Fizikist-dergisi-haziran-2010

8/6/2019 Fizikist-dergisi-haziran-2010

1/44


2/44

Fizikist Bilim ve Teknoloji Dergisi

Tm Haklar Sakldr.

2010

Kurucu : Mberra ALTIN

Hazrlayan, Editr : Emre ALTIN

Yl: 1 Say: 8 Haziran 2010

Yazarlar

Mberra Altn, Orhan Aydilek, Hlya Vardarl, Alican Tonbul, Turan Gnara

Kaynaklar : Fizikist.Com

Fizikist Dergisi, Fizikist.Com sitesinin yayn organdr. Hibir yazve alma Fizikist.Com sitesi yazarlarndan izin alnmakszn

kullanlamaz.


3/44

3

iimdekiler

Bu ay sizler iin neler hazrladmza bir gz atn!

zel Rlativite Teorisi

kizler Paradoksu

Yapay Gezegenler

Bilim ve Teknoloji Haberleri

Fizikist Etkinlik Kulb

Michelson Morley Deneyi

Niels Bohr

Zekan Test Et

lgin Bulular

Harmonik Kelolan

06

08

09

27

11

29

31

32

33

35

smailin Bir Gn36

Yaz Okulu Seerken38

Kendinizi leri Frlatmak40


4/44

Yaz aylarnn ilk ay olan haziran aynda yepyeni bir say ile tekrar karnzdayz. Geen ay;n ne olduunu akladktan sonra, bu ay yine ilgi ekici bir konuyu, yani zel Rlative Teorisiniele aldk. Malum havalar da snd, kendimizi zikten ve bilimden soutmamak gerek

Bu ayki en scak bilimsel haberleri yine dergimize tadk. Bilimsel bilgileri akalatrmadan,akalaabilecek ksmlar da bilimselletirmeden, kvamnda bir slupla, bilimi ve bilim adamlarn enelencelisinden, en sklmadan ve siz deerli okuyucularmza keyie okutmak zere altk.

Dahas; seyirci koltuunda oturmaktan sklp, sahneye kmak isteyenler iin, yeni bir kiiselgeliim yazs hazrladk. Ayrca yaz aylarnda evde oturmaktan sklanlar iin yaz okullarn inceledik.Bilimsel aktivitelerle uraanlar iin, bahsettiim yaz okullarnn faydal olabilecei kansndaym.Bu ayn en ilgin bulularn da unutmadk tabii ki! Renk Deitiren Arabadan, St KprtmeMakinesine kadar yine ilgin bulular mevcut bu ay. Zek sporu yapmak isteyenler iin de Zek

Sorular sayfamz, aklnz kartrmak iin devrede.

Sizi dergimizle ba baa brakarak, yeni saymzda ok iyi ve elenceli vakit geirmenizi diliyorum.

Emre ALTIN

Fizikist Dergisi Editr

Balarken...

4


5/44



6/44

Ama atom neydi? Bu sorunun cevab teknolojinin gelimesiyle doru orantl olarak bulundu.Dalton atom blnemeyen paracktr dedi.ddialyd atom asla paralanamaz demiti.Sonrasndathomson atomun atomun iindeki elektronlarn varlndan sz etti. Ve Rutherford atomun birekirdei olduunu protonlarn burada kmelendiini etrafnda byk boluklar bulunduunu,

yrngelerin varln ve bu yrngelerde dolanan elektronlar anlatt bize. Bohr, Thomsonunrencisiydi.Ksa sre Rutferdfordla alma frsat buldu.Bu iki bilim adamnn yannda yetiengen doktora rencisi atomun sanldndan daha kompleks bir yaps olduunu iddia etti. El-betteki deneysel olarak aklayamad. Ama modern atom teorisinin kaplarn aralad. Neden mi?nk Bohr postulatlar dikkatlice incelendiinde klasik matematik ve ziin yetersizlii ortayakt .Yani lisede rendiimiz matematik ve Newton mekanii buraya kadar hesaplarmzda bizeyardmc olurken bu saatten sonra karmza Kuantum mekanii kyordu.Tamda Fizikte buluna-bilecek her ey bulundu artk rahatmza bakalm. Yaasn Newton gibi rahatlama szleri bilimadamlar tarafndan sarf edilmeye balamt ki Modern atom teorisi tm ihtiamyla sahneye kt.yi ki kt nk bugn sahip olduumuz bilgisayar, telekomnikasyon, MR grntleme cihazlar.

gibi teknolojiler modern atom teorisinin varlyla can bulmutur.Bu dnemde bilim adamlar bulutan bulua imza atmakla megulken Einsteinin aklnainanlmaz bir kir geldi. Einstein evrenin snrlarn dncelerimizin snrlar olarak tanmlar. Szkonusu dnce sistemi Einsteine aitse snrlarn ne kadar geni olduunu sylemeye gerek yoksanrm.


Bilim tarihini incelediimizde bir yandan n ne olduu konusu aratrlrken dier yandanayn zaman dilimlerinde maddenin ne olduu konusu da aratrlyordu. Maddenin kendisinioluturan kk paracklar olduu ve buna da atom dendii su gtrmez bir gerekti.

6


7/44

Einstein bu olay zerine dnm. Sonra bal hz aklna getirmi.Gzlemciye hzdeiir. Hareket eden arata yanmzda oturan arkadamz bize gre hareketsizken dardan

bakan gzlemciye gre aracn hzna sahiptir. Bu olay greliliktir. Yani gzlemciye gre deienharekettir.Buraya kadar her ey normal. Inda dalga olduu dnyordu.Hatrlayalm kdalgadr ve yaylmas iin maddesel ortama ihtiya duyar tezi ortaya atlmt.Buna Esir hipotezi adverildi. Bu konu zerine Michelson ve Morley bir deney dzenei hazrladlar ve k hzn her za-man sabit olduunu buldular.

Talar yerine oturmaya balamt artk . Ik hz her zaman sabitse bal hzdan bahsede-bilir miyiz dedi Einstein.Sorunun cevab hayrd. Bu Hayr zel grelilik teorisine giri demekti.Klasik mekanikte uzunluk ve zaman mutlakt. Duran bir gzlemciye gre 10 m lik uzunluk sabithzla giden bir gzlemciye gre de 10 m olarak llr.Veya bir olayn gerekleme zaman 20s ise bu duran gzlemci iinde sabit hzla giden gzlemci iinde ayndr. Ancak bu gzlemci k

hzna yakn hzlarda hareket ediyor olsayd o zaman iler deiecekti ne ubuun boyu 10 m nede zaman 20 s olarak llecekti. nk mutla uzunluk ve ya mutlak zaman kavram diye bir eyyoktur.Ik hzna yakn hzlarda uzunluklar ksalr,zaman geniler. Uzayda zaman daha yava akar.Bu Einstein in ikizler paradoksu ile rahatlkla anlalabilir. Ve deimeyen madde miktar ktle khznda sonsuzdur. Atom ve molekl says ayn kalmasna ramen enerji o kadar byktr ki khznda ktle sonsuzdur diyebiliriz. Sonsuzluk kavram insanolunun anlayabilecei bir kavramolmadndan.Madde enerjiye dnr diyebiliriz. Einstein in nl E=mc2 denklemi. Yani durgunhalde bir ktlenin varlndan ne kadar emin bahsediyorsak k hznda hareket ederken enerjiyednen ktleden o kadar rahatlkla sz edebiliriz. Bu denklem bize enerjini deerini hesaplamafrsat da sunuyor stelik. Bu saymzda durgun ktle ile k hzna yakn hzlarda hareket eden

maddenin hali konusunda kir sahibi olduk .Bu denklem ayn zamanda nlama olayna kap aralad.Bir dahaki saymzda Inlamanedir? Dnyada gerekleebilir mi? Veya oktan gerekleti mi? sorularna yant arayacaz.

Bir zik dersinde iki farkl renciproli canlandralm gzmzde.

Biri zie ilgi duyan, seven vemerak eden bir renci dierise zik dersi bitse de gitsek

dncesine sahip ve gz sreklisaatinde olan bir renci olsun.retmen gelir bir konu anlatr.

Ders sresi krk dakikadr.Dersbitiminde renciler sorulduundaseven renci ders ne kadar abukgeti sanki be dakikadr dersteyim

derken.Dier renci sanki dersbir mr srd.Hi bitmeyecek

sandm cevabn verebilir.Burada

dersin her iki renci iinde krkdakika olduunu bilmemize ramen

her iki rencinin duygularnyaantmzdan da rnekleyerek

anlamamz mmkn.

7


8/44

kizler ParadoksuBir dnce deneyi yapalm. 25 yanda olan bir astronotumuzu n %95'ine erien birrokete bindirerek 25 k yl uzakta olan bir yldza gitsin

. Giderken dnyada 25 yanda ikiz kardeini 22 yanda karsn ve 2 yanda ocuunu braksn.Acaba 20 k yl uzaktaki yldzdan geldiinde evinde neyle karlar?Astronotumuz 95/100 c lik bir hzla yolculuk yapt iin zaman yavalayacaktr. Fakat o bunu his-

setmeyecektir. Bu yavalamann ise yaklak 15 yla karlk gelmektedir.

Yani normalde dnyada 50 yl geerken astronotumuz iin 15 yl gemitir. Yani 40 yandaolacaktr. kizi ise 75, ei 72 ve 52 yanda olur. ocuk babasndan tez yalanmtr.

Burada u soru sorulabilir; "kizlerimizden hangisi k hzna yakn bir hzla yolculuk yapm veneden yalanmayan kii olmutur." Buradaki problem ikizlerimizin bal hareketinde yatmaktadr.Evde kalan ikizimize gre kardei ok hzl bir ekilde dnyadan uzaklamaktadr. Roket iinde-ki astronotumuzu referans noktas olarak alrsak kendisi durgundur , ailesi ve kardei ondanuzaklamaktadr. Bu durumda hangi ikizimizin yaland elikisi ortay kar. Bu eliki ikizler para-doksu olarak bilinir.

Paradoksun zm ile hareketlerin ayn olmadn anlamakta yatar. Astronot olan ikizimiz uzay-daki yolculuu boyunca hzlanma ve yavalama hareketi yapm olmaldr. Bu sebeple eylemsiz bir

sistem olamaz. Bu sebeple de (eylemsiz olduu iin) zel grelilie dayanan dncelerimiz onunsisteminde geerli olmazlar. Dnyada kalan ikizimiz eylemsiz bir sistemde bulunduu iin grelilikhakknda doru tespitler yapabilir. Buna gre astronotumuz yolculuunu bitirip evine dndndenormale gre aha gen olacaktr.

Bu ayki konu dahilinde kizler Paradoksu konusunu tekrar iliyoruz...

8


9/44

O r h a n A y d i l e k

9


10/44

A

Genel olarak teknolojiyi bir inceleyelim.

Peki

Orhan Aydilek

10


11/44


12/44

Bir yldzn lm byle modellendi

Bir yldz patladnda neler olur merak ediyor musunuz? Bunu merak eden bilim adamlar,Max Planck Astrozik Ensitis'nde bu patlamalarn boyutlu bir modelini olutudular.

Patlamadan sonraki ilk milisaniyelerden itibaren neler olduunun simlasyonunu hazrlayan bilim

adamlar bunun boyutlu grntlerini oluturmay baardlar.

stteki iki resimde patlamadan 350 saniye sonras, alttakilerde ise 9000 saniye sonras gsteriliyor.Yeil renk karbonu, krmz oksijeni, mavi ise nikeli temsil ediyor.

Teknoloji sitesi ShiftDelete.Net'in haberine gre, Spernova ad verilen bu patlamalar, yldzlarnmrlerinin sonlarna doru giderek byyp ilerindeki yaktlar tketmesinden sonra klppatlamas eklinde geliiyor. Samanyolu galaksisinde ortalama her 50 ylda bir, yldzlardan biripatlyor.

12


13/44

Yz Geliimini Salayan Genin Srrn zld

Hacettepe niversitesi Tbbi Genetik Anabilim Dal retim yesi ve Gen HaritalamaLaboratuvar Sorumlusu Prof. Dr. Nurten Akarsu ve ekibi insanlarda ciddi yz yarklarna vegelime anomalilerine neden olan Aristaless-like homeobox 1 (ALX1) genini kefederek em-briyo dneminde yzn nasl gelitiini aydnlatacak nemli bir adm tamamlad.

TBTAK Salk Bilimleri Aratrma Grubu tarafndan 287.200 TL ile desteklenen alma,genetik alannn en prestijli yaynlarndan American Journal of Human Genetics (AJHG) dergisindebugn yaymlanyor ve AJHG tarafndan basn duyurusu ile dnyaya duyuruluyor.

Aratrma insanlarda yz geliiminin anlalabilmesi asndan bilimsel almalara k tutarken,hastalara erken dnemde doum ncesi tan imkan sunuyor ve dudak, damak ve yz yarklarndayeniliki tedavi yaklamlarna olanak salyor.

Yz Geliimi ve Malformasyonlar

Prof. Dr. Nurten Akarsu almaya dair u bilgileri verdi:

nsanlarda yz geliimi gebeliin 4-8. haftalarnda tamamlanan kompleks bir olaydr. Balangtabirka tomurcuk halinde balayan geliim aamalar bu tomurcuklarn orta hatta doru bymelerive birbirleri ile birlemeleri ile yzn son grnmn oluturur. Gz, burun, dudak, yanak gibiyzn btnn oluturan paralarn doru ekli kazanmalar embriyonun erken dnemlerinderol alan genlerin ve yz oluturan dokularn birbirleri ile kurduklar kompleks ilikilere baldr. Bukompleks iliki ann bozulmas yz oluturan paralarn birbirlerine kaynamasn engelleyerekfarkl tipte yz yarklarnn ortaya kmasna neden olur.

Bu malformasyonlarn toplumda en sk rastlanan rnei yark dudak ve yark damak anomalileridir.Toplumda olduka sk grnen yark dudak/damak anomalisi ve daha nadir grnen anomalilerde

burnun bask ve iki paral kal, gzlerin orta hatta yaklaamayp birbirlerinden uzak yerleimlikalmalar, gz yapsnn bozulmas, gzlerden dudaklara kadar uzanan ciddi yarklanmalar gibieitli malformasyonlar gzlenebilir.

13


14/44

Tm bu malformasyonlar genel bir isimlendirme ile yz orta hat gelime gerilikleri kapsamndadeerlendirilir ve frontonazal displazi ad altnda toplanr. Bu malformasyonlara yol aan genbozukluklar byk oranda bilinmemektedir. Gerek tan, gerekse tedavi asndan bu malfor-masyonlar birok disiplinin bir arada almasn gerektiren karmak bir olaydr.

ALX Gen Ailesi Yz Geliiminde Rol Oynuyor

Toplamda 3 adet gen ieren ALX gen ailesinin (ALX1, ALX3 ve ALX4) bir yesi olan ALX4 geninin yzgeliimindeki roln ortaya karan almalar da yine Prof. Dr. Akarsu ve ekibi tarafndan yaplmve geen yl Human Molecular Genetics dergisi Kasm 2009 saysnda yaymlanmt. ALX3 gen-indeki mutasyonlarn yz geliimindeki rol ise Oxford niversitesi aratrmaclar tarafndan ayn yliinde bildirilmiti. Hacettepe niversitesi aratrmaclarnn ALX1 geni mutasyonlarn kefetmesiyleALX gen ailesinin tm yelerinin yz geliimindeki kritik rolleri anlalm oldu. Ekip yeni bulgular,daha nce bulduklar ALX4 mutasyon bilgileri ile birletirdiinde yz geliiminde tm ALX gen-lerinin yapt kritik rol aklad ve bu malformasyon grubunu isimlendirerek ALX geni ile ilikilifrontonazal displaziler terimini dnya literatrne kazandrd.

almaya gre ALX1 geni embriyonun erken dnemlerinde burun, gzler, dudak ve damaklarn

oluumu iin kritik neme sahip ve yokluu dier genler tarafndan dengelenemiyor. lkel bu-run, burun kanatlar, dama oluturan yaplar grnmekle birlikte bu tomurcuklarn birbirleri ilekaynaamamas sonucu yzde ve damakta ciddi malformasyonlar oluuyor. ALX3 ve ALX4 genleriise daha ok burnun son eklini almasnda etkili olurken; bu iki genin yokluunda burnu oluturaniki tomurcuun orta hat zerinde birleerek burun ucunu oluturmas gerekleemiyor ve burunbask, iki paral bir grnmde kalyor.

ekil: Yz geliim aamalar ve ALX gen ailesi ile ilikilendirilen frontonazal displazimalformasyonlar.

14


15/44

eklin st ksmnda embriyo dneminde yz ve damak geliim aamalar gsterilmi.nsanlarda yz geliimi farkl tomurcuklardan balar ve bunlarn birbirleri ile birlemeleri ile soneklini alr. Burun kk frontonazal tomurcuk, burun kanatlar nazolateral tomurcuklardan geliirkennazomediyal tomurcuk iki para halinde burun ucunun yapsna katlr.

Nazomediyal tomucuk paralarnn orta hat zerinde birbirleri ile birlemeleri burun ucununyansra s dudak ve birincil damak (premaksilla) yaplarn da olumaktadr eklin sa st tarafndadamak geliimi gsteriliyor. Buna dre birincil damak n 4 dii de iine alan damak ksmnolutururken daman geri kalan ksmlar embriyonun 7. haftasnda yan taraarda iki tomurcuklan-ma ile balar (lateral damak oluumu). Gelim srasnda bu yan damaklar arkaya ve sonra da dilzerinde orta hatta doru hareket ederek birbirleri ile ve birincil damak yaps ile birleerek olgundamak yapsn (ikincil damak) oluturur.

eklin alt ksmnda ALX ile ilikilendirilen yz malformasyonlar gsterilmitir. ALX1 genininfonksiyon grememesi sonucu yz oluturan tomurcuklar ilkel oluumlar halinde kalyor, bir-birlerine kaynamalar gerekleemiyor. Bunun sonucunda yzde derin yarklanmalar ve gzlerinoluamamas ile sonulanan ciddi malformasyonlar meydana gelirken, damaklar yanlarda ilk to-murcuk halinde kald iin damak tavan oluamyor ve st dudak geliemiyor. Buna kar ALX4

ve ALX3 genleri daha ok burnun son eklinin olumasnda rol oynuyor, bu genlerdeki fonksiyoneksiklii nazomediyal tomurcuun iki parasnn birbirleri ile birlemesinde problem yaratarak bu-run ucunun olumasna engel oluyor.

Dier yz tomurcuklarnn geliimi normal. ALX4 ile ilikilendirilen frontonazal displaziler,ALX3 ile ilikilendiren displazilere oranla biraz daha ar seyrederken gz malformasyonlar ve kellikde olaya ekleniyor. Buna karlk ALX3 ile ilikilendirilen malformasyonda st dudak kvrmlarnnbelirgin oluu (ltrum bombeleri) da tan koydurucu. Her malformasyonun birbirleri ilekarlatrmal grnmleri ALX gen ailesinin yz tomurcuklarnn birbirlerine kaynamasnda kritikrol oynadn aka gsteriyor. ekil medikal illstratr Ebru Orall Bircan tarafndan gelitirilerek

Am. J. Human Genetics dergisinde baslm olan orijinal grden adapte edilmitir.

15


16/44

Burnu uzayan bir kurbaa bulundu.

Gneydou Asya'da yer alan dnyann en kalabalk Mslman kesi olan Endonezya'nnYeni Gine adasndaki Foja Dalar'nda yeni hayvan trleri bulundu.

Bulgularn nceki gn aklayan 17 bilim adam ve 30 yerel doabilimci, aralarnda burnu uzayan

bir kurbaa, dnyann en kk kangurusu, tyl bir san, renkli gvercin, sar gzl kertenkeleve eitli bcek trleri kefetti.Helikopterle indirildikleri blgede 4 hafta geiren aratrmaclar, kefettikleri trler hakknda okheyecanl olduklarn ve yaptklar aratrmalar srasnda baz trlerin tesadfen bulunduunu dilegetirdi.Ku bilimci Chris Milensky, uzun burunlu kurbaay nasl bulduunu anlatrken, "Yemek yiyorduk.Birden ortaya kt" dedi. Bilim adamlar "Pinokyo kurbaa" denilen hayvann terken burnununhavaya kalktn belirtti.

16


17/44

Atlantis astronotlar 3. yrye kt

UU'yi ziyaret eden Amerikan uzay mekii Atlantis'teki iki astronot, bu sabah ktklar sonuzay yrynde istasyonun yeni enerji bataryalarnn yerletirilmesi ilemini tamam-layacak.

Bugnk uzay yryne kan astronotlar Garrett Reisman ile Michael Good, son iki bataryannbalantlarn yapacak. Astronotlar nceki gnk yryte 4 bataryann balantlarn yapmt.

Atlantis'teki astronotlar, kenetli olduklar UU'ye nceki uzay yrylerinde Rus yapm, iimalzeme dolu 6 metrelik modl eklemi, istasyonun yedek haberleme antenini takm, sonrakiuzay yrylerinde deitirilecek elektrik bataryalarnn somunlarn gevetmiti.

Amerikan uzay mekii Atlantis, son kez kt uzay yolcuunu pazar gn UU'den ayrlarak

tamamlayacak.

Amerikan Ulusal Havaclk ve Uzay Dairesi (NASA), Atlantis ile birlikte dier mekikleri Discoveryve Endeavour'un nihai uularn yapmalarnn ardndan bu yln sonuna kadar mekik programnbitirmeyi planlyor.

17


18/44

13 dakikada bir tr yok oluyor

Kurt, yazl aklamasnda, biyolojik eitlilie ve nemine dikkati ekmek amacyla BMtarafndan ilan edilen ''2010 Uluslararas Biyoeitlilik Yl''n Trkiye'de eitli etkinlik veorganizasyonlarla kutlayacaklarn belirtti.

Trkiye'nin dnyada doas en hzl yok edilen lkelerden biri olduunu ifade eden Kurt, biyolojikzenginliin kamuoyu tarafndan bilinmesi ve korunmas amacyla ''Biyoeitlilik Yl'' kapsamndayaynlar, ku gzlem gnleri, doa eitimi programlar, aratrma ve gzlem gezileri, doayryleri, belgesel lm gsterimleri, sohbetler ve seminerler dzenleyeceklerini kaydetti.

Biyolojik eitliliin; canl trleri, yaam alanlar ve insanlar iin hayati neme sahip olduunu vur-gulayan Kurt, yle devam etti:

''Dnya Doay Koruma Birlii'nin aratrmasna gre, ift yaamllarn yzde 30'u, srngenlerinyzde 28'i, tatl su balklarnn yzde 37'si, bitkilerin yzde 70'i ve omurgallarn yzde 35'i tehditaltnda.

Dnyada her 13 dakikada bir tr yok oluyor. Bu yok olu ne yazk ki Trkiye'de ok daha hzl.Anadolu'nun doas ile birlikte besin kaynaklarmz, temiz havamz, suyumuz ve topramz da yokoluyor. Bu yok olua 'dur' demenin yolu ise yaadmz corafyann doal zenginliklerinin farkndaolmaktan geiyor.''

18


19/44

Yapay canlya doru

Geriye sadece yapay DNA dizilimini bir hcreye nakletmek kalmt ki o da oldu. Amerikalgenetikiler, insan yaps DNA'y kullanarak yaayan bir hcre yaratmay baard.

nsan yaps yapay bir canl yaratmann mmkn olup olmad sorusuna cevap arayan J. Craig

Venter Enstits bilimadamlar, yarattklar hcrenin dnyada yaratlm ilk sentetik hcre olduunadikkati ekti.

nsann genetik haritasn karan ilk bilimadam olan Amerikal Craig Venter, daha nce laboratuvarortamnda bakterilerin DNA'sn kopyalayarak ilk yapay DNA'y retmi ve durum bilim dnyasndabomba etkisi yaratmt.

Yapay canl organizmalarn retilmesinde atlan bu ilk adm bilim evrelerini ikiye blm, bazevreler gelimenin etie aykr olduunu savunurken baz evreler de bunun bilim asndan r

aacak bir gelime olduunu iddia etmiti.

Maryland Enstitsnde alan ekip, bir adm daha ileri gitti ve canl bir bakteri hcresine yapayDNA'y nakletti. Yapay DNA ile yaayan hcrenin genetik kodu laboratuvarda nasl belirlendiyse,hcrenin o ekilde davrand grld. Bu hcrelerin, blnerek oalmasyla da, her biri yapayDNA'ya sahip milyarlarca bakteri redii grld. Yani ortaya tamamen yapay DNA tarafndankontrol edilen yapay bir canl kt. Craig Venter, yapay DNAnn retilmesinin ardndan, Bir hcreyibilgisayar olarak grrseniz, iletim sistemi (yazlm) hazr. Geriye sadece bu yazlm yklemekkalyor diye konumutu; imdi yazlm da yklendi.

Basna yapt aklamada, ekibiyle birlikte hayata geirdikleri projenin, eitli kullanm amalar iindoada grlen biimlerinden daha farkl ekilde ileyen organizmalar yaratmak gibi ok daha zorbir heden nn atn belirten enstitnn sahibi Venter, yaptklar ii yle tanmlad:''Bilgisayar rneini kullanrsak yaptmz ii, yaam bir trden baka bir tre, yazlmndeitirmek suretiyle, aktarmak olarak tanmlayabiliriz''.

Yarattklar hcreye ilikin raporun bugn Science adl bilim dergisinde yaynlanacan belirtenVenter, yarattklar hcrenin doada grlen, kendi kendini yenileyen trler arasnda, ebeveyni birbilgisayar olan ilk rnek olduunu syledi. Harvard Tp Okulundan Dr. George Church, Venter ileekibinin almas hakknda yapt deerlendirmede, ''Bu, eitli elverili uygulamalar iin potansi-yeli bulunan nemli bir dnm noktas'' dedi. Bilimadamlar, Venter ile ekibinin buluunun, sonuta,

yeni yakt eitleri retilmesi, kirlenmi suyu artmann daha iyi yollarnn bulunmas, daha hzl aretimi ve daha baka faydal bululara yol amak yolunda mit vadettiine dikkati ekiyor.

19


20/44

50 mikroskobik canly kefetti Trk ismi koydu!

Pamukkale niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Biyoloji Anabilim Dal retim yesi Do. Dr.Rait Urhan, 1989 ylndan beri srdrd aratrmalarda toprakta yaayan ve ''AkarolojiBiliminin Zercanidae'' trndeki 50 mikroskobik canly kefetti, Trk isimleriyle dnya bilimliteratrne kazandrd.

Rait Urhan, AA muhabirine yapt aklamada, 1989'dan beri Trkiye genelinde yapttoprak analizleri sonucunda, 0,50 ile 0,70 milimetre byklnde 50 adet hi kefedilmemi mik-roskobik canl tr bulduunu, elde ettii bilgilerin ''Zoology n The Middle East, Zootaxa, Interna-tional Journal Of Acaoloji, Journal Of Natural History, Annales Zoologici'' gibi tannm ve saygnbiyoloji dergilerinde yaymlanarak kabul grdn bildirdi.Bulduu canllarn ''omurgasz'' olduunu dile getiren Urhan, unlar anlatt:

''Mikroskobik canllar, ekolojik ynden ok nemli varlklardr. Topran st katmanlarndayaayan, topraa den yapraklar, bitkiler, hayvan lleri gibi ya da eyalar gibi bunlarntopraklamasnda etkili olan varlklardr. Topran iinde yayorlar.

Dkntleri paralayc ve topraklatrc zellii olan varlklardr. Bizim zerinde altmzalan akaroloji diye geiyor. Keneler ve akarlar da bunun iine girer. Bunlar da omurgaszdr. Dny-ada daha yeni gelien bir bilim dal. Yeni tr bulma olasl daha fazla. Bu konuda dnya alyor.Omurgasz canllarn eitlilii tam olarak ortaya karlm deil. Omurgal hayvanlarn trlerininbilinen btn yaratklar tespit edilmitir. Yzde 99'u hemen hemen tespit edilmi. Bcekler gibi,akrepler gibi omurgasz trlerde ortaya karlmam birok tr var.'' Do. Dr. Urhan, kefettiicanllarn bir ouna Trk isimleri verdiini ifade ederek, 50 canl tr arasnda ''Anatloicus, Bur-durensis, Domanicensus, Trabzonensis, Kafkasoricus, Uludagicus, Innnensis, Mersinensis,Balkesirensis, Turcisus, Kackaricus, Cokelezicus'' gibi yresel isimlerin yan sra, ''Hseyini, Ayyildizi,

Alaattini, Kezbaniremae, Yavuzi Urhan, Orhani Urhan, Boyacii Urhan'' gibi yaknlarnn isimlerindenoluan isimlendirmeler yaptn ve isimlerin dergilerinde yer aldn dile getirdi. Rait Urhan, enson 2008-2009 yllar arasnda ''Honaz Da Milli Park'nda Zerconidae Familyas zerine SistematikAratrmalar'' isimli bir projeyi tamamladklarn, literatre kazandrdklar 50 canl arasnda yer alan5 yeni canl trn ortaya kardklarn belirterek, unlar kaydetti:

''Honaz Da'nda dnya apnda 5 tane yeni tr buldum. simlendirmeleri bize ait. HonazDa'nda 361 tane rnekleme yaptm. 100 metreden balayarak 2 bin 500 metreye kadar eitlikatmanlardan rneklemeler aldm. Bir tanesinin ismini o zamanki milli parklar mdrnn soy ismiolan Kallimci koydum. Dier bir trn ismini Denizli'den dolay Denizliensis, bir dierini Fen Edebi-

yat Fakltesi Dekanmzn soyadndan Celali, bir dierini Alaattini, Honaz Da'nda bulunan bir treHonazicus, dier birine babamn ismi olan Mehmet Turani koydum. Bu isimlerin hepsi, ulusal veuluslararas dergilerde 'Urhan 2009, Urhan 2010' gibi alntlarla yaymland ve yaymlanyor.''

20


21/44

Mars'taki gizemli spiralerin srr zldAmerikan uzay almalar kuruluu NASA'nn Pasadena'daki Jet MotorlarLaboratuvar'ndan bilim adamlar, uzay aracnn s radar sayesinde Mars'taki iklimdeiiklii ve Kzl Gezegen'in yzey alt jeolojisi konusunda yeni bilgiler elde edildiini be-lirttiler.

Bilim adamlar, uzay aracnn gnderdii bilgiler ve buz katmanlarnn ayrntl radar verileri ileMars'ta son birka milyondaki jeolojik deiikliklerin daha iyi zmlendiini, bylece kuzey-deki buzul apkasnn zaman iinde nasl soan gibi buz katmanlar haline geldiinin daha iyianlaldn kaydettiler.

Mars'n kuzey buzul apkasndaki en dikkati ekici oluumlardan Boreale Kanyonu'nun ABD'dekiByk Kanyon kadar uzun, ancak daha derin ve daha geni olduunu bildiren uzmanlara gre, bazbilim adamlar burann, volkanik scakln buz tabakasnn altn eritmesi ve byk bir su taknnaneden olmasyla olutuunu, bir grup bilim adam da kuvvetli kutup rzgarlarnn buz kubbesinindndaki kanyonu ekillendirdiini dnyor.

NASA, MRO'nun yeni verilerine gre, kanyon ve spiralleri asl rzgarn ekillendirdiini belirtti.

21


22/44

Mars srgn balad

Rusyadan , Fransa, talya ve inden birer aratrmacnn gnll olduu deneyle, olasbir Mars seyahati ve ke srasnda insan dayankll gzlemlenecek. Alt astronot 520 gnsreyle entegre konteynrlardan oluan Mars simlatrnde yaayacak.

Avrupa Uzay Ajansyla Rus Uzay Dairesinin ortak yrtt Mars500 projesinin amac, uzun vezorlu geecek Mars yolculuu iin gerekli tbbi ve zihinsel gereksinimleri ortaya karmak. Yolcu-luk srasnda gerekletirilecek bilimsel aratrmalar, uzun sreli tecritin stres, hormon dzeyleri,uyku kalitesi, ruhsal durum ve diyet desteklerinin etkisi gibi psikolojik ve zyolojik sonularn be-lirlemeye ynelik.

Deneyin Mars500 diye adlandrlmasnn nedeni, konvansiyonel itkiyle yol alacak bir uzay aracylayaplacak Mars seferinin 520 gn sreceinin hesaplanmas. Yolculuk iin hazrlanan projelerdeMarsa var sresi 250 gn, Mars yzeyinde aratrmalar iin 30 gn, Dnyaya dn sresi iin

de 240 gn ngrlyor. Baka uzmanlara greyse daha gereki bir simulasyonun ok daha uzunyolculuk srelerine gre uyarlanmas gerekiyor.

Moskova yaknlarnda kurulu Mars500 tesisi, birbirine bal drt ayr modlden oluuyor. 550metrekp toplam i hacme sahip olan modllerde pencere bulunmuyor. Mars yolcularnn yaammodlnn monotonluunu azaltmak iin duvarlar ahap panellerle kaplanm.

Deneyi mmkn olduunca gerek koullara uydurmak iin balangtan iki ay sonra katlmclar iled dnya arasndaki mesajlarn gidi geliine 20 dakikalk bir gecikme uygulanacak. Yani Marstakitemsilcilerimizin Yeryzne gnderecekleri mesajlarn ulamas iin 20 dakika geecek, anndaverilecek yantlar iin de bir 20 dakika daha beklemek gerekecek. Modllerdeki stresli yaam daha

fazla kaldramayacaklarn belirten katlmclarn modllerden kmasna izin verilecek, ama dahance kendilerini deneyi tamamlamalar iin youn ikna abalar gsterilecek.

22


23/44

Alt ay sonra Dnyada

Neredeyse yarm yldr Uluslararas Uzay stasyonunda yaayan astronot, Rus SoyuzTMA-17 uzay aracyla Dnyaya dnd.

Rus Oleg Kotov, Amerikal Timoth Creamer ve Japon Soii Noguiyi tayan uzay kapsl

Kazakistana yumuak ini yapt. Astronotlarn salnn iyi durumda olduu ve 163 gn uzaydageirdikten sonra yeryz yaamna hemen adapte olduklar belirtildi.

astronot inaat hemen hemen tamamlanan ve toplam maliyeti 100 milyar dolar bulanUluslararas Uzay stasyonunun son byk montaj ilerini gerekletirdi. stasyonda kaldklar sreiinde uzay mekii ve ekibinin ziyaretine ev sahiplii yaptlar.

Rus Soyuz uzay aralar, ABD uzay mekiklerinin 2010 sonunda emekli edilmesinden sonra Uzaystasyonuna gidip gelmek iin tek vasta haline gelecek.

23


24/44

Titan'da yaam izi

Satrn uydusu Titann atmosferindeki hidrojenin yzeye inince kaybolduu belirleyen bilim-ciler, bunun hidrojen soluyan ilkel canllarn varlna iaret edebileceini ne srd.

NASA'ya ait Cassini arac, Titan'n youn atmosferine ilikin yeni verielr gnderdi. 5150 kmapndaki gezegende organik kimyasallar tespit etti ve yzeydeki svnn su deil metan olduunuortaya kard. Bu yzden aratrmaclar buradaki olas yaamn metan bazl olabileceini sylyor.

Icarus dergisinden yaymlanan rapora gre, atmosferde szlen hidrojen gaz yzeyde kayboluyor.Bu da yzeyde hidrojen solunumu yapan ilkel canllar olduu teorisini douruyor.

Jeozik Aratrmalar Blteninde yaymlanan ikinci raporda ise, kesinlikle atmosferde olmas gerek-en bir kimyasaln eksik olduu, bunun bir hayat formu tarafndan tketiliyor olabilecei belirtiliyor.

Buna gre gne ve atmosferdeki kimyasallarn tepkimeye girmesi sonucu asetilen olumas vebunun yzeye kemsi gerekiyor. Ancak yzeyde asetilen bulgusuna rastlanmyor. Bu bilgi bilim-ciler, yzeyde bu asetileni tketen yaam formlar olabilecei varsaymna yneltiyor.

Uzmanlar sonular iin baka aklamalar olabileceini de hatrlatyor ancak bu son iki bulgu metanbazl bir yaam iin en nemli iki koulun karlandn gsteriyor.

24


25/44

Beyninizi gen tutacak 7 neri!Reader's Digest dergisinde yaynlanan habere gre, ite beyninizi gen tutan yalanmakart neriler:

1. Hareket edin: Beyninizi salkl tutmak iin egzersiz yapn. Uzmanlar, aerobik egzersizin yanndaarlk almasnn da ie yarayacan sylyorlar. almalar ise en iyi sonucun her iki egzersiztipinin birlikte uygulanmasyla alnabileceini gsteriyor.

Yalanrken, nron diye adlandrlan beyin hcreleriniz kendi arasndaki balanty kaybediyorlar. Bubalantlar ya da sinapslar dnmek iin gereklidir. Baz aratrmalar da, aerobik egzersizin bazzihinsel hastalklar nleyebildiini gsteriyor. Hatta hafzanz eski haline getirdii iddia ediliyor.

2. Beyninizi besleyin: Beyninizin daha iyi almasnn dier yolu midenizden geiyor. Zararl serbestradikalleri etkisiz hale getiren antioksidan ieren gdalar yemenin beyniniz iin iyi olabilecei be-lirtiliyor. Fasulye, tam tahllar, fndk, ceviz ve baharatlarn yannda ok renkli meyve ve sebzelerantioksidanlarla doludur.

3. Beyninizi hzlandrn: Beyniniz 30 yanda yavalamaya balyor. Beyninizin renen bir makineolduunu syleyen aratrmaclar, beyninizi hzlandrmak iin egzersiz yapmanz gerektiini be-lirtiyorlar. Beyninizi gen ve esnek tutmak iin San Francisco'daki California niversitesi'ndenMichael M. Merzenich tarafndan gelitirilen yazlm satn alabilir ya da sizi megul edecek veheyecanlandracak yeni aktiviteler yapabilirsiniz. rnein, pinpon oynayabilir, bulmaca zebilir,yada yeni bir dil renebilirsiniz.

4. Sakin kaln: Travmatik stres beyin hcreleriniz iin iyi deildir. Stres, renme ve hafza gibibilisel sreleri bozabiliyor ve insan yaamnn kalitesini snrlandrabiliyor. Fiziksel egzersiz genel-likle byk fayda salar. Egzersiz, sizi sakinletirebilir.

5. Beyninizi dinlendirin: Zihinsel gcnz dinlendirmenin en u rnei uyku olabilir. Harvard TpOkulu'ndan aratrmaclar, ilgin zmleri olan insanlarn koullarn incelediler. Matematik prob-lemleri de ieren aratrmada, iyi bir uykuyla dinlenen kiilerin ertesi gn problemleri zmede ikikat daha iyi olduklar belirlendi.

6. Biraz gln: Mizah, beynin haberci dopamin kullanan paralarn harekete geiriyor. Glmek,beyin iin zevklidir ve hatta bamllk yapcdr. Peki, mizah sizi daha akll yapar m? Bunu syle-mek iin daha fazla aratrma yaplmas gerektiini syleyen uzmanlar, ilk sonularn mit vericiolduunu belirttiler.

7. Yala birlikte olgunlama: Bilim adamlar, bilgeliin nrolojik seviyede nasl ilediini anlamayabalyorlar. Yalandka, milyonlarca kk sosyal senaryolar ve gerekler kayt ediliyor ve bunlarayardm iin istediiniz zaman bavurabiliyorsunuz. Yal insanlar problemleri zmede daha iyidir.nk kullanabilecekleri zihinsel bilgileri gen insanlardan daha fazladr.

25


26/44

Uzaya gidemeyenlere NASA'dan hizmet!

NASA'nn bu cretsiz hizmetinden faydalanmak iin "faceinspace.nasa.gov" adresinegirmek, fotoraf ile ismi yklemek ve bu hatray uzaya son iki mekik seferinden hangisiningtreceini semek yeterli.

Bu hizmetten faydalananlar, frlatlndan sonra isim ve fotoraarn uzaya tayan mekii, sanalortamda, Twitter ve Facebook gibi paylam sitelerinden de takip edebilecekler.

Uzay seferinin sonunda mekiin yere inmesinin ardndan ismini ve fotorafn uzaya gnderenler,bu siteye tekrar girerek, sefer komutan tarafndan imzalanan "Uu Sertikalarn" da yazcdanalabilecekler.

Mekiklerin, 30 yla yakn hizmet verdikten sonra emekliye ayrlmalarndan nce Discovery'nin eyllortasnda Endeavour'n da kasm sonunda yapaca son iki sefer kald.

NASA'nn bu hizmeti, uzaya byk ya da kk eitli eyalar gtrme geleneine dayanyor.

rencilerin imzalar, Beatles plaklar, "Toy Story" animasyon lminin karakteri Buzz'n oyuncakbebei, bilim kurgu dizisi Uzay yolu'nun yaratcs Gene Roddenberry'nin klleri gibi birok eydaha nce uzaya gtrlmt.

Mart 2009'da da bir yarasa, Discovery'nin yakt tankna tneyerek maceraya atlm ancakfrlatmadan sonra NASA kontrol merkezinin ekranlarndan kaybolmutu.

26


27/44

Fizikist Etkinlik Kulb; Fizikist.Com yelerinin ve Fizikist yneticilerinin bilimsel alandayapt etkinlikleri kapsar. Yaplan etkinlikler hakknda notlar ve fotoraar, kulp sayfasndayaynlanr. Yaplan etkinlikleri grebilmek iin Fizikist.Com yesi olarak kulbe katlmanz gerekir.Kulbe katlanlar, yapt etkinliklerin notlarn ya da fotoraarn, kulp sayfasnda yaynlayabilirler.

Uygun grlmeyen etkinlik ierikleri, kulp yneticileri tarafndan yayndan kaldrlabilir.

Fizikist Etkinlik Kulb sayesinde, nceden yaplan etkinlikler sitemizde yaynlanr. Etkinliklerdekibilimsel yerlere hi gitme frsat bulamayanlar, kulp sayesinde bilimsel yerler hakknda bilgi sahibiolabilecek, fotoraarn grebileceklerdir.

ok yaknda alacak yayna girecek olan Fizikist Gezi Kulbne katlmlarnzdan dolayimdiden teekkr ederiz.

zikist Etkinlik Kulb

27


28/44


29/44

Ayn Deneyi

Michelson - Morley Deneyi

Bilimadamlar btn uzay dolduran esirin hareketsizolduunu dnyorlard. Dnyamz evreni kaplayanesir iinde sanki su dolu bir kavanozdaki bir bilyeye ben-zetilebilir. Bilyemizi hareket ettirdiimiz zaman suda birdalgalanma olur.

Ayn ekilde gk cisimlerinin hareketlerinden dolay esirdedalgalanmalar olmas gerekir. Bu dalgalanmalar yzndenn hznda deimeler meydana gelmelidir.

Fakat yaplan deneylerde n hz, daha nceleri bulunan hzla (300.000 km/s) ayn kyor.Esirin varln deneysel olarak ispatlamak iin yaplan deneylerin en ok ses getireni Michelson-Morley deneyi oldu. Albert Michelson ve Edward Morley 1887 ylnda esirin varln ispatlamak iindeneylerini gerekletirdiler. Dnceleri ise uydu: Denizde giden bir gemide elimizi denize soksakbir aknt, diren hissederiz.

Ayn ekilde Gne etrafndaki yrngesinde ilerleyendnyamz hareketsiz esirde bir akma sebep olacaktr.Bu akmda dnyann hareket ynnde gnderilen geciktirecektir. Bu gecikmenin tespit edilmesiyle esirinvarl deneysel olarak kantlanm olacakt.

Interferometre adl bir aygtla gerekletirdikleri deneydek kaynandan kan nlar,45 derecelik ayla du-ran yar gmlenmi ayna tarafndan ikiye ayrlyor.Bu iki nn biri dnyann hareketi ynnde, dieri budorultuya dik bir ynde ilerliyor. Daha sonra bu ikin yar gmlenmi aynadan eit uzaklktaki zdeaynalardan yans*** geri dnyorlar. Dnyamz gneetrafnda ortalama 30 km/s hzla yol ald iin dnyannhareket ynnde gnderilen n hz (300.000-

30) 299.970 km/s olarak llmesi gerekiyordu. Dikdorultuda gnderilen n ise esir akmndan etkilen-mez. Sonuta iki k nlarnn hzlan arasnda okaz bile olsa bir farkn olmas gerekir. Fakat deney so-nunda beklenen olmad. ok hassas aietler kullanldhalde bir fark tespit edilemedi. Deney tekrarland.Gnn deiik saatlerinde, yln farkl mevsimlerindedahi sonu deimedi. Ik hznda en ufak bir sapmagzlenemedi. Deneyin sonucuna gre: esirin varlndaphe edilmediinde ya dnya hareket etmiyordu ya

da esir dnya ile birlikte ayn hareketi yapyordu. Tabikidnyann hareketinden phe edilemezdi. Esirin, be-lirli bir gezegenin hareketini izlediine inanmak dapek tatminkar deildi. Michelson esiri tespit etmek iinaratrmalarn uzun yllar srdrd.

Michelson -Morley deneyinin beklen-meyen sonucu bilim adamlarnharekete geirdi. Lorentz ve Fitzgerald,hareketli cisimlerin hzlaryla doruorantl bir ekilde boylarnn ksaldnmatematiksel olarak gsterdiler.Buna gre interferometre aygtndadnyann hareket ynnde ilerleyenn ald yolun da ksalmas gerekir.Bu ksalma hesaba katldnda isehzlarn birbirine eit kt grld.Bylece esir varolmamaktan kurtuldu.Ama bu seferde deneysel olarak ortayakonmas imkansz hale geldi. nkbzlme, bir sigorta grevi yapar gibi

k hznn deimesine izin vermi-yor, sanki evren esirin belirlenmesiniistemiyordu.

Bu son gelimelerle zikiler kanlmazolarak ihtilafa dtler. Kimileri esirinvarln savunurken kimileri de hi birfayda salamayan bu hipotezin terkedilmesi gerektiini sylyorlard.

29


30/44


31/44

Bilim Adam

Niels Bohr

1885'de Kopenhag'da dodu. Babas Kopenhagniversitesi'nde nl bir tp profesr, annesi ise zengin birbankerin kzyd. Bu nedenle evlerinde bilimsel ve felsetoplantlar eksik olmazd. iels ve sonradan nl bir matema-tiki olan kendisinden iki ya kk kardei Harald bu or-tamda Kopenhag niversitesini son derece parlak derecelerlebitirdiler.

Burada atom zii deneylerini izledi. 1912'de Danimarka'ya dndkten sonra kendi adyla bilinenatom modelini ina ederek kuantum ziinde nemli bir adm att. Kuantum zii ile klasik zikarasndaki ilikinin ne olaca stne dnd. Karlanm ilkesini ne srd. Bu almalar Bohr'a1922 Nobel Fizik dl'n kazandrd.

Ayn zmanlarda Bohr iin Kopenhag'da bi Teorik Fizik Enstits kuruldu. Yanna asistanolarak Hollandal Hendrik Kramers ve sveli Oscar Klein alnd. Heisenberg, Schrdinger, Dirac vedier nemli zikiler zaman zaman Bohr'un enstitsne gelip altlar. Heisenberg'in belirsizlikilkesi, Bohr'un kuantum mekanii yorumu (Kopenhag yorumu) bu sralarda bulundu. Bohr 2. DnyaSava'nda Daniamrka Almanlar tarafndan igal edilene kadar enstitsnn banda kald. galdenbiraz nce sve'e kaarak oradan ABD'ye geti. Atom bombas projesine katld. Ancak sava biterbitmez Danimarka'ya dnd ve atom bombasnn kullanm ve yaygnlamasnn nlenebilmesi iinalt.

Ayn zamanda her ikisi de Danimarka milli futbol takmnda oynamaktaydlar. Niels Bohr 1910'da

metallerin elektron teorisi zerine hazrlad teziyle doktorasn aldktan sonra Carlsberg birafabrikalarnn verdii bir bursla Cambridge niversitesi'ne J.J. Thompson'un laboratuvarna gitti.Orada birka ay kaldktan sonra Manchester niversitesi'nde Ernest Rutherford'un yanna geti.

31


32/44

Zekan Test Et!Bu sayfa kafanz kurcalamak iin hazrlanmtr.

Bu sayfadakiler pratik zekallar iin ok kolay,

pratik olmayanlar iin anormal zordur.

Hz Paradoksu

Bir araba gidecei yolun yarsn 40km/sa ile gidiyor. Yolun dier yarsnka km/sa gitmelidir ki tm yolu 60km/sa ortalama hzla kat etmi ol-

sun?

Saylar

yle adet pozitif tam saylar bulunuz ki, herhangi ikisini arppncye eklediimizde tam kare bir say elde edelim.

Bilek Grei

35 kii bilek grei turnuvasna katlyor. Yenilen eleniyor ve elemelerdeakta kalan bir st tura kyor. ampiyonu belirlemek iin ka ma ger-

ekir?

Hangi Harf?

Soru iareti yerine hangi harf gelmelidir?

O A U A A A A I A A ?

32


33/44

lgin Bulular

Renk Deitiren Araba

Hot Whellsin drt renk deiim teknolojisiyle gelitirdii Hot Whells Yaratk Arabalar, ocuklarasrad elence sunuyor. farkl slarda suya koyulduunda drt ayr renge dnen arabalar,ocuklarn hayal dnyalarn renklendiriyor. Minikler, isterlerse arabalarnn tamamn suya sokarakrengini deitiriyor, isterlerse arabalarnn istedikleri blmlerini farkl slardaki sulara sokaraktasarm harikas yaratabiliyor.

Otomatik Kpk

Krupsn yeni otomatik st kprtme makinesiyle tek tuabasarak kpkl cappuccino ve latte iebilirsiniz. Bu makine farkl program zellii, mat paslanmaz elik yaps ve LEDgstergesiyle uzun yllar evde herkese kpkl kahve keyyaatacak.

33


34/44


35/44

Annesine gnaydn dedi ve hemen yemek yemee balad. Yemeini bitirdi trmn vekreini kolunun altna ald yrmeye balad. Krei ve trm kaldrnca sanki etrafnda fazlamiktarda potansiyel enerji hissetti ama buna fazla aldrmad ve yoluna devam etti. Tarlaya ulamt.Artk aklndakileri boaltp isine konsantre olmas lazmd. Trmn kaldrd ve ald o potansiyelenerjiyi kinetik enerjiye evirip hzlca yere vurdu. Bu yaptn ayni ekilde yapmaya devam edincehareket harmonikleti ve artk trm yere vurmay brakamyordu sanki iinden bir ses o iki noktaarasnda trm getir gtr diyordu. Kelolanda bu sese uyuyordu. Sonra silkinip trm elindenbrakt bir an aklna hooke yasas geldi.Hooke yasas olmasa evden tarlaya gidip sonra eve geri

dnemeyecekti.Ve Allah a kr etti.Saatine bakt saat ok ge olmutu son trm da vurup evinegeri dnmek iin yola kt.

Her gn evden tarlaya tarladan eve gidiyordu yapt her hareket harmonikti.Bir turluharmonik hareketten kurtulamyordu.Evine geri dondu ve annesinin yemeklerinin kokusu yineburnundayd sanki yemeklerin kokusu burnu ile yemek arasnda harmonik hareket yapyordu.Yineharmonik hareket dedi ve i geirdi...Annesi Kelolan 'in halini hatrn sordu.Kelolan her zamankigibi iyi dedi ve yemee dald.Annesine ok yorgun olduunu syledi ve yatana gitti.Yatanauzand ve dnmeye balad sabah yine kalkacak tarlaya gidecek eve dnecek srekli ayni eyleriyapacakt...

Harmonik Kelolan

Kelolan her zaman ki gibi sabah 7.00deGnein gzne krlmadan dik olarak gelen ilk

klaryla tarlaya gitmek iin kalkt. Beyaz kk khnebir evde annesiyle beraber yayorlard. Annesinin hersabah yapt ekmein kokusu yine burnuna geliyordukarni baya ackmt. Yatandan dorulup kalkt ve dzkoridorda dzgn dorusal hareket yaparak banyoyagitti. Elini yzn ykad dilerini harmonik hareket ya-parak fralad ve mutfaa gitti. 3 ay a braklm kurtlargibiydi.

35


36/44

smail Ahmet Ulusoy Fen Lisesinde okuyordu.En sevdii ders (!) Fizik'ti. smail her zamanki gibi busabahta saat 8:00'da uyanmt.

Bugn Cumartesi'ydi.Yatandan kalkt.Mevsim yaz olduu iin gece ok terlemiti.Gidip banyo-nun suyunu at.Banyo yaparken suyun bo ampuan kabn kaldrdn grd.Aklna hemensuyun kaldrma kuvveti geldi.Su kendisinden daha az youn olduu iin bo ampuan kutusunukaldryordu.Sonra manava gitti.Manavn elmalar tartmak iin eit kollu teraziyi ve biniciyikullandn grd.Fizik dersi aklna geldi ve tebessm etti.Daha sonra otobsle Kzlay'a inerkenotobsn bir viraja girdiini fark etti.Evet! yanl anlamamt otobs dairesel hareket yapyordu.

Daha sonra duraa geldiinde ofr yle bir fren yapt ki eylemsizlik sebebiyle ne yuvarland.Evednp balkonun kapsn amaya altnda ok yoruldu.nk kap kolundan deil de menteeyeyakn bir yerden amaya alyordu.Momente gre byle bir hareket byk g gerektirirdi.Uyu-madan nce odasndaki minik basketbol potasnda basketbol oynarken topun yapt hareket eikatlara bir rnek tekil ediyordu.Yatanda girdiinde bir gn boyunca neler yapt aklna geldi.Tam uyumadan nce aslnda gn boyu yapt eylerin bir harmonik hareket olduunu anlamoldu.

smailin Bir Gn

36


37/44

Kim demi ne demi?

Genken bilgi aacn dikmezsek, yalandmz zaman glgesinde snacak yerimizolmayacaktr. - S.R.Chamfort

Bilgi, seviyeyle zekann anasdr. - A.Whare

Btn bildiim, hi bir ey bilmediimdir. - Sokrates

Baz eyleri yanl bileceine, hi bilme daha iyi - Nietzsche

nsann, cahil olduunu bilmesi bilgiye atlm ilk admdr. - Disraeli

Bakalarn bilen kimse bilgin, kendini bilen kimse bilgedir.

Uygarlmzn gelecei bilimsel dnme alkanlmzn yaylmasna ve derinlemesinebaldr. - John Dewey

Dncelerle karlanca, zayar korkar, aptallar kar gelir, aklllar karar verir. - J.Roland

Bir kuruluun sahip olduu yeri doldurulamaz tek sermaye insanlarn bilgi ve yeteneidir. - An-drew Carnegie

ki ey dnyaya hkmeder; biri kl., dieri dnce. Kl ise eninde sonunda dnceye yenilir. -Napolyon

nsna akll bir yaratktr; byle olduu iin de uygun gdasn bilimden alr; fakat insann bilgisi-nin alan ylesine dardr ki, bilimden ald besinlerden ancak ok az bir ksm iin mitlenebilir.- David Hume

37


38/44

Yaz Okulu Seerken...

Okullarn kapanmasna ksa bir sre kald. Yaz okullar btn bir okul sezonu boyunca der-slerden ve snavlardan yorulan rencilerin, yaz dnemini hem elenerek hem de renerekyararl biimde geirmelerini salyor. te size ve btenize uygun yaz okullar...

English Garden

Kavackta yeillikler iinde, doay doyasya yaayacanz English Garden stanbul, sradl veelenceli bir sistemle ngilizce reten programlar uyguluyor. Ana dili ngilizce olan retmenlerlebilardo, tangrt, tabu oynayarak barbek yaparak havuza girip gitar eliinde ingilizce arklarsyleyerek, en nemlisi gnlk yaam ortamnda elenerek ingilizce renmeyi %10 indiriml,frsatyla sunuyor. 28 Haziran - 3 Eyll arasnda, 2 haftalk periyodlarda dzenlenen programn yat;

le yemei, akam st attrmalklar ve tm metaryeller dahil 650+KDV.

Tel: 0 216 380 74 94, www.englishgardenistanbul.com

Yeilyurt Spor Kulb

Kulp her yl olduu gibi bu yl da yaz spor okullarna bir yenilik daha ekleyerek anaokulu andakiocuklara da hizmet veriyor. Younlukla yzme, voleybol, basketbol, tenis, jimnastik, futbol gibispor branlarna verildii yaz okulunda sosyal aktiviteler de yaplyor. Programlar 21 Haziran - 16

Temmuz, 19 Temmuz - 13 Austos ve tam gn seenekleriyle gerekleecek.

Tel: 0 212 663 15 40 - 22 04, www.yesilyurtsporkulubu.net

38


39/44

Byk Kolay Yaz Okulu

Ankarada bulunan yaz okulu 21 Haziranda alyor. Aylk dnemler halinde 2,5 ay sreyle ak kala-cak olan okulda, ders faaliyetlerinin tamam, branlarnda deneyimli ve pedagojik formasyona sahipretmenler tarafndan gerekletiriliyor. 5 - 14 ya grubu ocuklara basketbol, volaybol, yzme vetenis antremanlarnn yannda satran, bilgisayar, oyun park, drama, mzik, sanat, Trke dersleride veriliyor. Hafta ii tm gn yaplan derslerin yat 785 TL.

Tel: 0312 446 66 76 - 13 32, www.buyukkolej.k12.tr

Uzay Kamp

Dnyadaki drt uzay kampndan biri zmirde bulunuyor. 9 -15 ya grubundaki rencilerin hemuzay bilimleri alannda eitim alabilecekleri hem de elenebilecekleri 6 gnlk Uluslararas YazKamp, 20 Haziranda balyor. Kamp, NASA tarafndan hazrlanan eitim simlatrlerinin kullanm,sanal uzay mekii uu grevi, uygulamal astronomi eitimi, laboratuvarda bilimsel deneyler,model roket yapm ve frlatlmas gibi aktiviteler ieriyor. Program ngilizce ve Trke olmak zereiki farkl dilde veriliyor. ngilizce programn yat 600 USD, Trke programnki 550 USD. Yemekler,konaklama, kamp tirt ve apkas yata dahil. 15 Kiilik gruplara %10 indirim uygulanyor.

Tel: 0 232 252 35 00 dahili: 01-102-112, www.uzaykampiturkiye.com

Lise rencileri in...Boazii niversitesi Yaamboyu Eitim Merkezi (BYEM) tarafndan lise rencilerine ynelikolarak, 5-23 Temmuz tarihleri arasnda dzenlenen niversite ncesi Yaz Okulu ile lise eitiminihalen srdren rencilerin, niversiteye giri ncesinde, niversite hayatna ynelik tecrbe ve bil-gi edinmeleri amalanyor. ngilizce yrtlen programda, okul hayatnda baarl olan rencilereburs olanaklar salanacak. Program sonunda rencilere aldklar derslerle ilgili not izelgesi veKatlm / Baar belgesi verilecek.

Tel: 0 212 257 31 27 - 28, www.buyem.boun.edu.tr

39


40/44

Olduunuz Yerde Durarak, Olmak stediiniz Yere Varamazsnz!

Baarya doru ilerlemek iin, yapmanz gereken ilk ey olduunuz yerde durmamaktr.Kural basittir: Olduunuz yerde durarak, olmak istediiniz yere varamazsnz! Baarmay istediiniz,urarsanz yapabileceiniz ama yine de ona ulamak iin pek bir ey yapmadnz eyleri birdnn. Nedir bunlar? Ayda be kilo vermek, sigaray brakmak, yabanc dil renmek, daha fazlakitap okumak, dzenli spor yapmak, ailenizle daha fazla zaman geirmek, daha az TV seyretmek,kazancnzdan bir ksmn tasarruf etmek ya da dzenli yaamak olabilir.

imdi aadaki sorunlar bir dnn.Hedenizi yani neyi baarmak istediinizi biliyorsunuz. Niin bu hede istediinizi de biliyor-sunuz. Bu hedenize ulaabilmek iin neler yapmanz gerektiini de biliyorsunuz. Hedenizeisterseniz nasl ulaabileceinizi de biliyorsunuz. sterseniz nereden balayabileceinizi de bili-yorsunuz. Hedenize ulaamamakla neler kaybettiinizi, ularsanz neler kazanacanz da biliyor-sunuz. Ama yine de bekliyorsunuz. Neden?

Sizi durduran nedir?inizde olup elinizi kolunuzu balayan nedir?Hayatnzdaki bu atl kapasiteyi yaratan nedir?

Bu sorularn cevabn biliyorsunuz: Atalet!

Atl kalanlar ile leriye atlanlar arasndaki fark yaratan atalettir. Atalet atl kknden gelir vezik biliminde eylemsizlik hali demektir. Atalet halini sosyal baar balamnda amaca ynelik ey-leme gememe durumu diye tanmlayabiliriz.Yllardr baarl olmak iin hayaller kuran, hedeer koyan, planlar yapan ama bir trl ilk adm ata-mayan kiilerin sorunu atalet halinde yayor olmalardr.

Kiisel Geliim

Kendinizi leri Frlatmak

40


41/44

Atalet ile renilmi aresizliin ilikisi nasldr?

Atalet ile renilmi aresizliin ilikisini zetleyelim:Her ey bir i baarmak istei ile balar. Sonra baaracak bir hedef seeriz. Hedefe ynelik eylemegeeriz. Engellerler karlarz. Devam etmek ile vazgemek arasnda tereddde deriz. Kafamzkark halde bir daha deneriz. Yine sonu alamayz. Kendi gzmzle aptal durumuna dmemekiin sonu alamadm eyi tekrar denemekten vazgeeriz.

Bu anda renilmi aresizlik psikolojisi balar. Biraz zaman geer. artlar deiir, d engeller ka-lkar ama baarsz olacamza dair dnceler devam eder. Zamanla demlenen renilmi are-sizlik atalete dnr. Bu aamada kiinin sadece deneme cesareti kaybolmaz, takati de kalmaz.renilmi aresizlikte kii, bir eyi yapamayacana inand iin eyleme gemez. Kronik atalethalinde kii yapabileceine inansa da yapmak iin harekete gemez.renilmi aresizlik atalete dmenin en nemli nedenidir ama tek nedeni deildir. nsanlarnatalet halinde yaamasnn onlarca nedeni daha vardr. Baarl olamayacana inanmak, bu neden-lerden biridir.Atalet insan ruhuna nasl yerleir? Sinsi ve kademeli ekilde! Bu sreci anlatan iyi bir rnek mehursuyu snan kurbaa deneyidir. Bir kurbaa scak suya atlr. Yaad ok deiimin etkisiylezplayarak atld kaptan kar. kinci denemede kurbaamz bu defa iinde oda scaklnda su bu-lunan bir kaba konur. Kap stcnn zerine yerletirilir ve kurbaann suyu snmaya balar!

Su sndka kurbaa gevemeye, rehavete ve ziksel atalete dmeye balar. Suyun scaklyakc seviyeye ulatnda kurbaa zplayp kaptan dar kmaya alr ama artk bacak reek-slerinin almadn grr. nsan hareketsizletiren bir psikolojik kanser olan ataletin insan etkialtna alma ekli de yaklak olarak byledir.

Her evde bir ataletli vardr!

Ataletli insanlar nereden tanyabiliriz?Atalet halinde yaayan kiiler hayat

ok yava, ar ekim halindeyaarlar.Yumurta kapya gelmedenharekete gemezler. zerlerine ltopra serpilmi gibi yaarlar. Tembellik,mitsizlik, ylgnlk, ktmserlik, miskinlik,bezginlik, evksizlik karakteristik zel-likleridir. lerini yaparken sk sk erteler,srncemede brakr, mazeret retirler.Hayata baklar sitemkr, umursamaz,reaktif, eletirel ve kaygldr. Bu nedenle

yaama sevinleri ve hayat enerjileri okdktr. Onlar ardnzda geneldebalarn kaldrmadan kalarn kaldraraksize bakarlar! Ataletli insanlar sorunlarnbilirler. zmlerini de grrler. Sorun-dan ac da ekerler. zm uygulamakda kendi ellerindedir ama yine de hibirey yapmadan dururlar.Sizin hayatnzda byle durumlar var m?Hangi alanlarda, hangi younlukta atalet

halindesiniz?

41


42/44

- Baarl bir renci olmak ister misin? Evet!

- Baarl bir renci olmak iin ne yapman (ders almak) gerektiini biliyor musun? Evet!

- Baarl bir renci olmak iin niin ders almak gerektiini de biliyorsun. Evet!

- Okuman yazman var. Nasl ders alacan da biliyorsun deil mi? Evet!

- Ders almayp baarsz bir renci olmakla neler kaybettiini biliyorsun deil mi? Evet!

- Derslerine alp baarl bir renci olursan neler kazanacan biliyorsun deil mi? Evet!

- Elini kolunu balayp ders almana dtan engel olan birileri var m? Hayr!

- O halde neden derslerinde baarl deilsin? Bilmem!

Sorularn ama d kullanm, aadaki gibi istenmeyen sonular dourabilir!Baba: Derslerin ok kt. nternette chat yapp duruyorsun. Atatrk senin yandayken l-

keyi kurtarma plan yapyordu!Olu : Haklsn ama senin yandayken de bir lke kurtarmt!

nsanlar atletten neden kurtulamyor? Birinci neden, insanlarn ou atalet halinde yaadnnfarknda bile deil. kinci neden, insanlar atalet halinde yaamalarnn nedenini kendi ilerinde deildlarnda aryorlar. nc neden insanlar ataleti yenmek iin ihtiya duyduklar teknik bilgiye sa-hip deiller.

Atalet reten inan ve dnceler

Deimezlik inanc: Byle gelmi byle gider.Etkisizlik inanc: Bu ie yaramaz ki!Gereksizlik inanc: Yapsam ne deiecek ki?Yararszlk inanc: Bunu yapmann hibir faydas olmaz!Anlamszlk inanc: Bunu yapmam istemeleri ok sama.Kontrolszlk inanc: Bunu yapmak benim elimde deil ki!Yetersizlik inanc: Ben kim oluyorum? Bu ii yapamam ki!Mkemmeliyetilik inanc: En iyisini yapabilecek seviyeye gelinceye kadar hibir eyyapmamalym!Baarszlk Beklentisi: Ben bu ii yzme gzme bulatrrm.

Ataletli insanlarn dnme biimine somut bir rnek zeki olduuhalde dersleri kt giden bir rencinin durumudur. te rnekbir ataletli rencinin anatomisi!

42


43/44

Kendini eyleme geirme yntemleri

Bir ii ya da grevi yapmas gereken ama bunu yapmak istemeyen bir insan dnelim. Bu ataletli-nin o grevi kendine yaptrmak iin nndeki seenekler nelerdir? Bu kii kendini nasl hareketegeirebilir?1. ten motive yolu: Bir eyi yapmam iin, onu yapmay istemem gerekir varsaymna dayanr.Kii o grevi yapma isteinin (motivasyon) iinde olumasn bekler veya kendi kendini iten mo-tive ederek o istei retmeye alr. Kendi kendini motive edemeyenler, istein ilerinden gelmesinibekler dururlar. Bu da bir tr atalete teslimiyet demektir.2. Dtan motive edilme yolu: Kii kendi iinde motivasyon retemeyip kaba tabirle gaza getir-ici bir d motivatr bulur. Bu, bir kii ya da bir kitap olabilir. Bu yolu seenler, Birileri ya da bir ey

beni motive edecek, bunu yapmay isteyeceim, diye dnr. Bu yntem, hareketi balatmaktaetkilidir ama kesintisiz srdrlebilir deildir. Hibir motivasyon hali sonsuza kadar sremez.3. disiplin yolu: rade gcn kullanarak, kendini iten zorlayp o ii kendisineyaptrabilmektir. Kii kendi kendine, Bu ii yapmam gerekiyor, yapmak istesem de istemesem deyapacam, der.4. D disiplin yolu: Bu gruptakiler bakalarnda bir otorite olmadan almazlar. Bu kiilerdebir tr sopa / otorite / d disiplin bamll vardr. Okulda retmenleri, evde anne-babalar,askerde komutanlar onlar zorlamadan al(a)mazlar. Bir grev karsnda akllarna gelen ilk tepkikaytarmaktr.

Ann Landers, Tanr bize iki yuvarlak organ verdi, biri oturmak, dieri dnmek iin. Baarnzhangisini daha fazla kullanacanza bal! ders. Oturmak ya da almak, seim sizin!

43


44/44

Documents

Fizikist-dergisi-haziran-2010