjacima i socijalizovati kroz sportske aktivnosti, razvijanje jezičkih sposobnosti, kreativnosti itd.



- Organizovanje radionica za djecu iz socijalno ugroženih porodica, zapošljavanje logopeda i nabavka opreme za rad logopeda.

- Nedostaje integracija djece školskog uzrasta (osnovna i srednja škola) i više vannastavnih aktivnosti. Treba više sekcija u školama. ... Treba aktivirati rad savjeta mladih. Još nedostaje dnevni centar za djecu sa posebnim potrebama koji je obavezan u skladu sa novim zakonom.

- Nedostaju jaslice, dnevni centar, edukacija kadra i roditelja djece sa posebnim potrebama kroz održive projekte samozapošljavanja, edukacija nastavnika i ostalog stručnog kadra putem njihovog socijalnog i finansijskog osnaživanja.

- Izrada socijalne karte koja bi pokazala stvarne potrebe djece. Potreban je dnevni centar za djecu sa posebnim potrebama (pokrenuta inicijativa za izradu ovakvog projekta). Nedostaju vrtići, nedostatak baze za upis djece u škole i sl.

- Jačanje postojećih kapaciteta stručnih radnika, jačanje svijesti lokalne zajednice o socijalnoj zaštiti djece.

- Uključiti predškolske ustanove u rano identifikovanje. Formirati više korisničkih udruženja i permanentno edukovati kadar.

- Veći kapaciteti i bolja opremljenost ustanova za predškolsko obrazovanje i vaspitanje, socijalizacija djece sa posebnim potrebama, uključivanje marginalizovane djece u sve društvene tokove, uključivanje djece sa mentalnom retardacijom u redovni sistem obrazovanja, jačanje institucionalnih mehanizama koordinacije i komunikacije između pružaoca usluga socijalne zaštite i tijela koja donose odluke na republičkom nivou, uvesti model integrisane zdravstvene zaštite učenika i studenata.

Sedmo pitanje odnosi se na informaciju o uspostavljanju i funkcionisanju tzv. referalnog modela (integrisanog pristupa procesu planiranja i projektovanja okvira za procedure međusektorske komunikacije i koordinacije između svih relevantnih ustanova koje pružaju usluge socijalne zaštite i inkluzije djece na lokalnom nivou (obrazovanje, zdravstvo, policija, pravosuđe i sl.), sa posebnim fokusom na one kategorije djece koja su ugrožena marginalizacijom i isključivanjem). Od respodenata se tražilo da odgovore da li takav sistem socijalne zaštite djece postoji u njihovoj opštini i da li se aktivno primjenjuje u konkretnih problema socijalne zaštite i bolje uključenosti djece.

Odgovori na sedmo pitanje su u 50% opština potvrdni, odnosno pet opština su odgovorile da je došlo do formiranja referalnog modela (bar u nekom obliku). Neki od najvažnijih komentara uz odgvore na ovo pitanje su:

- Saradnja sa svim relevantnim ustanovama je dobra. - Postoji koordinacija, ali nema zajedničkog planiranja. Takođe, postoji saradnja u

okviru foruma Bezbijednost. - Postoji dobra saradnja, ali nema nikakvog zvaničnog protokola o ovoj saradnji. - Mnoge stvari nisu formalizovane ali funkcionišu. Bilo bi poželjno postojeći

Protokol o postupanju i zbrinjavanju žrtava nasilja proširiti na još neke institucije-predškolske, obrazovne i dr.

Osmim pitanjem se od respodenata traži da odgovore da li je u njihovoj opštini došlo do definisanja i potpisivanja zvaničnog dokumenta o dugoročnoj saradnji između pružaoca usluga socijalne zaštite, predstavnika vlasti i organizacija civilnog društva po pitanju usluga iz oblasi socijalne zaštite djece. Cilj ovog pitanja je da se konkretizuje formiranje i funkcionisanje referalnog modela.

Odgovori respodenata na osmo pitanje su u 20% potvrdni, dakle u samo dvije opštine je došlodo definisanja i potpisivanja Protokola o saradnji ili je njegovo potpisivanje u završnoj fazi. Neka od objašnjenja uz odgovore na ovo pitanje su sljedeća:

- Potpisan je protokol samo za oblast „nasilje u porodici“.



- Postoji Protokol o saradnji u postupanju kod žrtava nasilja sa javnim institucijama. Sa nekim nevladinim organizacijama postoji saradnja koja je formalizovana i odnosi se na određene projektne aktivnosti.

- Potpisivanje ovakvog dokumenta nije prepoznato kao potreba lokalne zajednice. Smatramo da organizacije civilnog društva svojim aktinvostima mogu značajno doprinijeti unapređenju sistema socijalne zaštite. U tom smislu analiziraćemo mogućnost zaključivanja konkretnog akta.

Deveto pitanje predstavlja nastavak prethodna dva pitanja. Pitanje je formulisano tako da se dobiju podaci o praksi održavanja sastanaka zainteresovanih strana po pitanjima dječije zaštite i njihovog nesmetanog rasta i razvoja. Od respodenata se traži da sa „da“ ili „ne“ odgovore da li se ti sastanci održavaju sa ciljem razmjene iskustava, informacija, najbolje prakse i naučenih lekcija iz implementacije SPIS programa.

Odgovori na deveto pitanje su u 50% slučajeva potvrdni. Neki od komentara uz pozitivne odgovore su sljedeći:

- Održavaju se neformalni sastanci. - Organizuju se sastanci samo po potrebi, a opština i CSR imaju vrlo česte kontakte. - Sastanci se održavaju povremeno i u skladu sa potrebama. - Postoje redovni kontakti između predstavnika vlasti i predstavnika Centra radi

informisanja, izvještavanja, planiranja i preduzimanje potrebnih mjera u skladu sa mogućnostima.

- Sastanci postoje i vezani su za pojedine aktivnosti. Nekad su formalni a nekad ne. - Nije uspostavljen kontinuirani mehanizam ramjene iskustava, informacija i sl. u

vezi sa socijalnom zaštitom, niti se održavaju tematski sastanci po ovim pitanjima. Najčešće se razmjena informacija vrši kada se ukaže potreba, npr. mogućnost oezbjeđenja dodatnih izvora prihoda, rješavanje aktuelnih problema itd, te u okviru sastanaka koji imaju drugu tematiku.

Deseto pitanje se odnosilo na prikupljanje podataka o tome koliko su opštine koje nisu bile uključene u SPIS program uopšte bile upoznate sa provođenjem tog projekta u RS. U 70% slučajeva respodenti nisu bili upoznati sa pomenutim projektom u RS dok je samo 30% čulo ili imalo priliku da se detaljnije upozna sa tim projektom. Takođe, respodenti nisu upoznati sa kriterijumom za odabir opština u kojima je provođen SPIS program.

Jedanaesto pitanje je slično prethodom i glasilo je da li je posmatrana opština imala kontakt sa opštinama koje implementiraju SPIS program u Republici Srpskoj, te da li je moguće primijeniti pozitivna iskustva u datoj opštini. Samo jedna opština je pozitivno odgovorila na prethodno pitanje.

4.2.3 Uporedna analiza kvalitativnih pokazatelja SPIS i kontrolne grupe

opština Budući da obe vrste upitnika sadrže slična pitanja, ima smisla upoređivati odgovore

dobijene od SPIS grupe opština sa odgovorima dobijenim od kontrolne grupe. Time se najjasnije uočavaju trendovi i razlike u pomenute dvije grupe opština u pogledu socijalne zaštite djece.Za ovu priliku je najprikladniji grafički oblik komparacije.

Upoređivaće se samo broj pozitivnih odgovora po izabranim pitanjima. Pozitivnim odgovorima se iskazuje dobro postojeće stanje ili poboljšanje ili napredak u skorijem prethodnom periodu. Na taj način se najlakše uočavaju promjene započete u opštinama koje su bile uključene u SPIS program u odnosu na kontrolnu grupu (opštine koje nisu imale priliku da učestvuju u implementaciji sličnog projekta).

Budući da nisu sva pitanja uporediva među dvije vrste upitnika, upoređivaće se samo odgovori dobijeni na pitanja: 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8 i 9 (pogledati priloge). Ostala pitanja nisu istog sadržaja ili su u formi otvorenih pitanja. Ekonomski institut a.d. Banja Luka 51


Grafikon 14 Uporedni pregled odgovora za posmatrane grupe opština


Iz prethodne ilustracije je uočljivo da je znatno veći broj pozitivnih odgovora u opštinama koje su bile uključene u SPIS program u odnosu na kontrolnu grupu opština. Ako se pogleda i sadržaj pitanja na koja su respodenti odgovarali vidi se da pozitivni odgovori ukazuju na dobro postojeće stanje ili na poboljšanje u skorijem prethodnom periodu u oblasti dječije socijalne zaštite. Sve navedeno upućuje na zaključak da je situacija u pogledu socijalne zaštite djece mnogo bolja u onim opštinama koje su bile uključene u SPIS program u odnosu na opštine koje to nisu.

Na kraju ovog dijela potrebno je naglasiti spremnost lokalnih zajednica uključenih u SPIS program za razmjenu iskustava i naučenih lekcija podijele sa opštinama i gradovma Republike Srpske koje bi željele da primijene pozitivna iskustva iz ovog Programa.



5 Prijedlog metodologije za praćenje i monitoring izdvajanja za socijalnu zaštitu u Republici Srpskoj Provedeno istraživanje je pokazalo da jednice lokalne samouprave i centri za

socijalni rad na teritoriji Republike Srpske uglavnom ne raspolažu potrebnom bazom podataka za sveobuhvatno praćenje izdvajanja za socijalnu zaštitu. Upravo iz tog razloga, neophodno je uspostaviti metodologiju za praćenje ove vrste izdataka na različitim nivoima (Ministarstvo finansija Republike Srpske, jedinice lokalne samouprave i centri za socijalni rad). Podaci bi, u skladu sa mogućnostima i usvojenim politikama, trebalo da se prate na mjesečnom nivou, uz mogućnost njihovog konsolidovanja kako bi se generisali godišnji izvještaji na nivou jednica lokalne samouprave, odnosno na nivou centara za socijalni rad.

5.1 Praćenje izdvajanja na nivou Republike i Ministarstva

finansija Ministarstvo finansija Republike Srpske i republički budžet daju solidnu osnovu za

praćenje izdvajanja za socijalnu zaštitu, kako na nivou Republike, tako i na nivou jednica lokalne samouprave, čije budžete prati i objedinjuje Ministarstvo finansija.

Na nivou Republike potrebno je pratiti i u saradnji sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske dostavljati sljedeće podatke:

1. Konsolidovana izdvajanja za socijalnu zaštitu na nivou Republike Srpske 2. Izdvajanja za socijalnu zaštitu iz republičkog budžeta.

Što se tiče budžeta jedinica lokalne samouprave, Ministarstvo finansija prati sljedeće podatke:

1. Doznake na ime socijalne zaštite ukupno (kto 416) 2. Dоznаkе nа imе sоciјаlnе zаštitе kоје sе isplаćuјu оdstrаnе ustаnоvа sоciјаlnе

zаštitе (kto 41611+41613+41621+41631) 3. Dоznаkе pо оsnоvuinvаlidninа ipоmоćipоrоdicаmа pаlihbоrаcа,

rаtnihvојnihinvаlidа icivilnihžrtаvа rаtа (kto 416121+416122+416141+416142+416221+416321)

4. Dоznаkе nа imе sоciјаlnе zаštitе izbјеglihirаsеlјеnihlicа (kto 416123+416143+416222+416322)

5. Dоznаkе nа imе sоciјаlnе zаštitе rаdnikа, pеnziоnеrа inеzаpоslеnihlicа (kto 416127+416147+416223+416224+416229+416326+416327)

6. Оstаlе dоznаkе nа imе sоciјаlnе zаštitе kоје sе isplаćuјuizbudžеtа Rеpublikе, оpštinа igrаdоvа (kto 416124+416125+416126+416128+416129+416144+416145+416146+416148+416149+416323+416324+416325+416328+416329+416919+416929).

Praćenjem navedenih izdvajanja moguće je doći do podataka o svakom od oblika socijalne zaštite pojedinačno po jednicama lokalne smouprave i zbirno za sve njih, što dalje daje brojne mogućnostinjihovog poređenja sa brojem stanovnika opštine/grada, njenim budžetskim prihodima i sl. Osim Ministarstva finansija, Republički zavod za statistiku takođe prati i objavljuje podatke neophodne za uspostavljanje trajne metodologije praćenja izdvajanja za socijalnu zaštitu te iskazivanje njihovih relativnih veličina, kao što su BDP i procijenjeni broj stanovnika u jedinicama lokalne samouprave.

Pored navedenog, Republički zavod za statistiku Republike Srpske prati i broj korisnikai vrste usluga socijalne zaštite prema kategorijama, ustanove socijalne zaštite i druge podatke koji su od značaja za sagledavanje socijalne slike Republike Srpske. Međutim, problem predstavlja dinamika objavljivanja podataka od strane Statistike, te oni mogu poslužiti kao



komparativni i korektivni faktor ažurnim podacima dobijenim sa terena, odnosno od jedinica lokalne samoupravei centara za socijalni rad.

Redovnim prikupljanjem navedenih podataka dobiće se ažurno stanje u apsolutnim iznosima po pojednim stavkama, dok će se njihovim stavljanjem u odnos sa ukupnim brojem stanovnika, brojem stanovnika na nivou jedinice lokalne samouprave, ukupnim brojem zaposlenih na nivou JLS i RS, BDP-om, budžetom opština pojedinačno i ukupno, budžetom Republike Srpske i konsolidovanim budžetom dobiti stvarna i redovno ažurna slika stanja sistema socijalne zaštite Republike Srpske na opštinskom i republičkom nivou.

5.2 Praćenje izdvajanja na nivou jedinica lokane samouprave Na nivou jedinica lokalne samouprave, osim podataka o budžetu i izdvajanja za socijalnu zaštitu koji se dostavljaju Ministarstvu finansija, potrebno je pratiti podatke o broju korisnika socijalne zaštite (broj korisnika centra za socijalni rad + broj korisnika davanja koja ne idu putem centara).

Osim broja korisnika, jedinice lokalne samouprave trebaju redovno da prate i dostavljaju podatke o ukupno raspoloživim sredstvima za socijalnu zaštitu, a na rashodnoj strani podatke o izvorima prihoda namijenjenih socijalnoj zaštiti (doznake iz budžeta RS, sredstva budžeta jedinice lokalne samouprave te ostali izvori sredstava za socijalnu zaštitu).

5.3 Praćenje izdvajanja na nivou centara zasocijalni rad Nanivou centara za socijalni rad neophodno je praćenje i dostavljanjepodataka o ukupnim prihodima centara prema strukturi (transferi iz republičkog budžeta, transferi iz budžeta jedinice lokalne samouprave, ostali izvori). Osim toga, na rashodnoj strani se podrazumijeva praćenje podataka prema dvije osnovne grupe rashoda – davanja prema korisnicima socijalne zaštite i rashodi na ime podmirivanja operativnih troškova centra za socijalni rad. Operativne troškove centara daljeje potrebno razložiti na troškove zarada i ostale troškove. Na taj način će se dobiti podaci o strukturi prihoda i rashoda centara, te utvrditi njihova efikasnost, bilo da se radi o prihodima ili rashodima.

Osim finansijskih pokazatelja koji oslikavaju poslovanje centara, nepohodno je pratiti strukturu rashoda koji idu ka korisnicima socijalne zaštite, a u skladu sa Zakonom o socijalnoj zaštiti. Praćenje ovih pokazatelja podrazumijeva konstantno ažuriranje broja korisnika socijalne zaštite koji istu ostvaruju putem centara za socijalni rad, i to prema kategorijama (djeca i punoljetna lica, sa podgrupama) i pravima (broj korisnika pratiti za svako pravo ponaosob). Osim pokazatelja o broju korisnika, po istoj metodologiji je neophodno redovno pratiti i ažurirati podatke o sredstvima izdvojenim korisnicima socijalne zaštite (kategorije i grupe korisnika, prava ukupno i pojedinačno).

Na ovaj način, na nivou centara za socijalni rad uspostaviće se stalno ažurna baza podataka oposlovanju samih centara, broju korisnika te davanjima po pojedinačnim kategorijama, grupama korisnika i pravima, što daje brojne mogućnosti za kreiranje indikatora uspješnosti poslovanja centara, izdvajanja po korisniku prema kategorijama i pravima, odnos broja korisnika i budžeta JLS, zatim odnos broja korisnika i ukupnog stanovništva JLS i sl.



UOČENI PROBLEMI Povećani rizici stanja socijalne ugroženosti stanovništva koji su posljedica porasta nezaposlenosti kao određujućeg faktora socijalno-ekonomskog položaja porodice, kao i povećanje potreba socijalne zaštite i među radno sposobnim stanovništvom, pored već postojeće mreže korisnika i socijalne isključenosti društveno ranjivih grupa, stvaraju dodatno opterećenje na funkcionisanje i efikasnost sistema socijalne zaštite u Republici Srpskoj.

Problemi u sistemu socijalne zaštite su višestruki, a slabosti i uzroci za takvo stanje mogu se naći na obe strane, kako kod davalaca usluge, tako i kod korisnika socijane zaštite. Kod davalaca usluge problemi se npr. odnose na stanje u ustanovama socijalne zaštite i uslove za njihov rad (slaba tehnička opremljenost centara za socijlani rad, nedovoljna obučenost stručnog osoblja, neadekvatni prostor za rad sa strankama i slično), a kod korisnika problemi se generalno mogu prepoznati u nedostatku zainteresovanosti ukupne društvene javnosti za potrebe sistema socijalne zaštite, te nedovoljnoj informisanosti korisnika o nadležnostima sistema i pravima koja proizilaze iz Zakona. Takođe, zbog sve većeg stanja potrebe korisnika sistema socijalne zaštite (veća nezaposlenost i povećana potreba socijalne zaštite radno sposobog stanovništva) proizilaze problemi nezadovoljstva korisnika postojećim obimom i količinom ostavrenih prava. Upravo iz razloga neusklađenosti između mogućnosti sistema (finansijski i ljudski potencijal) i potreba korisnika dolazi do problema u funkcionisanju sistema, što se direktno odražava na konačan cilj socijalnog sistema koji se ogleda u što efikasnijem ostvarivanju prava i što adekvatnijem zadovoljavanju potreba korisnika.

U ranijim analizama Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite RS, svi problemi s kojima se susreće sistem socijalne zaštite svrstani su u četiri grupe11:

- problemi koji proizilaze iz slabosti sistema socijalne zaštite; - problemi u vezi sa zakonskim određenjem; - problemi u vezi sa stanjem u ustanovama socijalne zaštite i njihovim radom; - problemi koji proizilaze iz stanja potreba korisnika sistema.

U ovom radu nisu posebno analizirani svi problemi iz gore prepoznatih grupa jer to nije ni bio njen cilj, ali posmatrajući stara i nova zakonska rješenja iz oblasti socijalne zaštite, te prikupljajući podatke s terena za potrebe predmetne analize, prepoznati su neki problemi koji mogu uticati na uspješnost buduće implementacije novog Zakona, a time i na unаprеđenje оrgаnizаciоne strukture, prоfеsiоnаlnog rаda davalaca usluga i trеtmаna kоrisnikа sоciјаlnе zаštitе. Ti problemi ogledaju se u sljedećem:

- nedovoljna informisanost korisnika o nadležnostima i pravima koja proizilaze iz Zakona;

- nepostojanje efikasnog sistema praćenja rada u oblasti socijalne zaštite, odnosno adekvatnih operativnih baza podataka (po korisnicima i po pravima);

- nepostojanje sveobuhvatne strategije razvoja socijalne zaštite u Republici Srpskoj; - nedostatak stručnog kadra, potreba za dodatnom edukacijom i zapošljavanjem

stručnjaka ostalih profila (logopedi, defektolozi, psiholozi...) u ustanovama socijalne zaštite;

- nedovoljni kapaciteti za smještaj korisnika usluga socijalne zaštite (djeca sa posebnim potrebama, poremećajima u razvoju, stara lica i dr.);

- nerazvijen sistem podrške ustanovama socijalne zaštite od strane jedinica lokalne samouprave, u smislu ograničenosti jedinica lokalne samouprave da formiraju posebna opštinska odjeljenja koja bi se bavila isključivo pitanjima iz nadležnosti socijalne zaštite;

11 Stanje i perspektive razvoja socijalne zaštite u Republici Srpskoj; Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, 2008.



- slaba povezanost i koordinacija aktivnosti na liniji centar za socijalni rad – opština – Ministarstvo;

- slaba tehnička opremljenost centara za socijalni rad; - nedostatak stručnih edukacija i slično.

Ovo su samo neke od uočenih prepreka koje mogu usporiti implementaciju Zakona o socijalnoj zaštiti u pојеdinim lоkаlnim zајеdnicаmа, dok najveći problem predstavlja nedostatak finansijskih sredstava unutar budžeta za izmirenje rastućih potreba i sve većeg broja korisnika socijalne zaštite u Republici Srpskoj, a što može značajno umanjiti efikasnost nоvih zаkоnskih rјеšеnja. Međutim, i pored pretpostavke da će broj korisnika socijalne zaštite rasti, kao i njihove potrebe za finansijskim sredstvima, neophodno je istaknuti da se odgovor na takvu situaciju nalazi u kreiranju specifičnih rješenja i politika, a ne samo u povećanju izdvajanja.



ZAKLJUČCI

Savremena dеšаvаnjа u okviru društvеnоg i еkоnоmskоg rаzvоја Rеpublikе Srpskе sa sobom nose i neke nоvе sоciјаlnе rizikе, a aktuеlnа svјеtskа еkоnоmskа krizа dodatno je uticala na uslоžnjаvаnje pоstојеćih оblikа rizikа оd sоciјаlnе isklјučеnоsti. Iz ovog razloga sistem socijalne zaštite našao se pred velikim izazovima, a problemi s kojima se sistem treba nositi prevazilaze mogućnosti davalaca usluga socijalne zaštite.

U kontekstu takvih dešavanja, usvojen je novi Zakon o socijalnoj zaštiti koji obuhvata ne samo mjere ublažavanja i otklanjanja posljedica uzrokovanih stanjem socijalne potrebe, već i preventivne mjere. Međutim, iako se u praksi više pažnje posvećuje ublažavanju posljedica uzrokovanih teškoćama i stvaranju uslova za zadovoljavanje osnovnih životnih potreba u odnosu na mjere prevencije, treba ukazati i na dobre strane implementacije novog Zakona. Iako bi za sagledavanje efekata njegove primjene bilo realnije sačekati nešto duži vremenski period, pozitivni pomaci u rješavanju problema s kojima se susreće sistem socijalne zaštite u Republici Srpskoj mogu se uvidjeti i za samo šest mjeseci njegove primjene (druga polovina 2012. godine). Naime, donošenje novog Zakona o socijalnoj zaštiti uslijedio je kao samo prvi neminovan korak u sistemskoj intervenciji ovako sveobuhvatne oblasti.

Dobre strane u implementaciji novog Zakona

Novi Zakon donio je konceptualna rješenja u oblasti organizovanja, funkcionisanja i finansiranja sistema socijalne zaštite. U tom smislu, a da bi se ostvario krajnji cilj potrebno je nastaviti s intervencijama u smislu jačanja međusektorske saradnje (naročito sa zdravstvom, školstvom i policijom) jer većina problema u oblasti socijalne zaštite ima uzročno-posljedičnu vezu s djelovanjima u tim sistemima. Ovakav oblik djelovanja propagira multisektoralni pristup socijalnoj zaštiti, a konkretni pozitivni rezultati već su vidljivi u opštinama koje su implementirale SPIS program u Republici Srpskoj.

Takođe, napravljen je iskorak u smislu novog koncepta finansiranja prava iz socijalne zaštite u smislu jačanja odgovornosti Republike Srpske i uspostavljanja mehanizma sigurnijeg finansiranja na svim nivoima, čime se direktno stvara dodatni prostor u budžetima lokalnih zajednica za finansiranjem proširenih prava. Dakle, uveden je sistem usklađivanja iznosa novčanih davanja korisnicima prava, a vrijeme će pokazati adekvatnost novog mehanizma usklađivanja visine iznosa socijalnog davanja s rastom životnih troškova, te da li su i u kojoj mjeri uvedene mjere nadzora (unutrašnji, inspekcijski i stručni) u oblasti socijalne zaštite doprinijele pružanju kvalitetnijih usluga korisnicima sistema.

Novim Zakonom podržani su novi modeli i pristupi djelovanja u socijalnoj, porodičnoj i dječijoj zaštiti, a koji bi trebalo da omoguće efikasnije i neposrednije pružanje usluga i ostvarivanje prava korisnika socijalne zaštite. U tom smislu, novi Zakon ostavlja prostor za jačanje mješovitog pristupa u socijalnoj zaštiti, a pod ovim se misli na jačanje kapaciteta, a time i uloge nevladinog i privatnog sektora.

Konačno, socijalna zaštita je pojam širi od socijalne pomoći, a to znači da svi učesnici sistema treba da kontinuirano sprovode aktivnosti koje su usmjerene na iznalaženje efikasnijih i funkcionalnijih odgovora u vezi sa stanjem socijalne isključenosti radi unapređenja sistemskih rješenja, a time i poboljšanja stanja korisnika.

Šta bi trebalo uraditi da se unaprijedi implementacija novog Zakona

Nоvе оkоlnоsti društvеnоg rаzvоја kao i nоvi sоciјаlni prоblеmi i pоtrеbе korisnika, оd sоciјаlnе zаštitе trаžе dа se adekvatno оdgоvоri nа pоtrеbе grаđаnа, te da se pruži podrška rаnjivim i mаrginаlizоvаnim pојеdincima i grupama građana kојimа је nеоhоdnа оrgаnizоvаnа pоmоć zајеdnicе i držаvе, kао i grаđаnima kојi nisu u stаnju dа vlastitim učеšćеm na tržištu rada оbеzbiјеdе еgzistеnciјu sеbi i svојој pоrоdici.



Osim toga, neophodno je preduzeti više napora radi boljeg razumijevanja i odredbi Zakona koje se odnose na preventivu, te kontinuirano raditi na senzibilizaciji i učešću ukupne javnosti u preventivnim aktivnostima. Drugim riječima, naročito je važno konstantno ukazivati na vrijednosti i značaj humanitarnog i volonterskog rada u oblasti socijalne, porodične i dječije zaštite.

U skladu s prethodno navedenim problemima i savremenim zahtjevima društva, njihovo rješavanje treba tražiti u povećanoj potrebi za zajedničkim djelovanjem i s ostalim sektorima koji pružaju usluge socijalne zaštite, te preduzimati zajedničke aktivnosti koje će doprinijeti stvaranju uslova za što uspješniju primjenu novog Zakona. U tom smislu izdvajamo neke preporuke:

− izgraditi informacioni sistem praćenja rada (baze podataka) radi ažurnog vođenja evidencija i stvaranja preduslova za adekvatno praćenje socijalnog statusa socijalno ugroženih stanovnika u Republici Srpskoj;

− uraditi detaljnu analizu potreba korisnika u oblasti socijalne zaštite;

− izraditi sveobuhvatni strateški dokument razvoja socijalne zaštite u Republici Srpskoj (srednjoročni i dugoročni programi razvoja);

− uraditi analizu primjene sistema „proširenih prava“, tj. snimiti najčešće specifične potrebe socijalne zaštite na području lokalnih zajednica;

− snimiti potrebu za dodatnom edukacijom i obezbijediti kontinuiranu stručnu edukaciju osoblja;

− povećati interes lokalnih zajednica za projektne intervencije međunarodnih institucija i nevladinih organizacija;

− unaprijediti uključenost lokalnih zajednica u implementaciji razvojnih programa u oblasti socijalne, porodične i dječije zaštite;

− maksimalno iskoristiti otvorenost sistema za inovacije i širenje naučenih lekcija – primjera dobre prakse (npr.stvoriti uslove da stečena znanja, iskustva, unaprijeđena metodologija rada, kadrovska usavršavanja i slične aktivnosti realizovane kroz SPIS program budu nastavljene u istim opštinama njihovom daljnjom samostalnom implementacijom i proširene u opštinama u kojima nije bilo SPIS programa);

− poboljšati informisanost svih učesnika sistema o nadležnostima i pravima koja proizilaze iz Zakona (npr. publikovanje ovog i sličnih izvještaja, transparentnost informacija o planiranim i provedenim treninzima i obukama osoblja u sistemu socijalne zaštite, dostupnost ažurnih podataka o promjenama u sistemu socijalne zaštite na web sajtu Ministarstva);

− identifikovati profile stručnog kadra koji nedostaje u ustanovama socijalne zaštite (npr. sistematizovati u kojim opštinama postoji deficitarnost kadrova, a koji bi trebali da budu u funkciji nesmetanog ranog rasta i razvoja djece; osigurati školovanje takvog kadra kroz ugovorne odnose, kao npr. potpisivanjem ugovora o stipendiranju studenata ili specijalizanata logopeda, dječijih defektologa, dječijih psihologa, pedijatara, dječijih zubara i sl.; osigurati njihov budući rad u takvim opštinama);

− periodično provoditi prilagođene analize o posebnim pravima i uslugama koje proizilaze iz novog Zakona (npr. smeštaj u hraniteljsku porodicu, dnevno zbrinjavanje i sl.);

− jačati resurse nevladinog sektora koji tretira oblast socijalne zaštite;

− jačati promociju humanitarnog i volonterskog rada; − uraditi analizu potreba za dodatnim kapacitetima za smještaj različitih grupa

korisnika usluga socijalne zaštite (djeca sa posebnim potrebama, poremećajima u razvoju, stara lica i dr.);



− povećati kapacitete za ranu socijalizaciju djece u svim opštinama u RS, a posebno u slabije razvijenim opštinama (npr. republičke i opštinske prostorije koje su zapuštene ili javne institucije koje imaju viška kapaciteta u svojim objektima, objekti preduzeća u stečaju i sl., a koje bi se uz minimalna finansijska ulaganja kroz javno-privatno partnerstvo mogle pretvoriti u dječije dnevne centre, vrtiće, igraonice, jaslice, dječije ambulante i dječije stomatološke ordinacije i sl.);

− posebnu pažnju treba posvetiti radu s grupom djece s posebnim potrebama, a kojoj pripadaju i talentovana djeca (s njima se vrlo malo radi, a predstavljaju nosioce budućeg razvoja);

− kontinuirano usklađivati i jačati saradnju između opština i Republike sa relevantim sektorima (zdravstvo, obrazovanje, i sl.), tj. jačati multisektorski pristup i uvezivanje svih učesnika u sistemu socijalne zaštite;

− formirati Zаvоd zа sоciјаlnu zаštitu, kao ustanove od posebnog značaja za razvoj sistema socijalne zaštite u Republici Srpskoj;

− efikasnije planirati, unaprijediti i podržati rad na osposobljavanju pojedinaca i grupa koji su u sistemu socijalne zaštite za njihov samostalni i održivi rad u društvenoj zajednici sa ciljem bržeg izlaska iz stanja socijalne potrebe;

− razvijati preventivne mjere radi sprečavanja nastajanja stanja socijalne potrebe kod pojedinaca i grupa čime bi se u budućnosti smanjio pritisak na sistem socijalne zaštite RS;

− uraditi monitoring primjene novog Zakona uraditi po isteku 2013. godine jer će rezultati nove analize obuhvatiti duži vremenski period primjene novog Zakona, a što će rezultirati realnijim prikazom finansijskih efekata primjene novog Zakona.

Rizici i ograničenja u implementaciji novog Zakona

Osnovno ograničenje u praćenju implementacije ovog Zakona proizilazi iz problema prikupljanja podataka, odnosno problema sa kojim se susreću svi koji pokušavaju da dođu do tačnih, pouzdanih i preciznih podataka o pojedinim elementima ili o sistemu socijalne zaštite u RS u cjelini.

Da bi se ovaj problem prevazišao neophodno bi bilo ustanoviti jedinstveno softversko rješenje za sve institucije koje se bave problematikom socijalne zaštite, odnosno postojeća rješenja trebalo bi adekvatno unaprijediti, primjeniti i umrežiti. Međutim, ni to ne bi bilo dovoljno ako postojeće evidencije ne bi bile ažurne, uz stalno osposobljavanje bar dijela osoblja u pomenutim institucijama. Takvo osoblje bi moralo biti osposobljeno da jednom mjesečno generiše svrsishodne izvještaje o stanju sistema socijalne zaštite na teritoriji koju pokrivaju i da takve izvještaje dostavlja svim zainteresovanim stranama (nadležnom Ministarstvu i drugim Vladinim tijelima, institutima, univerzitetima, novinskim agencijama i sl.).

Pod pretpostavkom da se ovo ograničenje u implementaciji novog Zakona prevaziđe, odnosno da prethodna preporuka bude adekvatno primijenjena u praksi, stvaraju se preduslovi da se po opštinama i/ili centrima za socijalni rad uspostave precizne evidencije po svim elementima koji čine sistem socijalne zaštite (uključujući finansijske pokazatelje i pokazatelje o broju korisnika socijalne zaštite po kategorijama, definisanim u skladu sa Zakonom, kako je to i opisano u podnaslovima 3 i 4 ovog izvještaja)Uspostavljanjem adekvatnog informacionog sistema bio bi smanjen rizik od nepreciznog planiranja budućih potreba u sistemu socijalne zaštite RS, a stvorile bi se mogućnosti za adekvatan monitoring izvršenja usvojenih planova i strategija, a u skladu s pratećim akcionim planovima. Drugim riječima, uz pretpostavku potpune primjene novog Zakona o socijalnoj zaštiti, sistem socijalne zaštite u RS prerastao bi u organizovani i dobro upravljani sistem.



LITERATURA 1. Bilten socijalne, porodične i dječije zaštite za 2011. godinu; Ministarstvo zdravlja i

socijalne zaštite Republike Srpske

2. Budžeti opština za period 2007-2013. godina; Ministarstvo finansija Republike Srpske

3. Centri za socijalni rad – podaci o korisnicima socijalne zaprite

4. Dokument okvirnog budžeta 2013-2015; Ministarstvo ginansija Republike Srpske

5. EUROSTAT – baza podataka o izdvajanjima za socijalnu zaštutu http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=spr_exp_gdp&lang=en

6. Jednicie lokalne samouprave – podaci o korinsicima socijalne zaštite

7. Mjesečno saopštenje Statistike rada (br. 8/13), Republički zavod za statistiku Republike Srspke

8. Stanje i perspektive razvoja socijalne zaštite u Republici Srpskoj; Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, 2008.

9. Statistički godišnjak, Republički zavod za statistiku Republike Srpske, 2012

10. www.unicef.org/bih/ba/protection_inclusion

11. Zakon o socijalnoj zaštiti Republike Srpske (Sl. gl. RS, 5/93 i 37/12)



PRILOZI Prilog 1 Prikaz traženih podataka od jednica lokalne samouprave

Prilog 2 Prikaz traženih podataka od centara za socijalni rad

Prilog 3 Struktura djece korisnika usluga centara za socijalni rad

Prilog 4 Struktura punoljetnik lica korisnika usluga centara za socijalni rad

Prilog 5 Prikaz korištenog upitnika za opštine u kojima je implementiran SPIS program

Prilog 6 Prikaz korištenog upitnika za kontrolnu grupu opština



Prilog 1 Prikaz traženih podataka od jednica lokalne samouprave

Osnovni podaci – apsolutni pokazatelji (nivo opštine JLS) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 (1) 2012 (2) 2013

Broj stanovnika opštine/grada

Budzet opštine/grada (izvršenje, KM)Budžet Centra za socijalni rad (ukoliko nema Centra onda budžet namijenjen za socijalnu zaštitu zajedno sa bruto platom stručnih saradnika koji rade u službi socijalne zaštite i materijalnim troškovima službe )Ukupno raspoloživa sredstva za SZ (sva davanja korisnicima bez obzira da li se realizuju putem Centra za socijalni rad ili na drugi način + plate zaposlenih u centru ili službi + materijali troškovi Centra ili službe ) 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

od toga sredstva budžeta opštine JLS

sredstva dobijena transferom iz budžeta Vlade RS za SZ

sredstva dobijena iz ostalih izvora za SZ (donacije, programi, projekti)Ukupna novčana izdvajanja prema građanima (korisnicima) po osnovu socijalnih davanja (socijalna zaštita) u opštini JLS 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

od toga davanja korisnicima koja idu putem centra za socijalni radostala socijalna davanja građanima u stanju socijalne potrebe koja ne idu preko centra za socijalni radUkupan broj intervencija opštine (korisnika) prema građanima koji su otvarili određeni vid socijalnih primanja od strane opštine

od toga broj intervencija (korisnika) koji su ostvarene putem centra za socijalni radbroj intervencija (korisnika) koje su ostvarene preko drugih opštinskih organa (nisu išla preko centra za socijalni rad)



Prilog 2 Prikaz traženih podataka od centara za socijalni rad

Rashodi i prihodi centra za socijalni rad 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 (1) 2012 (2) 2013

Ukupni rashodi CSR 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

od toga davanja korisnicima na ime korištenja prava iz Zakona o socijalnoj zaštiti

operativni troškovi CSR 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

troškovi zarada (plate radnika zaposlenih u centru)

ostali troškovi (materijalni troškovi centra)

Ukupni prihodi CSR 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

iz budžeta opštine (JLS)

iz budžeta Vlade RSostali izvori (donacije, programi i projekti domaćih i međunarodnih organizacija i institucija)



BROJ KORISNIKA socijalne zaštite (pregled po kategorijama korisnika, nivo CSR) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 (1) 2012 (2) 2013

Broj korisnika CSR 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Djeca 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0


2. sa smetnjama u razvoju (ometeni u fizičkom i psihičkom razvoju)

3. čiji je razvoj ometen porodičnim prilikama

4. žrtve nasilja (novi zakon)

5. žrtve trgovine djecom (novi zakon)

6. sa društveno neprihvatljivim ponašanjem (novi zakon)

7. vaspitno zanemarena i zapuštena (stari zakon)

8. kojim je zbog posebnih okolnosti potrebna soc. zaštita (novi zakon)

9. izložena socijalno rizičnim ponašanjima (novi zakon)

Punoljetna lica 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0


2. sa invaliditetom (invalidna lica)

3. starija lica bez porodičnog staranja

4. lica sa društveno negativnim ponašanjem

5. žrtve zloupotrebe psihoaktivnih supstanci (novi zakon)

6. žrtve nasilja u porodici (novi zakon)

7. žrtva trgovine ljudima (novi zakon)8. kojima je zbog posebnih okolnosti potrebna socijalna zaštita



UKUPNA NOVČANA IZDVAJANJA za socijalnu zaštitu (pregled po kategorijama korisnika, nivo CSR)

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 (1) 2012 (2) 2013

Ukupna novčana izdvajanja za socijalnu zaštitu 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

Djeca 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00


2. sa smetnjama u razvoju (ometeni u fizičkom i psihičkom razvoju)

3. čiji je razvoj ometen porodičnim prilikama

4. žrtve nasilja (novi zakon)

5. žrtve trgovine djecom (novi zakon)

6. sa društveno neprihvatljivim ponašanjem (novi zakon)

7. vaspitno zanemarena i zapuštena (stari zakon)

8. kojim je zbog posebnih okolnosti potrebna soc. zaštita (novi zakon)

9. izložena socijalno rizičnim ponašanjima (novi zakon)

Punoljetna lica 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00


2. sa invaliditetom (invalidna lica)

3. starija lica bez porodičnog staranja

4. lica sa društveno negativnim ponašanjem

5. žrtve zloupotrebe psihoaktivnih supstanci (novi zakon)

6. žrtve nasilja u porodici (novi zakon)

7. žrtva trgovine ljudima (novi zakon)8. kojima je zbog posebnih okolnosti potrebna socijalna zaštita



BROJ KORISNIKA socijalne zaštite (pregled po pravima u socijalnoj zaštiti, nivo CSR)

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 (1) 2012 (2) 2013

Broj korisnika ukupno CSR 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

1. novčana pomoć

2. dodatak za njegu i pomoć drugog lica3. pravo na pomoć i osposobljavanje za rad (pravo na podršku u izjednačavanju mogućnosti djece i omladine sa smetnjama u razvoju)

4. smještaj u ustanovu soc. zaštite (smještaj u ustanovu)

5. smještaj u drugu porodicu (smještaj u hraniteljsku porodicu)

6. pomoć i njega u kući

7. dnevno zbrinjavanje (novi zakon, stari zakon po odluci o proširenim pravima)

8. jednokratna novčana pomoć9. Proširena prava (bez dnevnog zbrinjavanja)

UKUPNA NOVČANA IZDVAJANJA za socijalnu zaštitu (pregled po pravima u socijalnoj zaštiti, nivo CSR)

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 (1) 2012 (2) 2013

Ukupna novčana izdvajanja za socijalnu zaštitu 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

1. novčana pomoć

2. dodatak za njegu i pomoć drugog lica3. pravo na pomoć i osposobljavanje za rad (pravo na podršku u izjednačavanju mogućnosti djece i omladine sa smetnjama u razvoju)4. smještaj u ustanovu soc. zaštite (smještaj u ustanovu)

5. smještaj u drugu porodicu (smještaj u hraniteljsku porodicu)

6. pomoć i njega u kući

7. dnevno zbrinjavanje (novi zakon, stari zakon po odluci o proširenim pravima)

8. jednokratna novčana pomoć

9. Proširena prava (bez dnevnog zbrinjavanja)



Prilog 3 Struktura djece korisnika usluga centara za socijalni rad

Kategorija 2007 2008 2009 2010 2011 2012 (1)

2012 (2) 2013

Djeca ukupno (%) 100 100 100 100 100 100 100 100

bez roditeljskog staranja 5.64 5.59 5.61 5.28 4.53 3.94 5.21 6.27 sa smetnjama u razvoju (ometeni u fizičkom i psihičkom razvoju) 23.03 22.37 23.18 23.34 21.08 23.96 26.75 38.87 čiji je razvoj ometen porodičnim prilikama 22.65 19.86 17.60 17.52 25.04 27.35 28.04 16.41

žrtve nasilja (novi zakon) 1.96 1.76 1.32 1.31 1.41 0.95 1.66 1.36

žrtve trgovine djecom (novi zakon) 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.01 0.00 sa društveno neprihvatljivim ponašanjem (novi zakon) 9.20 10.01 13.08 12.53 10.20 10.35 8.63 9.10 vaspitno zanemarena i zapuštena (stari zakon) 8.55 8.93 10.41 9.20 9.28 9.98 8.90 8.54 kojim je zbog posebnih okolnosti potrebna soc. zaštita (novi zakon) 23.97 26.22 24.06 26.86 23.30 16.67 11.64 8.24 izložena socijalno rizičnim ponašanjima (novi zakon) 5.00 5.25 4.74 3.96 5.16 6.80 9.15 11.21


Prilog 4 Struktura punoljetnik lica korisnika usluga centara za socijalni rad

Kategorija/godina 2007 2008 2009 2010 2011 2012 (1)

2012 (2) 2013

Punoljetna lica ukupno (%) 100 100 100 100 100 100 100 100 materijalno neobezbijeđena i za rad nesposobna lica 31.27 29.30 30.14 29.85 33.27 34.41 19.05 19.16

sa invaliditetom (invalidna lica) 23.24 25.01 25.56 25.75 26.13 27.77 42.43 49.26

starija lica bez porodičnog staranja 10.44 9.20 8.36 8.06 7.74 7.68 7.94 7.83

lica sa društveno negativnim ponašanjem 4.35 5.78 5.91 5.35 5.30 5.00 6.43 4.92 žrtve zloupotrebe psihoaktivnih supstanci (novi zakon) 0.24 0.25 0.20 0.20 0.35 0.13 0.31 0.35

žrtve nasilja u porodici (novi zakon) 3.04 3.26 2.04 2.35 2.27 1.00 3.09 0.94

žrtva trgovine ljudima (novi zakon) 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.01 kojima je zbog posebnih okolnosti potrebna socijalna zaštita 27.41 27.20 27.79 28.43 24.93 24.02 20.73 17.54




Prilog 5 Prikaz korištenog upitnika za opštine u kojima je implementiran SPIS program

UPITNIK O OCJENI STANJA SISTEMA SOCIJALNE ZAŠTITE DJECE

1. Da li su se stručne sposobnosti vaše opštine poboljšale nakon provođenja SPIS programa i razvoja kapaciteta za pružanje relevantnih usluga?

− da − ne

objašnjenje: ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________

2. Da li je provođenje SPIS progama u vašoj opštini dovelo do ozbiljnijeg i detaljnijeg

planiranja rada na poboljšanju dječije zaštite, njihove sigurnosti i bolje uključenosti u društvo?

− da − ne

objašnjenje: ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________

3. Da li je provođenje SPIS programa u vašoj opštini iniciralo izradu strategije i akcionog plana

koji tretiraju oblast dječije zaštite? − da − ne

objašnjenje: ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________

4. Da li je došlo do upostavljanja i vođenja preciznih evidencija o stalnom nadgledanju prava

djece u vašoj opštini? − da − ne

objašnjenje: ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________

5. Da li je zahvaljujući SPIS programu u vašoj opštini došlo do unapređenja aktivnosti koje

imaju za cilj otvaranje prema zajednici i uključivanje djece i omladine u pitanja i probleme od njihovog interesa?

− da − ne

objašnjenje: ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________

6. Šta je u vašoj opštini, od početka primjene SPIS programa, urađeno na obezbjeđenju adekvatne podrške za nesmetan rani razvoj djece (rano djetinjstvo), za zaštitu djece i njihovo integrisano (inkluzivno) obrazovanje? (navesti aktivnosti)

____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________



7. Da li je u vašoj opštini došlo do primjene integrisanog pristupa procesu planiranja i projektovanja okvira za procedure međusektorske komunikacije i koordinacije između svih relevantnih ustanova koje pružaju usluge socijalne zaštite i inkluzije djece na lokalnom nivou (obrazovanje, zdravstvo, policija, pravosuđe i sl.), sa posebnim fokusom na one kategorije djece koja su ugrožena marginalizacijom i isključivanjem (tzv. referalni model)?

− da − ne

objašnjenje: ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________

8. Da li je u vašoj opštini došlo do definisanja i potpisivanja zvaničnog dokumenta o dugoročnoj saradnji (Protokola o saradnji)12 između pružaoca usluga socijalne zaštite, predstavnika vlasti i organizacija civilnog društva po pitanju tačaka od zajedničkog interesa, a koja se tiču usluga socijalne zaštite?

− da − ne

objašnjenje: ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________

9. Da li se u vašoj opštini održavaju sastanci između između zainteresovanih strana (npr. između pružaoca usluga, vlasti i Organizacija civilnog društva i sl.) radi razmjene iskustava, informacija, najbolje prakse i naučenih lekcija iz implementacije njihovih dijelova Programa?

− da − ne

objašnjenje: ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________

10. Da li se znanja, procesi i organizacije stečena kroz trogodišnji SPIS program u vašoj opštini

mogu primjeniti na svim ili samo nekim od sljedećih nivoa: − Individualni nivo (kroz npr. edukacije i stalno jačanje vještina i znanja donosilaca

odluka, stručnih radnika, djece i omladine) da – ne

− Organizacioni nivo (stečeno znanje i vještine unapređuju pristup, organizacionu strukturu i radne procese u organizaciji) da – ne

− Nivo lokalne zajednice (podizanjem nivoa svijesti i saradnje između svih društvenih aktera u nekoj zajednici radi boljeg pružanja usluga krajnjim korisnicima) da – ne

11. U čemu se, po vašem mišljenju, ogleda najveći društveni doprinos implementacije SPIS programa u vašoj opštini?

____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________

12 Podrazumijeva razmjenu informacija i zajednički rad na različitim zadacima i kao takav inicira saradnju između socijalnih sektora u lokalnoj zajednici. Opštinski upravni odbori bi trebali osigurati prostor i povećati prilike za pružaoce usluga i vladine predstavnike da se susretnu, razmjene informacije i uče jedni od drugih, te da zajedno izrađuju nove pristupe i inicijative. (Jačanje integrisanog sistema društvene zaštite i inkluzije usmjerenog na djecu na opštinskom nivou – naučene lekcije iz Bosne i Hercegovine, UNIFEF, BiH)



Sagovornici:

1. Ime i prezime_______________________; funkcija_________________________________ 2. Ime i prezime_______________________; funkcija_________________________________ 3. Ime i prezime_______________________; funkcija_________________________________

U________________________, dana___/___ 2013.godine



Prilog 6 Prikaz korištenog upitnika za kontrolnu grupu opština

UPITNIK O OCJENI STANJA SISTEMA SOCIJALNE ZAŠTITE DJECE

1. Da li su stručne sposobnosti vaše opštine zadovoljavajuće po pitanju kapaciteta za pružanje usluga socijalne zaštite za djecu?

− da − ne

objašnjenje: ____________________________________________________________ ____________________________________________________________

2. Da li vaša opština provodi detaljno planiranje rada na poboljšanju dječije zaštite,

njihove sigurnosti i bolje uključenosti u društvo? − da (kako) − ne (zašto)

objašnjenje: ____________________________________________________________ ____________________________________________________________

3. Da li su u vašoj opštini postoje strategije i akcioni planovi koji tretiraju oblast

dječije zaštite? − da − ne

objašnjenje: ____________________________________________________________ ____________________________________________________________

4. Da li se u vašoj opštini provodi stalno nadgledanje prava djece i da li se o tome

vodi precizna evidencija? − da − ne

objašnjenje: ____________________________________________________________ ____________________________________________________________

5. Da li aktivnosti koje imaju za cilj otvaranje prema zajednici i uključivanje djece i

omladine u pitanja i probleme od njihovog interesa zadovoljavajuće u vašoj opštini?

− da − ne

objašnjenje: ____________________________________________________________ ____________________________________________________________

6. Koje aktivnosti nedostaju vašoj opštini na obezbjeđenju nesmetanog ranog razvoja

djece (rano djetinjstvo), zaštite djece i njihovog integrisanog (inkluzivnog) obrazovanja? (navesti aktivnosti)

____________________________________________________________ ____________________________________________________________

7. Da li se u vašoj opštini primjenjuje integrisani pristup procesu planiranja i

projektovanja okvira za procedure međusektorske komunikacije i koordinacije između svih relevantnih ustanova koje pružaju usluge socijalne zaštite i inkluzije djece na lokalnom nivou (obrazovanje, zdravstvo, policija, pravosuđe i sl.), sa



posebnim fokusom na one kategorije djece koja su ugrožena marginalizacijom i isključivanjem (tzv. referalni model)?

− da (opisati) − ne

objašnjenje: ____________________________________________________________ ____________________________________________________________

8. Da li je u vašoj opštini došlo do definisanja i potpisivanja zvaničnog dokumenta o

dugoročnoj saradnji između pružaoca usluga socijalne zaštite, predstavnika vlasti i organizacija civilnog društva po pitanju tačaka od zajedničkog interesa, a koja se tiču usluga socijalne zaštite?

− da − ne

objašnjenje: ____________________________________________________________ ____________________________________________________________

9. Da li se u vašoj opštini održavaju sastanci između između zainteresovanih strana

(npr. između pružaoca usluga, vlasti i Organizacija civilnog društva i sl.) radi razmjene iskustava, informacija, najbolje prakse i sl. u vezi sa socijalnom zaštitom djece?

− da − ne

objašnjenje: ____________________________________________________________ ____________________________________________________________

10. Da li je vaša opština i u kojoj mjeri upoznata sa aktivnostima koje se implemetiraju

putem SPIS programa u Republici Srpskoj? − da − ne

objašnjenje: ____________________________________________________________ ____________________________________________________________

11. Da li je vaša opština imala kontakt sa opštinama koje implementiraju SPIS program

u Republici Srpskoj, te da li je moguće primijeniti pozitivna iskustva i u vašoj opštini?

− da − ne

objašnjenje: ____________________________________________________________ ____________________________________________________________

Sagovornici: 1. Ime i prezime_______________________funkcija____________________________ 2. Ime i prezime_______________________funkcija____________________________ 3. Ime i prezime_______________________funkcija____________________________

U________________________, dana___/___ 2013.godine


Documents

FINANSIJSKA ANALIZA ZAKONA O SOCIJALNOJ ... - ekinst.orgekinst.org/wp-content/uploads/2014/04/Fin.-analiza-Zakona-o-soc.-zastiti.pdf · FINANSIJSKA ANALIZA ZAKONA O SOCIJALNOJ ZAŠTITI