Fizikist-dergisi-mayis-2010

8/6/2019 Fizikist-dergisi-mayis-2010

1/38


2/38

Fizikist Bilim ve Teknoloji Dergisi

Tm Haklar Sakldr.

2010

Kurucu : Mberra ALTIN

Hazrlayan, Editr : Emre ALTIN

Yl: 1 Say: 7 Mays 2010

Yazarlar

Mberra Altn, Orhan Aydilek, Hlya Vardarl, Alican Tonbul, Turan Gnara

Kaynaklar : Fizikist.Com

Fizikist Dergisi, Fizikist.Com sitesinin yayn organdr. Hibir yazve alma Fizikist.Com sitesi yazarlarndan izin alnmakszn

kullanlamaz.


3/38

3

iimdekiler

In Geliimi 4.Blm 4

Kafamz Toparlamak in Biraz Mola 6

Radyasyon ve Salk 7

Evren evren iinde mi? 11

Oksijensiz yaayan hayvan kefedildi 13

amurdan enerji retecekler 14

Ynn arm gezegenler 15

Ayda daha ok su 16

Uzay istasyonlar robotlara emanet 17

18 Uan otomobil iin start verildi

19 Uzayllardan saknn!

20 Alt edebileceiniz 9 hafza hrsz

23 X Inlarnn bulunuu ve yaps

27 Wilhelm Conrad Rntgen

30 Akrosti Teknii

33 Zekan Test Et!

35Elence

36 Kiisel geliim

Bu ay sizler iin neler hazrladmza bir gz atn!


4/38

4

In Geliimi 4.BlmIn gerek kimliini aklyoruz!

Ik dalgadr,sonra taneciktir dedik.

En son dalga tanecikdualitesini kabul etmek

zorunda kaldk.

Bilim o kadar geni bir yelpaze ki bilimadamlar her konuda aratrma yapmaya de-vam ediyorlard. Bulunan bilgiler paylalyordu.nemli olan bilginin bulunmas deilyorumlanmasyd. Bu konuda Einsteininbaars su gtrmez bir gerektir. Dnemingen bilim adamlarnn tm deney sonularnbaarl bir ekilde yorumlamtr. amzda bugrev Stephen Hawking tarafndan yrtlme-ktedir. Her dnemde byle bir insana ihtiyavar. Amper elektrikle urayordu. Bir teldenelektrik akm geirildiinde yanndaki pusuladasapma gzlemledi ve telin etrafnda manyetikalan olutuunu kefetti.

Amper bu manyetik alann durgun yk etrafnda deil akan yk yani ivmeli hareket eden yketrafnda olutuunu bulmutu. Faraday ise magnetik alanla urayordu. Dzgn bir manyetik alanierisine tel bir halka konulduunda stelik halka hibir retece bal deilken yalnzca manyetikalann deitirilmesiyle ampermetrede sapma gzlemlemiti. Bu da deien manyetik alann elek-trik akm oluturduunu gsteriyordu. Her yk etrafnda elektrik alan var oluna gre olay ylede tanmlayabiliriz.

Deien manyetik alanlar elektrik alanlar dourur. Bilim adamlar iin elektrik, many-etizma ve optik birbirinden bamsz bilim dallar iken bir sihirli dokunula bu alan birbirbirinebalayan ve bylece zikteki en byk birletirmeyi gerekletiren James Clerk Maxwell sah-

neye kt. Maxwell elektrik akmnn hzn hesaplad ve k hzna eit olduunu grd. stelikn dalga ve tanecik modelleriyle aklanabilen her trl davran n elektromanyetik dalgaoluuyla da aklanabiliyordu. Aslnda dalga-tanecik dualitesine gre ok daha doyurucu ve iknaedici bir ekilde aklyordu. Maxwell n elektromanyetik dalga olduunu matematiksel olarakispatlad. Ona gre elektrik alan ile manyetik alan birbirlerine dik olacak ekilde V hzyla hareketeden bir elektromanyetik dalgadr. Bu sayede ok uzaklara rahatlkla seyahat edebilir. stelik emdn yaylmas iin ortama ihtiya yoktur yani uzay doldurduu varsaylan esir maddesine de byleceihtiya kalmam olur. stelik elektrik ve manyetik alanlar ayn fazldr. Yk tamazlar. Birbirlerindenetkilenmezler. Ama enerji tarlar. Yani szn z k iin geerli olan btn optik olaylar, elektro -manyetik dalgalar iin de geerlidir. IIK ELEKTROMAGNETK DALGADIR


5/38

5

In karakterini zdk rahatladk ancak imdi yeni sorular bizleri bekliyor. Bilimi seviyorum.Bouna m demiler merak varsa bilim de var diye.. Nedir bu elektromanyetik dalga ? Daha ncegrdk m? Gnlk hayatmzda var m? Bunlarla hi karlatk m ya da maruz kaldk m?imdi bu sorulara cevap arayalm.

Aslnda bunlar k nedir? Sorusu kadar zor

ve karmak deil.Sadece elektromanyetikspektrumu grmek bile bunu anlamak iinyeterli aslnda.Spektrum Hertz in laboratu-arda yapt deneyler sonucunda bulduuve bu yolla Maxwell in teorik almalarndeneysel olarak ispat etmeyi baardRadyo dalgalaryla balyor.te herkestarafndan biline radyo dalgalar elektro-manyetik dalga ailesinin bir yesidir.

Hertz bu dalgalarn ok uzaklara gnderilebileceini kefetmi hatta 1901 2 de Atlasokyanusunu aan sinyallerle ngiltereden New foundland a Mors alfabesinin s harni gnder-meyi baarmtr.Yani imdilerde her saniye bir frekans deitirip dinlediimiz radyo istasyonlarnnortaya k Hertz sayesindedir. Radyo djlerinin sesleri ve tabi ki mzik yaynlar Djin bulunduuyerden yaynlana radyo dalgalarna yklenerek bulunduumuz yerde frekansn ayarladmz radyoalcs tarafndan yakalanarak kulamza ulayor. Sonra mikro dalgalar geliyor Hani u ksa sredeyemei piiren veya stan frnlarda kullanlan elektromanyetik dalgalar. Daha birok kullanm alanvar tabi ki bunlar da incelemeyi ileriki saylara brakacaz.

Sonrasnda Kzl tesi nlar enok uzaktan kumandalar ve cep telefonlarndan hatrlarz.

Grnz blge zaten ad zerinde Bizim gzmzdeki hcreler tarafndan alglanabilen ve spek-trumda ooook kk bir yer kaplayan krmzdan mor renge kadar olan ksm. Mordan sonra negeleceini tahmin etmek zor deil.Mor tesi n.. Aslnda gneten her saniye zerimize yaanozon tabakasnn tuttuunu bildiimiz ultraviyole nlarda diyebiliriz. Kanser uyarlarn hatrlayalmtabi. Hemen ardndan X nlar gelir ki dier ad Kefeden kiinin adyla da anlan Rntgen nlar..Rntgeni hastaneye hayatndan en az bir kez giden herkes bilir. Yada evresindeki bir kiininrntgen lmini grmtr.Spektrumun son nm gama nmdr ki bu ad genellikle Atombombasnn getii cmlelerde duyarz. Elektromanyetik dalgalar grld gibi hayatmzn heryerinde bizimle. Elektromanyetik dalgalarn kullanm alanlar nelerdir ve zellikle bize zarar varmdr? Sorularna da bir dahaki saymzda yant aramaya alacaz.

Mberra ALTIN

Yksek Fizik retmeni


6/38

6

Kafamz Toparlamak in Biraz Mola!

Hlya Vardarlstanbul niversitesi Fizik Blm

Bilim, temelinde kendine zg dnsel bir giriim, gerek dnyayve evreni tanmaya, anlamaya ynelik bir aray ve uratr. Bilimbir bilgi yn olmaktan ok tartmaya ak bir deneme-yanlma-yanlgy ayklama yntemidir.

Bilim kiiden kiiye ya da toplumdan topluma deimez. Herhangi bir lkede bilim alanndayaanan gelime,yalnzca o lkeye deil tm insanla aittir.

Bilim bir toplumun itici gcdr; toplumun retim tarzn ve gelimesini ve devletler aras

askeri, siyasi ve ekonomik gcn belirler. Bilimden faydalanabileceimiz manevi bir deerimiz varm? Aslnda mslman bir toplum olarak, bundan faydalanabileceimiz byk bir nimete sahibiz.Kuran Kerime! Kurann yalnzca bir dua kitab olmadn belirten deerli ilahiyat uzman Prof.Dr.Hseyin Atay, Kurann trke evirisinin nsznde yle diyor: Kuranda Allah konuuyor.Size ne dediini ve ne demek istediini renmek hakknz. nsan bu hakkn kullanmaktansorumludur.

600 yldr saysz eyh, mrit, veli ve evliya geldi geti. Ancak bir mslman kmad ki,bilimtarihinde bir rn almasna,din,bilim,uygarlk kavramlarna bat kalplardan uzak yeni anlamlarkazandrlmasna sebep olsun.Bunu yapacak mslmann ok eye ihtiyac yoktu.Bir teleskop ve bi-raz merak ve en nemlisi de bunun Kurann emri olduunu bilmesi yeterliydi.Zariyat suresinin 47.

Ayetinde yce Allah evrenin genilediini bildirir.Bu ayet okumas olan her insann anlayabileceiak bir ifadeyle G kudretimizle Biz kurduk ve Biz onu geniletmekteyiz. der.Bu kadar akifadeye ramen,bizler evrenin genilediini Amerikal bir bilim adam sayesinde rendik.Evreningeniledii,1929 ylnda Amerikal bilim adam Edwin Hubble tarafndan gzlemlenmitir.O zamanakadar evren sabit,sonsuz ve deimez olarak kabul ediliyordu.

Maalesef Kuran evimizin bakesine astmz bir dua kitab oldu. Bu yzden ieriindentamamen habersiz hale geldik.

Kurann emirlerinin bir ksmn bilmiyor veya yerine getirmiyorsak, bilim ve dini iki farklalan gibi dnmeye balayp, tek olan btn ikiye ayrmsak, sosyal hayatmzda din adna

yaadklarmzn kesin bir ekilde slam olduuna nasl emin olabiliyoruz?Herey ak ve ortada iken bizler, sorgulamadan slam diye inandmz veya inandrldmz

eyler yznden; kimliimizi, dilimizi, tarihimizi, vatanmz, devletimizi ksaca varolu deerlerimizi,geleceimizi ve sonrasn da kaybetme noktasna geldik.


7/38

7

evre, salmza tesir eden ok sayda faydal unsurun yannda, zarar verebilecek faktrlerde barndrr. Bunlarn bir ksmnn farknda olduumuz halde, bazlarnn hi farknda olmayabiliriz.Gzle gremediimiz, ancak salmza etki eden faktrlerden biri radyasyondur. Radyasyon ener-

jinin paracklar halinde yaylmasdr. Atomdaki ntronlarn proton saysndan fazla olmas neticesiortaya kan kararszlk hali, atom yapsn radyoaktif duruma getirir ve evresinde alfa, beta, gam-ma nlar yaylr. te, bu nlar radyasyondur.

Gnlk hayatta gne ve kaplca gibi kaynaklardan gelen x, kzltesi nlar, normal nlar,mikrodalgalar ve radyo dalgalar gibi doal radyasyonlarn yannda, teknolojik gelimelerin so-nucunda oluan yapay, yani bilgisayar, cep telefonlar, rntgen nlar gibi radyasyonlarda bizlere

etki eder. Normal hayatmzn bir paras olan radyasyon, tahamml edilebilir dozda kalmak artile zararsz ve belki de gereklidir, hatta baz durumlarda ifa vesilesidir. Kaplca sularnn radyoaktifetkilerinden belli bir l ierisinde tedavi ve rehabilitasyon iin faydalanrz. Bu hususiyetleri ilekaplcadaki radyasyonun romatizmal baz hastalklara ve strese olumlu tesirde bulunduu bildi-rilmektedir. Ayrca, nkleer tpta bilhassa tmr kitlelerini kltmek, bylece hem tedavi hem detmrn yapt basy, verdii ary azaltmak eklinde faydas vardr. Baz tmrlerde ise radyoak-tif maddelerin kendisi, tedavi edici etkiye sahip klnmtr.

Ancak radyasyon yksek nispetlerde olduu zaman evre kirliliinin bir paras durumunadnr ve zarar vermeye balar. Gdalarla ve suyla alndnda veya kaynaktan yaylan nlaradorudan maruz kalndnda insan vcudundaki radyasyon istenmeyen seviyelere kabilir.

Radyasyon ve Salk


8/38

Yksek radyasyonun etkileri akut ve kronik olarak gruplandrlabilir. Atom bombalar veyankleeer patlamalarda ortaya kan yksek dozdaki radyasyona maruz kalma durumlarnda; akutradyasyon sendromu, radyasyon yanklar ve lmler oluabilir. Gemite Japonyann Hiroimave Nagazaki ehirlerine atlan (1945) bombalarn etkisi ile yz binlerce kiinin lmesi, ayrca yakngemite Rusyadaki ernobil Nkleer Santralinin patlamasyla (1986) yaanan lm ve sakatlklarbu hususa iyi birer rnektir. ernobil Nkleer Santralinin patlamas neticesinde yaylan radyasyo-nun atom bombasnnkinden ok daha yksek olduu bildirilmektedir.

Sadece baz blgelerin radyasyona maruz kalmasyla ise lsemi (kan kanseri) ve dierkanserler ortaya kabilir. Genetik yapya etki eden radyasyonun yapt tahribat dier nesillereaktarlabilir.

Gne nlarnn vcutta D vitamini sentezlemesine ve kemiklerin glenmesine vesileolduu bilinmektedir. Ancak gnete ok fazla kalma, baz cilt hastalklarna hatta cilt kanserlerineve cilt d baka hastalklara sebep olabilir.

Hastalklarn tehisi iin her trl radyoaktif madde kullanlarak ekilen lmlerde insanlaryoun bir radyasyona maruz kalr. Bu konuya zellikle hamileler dikkat etmelidir. Kazara rntgenekilen anne adaylarn hemen telaa sokmak da gereksizdir. Yaplmas gereken ey alnan dozunhesap edilmesi ve tehlikeli snrda olup olmadnn belirlenmesidir. Hamileliin 8-15. haftalarndarisk en yksektir ve 10.000 mrad. radyasyon alanlarda doacak ocukta zeka gerilii veya kkkafatas durumu %4 nispetindedir. Radyasyon miktar 150.000 mrad. ise sz konusu riskler %60 gibiyksek bir seviyeye kar. Bu dozlar, gnlk rntgen incelemelerindeki dozlarn stndedir. Mesela,ilal bbrek lminde 686-1400 mrad. radyasyon alnr. Bu sebepten tek bir defa yapldnda annekarnndaki bebei tehlikeye sokacak radyolojik incelemelerin tehlikesi ok azdr.

Daha fazla radyasyon veren sintigra, bilgisayarl tomogra (BT) gibi incelemelerde de tetkikok gerekli ise mutlaka radyoloji uzmannn gr alnmaldr. Ancak yine de en iyisi hamilelerinhi radyasyona maruz kalmamalardr.

Radyasyonun kronik etkileri ise, daha dkdoza uzun sre maruz kalmayla ortaya kar.Bu durumda dokulardaki kimyevi molekl-ler ve hcrelerdeki genetik yap zarar grr.Zararn sebebi ya dorudan hcre ii molekl-leri paralamas veya serbest oksijen radikal-leri ortaya kararak DNA zincirinde krlmalarmeydana getirmesidir. Bu etkiler bilhassa hzlblnen yumurtalk, testis, kan yapc sistemlerve midebarsak dokularnda daha fazla grl-r. Vcut radyasyona ok geni bir seviyedemaruz kalrsa zatrre, radyasyon hastal, cilttekzarklk, akcier dokusunun bozulmas, keratozveya ksrlk meydana gelir.

8


9/38

9

Gnlk hayatta ok kullanlan ve radyasyon yayan cihazlarn etkilerine dikkat ekmekte faydavardr. Bunlar arasnda yer alan bilgisayarlarn bir arada olduu yerlerde uzun sre kalnmamal, bucihazlar daha ok eitim ve ilim iim belli srede kullanlmaldr.

Gnlk hayatmzda alacamz baz tedbirlerle vcutta biriken fazla mktardaki radyasyonunzararl tesirlerini azaltmak mmkn olabilir. Bunlar u ekilde sralayabiliriz.

1. Fosfor barndran gdalarn (st, yourt vs.) her gn belli miktarlarda tketilmesi ve bu yollaserbest radyoaktif paracklarn zararsz bileiklere dntrlmesi,

2. B grubu vitaminler ve potasyum barndran gdalarn alnmas (yeil sebze, meyve, kavun, karpuz),

3. Temiz evresi olan sakin yerlerde oturmak ve bol oksijenli, ak havada sportif faaliyetler yapmak,

4. Sk du almak,

5. Radyasyon yayan cihazlar kullanrken koruyucu tedbirler almak ve srelerini azaltmak.

Radyasyona uzun sre ve fazla miktarda maruz kalmaktan kanlmal, retilen her cihazn ra-dyasyon yayma kapasitesi incelenmeli ve insan saln bozmayacak ekilde kullanma prensipleribelirlenmelidir. Radyasyon yayan tesisler mmkn olduka yerleim yerlerinden uzakta ve gerekli

tedbirler alnarak kurulmaldr. Salmz bize verilmi bir emanettir ve bu emanetin en iyi ekildekorunmas konusunda da hem fert, hem de toplum olarak zerimize denleri yapmalyz.

Dzenleme: Do. Dr. Alaeddin HEKM

Kaynaklar:

T.C evre ve Orman Bakanl Dkman http://www.cevreveorman.gov.tr

Ultraviyole Radyasyon Teknik Rapor (Eyll 2001) DM Genel Md. ANKARA

Turan Karaylanolu, Radyasyon ve nsan Sal zerine Etkileri

Rntgen Inlarnn Gebelik zerine Etkileri http://www.gebelik.org


10/38


11/38

Evren evren iinde mi?Evrenimizin nasl ortaya ktn biliyoruz. Pek ok kant, evrenin bir protondan ok kkakl almaz younluk ve scaklktaki bir enerji topunun Byk Patlama denen bir srelegenilemeye baladn ve ilk saniyenin ok kk bir kesimi iinde gerekleen bir imeylek hznn tesinde genilediini gsteriyor.

Ortaya kt zaman da biliyoruz: Byk Patlamadan 380 bin yl sonra yaylan ilk nkalntlar zerinde yaplan duyarl gzlemler, evrnin yan 13,7 milyar yl olarak belirliyor. Ayngzlemler, evrenin biimini de gsteriyor. Evren dz; daha dorusu sonsuz hacme kadar iirilmibir balonun yzeyi gibi. eriiyse, yzde 4,6 tandmz madde, yzde 23 zellikleri bilinmeyenkaranlk madde, yzde 72 de ktleekiminin tersi itici bir etki yapan gizemli karanlk enerji.Gelecei? Bu itici enerjinin etkisiyle evren hzlanarak geniliyor ve trilyonlarca yl sonra son yldzlar,son gkadalar, son karadelikler mrlerini tamamlayp yokolduktan sonra bile bo ve sonsuz birkaranlk olarak genilemeye devam edecek.

Bu, evrenin Byk Patlamann hemen ardndan geliimiyle ilgili olarak gelitirilen standart

Modeli. Byk Patlama Kozmolojisi olarak da adlandrlan bu standart model, Byk Patlamannncesi hakknda pek bir ey sylemiyor. Bu modelin tesindeyse, en azndan imdilik ngrlerideneysel olarak dorulanmam ok sayda farkl model var.

Bunlardan kimisi, bizim evrenimizin de kuantum dalgalanmalar sonucu bir kpn baloncuklargibi ortaya kan, hepsinde farkl zik kurallarnn iledii,sonsuz sayda evrenden (multiverse) birtanesi olduunu sylyor. Kimisi, olas evren saysn 1in arkasna 500 sfr takarak yazyor. Kimisinegre duyularmzla ve l aralarmzla farkna varamadmz bir paralel evrenle yan yana hatta iie yayoruz.

Baz kuramlar bizim evremizi genileten ime srecinin sonsuza kadar srdn, yeni vefarkl evrenlerin bir patatesin zerindeki srgnler gibi ortaya ktn sylyor. Bazlarysa Bykpatlamann sanki bir yayla balym gibi dngsel olarak birbirlerine srekli olarak yaklaan veuzaklaan zar evrenler arasnda meydana gelen ve her seferinde evreni yeniden balatan birarpmadan baka bir ey olmadn ne sryor.

11


12/38

imdiyse, Indiana niversitesinden (ABD) kuramsal ziki Nikodem Poplawski, evrenimizin konumukonusunda ortaya daha da srad bir model sryor.

Evrenin, (Einstein-Rosen kprs diye de adlandrlan) bir kurt delii iinde doduunu ne srenbilimci, bir karadeliin ktleekim alann tanmlamak ve byk ktleli bir paracn olay ufkununiinde karadelie doru yol aln modellemek iin karmak bir koordinat sisteminden (izotropik)yararlanm.

Bir karadeliin olay ufku denen eik snrn geen bir parack ktlesiz bir k parac (foton)olsa bile, merkezdeki karadeliin muazzam ktleekimi nedeniyle bir daha darya kaamazve karadeliin iine der. Poplawski bu nedenle ufkun iine geen bir paracn karadeliedoru hareketinin ancak deney ya da gzlemle belirlenebileceini sylyor. Ancak, gzlemcilerkaradeliin yalnzca dn grebildiklerinden, i tarafndan olup bitenler ancak gzlemci ieriyegirebilirse ya da orada yayorsa grlebilir.

Model, Einsteinn grelilik kuramnda zaman iin tercihli bir yn bulunmamas zerine kurulu.Dolaysyla, Poplawskiye gre Eer bir karadelik gelecekteki bir olay ufkunun iinde maddeninktleekimsel kyle oluabiliyorsa, tersi sre de pekala mmkndr. Bu ters sre de pat-layan bir beyaz delii tanmlar: maddenin gemiteki bir olay ufkundan kn; tpk genileyen birevren gibi.

Bilimkurgunun vazgeilmez malzemesi olan kurt delikleri, ya da kuramsal zikteki teknik adlaryla

Einstein-Rosen kprleri, evrenin ok uzak blgelerini kestirmeden birletiren tneller. Yine kuram-sal zikte beyaz delikler, bir karadelie kurt deliiyle bal olan ve bir anlamda karadeliin zamantersinmesi olan varsaymsal yaplar.

Poplawskinin makalesine gre evrendeki her trden karadelik Einsten-Rosen kprlerine sahipolabilir ve bu kprlerin her birinin iinde karadelikle ayn anda domu yeni bir evren bulunabilir.Bunun anlam da kendi evrenimizin de baka bir evrendeki bir karadeliin iinde ortaya kmolabilecei.

Polonya asll ziki, bu modelin Byk Patlama Kozmolojisinde baz bilimcilerce varl ne srlenbir takm sorunlar gidereceini savunuyor. Bunlar arasnda karadeliin olay ufkundan geen mad-deyle ilgili her trl bilginin kaybolaca yolunda kuantum mekanii yasalarna aykr ngryleilgili sorun da ortadan kalkm oluyor. Fiziki ayrca modelinin Byk Patlamann ilk anndaki koz-mik imeyi de aklad grnde.

Fizikinin gelitirdii

modelin pf noktasda burada: Poplawski,Evrenimizin dahabyk bir evrendekibir karadeliin iiolmas halinde bu ger-eklilik (olay ufkununiini grme koullar)yerine getirilmiolacaktr diyor.

12


13/38

Oksijensiz yaayan hayvan kefedildi

Ancona niversitesi MarchePoliteknik'ten aratrmaclar, Akdeniz'intabannda "Loricifera" (zrhl solu-canlar) ailesine mensup yeni trerastlad.

Ekibin bandaki Roberto Danovaro, ok-sijensiz yaayan hayvann yaklak birmilimetre boyunda olduunu ve koru-yucu kabuunun iinde bir denizanasgibi grndn belirtti.

yeni trden birine Danovaro'nun einin isminden esinlenilerek "Spinoloricus Cinzia" ad veril-irken, dierlerine henz resmi bir isim verilmedi.

Akdeniz'in Atalante havzasndaki canl fauna aratrmalar iin son 10 ylda yaplan ayr bilimselaratrma srasnda kefedilen deniz hayvanlarnn oksijensiz ortamda nasl yaayabildikleri ise ger-ek bir sr.

Girit adasnn 200 kilometre batsnda ve 3,5 kilometre derinliindeki L'Atalante havzasnda oksijen

neredeyse tamamen tkenmi durumda.

Canl tespit edilen bu yeni trden ikisinde yumurtalarnn da bulunduunu belirtenaratrmaclar, canl bir hayvan bulmay ummadklar bir yerde karlatklar bu hayvanlar oksijensizyaayabildiklerini gstermek iin canl dar karmann olanaksz olduunu kaydettiler.

Aratrma ekibi, buna karn yumurtalar gemide tamamen oksijensiz bir ortama aktarmay baard.

imdiye dek sadece bakterilerin oksijensiz ortamda yaayabildikleri dnlrken, kefedilen buhayvanlarn zerinde yaplacak aratrmalarn yeni ufuklar amas bekleniyor.

13


14/38

amurdan enerji retecekler

Kele, AA muhabirine yapt aklamada, dnyada btn gelimi lkelerde amurdan en-erji retildiini bildirerek, Trkiye'de ise birka ilin bu proje zerinde altn kaydetti.

Su artma tesislerinden gnde 90 ton civarnda amur elde edildiini dile getiren Kele, uana kadar artma tesislerindeki amurlarn vahi depolama yoluyla depolandn bildirdi.''Vahi depolama yapyoruz ancak, kanunlar rettiimiz amuru hem kuruluk bakmndan, yaniiindeki su miktar bakmndan yzde 90 orannda kurulua ulamasn, amurlarn evreye za-rar vermeyecek ekilde depolanmasn istiyor. Bu konuda uzun zamandr aratrmalar yapyorduk.Tesisten kar amurun, kuruluk orann ykselterek, tarmsal kullanm kapasitesini gelitirmek iinenerji retimi konusunda almalarmz devam ediyor. Almanya'da da incelemelerde bulunduk.Bu konudaki almalarmz TBTAK'la grerek, gelitirdik. u anda projemiz son aamasnageldi. Proje rmeye braklan amurdan kan metan gaznn yaklarak enerji elde edilmesinedayanyor.''

5-6 MLYON TL'LK BR YATIRIMTesisten kan amurun u anda maddi bir deeri olmadn belirten Kele, ''amurun kurulukorann arttrdmz zaman, tarmsal alanlarda kullanabileceiz ve amur deer kazanacak'' dedi.

Projeyle su artma tesislerinden, elde edilen amurlarn ileneceini kaydeden Kele, szlerine yledevam etti:

''Daha sonra amur yaklarak enerji elde edilecek. Bu projeyle 3 tane fayda elde etmi olacaz. Buprojeden enerji elde edeceiz, amurun kuruluk orann artracaz ve amuru tarmda kullanmaimkan ortaya kacak. Dolaysyla amur, evreye zarar vermemi olacak. Bu 5-6 milyon TL'lik biryatrm. Kredi iin, eitli grmeler yapyoruz. TBTAK'n da destei olacak. Sakarya'mz yenibir tesise kavumu olacak. amurun evreye vermi olduu olumsuz etkileri ortadan kaldrmolacaz. Ylda 2,5 milyon kilovat saat elektrik retmi olacaz. Bizim ADASU olarak aylk elektrikgiderimiz 1 milyon TL.''

u anda btn byk en-

erji kullanclarnn, zel-likle su idarelerinin enerjitemini iin ok byk par-alar harcadn ifade edenKele, Enerji ihtiyalarnkarlayacak yatrmlaryapmak zorundayz. nkTrkiyede TEAn verile-rine gre, enerji ihtiyacgittike artyor. Kapasitedaralmas var, bir taraf-tan enerji yatlarna zamgeliyor. Enerji bizim giderl-erimizin nemli bir ksmnoluturuyor. Bizim yatrmkapasitemizi artrabilmemiziin kendi ihtiyalarmzbyle karlamamz gereki-yor diye konutu.

14


15/38

Ynn arm gezegenler

ngiliz Kraliyet Astronomi Derneince bugn yaplan aklamada dokuz yeni Gne-dgezegenin duyurulmasyla, imdiye kadar bulunanlarn says 452ye ykselmi oldu. ncak,yaklak 15 sene ncesine kadar ender olduu varsaylan gezegenlerin grece yakn evre-mizde bile gzlenen bu bolluu, gkbilimde yaratt yeni paradigmann tesinde gezegen-lerin oluum ve dinamikleri konusundaki modelleri zorluyor.

Normalde gezegenler, merkezinde yldzn ortaya kt gaz ve toz diski iinde yldzla ayn zaman-da ortaya ktklarndan, yrnge turlarn da yldzn dn ynnde yaparlar ve yrnge dzlem-leri, yldzn ekvator dzlemiyle aa yukar rtr. Gne Sistemimizdeki manzara bu.

Kefedilen gezegenlerin ounluunu oluturan gaz devi gezegenlerin ou Jpiter kadar ya da

daha byk ktleye sahipler. Gaz devi gezegenlerin kat merkezleri, yldzn oluum aamasndadiskin souk d ksmlarnda kaya ve buzlardan oluuyor ve bunlar belirli bir ktleye ulatktansonra evredeki gaz zerlerine toplayarak byyorlar. Ancak yine kefedilen gaz devlerininounun yldzlarnn yanbanda dolanyor olmalar, modelle elien bir paradoks. Bu gezegen-ler, yldzlarna, Merkrn Gnee olan mesafesinden daha yakn dolandklar iin yzeyleri veatmosferleri ok yksek derecelerde bulunuyor. Scak Jpiter diye adlandrlmalarnn nedeni bu.Yldzlarna neden bu kadar yakn olduklarna gelince, Oluma aamasnda, iinde doduklar gaz vetoz diskiyle ktleekim etkilemeleri nedeniyle ieriye doru birka milyon yl sren bir g sreciyayorlar ve yldzn ok yaknlarna kadar sokuluyorlar.

Yldzlarnn dn ynne ters ynde yrnge hareketine sahip olanlar iinse farkl bir senaryogelitirilmi bulunuyor: Buna gre srad scak Jpiterlerin yldzlarna yaklamasnn nedeni,tekiler gibi gaz ve toz diskiyle deil, daha uzaktaki gezegenler ya da yldzlarla giritikleri okdaha uzun sreli ktleekim etkileimleri. Birka milyon deil, yzmilyonlarca yllk bu sre so-nunda gezegenler uzam ve disk dzlemine eik eliptik yrngeler kazanyorlar ve yldzlarna heryaklatklarnda ortaya kan gelgit etkileri nedeniyle yrnge hzlar biraz azalyor. Sonuta, yldznhemen yaknnda, daireye yakn ama yldzn ekvator dzlemine rastgele eimlerde yrngelereoturuyorlar.

Aratrmalar, daha imdiden ters ynl gezegenlerin ikisinin, daha uzak yrngelerde dolanan

karde gezegenlere sahip olduunu ortaya koymu.

Gkbilimciler, yeni kefedilen geze-genleri, eskileri de ieren daha genibir grupla birlikte incelediklerinde,27 gezegenden altsnn yldzlarnndn ynnn tersi yndedolandklarn belirlemiler.

15


16/38

Ay'da daha ok su!Ayda su olduuna likin kantlara yenileri eklendi. Son iki aratrma raporunun sonucunagre uydumuzdaki baz kraterlerin iindeki kalnl 2 metreyi bulan buz katmanlar var.Baz buz bloklarnun uzunluu 150 metreyi buluyor.

Bulunan buz rezervlerinin bazlarnn yakn bir gemite eriyip yeninden donduunu tespit edenbilimciler, bunun Ay yzeyindeki iklim koullaryla ilgili nemli bilgiler verecei inancnda.

Hindistana ait Chandrayaan uzay laboratarnn Dnyaya gnderdii verileri analiz eden HoustonAy ve Gezegen Enstits aratrma ekibi, kraterlerdeki buzun Aya arpan ve buz tayan meteor ve

kuyruklu yldzlardan kalm olabileceini aklad.

Yeni bulgular, Aya yeniden insan gnderilmesini isteyen bilim evrelerinin Obama hkmetinebasky artrmasna yol aabilir.

NASA tarafndan hazrlanan Constellation program, 2020ye kadar Aya astronot ve aratrmalaboratuarlar gnderilmesini ngryordu. Ancak ekonomik krizin etkisiyle NASA btesindekesintiye gidilmi, imdiden hedeerinin gerisinde kalan Constellation programnn da askyaalnabilecei duyurulmutu.

16


17/38

Uzay istasyonlar robotlara emanet

nsanolu aya ilk ayak bast zaman 2000'li yllarda uzayda yaanlabileceinidnyordu. Bu inanca gre gnmzde, ayda koloniler kurulacak ve hatta Mars bile em-rimize girecekti. Ancak, hem ekonomik koullar hem de dnyann kaynaklar, insanlntopluca uzaya tanmas iin uygun olmad.

Gnmzde, NASA gibi zeluzay aratrma kurumlardarsnda ancak ok zenginkiiler dnya dna seya-hat yapabiliyor. Eer zengindeilseniz, dier bir projedeaydaki kolonileme almalariin zel eitimli iilerin uzayistasyonlarna yollanmasayd.

Uzay kefetmek Kaptan Kirk'e deil bu robotlara kalacak

Ancak General Motors'un NASA'yla birlikte gelitirdii bir proje bu ufak ans da bertaraf

etti. Robonaut 2 adl bu robotlar, uzay ortamnda bir insann gerekletirecei hereyi yapmak iintasarland. u sralar, yerekimsiz ortamda test edilen robotlar insans bir grnme sahip.

stelik ksa adyla R2 olan bu robotlar ayn zamanda, gerek insanlara kyasla ok dahaucuza ml olacak. Teknoloji sitesi ShiftDelete.Netin haberine gre, Amerikan Bakan Obamannda desteini alan projenin ilk uzay tecrbesi ise nmzdeki eyll aynda gerekleecek. NASAeer bu testlerden olumlu sonu alrsa, R2lar gne sistemimizdeki dier gezegenleri kullanmakiin kullanacak.

17


18/38


19/38

Uzayllardan saknn!

Dahi astrozik profesr Stephen Hawking, Dnya dnda canllarn olduundan kesinlikleemin olduunu, ancak bunlarla temastan kanlmas gerektiini syledi.

Belgesel kanal Discovery Channel iinhazrlanan bir programda konuan Hawking,evrende 100 milyar galaksi, bu galaksilerin herbirinde de 100 milyonlarca yldz olduunubelirterek sadece dnyada yaam olduunudnmenin imknsz olduunu savundu.

Benim matematiksel beynime gre, bu rakamlar bile uzayllarn varln gayet rasyonel klyor"diye konuan Hawking, uzayllarn Dnya'y ziyaretininse tehlikeli olabilecei uyarsnda bulundu.Hawking, "Uzayl uygarlklarn Dnya'y ke, Kristof Kolomb'un Amerika ktasn kenden farkl ol-maz. Kaynaklar yamalanr, bizim durumumuz da imdi yerli Amerikallarn durumuna benzer" dedi.nl bilim adam yle devam etti:

"Evrimlemi uzayllar, ulaabildikleri gezegenleri ele geirip oralarda koloniler kurmay tasarlyor

olabilir. Dolaysyla uzayllarn var olduu kabul edilecekse, onlarn neye benzeyebileceini iyidnmeliyiz."

ABD Ulusal Havaclk ve Uzay Dairesi (NASA), muhtemel uzayllara bar mesaj vermek amacyla 2sene nce uzaya yayn yaparak Beatles grubunun "Across The Univers" arksn dinletmiti. ark2439 ylnda Polaris blgesine ulaacak.

19


20/38

20

Alt Edebileceiniz

9

Hafza

Hrsz

1. Yksek Kan ekeri

Hafza yanlmalarnn kayna kannz

hatta zellikle kan ekeriniz olabilir.Kendinizi koruyun: Eer ailenizde yk-

sek kan ekeri ya da diyabet gemii olan varsa,kan ekerinizi dzenli olarak ltrn. Salklbeslenin, aktif yaayn.

2. ok Yorulmanz

Beynimizin hafzay yenilemesi uykuyabaldr. Bir almaya gre iki hafta boyunca

geceleri alt saat uyuyan gnlller kendileriniuykusuz hissetmezler fakat ksa sreli hafzaperformanslar ktleir.

Kendinizi koruyun: ncelikle, yeteri kadardinlenmelisiniz. Vaktiniz mi yok? Yaplan almayagre alt dakikalk ksa ekerlemeler gnlllerinksa sreli performanslarn arttrmtr. Yani, ksauyuklamalar beynimizin nemli hafza srecinitetiklemeye yeterli olabilir.

3. Horluyor Olmanz Uyku apnesi olabilirsiniz. Uyku esnasndasolunum yolu bloke olur, bir sre oksijen akkesilir ve beyin hreleri can ekiir. Erkeklerdekadnlara oranla daha ok grlr. Ekstra riskfaktrleri, fazla kilo ve krk yan zerinde ol-mak.

Kendinizi koruyun: Kendinizi devamlyorgun hisseden, grltl bir horlaycysanzdoktorunuza uyku apnesi testi yapmasn ner-

in. Tehlikeli oksijen kesintilerini nlemek iin,uyurken, kk hortumu sayesinde burun de-liklerine dzenli dzenli hava gnderen aletitakmanz gerekebilir.

4. Kendinizi Manik ya da Uyuuk HissediyorOlmanz

Tiroit probleminiz olabilir Tiroit hormonlarmetabolizmay kontrol eder, fakat fazlas ya danoksanl beyin hcreleri arasndaki normal babozabilir. Fazla alan bir tiroit mesaj beyine sta-tik bir hzda iletirken, tembel bir tiroitte bu hzolduka der.

Kendinizi koruyun: benzer belirtiler iindoktorunuza bavurun. Az alan tiroit kendiniziyorgun hissetmenize sebeb olur. Fazla altndaise kalp atlarnz artar ve kendinizi ar heyecanl

ya da tedirgin hissedebilirsiniz.

5. 65 Ya zeri iseniz

Yalandka B12 vitamini yiyeceklerdentemin etmeniz zorlar ve Alzheimer gibi birokciddi hastalklar kendini gsterebilir. 65 ya ve z-eri insanlarn yzde 20 sinde B12 vitamini oldukadktr.

Kendinizi koruyun: leri yataysanz ve

kendinizi donuk hissediyorsanz, doktorunuzdanB12 vitamin seviyenizi kontrol etmesini isteyin;takviyeihtiyacnz olabilir. Ayrca, sk bir vejetary-enseniz B12 vitamini bakmndan en zengin kay-naklardan kandnzdan mutlaka kontroldengeiniz.

6. Depresyon

iddetli depresyon yaayan insanlar beyinhicrelerini kaybederler. Ve depresyon ne kadaruzun srerse, kritik alanlardaki hcre kayb o ka-dar artar.

Zihninizi ak m tutmak istiyor sunuz? yleyse aadaki 9 soruna bir gz atn.Zihninizin pas tutmasnn birok artc sebebi olabilir. Neyse ki birou dzeltilebilir. lkadm sorunlar tehis etmektir. Aadaki 9 sorun en yaygn hafza hrszlardr.


21/38

21

Kendinizi koruyun: Erken tehis ilk admolabilir. 2008 ylnn bir almasna gre, uzundnem depresyon yaayan insanlarn dzeldik-ten sonra bile fazla geliimi gstermeleri old-uka dk bir ihtimaldir.

7. Alerji ve Uyku Tedavisi

Uykusuzluk, alerji, bel geveklii, gastro-intestinal kramplar iin ngrlen birok ilaayn zamanda beyin kimyasna da hayati zararlarverebilir. leri yataysanz, antikolinerjik ad ver-ilen bu ilalar zihinsel bulanklk ve unutkanlaneden olabilir.

Kendinizi koruyun: 65 ya zerindey-seniz, alerji ilalar ve uyku tedavisinde sklklakullanlan bir difenhidramin olan antikolinerjikyan etkilere kar daha duyarlsnz. Bu tr ila

kullanmna baladktan sonra herhangi bir zi-hinsel bulanklk durumunda doktorunuza ya dabir eczaneye bavurun.

8.Yrken Ayaklarnz Sryor musunuz?

Ayaklar zeminden aydlmadndan dok-torlar bunu manyetik ayak diye adlandrr. Bu du-rum, beyinde normal basnta bir su toplamasnnsinyallerini veriyor olabilir.

kendinizi koruyun: Ayak srme, belgeveklii ve hafza problemleri klasik belirtil-erdir, fakat birden grlmeyebilir. Hzl te-davi, hafza dzelmesi iin en iyi frsattr.

4. Ar la Kullanm

Eer gnde 5 ya da daha fazla ilakullanyorsanz, problemli etkileim yaama riski-niz olduka yksek.

Kendinizi koruyun: Kullandnz btnilalardan doktorunuzun haberdar olduundan

emin olun.

eviren: Esma Varnca / Gen Geliim

Kaynak: www.readersdigest.ca


22/38


23/38

23

Ayn Deneyi

X Inlarnn Bulunuu ve Yaps

X nlar 19. yzyln sonunda Rntgen tarafndan bu-lundu . Bu nlar havas boaltlm lambalarn (Crookeslambas , akkor katotlu lambalar vb .) dnda dayaylrlar .

Ampul yzeyinin katot nlaryla bombardman edilenksmlarnda meydana gelirler . Rntgen bulduu bunlarn yapsn bilmediinden bunlara X adn verdi .

X Inlarnn YapsX nlar k nlaryla ayn zelliktedir,fakat frekanslar daha byk olan elektromagnetik

malardr . Dalga boylar mor tesi nlarndan daha kktr ve 0.03 ile 20 angstrm arasndadeiir . X nlarnn yapsn 1912de alman zikisi Von Laue tespit etti; bu amala billur bir lamyardmyla X nlarnn krnmn gerekletirdi; bu deney ayn zamanda, billurlar iin a biimindekafesli bir yapy ngren Bravais teorisinin de dorulanmasna yarad . Bunu izleyen yllarda, Xnlarnn tayarndan yararlanarak baba ve oul Bragglar ve fransz Maurice de Broglie pek oklme yaptlar.

X Inlarnn retilmesiNormal k gibi X mas da ,atomun bir elektronunun bir halden daha dk enerjili bir

baka hale hale kuvantal bir gei yapt bir atom srecinden kaynaklanr . Tek fark ilgili elek-tronun enerji dzeyleri sralamasndaki konumundan ileri gelir; grnr k yaymndan sorumluelektronlarn , atom ekirdeine zayf bir ekilde bal d elektronlar olmasna karn, X masyaymnda, atom ekirdeine ok kuvvetli bir ekilde bal i elektronlar sz konusu olur.

X nl bir lamba,bir elektron kayna (katot),bu elektronlar hzlandrc bir dzenek veelektronlar frenliyerek X nlar yaym kayna vazifesi gren madeni bir engel veya bir antika-totu bulunan basnc drlm bir kaptan meydana gelir. Eskiden Crookes lambas veya soukanotlu lamba kullanlrd;bugn Coolidge lambasndan veya scak anotlu lambadan yararlanlr. Bulamba,i basnc sfr olan bir cam ampuldr. Elektronlar, ularna stma devresi balanm bir tung-

sten lamandan yaylr. Elektron demetinin younluu lamann scaklyla orantl olarak artar .Serbest elektronlara yeterli hz verebilmek iin lamann evresine mutlak deeri byk, negatifgerilim tayan bir silindir geirilir. Ve btn donatm bir elektron tabancas meydana getirir. An-tikatot, tungstenden yaplm ii oyuk bir ktledir ve su ile soutulur; lamann bir sm yaknnayerletirilmi ve bir yksek gerilim kaynann pozitif ksmna balanmtr. Katotun yayd elek-tronlar hzlandrma potansiyeli katot ile anota doru hzlanarak hedef metale arparlar. Hedef metal(anot) yumuak yapda bir metalden oluturulduu iin arpan bu elektronlar metale gmlrleryani yavalar. Gerekleen bu olaylar sonucunda elektronlara byk bir negatif ivme verilmi olur.Elektronlar bu negatif ivme sonucunda durur ve dururken kaybettii kinetik enerji ivmelenmeblgesinden X n olarak yaylr. Bir baka ekilde elektriksel bir uyarlmayla atom ekirdeine ok

kuvvetli bir ekilde bal olan i elektronlardan biri ilk halin dna frlatlr. Atom elektronlarnnelektron durumlarnda oluan bu boluk yine ite bulunan ama ekirdee daha zayf bal birbaka elektronun bu bo duruma geiiyle doldurulur. Bu iki dzey arasndaki enerji fark bir fotonbiiminde ortaya kar.


24/38

24

Gazlardaki Ima, Doz Tayini

X nlar iinden getikleri gazlar iyonlatrma zellii tar . X nlarnn deteksiyonu veiddetinin llebilmesi iin bu nlar biri altn yaprakl bir elektroskoba balanm iki tablas bu-lunan gaz dolu bir kaptan,yani iyonlama odasndan geirilir . Elektroskop yapraklarnn d hziyonlama derecesini ve dolaysyla bununla orantl olan ma iddetini ler . Bu iddet rntgencinsinden deerlendirilir .

X Inlarnn Nfuz Etme zelliiBir X nlar demeti saydam olmayan bir cisimden geerken , yava yava enerjisini brakr .

Sourulan enerji geilen kalnlkla artar; enerji kayb , nlar dalga uzunluunun (dalga boyu ksanlar daha ok nfuz edebilir ) ve geilen elemann atom numarasnn kp ile ( ar elementler

daha ok enerji yutar ) doru orantldr. Eer sz konusu elementin sourma tayf incelenirse , dal-ga boyunun baz deerleri iin ani deiimlere urad grlr . Bu zel deerler, atom ekirdeinievreleyen farkl elektronlarn enerji seviyeleri ile ilgilidir. Bu sebeple , X nlarnn tayar incele-nerek atomlarn yaps kesinlikle tespit edilebilir .

X Inlarnn Temel zellikleriYaylma hz k hzdr .Elektronlarn yavalama sresi ok kktr .Bu yzden X nlarnn frekans ok byktr.Dalga boylar ok byktr.(Yaklak 1 angstrm )X n fotonlarnn enerjileri ok yksektir.

Gazlar younlatrrlar .Saydam olmayan maddelerden geebilirler . Kurun levhalarca tutulabilirler.

e karan enerjinin bykl dikkate alndnda fotonun, grnr fotonlardan 10.000 kezdaha fazla enerjiye sahip olduu anlalr. V frekansn fotonun E enerjisine balayan (Planck sabitih araclyla) temel bant E=h.v=h.c/ X fotonlarnn angstrm dzeyinde dalga boylarna denkdtn gsterir. retilen X nlar, 10 mikron kalnlnda alminyum yaprakla rtl bir aklktankar. Debi, lamann stma akmn deitirmekle ayarlanr. Her elektron anota arpp duruncaya ka-dar bir X n dalgas yaylacandan X nlarnn periyodu elektronlarn durma sresine eittir.


25/38

25

Radyogra: Yalnz X nlarn geiren bir kutudaki hassas bir lm zerinde X nlarnn izbrakmas ve bu zellikten faydalanarak resim ekilmesidir . (Bu i iin kullanlan kutu alminyumgibi haf bir madenden yaplr ). Radyogra,iin kullanlan rntgen lmi genellikle X nlarnnetkisiyle uorl hale gelen iki levha arasna yerletirilir. Bu levhalar X nlarnn etkisini fazlasylaarttrr ve poz sresinin ksaltlmasn salar. Radyogra akcier hava peteklerinde bulunan havannsalad kontrast sayesinde zel bir hazrla ihtiya duymadan gsn ve kalbin grntleriniverir. Kalsiyumla ykl olan iskelet Radyograde ok iyi belirir, iinde fazlaca kalsiyum tuzu bulunananormal oluumlar da (bbrek ve safra ta, kirelenmi lenf dm vb.) ok iyi grlr.

Radyometalogra: Madeni paralarn bileimini veya yapsn bozmadan incelemeyeyarayan radyogradir. Tbbi radyogra ile ayn zik ilkeler zerine kurulmutur. Gerek kimyasalbileim deiikliklerini, gerek madenin i yapsndaki kusurlar meydana karmak iin madenibir parann eitli ksmlarnn X nlarn farkl ekilde sourmas zelliinden yararlanlr . zel-likle X nmlarn daha az sourarak lm zerinde normal blgelerden daha koyu lekeler halindegrlen boluklarn ve az youn ksmlarn belirlenmesini salar. Ayn ekilde paraya karmolan ve sourma kat says parann yapld madenden farkl olan yabanc maddeler de lm z-erinde daha ak veya daha koyu lekeler halinde grlr. Ayrca radyometalogra sayesinde bakralamlarndaki baz bileenlerin veya madenlerin(sourma gc yksek olan kurun gibi) yapsal vekimyasal bakmdan homojen olup olmadklarn denetlemek kolaylar.

Tomogra: Bir organ ve organizma kesitinin rntgenle lmini ekmeye yarayan usuldr.

Gerekte 1-2 cm kalnlnda ince bir dilimin lmi sz konusudur. Bylece belli bir organ,meselaakcier art arda dilimler halinde yatay veya enine ve boyuna dikey dzlemler zerinde incelenebilir.Tomogra yapmak iin X nlar reten tpe ve hassas lme eitli yer deitirme hareketleriyaptrlr, yle ki sadece bu yer deitirme hareketinin eksenine rastlayan belli bir dzlem zerindebulunan ekiller lmde gzkr; belli dzlemin nnde, arkasnda, stnde, altn da vb. Bulunanekiller aka gzkmez. Yani hassas lmi hemen hi etkilemez ancak ok silik izgiler halinde be-lirir.

Radyoterapi: X nlarnn biyolojik etkisine dayanan tedavi usuldr .

X nlarnn Kullanld Baz Alanlar

Radyoskopi: Fluoresan bir ekranyardmyla bir organ veya cismin Xnlaryla muayenesidir. Radyoskopi,baryum platinosiyanr veya tungstenleuoresan hale getirilmi bir ekranstnde X nlarnn meydana getirdiiglgelerin incelenmesidir. Radyoskopi,btn vcudun sratle muayenesini, herduru eklinde ve her adan organlarnincelenmesini salar .


26/38


27/38

27

Bilim Adam

Wilhelm Conrad Rntgen

Doum: 27 Mart 1845, Lennep Prusya

lm: 10 ubat 1923, Mnih Almanya

retmenleri: August Kundt

nemli rencileri: Herman March Emil Silbernagel

nemli baarlar: Rntgen nlar

Ald dller: 1901 Nobel Fizik dl

Almanya doumlu Wilhelm Rntgen, yle birey buldu ki milletin iini dna kard.

Rntgen Almanya Remscheid sehrinin Lennep ilesinde dodu. ocukluu ve ilkretimyllar Hollandada ve svirede geti.1865 ylnda girdii Zrih Politeknikte niversite eitimigrd ve 1868 ylnda makine mhendisi olarak mezun oldu. 1869 ylnda Zrich niversitesindendoktorasn ald. Mezuniyetinin ardndan 1876da Strazburda, 1879da Giessen ve 1888de Wrz-burg Julius-Maximilians-niversitesinde zik profesr olarak retim grevi yapt. 1900de Mnih

niversitesi Fizik krssne ve yeni Fizik Enstitsnn yneticiliine getirildi.

retim yelii grevinin yan sra aratrmalar da yapmaktayd. 1885 ylnda kutuplanmbir geirgen hareketinin, bir akmla ayn manyetik etkileri gsterdiini aklad. 1890l yllarnortalarnda ou aratrmac gibi o da katot n tplerinde oluan lminesans olayn incelemektey-di. Crookes tp ad verilen ii bo bir cam tpn iine yerletirilen iki elektrottan (anot ve katot)oluan bir deney dzenei ile alyordu. Katottan kopan elektronlar anoda ulaamadan cama ar-parak, oresan ad verilen k parlamalar meydana getirmekteydi. 8 Kasm 1895 gn deneyi birazdeitirip tp siyah bir karton ile kaplad ve k geirgenliini anlayabilmek iin oday karartpdeneyi tekrarlad. Deney tpnden 2 metre uzaklkta baryum platinocyanite sarl olan katta birparlama fark etti. Deneyi tekrarlad ve her defasnda ayn olay gzlemledi. Bunu mat yzeydengeebilen yeni bir n olarak tanmlad ve cebirde bilinmeyeni simgeleyen X harni kullanarak Xn ismini verdi. Daha sonralar bu nlar, Rntgen nlar olarak anlmaya balanmtr.

Bu buluundan sonra Rntgen farkl kalnlktaki malzemelerin n farkl iddette geirdiini g-zlemledi. Bunu anlamak iin fotorafsal bir malzeme kullanyordu. Tarihteki ilk tbbi X n radyo-grasini de (Rntgen lmi) yine bu deneyleri srasnda gerekletirdi ve 28 Aralk 1895 ylnda bunemli keni resmi olarak duyurdu.

Olayn ziksel aklamas 1912 ylna kadar net olarak yaplamasa da, bulu zik ve tp alanndabyk heyecan ile karland. ou bilim adam bu buluu modern zik|modern ziin balangc

sayd. Amerikal mucit Pasteur 1898 ylnda tpta zik tedavide kullanlmak zere X nlar retenbir aygt gelitirdi.Ama ok miktarda X nna maruz kalndnda meydana gelebilecek salksorunlarn kimse fark etmedi.


28/38

28

Wilhelm Conrad Rntgen 27 mart 1845te Rhinein kk bir taras Lennepte bir tccarn tekocuu olarak dnyaya geldi. Ailesi o 3 yandayken, daha sonra burada Martinus Herman vanDoorn Ensttsne de gidecei Apeldoorna tand. zel bir yetenei yoktu ama doa ve orman

hayranyd. Mekanik alet yapmna yatknd. Bu btn yaam boyunca karakteristik bir zellii oldu.

1862de aslnda bakasnn karikatrn yapm olmasna ramen, retmenlerinden birinin kar-ikatrn yapt haksz olarak iddia edilip, atlaca Utrecht teknik okuluna balad. Daha sonrazik okumak zere 1865te Utrecht niversitesine girdi. Burada yeterli baary gsteremeyerek,Zrihteki Polyteknik okulunun snavlarna girip kazannca, makine mhendislii zerine okumayabalad. Clausiusun derslerine ve Kundtla laboratuar almalarna katld. Hem Kundt, hem deClausius onun geliiminden ok etkilendiler.

1869da Zurich Universite sinden doktora diplomas ald. Ve Kundtun asistan olarak atand. Daha

sonra Kundtla ayn yl Wrzburga, yl sonrada Strasbourga gitti.

1874 ylnda Strasbourg niversitesine okutman, bir yl sonra Wurtemberg de Hohenheim TarmYksek okuluna profesr olarak atand.1876 da Strasbourg a zik profesr olarak geri dnd.Fakat 3 yl sonra Giessen niversitesi zik blmnden gelen tekli kabul etti. Ayn konumda 1886da Jena niversite si ve 1882 de Utrecht niversitesinden gelen teklieri reddettikten sonra Wrz-burg niversite sinden gelen ary kabul etti.

Daha sonra 1900da Bavarian hkmetinin zel bir teklini kabul edip, Munih niversitesine gittive hayatnn sonuna kadar burada kald. Rntgen ilk olarak kristallerin s iletkenlii zerine yazlanbir yazdan birka yl sonra, gazlarn zgl slar hakknda 1870 de ilk yazsn yaymlad. Dieraratrmalar Quartzlarn elektriksel ve dier zellikleri, farkl svlarn krlma indislerinin basnaltnda etkilenimleri, elektromanyetik etki altndaki polarize edilmi n deiimi, su ve diersvlarn scaklk ve sktrlabilirlik fonksiyonlar, ya damlacklarnn su zerinde yayldr.


29/38

29

Rntgen ad X-ray nlarnn keyle anlr. 1895te dk basnl gazlarn iinden geen elektrikakm zerine alyordu. Bu alanda daha nce J. Plucker (1801-1868), J. W. Hittorf (1824-1914), C.F. Varley (1828-1883), E. Goldstein (1850-1931), Sir William Crookes (1832-1919), H. Hertz (1857-1894) and Ph. von Lenard (1862-1947) in almalar olmutu.

Bu bilim adamlarnn Cathode nlar ile ilgili yapt aratrmalar sonucu bu konu olduka iyibiliniyordu. Fakat Rntgenin Cathode nlar zerine yapt aratrma yeni bir eit nmn kene

yol at. i boaltlm bir tp, karanlk bir odada btn nlardan korunmak iin siyah bir kartonlakaplanrsa, ve bir taraf barium platinocyanide la kapl kat kan nlarn yolu zerinde iki metreuzaa bile konsa, geirgen oluyordu.

Devam eden bir ok deneyden sonra nlarn yolu zerine konan deiik kalnlktaki cisimler farklgeirgenlik zelliklerine sahip oluyordu. Kars elini nlarn zerinde bir mddet hareketsiz tu-tup, nlar fotoraf paleti zerine dtnde, grnty biraz iyiletirince elindeki kemiklerin veparmandaki yzn glgesinin palete dtn fark etti.

Bu o zamana kadar alnan ilk rntgenogramd. Bu nlarn yapsn bilmediinden X-rays adn

verdi. Daha sonra Max Von Laue ve rencileri bu nlarn, kla ayn elektromanyetik yapya sahip,fakat yksek frekanslardaki salnmlarda farkl zellikler gsterdiini buldular Rntgen Anna BerthaLudwig ile Zrichte evlendi. Hi ocuklar olmad.

Bulduu x nlaryla zik dalnda Nobeli almay baaran ve 10 ubat 1923 tarihindeAlmanyadaki yksek enasyon nedeniyle yoksulluktan len Rntgen, isminin, argoda kiilerinhaberi ve istei olmadan zel hayatlarn dikizlemek manasnda rntgenci eklinde kullanldniyi ki grmedi.

Dnmedim, deney yaptm.Wilhelm Conrad Rntgen


30/38

30

Akrosti Teknii

Akrosti teknii nedir?

Bu yazmzda akrosti tekniinin ne olduu vefaydalar hakknda bilgi edineceksiniz.

Akrosti tekniinin salad kolaylklarrenmeye balayalm..

Akrosti teknii belli bir bilgiyi somut hale getirerek renmek ve belleimize kodlay-abilmek iin yaplan arm sistemidir. Okulda veya dier alanlarda bilinsiz de olsa mutlakabir defa uyguladmz ok nemli bir tekniktir. Hayal gc kullanlarak ilgin, komik ve urakilikilendirmeler yaparak bilgiler kodlanabilir.

Eskiden aklar akrosti (gizli bir mesaj) ieren yle bir iir yazard:

Seviyorum ama kimi,

En tatl birisini,

Nasl anlatsam sana,

lk harere baksana.

Akrosti Tekniinin Faydalar Nelerdir?

Eitim - retim dneminde o kadar youn bir tempoda alyorsunuz ki yer yer derslerden veokuldan skldnz oluyor deil mi? Belki retmenleriniz veya anne babanz sizleri anlamyorolabilir. Ama sizin de hakknz var. Nihayetinde bir insansnz. nemli olan bu skntlar naslaacanz bilerek derslerinizi kalc olarak hafzanza alma yollarn kefetmek ve renmektir.

Akosti teknii ile zor grlen formlleri ve terimleri kolayca zihninize kaydedebileceksiniz.Soyut kavramlar somut hatrlatc akrostilerle kolayca hafzanza alabileceksiniz. Yolculuumuz

balyor.

Baz kurum ve kurulular bu teknii kullanarak hafzada kalc izler brakrlar. Mesela;

V.K.V - Vehbi Ko Vakf

S.B.S - Seviye Belirleme Snav

M.E.B - Milli Eitim Bakanl

.E.T.T- stanbul Ekonomik Toplu Tamacl

rnek 1: Microsoftta st dzey yneticilikten sonra Trkcell Genel Mdr olan Sreyya Ciliv,Beni heyecanlandran 3T var. Diyor.


31/38


32/38


33/38

Zekan Test Et!Bu sayfa kafanz kurcalamak iin hazrlanmtr.

Bu sayfadakiler pratik zekallar iin ok kolay,

pratik olmayanlar iin anormal zordur.

33

Gizli Renkler

Az kl ortamda veya gece grl kameralarn grntlerinde dikkat

edilirse renkler belli olmaz. Bunun sebebi nedir?

Bardaktaki Ta

Tam dolu bir bardak suyu hassas terazide tartyoruz. Sonra bardaa bir

ta paras atp tekrar tartyoruz. bardak, ilk durumda m, ikinci durumdam daha ardr?

Kyafet

gmlek, iki kravat ve takm elbise, ka farkl biimde giyilebilir?

Ar Bilye

25 tane bilyemiz var. lerinden sadece biri, dierlerinden 1gr daha ar.ki kefeli terazi ile ve baka bir arlk kullanmadan en fazla tart ya-parak ar olan bilyeyi bulun.


34/38


35/38

Garip Bir Deney

Bir adet portakal alnr. Benzer niteliklerde iki denek bulunur. Birineportakaln ii, dierine ise kabuu yedirilir. Kabuu yedirilen denekAntalyaya, ii yedirilen ise Sibiryaya konulandrlr. 4 ay 23 gn beklenir.

Sonu

Kabuu yiyen denein yaad, dierinin ise ld tespit edilmitir.

karmMeyvelerin vitamini kabuundadr.

nar Aac

renci:-Hocam, nsan maymunun gelimi eklidir diyorlar. Ne dersiniz?

-O manta bakarsan, nar aac da maydonozun gelimi eklidir.

Bilgi byle biey ite...

Zengin bir adam vefat eder. Vasiyeti alr. Mallarnn yarsn bykoluna, drtte birini ortanca oluna ve bete birini kk olunabrakmtr. Btn mallar paylalr ancak geriye on dokuz at kalmtr.19u ne ikiye, ne drde ne de bee blmek mmkndr. Bu durumu birbilgine danrlar. Bilgin der ki:

Benimde bir atm var. Aln bunu size veriyorum. Oldu mu yirmi at?Yarsn sen al bakalm, on tane. Drtte birini de ortanca kardein alsn,be tane. Bete birini de yani drt tanesini de en knze verelim.On, be daha on be. Drt daha on dokuz. imdi verin bakalm benim

dldl geriye.

Biz bilimde sorunlarla urarz, kiilerle deil.

Madam Curie

35


36/38


37/38

37

Bu yazdan alnacak ders, Sonu almak iin, ne kadar srerse srsn ayn yolu srarla deneyin,deildir. Bir kapy krk kez aldnzda almadysa, dier krk kapy birer kez aln.Kararllk ok eydir, ama herey deildir. Esneklik gsterin. Ayn yndeki yeni yollar arayn.

ster sevgili ararken, ister teon tava pazarlarken denemelerinizde hedenize ulaamyosanznnzde drt yol vardr.

1. Ayn kiiye ayn ekilde yaklaarak bir daha denersiniz.

2. Ayn kiiye farkl ekillerde yaklaarak bir daha denersiniz.

3. Farkl kiilere ayn ekilde yaklaabilirsiniz.

4. Farkl kiilere farkl ekillerde yaklaabilirsiniz.

Birinci yol, srar yani kararllk yoludur. Bazen ie yarar bazen yaramaz. kinci yol, yeniliki olmaktr.Hedef ayn, yaklam farkldr. nc yolda, yaklam ayn hedef farkldr. Drdncde hedef deyaklam da farkldr. En yksek esneklik bu yoldadr.

Esneklik, sonu almak iin dier seenekleri yoklamaktr. Esnek olabilmek yaratc dnmeyebaldr. Her zaman aklnza gelmeyen ama sizi amacnza gtrebilecek bir yol vardr. Yaratclk, buyolu bulmaktr.

e yaramayan her deneme sizin bir noktadaki eksikliinizi gsterir. Yaadnz herbaarszlk, eer onu doru okursanz, size kendinizi hangi noktada gelitirmeniz gerektiini gs-terir. Sadece kararl olmakla her eyi halletmeye almak yerine, sonuca etki eden her unsurla tektek ilgilenin. rn bilgisi zayf, kiisel imaj kt, satt mal bozuk bir satc istedii kadar srar etsin,kararl olsun, baarsz denemelerden ylmasn sonu fazla deimeyecektir.

Bir kere denediniz ama sonu olumsuz, kiisel imajnz deitirip tekrar deneyin. Tekrardenediniz, gene olmad, bu defa rn sunu eklinizi deitirip tekrar deneyin. Gene mi olmad?Sattnz rn ve irketi deitirip tekrar deneyin. Kendinizi, rnnz, irketinizi, sat tarznzdeitirdiniz gene mi olmad? Sizin ruhunuz satcla uygun deil, karakteriniz ile kariyerinizuyumuyor, baka bir i bakn! lla ki, sat alannda kariyer yapacam diyorsanz, en iyisi gidip ni-versitede pazarlama profesr olun!

Kiisel Geliim

Hedenize ulamak iin

gereken yollar, gktekiyldzlarn says kadardr.


38/38

Documents

Fizikist-dergisi-mayis-2010