Food Security

abc

ค ม อ ป ร ะ ช า ช น

ค ว า ม ( ไ ม ) ม น ค ง

ท า ง อ า ห า ร

ก บ ท า ง อ อ ก

ข อ ง ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย

เ ร อ ง

คมอนจดทำขนสำหรบเกษตรกรและประชาชนทวไป เพอประโยชนในการทำความเขาใจ

เกยวกบเรองความมนคงทางอาหารและประเดนอนทเกยวของ ทงนโดยนำขอมลความเปนจรงทเกดขน

ปญหาตางๆ และการวเคราะหในบางประเดนมารอยเรยงเปนลำดบ เพอเปนพนฐานสำหรบการแสวงหาทางออกอยางรอบดาน

อยางไรกตาม คมอนเปนเพยงเอกสารเบองตน

ซงมลนธประสงคจะปรบปรงเนอหาตางๆ ใหทนสมยเปนลำดบ หากทานผอานและผใชประโยชนจากเอกสารนประสงคจะใหเพมเตมหรอปรบปรงเนอหาในคมอน

กรณาสงความเหนและขอมลไดตามทอยดานลาง หรอผานทางอเมล [email protected]

จดทำโดย

abc มลนธชววถ

125/356 หม 3 หมบานนราธป ถ.รตนาธเบศร อ.เมอง จ.นนทบร 11000 โทรศพท 02-9853837-8

www.biothai.net






เ ร อ ง

สำนกงานสงเสรมการปฏรประบบเพอคณภาพชวตเกษตรกร ชมชน และสงคม (สปกช.) หรอ Policy Institute for Farmer Welfare, National Food Security and Community Empowerment (PIFE)

เปนหนวยงานทจดตงขนตามนโยบายของรฐบาลเมอตนป พ.ศ. 2553 ภายใตการกำกบดแลของคณะกรรมการเสรมสรางความเขมแขงของชมชนแหงชาต สำนกนายกรฐมนตร

ดวยความรวมมอจากสำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) สำนกงานฯ เหนวา หนงสอคมอประชาชน เรอง “ความ (ไม) มนคงทางอาหารกบทางออกประเทศไทย”

ซงจดทำโดยมลนธชววถ เปนเอกสารทมคณคาสำหรบประชาชนทกอาชพในสงคมไทย และไดรบความสนใจเปนอยางมากจนตองผลตซำอกหลายครงเพอใหขอมลทเปนประโยชนนแพรขยายในวงกวางยงขน

ทางสำนกงานฯ จงสนบสนนใหจดพมพหนงสอเลมนเพมเตม

สำนกงานสงเสรมการปฏรประบบเพอคณภาพชวตเกษตรกร ชมชน และสงคม มนาคม 2553

จดพมพโดย

สำนกงานสงเสรมการปฏรประบบเพอคณภาพชวตเกษตรกร ชมชน และสงคม 2143/1 หอง 509 ตกเบญจสรกต ลาดยาว จตจกร กรงเทพมหานคร 10900

โทรศพท/โทรสาร 0 2561 5460 [email protected], www.greenreform.org

4 ค ม อ ป ร ะ ช า ช น





เ ร อ ง

สำนกงานสงเสรมการปฏรประบบ เพอคณภาพชวตเกษตรกร ชมชน และสงคม (สปกช.)

พนธกจหลกของ สปกช. ไดแก 1) สงเสรมใหเกดการวจยและพฒนา ตลอดจน

จดการความร เรอง ระบบเกษตรกรรมยงยน ความมนคงและปลอดภยทางอาหาร การ ประยกตหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในชมชน, วถชวตและระบบในชมชนทสามารถสรางภมคมกนจากกระแสโลกาภวตน และสภาวะโลกรอน, แนวทางการอนรกษและพฒนาพนธพชและสตวทเปนอาหารโดยชมชนทองถน ฯลฯ

2) รวมมอในการศกษา ตดตาม สถานการณและ

ผลกระทบจากวกฤตการณดานอาหาร การ ใชสารเคมทเปนพษ การเปลยนแปลงสภาวะ ภมอากาศโลก และการทำความตกลงการคาเสรกบตางประเทศ ฯลฯ พฒนาฐานขอมล การประมวลและวเคราะหขอมล และนำเสนอขอมลใหแกผเกยวของทราบสถานการณเปน ระยะๆ

สำนกงานสงเสรมการปฏรประบบเพอคณภาพชวตเกษตรกร ชมชน และสงคม (สปกช.) มหนาทสงเสรม พฒนากลไกความรวมมอระหวางภาคสวนตางๆ เพอประมวล ศกษาสถานการณ การผลต การตลาด ผลกระทบจากปจจยทงภายในและภายนอก การกำหนดประเดนวจยเชงยทธศาสตร ตลอดจนสอสารสาธารณะแกสงคม เสนอแนะแนวทางปฏรประบบตางๆ ใหแกสวนราชการทเกยวของ รวมทงองคกรปกครองสวนทองถน อนนำไปสการกำหนดนโยบาย/กฎหมายทเหมาะสมแบบองครวม ใหสามารถพฒนาคณภาพชวตเกษตรกร ผบรโภคไดอาหารปลอดภย เกดความมนคงทางอาหาร ความเขมแขงของชมชนและสงคม ทงในระดบทองถนและระดบชาต






เ ร อ ง

5

3) สงเสรม นำรอง และพฒนาระบบสงเสรม

เกษตรกรรมยงยน อาท ระบบการตลาดอาหารปลอดภยจากผผลตตรงถงผบรโภคในราคายตธรรมตอผผลต, การพฒนาโครงการธรกจรบผดชอบตอสงคม (Corporate Social Responsibility–CSR) ทเกอหนนการพฒนาเกษตรกรรมและชมชนอยางยงยน, การพฒนาระบบสงคมสวสดการของเกษตรกรและชมชนชนบท, และระบบขยายประสบการณการพฒนาจากองคกร/ชมชนทประสบความสำเรจไปยงพนทอนๆ ฯลฯ

4) เผยแพรขอมลขาวสารและนวตกรรม การ

รณรงค การสรางสำนกและจตวญญาณ เพอสรางสขภาวะทดของผผลตและผบรโภคอาหาร ความเขมแขงของชมชนและสงคม ความมนคงทางอาหารของประเทศ ผานอาสาสมคร เครอขายภาคประชาชน องคกรพฒนาเอกชน ภาคธรกจ กลไกของรฐ ภาควชาการ สอสารมวลชนทกประเภท รวมทงสารสนเทศรปแบบตางๆ

5) สรางกลไกกำหนดนโยบายสาธารณะ และ

กฎหมายทเกยวของกบเกษตรกรรมยงยนแบบองครวม โดยประสานความรวมมอจากผมสวนไดเสย และภาคทเกยวของในรปแบบตางๆ อาท การจดสมชชาเกษตรกรรมในระดบตางๆ






เ ร อ ง

สภาพปญหา • ไทยผลตอาหารเลยงโลก ........................................ 8 • เกษตรกรตองพงพาอาหาร ................................... 9 • จำนวนเกษตรกร ........................................................ 10 • หนสนลนพนตว .......................................................... 11 • 60% ตองเชาทดนทำกน ....................................... 12 • ปญหาสขภาวะ ............................................................ 14 • โรคจากอาหาร ............................................................. 16 การวเคราะห • ปยและสารเคมเกษตร ............................................. 18 • อนาคตมดมนของปยเคม ....................................... 19 • ขาวลกผสมไมดจรง .................................................. 20 • จเอมโอ ไมใชทางออก ............................................ 22 • นำมนกำลงหมดโลก ................................................. 23 • นำมนบนดน ไมใชทางออก .................................. 24 • เกษตร อาหาร นำมน .............................................. 25 • พนทพชพลงงานเพมมากขน ............................... 26 • ผลกระทบจากการเปดเสร .................................... 27 • บรรษทกบการผลตอาหาร .................................... 29 • การผกขาดระบบการคา .......................................... 30 • การผกขาดอาหารและเกษตร .............................. 32 • อาณานคมยควกฤตอาหาร ................................... 33

ทางออก/ตนแบบ • เปาหมายชวต (ลงฉลวย แกวคง) ...................... 37 • ตนแบบระบบเกษตรชาวบาน .............................. 38 • โรงเรยนฟนวถธรรมชาต ......................................... 40 • เครอขายเกษตรกรรมทางเลอก .......................... 42 • ระบบอาหารประสานใจ ......................................... 44 • มหศจรรยพนธกรรมพนบาน ............................... 45 • ศกยภาพไมผลเมองรอน ........................................ 47 • “นำพรก” สโลกาภวตน ........................................... 48 • ชมชนแกปญหาทดน ................................................ 49 • ปฏญญาแกนนคร ...................................................... 51 เปาหมาย/ยทธศาสตร • สรางชมชนและสงคมใหม ...................................... 54 • นโยบายความมนคงทางอาหาร .......................... 56 • ยทธศาสตรการเปลยนแปลง ................................ 59

สารบญ

สภาพปญหา






เ ร อ ง

ไทยผลตอาหารเลยงโลก 1 ใน 10 อนดบแรกทผลตอาหารเลยงประชากรโลก

ประเทศไทยนบเปนประเทศทสงออกอาหารโดยสทธของโลก (net food exporter) ซงหมายถง ประเทศทสงออกอาหารมากกวานำเขา โดยเปนประเทศ ผสงออกอาหารรายใหญของโลก เปนลำดบท 10 สามารถสงออกอาหารไดมากกวา 50% ของผลตผลดานอาหารทผลตไดในระดบเดยวกบสหรฐอเมรกา แคนาดา อารเจนตนา ออสเตรเลย เปนตน ประเทศไทยสามารถสงออก ขาว มนสำปะหลง ยางพารา เปนอนดบหนงของโลก ตดตอกนมา หลายป ผลผลตทางการเกษตรอนๆ เชน กง ไก สบปะรด กตดอยในอนดบตนๆ ของโลกเชนเดยวกน

อยางไรกตาม ยงมคนไทยอกจำนวนหลายแสนคน ทขาดแคลนอาหาร เกษตรกรไทยนบลานๆ คน ยากจน นบสบลานคนทเปนหนสน สญเสยทดน ทำกน คนจำนวนมากประสบกบพษภยจากสารเคมการเกษตรและทปนเปอนในอาหาร คณภาพชวตของเกษตรกรตกตำจนแทบไมมครอบครวเกษตรกรครอบครวใดทประสงคใหลกหลานของพวกเขาประกอบอาชพเกษตรกรรมเชนเดยวกบตน เกดอะไรขนกบระบบเกษตรกรรมและระบบอาหารของประเทศ ?

2000-02-50< -25 0 25 50 > No data

% ภาพจา

กเอฟ

เอโอ






เ ร อ ง

9

เกษตรกรตองพงพาอาหาร การพงพาปจจยการผลตและอาหารจากภายนอก

แมเกษตรกรจะเปนผผลตอาหาร แตครอบครวเกษตรกรกลบพงพาตนเองในเรองอาหารนอยกวา ทควรจะเปน ตวอยางเชน จากการสำรวจของ สำนกงานเศรษฐกจการเกษตรพบวาเกษตรกรในประเทศไทยพงพาอาหารทผลตไดจากในไรนาตนเองเพยง 29.74% ตำกวาดชนการพงพาตนเองดาน อาหาร (ระดบประเทศ) ของเกาหล และญปน ซงเปนประเทศอตสาหกรรมชนนำของโลก! ยงไป กวานน แนวโนมการพงพาตนเองเรองอาหารของครอบครวเกษตรกรทเปนผผลตอาหารกำลงลดตำลงทกขณะ เชน เกษตรกรในภาคใตใชผลผลตจาก ไรนาเพอเปนอาหารตำเพยง 6.35% เทานน จากการสำรวจสดสวนของชาวนาภาคกลางทเกบขาวไวกนเอง เชน ชาวนาในจงหวดสพรรณบรทเกบขาวไวกนเอง มเพยง 5–10% เทานน คาใชจาย ของชาวนาเปนคาขาวสารสงถง 23% ซอปลา ผก ไก ไข 24% และเปนคาเครองดมและขนมขบเคยวสงประมาณ 25%1

การใหความสำคญกบการฟนฟวถการบรโภคอาหารทพงพาตนเองได ทงในระดบครอบครวและระดบประเทศ จะเปนยทธศาสตรสำคญทางเศรษฐกจ และการพฒนาคณภาพชวตของเกษตรกร

ผกตางๆ 6%

คาใชจายดานอาหารของครอบครวเกษตรกรทสพรรณบร

1 นรมล ยวนบณย, จากปฏวตเขยวสพนธวศวกรรม ประโยชนและผลกระทบตอประเทศไทย, 2550

ผลไม 9%

เนอหม เนอวว 14%

เครองปรง 16%

ขาว 23%

ไก และไข 5%

ปลา 2%

ขนมขบเคยว และเครองดม

25%






เ ร อ ง

ประเทศไทยมประชากรรวมทงสน 66.8 ลานคน (เปนชาย 32.8 ลานคน และหญง 34.0 ลานคน)2 มครวเรอนเกษตรทงสน 5.79 ลานครวเรอน แตละครวเรอนมสมาชกเฉลย 4.05 คน/ครวเรอน3

จำนวนเกษตรกรลดลงอยางรวดเรวจาก 67% เมอป 2532 ลดเหลอนอยกวา 40% ในป 2552 ในขณะทคนทำการเกษตรมอายมากขนคอ เฉลยประมาณ 45 ป (แตจากการศกษาของ สกว. พบวาเฉลยอายของเกษตรกรอยท 51 ป)4

เกษตรกรภาคอสาน มจำนวนสดสวนสงทสดเมอ เทยบกบเกษตรกรภาคอนคอ คดเปน 47% ของประชากรในภาคเกษตรทงหมด ภาคเหนอเปน อนดบรองลงมา 23% สวนภาคกลางและภาคใตเทากนคอ 15%

จำนวนเกษตรกร เหลอเพยงครงหนง อายเฉลย 45–51 ป

2 สถตสำนกงานสถตแหงชาต, 2552 3 สำนกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2550 4 วทยา เจยรพนธ, โครงการวจยหนสนภาคครวเรอนของเกษตรกรในชนบทไทย,

สกว.

ภาคกลาง 15%

ภาคเหนอ 23%

ภาคใต 15%

ภาคอสาน 47%

2542 2552 2532

จำนวนเกษตรกรทลดลงอยางรวดเรว

67%

50%

< 40%






เ ร อ ง

11

หนสนลนพนตว เกษตรกร 80% เปนหนทยงไมมหนทางชดใช

ตวเลขหนสนของเกษตรกรของสำนกงานสถตแหงชาต ซงสำรวจในเดอนกมภาพนธ 2551 พบวาเกษตรกรทมทดนและเชาทดนทำกนนน มหนสน เฉลย 107,230 บาท สวนเกษตรกรรบจางมหนสนเฉลย 62,995 บาท มจำนวนเกษตรกรทมภาระหนคดเปนรอยละ 76.70 ของเกษตรกรทงหมด5 ในขณะทเกษตรกรทกกบทาง ธกส. นน เฉลยแลวมหนสนสงถงรายละ 167,597 บาท6 หากคำนวณโดยใชฐานขอมลดงกลาว หนสนโดยรวมของครอบครวเกษตรกรทงประเทศ จะมขนาดประมาณ 4.5–7.5 แสนลานบาท นบตงแตป 2546 เปนตนมามเกษตรกรทขนทะเบยนกบกองทนฟนฟฯ ประมาณ 300,000–400,000

ราย7 มมลคาหนมากกวา 100,000 ลานบาท โดยในจำนวนนมจำนวน 100,000 ราย ททดนและทรพยสนกำลงจะถกขายทอดตลาด8 กองทนฯ สามารถดำเนนการชำระหนสน (ระหวางป 2549– 31 ม.ค. 2552) ไดเพยง 6,515 ราย หรอคดเปน 2% ของเกษตรกรทลงทะเบยนไว เทานน9

เมอไมสามารถชำระหนสนได เกษตรกรจะใชวธกยมเงนจากกลม/องคกร แลวนำดอกเบยไปชำระหนธนาคาร เมอไดรบอนมตเงนกรอบใหมจากธนาคาร กจะนำเงนดงกลาวสวนหนงชำระหนกลม/องคกร หนสนเกษตรกรจงเพมขนกลายเปน “หนอมตะ” ทยากจะใชคนได ระบบนจะพงทลายทนทเมอธนาคารหยดใหกและรฐบาลไมฉดเงนเขาไปในระบบ

5 ความโนมเอยงในการใชจายของครวเรอนเกษตรกรกบความพอเพยงทางเศรษฐกจ, สำนกวจยเศรษฐกจการเกษตร, สำนกงานเศรษฐกจการเกษตร, กระทรวงเกษตรและสหกรณ, 2550

6 วทยา เจยรพนธ, โครงการวจยหนสนภาคครวเรอนของเกษตรกรในชนบทไทย, สกว.

7 ตวเลขนยงไมแนนอน เนองจากอาจมเกษตรกรประมาณ 100,000 ราย ททะเบยนไมถกตองตามระเบยบของคณะกรรมการกองทนฟนฟฯ

8 สมภาษณ สงศต พรยะรงสรรค รกษาการเลขาธการ สำนกงานกองทนฟนฟและพฒนาเกษตรกร/ส.ปชส. ตราด วนท 1/10/2551, 20:09:08

9 ไทยรฐ, วนท 27 พฤษภาคม 2552

ทมาของเงนกเกษตรกร

เจาของท/นายทน 4%

ธนาคาร 57%

กลม/องคกร 32% อนๆ 4%

ญาต/เพอนบาน 3%






เ ร อ ง

60% ตองเชาทดนทำกน อก 300,000 ราย ถกฟองยดท

จากการสำรวจของสำนกงานเศรษฐกจการเกษตร พบวาเกษตรกร 59.73% ตองเชาทดนทำกน โดยภาคเหนอและภาคกลางถอครองทดนทำกนใน สดสวนตำมากเพยง 24.7% และ 30% ตามลำดบ ในขณะทภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคใต มตวเลขการถอครองทดนของตนเองใกลเคยงกนคอ 46.97% และ 48.24% ตามลำดบ10

เกษตรกรทตองเชาทดนทำกน 59.73%

สดสวนการถอครองทดนของเกษตรกร

ภาคเหนอ24.70%

ภาคกลาง30.00%

ภาคอสาน46.97%

ภาคใต48.24%






เ ร อ ง

13

ขอมลจากสภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ประมาณการวามเกษตรกรไรทดนทำกน 546,942 ครอบครว เปนเกษตรกรทมทดนแตไมเพยงพอ 969,355 ครอบครว รวมเกษตรกรทงสองกลมผไรทดนทำกนและมทดนไมเพยงพอ 1.5 ลานครอบครว และมชาวชมชนแออดทไมมความมนคงในทอยอาศย 600,000 ครอบครว11

เกษตรกร 90% มพนททำกนเฉลย 1 ไร/คน แต 10% ของผถอครองทดนครอบครองพนทมากกวา 200 ไร/คน โดยผทถอครองทดนมากดงกลาว

สวนใหญ (70%) ใชทดนใหเกดประสทธภาพไมถง 50%12

เครอขายหนสนชาวนาแหงประเทศไทย ประมาณการวามเกษตรกรทมปญหาจากการตดประกนจำนองถง 38 ลานไร คดเปนรอยละ 35 ของพนทการเกษตรทงประเทศ และเกษตรกรทไดรบผลกระทบมจำนวนถง 300,000 ราย โดยพนททตดประกนจำนอง ดงกลาวมภาวะเสยงตอการหลดจำนองกวา 8 ลานไร13 (เฉพาะเกษตรกรทเปนลกหน ธกส. และ ผดนดชำระหลายปและพรอมถกดำเนนคดได เฉพาะของ ธกส. กมจำนวนประมาณ 60,000–70,000 ราย)14

ปญหาเรองทดนทำกนของเกษตรกรจงอยในขนวกฤตโดยแท แมบางฝายจะประเมนวา ผลกระทบจะ ไมรนแรงนกจากการลดลงของจำนวนประชากรในภาคเกษตรไปสภาคการผลตอนๆ วกฤตการณนจะปรากฏชดขนเมอเกดวกฤตอาหารและพลงงาน ซงสญญาณแรกไดปรากฏขนแลวตงแตปลายป 2550 จนถงกลางป 2551 ทผานมา ดงจะเหนไดจาก คาเชาทดนเพอการทำนาในหลายพนท เพมสงขนตงแต 2–4 เทาตว15

10 การสำรวจขอมลภาวะเศรษฐกจสงคมครวเรอนและแรงงานเกษตร ปเพาะปลก 2547/2548 ของสำนกงานเศรษฐกจการเกษตร จำนวน 13,200 ครวเรอน แทนประชากรภาคเกษตรทวประเทศ ขอมลทไดจากการสำรวจไดถกนำมาประมวลผลตามวธการทางสถต

11 ความเหนและขอเสนอของสภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตเกยวกบการจดการทดนเพอการเกษตรของรฐในภาคใต, 2546

12 สภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (อางแลว) 13 ผจดการรายวน, วนท 4 เมษายน 2552 14 ประชา ธรรมดา, รากเหงาปญหาหนสนเกษตรกรและการแกไขปญหาของรฐ

ในยคอำมาตยาธปไตย, ประชาไท, 23 มนาคม 2552 15 ขอเสนอเพอรบมอวกฤตอาหารและพลงงาน โดย มลนธชววถ, มลนธ

เกษตรกรรมยงยน และมลนธขาวขวญ, 2551






เ ร อ ง

ปญหาสขภาวะ สารเคมตกคางในเกษตรกรและผบรโภค

การใชสารเคมทางการเกษตร ทำใหเกษตรกรไดรบพษภยสะสมในรางกาย เมอป 2541 กรมอาชวอนามย กระทรวงสาธารณสข พบวามเกษตรกรทผลการตรวจเลอดอยในเกณฑไมปลอดภยและเสยงตอการเกดพษ16 เปนจำนวนถง 77,789 คน จากจำนวนเกษตรกรทตรวจเลอด 369,573 คน หรอคดเปนรอยละ 21 ของเกษตรกรทงหมด ปจจบนผลการตรวจระดบของสารเคมทางการเกษตรในเลอดของเกษตรกรเพมสงขนอยางมาก โดยผลการตรวจเกษตรกรทจงหวดเชยงใหม จำนวน 924คน พบเกษตรกรและแมบานทมสารเคมตกคางในระดบไมปลอดภยและเสยงรวมกนถง 75%17

กลมผบรโภคซงรบประทานผกและผลตภณฑทมสารเคมปนเปอนมแนวโนมทจะไดรบสารพษพอๆ กน หรอมากกวาเกษตรกรผผลตเสยอก ดงผลการสมตรวจกลมผบรโภคในจงหวดเชยงใหม จำนวน 1,412 คน ครอบคลมนกศกษา อาจารย และประชาชนทวไป พบวามผไดรบสารพษในระดบท ไมปลอดภยและมความเสยงรวมกนถง 89%18

สารเคมเหลานนเองทเปนสาเหตสำคญของการกอโรคมะเรง และอนๆ ซงคราชวตชาวไทยเปนจำนวน

มากทกๆ ป

16 ตรวจเอนไซมโคลนเอสเตอเรส ซงทำหนาทรบสงคำสงในการทำงานของระบบประสาทของมนษย เมอไดรบสารเคมทางการเกษตรจะทำใหเอนไซมนทำงานไดลดลงจากปกต และสงผลใหเกดอาการตางๆ ตามมามากมาย

17 แผนงานพชอาหารเชยงใหมปลอดภย, สำนกงานสาธารณสขจงหวดเชยงใหม, 2551

18 แผนงานพชอาหารเชยงใหมปลอดภย (อางแลว)

ไมปลอดภยและเสยง ตอการเกดพษ 21%

เกษตรกร ป 2541






เ ร อ ง

15

เสยง 28%

ไมปลอดภย 61% ปกต 3%

ปลอดภย 8% ปลอดภย 19%

เสยง 36% ไมปลอดภย 39%

ปกต 6%

ผบรโภค ป 2551

เกษตรกร ป 2551






เ ร อ ง

โรคจากอาหาร คนไทยเกอบ 1 ลานคน ปวยเพราะบรโภคเกน

19 คำแถลงของ นพ.ณรงคศกด องคะสวพลา อธบดกรมอนามย, วนท 27 ธนวาคม 2551

20 คำแถลงของ นพ.โสภณ เมฆทน รองอธบดกรมอนามย, วนท 26 ธนวาคม ณ สำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

ขณะนมผปวยกลมโรคหวใจและหลอดเลอดประมาณ 17 ลานคนทวโลก โดยองคการอนามยโลกระบวากลมโรคดงกลาวจะกลายเปนสาเหตการตายอนดบ 1 ของประชากรโลก สวนในประเทศไทยในชวง 18 ปทผานมา ประเทศไทยมคนอวนเพมขนถง 7.5 เทา เฉพาะในปจจบนพบวามคนไทยททวมจนถงอวนถง 10 ลานคน สงผลใหประเทศตองสญเสยคาใชจายปละหลายแสนลานบาท ในการรกษาโรคทเปนผลมาจากโรคอวนเชน โรคความดนโลหตสง โรคเบาหวาน โรคหลอดเลอดหวใจและหลอดเลอดสมอง และโรคมะเรง19

สถตตงแตป 2540–2549 มผปวยกลมโรคหวใจ หลอดเลอด และเบาหวาน เพมขนอยางตอเนอง

สถตลาสดในป 2549 มผปวยความดนโลหตสง 357,600 ราย เบาหวาน 334,168 ราย หวใจขาดเลอด 132,500 ราย โรคหลอดเลอดสมอง107,249 ราย ขอมลดงกลาวแสดงวาขณะนม คนไทยปวยดวยกลมโรคทอนตรายแลวเฉยด 9.5 แสนราย20

ในขณะทคนไทยจำนวนหนงยงไมไดรบอาหารเพยงพอ แตกยงมคนไทยอกเปนจำนวนมากทบรโภคเกน

การวเคราะห






เ ร อ ง

ประเทศไทยมการใชปยเคมเพอการเกษตรมาตงแต ป 2504 โดยปรมาณการใชปยเคมและสารเคมเพมขนอยางมากนบตงแตเรมตนยคปฏวตเขยวเปนตนมา เนองจากเมลดพนธทถกปรบปรงขนนนสวนใหญเปนเมลดพนธทคดเลอกเพอใหตอบสนองตอปยเคมเปนสำคญ ในป 2514 ประเทศไทยใชปย 128,139 ตน และเพมขนเปน 321,700 ตน ในป 2525 หลงจากนนเปนตนมาการเพมการใชปยในประเทศไทยไดเพมขนอยางกาวกระโดด โดยเพมขนสงถง 1,763,028 ตน ในป 2542 ตวเลขป 2550 พบวามการนำเขา

ปยปละ 3.4 ลานตน คดเปนมลคา 45,136 ลานบาท มการนำเขาสารกำจดศตรพชปละ 116,322 ตน มลคา 15,025 ลานบาท เกอบทงหมดนำเขาจากตางประเทศ ตนทนการใชปยเคมและสารกำจดศตรพช กลายเปน ตนทนสำคญของการผลตในภาคการเกษตรของไทย จากผลการสำรวจพบวาตนทนดงกลาว มมลคาสงมากกวา 1/3 ของตนทนการปลกพชทงหมดของเกษตรกร22

ปยและสารเคมเกษตร สาเหตสำคญของปญหาหนสนและอนๆ

21 กองควบคมพชและวสดการเกษตร, กรมวชาการเกษตร 22 สำนกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2550

สารเคมกำจดศตรพช

ปยเคม

มลคาการนำเขาปยเคมและสารเคมกำจดศตรพช21

สารเคมกำจดศตรพช 6%

อนๆ 66% ปยเคม 28%






เ ร อ ง

19

อนาคตมดมนของปยเคม ใชมากเทาไหร ผลผลตกไมเพม

23 วฑรย เลยนจำรญ, จากปฏวตเขยวสพนธวศวกรรม ประโยชนและผลกระทบตอภาคเกษตรกรรมไทย, 2549

ประสทธภาพของปยเคมในการเพมผลผลตขาวนนนบวนยงลดลงเปนลำดบ โดยในชวงเรมตนของยคปฏวตเขยวนน การเพมปรมาณการใชปยเคมเพยง เลกนอยกทำใหผลผลตขาวเฉลยตอไรเพมขนอยางมาก แตในปจจบนแมวาจะมการใชปรมาณปยเคมเปนปรมาณมหาศาล แตการเพมผลผลตขาวเฉลยตอไรกลบเพมขนเพยงเลกนอยเทานน ดงแผนภาพเปรยบเทยบระหวางปรมาณการใชปยเคมกบผลผลตขาวจากฐานขอมลมากกวา 40 ป ขององคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต

ปจจยสำคญอกปจจยหนงซงทำใหแนวโนมการใชปยเคมประสบปญหามากขนในอนาคต เกดขนเนองจากปญหาของราคาปยเคมทมแนวโนมเพมสงขนอยางรวดเรว เนองจากผลตภณฑปยเคมสวนใหญไดมาจากเชอเพลงฟอสซล ซงเปนทรพยากรทไมอาจสรางใหมขนทดแทนได ราคาปยเคมจงเพมขนตามราคานำมน ดงนน เมอพจารณาจากสถานการณทงระยะสนและระยะยาวแลว เกษตรกรรมแบบปฏวตเขยว ทยนอยบนรากฐานของการใชเชอเพลงจากฟอสซล

จงไมอาจเปนการพฒนาเกษตรกรรมทยงยนได

ปรมาณการใชปยเคมในนาขาวเปรยบเทยบกบผลผลตขาวทไดรบ23

การเพมขนของปรมาณการใชปยในนาขาว

การเพมขนของผลผลตขาวตอไร






เ ร อ ง

การศกษาในระดบสนามของมลนธชววถ เมอป 2551 โดยเกบขอมลจากชาวนาทปลกขาวลกผสมในจงหวดกำแพงเพชร พษณโลก และอตรดตถ พบวาขาวลกผสมซพ 304 ไมดจรงตามคำโฆษณา กลาวคอ

• ผลผลตตำกวาคำโฆษณามาก กลาวคอ บรษท

อางวาใหผลผลตสงถง 1,500 กโลกรม/ไร แต กลบใหผลผลตเฉลยเพยง 958 กโลกรม/ไร มากกวาการปลกขาวในพนทภาคกลางเลกนอย แตนอยกวาการปลกขาวแบบชววถของชาวนาทาม ท จ .อบลราชธาน24 และของนกเรยน โรงเรยนชาวนาทสพรรณบร25 มาก

ขาวลกผสมไมดจรง คณภาพตำ ผลผลตปานกลาง ตนทนสง ผกขาดสง

24 ดรายละเอยดเพมเตมในหนา 38 25 ดรายละเอยดเพมเตมในหนา 40 ขาวลกผสม ขาวลกผสม

ผลผลตทโฆษณา ผลผลตทไดจรง






เ ร อ ง

21

• ตนทนการผลตสงกวาการปลกขาวทวไปมาก

เนองจากมการจำหนายเมลดพนธขาวกโลกรมละ 150 บาท (ในขณะทพนธขาวทวไปกโลกรม ละ 15–18 บาท) และทสำคญมการแนะนำ ใหใสปยเคมและสารเคมกำจดศตรพชสงกวาตงแต 50% จนถง 100%

• คณภาพของขาวลกผสมยงตำกวาขาวทวไปมาก

เชน เนอไมแกรงและเมอหงจะแขงกวาขาวปกต พอคาตองนำไปสเปนขาวนงขายในตลาดแอฟรกา เปนตน

• ขาวลกผสมตองใชทรพยากรมากกวาขาวทวไป เชน ตองใชนำมากกวา 2 เทา ตองใชพนทในการผลตเมลดพนธมากกวาขาวทวไป มากกวา 3 เทาตว26

• ทสำคญทสดคอ การหนไปใชเมลดพนธลกผสม

จะนำไปสการผกขาดของบรษท เพราะมนไมสามารถนำไปปลกตอไดเหมอนพนธขาวทวไป ชาวนาตองซอจากบรษททกปๆ เชนเดยวกบเมลดพนธขาวโพดหรอพนธผกลกผสมทงหลาย

• ในระยะยาวจะกระทบกบความมนคงทางอาหาร

ของประเทศ เพราะเมลดพนธขาวและระบบการ

ผลตจะอยในกำมอของบรรษทขนาดใหญ

26 ในพนท 1 ไร สามารถผลตเมลดพนธลกผสมไดเพยง 30 กโลกรมเทานน

ตนทนการผลต

ขาวลกผสม ขาวทวไป






เ ร อ ง

จเอมโอ ไมใชทางออก ผลผลตไมเพม ใชสารเคมเพมเปนสบเทาตว

จากการศกษาประสบการณมากกวาสบปของการปลกพชจเอมโอในสหรฐอเมรกา พบวา “การปลก พชจเอมโอในอเมรกานนไมไดมผลผลตมากไปกวาพชทวไป อยางดกเพยงผลผลตพอๆ กบพชทวไปเทานน”27 ทสำคญกคอแทนทจะลดการใชสารเคมการเกษตร แตพชจเอมโอกลบทำใหเกดการเพมการใชสารเคม

การเกษตรเพมขน โดยเฉพาะอยางยง สถตการใชสารเคมปราบศตรพชนนเพมขนประมาณ 10 เทาตว เมอเปรยบเทยบกบปกอนหนาทมการนำพชจเอมโอมาปลกเปนการคาในสหรฐอเมรกา28

27 Fernandez-Cornejo & Caswell, April 2006, ERS/USDA 28 อานเพมเตมไดจาก ความจรงเรองจเอมโอ, 2550, มลนธชววถ (BioThai)

การใชสารเคมปราบศตรพชของสหรฐอเมรกา เปรยบเทยบ กอน (1995) และหลง (2006) การปลกพชจเอมโอเพอการคา

ฝาย ขาวโพด ถวเหลอง

+9 เทา

+7.9 เทา

+10.4 เทา

2006

1995






เ ร อ ง

23

นำมนกำลงหมดโลก 30 ปขางหนา อารยธรรมนำมนจะสนสด

จากการคาดการณของผเชยวชาญเรองพลงงานหลายสำนก ตางยนยนวานำมนและผลตภณฑจากเชอเพลงฟอสซลกำลงจะเหอดหายไปจากโลกในอกไมกสบปขางหนา องคกรทปรกษาดานความมนคงของสหรฐอเมรกาไดสงคำเตอนไปยงรฐบาลของพวกเขาวา ระบบเศรษฐกจทตงอยบนฐานของนำมนนนจะสนสดลง

ในอก 20–30 ปขางหนา สหรฐอเมรกาจะตอง เสาะแสวงหาและเรมตนหาทางเลอกดานพลงงานอยางจรงจงโดยทนท ประเทศไทยเปนประเทศทพงพาการนำเขานำมนมากทสดในเอเชย ตวเลขเมอป 2548 เรานำเขานำมนสงเปนอนดบ 10 ของโลก หรอประมาณ 1.8% ของโลก ทงๆ ทมรายไดประชาชาตอยในอนดบท 32 ของโลก30 เมอราคานำมนเพมขน ประเทศไทยจะเปนประเทศทไดรบผลกระทบมากทสดประเทศหนงของโลก

29 http://www.nationmaster.com/graph/eco_gdp-economy-gdp-nominal 30 Country Watch Energy Forecast, April 2007

กราฟแสดงแนวโนมแหลงและปรมาณการผลตนำมน ป 1930-204029

(หนวย : พนลานบารเรล)

0

10

20

30

40

50

60

1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040

คาดการณการคนพบแหลงนำมน ในอนาคต

ความตองการใชนำมน

แหลงนำมนทคนพบแลว






เ ร อ ง

นำมนบนดน ไมใชทางออก ตองใชพลงงานมากกวาเพอผลตพชพลงงาน

หากเราประสงคจะนำพลงงานทไดจากพชตางๆ มาใชแทนนำมน โดยใชระบบการเกษตรแบบทพงพาเครองจกรกลการเกษตร ปย และสารเคมการเกษตร เชนเดม เราจะพบวาตองใชพลงงานจำนวนมากกวาเพอผลตพลงงานทจะไดรบจากพชเหลานนเสยอก ตวอยางเชน

• ขาวโพด ตองการพลงงานจากนำมนสงมากกวา 29% ของผลผลตขาวโพดเมอแปลงเปนพลงงาน

• ถวเหลอง ตองใชพลงงานมากกวา 27% ใน การผลต ถาเทยบกบพลงงานทไดรบ

• ทานตะวน ตองการนำมนสงมากกวา 118%32

การปลกพชพลงงาน เปนความหวงของการทดแทนเชอเพลงฟอสซลไดจรงระดบหนง แตวถการผลต พชพลงงานนนตองใชแนวทางเกษตรกรรมยงยนทไมตองใชสารเคมการเกษตร

กราฟแสดงเชอเพลงทไดจากพชชนดตางๆ ตอพนท 1 เฮกตาร31

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

31 Global Biofuel Trends 2007, World Resources Institute 32 Pimentel and Tad W Patzek, Natural Resources Research (Vol. 14:1,

65-67)






เ ร อ ง

25

เกษตร อาหาร นำมน ใชนำมน 400 แกลลอน ผลตอาหารใหคนเดยวกน

ระบบเกษตรกรรมและระบบอาหารของเรา พงพานำมนยงกวาทเราคาดคด เชน ใชในการผลตปย33 สารเคมกำจดศตรพช ชลประทาน เครองจกรกลการ เกษตร การขนสง บรรจภณฑ และการเกบรกษา การเกษตรของประเทศตางๆ เรมผกพนกบนำมนมากขน นบตงแตยคปฏวตเขยวเปนตนมา จากการศกษาพบวาการเกษตรแบบปฏวตเขยวนน เพมการใชพลงงานโดยเฉลยประมาณ 50 เทาของการเกษตรแบบดงเดม ในบางกรณนน (เชน การเกษตรในประเทศสหรฐอเมรกา) มการใชพลงงานสงกวาถง 100 เทา หรอมากกวา34

จากการศกษาในสหรฐอเมรกาพบวาการผลตอาหารสำหรบคนอเมรกน 1 คนนน ตองใชนำมนประมาณ 400 แกลลอนตอป โดย 31% เปนการใชพลงงานสำหรบการผลตปยเคม 19% สำหรบเครองจกรกล

การเกษตร 16% สำหรบการขนสง 13% สำหรบชลประทาน 8% สำหรบการเลยงสตว และ 5% สำหรบการทำใหผลผลตแหง (crop drying) หากใชตวเลขเฉลยการใชพลงงานในการผลตอาหารสำหรบคนไทย 1 คน รบประทานไดเพยงพอใน ระบบการผลตแบบปฏวตเขยว (ใชปยเคมและสารเคมกำจดศตรพช) จะตองใชนำมนประมาณ 200 แกลลอน

33 ตวอยางเชน ปยไนโตรเจน 1 กโลกรม ใชนำมนดเซล 1.4–1.8 ลตร ในการ ผลต (ไมนบแกสธรรมชาตซงใชในกระบวนการผลต) source: Washington Post http:/www.theviewfromthepeak.net/index2.html

34 Constraints on the Expansion of Global Food Supply, Kindell, Henry H. and Pimentel, David. Ambio Vol. 23 No. 3, May 1994. The Royal Swedish Academy of Sciences. http://www.dieoff.com/page36htm






เ ร อ ง

พนทพชพลงงานเพมมากขน ราคานำมนเพม พนทปลกพชพลงงานขยายทวโลก

นบตงแตนำมนมราคาเพมขนอยางกาวกระโดดเมอป 2004 เปนตนมา ประเทศตางๆ ไดนำเอาพชอาหารปรบเปลยนมาเปนพชพลงงานเพมขน เชน ในสหรฐอเมรกาและยโรป และหลายประเทศไดเพมพนทปลกพชพลงงาน เชน อนโดนเซย เปนตน

การผลตเอทานอลและไบโอดเซลจากพช

01975 1980 1985 1990 1995 2000 2005

10

20

30

40

Bioethanol

Biodiesel

01975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020

10

20

30

40

BioethanolBiodiesel

การผลตเอทานอลและไบโอดเซลในอนาคต






เ ร อ ง

27

ผลกระทบจากการเปดเสร เมอเกษตรกรไทยถกตกระหนาบทกดาน

การเปดเสรการเกษตรภายใตขอตกลงการคากบ ตางประเทศ โดยทไมมนโยบายดานความมนคง ทางอาหาร การวางหลกเกณฑสขอนามย และการ คมครองเกษตรกรอยางเพยงพอ สงผลใหเกษตรกรจำนวนไมมากนกทไดรบประโยชน แตเกษตรกร สวนใหญของประเทศไดรบผลกระทบ

การเปดเสรกบประเทศสหรฐอเมรกา ยโรป และญปน จะทำใหประเทศไทยตองยอมรบกฎหมายทรพยสนทางปญญาททำใหเกดการผกขาดเรองพนธพช การจดสทธบตรสงมชวต การเขามาใชประโยชนจากทรพยากรชวภาพของไทย และอาจรวมถงการเขามาลงทนในภาคการเกษตรของคนตางชาต






เ ร อ ง

การเปดเสรภายใตขอตกลงในระดบภมภาค เชน “อาฟตา” (AFTA–ขอตกลงเขตการคาเสรอาเซยน) “แอคเมค” (ACMECS–ยทธศาสตรความรวมมอทางเศรษฐกจ อระวด–เจาพระยา–แมโขง หรอ Ayeyawady–Chao Phraya–Mekong Economic Cooperation Strategy) ทำใหสนคาเกษตรราคาถก เชน ขาว ขาวโพด ถวเหลอง ฯลฯ จากประเทศ เขมร ลาว และพมา หลงไหลขามพรมแดนมายงประเทศไทย นอกเหนอจากน เกษตรกรทปลกปาลมนำมน พช-ผกเมองหนาว เลยงวว องน มนฝรง จะไดรบผล

กระทบจากสนคาเกษตรราคาถกจากจน มาเลเซย ออสเตรเลย และนวซแลนด ตวอยางผลผลตทเคยคาดวาเมอเปดเสร จะทำใหเกษตรกรไทยขายผลผลตมราคาดขน เชน ราคา ไมผลของไทย เชน ทเรยน มงคด เงาะ ลำไย ลนจ ลวนแลวแตมราคาตำสมำเสมอ ทงๆ ทประเทศไทยลงนามความตกลงเขตการคาเสรกบจน ออสเตรเลย นวซแลนด และญปน มานาน 2–6 ปแลวกตาม

35 ราคาผลผลตโดยเฉลยป 2551–2552 เปรยบเทยบกบราคาขาว, ขาวโพด, ถวเหลอง จากประเทศกมพชาและลาว เปรยบเทยบราคาปาลมกบมาเลเซย นมกบออสเตรเลย และบรอคโคลกบประเทศจน

ตารางแสดงราคาผลผลตการเกษตรของไทยเปรยบเทยบกบการนำเขา35

ผลผลต ราคาของไทย ราคาประเทศอน

ขาว 8,000–12,000 บาท/ตน 6,000–7,000 บาท/ตน

ปาลม 3–6 บาท/กก. 2–4 บาท/กก.

นม 18 บาท/กก. 10 บาท/กก.

ถวเหลอง 18 บาท/กก. 9–10 บาท/กก.

ขาวโพด 5–6 บาท/กก. 3 บาท/กก.

บรอคโคล 40 บาท/กก. 11 บาท/กก.






เ ร อ ง

29

บรรษทกบการผลตอาหาร การเลยงไกของไทยใชเกษตรกรเพยง 7,500 ราย

การผลตแบบบรรษท เขามามบทบาทในการผลตสนคาเกษตรมากยงขนเปนลำดบ การผลตโดยเกษตรกรรายยอยจะถกแทนทดวยการผลตแบบบรรษทซงไมตองการใชแรงงานเกษตรกรเปนจำนวนมาก ตวอยางเชนการเลยงไกของประเทศไทยนนใชเกษตรกรเพยง 7,500 ครอบครวเทานน ในขณะทการเลยงกงแบบสมยใหม ใชคนเพยง 30,000 ครอบครว36 เกษตรกรถกผลกใหออกไปจากภาคเกษตรกรรม หรออาจจะยงอาศยอยในทองถนกตองอยรอดดวยการประกอบอาชพอน จำนวนเกษตรกรทเคยมมากกวาครงหนงลดเหลอเพยงไมถงครงหนงของจำนวนประชากร และเวลาในการทำการเกษตร

ของเกษตรกรรายยอยยงนอยลงเมอเปรยบเทยบกบการใชแรงงานทงหมด คลนแหงการเปลยนแปลงจะรนแรงยงขนในทศวรรษขางหนา เพราะบรรษทกำลงรกคบเขาไปควบคมการทำนาซงเปนหวใจของระบบการผลตอาหาร เชนเดยวกบทประสบผลสำเรจในสาขาพชผก พชไร และเลยงสตว โดยผลกดนใหรฐบาลเปลยนแปลงระบบการปลกขาว หนมาใชพนธขาวลกผสมทไมสามารถเกบรกษาพนธขาวไวไดอกตอไป เกษตรกรจำนวนมากทเหลออยจะกลายสภาพเปนเกษตรกรรบจางในระบบพนธสญญา หรอตกอยภายใตพนธนาการเพราะตองพงพาเมลดพนธ ปจจยการผลต และ ระบบตลาดของบรรษท 36 ขอมลจากสำนกงานเศรษฐกจการเกษตร

ปลกขาว 3.72 ลานครอบครว

เลยงไก 7,484 ครอบครว

เลยงกง 31,000 ครอบครว






เ ร อ ง

นอกเหนอจากระบบการผลตแลว ระบบการตลาด โดยเฉพาะอยางยงระบบคาปลกไดถกครอบครองโดยบรรษท ดสเคาทสโตร และคอนวเนยนสโตร กระจายยดครองถนนและสแยกสำคญในกรงเทพฯ ขยายเขาไปในทองถน และรกคบเขาไปถงระดบ หมบาน ประมาณการวาตลาดมากกวาครงหนงของสนคาโภคภณฑทงหลายอยในมอของ“โมเดรนเทรด” เหลานแลว และกำลงขยายออกไปควบคมตลาด

สวนใหญได ภายในระยะเวลาไมถง 10 ปขางหนา รานคาปลกรายยอย ตลาดสด ตลาดนด แผง ขางถนน ถกเบยดขบออกไปอยางรวดเรว ขณะน บรรษทเหลานกำลงผลตสนคายหอของตวเองในสดสวนมากขนๆ เชนเดยวกบเรมตนจางใหเกษตรกรทำการเกษตรในระบบพนธสญญาเพอปอนตลาดของตน

การผกขาดระบบการคา “โมเดรนเทรด” ยดครองระบบการกระจายอาหาร

ทมา: กรมพฒนาธรกจการคา กระทรวงพาณชย 2550

2540 2541 2542 2543 2544 2545 2546 2547 2548

ไฮเปอรมารเกต - บกซ - เทสโก โลตส - คารฟ - แมคโคร

โมเดรน รเทล เทรด • ไฮเปอรมารเกต • ซปเปอรมารเกต - ทอปส - ฟดแลนด • คอนวเนยนสโตร - เซเวน อเลฟเวน - แฟมล มารท






เ ร อ ง

31

ผบรหารรานสะดวกซอประกาศวา เครอขายรานคาของพวกเขานน มใชแคเพยงเปนรานคอนวเนยนสโตร แตเปน “คอนวเนยนฟดสโตร”37 นนหมายความวา บทบาทของบรรษทจะมใชแคเพยงควบคมระบบการผลตอาหารเทานน แตควบคมการกระจายอาหาร รวมถงกำหนดวฒนธรรมอาหารในทายทสดดวย

นอกจากน การควบคมระบบการตลาดดงกลาวจะสงผลตอระบบอาหารและวฒนธรรมอาหารของทองถนทงระบบ เชน ไมมพนทสำหรบผกพนบานตางๆ การลดลงของความหลากหลายของอาหารทองถน รวมถงพฤตกรรมการบรโภคทจะถกปรบเปลยนไปตามการกำหนดของบรรษท สถานะของระบบอาหารและวฒนธรรมอาหารทองถนจะเปนอยางไร ทามกลางการเปลยนแปลงน

37 คำอภปรายของ นายกอศกด ไชยรศมศกด ในการอภปรายครบรอบ 60 ป คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 21 มกราคม 2552






เ ร อ ง

การผกขาดอาหารและเกษตร คาปลก เมลดพนธ และสารเคม อยในมอบรรษท

ระบบอาหารอยในมอของบรรษทขนาดใหญ บรษทเหลานมอทธพลทางการเมองและการกำหนด นโยบายมาก เชน บรษทวอลมารท มยอดขายปละ 391,135 ลานเหรยญสหรฐ มขนาดเศรษฐกจใหญกวาแอฟรกาใต อหราน อารเจนตนา ฟนแลนด ไทย มาเลเซย ฟลปปนส เปนตน

38 ETC (2008) Who Owns Nature? Corporate Power and the Final Frontier in the Commodification of Life

การคาเมลดพนธและสารเคมการเกษตรของโลก อยภายใตบรษทไมกบรษทเทานน เชน มอนซานโต ดปองท และซนเจนตา ทง 3 บรษทคมการคา เมลดพนธของโลกไวเกอบครงหนง โดยเฉพาะตลาดพชจเอมโอนน 80% อยในมอของบรษทมอนซานโตบรษทเดยว38

Top 10 Share of Global Preprietary Seed Market

Other 33%

Monsanto 23%

DuPont 15% Syngenta

9%

Group Limagrain

9%

takii <2% DLF-Triflum <2%

Sakata <2% Bayer Crop Science 2%

KWS 3% Land ùO Lakes 4%

Global Agrochemical Market 2007 Sales

Other 11%

Bayer 19%

Syngenta 19%

BASF 11%

Dow AgroSciences

11%

Monsanto 9%

Arysta Lifescience 3%

Sumitomo Chemical 3%

Nufarn 4%

DuPont 6%

Makhteshion Agan 5%

Company 2007 Food Sales 2007 Total Sales Grocery as % of US$ millions US$ millions Total Sales 1. Walt-Mart (US) 180,621 391,135 46 2. Carrefour (France) 104,151 141,087 74 3. Tesco (UK) 72,970 100,200 73 4. Schwarz Group (Germany) 58,753 70,943 83 5. Aldi (Germany) 55,966 65,251 86 6. Kroger (US) 52,082 73,053 71 7. Ahold (UK) 50,556 62,614 81 8. Rewe Group (Germany) 49,651 56,324 88 9. Metro Group (Germany) 49,483 73,538 71 10. Edeka (Germany) 45,397 51,272 89 Total Top 10 719,630 1,085,417






เ ร อ ง

33

อาณานคมยควกฤตอาหาร ประเทศรำรวยยดครองทดนเพอทำเกษตรกรรม

39 วรากรณ สามโกเศศ, มตชน, 24 กรกฎาคม 2551 40 Julian Borger, diplomatic editor, The Guardian, Sat 22 Nov 2008

วกฤตอาหารและพลงงานทเกดขนเมอป 2550–2551 ทำใหเกดความไมมนคงทางอาหารขนในหลายประเทศ ประเทศผผลตนำมน ประเทศอตสาหกรรมและประเทศทไมสามารถผลตอาหารไดเพยงพอ เรมกระบวนการเขามาเชาทดน และลงทนทำการเกษตรในตางประเทศอยางขนานใหญ ประเทศไทยกเปนเปาหนงของการเขามาลงทนของตางชาตเชนเดยวกน

ซาอดอาระเบยกำลงหาลทางสรางรวมมอกบบรษทยกษใหญดานพลงงานของประเทศอนโดนเซย คอ Medco Group ในการทจะใชทดนบรเวณ Papua ประมาณไมตำกวา 6.25 ลานไร เพอปลกขาว39 บรษท แดว โลจสตกส ของเกาหล วางแผนจะเชา ทดนขนาด 6.25 ลานไร นาน 99 ป ในประเทศ มาดากสการเพอปลกขาวโพด และปาลมนำมน40 จนกกำลงพยายามซอหรอเชาทดนในแอฟรกา และ เอเชยตะวนออกเฉยงใตเพอปลกถวเหลองและพชนำมน โดยขณะนไดตกลงกบรฐบาลลาว ในการใชพนทกวา 1 ลานไรแลว






เ ร อ ง

กลมทนตะวนออกกลางไดเขามาหาลทางและแสดงเจตจำนงหลายครงในการใชพนทของประเทศไทย ในการผลตอาหารเพอสรางหลกประกนความมนคงทางอาหารของตน เชน เดนทางเขามาพรอมกบอดตนายกฯ ทกษณ เพอขอเชานาและรบจดการผลผลตขาวของไทย กลมประเทศคณะมนตรความมนคง อาวอาหรบ(จจซ) 6 ประเทศ ทำหนงสอถงทางการ

ไทยแสดงความสนใจในการเขาทำฟารมเลยงสตวและทำนาปลกขาวในประเทศไทย กลมทนบาหเรนตกลงรวมกบบรษทเจรญโภคภณฑในการจดทำโครงการเลยงสตวในพนทภาคใตของประเทศไทย เปนตน41

41 www.biothai.net

ทางออก/ตนแบบ






เ ร อ ง






เ ร อ ง

37

เปาหมายชวต ระบบเกษตรและอาหารของลงฉลวย แกวคง42

ในขณะทมหาวทยาลย สถาบนวจยการเกษตรระหวางประเทศ พฒนางานวจยเพอเพมผลผลตตอไร และสรางรายไดใหกบเกษตรกรเปนเปาหมายสงสด แตคณลงฉลวย แกวคง ซงทำการเกษตรททานตงชอวา “พทธเกษตรกรรม” หรอ “ประมง-นา-สวน” นน ทานกลบเหนวาระบบเกษตรกรรมและระบบอาหารของทานนนเปนไปเพอ 1) มนษยสมบต เพราะวถเกษตรกรรมของทาน สามารถตอบ

สนองตอขาวปลาอาหารตอตวทานและครอบครวไดอยางเพยงพอตามพนฐานของมนษย

2) สวรรคสมบต เมอถงพรอมดวยมนษยสมบต ทนาเปนเหมอน

สรวงสวรรค กระตอบเปนเหมอนวมาน ภรรยาเปนนางฟาอยขางกาย

3) นพพานสมบต เมอจตใจสงบทามกลางธรรมชาตยอมเกอกล

ตอการเจรญสต เมอนนนพพานสมบตกเปนทหมาย

ระบบเกษตรกรรมและอาหารนน เปนฐานรากของระบบชวตของคน ชมชน และสงคม ระบบเหลานควรเปนไปเพอเกอกลใหมนษยทงหมดพฒนาตนเองไปสเปาหมายสงสด ตามความเชอของแตละคนนนเอง

42 คณลงฉลวย แกวคง เกษตรกร อ.ไพศาล จ.นครสวรรค ทานเสยชวตแลวเมอ ป 2549 อานชวตของทานไดจาก “พทธเกษตรกรรม” จดพมพโดย เครอขายเกษตรกรรมทางเลอก, 2539






เ ร อ ง

ตนแบบระบบเกษตรชาวบาน ผลผลตขาวสงมากกวา 2 ตน/ไร โดยไมใสปยฉดยา

พอแดง หาทว อาย 56 ป เกษตรกรบานสขสมบรณ ต.บงมะแลง อ.สวางวระวงศ จ.อบลราชธาน ปลกขาวในนาทาม โดยใช “พนธอเตย” ทคดพนธเอง ใชนำหมกชวภาพและสมนไพรควบคมแมลงททำขน

43 เปนการเรมตนทดลองในปแรกและทำการทดลองในพนทนอยกวา 1 ไร ขอมลจากโครงการขาวปลาอาหารอสานมนยน จ.อบลราชธาน, ภายใตแผนงานฐานทรพยากรอาหาร, สสส.

44 ตวเลขผลผลตขาวเฉลย ไดจาก FAO, ผลผลตขาวในประเทศไทย ไดจากสำนกงานเศรษฐกจการเกษตร, ผลผลตขาวลกผสมของซพ ไดจากการสำรวจสนามโดย มลนธชววถ (BioThai)

ระบบการปลก ผลผลตขาว (กก./ไร)44

พอแดง หาทว - อบลราชธาน 2,200

สหรฐอเมรกา 1,245

ญปน 1,026

จน 1,009

ซพ - ขาวลกผสม 958

เวยดนาม 771

ขาวนาปรง - ประเทศไทย 750

เฉลยผลผลตขาว - ประเทศไทย 415

เอง ไดผลผลตขาวสงถง 2,200 กก./ไร สงกวาผลผลตเฉลยขาวลกผสมของบรษท 2.3 เทา สงกวาผลผลตขาวเฉลยของสหรฐอเมรกา 1.7 เทา โดย ไมตองพงพาปยเคมและสารเคมการเกษตรเลย43






เ ร อ ง

39

ชาวนาอบลราชธาน กำลงเกบเกยวขาวจากนาทาม

ผลผลตขาวทไดของพอแดงและสมาชกจำนวนหนง เกดขนเพราะความรวมมอในการอนรกษ “ระบบ นเวศทาม” ผสมผสานกบการใชเทคโนโลยแบบชววถ โดยไมจำเปนตองพงพาเทคโนโลยของบรรษท

พนทปลกขาวจำนวนมากในอดตของประเทศมลกษณะของระบบนเวศเชนเดยวกบพนททาม แตปจจบนถกเปลยนแปลงไปจนหมดสน โดยระบบชลประทานแบบใหมและการปลกพชเชงเดยว






เ ร อ ง

โรงเรยนฟนวถธรรมชาต คดพนธขาว ใชปยธรรมชาต บชาแมโพสพ

มลนธขาวขวญ จ.สพรรณบร ไดจดตงโรงเรยนชาวนาขนเพอฝกฝนชาวนาใหกลายเปนนกปรบปรงพนธ เสาะหาจลนทรยธรรมชาตเพอผลตนำหมกชวภาพ เรยนรระบบนเวศในนาขาว ฟนจตวญญาณแมโพสพ แมธรณ และแมคงคา ผลตนกเรยนชาวนาออกไป รนแลวรนเลา เพอฟนแผนดนและเกษตรกรรมท อาบดวยสารเคมใหกลบมาอดมสมบรณดงเชนอดต และพรอมทจะเผชญหนากบโลกปจจบนและอนาคต จากการสงเสรมการปลกขาวแบบชววถ ของมลนธขาวขวญ ทสพรรณบร-พจตร โดยจดกระบวนการ

เรยนร พฒนาเทคนคการทำนาโดยการคดเมลดขาวจากขาวกลอง หมกฟาง ใชปยอนทรย และนำหมกชวภาพจากจลนทรยทพฒนาขนเอง พบวาใหผลผลตสงกวาการปลกขาวโดยใชพนธขาวลกผสม 40% และตนทนการผลตตำกวา 3.3 เทา 45 ขอมลผลผลตและตนทนไดจาก มลนธขาวขวญ และสถาบนการจดการความร

เพอสงคม สกว., ราคาขาวและตนทน เปนขอมลป 2549

เกษตรกร ตนทนรวม ผลผลต ราคาขาว รายได/ไร กำไร/ไร (กก.) บาท/ตน

นกล สระโจมทอง 1,360 1,200 6,000 7,200 5,840

สทน ขนไมงาม 1,360 1,250 6,000 7,500 6,140

สมาน ไตรภาพ 1,360 1,350 6,000 8,100 6,740

เสรม นกฟอน 1,362 1,400 6,000 8,400 7,038

สนน เวยงขำ 1,360 1,500 6,000 9,000 7,640

สนชย บญอาจ 1,275 1,600 6,000 9,600 8,325

เฉลย 1,346 1,383 6,000 8,300 6,954

ผลผลต ตนทน และกำไรจากการปลกขาวนกเรยนโรงเรยนชาวนา45






เ ร อ ง

41

โรงเรยนชาวนาแหงน สรางนกเรยนชาวนารนใหมออกไปรนแลวรนเลากลายเปนมหาวทยาลยทสรางใหนกศกษาทกคนกลบไปทำการเกษตรและภาคภมใจกบการเลอกวถชวตชาวนา






เ ร อ ง

เครอขายเกษตรกรรมทางเลอก ขบวนการเพอสงคมใหม

ความลมเหลวของเกษตรกรรมแบบปฏวตเขยว ความไมเปนธรรมของนโยบายการพฒนาทเนนการสงออก อมชธรกจการเกษตรขนาดใหญ และปลอยใหบรรษทขามชาตเขาอทธพลเหนอระบบเกษตรกรรมและอาหาร ทำใหผนำเกษตรกร องคกรพฒนาเอกชน และกลมนกวชาการกลมหนง กอตง “เครอขายเกษตรกรรมทางเลอก” ขนเมอป 2532

เครอขายนเรมตนจากการแลกเปลยนประสบการณในการทำการเกษตรทพงพาตนเองในระดบหมบาน และตอมาขยายออกมาเปนระดบภมนเวศ ระดบภาค และระดบประเทศ จนปจจบนมเครอขายเกษตรกรทเกยวของหลายหมนครอบครว ครอบคลม ทกภาคของประเทศ สมาชกของเครอขายไดพฒนาศนยเรยนรเกษตรกรรมยงยนขนในพนทตางๆ สราง






เ ร อ ง

43

เครอขายการผลตและขยายแนวความคดเกษตรกรรมอนทรย พฒนาระบบมาตรฐานเกษตรกรรมอนทรย (มกท.) สรางตลาดผลผลตปลอดสารเคมในพนทตางๆ บกเบกการสงออกไปยงตลาดทยตธรรม (แฟรเทรด) ในตางประเทศ จดงานสมชชาทางวชาการ ขบเคลอนแผนพฒนาระดบประเทศ เชน ผลกดนใหเกษตรกรรมยงยนมเปาหมายในเชงพนทอยางชดเจนในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 8 ตลอดจนการคดคานกฎหมายสทธบตร และการเปดเสรการคาและการลงทนภาคการเกษตร เปนตน

เครอขายเกษตรกรรมทางเลอกนอกจากเปนเครอขายแรกทบกเบกเกษตรกรรมยงยนในประเทศไทยแลว ยงเปนขบวนการทางสงคมทผสมผสานการพฒนาเทคโนโลยทางเลอก สรางตนแบบของเกษตรกรและ ชมชน พฒนาการตลาดทางเลอก และขบเคลอนนโยบายไปพรอมๆ กน เครอขายเหลานจะเปนรากแกวของการสรางความมนคงทางอาหาร ตงแตระดบครอบครว ชมชน และเปนสวนหนงของขบวนการสรางสงคมใหมทเปนธรรมและมความสข






เ ร อ ง

พยงค ศรทอง บณฑตรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร เรมตนบกเบก “โครงการสมาชกผกประสานใจผผลตเพอผบรโภคและสงแวดลอม” โดย รวบรวมเกษตรกร 8 ราย อ.ดานชาง จ.สพรรณบร ปลกผกอนทรยสงใหกบผบรโภคจำนวน 49 ราย46 ในเขตกรงเทพมหานคร ผบรโภคจะรบผกทกชนด ทเกษตรกรปลกได ผผลตจะไดรบคาตอบแทนทเหมาะสมและรายไดประจำจากการสงผกใหสปดาหละ 1–2 ครง พวกเขารบรขาวสารและสถานการณระหวางกนผานจดหมายขาวเลกๆ ทโครงการเปน ผจดทำ เราตองการชวยกนสนบสนนใหเกดโครงการดๆ เชนน ใหเกดขนมากๆ สงคมไทยตองการระบบตลาด รปแบบอนบางทไมใชระบบอาหารทผานศนยการคาขนาดใหญ หรอรานคาปลกในเครอขายของบรรษทยกษใหญทางการเกษตร ทมเปาหมายพฒนาเรอง ผลกำไรมากกวาฟนฟคณภาพชวตของเกษตรกร รายยอย

ระบบอาหารประสานใจ ความเชอมโยงระหวางผผลต ถงผบรโภค

ในอดตเกษตรกรเปนผผลตและผบรโภคอาหารจากไรนาของตนเอง เมอชมชนขยายตวมากขนเรมมการแลกเปลยนสนคา-อาหารระหวางชมชน แตความรบผดชอบทางจรยธรรมระหวางกนยงคงดำรงอยผานวถวฒนธรรมของทองถน เมอระบบตลาดทมการแสวงหาเงนตราและผลกำไรเขาครอบงำ ความรบผดชอบทางจรยธรรมระหวางผผลตและผบรโภคหายไป ผบรโภคสวนใหญไมรบรขอมล ไมเดอดรอนกบความทกขยากของเกษตรกร ปญหาของเกษตรกรไมใชธระของพวกเขา นจง มใชเ รองแปลกทเกษตรกรจำนวนมากกไมรบร ไมรบผดชอบใดๆ กบสารพษทสะสมในอาหาร ซงสงออกไปขายตาม “ตลาด” ตางๆ 46 ตวเลขเมอป 2551






เ ร อ ง

45

มหศจรรยพนธกรรมพนบาน ขาวพนบาน มคณคาทางโภชนาการสงกวาขาวทวไปหลายเทา

แผนงานฐานทรพยากรอาหาร ภายใตการสนบสนนของ สสส. ไดนำพนธขาวพนบานทชาวนาไดรวมกนอนรกษเพอตรวจวเคราะหทางโภชนาการ พบวา

ขาวพนบานสวนใหญมคณคาทางโภชนาการสงกวาขาวทวไปหลายเทาตว บางสายพนธนนมศกยภาพในการปองกนและรกษาโรคไดดวย

47 สงขาวพนเมองไปตรวจทสถาบนวจยโภชนาการ มหาวทยาลยมหดล ป 2551

คณคาทางโภชนาการของขาวกลองพนบานเปรยบเทยบกบขาวกลองทวไป47

คาเฉลยขาวทวไป 0.42 0.1 ไมพบ ไมพบ 0.03

หนวยเขอ 1.22 0.5 0.0052 0.0144 0.7873

หอมมะล 1.02 ไมพบ 0.0031 0.0095 0.3766

หอมทง* 0.26 0.38 ไมพบ ไมพบ 0.0118

ปองแอว* 0.24 ไมพบ ไมพบ ไมพบ 0.0089

ชอขง 0.8 ไมพบ 0.0041 0.0103 0.1788

เลาแตก 0.91 0.06 0.0049 0.0085 0.3092

กำเปลอกดำ 0.95 0.08 0.0118 0.2401 0.1946

มนเปด* 0.2 ไมพบ ไมพบ 0.0045 0.026

ปกาอำปล* 0.46 ไมพบ ไมพบ 0.0036 0.0226

หอมมะลแดง 1.2 0.43 0.0033 0.0091 0.3366

ชอพนธ คณคาทางโภชนาการ (หนวย : มลลกรม/100 กรม)

เหลก ทองแดง เบตาแคโรทน ลทน วตามนอ

* ตวอยางทนำไปวเคราะหเปนขาวขดขาว ดงนนจงตองมการสงไปวเคราะหใหมอกครง






เ ร อ ง

• ขาวหนวยเขอ หอมมะลแดง หอมมะลทวไป

เหนยวกำเปลอกดำ เหนยวเลาแตก และชอขง มธาตเหลกสง 2.9–1.9 เทาของขาวเจากลองทวไป

• ขาวเหนยวกำเปลอกดำ มเบตาแคโรทนซงเปน

สารตงตนของวตามนเอสงถง 3.81 เทา ขาว หนวยเขอ 1.68 เทา และขาวเลาแตก 1.58 เทา

• ขาวเจาหนวยเขอ มวตามนอสงถง 26.2 เทา

ขาวหอมมะลแดงและมะลดงเดม 11–12 เทา ขาวเหนยวเลาแตก 10.3 เทา ขาวเหนยว กำเปลอกแดง 6.5 เทา และชอขง 6 เทา

• ขาวหนวยเขอ หอมมะลแดง เหนยวหอมทง

มสารทองแดงสงถง 5–3.8 เทา โดยภาพรวม ขาวพนเมองมสารแอนตออกซแดนทมากกวาขาวทวไปหลายเทา นอกเหนอจากนขาวบางสายพนธ เชน หอมมะลแดง เมอนำไปทดสอบในระดบหลอดทดลอง พบวาขาวทหงสกแลวมการเพมขนของระดบของนำตาลกลโคสในชวงเวลา 20 นาทแรกคอนขางชา และปรมาณนำตาลกลโคสหลงจากยอยผานไป 2 ชวโมงมคานอยมาก จงเปนขาวทเหมาะกบการสงเสรมใหผบรโภคทอยในภาวะปกต หรอผปวยเบาหวานชนดท 2 รบประทาน






เ ร อ ง

47

ศกยภาพไมผลเมองรอน ตลาด “นำมงคด” มมลคา 80,000 ลานบาท

ประเทศทปลกมงคด สวนใหญเปนประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใต โดยประเทศไทยเปนประเทศ ทปลกมงคดมากทสดในโลก ผลผลตจากมงคดไทยถกสงไปแปรรปทำเปนนำมงคดขาย โดยบรษทใน สหรฐอเมรกา มยอดขายประมาณ 80,000 ลานบาท/ป ดร.เจมส ดค (James Duke) นกพฤกษศาสตรชาตพนธจากมหาวทยาลยแมรแลนด และทำงาน ใหกบกระทรวงเกษตรของสหรฐอเมรกา รวบรวม คณสมบตดานตางๆ ของมงคดจากภมปญญาทองถนและงานวจยทเกยวของ พบวา มคณสมบตตางๆ มากถง 138 รายการ48

ในป 2552 ราคามงคดแมไมตกตำมากนก แตชาวสวนภาคใตและตะวนออกขายไดในราคากโลกรมละ 4 บาท ชาวสวนจำนวนมากไดโคนสวนมงคดและทเรยน หนไปปลกปาลมตงแตปลายป 2550 ประเทศไทยยงมความหลากหลายทางชวภาพอกเปนจำนวนมาก แตนาเสยดายทเราไมไดนำมาใชประโยชนทงในแงอาหาร ยา และอนๆ อยางเทาทควรจะเปน

48 เชน Nexium, Prevacid Aciphex and other proton pump inhibitors/Zantac, Pepcid and other H2 blockers/Singulair, Prednisone, Lotrisone, Topicort, Cutivate/Allegra, Zyrtec, Claritin, Clarinex and other antihistamines,/Iprolene and other topical corticosteroids used for skin conditions (eczema, psoriasis, seborrhea)/Valium, Xanax, and other minor tranquilizers/Tegretol, Neurontin and other antiepileptic drugs when used for chronic pain relief/Anusol and other hemorrhoid preparations/Prozac, Zoloft, Paxil, Lexapro and other antidepressants when used for dysthymia and anxiety states/Vicodin, Percocet, Duragesic patches, Methadone and other narcotics used for pain control/Celebrex, Vioxx, Bextra, Naproxen, Arthrotec, Ibuprofen and other anti-inflammatories used for musculo-skeletal pain and inflammation control or menstrual pain./Ultram, Talwin, and non-opiod pain preparations/Midrin, Fioricet, Imitrex, Amerge, Maxalt, Zomig and other seretonergic migraine headache preparations. Lipitor, Zocor, Pravacol and other lipid-lowering agents./Valtrex for herpes infections/Aricept, Cognex and other Alzheimer´s preparations เปนตน






เ ร อ ง

“นำพรก” สโลกาภวตน กนนำพรก รกษาความหลากหลายทางชวภาพ

มลนธชววถรวมกบเครอขายไดสำรวจสตรนำพรกในประเทศไทย พบวามนบพนนบหมนสตร แตละสตรนำพรกลวนแลวแตมคณสมบตจำเพาะ และทสำคญคอ นำพรกนนตองกนกบขาว และผก ซงมความหลากหลายเปนอยางมาก การรบประทานขาว-นำพรก-ผก และปลา หมายถง การรกษาวถชวตและชมชนของคนทปลกขาวหาปลา และชวยกนรกษาคณคาและความสำคญของความหลากหลายของพนธผกพนบานตางๆ ใหคงอยตอไปนนเอง

การปรบตวของนำพรกภายใตกระแสโลกาภวตน หรอการนำเอา “นำพรกสโลกาภวตน” นน อยทการ กลบมาหา “คณคาทแทจรง” ของนำพรก เชน การตระหนกถงคณคาทางสขภาพทงในแงโภชนาการ และสรรพคณทางสมนไพร รวมไปถงความสำคญของวฒนธรรมการบรโภคนำพรกทเกอกลตอการรกษาความหลากหลายทางชวภาพ เปนตน การสรางความรความเขาใจและตอยอดพฒนาองคความรทเกยวกบนำพรก จะทำใหนำพรกกลบมามบทบาทและความสำคญตอคนรนใหมและครอบครวไทยยคปจจบน






เ ร อ ง

49

ชมชนแกปญหาทดน นวตกรรมการแกปญหาทดนโดยชมชนเกษตรกร

กลมออมทรพยบานบอกล-บานหวเปลว อ.สทงพระ จ.สงขลา กอตงเมอป 2533 สมาชกสวนใหญ เปนแรงงาน และเกษตรกรทมทดนนอยกวา 5 ไร พวกเขาปองกนไมใหทดนหลดมอจากคนในชมชนไปสคนนอก โดยจดตงกองทนเพอซอทดนจากสมาชกทคดจะขายทดนเพราะปญหาหนสน สมาชกและลกหลานในครอบครวสามารถทำกนในทดนของตนไดตอไป และไดรบสทธทจะซอทดนเหลานคน ชมชนเหลานคอ คนกลมแรกทรวมตวกนไปชวยคนนอกชมชนทประสบภย เชน เมอเกดนำทวมใหญทหาดใหญ และเกดสนามทจงหวดพงงา49

49 สามารถ สะกว, โครงการผกพนบานและอาหารทองถน คาบสมทรสทงพระ, 2552

50 สมจต คงทน, กลมปฏบตงานทองถนไรพรมแดน, 2552

เมอป 2538 ชาวบานเขวาโคก-เขวาทง ต.สระบว อ.ปทมรตน จ.รอยเอด ไดรวมตวกนตอสกบกลมทนทเขามาแยงชงพนทปาชมชนประมาณ 300 ไร ซงใชสำหรบเกบของปา เกบเหด เกบฟน ป 2542 นกเรยน คร และชาวบาน เขาไปขดขวางรถแทรกเตอรของนายทนทตองการไถปรบทดนในพนทดงกลาว จนถกฟองคดขอหาบกรก เหตการณดงกลาวทำใหชมชนทงหมดรวมตวกนเพอสนบสนนกนและกน โดยเมอป 2551 ทผานมา ชาวบานทมทนาจำนวนนอยไดรวมตวกน 35 ครอบครว (จากทงหมด 195 ครอบครว) ไดรวมแรงรวมใจกนทำนารวมในพนท ได 90 ไร โดยจายคาเชาแกเจาของนาไรละ 500 บาทบาง จายเปนคาขาวเปลอกบาง โดยความรวมมอของชาวบานเหลานนเองททำใหพวกเขาสามารถหยดยงกลมทนทจะเขามาแยงชงทรพยากรรวมของพวกเขาได50






เ ร อ ง

การเกบเกยวขาวในนารวม บานเขวาโคก-เขวาทง






เ ร อ ง

51

ปฏญญาแกนนคร51

พวกเรา ขบวนการเกษตรกรจากทวประเทศ ซงมารวมตวกน ณ ลานวฒนธรรม บงแกนนคร จงหวดขอนแกน บดนพวกเราไดผนกกำลงกาย กำลงใจ สตปญญา ดวยเอกภาพแหงการรบรตอปญหาความไมเปนธรรมในระบบเศรษฐกจทมตอเกษตรกรรายยอย พวกเรามความชดเจนวาการพฒนาเกษตรกรรมในประเทศไทยทผานมาโดยเนนเทคโนโลยสมยใหม ทงเครองจกรกลและสารเคมทางการเกษตร เพอ เขาสระบบตลาดทนนยมไดสรางความบอบชำใหกบเกษตรกรรายยอยอยางมาก กลไกการตลาด และการคาทไมเปนธรรมเปนปญหาทอยคชาวนามาทกยคสมย การเปลยนปจจยการผลตจากพนธพนบาน มาเปน พนธสมยใหม ทำใหเกษตรกรตกอยภายใตการครอบงำของบรษทการเกษตรขามชาต เมลดพนธอนเปนสญลกษณของความมนคงทางอาหารและศกดศรของเกษตรกร ไดสญหายไปจากชมชนทองถน วนนพวกเรามขอสรปรวมกนแลววา ทางเลอกของเกษตรกรทจะหลดพนไปจากชะตากรรมอนเลวราย คอการปรบเปลยนสวถทางการพงตนเองดวยระบบการผลตทสมดล ยงยน ใชพนธกรรมทองถน และ

ปจจยการผลตภายในชมชน เคารพตอระบบนเวศน และสภาพแวดลอม มสวนรวมในระบบตลาดทเปนธรรม ซงจะเปนหนทางรอดอยางมศกดศรของเกษตรกร ดงนน พวกเราขอประกาศวา ๑. เกษตรกรตองปรบเปลยนแนวคดมาสการพง

ตนเอง สรางระบบการผลตทหลากหลาย สอด คลองกบวถชวตวฒนธรรม และระบบนเวศนโดยเกษตรกรตองมอำนาจในการครอบครองและจดการปจจยการผลตเพอสรางความมนคงทางดานอาหารทงในระดบครวเรอน ชมชน และประเทศ

๒. ตองพฒนายกระดบองคกรเกษตรกร ใหมความ

สามารถจดการปจจยการผลตและการตลาด บนพนฐานการคาทเปนธรรมแกเกษตรกรและ ผบรโภค

๓. เกษตรกรตองเรงเสรมสรางความเขมแขงให

กบตนเอง ใหเกดกระบวนการเรยนร เพอใหมอำนาจตอรองในระบบตลาดทไมเปนธรรม และเพอปกปองสทธประโยชนของตนเอง โดยการเชอมโยงกบภาคพนธมตรตางๆ ทงขบวนการ

51 อานรายละเอยดทเกยวของเพมเตมไดท http://sathai.org/knowledge/01_policy/A12_EsanRice Declaration1.htm






เ ร อ ง

แรงงาน คนจนเมอง และกลมผบรโภค ตลอดจนเพอนมนษยชาต

๔. รฐตองคมครองสทธเกษตรกรและชมชน ในการ

รกษาพนธกรรมทองถน และความหลากหลายทางชวภาพ ภมปญญา วถชวต วฒนธรรมชมชน บนพนฐานแนวคดทนอมรบวา ทรพยากรชวภาพเปนสมบตสาธารณะ ตงอยบนฐานการแลก-เปลยน แบงปน เพอประโยชนของมนษยชาต ไมเปดโอกาสใหบรษทการเกษตร ตลอดจนอำนาจทางการเมองทแอบแฝงเขามาแสวงหาผลประโยชนผกขาดดวยการใชกฎหมายสทธบตร เปนเครองมอ

วนน เราจะหลอหลอมรวมจตใจ ผนกกำลงความรวมมอ ผลกดนใหเกดการปฏบตอยางเปนรปธรรม เพอสรางสรรควถชวตของเกษตรกรทสมดล ยงยน ดำรงอยอยางมศกดศร สรางสงคมแหงความสขและสมานฉนทตอไป ประกาศ ณ บงแกนนคร นครขอนแกน ๑๕ มนาคม ๒๕๕๒

เปาหมาย/ยทธศาสตร






เ ร อ ง

การสรางความมนคงและยงยนทางอาหาร ตองเปนไปเพอพฒนาสขภาพทางรางกาย จตใจ และปญญาของมนษย สรางความเปนธรรมทางสงคม และเปนมตรตอธรรมชาต การสรางชมชนและสงคมใหมตองไปใหพนจากระบบเกษตรกรรมแบบเคมและเทคโนโลย

ทไมเหมาะสมภายใตการครอบงำของบรรษท สรางระบบการตลาดทเปนความสมพนธทเกอกลระหวาง ผผลตและผบรโภค สงเสรมวฒนธรรมการบรโภค ในทศทางทไมลางผลาญธรรมชาต ไมทำรายตนเองและผอน

สรางชมชนและสงคมใหม พนจากวถการผลตและการตลาดททำลายคณคามนษยและธรรมชาต






เ ร อ ง

55

แนวปฏบตเพอสรางความมนคงและอธปไตยทางอาหารนน มดงตอไปน 1) ทำการเกษตรแบบยงยน โดยใชปยหมก ปย

ชวภาพ ปยอนทรย กำจดแมลงโดยชววถ หรอใชสมนไพรเพอควบคมศตรพช หลกเลยงการ ใชปยเคม สารเคมกำจดศตรพช และพนธพช ลกผสม-จเอมโอของบรรษท

2) พงพาตนเองดานพลงงาน โดยใชพลงงานทได

จากพช แรงงานสตวหรอแรงงานทหมนเวยนมาใชไดใหมประเภทตางๆ ลดการใชพลงงานจากเชอเพลงดกดำบรรพใหไดมากทสดเทาทจะทำได

3) วางแผนการผลตเพอใหมอาหารบรโภคไดใน

ระดบครวเรอนกอน โดยมการผลตทหลากหลายเพอตอบสนองทงในเรองอาหาร รกษาความหลากหลายทางชวภาพ และสามารถลดความเสยงจากเรองราคาตกตำไปไดพรอมๆ กน

4) สรางตลาดระดบชมชนขน ลดการขนสง ไดของ

ดๆ สดๆ รบประทาน สรางความรจกระหวาง ผซอ ผขาย ทำใหชมชนเขมแขง

5) สรางและรเรมพนทการตลาดแบบใหม ทไมพงรานสะดวกซอ หางคาปลกขนาดใหญ เชน สรางสหกรณระหวางผผลตผบรโภค ตลาดนดเกษตรอนทรย หรอระบบ CSA (community supported agriculture) เปนตน

6) สงเสรมการบรโภคเพอสขภาพและสงแวดลอม

เชน ฟนวฒนธรรมบรโภคทมคณคา ซงรวมถงอาหารทองถนทเหมาะกบยคสมย เขาใจ และรเทาทนในการเลอกรบวฒนธรรมอาหารตางถนทมากบโลกาภวตนและการโฆษณาชวนเชอ

7) สนบสนนใหเกดนโยบายการเกษตร อาหาร

และการคาทเปนไปเพอความมนคงยงยนและเปนธรรมในทางอาหาร เชน การปฏรปทดน สทธชมชน ตลอดจนปฏเสธระบบการคาท ทำลายคณคาดงกลาว

8) เอออำนวยใหเกดการพฒนารางกาย จตใจ

และสตปญญา ตลอดจนการสงเสรมการเรยนรระหวางชมชน ระหวางประเทศ และระหวางวฒนธรรม เพอสรางชมชน สงคม และโลกท พงปรารถนารวมกน






เ ร อ ง

นโยบายความมนคงทางอาหาร ทดน หนสน ทรพยสนทางปญญา การคา ฯลฯ






เ ร อ ง

57

นโยบายเกยวกบความมนคงทางอาหารนนเกยวของเชอมโยงกบนโยบายและกฎหมายหลายๆ เรองประกอบกน เกยวของกบหนวยงานและองคกรในระดบตางๆ ตวอยางเชน 1) วาระแหงชาตวาดวยความมนคงทางอาหาร รฐบาล องคกรอสระตางๆ และองคกรภาค

ประชาชน ตองรวมกนขบเคลอนใหเกดวาระ แหงชาตวาดวยความมนคงทางอาหาร การมวาระแหงชาตทำใหนโยบายเกยวกบความมนคงทางอาหารจะไดรบการจบตามองจากหลายฝาย

2) ไตรปฏรป ขบเคลอนใหเกดนโยบายและมาตรการทจะนำ

ไปสการปฏรปทดน/การจดการทรพยากร การปฏรประบบเกษตรกรรม และการขจดปญหาหนสนเกษตรกร การขบเคลอนนตองดำเนน ไปดวยกนเพราะปญหาเหลานนเกดขนเชอมโยงกน แกอนใดอนหนงกไมมทางสำเรจ เพราะ ไมไดแกไขมลเหตทงหมดของความไมมนคงทางอาหาร

3) นโยบายและกฎหมายทควบคมการเปดเสรทาง การคา ไมใหสงผลตอการลมสลายของเกษตรกร-ผประกอบการรายยอย

ผลกดนใหมกฎหมายการแขงขนทางการคาทมประสทธภาพ เพอปองกนมใหหางคาปลกขนาดใหญ และรปแบบการคาสมยใหมของบรรษทผกขาดระบบอาหาร ปองกนการเขามาลงทนของตางชาตและบรรษทขนาดใหญในทรพยากร ธรรมชาตและทรพยากรชวภาพของชมชน

4) สรางนโยบายและกฎเกณฑของทองถนทเกยว

กบความมนคงและอธปไตยทางอาหาร เชน ประกาศเขตปลอดพชจเอมโอหรอสารเคม

การเกษตรชนดรายแรง กำหนดใหเขตองคการบรหารสวนตำบลหรอชมชนปลอดหางขนาดใหญ สรางโรงเรยนปลอดฟาสตฟด หรอผลตภณฑอาหารทสงผลรายตอสขภาพของเดก เปนตน

การขบเคลอนนโยบายจะเปนไปไดกตอเมอสงคมรและตระหนกในปญหาตางๆ การลกขนมาสรางการเปลยนแปลงในระดบทองถนและองคกร และคอยๆ สรางใหแตละประเดนกลายเปนประเดนสาธารณะ และเปนประเดนทางการเมองในทสด






เ ร อ ง






เ ร อ ง

59

ยทธศาสตรการเปลยนแปลง ปฏบตการของชมชน ขยายความร สรางแนวรวม ผลกดนนโยบาย

การสรางความมนคงทางอาหาร ซงมเปาหมายเพอสขภาพ สงแวดลอม และความเทาเทยมทางสงคมนน เปนภารกจสำคญในยคสมยทสงคมไทยและโลกกำลงเผชญหนากบวกฤตการณหลายดาน ไมวาจะเปนวกฤตทางเศรษฐกจ วกฤตทางอาหาร-พลงงาน รวมถงวกฤตทางการเมอง

การสรางความมนคงและการพงพาตนเองไดใน เรองอาหาร โดยไมตองพงพาบรรษทขนาดใหญ เปนสวนหนงของขบวนการประชาธปไตยยคใหม โดยเราสามารถสรางสงนขนไดโดยตวเราเอง โดยการเปลยนแปลงวถการผลตและการบรโภค สรางการเปลยนแปลงขนในระดบชมชน สรางเครอขายดานความมนคงทางอาหาร ขยายความร และประสบการณไปสสาธารณชนวงกวางและผลกดนขบเคลอนใหเกดการเปลยนแปลงทางนโยบายในทสด

“... ความมนคงดานอาหาร ถอเปนจดแขงของเรา ประเทศไทยสามารถผลตอาหารเหลอกน ไมวาโลกจะวกฤตอยางไรกแลวแต ประเทศไทยกอยได ในทางกลบกน มเงนแตไมมอาหารใหซอ จะเอาอะไรกน ...”

ศาสตราจารย น.พ. ประเวศ วะส

การประชมเชงปฏบตการ “ประเทศตองปฏรปอยางไรเพอเกษตรกรไทยพนวกฤต”4 กมภาพนธ 2553

abc

Documents

Food Security