Fizika e Thelluar

7/26/2019 Fizika e Thelluar

1/22

LENDA : FIZIKA E THELLUAR

TEMA E PROJEKTIT : PERSHPEJTUESIT E

GRIMCAVE ELEMENTARE NE CERN .

GRUPI NR 4 :

LLOJET E NDRYSHME TE GRIMCAVE ELEMENTARE QE

PERSHPEJTOHEN NE CERN.

ANTARET E GRUPIT :

EDIT DOLLANI

ELENI KAFEXHIU

ELIO HIMCI

SABINA DEDJA ( KRYETARE )

ELENI KAFEXHIU =CERN!" #$%&' *+*,"&&$ H"--!"&/ 01' &$ &'%2


2/22

Si mund t deduktojm ekzistencn e dikaje q nuk sht e vzhgueshme?

Universi, Multiversi, materia e errt, antimateria.

Antimateria, burim i a!und energjie?

Nj litr benzin kushton shtrenjt, peshon 750 gr dhe me nj makin t vogl mekaq karburant mund t bsh shum-shum 20 km. urse me motorin e duhur, poksaj makine do t!i mja"tonte #gr antimaterie q t udhtonte pr #00 mij vjet meradh. $ skenar i ka kaluar tashm ku"ijt e "antashken%ores dhe sht pjes e s

prditshmes son& 'et-i(, )omogra"ia aq e dobishme me pozitrone, sh"r$tzonpikrisht kto t "undit. 'ozitronet jan antithrrmijat e elektroneve, t %iltrrotullohen vazhdimisht rreth brthamave atomike. 'o kshtu, n *do *ast ne

prshkohemi, - dhe pa asnj pasoj t dmshme, - nga rreze kozmike super-

energjitike, q mbrrijn nga thellsit e +niversit, e q duke u prplasur meatmos"ern prodhojn ndonj thrrmij antimaterieje. he n "und "are& pak vjet mpar, sateliti ermi i Nasa-s, nj projekt k$ n t %ilin sht pr"shir edhe talia,zbuloi q antithrrmija "ormohen edhe gjat "urtunave t "uqishme n lartsi tmdha.

'o *"ar sht kjo antimateria/ hum e thjesht& *do thrrmij elementare,pr"shir ktu bozonin e 1iggs-it, ka nj thrrmij gjegjse, identike, simetrike nngarkes, si tek *i"ti elektron-pozitron elektroni ka ngarkes negative3. jo uzbulua n #42-n nga 'aul ira%. uke "utur risin e athershme, 6elativitetin e

instein-it, n "izikn e pa"undsisht t vogls, ira% gjeti q *do thrrmij mundt prshkruhet me nj ekua%ion q ka d$ zgjidhje simetrike, njra me shenjn 89:dhe tjetra me shenjn 8-:. kepti%izmi i "illimit u tret sa hap e mb$ll s$t tre vjetm pas kur u zbulua pozitroni i par. ot dim t ndrtojm qindra antithrrmija nlaburator, por pr kt nevojitet shum energji, plus q sapo "ormohen ktozhduken, meq sapo prekin, si t thuash, nj thrrmij t materies anulohen s

bashku n nj shkreptim energjie. 'o kshtu, sht tejet e ndrlikuar pr 8ta


3/22

mbajtur: antimaterien& do t duhej robruar me nj rrjet elektromagnetike, dhesidoqo"t edhe kjo sht e mundur vetm pr pak koh. Nj rekord u vendos nvitin 20##, kur u zun dhe u mbajtn pr # mij minuta, nj prjetsi kjo pr botnnnatomike, plot ;04 atome t antihidrogjenit n e nj "jalrruga sht e gjat pr t mbrritur tek ai grami q tham n "illim. he po aq egjat sht ajo pr t kuptuar se si ka mundsi q n +nivers gjejm pakantithrrmija, pothuaj "are. u ka pr"unduar antimateria, nse nga ekua%ionet ka

po aq gjasa t gjendet antimaterie sa* materie/ ?gjidhjet e gjetura gjer m sot nukjan t knaqshme.

idoqo"t, duke iu kth$er energjis nga antimateria, sht e njohur q anijakozmike nterprise n "ilmin 8tar )rek: "unksionon pikrisht saj ksaj, por ajm@vetm n ekranin e televizorit. idoqo"t Nasa, +niversiteti i Aerkele$-t dhe ttjert po investojn jashtzakonisht n kt "ush, n t %iln asgj sBi a"rohet as s

largu bots q kapim me shqisat tona. >e sa duket shpresojn t gjejn burimin evrtet t energjis s pa"und.

-----

* Tomografia me pozitrone sht nj teknik e mjeksis brthamore dhe e

diagnostikimit mjeksor q prdoret pr t prftuar harta t proceseve funksionale

n brendsi t organizmit. hnimet jan t prkthimit.3

"emi n nj univers ao n nj #multivers$

izika nuk e ka prmbushur misionin e saj me veri"ikimin e ekzisten%s s bozonitt 1iggs-it. Can akoma t shumta p$etjet q presin prgjigje nga krkimi shken%or.>es *shtjeve t pazgjidhura disa jan t lidhura me mundsin q ozmosi $n t

jet i zh$tur n nj shumsi +niversesh paralele. jo teori lidhet me no%ionin e8peizazhit:, term q "izikani Deonard usskind, i +niversitetit kali"ornian ttan"ord-it, "uti pr her t par n nj artikull t vitit 200;. usskind nisej ngaanaliza matematikore e )eoris s pejzave, - hipotez e %ila prpiqet t pajtojrelativitetin me mekanikn kuantike, - duke vn re se ekua%ionet e ksaj teorielejojn ekzisten%n e +niverseve paralele.

Numri i +niverseve t mundshme prshkruar nga llogarit nuk sht i rendit tdhjetrave apo qindrave, e as t milionave dhe miliardave, por matet me googol, qshenjon nj #-sh t ndjekur nga #00 zero. 8'eizazhi: sht pra nj bashksimundsisht t pa"undme matematikore botsh me prmasa t ndr$shme. Edonjri

prej kt$re +niverseve karakterizohet me t paktn nj dallim t vogl n njrnnga konstantet "izike q ne njohim, nga shpejtsia e drits tek masa e protonit.


4/22

8'eizazhi: sht s"ondi ku vendosen +niverset e ndr$shme e t mundshme, qpopullojn nj >egavers t madh e t vetm. >e "jal t tjera, ozmosi brenda t%ilit jetojm nuk sht tjetr ve*se nj n nj mizri botsh t mundshme q glojn8peizazhin:, nj soj "lluske e zh$tur n nj oqean "lluskash t tjera, disa prej t%ilave t strmdha e t tjera t vo%kla. 1ipoteza e 8peizazhit: sht tejet ediskutuar, ndaj edhe sBduhet t na habis "akti q "izikant ndahen edhe m n

prshkrimin e asaj se si mund t jet ndrtuar edhe vet >egaversi. a nga ata q"lasin pr nj multivers n in"la%ion& nj +nivers n zgjerim e sipr, e q prodhon"lluska gjigande si k$ ozmosi $n. Nj hipotez tjetr e pr"$t$ron +niversin tonq luhatet mbi nj siper"aqe triprmasore t quajtur bran(, dhe q endet n nj det+niversesh paralele. a pastaj nga ata q hedhin hipotezn q +niverset endr$shme sh-palosen jo brenda hapsirash paralele, por prmes kohsh paralele.enigruesit e hipotezs s >egaversit pretendojn megjithat q ktu sBkemi t

bjm me nj teori shken%ore, meqense n parim nuk mund t vrtetohet

ekzisten%a e +niverseve paralele me tonin. N t vrtet ekzistojn vrtetimeeksperimentale, t %ilat, edhe nse nuk mund ta provojn katr%iprisht pranin enj morie botsh paralele, e bjn megjithat m t prkrahshme ekzisten%n e t$reduke pr"or%uar aspekte t ve*anta t )eoris s pejzave. ?bulimi i thrrmijavesupersimetrike parashikuar prej ksaj teorie, pr shembull, mund t konsiderohej sinj prov e par e rndsishme e mundsis t ekzisten%s s >egaversit. 4.N

prshpejtuesin m t madh t grim%ave elementare n bot D1< pran Fendrsvropiane pr rkime Arthamore


5/22


6/22

%&'( &)**A+' -rshejtuesi i /%0+1it, gati

krkimi i dimensionit t ... est

+j tjetr ha i rndsishm sht shnuar r rshejtuesin

gjigant t /%0+1it n 2jenev.

Nj tjetr hap i rndsishm sht shnuar pr prshpejtuesin gjigant t osk, mendojn se eksperimenti i shumpritur i


7/22

gjra t *uditshme n krijimin e universit, q sht nj przierje e hapsirs me kohnq shken%tart e quajn hapsir-koh. )eksa graviteti i )oks mund t krijojndr$shime t vogla dhe t buta n hapsir-koh, energjia e 'rshpejtuesit t >adhmund t ndr$shoj aq shum kohn saq ajo t rikthehet n gjendje t mparshme. $kthim sht i njohur pr "izikant si 8lakoret e mb$llura t kohs: dhe duhet q, t

paktn n teori, t vizitojm t paktn disa momente t s kaluars. >egjithat, kasrish nj sr pengesash pr mundsit e ksaj hipoteze. > e rndsishmja ndr tosht "akti se kto jan thjesht vrima shum t vogla deprtuese, aq t vogla saqvetm elementet nnatomike jan mja"tueshm t vogla sa t mund t udhtojn n to.Doja e "atit d$ta teori ka t bj me nj supozim akoma m ekstrem. isa "izikan tnderuar kan sugjeruar q e shumpritura prplasje do t shkaktoj dme nat$rore,saq krijimi do t shkonte mbrapsht n koh, si nj udhtar q kthehet mbrapsht nkoh pr t vrar gj$shin e tij. 1olger Aeh Nilsen nga instituti 8Nils Aohr: nopenhagen dhe >asao Ninomija nga instituti 8Cukava: pr izik )eorike n ioto,

Caponi, e kan *uar m tej kt ide n disa artikuj me tituj si& M)estet e e"ekteve nga eardhmja n prplasjen& nj propozimM dhe Mrkime pr ndikimin n t ardhmen nga1 von, n vjesht t atij viti, qarku u ndez, por lidhja mes d$magneteve avulloi duke e "ikur qarkun pr # vit. r. Nielsen e quajti at gj qesharakeq vrteton teorin e tij. r. Nielsen dhe dr. Ninomija kan propozuar nj lloj testi& q


8/22

shkuara in"luen%on t tashmen, por kjo nuk sht domosdoshmrish e vrtet n"izikn e Njutonit dhe Kjnshtajnit. ipas "izikanve, gjith*ka q duhet, n pikpamjematematike pr t prshkruar se *"ar ndodh me nj moll ose me #00 miliardgalaksi n univers prgjat gjith kohs jan vetm ligjet q prshkruajn se sindr$shojn gjrat dhe nj deklarat se nga nisn ato. jo e "undit quhet ndr$she8kushti ku"itar:& molla pes metra mbi kok n pem3 ose Aig Aang-u prkatsisht.kua%ioni "unksionon mja"t mir, sipas dr. Nielsenit dhe t tjerve, nse kushti ku"itar

pr%akton nj kusht n t ardhmen molla mbi kok3 sesa mbi t shkuarn, pr aq kohsa ligjet bazike t "iziks jan t pandr$shueshme, q shumi%a e "izikanve mendojnse sht e vrtet. 8'r ata prej nesh q besojn n "izik, - shkroi nj her Kjnshtajnitek nj mik, - ndarja mes t shkuars t tashmes dhe t ardhmes sht thjesht njiluzion: uon olenoid3 me nje peshe prej #2500 ton eshtedetektori me i rende ne bote. Kshtu si Ktlas edhe humulton grim%at e 1igsovit,kandidatet e grim%ave per materien e erret dhe dimenzionet shtese te hapesires. 'jesa

kr$esore eshte nje magnet, "usha e te %ilit eshte #00000 here me e "orte sesa ajo e)okes. jo eshte e ndare ne tre shtresa, ku hapesirat ne mes t$re jane te mbushura megaz. Ne keto hapesira mundesohet zbulimi i m$one me energji te larte.K)DK K)oroidal D1< Kpparatu3 eshte detektori me i madh i grim%ave, i %ili ka nje madhesite nje ndertese pese kateshe. Ne K)DK kerkohet shpjegimi i "enomeneve te reja te"izikes, si per shembull grim%at e 1igsovit, kandidatet e grim%ave per materien e erret,dimenzionet shtese te hapesires. arakteristika kr$esore e detektorit eshte sistemi i tijmagnetik. Ki perbehet nga bobina magnetike me nje superper%jelles me gjatesi prej 25m, te ndertuar ne "orm g$p %ilindri, at$ ku kalon sasia e grim%ave. usha magnetike i

perkul grim%at ne men$re qe te matet impulsi t$re.

K)DKNe detektorin KD


9/22

Daboratori me i madhshpejtuesi i grim%ave3,i %ili punon me grim%at q kanenergjin m t madhe sht ai i ndrtuar nga Organizata uropiane pr 1ulumtimeArthamore bretris s Aashkuar, Norvegjis, uedis dhe ?vi%rs. ot


10/22

1AK, 6usia, Caponia, ndia etj.3, si dhe rreth ;5 shtete t tjera pjesmarrse pa tdrejta spe%i"ike n kt organizm. to shi"ra tregojn m s miri implikimin,rndsin dhe kontributin e ktij laboratori gjigand n krkimin shken%or n rang

botror. Fllimi i D1


11/22

prej ktij viti n parkun e


12/22

Ndoshta ka ardhur tamam koha. 'r dhjetvje*ar t tr 'eter 1iggs ka qndruar ulurdhe n pritje, n apartamentin e tij, n dimburg. mri i tij sht sh"aqur shumshpesh n gazeta gjat gjith ksaj periudhe t gjat kohe. hpesh dalin lajme n lidhjeme mundsin e zbulimit t grim%s s "amshme q mban emrin e tij. 'or deri m tanit gjitha kto njo"time kan dal t rreme. t her, megjithat, duket sikur gjrat poshkojn ndr$she. ) martn e kaluar, shken%tart e U


13/22

merr k$ laborator sht jashtzakonisht e madhe. Hetm pr gjetjen e saj jan vn ndispozi%ion deri m tani ; miliard euro. jo, sepse bhet "jal me t vrtet pr di*kaspe%iale. Nj vizit n dimburg, n apartamentin e njeriut q paratha ekzisten%n eksaj grim%e shum t rndsishme, njerr n pah se sa i thjesht sht 'eter 1iggs,me gjith emrin e madh q ka. Ki sht shum modest, n moshn 2-vje*are, me"lok t bardh t rrall dhe me nj buzqeshje hezituese. let me "jali shum tshkurtra. let me qetsi kur prshkruan momentin kur pati mendimin m trndsishm t jets s tij. ujton qart se ishte n nj librari duke sh"letuar disagazeta shken%ore, kur be"as ideja i erdhi n mendje.

Ki madje mban mend edhe datn e sakt t ksaj ngjarjeje shum t rndsishme prt dhe pr t gjith botn shken%ore. shte #S qershor i vitit #4SL, thuajse 50 vjet m

par. F nga ajo koh nuk ka botuar n revista shken%ore dhe sht i ndrgjegjshmq disa madje edhe e prqeshin pr at q ka zbuluar, duke mos e marr seriozisht, dhe

madje duke mos e marr seriozisht as punn e tij pr grim%n q mban emrin e tij.he sipas tij, nuk sht se nuk kan trsisht t drejt. Krtikulli n t %ilin 'eter ka"olur pr iden e ksaj grim%e misterioze nuk e kalon nj "aqe dhe n t ndodhenvetm L "ormula. N thelb, 1igs solli n vmendje t bots shken%ore nj kle*kinteresante matematike, por *"ar kle*ke se/ Nj kle*k e till q edhe sot e ksaj ditevazhdon q t mbes shum e rndsishme dhe me vler pr "izikn dhe m aktuale sekurr.

Krs$eja/ epse, i ka ndihmuar "izikant q t kuptojn "enomenin e mass. 'a ktkle*k t ktij sko%ezi "legmatik, ekua%ionet n "izikn e grim%ave do t ishin tmrzitshme dhe t lodhshme. Kta e kan prshkruar universin si nj mas t madhe t

populluar kr$esisht nga grim%a ekskluzive pa mas. 'or pa nj mas nuk mund tlvizin dhe ekzistojn as $jet dhe as planett dhe n nj bot t till njerzit do t ishininekzistent. 'r tBi dhn jet ksaj 8toke djerr:, 1iggs propozoi hipotezn e tij, atq universi sht i mbushur me nj lloj 8supe: q prbhet nga grim%a t padukshme. gjith lnda q lviz n kt "luid merr me vete nj por%ion t vogl t ksaj 8supe:dhe iner%ia q rezulton nga lvizjet i jep grim%ave mas. 'r t imagjinuar e"ektin e8kalorsit t lir:, U


14/22

grim%at zbulohen n letr dhe m pas provohet ekzisten%a e t$re edhe n nat$r nkushte laboratorike. N rastin e anti-materies, kan kaluar L vjet nga momenti i idestek ai i zbulimit dhe shken%tarve, ndrkoh iu desh 20 vjet pr t zbuluar neutrinon.'or intervali mes ides dhe zbulimit nuk ka qen kurr m i madh se n rastin e8grim%s 1iggs: n t gjith historin e "iziks.

N laboratort e "uqishm nntoksor, shken%tart lejuan elektronet, protonet dheanti-grim%at e t$re q t prplaseshin me njra-tjetrn me nj "or% gjithnj e m tmadhe dhe me nj emetim energjie gjithnj e m t madh n kt pro%es. ) gjithagrim%at prbrse t materies, deri m tani jan zbuluar njra pas tjetrs, sikundrkishte parashikuar edhe "izika teorike. > pas erdhi radha e muon, tau dhe tauneutrinos. ) gjith blloqet ndrtuese t lnds u zbuluan hert ose von, prve*misteriozit 1iggs. Kther shumkujt i lindi p$etja& mos vall teoria e tij ishte egabuar/ K mos vall lnda ishte krijuar n nj mn$r tjetr/ ## vjet t shkuara,

"izikant e U


15/22

zbulimit. 'or, t d$ja palt e din mir se s"ida mbetet e hapur dhe se gjithsesi historiae zbulimit t 1iggs sht drejt "undit.

SA5'+A &%&"A - 0)6A( % 5'2 5A+2U( +%

%0%+&'M

pari dua t %ek se shkaku kr$esor i ktij punimit sht interesimi i njerzve dhe imedieve rreth projektit irpo sht *shtje interesante se t pakta jan grim%at q jan zbuluar

rastsisht, zbulimi i shumi%s s t$re sht br me plot vetdije, duke studiuar,hulumtuar dhe punuar pr tBi zbuluar ato grim%a... dhe pse e kemi vshtir tbesojm, mirpo *do gj q dim si& ajri, uji, dheu, $jet, pemt, mineralet, trupi $netj. jan krijuar nga thelbi i njjt, me bashkimin dhe kombinimin e kt$re pjeszavethemelore.Eshtja tjetr e rndsishme q vlen t theksohet rreth provave n 'erndim, sht& am e madhe t jet energjia gjat provave dhe ekspertimeve, aq m shum do t mund


16/22

t deprtohet n brendsin e thellsis s materies. >e zhvillimin e teknologjis,sht br e mundur t pr"tohet dhe t kontrollohet energjia e madhe, prandaj kjo bnt deprtohet n thellsin e pjeszs m t vogl. 'or, sikurse *do gj q ka "und,edhe ksaj do tBi vij "undi. Digjet "izike t nat$rs jan t tilla q, me prdorimin eenergjis, mund t arrihet tek pjeszat m t larta t saj, mirpo edhe kjo e ka ku"irinku do t ndaloj dhe nuk do t mund t kalohet ku"iri. >irpo, nse edhe ather kurt arrihet pika m e lart e ktij ku"iri duke prdorur energjin e mundshme, do tekzistojn ende d$shime a p$etje pa prgjigje Gpatjetr se do t ketG ather pr tBiu

prgjigjur at$re p$etjeve, ose do t besojn "or%n e "ilozo"is s imagjinimit t"izikanve teorik, ose do t kthehen tek m themelorja q sht 8"eja:. jala

popullore q thot 8ituria e a"ron njeriun tek Kllahu:, sht e vrtet, sepse shumnga "izikant dhe studiues t ktij drejtimi, i jan kth$er "es, madje disa ateist, pashulumtimeve, pohuan se kishin gjetur ?otin. 'or, nuk bhet "jal edhe pr ata q ikan zemrat t vulosura.

EBsht 8Aig Aang:u/

8Aig Aang:, shqip i thuhet 8Aumi i >adh: ose shprthimi, prplasja e madhe3, shtnj teori a term q shpjegon "ormimin e bots materiale apo botn n t %iln jetojm.

N ditt e sotme kjo teori sht pranuar kr$esisht nga shken%tart e mjedisit. N njaspekt kjo "itore sht edhe "itore e "es, sepse duke pranuar 8krijimin: n mn$rindirekte, dshmohet edhe pr 8krijuesin:. dhe pse shken%tart perndimor laikqndrojn larg kt$re temave, e vrteta shklqen sikur ielli dhe e vrteta do t daln pah. )eoria 8Aig AangBut, Aumit t >adh:, n mn$rn m t shkurtr mund t

prshkruhet kshtu& +niversi, d. m. th. e gjith bota materiale n t %iln jetojm, shtkrijuar nga nj shprthim i madh rreth #;,5 miliard vjet m par. 'ikrisht nmomentet e para temperaturat e larta "illuan t binin me shpejtsi t mdha, q sht

jasht per%eptimit dhe kuptimit t njeriut. dhe pse nuk mund t thuhet di*ka serioze,por pr nj sekond pas shprthimit t madh llogaritet se temperatura zbriti n #0miliard grad, kurse pas #L sekondash temperatura ra n ; miliard grad.


17/22

N "und t ; minutave t para temperaturat ran n # miliard grad, thatsirat "illuan t

"ormonin protonet dhe neutronet. 'astaj doli brthama e heliumit, e prbr nga d$protone dhe d$ neutrone. >jedisi pas qindra mijra vjetsh u bashkua me brthamn eelektroneve dhe pengoi temperaturn e atomit q mund t sh"aqej nga hidrogjeni dheheliumi. to d$ elemente gjendeshin akoma n univers.>e rezultimin 8re t gazit: t "or%s gravita%ionale, e kombinuar me intensiv,

prbnin e"ekte si galaktika dhe $jet. >egjithat, t gjitha kto $je, kta trupa qiellordhe ndrtuesi i jets prbhej nga tri minutat e para t prgatitura nga %opzat a


18/22

grim%at.'rania e prgjithshme e teoris 8Aumi i >adh: nga shken%tar t mjedisit, sht njhistori msimdhnse. N "akt kjo teori, edhe pse shum m hert ishte n rend tdits, megjithkt "izikant e 'erndimit mbetn nn ndikimin e kon"likteve tshken%s dhe "es. 'randaj 8Aumi i >adh: a teoria e 8krijimit: ishte ln pas dore.

Nevojat e angazhimeve dhe studimeve qllimisht nuk pr"illeshin. Nat$risht q nuk uplqeu q t dshmohej kjo teori e nj 8rijuesi:W humi%a e "izikanve dhe"ilozo"ve kmbngulin n mendime absurde duke pretenduar se universi vazhdon tqndroj n mn$r t njjt, pa kurr"ar ndr$shimeshX kmbngulin t besohet n atse universi sht pa krijues, pa "illim e mbarim, q d. m. th. ai ishte i prjetshm.'randaj teoria 8Aumi i >adh: sht zbulimi i par i madh q ndodhi rastsisht. =jatviteve #4SL-S5 n Nju-Jhersi NeY Cerse$3 n laboratorin Aell, d$ studiues kishin

br matje astronomike me radio anten. Krno 'enzias dhe 6obert Zilson patn znradia%ione rreze3 t sta%ioneve q nuk mundn tBi shpjegonin. ntensitetet vinin t

barabarta nga t gjitha drejtimet, prandaj menduan q kjo t ishte pr shkak t njgabimi teknik t antens, dhe pr kt shkak, pra, pr nj koh t gjat bn

prmirsime n sistemin e antens. >irpo kto gjurm duhet t ken mbetur ngabumi i madh q m von morn vend n teorin, po dshprimi i athershm ishte sestudiuesit nuk ia varn mendjen ksaj situate. N "und, pasi nuk kishte ide tjetr dhesituata ishte n gjendjen q prputhej me mendimet e "izikanve, pr at q kishinmenduar se ishin radia%ione, u kuptua se ishte rrezatimi radioaktiv q mbeti passhprthimit t madh. tu nuk mund t h$jm n shpjegimin e ktij rrezatimishken%or, q m von mori emrin 86rezatimi ozmik i >ikrovalve t >jedisit:i%roYave Aa%kground 6adiation3. $ ishte nj zbulim i ri, ve*orit errezatimit kozmologjik prputhej saktsisht me hulumtime t mparshme q kishin

br n mn$r teorike. shtu 8Aumi i >adh: erdhi n gjendje t pare"uzueshme sindodhi e ksaj ngjarjeje.

E!sht


19/22


20/22

Nj pamje nga etra nn dhe sht ndrtuar nj tunel n "orm rrethorejeme gjatsi 27 kilometra. t do ta shpjegojm me nj shpjegim shum t thjesht&grim%at subatomike n brendsin e nj sistem tubash t ve*ant, me ndihmn emijra magnetesh gjigante mundohet t prshpejtoj shpejtsin e drits. jo pjes

quhet 8prshpejtuese e grim%ave:, duke arritur nivelin shum t lart t energjis dhekthimin e grim%ave n pikat e %aktuara duke i prplasur me njra-tjetrn n drejtime tkundrta. 6ezultatet q dalin n "und, jan shum t avan%uara me analizn e katrdetektorve t "ort dhe ndihmn e kompjuterit gjigant.'a d$shim q k$ eksperimentimi n


21/22

teknologji m t prparuar dhe avan%uar. tu teknologjia e prdorur nga disiplinat endr$shme pr"aqson arritjet e nivelit t "undit t njerzimit. Aesoni se nuk sht eteprt, nse ju them se udhtimi apo ngjitja n 1n prball ksaj sht si nj lodr"mijsh.) vijm tek emo%ionet e mediave, se *Bsht eksperimenti i Aig Aang-ut... Njsia me rndsishme e eksperimenteve n


22/22

N lidhje me temn nga aspekti i kozmologjis, dua t %ek edhe nj shembull& ipas tdhnave t "undit, t llogaritura n baz t drits, n "ushn e ekzisten%s materiale nemund t kon%eptojm vetm nj sasi prej 5T t substan%ave. F do t thot se tgjitha galaktikat, $jet, planett, ret e gazit, t gjitha elementet, atomet dhe molekulat,t gjitha n prgjithsi jan 5TW...'o t tjerat/ Nse i shikojm vlersimet eshken%tarve, 2;T jan materie t errta dark matter3, 27T energji e errt darkenerg$3W >os thuaj 8Nga doln kto t dhna, si mund t jet kjo:, sepse ksaj

p$etjeje nuk ka kush tBi prgjigjet, meq askush nuk ka njohuri rreth ksaj. epse k$sht qllimi i "jals 8i errt: dark3, ve*se nuk sht "jala pr t zezn q ne ekuptojm, po sht pr at prtej t kuptuarit, t per%eptuarit apo pr t pazbuluarn.i pr"undim, ne nuk kemi as njohurin m t vogl pr a"ro 45T t universit n t%ilin jetojm.hken%tart laik t shkputur nga shpallja dhe "eja ende nuk e din se *"ar jan dukekrkuar, prve* ksaj as nuk mund ta kuptojn edhe at q gjejn. =jat pro%edurs s

krkimit kur ndonjri zbulon di*ka prpiqet ti interpretoj me gj$sm hollsira, detajetjo t qarta. >egjithat kto aktivitete i vazhdojn me vendosmri dhe kmbngulsi,prve* ksaj posedojn mbshtetje t lart "inan%iare pr planet e t$re. uhet tpranojm se prpjekjet q i kan br n kt drejtim "uqi t madhe njerzore dhe"inan%iare vrtet sht pr t admiruar. 'or rezultati mbete i pa ndr$shuar.uke u sill rrethe rrotull prsri kthehem n kt pik se jemi duke u balla"aquar me*shtjen vitale& hken%a duhet t slamizohet, madje sht e domosdoshme... prderisanuk arrihet suksesi tek kjo ather sht e pamundur pr t arritur t vrteta absolute.'or pr "at t keq nj *shtje e till as nuk mer pjes n agjendn ton. jo sht

prgjegjsi e madhe, prandaj kush do q ta merr kt prgjegjsi mbi vete/ ur, si dot bj/

Nuk dua tBi komplikoj gjrat por as nuk mund t rri i qet pa shtruar kt p$etje& iduhet t kuptojm kt urdhr t 'ejgamberit& ituria sht obligim pr *dom$sliman, mashkull apo "emr. EBduhet br pr ta kr$er kt urdhr dhe obligim/ Kthua, pr t kr$er kt urdhr dhe obligim, sht e mja"tueshme q *do m$slimanmashkull a "emr duhet t mbaroj nga nj "akultet, t marr nj %op letr mbi t%iln shkruhet 8diplom:, pr ta "utur n korniz e pr ta varur mbi mur/ Kpo Kllahukrkon prej nesh q t pr"itojm dijeni rreth "shehtsive e krijesave t tij dhe tBizbulojm urtsit dhe "shehtsit e t$re nga kndvshtrimi i shken%s, pr t qen

shkaktar pr shptimin e gjith njerzimit/

Documents

Fizika e Thelluar