FRANCISCO JAVIER PÉREZ RODRÍGUEZ Mª BEATRIZ …

O Portovello, situado na marxe dereita do Miño, preto da desembocadura do río Loña, foi o máis antigo dos dous portos fluviais que servían á cidade de Ourense, e vía principal para o paso de mercancías, fundamentalmente viño, cara a Compostela. Coa reconstrución da Ponte a mediados do século XIII, perde boa parte da súa importancia como vía de paso, protagonismo que recupera en 1431 cando se derruba o arco central da ponte e esta queda intransitable. É neste contexto no que se redacta o Libro do Portovello [ACO] para recoller a documentación do preito no que o cabido e o bispo aurienses disputan o control da barca do Porto Vello e das rendas de pasaxe derivadas do seu uso. O Libro, redactado en galego e, en menor medida, castelán, cunha estilizada letra cortesá, recolle trinta documentos, datados entre 1394 e 1431, estruturados en tres bloques. O primeiro inclúe o nomeamento dos homes bos que actúan como xuíces árbitros do preito e a presentación de procurador, testemuñas e documentación das partes; o segundo está centrado na probanza coa declaración das testemuñas do bispo, e o terceiro recolle a sentenza a favor do cabido, o acatamento do procurador do bispo e a toma de posesión da barca realizada polos representantes capitulares.

OUTRAS PUBLICACIÓNS

• O tombo de Celanova. Séculos IX-XII

• Padróns de Ourense do século XV. Fontes estatísticas para a historia medieval de Galicia

• Documentos da catedral de Ourense• Fragmentos de notarios (Ourense, séculos XIV-XVI)• Libro de notas de Álvaro Afonso. Ourense, 1434• Documentos da catedral de Lugo. Século XV

• Documentos da catedral de Lugo. Século XIV

• Colección diplómatica medieval do arquivo da catedral de Mondoñedo

• Os documentos do tombo de Toxos Outos• Colección diplomática do mosteiro de San Pedro de Vilanova

de Dozón• Mosteiro de Montederramo. Colección documental e índices• Documentos do arquivo da catedral de Ourense (1289-1399)• Documentos galegos do mosteiro de Santo Estevo de Ribas de

Sil. Século XV Libr

o do

Por

tove

llo

FRANCISCO JAVIER PÉREZ RODRÍGUEZMª BEATRIZ VAQUERO DÍAZ

FRANCISCO JAVIER PÉREZ RODRÍGUEZ (Ourense, 1964)

É licenciado en Xeografía e Historia e doutor en Historia Medie-val pola Universidade de Santiago de Compostela. Profesor de Historia Medieval da Universidade de Vigo desde 1995, no ano 2018 integrouse no IEGPS (CSIC-Xunta de Galicia) como investigador científico. A súa investigación céntrase na historia medieval do reino de Galicia entre os séculos XII e XV, en especial nas súas institucións eclesiásticas, dedicándose tamén á edición de fontes. Entre os seus traballos máis recentes pode destacarse a Colección documental de la catedral de Ourense (2010), en colaboración con M. B. Vaquero, La villa de Monterrei y su tierra (siglos X-XIX) (2015) e Los monasterios del reino de Galicia entre 1075 y 1540: de la reforma gregoriana a la observante (2019).

Mª BEATRIZ VAQUERO DÍAZ (A Coruña, 1963)

Licenciouse en Xeografía e Historia pola Universidade de Santia-go de Compostela no ano 1986 e obtivo o título de doutora en Historia pola Universidade de Vigo en xullo de 2001. Na actualidade é profesora contratada doutora da Área de Ciencias e Técnicas Historiográficas e imparte docencia na Facultade de Historia (Universidade de Vigo).

A súa investigación céntrase na transcrición e estudo da documentación galega medieval, con traballos sobre institucións relixiosas, entre os que destaca a Colección diplomática do Mosteiro de San Salvador de Celanova (ss. XIII-XV), a edición do Libro das posesións do Cabido Catedral de Ourense (1453) e os dous tomos da Colección documental del Archivo de la Catedral de Ourense (888-1230) e (1231-1300).

Libro do Portovello

Libro do Portovello

Edita© CONSELLO DA CULTURA GALEGA, 2020Pazo de Raxoi · 2º andar · Praza do Obradoiro15705 · Santiago de CompostelaT 981 957 202 · F 981 957 [email protected]

MaquetaciónMabel Aguayo, CB

Depósito Legal: C 528-2020

ISBN 978-84-17802-15-8


Libro do Portovello

Presentación

7

Van alá case tres décadas desde que o Consello Cultura Galega ini-ciou a súa andaina de edición de fontes documentais, a comezar polo propio Inventario das fontes documentais da Galicia Medieval, coordinado polo profesor Xosé R. Barreiro Fernández e realizado ao coidado dos profesores María del Carmen Pallares e Ermelindo

Portela (1988). Iniciouse así unha rica colección de Fontes documentais para a historia de Galicia, editada en papel, que foi reunindo unha boa mostra da docu-mentación medieval galega, distribuída por todo o arco temporal e orixinada por toda a xeografía de Galicia: Mondoñedo, Lugo, Santiago de Compostela, Toxos Outos, Dozón, Ourense, Celanova, Posmarcos, Pontevedra, Montederramo...

O valor do conxunto deste repertorio salienta se temos en conta a variedade de tipos documentais, con textos que percorren todo o abano temático, dando conta da vida privada, do intercambio mercantil, da sucesión patrimonial, da actuación da xustiza, do exercicio do poder... Contribúen na mesma dirección tanto a múltiple procedencia, pois acolle coleccións orixinadas en catedrais, mos-teiros, concellos, oficinas notariais, na propia universidade..., coma a pluralidade lingüística, marcada sucesivamente polos inicios en latín, a emerxencia e norma-lización do galego e a paulatina substitución polo castelán, sen desbotar outras linguas de presenza máis ocasional.

As edicións en papel non tardaron en ir acompañadas da difusión en aberto a través de Internet, nun formato dixital que facilita a consulta e a procura de información, nin mesmo en ser substituídas por edicións soamente electrónicas. E nese camiño seguimos, dando un novo paso adiante, en consonancia coa forte aposta polas novas tecnoloxías realizada no Consello da Cultura Galega desde 1998.

O novo formato da serie de fontes documentais, que inaugura este volume, pretende manter o rigor editorial e o máximo respecto á entidade da obra cien-tífica dos distintos autores e autoras ao tempo que facilita a consulta por medio

Rosario Álvarez

8

da edición dixital do corpus textual. Con el, o Consello da Cultura Galega inicia unha nova etapa neste tipo de edicións e muda o título da colección para Gallae-ciae Monumenta Historica, dándolle o nome da plataforma a través da cal dispo-ñibiliza en aberto o seu acervo de edicións documentais medievais, xunto con outras achegas de non menor importancia, acompañado dun amplo abano de recursos e fornecido dun rico sistema de buscas que permiten penetrar nos textos á procura de información (persoas, lugares, materias) ou da súa forma lingüística (http://gmh.consellodacultura.gal/).

A existencia desta liña continuada de edición de conxuntos singulares da rica tradición documental escrita en lingua galega na época medieval mostra a preocu-pación do Consello da Cultura Galega, desde os primeiros tempos, por preservar e dar a coñecer o patrimonio histórico dispoñibilizando recursos que faciliten o seu estudo e a difusión do seu coñecemento. A ampla mostra é, con todo, aínda, unha parte mínima dos “moitos carros de instrumentos galegos” —en expresión reiterada do padre Sarmiento para ponderar a extraordinaria abundancia—, pois son moitos máis os que agardan ser desvelados poñendo a transcrición da súa es-crita a disposición de todas as persoas eventualmente interesadas, non só a efectos de investigación. Eles agochan o día a día da evolución da lingua, das angueiras da vida cotiá, das preocupacións sociais e das vicisitudes históricas dos nosos devanceiros. É por iso unha tarefa á que cómpre dar continuidade, con edicións realizadas por especialistas e de acordo cos estándares científicos ao uso, e a iso quere seguir contribuíndo a nova colección. Trátase, en última instancia, de dar cumprimento ao mandato de facer accesibles á cidadanía de Galicia os produtos máis valiosos da cultura propia e universal.

Rosario ÁlvarezPresidenta do Consello de Cultura Galega

http://gmh.consellodacultura.org/

Índice

PRESENTACIÓNRosario Álvarez

INTRODUCIÓN

O control dos pasos do Miño no Ourense medieval: o preito do Portovello

O manuscrito e a súa edición

LIBRO DO PORTOVELLO

ÍNDICE TOPONÍMICO

ÍNDICE ANTROPONÍMICO

8

12

13

24

31

113

125

Introdución

13

O CONTROL DOS PASOS DO MIÑO NO OURENSE MEDIEVAL: O PREITO DO PORTOVELLO

A historia da cidade de Ourense lígase ao río Miño e, máis concretamente, á ponte que salva o seu paso desde, probablemente, o século i d. C. A ponte fixo do lugar un importante nó de comunicacións practicamente desde entón1; en palabras de Fermín Perez Losada, «esta converxencia de vías auspiciada pola ponte […] vai su-po-la base, a condición previa precisa para o nacemento e posterior consolidación do aglomerado ourensán», se ben o núcleo «non se vai desenvolver mesmo a carón da ponte, tal como sería de esperar, senón […] a unha certa distancia (pouco máis de 1 km), ocupando o fondo e ladeiras dunha pequena valgada subsidiaria do Barbaña desde onde, ademais, tan magna obra non sería visible»2.

Cunhas bases romanas que parecen modestas3, a cidade de Ourense convér-tese verdadeiramente en tal na época sueva, cando pasa a ser sé dun bispado na segunda metade do século vi. Con escasa ou nula información sobre o devir de cidade e diocese tras a conquista musulmá da Península, as dúas serían restaura-das en tempos do rei Afonso III a finais do século ix4, recibindo deste monarca, nun diploma que adoita datarse no ano 9005, o couto que será o núcleo señorial da catedral auriense durante o resto da Idade Media. Este couto vello de Ourense co que Afonso III dota o bispado ten como fronteira setentrional o Miño, no tramo entre a desembocadura do río Loña e o outeiro de Santa Ladaíña, sobre a actual freguesía de Santa María de Reza6.

A este tramo do Miño en poder da sé episcopal auriense faise referencia na parti-ción dos bens herdados por san Rosendo e os seus irmáns no ano 934. Ao fundador 1 Pérez Losada, F. (2002): 159-163.2 Pérez Losada, F. (2002): 163.3 Pérez Losada, F. (2002): 174-180.4 Sobre a historia altomedieval da sé de Ourense, Díaz y Díaz, M. C. e Oro Trigo, P. del (2002).5 Sobre este diploma, Carriedo Tejedo, M. (2014).6 Pérez Rodríguez, F. J. (2015): 242-243.

Francisco Javier Pérez Rodríguez / Mª Beatriz Vaquero Díaz

14

de Celanova correspondeulle in Buvale Caneto de Auriense adisso [> adiuso] et suo porto de Reza et suos saltos, sic portum quomodo et saltos extraque fluminis parte usque in illo arrogio qui discurret de castro Laureto et efundit se in fumine Minei7. Este porto de Reza estaba inmediatamente a continuación do tramo auriense do Miño, augas abaixo, e uniría as Rezas que aínda se atopan hoxe nas dúas beiras do río: Reza Ve-lla, na dereita, e Reza –Santa María de Reza–, na esquerda.

Restaurada definitivamente a sé episcopal a finais do século xi, os bispos aca-darán, xa no xii, ampliar o seu señorío partindo dese couto vello doado por Afon-so III, primeiro pola marxe dereita do Miño durante o reinado de Afonso VII para, grazas ao seu fillo, Fernando II, dar o salto á outra ribeira do río: en 1157 o monarca doáballe ao bispo Vilarrubín e Toubes e, o que é mais importante para o que nos interesa, Santiago das Caldas en 1164 e San Miguel de Canedo en 11698. Con estas dúas doazóns, a sé episcopal faise coas dúas marxes do Miño no seu tra-mo máis próximo á cidade prolongándose especialmente pola ribeira esquerda.

Os pasos do Miño no «tramo auriense»

Neste sector do río que é señorío da catedral de Ourense hai varios lugares nos que podía pasarse o Miño. No marco do preito que se transcribe neste traballo os ditos lugares foron obxecto de pregón público o 6 de febreiro de 1431; en tal data, e tras publicarse na cidade, Pedro Sardo, o procurador do bispo, ordénalle ao pregoeiro que faga pública a prohibición de que se teñan barcas de pasaxe no tramo auriense do río salvo que se teña licenza episcopal para iso (doc. núm. 19). Os pregóns déronse ao dito rio do Miño, a çima da Ponte d’Ourens, et ontre os pia-res vellos do Portovello, et ontre o vaao que esta a çima da Ponte que he junto con o Cuyñal do Portovello, onde andauan çertos barqueiros pasando as jentes. Descríben-se así os pasos do Miño; de norte a sur: o Portovello, o Vao e a Ponte, nomeando así mesmo o Coiñal inmediato ao primeiro e anterior ao segundo.

Destes tres pasos é o Vao o primeiro en documentarse, na mencionada doazón de Afonso III do ano 900, cando, ao delimitarse o couto, se cita a Penna de Uado. 7 Andrade Cernadas, J. M. (1995): 662 (doc. núm. 478). Que o santo entrega na súa dotación de

Celanova en 942, resumíndoo así: Caneto, de Auriense adiuso cum porto de Reza et suos saltos ex utraque fluminis parte (Andrade Cernadas, J. M. (1995): 9-10 (doc. núm. 2)).

8 Pérez Rodríguez, F. J. (2015): 248-254.

INTRODUCIÓN

15

Suponse que por este vao podería pasarse, con maior ou menor dificultade, o Miño a pé, ou case, especialmente no verán, na estiaxe9. O Vao documéntase máis ou menos repetidamente nos séculos xiii a xv basicamente para localizar propiedades, sobre todo viñas10, se ben só no Libro do Portovello [ACO] se constata este paso directo do río. É Vasco de Marrubio, unha das testemuñas presentadas por parte do bispo, quen, na súa declaración, di que vira mais pasar bestas et gaados ao vaao eno veraao per lo dito rio. Único testemuño deste paso durante a Idade Media, é suficiente para demostrar o uso do vao, principalmente para gando. Iso si, pasar o río sen utilizar barca ou ponte non eximía do pagamento da peaxe, pois o mesmo Vasco de Marrubio engade, tras o anterior, que pagauan a portajee ao teedor da Ponte d’Ourens.

Sen dúbida, o paso máis importante do río era, evidentemente, a Ponte, con maiús-cula, a Ponte de Ourense. Caída nun momento indeterminado do Baixo Imperio ou da Alta Idade Media, será a finais do século xii cando comece a súa reconstrución11, que estaría rematada, en principio, en tempos do bispo don Lourenzo (1218-1248)12. Desde entón, e ata que xa no século xx se construíu a Ponte Nova –pasou entón a antiga a coñecerse como Vella–, esta ponte foi «a única comunicación estable entre as dúas marxes do Miño»13. Por suposto, salvo naquelas etapas –algunhas ben longas– nas que algún dos seus arcos colapsou14, como ocorre precisamente en 1431, momento en que a súa caída provocou realmente o preito que se recolle no libro que editamos15.

A caída parcial da ponte obrigou a pór de novo en marcha os portos fluviais do Miño para transporte de persoas e mercancías no tramo que nos interesa, que eran dous: o Portovello e o chamado Porto Auriense. Deixando o primeiro para despois, o Auriense documéntase por primeira vez en 1164, na citada doazón de Fernando II á catedral de Santiago das Caldas, que permite situalo a carón da Ponte16.

9 Rivas Fernández, J. C. (1978): 230; López Carreira, A. (1998): 92.10 Rivas Fernández, J. C. (1978): 231.11 En 1191 Acenda Páez de Penavixía doa, no seu testamento, Ponti I solidum (Vaquero Díaz, M. B. e

Pérez Rodríguez, F. J. (2010a): doc. núm. 56).12 Alvarado Blanco, S.; Durán Fuentes, M. e Nárdiz Ortiz, C. (1989): 38.13 Alvarado Blanco, S.; Durán Fuentes, M. e Nárdiz Ortiz, C. (1989): 35-36.14 Alvarado Blanco, S.; Durán Fuentes, M. e Nárdiz Ortiz, C. (1989): 38.15 Así o afirma o cóengo Pedro Sardo, procurador do bispo, o 14 de febreiro: […] que nunca ouo otro pasaje

alguno que fuese publico saluo por la Puente de Orense, que es propia exsenta del dicho señor obispo; nin do se lleuase publicamiente dinero alguno que fuese por pasajen saluo por la dicha puente ante que caese (doc. núm. 17).

16 […] de Sancto Iacobo de Caldas que est in ripa fluminis Minii, iuxta illum portum de Aurens, cum omnibus terminis suis et cum cauto suo sicut diuiditur cum Buuadela, et ex alia parte cum ipso porto (Vaquero Díaz, M. B. e Pérez Rodríguez, F. J. (2010a): doc. núm. 31).


16

Cabería preguntarse se a aparición deste porto ten que ver coa reconstrución da antiga ponte sobre o Miño, que se está acometendo sen dúbida en 1191, pois recibe un soldo no testamento de Acenda Páez de Penavixía. De feito, a súa últi-ma mención documental data de 1245, cando o mosteiro de Oseira afora illam domum qui habemus ad Portum Auriensem17. O porto, polo menos con barcas de pasaxe de persoas e mercancías, deixaría de funcionar no momento en que a ponte estivese arranxada, o que permitiría un paso máis doado sobre o Miño.

O Portovello

O mesmo topónimo deste porto obriga a poñelo en relación co que sería «novo», isto é, o Auriense feito a carón da ponte, que non sería moi anterior á súa primei-ra mención documental, 1164. Non deixa de ser problemático que a primeira mención do Portovello sexa ben tardía, pois non se documenta con seguridade ata 1294, cando Martiño Fernández da rúa das Chousas lles lega aos seus sobri-ños o meu quinon da uina do Porto Uello18.

Dúas mencións anteriores de «Portos vellos» deben ser desestimadas: o Porto Uetero no que afora bens San Pedro de Rocas en 1221 debe localizarse en Santa María de Melias19, mentres que o Portu Ueteri no que hai unhas viñas lindeiras coa herdade que o bispo don Lourenzo afora en 1245 debe tratarse do de Reza, xa que a herdade en cuestión se localiza en Bobadela, na marxe dereita do Miño20.

Sen o cualificativo aínda de «vello», son dúas as posibles mencións do porto que nos interesan. A primeira está na recompilación que, a principios do século xi, fai o confeso celanovés Cresconio dos bens adquiridos durante a súa vida. Na listaxe aparecen os que lle venderon Eleiro e Baronza, entre os cales figura sua ra-tione in illas piscarias in illo porto21, que sería o correspondente ao futuro Portove-llo na marxe dereita do Miño. A seguinte mención e moito máis tardía e, tamén,

17 Romaní Martínez, M. (1989): doc. núm. 567.18 Vaquero Díaz, M. B. e Pérez Rodríguez, F. J. (2010b): doc. núm. 688.19 É a primeira mención do Portovello para Rivas Fernández, J. C. (1978): 224. Os outros bens que nese

diploma afora Rocas localízanse en Melias, onde debe atoparse así mesmo o porto, pois non se sabe de bens deste priorado no Portovello obxecto deste traballo, sempre en poder do cabido, ou da catedral, de Ourense. O foro de Rocas en Duro Peña, E. (1972): 144-145.

20 Vaquero Díaz, M. B. e Pérez Rodríguez, F. J. (2010b): doc. núm. 340.21 Andrade Cernadas, J. M. (1995): 252 (doc. núm. 180).

INTRODUCIÓN

17

máis segura respecto á súa identificación co Portovello: en 1223 Miguel Martíns e a súa muller, dona Eufemia, véndenlles a Paio Suárez e Mariña Pérez unha viña ad Portum que limita coa de Tomé Mancipio22. Que estamos ante o Portovello demóstrase porque esta viña de Tomé Mancipio estaba no Outeiro da Vela23, o cal se atopaba no camiño entre Ourense e o río Loña, cerca do dito porto.

Pobres datos para demostrar a antigüidade do Portovello respecto ao Auriense. Hai, con todo, outro que, aínda que indirecto, corrobora esa preeminencia no tempo do primeiro sobre o segundo: a mesma configuración viaria do Ourense medieval. Esta é practicamente descoñecida ata o século xiii, pois só entón a documentación comeza a desvelar a trama urbana auriense24.

O sector norte da cidade, o que se formou entre a praza do Campo e a catedral cara ao Miño e o Loña, ten un núcleo esencial na Cruz dos Ferreiros –hoxe praza do Ferro–. Cara ao sur, dela parten as rúas dos Zapateiros, Obra, Fornos, Escura e Cimadevila –da Paz, Lepanto, Fornos, Pizarro e Lúa–, fronte á única que sae cara ao norte, a chamada Corredoira –San Domingos–. Esta vía diríxese non á ponte senón a San Lázaro25, onde se separa o camiño do Vao do que vai cara ao Portovello e á Lonia. Ao oeste deste grupo de rúas sitúanse a rúa dos Arcediagos e, despois, a Rúa Nova –Lamas Carvajal–, desde a que se chega á Fonte do Bispo –Fonte do Rei– para, desde ela, ir xa directamente á Ponte e ao Porto Auriense.

22 Vaquero Díaz, M. B. e Pérez Rodríguez, F. J. (2010a): doc. núm. 171.23 Vaquero Díaz, M. B. e Pérez Rodríguez, F. J. (2010a): doc. núm. 175.24 O plano medieval da cidade, xa no xv, pode verse en López Carreira, A. (1998): 54-55.25 Documentado por primeira vez, como a obra da Ponte, no testamento de Acenda Páez de Penavixía de

1191, no que a dona lles doa aos leprosis outro soldo (Vaquero Díaz, M. B. e Pérez Rodríguez, F. J. (2010a): doc. núm. 56).


18

Figura 1. Ourense a mediados do século xix26

O superior desenvolvemento da cidade pola Corredoira cara ao norte, isto é, ao Portovello e ao Vao, fronte ao menos destacado da Rúa Nova–Fonte do Bispo, demostraría así a maior antigüidade do paso do Miño polo Portovello fronte ao realizado pola ponte e o seu porto. A diferenza entre unha vía e a outra demostra un maior uso do camiño con anterioridade ao século xiii, cando as rúas da cida-

26 Plano de Francisco Coello, tomado do apéndice en DVD de Quirós Linares, F. (2009).

INTRODUCIÓN

19

de están xa establecidas. Que a Rúa Nova27 sexa a máis occidental e exterior ao núcleo na súa metade norte abundaría na importancia tardía do camiño sobre o que naceu, pese a que conduce á ponte máis dereitamente ca a vía do Portovello. A diferenza entre unha e outra vía compróbase aínda no plano de Ourense de mediados do xix.

Tanto o Portovello coma, despois, o porto e a ponte de Ourense servían para cruzar o Miño nunha das vías que foi capital para a economía medieval ouren-sá: a que conduce a Santiago de Compostela. A importancia desta vía ponse de relevo no privilexio que, en 1188, apenas comezado o seu reinado, lles concede Afonso IX á catedral e concello aurienses, no que os libera do pago de todo por-tádego en todo o camiño, tanto do viño como doutras cousas, dende a dita cidade de Ourense ata a cidade de Santiago, e anulo concretamente no devandito camiño o portádego de Cudeiro e de Búbal28.

Cando se outorga este privilexio, as mercancías que saían de Ourense cara a Compostela, das que o viño é claramente o produto principal, e tamén as que vi-ñan, pasarían o río sobre todo polo Portovello. Deste, na ribeira dereita do Miño, sae o camiño que leva á cidade do Apóstolo por Cudeiro, onde se localiza o portá-dego do que se exime os ourensáns, e outro cara a Astrés29. Nesta ruta moi proba-blemente o porto Auriense nunca conseguiría desprazar o Portovello, que por algo levaría máis tempo en funcionamento para o paso do Miño, ou ben pola facilidade dos seus accesos, ou ben, moi probablemente, polas súas mellores condicións para salvar o río. Por el pasarían as xentes camiño de Santiago e das bisbarras nesa direc-ción, preferindo talvez o Auriense quen fose cara ao Ribeiro e as Rías Baixas.

A construción, ou reconstrución, da Ponte a mediados do século xiii necesaria-mente tivo que afectar os portos polos que, ata entón, se salvaba o paso do Miño.

27 A pesar de ser Nova, tal novidade non o era xa no xiii posto que esta rúa aparece como tal xa ben formada a principios deste século: en 1214 documéntase a Afonso Pérez e Fernando Páez de Uico Nouo. Nese mesmo ano documéntase tamén por primeira vez, por exemplo, a Corredoira (Vaquero Díaz, M. B. e Pérez Rodríguez, F. J. (2010a): docs. núm. 127 e 130).

28 […] quod nullum portaticum detur in toto camino de uino uel de aliis rebus ab ipsa ciuitate de Auria usque ad ciuitatem Beati Iacobi, et aufero nominatim de ipso camino portaticum de Cudeiro et de Buual, et totum aliud quod milites et potentes in ipsis terris in eodem camino statuerant (Vaquero Díaz, M. B. e Pérez Rodríguez, F. J. (2010a): doc. núm. 52).

29 En 1304 o bispo afora o nosso terreo que iaz no Portouello; e iaz da huna parte ontre lo terreo de Marcos Pelaez e da outra parte iaz o terreo de Fiel Garçia e entesta da huna parte no camino que uay a Astrees e atrauessa da outra parte o camino que uay para Codeyro (Enjo Babío, M. A. (2018): doc. núm. 32). Sobre os camiños entre Ourense e Santiago, Ferreira Priegue, E. (1988): 162-164.


20

A ponte non só era máis rápida senón tamén moito máis segura e, ademais, o resto dos pasos tampouco eran de balde, como xa vimos no caso do Vao, por máis que por este ou por algunha barca se puidese evitar, ou reducirse, o pago nalgúns casos. Por outra banda, hai que ter en conta a gratuidade da pontaxe para os privilexiados, entre os que se contaban, como mínimo, todos os membros do cabido catedralicio e, probable-mente tamén, os veciños da cidade. Así pois, é dubidoso que os capitulares aurienses, malia que fosen donos da barca do Portovello, preferisen pasar o Miño por este, nunha barca, que facelo a pé seco pola ponte, en especial se ían montados ou levaban bestas de carga e tendo en conta que nada ían pagar nin nunha nin noutra30.

Sendo así, o Portovello e, tamén, o porto que estaba a carón da Ponte perden a súa función de únicas pasaxes do río para quedar reducidos a meros portos flu-viais coas actividades económicas correspondentes. Fóra dos muíños que puidese haber no Miño, dos que non se dá conta ningunha no preito31, a súa actividade principal sería a recepción da pesca dos barcos que atracaban nel. Como repiten as diversas testemuñas, e tamén o procurador do bispo, o prelado tiña dereito, como señor, á cuarta parte do peixe que se recollese no «tramo auriense» do Miño, entre a desembocadura do Loña e Reza. É, de feito, o que o procurador episcopal, Pedro Sardo, está disposto a lle consentir ao cabido no Portovello: un barco similar ao que ten dereito o mosteiro de Santa Comba de Naves32 para pes-car en el dicho su rio et señorio e non máis. Fronte ás barcas, os barcos son pequenos 30 Outra cousa serían os non privilexiados que, de poder, pasarían o río en barco sempre que o barqueiro ou

barqueiros lles cobrasen unha cantidade considerablemente menor que a pontaxe. Esta actividade sería, evidentemente, perseguida polos tenentes da Ponte. Dunha cousa e doutra fala, por exemplo, a primeira testemuña no preito, Pedro Gómez, que afirma que vira quebrantar aos teedores da Ponte d’Ourens desde Barreo fasta a Ponte d’Ourens os barcos por quanto dezian que pasauan por elles as jentes et perdian por elo a portajee (doc. núm. 25).

31 Nin no preito nin noutra parte, pois aínda no século xv non se documenta muíño ningún no Miño, sendo os levantados no Loña e no Barbaña os que abastecían de fariña a cidade (López Carreira, A. (1998): 85). Os primeiros documentados nas proximidades de Ourense serían o do Castiñeiro, no Loña, propiedade de Santa Comba de Naves, a finais do século xii, e, indirectamente, os que lle darían nome ao Rio de Molinos citado en 1133, regato afluente do río de Barbadás –chamado Pontón na Idade Media–, e nesa mesma data o muíño de Paio Suárez no Barbaña, máis arriba de Noalla (Dono López, P. (2010): 135-136; e Vaquero Díaz, M. B. e Pérez Rodríguez, F. J. (2010a): docs. núm. 14 e 17).

32 O mosteiro de Naves conseguiu ter barco de pesca propio no Miño en 1230, nunha concordia asinada polo bispo don Lourenzo, exento de pago ningún ao prelado. Dicíase entón quod monasterium habeat vnum rete in piscariis de Canedo et nullum forum soluat, o que se interpreta en 1352, cando o mosteiro reclama porque os rendeiros do bispo non llo respectan, como hun barco con súas rredes neçessarias para pescar en tódallas pescarías do Miño, des A Casa do Poço ata O Porto Vello, do qual barco era contehudo que non fesesse nehún foro (Dono López, P. (2010): 146 e 274-275).

INTRODUCIÓN

21

e andan a pescar por el dicho rio, sen capacidade para transportar, cando menos, mercancías, e sen poder cobrar peaxe ningunha (doc. núm. 17). Fronte a Santa Comba, parece claro que o peixe que chegaba ao Portovello non estaba exento do pago da cuarta episcopal, pois o rexedor García Díaz de Espinosa lembra que el mesmo leuara a quarta parte do pescado do dito porto (doc. núm. 25).

A declaración do escribán Gonzalo Fernández, veciño de Ourense, é espe-cialmente relevante para esta cuestión. O escribán conta que casou con Eufemia Eanes, filla de Xoán Martíns do Portovello, quen moraba neste lugar e que tiña asinado un foro co bispo don Francisco Afonso (1408-1419) polo que lle corres-pondía quedar coa quarta parte do pescado do dito Portouello, engadindo que o bispo estaba capacitado para facer o foro porque a herdade onde estaba o porto era propiedade da Obra da Ponte, todo o que é corroborado por algunha das outras testemuñas. Só dúas delas citan especies de peixe que chegaban ao porto: a escalos e troytas fai referencia Rui Vázquez de Chantada, que tivo alugada a renda episcopal do peixe do Miño, mentres que Xoán Pérez de Rioseco lembra como lle vira tomar os saballes eno dito Portouello a Gonzalo Pérez de Oira (doc. núm. 25).

Xunto coa renda do peixe, Gonzalo Fernández declara que, polo mesmo foro, lle corresponden os traueseiros e torres das basas de madeira que acontesçia a viir ao dito Portouello. Documéntase así a chegada de madeira ata as proximidades de Ourense polo río Miño que, procedente de augas arriba, aterraba en balsas, cos troncos atados entre si33.

Así pois, parece claro que o que chega ao Portovello desde o río, basicamente peixe e madeira, lle paga os dereitos señoriais ao bispo, que non ao cabido. Este, de feito, non reclama eses dereitos en ningún momento, limitándose só ao que ten para dispor unha barca que cruce o río nese porto así como ao produto da peaxe correspondente. Nada se sabe de cando data esta potestade; o cabido, por suposto, di en 1431 que ten dereito á barca por tanto tenpo que memoria de omes n[o]n he en contrario (doc. núm. 7), o que é negado polo procurador do bispo. Nada se sabe desta prerrogativa capitular ata a segunda metade do século xiv: segundo a orde dada por don Xoán García Manrique en 1388, don Pedro Ruiz Sarmiento, adiantado maior de Galicia, acordara co cabido quedar co seu barco –que non barca– do Portovello a cambio dunha renda anual de cen marabedís, o que nos leva aos anos 1371-1385, nos que don Pedro desempeñou ese cargo.

33 Rivas Fernández, J. C. (1978): 227-229.


22

Estas datas parecen excesivamente tardías para que a barca, ou barco, do Por-tovello, pasase a poder capitular, máxime cando o lugar tería sido o paso principal do Miño ata a construción da Ponte. Se ben, como se dixo, o papel do Portovello no paso do río quedaría moi minguado e non desaparecería por completo; talvez fose entón, cando se rematou a Ponte a mediados do xiii, ou pouco despois, can-do bispo e cabido establecesen un acordo polo que o segundo quedaba co dereito ao antigo paso do río.

O preito de 1431

Polo que se di no preito, a Ponte caeu en parte no inverno de 1430-1431, feito que obrigou a renovar o paso do Miño en barcas. Con iso, o dereito capitular á barca do Portovello cobra unha enorme importancia económica para a corporación posto que, primeiro, se converte en alternativa ao porto episcopal e, segundo, a súa posición como porto é mellor ca aquela, pois vólvese á situación anterior á primeira metade do xiii. Xa dixemos que o cabido é dono do Portovello probablemente des-de entón, o que non quere dicir que teña capacidade para cobrar peaxe no barco, ou barca, que cruza o río, e talvez nin sequera a tiña para transportar persoas entre as dúas ribeiras.

Chama a atención que, na documentación achegada polo cabido ao preito, non se incluíra unha sentenza anterior sobre o Portovello que, emitida o 31 de xaneiro de 1394, foi pronunciada ao seu favor34. Do problema dáse conta no Li-bro, pois trátase da sentenza que condena a Diego Gutiérrez de Fremosa, tenente da Ponte, a lle pagar cen marabedís anuais ao cabido segundo se comprometera a pagalos don Pedro Enríquez, conde de Trastámara. O cabido protestara porque Gutiérrez de Fremosa non leixaua andar o barco eno Portovello cando este foy senpre do dito cabidoo e senpre o dito barco andou et deue andar eno dito Portovello.

Talvez se preferiu esquecer esta sentenza de 1394 por facer tan clara mención ao barco do Portovello, e non á barca35, dándolle así en boa medida razón ao procurador episcopal cando mantén, precisamente, iso. Outra cousa é que, tanto a sentenza coma o resto de documentación achegada polos cóengos parecen de-34 López Martínez, A. (2015): 520-521 (Libro 5, doc. núm. 132).35 Barco, que non barca, é o termo que emprega así mesmo a documentación incluída no Libro (docs. núm.

8, 9, 10, 12, 13 e 14).

INTRODUCIÓN

23

mostrar que estes teñen dereito ao cobro dunha peaxe e, polo tanto, tamén a un barco ou barca de pasaxe no Portovello.

De novo é relevante, ou parece especialmente significativa, a declaración do rexedor García Díaz de Espinosa, que afirma a existencia dunha pasajem do dito porto que era do dito cabiido e como don Pedro Ruiz Sarmiento fazera aviinça con o dito cabiido en tal maneira que ouuera de dar ao dito cabiido çen maravedis por la dita pasajee do dito barco. O que non aclara o rexedor, que é testemuña por parte do cabido, é se no Portovello podían pasar non só xentes senón tamén mercancías. De feito, incluso as testemuñas da parte episcopal recoñecen que por el pasaban per-soas pagando unha peaxe: di Xoán Gómez, por exemplo, que o seu padriño, Xoán Martíns, era o barqueiro do Portovello e tiña alí huu barco de duas dornas […] e que pasaua todos los familliares do dito cabiido sen dineiro, e os que querian pasar cada persona que pasaua por dous diñeiros, mentres que Afonso Rodríguez das Camoiras lembra senpre andar barquos eno dito rio eno Portouello per que pasauan jentes de pee.

Este pasar jentes de pee parece excluír que polo lugar pasasen mercancías. Al-gunhas testemuñas dino máis claramente: o nomeado Xoán Gómez especifica que non pasaua besta ninhua por el, e Pedro de Coiras non lembra andar barco de feixe eno dito Portouello por lo dito cabiido. Pola contra, Pedro Gómez afirma que o dito cabiido que tragia por si hua barca que pasaua diez bestas, mentres que o ra-cioneiro Afonso García lembra ter visto ao xa falecido Afonso Fernández, tamén racioneiro da catedral, eno dito porto, pasando quatro ou çinco dias jentes de huu cabo ao outro con feixes e de mercadorias et outras cousas.

Moi posiblemente o cabido utilizase, cando podía ou cando lle deixaron, o Portovello como lugar de pasaxe no que cobrar a peaxe no seu beneficio, se ben –como xa apuntamos– é bastante probable que a Ponte fose moito máis utilizada ca as barcas para o paso de mercancías. Coa súa caída, o cabido non quixo des-aproveitar unha fonte de renda que ía ser verdadeiramente apetitosa e, de feito, parece ter respondido inmediatamente ás novas circunstancias. A barca capitular que o 12 de febreiro de 1431 confisca Pedro Sardo non parece levar moito tempo navegando no Miño senón máis parece que foi botada ese mesmo día, provocan-do a reacción do representante episcopal (doc. núm. 21). Diso cabe supor que o cabido se puxo rapidamente en marcha para aproveitar a fonte de renda que lle ía supoñer a caída da Ponte, encargando unha nova barca para o Portovello, pro-bablemente cunha maior capacidade de carga ca a que, ata entón, tiña no lugar.


24

A actuación do cabido e a conseguinte reacción pola parte do bispo en febrei-ro de 1431 deu lugar a este Libro do Portovello que agora se edita; un preito que foi resolto moi rapidamente –menos dun mes–, cunha sentenza favorable aos capitulares, que mantiveron o dereito a unha barca de pasaxe de xentes e mercan-cías, co dereito á peaxe correspondente, no Portovello.

O MANUSCRITO E A SÚA EDICIÓN

O chamado Libro do Portovello, custodiado no Arquivo Catedralicio de Ourense, recolle a modo de carta executoria un conxunto de pezas documentais que dan conta das etapas e actos xurídicos nos que homes bos nomeados polas partes tra-mitaron o preito que pola posesión da barca do Portovello mantiñan o bispo e o cabido aurienses entre os anos 1394 e 143136.

Aínda que o libro foi transcrito parcialmente polo arquiveiro da Catedral de Ourense Eladio Leirós nun artigo publicado no Boletín da Comisión de Monu-mentos de Ourense nos anos 1941-1942, o seu interese histórico e paleográfico fíxonos considerar a conveniencia de volvelo editar, esta vez completo e respec-tando a súa composición.

Desde o punto de vista paleográfico, a súa riqueza deriva da participación de catro escribáns na súa confección. O primeiro deles redacta a maior parte do texto utilizando unha coidada letra precortesá de fácil lectura. O segundo redac-tor intervén brevemente ao final do libro, folios 39v a 41v, sen que pareza existir ningunha razón diplomática que xustifique o cambio de escribán, e utiliza unha gótica cursiva con trazos precortesáns. As outras dúas mans corresponden aos notarios Álvaro Afonso e Xoán Paz, que lles outorgan fe pública aos documentos pechando todas as planas coa súa rúbrica e nome, e escriben da súa man, como é preceptivo, a completio do final.

Respecto á lingua, na maior parte dos documentos utilizouse o galego, aparecendo o castelán unicamente en cinco diplomas, os outorgados polo rei Henrique III, polo arcebispo de Santiago Xoán García Manrique e polo procurador do bispo auriense na presentación das preguntas que se someterán á declaración das testemuñas do preito37.

36 Leirós Fernández, E. (1941-1942): 128-182.37 Libro do Portovello, docs. núm. 8, 9, 10, 12 e 17.

INTRODUCIÓN

25

Co fin de lle sacar o mellor partido á edición do libro seguíronse as normas de Gallaeciae Monumenta Historica (GMH), realizando unha transcrición semidi-plomática na que se respectaron as grafías do orixinal e resolvéronse en cursiva as abreviaturas. Mantivéronse tamén a ordenación e disposición das pezas docu-mentais do libro e todos os documentos, mesmo os inseridos, encabezáronse co rexesto, a tradición documental e o aparato crítico. Por último, co fin de facilitar o recoñecemento das cláusulas finais que aparecen unha vez rematada a edición dos documentos inseridos, estas encabezáronse co número do documento e a data entre parénteses cadradas aliñados á dereita. Así mesmo, transcribíronse in-tegramente os dous traslados dunha carta de Henrique III outorgada o 15 de marzo de 1396 (núm. 8 e 12) para non lles restar aos lectores e lectoras informa-ción sobre a composición da fonte.

O libro, formado por tres cadernos cosidos por dous nervios con fíos de brei-mante –os dous primeiros formados por seis bifolios e o terceiro por tres–, recolle dezaseis documentos escriturados cunha única completio final na que os notarios Álvaro Afonso e Xoán Paz dan fe do sucedido ao longo do mes de febreiro de 1431 no preito que enfronta ao cabido co bispo pola posesión da barca do Porto-vello. Xunta eles escritúranse outros catorce documentos inseridos nos anteriores para servir de proba a asuntos tales como as ordes reais a favor do cabido, os trámites previos á declaración das testemuñas ou a propia sentenza do preito38.

Á hora de compoñer a tradición documental dos trinta documentos que inte-gran o Libro do Portovello atopámonos con algunhas incongruencias que dificul-tan a análise diplomática e cuestionan a definición como orixinais dos dezaseis documentos non inseridos explicitamente noutros.

A primeira delas prodúcese ao comprobar que, fronte ao afirmado por Leirós para explicar por que aparece incompleta a declaración da décimo terceira tes-temuña e falte a da décimo cuarta, os tres cadernos que compoñen o libro están completos e non se aprecia que fose arrincado ningún folio entre os actuais 37 e 38 (fig. 2)39.

38 Na parte interior da cuberta consérvase, aínda que moi deteriorada, unha sentenza sobre a fidalguía de Afonso Eanes, escriturada polo notario Fernando González e datada entre os anos 1360 e 1396 na edición de Enjo Babío, M. A. (2018): 1290-1294 (doc. núm. 745).

39 Leirós Fernández, E. (1941-1942): 128.


26

Fig. 2: vista lateral caderno 3 (folios 37v-42r)

Esta inexactitude carecería de importancia, podéndoselle achacar a falta do texto a un erro cometido durante a escrituración, se non fose porque os notarios Álvaro Afonso e Xoán Paz afirman nas súas subscricións que fixeron escribir todo o sobredito en estas quareenta e duas follas de purgameo con esta en que vay meu signo40, cando en realidade as súas subscricións e signos van no volto do folio 41.

Ambas as dúas incongruencias poderían explicarse se estivésemos ante unha copia na que pasase inadvertida a desaparición do folio 38, e consecuentemente só o último documento do libro podería ser definido como orixinal.

Con todo, nese último documento ao narrar a toma de posesión da barca do Portovello polo cabido, este solicítalle ao notario Álvaro Afonso que lles lo dese asy signado con toda a sobredita escriptura que sobre esta razon auia passado41 e a continuación aparecen as dúas únicas subscricións notariais, autógrafas como é preceptivo, dos notarios que actúan ao longo do proceso: Álvaro Afonso e Xoán Paz. A isto únese a presenza das súas rúbricas e nomes na marxe inferior do recto e volto de todos os folios e a inclusión das testemuñas no escatocolo dos dezaseis documentos non inseridos explicitamente en ningún outro.

Analizados os proles e os contras, consideramos o Libro do Portovello como unha peza documental constituída de xeito semellante a unha carta executoria do preito e, polo tanto, definimos como orixinais os documentos outorgados polas partes contendentes e os seus procuradores ante os xuíces compromisarios (vide táboa 1).

40 Libro do Portovello, doc. núm. 30.41 Libro do Portovello, doc. núm. 30.

INTRODUCIÓN

27

Táboa 1: Relación de documentos

A B C>B

1 1431/02/13 – Nomeamento homes bos e compromiso do cabido de acatar a sentenza

2 1431/02/14 – Compromiso do bispo de acatar a sentenza

3 1431/02/14 – Presentación de testemuñas do cabido

4 1431/02/14 – Solicitude para acudir ao xuramento dunha testemuña doente Presentación de testemuñas do bispo (recusación de dúas)

5 1431/02/17 – Ampliación do prazo para ditar sentenza a finais febreiro

6 1431/02/14 – Presentación da documentación polo procurador do cabido (Lois Fernández)

7 1431/02/14 – Presentación das preguntas da probanza polo procurador do cabido

8 1396/03/15 – Henrique III ordénalle a Xoán de Nóvoa que lle deixe a barca ao cabido

9 1394/03/11 – Henrique III ordénalle a Diego Gutérrez da Fremosa que lle deixe a barca ao cabido

101388/03/26 – Xoán García Manrique, arcebispo Stgo., ordena que Diego Pérez Sarmiento, adiantado de Galicia, e Xoán Sánchez Marquina, tenente da Ponte, lle devolvan a barca ao cabido

11 1396/05/31 – Acta de lectura ante os xuíces de dous documentos a favor do cabido

12 1396/03/15 – Henrique III: repite (doc. núm. 8)

13 1396/04/28 – Xoán de Nóvoa ordena a exención do cabido da portaxe etc.

14 1396/06/02 – Acatamento dos posuidores da portaxe da ponte da exención de Xoán de Nóvoa

15 1396/06/03 – Confirmación do acatamento da devandita exención

16 1431/02/14 – Presentación de documentación polo procurador do bispo (Pero Sardo)

17 1431/02/14 – Presentación das preguntas da probanza polo procurador do bispo

18 1431/02/06 – Pero Sardo manda dar pregón para que ninguén tome barca

19 1431/02/06 – Pero Sardo convoca os barqueiros que recoñecen traballar para o bispo

20 1431/02/15 – Presentación testemuñas do bispo e recusación de García Díaz de Cadórniga

21 1431/02/12 – O cabido pon barca ante o vigairo do bispo e Pero Sardo embárgalla

22 1431/02/16 – Presentación e xuramento de testemuñas do bispo

23 1431/02/16 – Presentación e xuramento de testemuñas do cabido


28

24 1431/02/17 – Presentación e xuramento de máis testemuñas do bispo

25 1431/02/17 – Último xuramento de testemuña. Probanzas das dúas partes (cabido e bispo)

26 1431/02/28 – Acta da lectura da sentenza reclamada polo procurador do cabido

27 1431/02/18 – Sentenza a favor do cabido

28 1431/02/18 – Pero Sardo acata a sentenza conservando o dereito a presentar alzada

29 1431/02/29 – Pero Sardo acata a sentenza definitivamente

30 1431/02/29 – O cabido toma posesión da barca do Portovello

INTRODUCIÓN

29

Referencias bibliográficas

Alvarado Blanco, S.; Durán Fuentes, M. e Nárdiz Ortiz, C. (1989): Puentes históricos de Galicia, Colegio Oficial de Ingenieros de Caminos, Canales y Puertos-Xunta de Galicia.

Andrade Cernadas, J. M. (1995): O Tombo de Celanova, 2 tomos, Santiago de Composte-la, Consello da Cultura Galega.

Carriedo Tejedo, M. (2014): «La carta auriense de 900», Diversarum Rerum, 9: 11-76.Díaz y Díaz, M. C. e Oro Trigo, P. del (2002): «La diócesis de Orense hasta 1100», en

García Oro, J. (dir.): Historia de las diócesis españolas. 15. Iglesias de Lugo, Mondoñedo-Ferrol y Orense, Madrid, Biblioteca de Autores Cristianos: 385-393.

Dono López, P. (2010): Colección de documentos en pergamiño do mosteiro de Santa Comba de Naves. Introdución, edición e índices, Santiago de Compostela, Facultade de Filoloxía, Departamento de Filoloxía Galega, tese de doutoramento inédita.

Duro Peña, E. (1972): El monasterio de San Pedro de Rocas y su Colección Documental, Ou-rense, Instituto de Estudios Orensanos ‘Padre Feijóo’-Deputación Provincial de Ourense.

Enjo Babío, M. A. (2018): Colección documental del Archivo de la Catedral de Ourense (s. xiv), Santiago de Compostela, Instituto de Estudios Gallegos Padre Sarmiento [Anexos de Cuadernos de Estudios Gallegos, 46].

Ferreira Priegue, E. (1988): Los caminos medievales de Galicia, Ourense, Boletín Auriense [Boletín Auriense, anexo núm. 9].

Ferro Couselo, J. (1967): A vida e a fala dos devanceiros, 2 tomos, Vigo, Ed. Galaxia, 1967 (Ed. facsimilar en 1 tomo, Vigo, Ed. Galaxia, 1996).

Gordín Veleiro, A. (2015): Minutarios notariais de Rodrigo Afonso, Gonzalo Oureiro e Pedro Sánchez de Baeza (Ourense, s. xv), Ourense, Universidade de Vigo, tese de doutoramento inédita.

Leirós Fernández, E. (1941-1942): «La barca de Portovello en Orense», Boletín de la Co-misión de Monumentos de Orense, 13: 128-182.

López Carreira, A. (1998): A cidade de Ourense no século xv. Sociedade urbana na Galicia baixomedieval, Ourense, Deputación Provincial.

López Martínez, A. (2015): Minutarios notariales de Estevo Pérez, Ourense, Universidade de Vigo, tese de doutoramento inédita.

Pérez Losada, F. (2002): Entre a cidade e a aldea: estudio arqueohistórico dos «aglomerados secundarios» romanos en Galicia, Brigantium, 13.

Pérez Rodríguez, F. J. (2015): «El coto auriense y el castillo de Louredo entre las tierras de Búbal y Limia (ss. x-xii)», Minius, 23: 241-260.

Quirós Linares, F. (2009): Las ciudades españolas en el siglo xix, Xixón, Trea-Consejería de Medio Ambiente, Ordenación del Territorio e Infraestructuras del Principado de Asturias.

Rivas Fernández, J. C. (1978): «Los dos antiguos portos fluviales de Orense: el Porto Au-riense y el Porto Vello. Sus barcas, ermitas y caminos», Boletín Auriense, 8: 215-275.

Romaní Martínez, M. (1989): Colección diplomática do mosteiro cisterciense de Santa María de Oseira (Ourense), 1025-1310, 2 tomos, Santiago de Compostela, Departamento de Historia I.


30

Vaquero Díaz, M. B. e Pérez Rodríguez, F. J. (2010a): Colección documental del Archivo de la Catedral de Ourense, I (888-1230), León, León, Centro de Estudios e Investigación ‘San Isidoro’-Caja España de Inversiones-Archivo Histórico Diocesano.

Vaquero Díaz, M. B. e Pérez Rodríguez, F. J. (2010b): Colección documental del Archivo de la Catedral de Ourense, II (1230-1300), León, León, Centro de Estudios e Investigación ‘San Isidoro’-Caja España de Inversiones-Archivo Histórico Diocesano.

LIBRO DO PORTOVELLO

33

1

1431, febreiro, 13, martes. Ourense (cabido da catedral).

O cabido de Ourense e Pedro Sardo, cóengo auriense e procurador de don Diego, bispo de Ourense, para lle pór fin ao preito que os enfronta sobre o dereito do cabido a ter unha barca de pasaxe no Portovello, acordan nomear como xuíces árbitros os bachareis Afonso Eanes Palmou e Pedro de Poeta, marcándoselle como prazo para dar sentenza o sábado seguinte. A continuación, os bachareis aceptan a encomenda.

A. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, ff. 1r-2r e 41v. Caderno de per-

gameo, 26 x 19 mm, galego, precortesá. Na marxe inferior de cada plana: (Sinatura) Aluaro

Afonso, notario (rúbrica). (Sinatura) Johan Paas, notario (rúbrica).

Ed.: Leirós Fernández, E. (1941-1942): 149-150.

Sabean quantos esta carta de conpromiso viren como nós, don Pero Sanches de Baeça, arçidiano de Barançelle [sic], e don Juan d’Ortega, mestrescola, et don Iohan Afonso de Castro, abade da eglleia da Treidade, et Juan Afonso de Tolledo et Aluaro Fernandes e Meendo Ares et Gonçaluo Garçia et Gomes Eanes et Pero Fariña et Rui Ferrnandes, coengos ena eglleia d’Ourens, con liçençia et autorida-de de Rodrigo Afonso, canonigo ena [dita] eglleia, vicairo de don Pero Ares de Vaamonde, dean da dita eglleia d’Ourens, enos contrautos do cabiido, que está presente, seendo juntados eno dito cabiido [per son d]e canpãa tangida, segundo que han de vso et de custume de se juntar; et outrossi presente ende eno dito ca-biido Pero Sardo, canonigo ena dita eglleia et procurador et lugartenente ena dita eglleia et obispado por lo moito onrrado en Christo padre et señor don Diego, por la graça de Deus e da santa eglleia de Roma obispo d’Ourens.


34

Logo os sobreditos senores do dito cabiido e o dito Pero Sardo, procurador sobredito, diseron que, por razon que ontre elles era çerto debate et contenda, os ditos señores do dito cabiido por si, et o dito Pero Sardo en nome do dito señor obispo, sobre razon da posison, esbullo et pasajee do barco que o dito cabiido dizia que auia de trajer eno Portovello, e sobre los autos sobre elo feitos. E o dito Pero Sardo dizia que non, por quanto dizia que perteesçia trajer o dito barco eno dito porto ao dito señor obispo, et a el en seu nome.

Estas sobreditas partes, non custrengidas por força, nen enduzidos por enga-no, mais de seus prazeres e de suas propias voontades, çertificados cada huus de seus dereitos, por partiren e esquiuaren d’ontre si plleitos, contendas de juizo, odio et malquerença, custas e danos et traballos que ontre elles poderia reclesçer se en pleito prolongado en juizo contendesen, e por viiren a boa concordia et aviinça perdurauel, conprometeron este dito debate en mãaos et poder de omes boos, conuen a saber: en Afonso Eanes, o Moço, et de Pero de Poeta, bachilleres, que estauan presentes, aos quaes ditos omes boos as ditas partes deron poder con-plido para que vissen os //1v dereitos et defensoos et prouanças d’anbas las ditas partes et o librasen entre elles como achasen por dereito sumariamente fasta dia sabado primeiro seginte, e para que podesen os ditos homes boos, anbos en hua concordia, detreminar o dito debate per sentença ou sentenças asi interlucatoiras como defenetibas en dia feriado ou non feriado, partes presentes ou non presen-tes, et para que posan mais os ditos omes boos declarar et desenpetrar a dita sen-tença ou sentenças, mandamento ou mandamentos que sobre la dita razon deren et pronunçiaren sen outra per longa de juizo per juramento dos santos auanjeos. E que a tal sentença ou sentenças q[ue] os ditos omes boos en huu acordo deren que valla et aja firmiduumio para senpre, das quaes ditas sentença ou sentenças, mandamento ou mandamentos que sobre elo for dado que as ditas partes que non posamos apelar nen suplicar nen reduzir nen enplorar nen se chamar ad arbitrum boni veri.

Para o qual os ditos señores do dito cabiido, por la sua parte, et o dito Pero Sardo, en nome do dito señor obispo, por la sua parte, prometeron et outorgaron de estar et conplir e teer et agardar a dita sentença ou sentenças, mandamento ou mandamentos que sobre elo for dado sub pena de tres mill froliis d’ouro do cuño e peso d’Arangon, asi que a parte que en elo non quiser estar nen conplir nen agardar a tal sentença ou sentenças, mandamento ou mandamentos, que por

LIBRO DO PORTOVELLO

35

los ditos omes boos for dado segundo dito he, que peitase aa outra parte que o conprir et agardar quisese \os ditos/ tres mill froliis por nome de pena et interese et pustura quantas vezes for ou vier ou pasar contra a dita sentença ou sentenças, mandamento ou mandamentos que os ditos omes boos julgaren et mandaren et sentençiaren ontre as ditas partes. E a dita pena pagada ou non que a dita parte que caer ena dita pena que seja tiudo a pagar aa parte que conplir et agardar a dita sentença ou sentenças, mandamento ou mandamentos que os ditos omes boos deren, julgaren, sentençiaren sobre la dita razon, como dito he. E a dita pena pagada ou non pagada //2r que a dita sentença ou sentenças, mandamento ou mandamentos dada por los ditos omes boos en huu acordo fiquen firmes et vallan para senpre.

E para conplir et agardar a dita sentença ou sentenças, mandamento ou man-damentos que os ditos omes boos ontre as ditas partes deren, julgaren, mandaren, sentençiaren, e para estar per elas et per cada hua delas para todo senpre et as auer por firmes e por estaueles as ditas personas do dito cabiido obligaron os bees do dito cabiido da sua mesa por la sua parte, e o dito Pero Sardo, por la sua parte, obligou os bees da mesa obispal do dito señor obispo. E sobre esto anbas las ditas partes quitaronse et renunçiaron a todos los dereitos scriptos et non escriptos, canonicos e çeuiis, e a todas las outras leis, dereitos, priuilegios, ajudoiros et defensoos que elles ou cada uu delles contra o que dito he poderian auer e alegar que lles non ualla en alguu tenpo nen por algua maneira, en juizo nen fora del. E foy posto que non se librando o dito debate eno dito termio que auido hua das partes ficase a saluo sem dereitos.

E logo os ditos omes boos sobreditos diseron que por onrra dos ditos señores do dito cabiido et do dito Pero Sardo, procurador do dito señor obispo, que açeutauan o dito poderio, para o qual fizeron juramento en forma deuida de dereito de ben et verdadeiramente segundo que achasen por dereito liuraren et determinaren o dito debate o mais en breue et o mais somariamente que podesen.

§ Et outorgado foy este dito conpromiso dentro eno cabiido da dita eglleia d’Ourens, dia martes, treze dias do mes de feuereiro, ano do nasçemento de noso señor Ihesu Christo de mill et quatroçentos et triinta e huu anos.

Testesmoyas que foron presentes: Françisco Eanes, Lopo Peres, notarios, et Me en Suares e Afomso Gomes, alfayates, e Pero de Temees, veziños e moradores ena dita çibdade.


36

2

1431, febreiro, 14, mércores. Ourense (cabido da catedral).

Martiño Sánchez, arcediago de Castela, como vigairo do bispo de Ourense don Diego, acepta e autoriza, en nome deste, o compromiso asinado o día anterior entre o cabido e o procurador do mesmo bispo, o cóengo Pedro Sardo.

A. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, f. 2r-v. Caderno de pergameo, 26 x

19 mm, galego, precortesá. Na marxe inferior de cada plana: (Sinatura) Aluaro Afonso, notario

(rúbrica). (Sinatura) Johan Paas, notario (rúbrica).

Ed.: Leirós Fernández, E. (1941-1942): 150.

§ E despois desto, en outro dia, quarta feira, quatorze dias do dito mes de feuereiro do dito ano, en presença de nós, os notarios, e testemoyas de juso scrip-tas, dentro ena dita eglleia d’Ourens, Martin Sanches, arçidiano de Castela e vicairo do dito //2v señor obispo ena dita iglleia et obispado, diso que, por quanto el non esteuera presente a outorgar o dito conplimiso con os ditos señores do dito cabiido, que agora, en quanto tangia aa sua parte, que el que o outorgaua segundo et por la via meesmo et con as ditas condiçõos et sub a dita pena con que os ditos señores do dito cabiido auian outorgado. E si neçesario era, como vigairo1, que daua liçençia et autoridade para elo.

Testemoyas que foron presentes: Iohan Gomes, clerigo do coro da dita eglleia, et Juan Ferrnandes de Joanin, ome do dito vigairo.

3

1431, febreiro, 14, mércores. Ourense (pazos do Curral do Bispo).

O racioneiro Lois Fernández, procurador do cabido no preito sobre a barca do Portovello, preséntalles aos xuíces compromisarios as testemuñas que presentará para defender o seu dereito, tras o que os xuíces lles toman xuramento de dicir verdade.

1 como vigairo] repetido.

LIBRO DO PORTOVELLO

37

O cóengo Pedro Sardo, procurador da parte do bispo, recusa todas as testemuñas pre-sentadas por ser todas elas capitulares e, por iso, partes implicadas no preito.

A. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, f. 2v. Caderno de pergameo, 26 x 19

mm, galego, precortesá. Na marxe inferior de cada plana: (Sinatura) Aluaro Afonso, notario



§ E despois desto, en este dito dia, enos paaços do Curral do dito señor obis-po, en presença de nós, os ditos notarios, et testemoyas adeante scriptas, estando y presentes os ditos omes boos, paresçeo y, ante elles, Lois Ferrnandes, raçoeiro ena dita egleia et procurador dos senores do dito cabiido, presente o dito Pero Sardo, et presentou para en proua da entençon dos ditos señores do dito cabiido a Aluaro Ferrnandes et a Pero Fariña e a Juan Afonso de Tolledo, coengos, et a Afonso Garçia, raçoeiro ena dita iglleia d’Ourens, que estauan presentes, aos quaes pedio aos ditos omes boos que sacasen juramento delles en forma deuida e lles preguntase por los artigoos que lles seerian presentados por parte do ditos senores do dito cabiido.

E logo os ditos omes boos sacaron o dito juramento dos sobreditos segundo forma de dereito, por lo qual prometeron o de dizer o feito da verdade do que soubesen et por que fosen preguntados.

E logo o dito Pero Sardo diso que el non consentia enos ditos benefiçiados por quanto eran partes ena dita cabsa, e diso que protestaria que dito e depoemento que sobre elo fizesen que non valuese a todo tenpo.

Testemoyas: Afonso Ares e Rui Garçia, juiz d’Ourens.

4

1431, febreiro, 14, mércores. Ourense (pazos do Curral do Bispo).

O procurador do cabido, racioneiro Lois Fernández, solicita que Pedro Sardo, pro-curador do bispo, acuda a que se lle tome xuramento de dicir verdade a Pedro Gómez de Tarascón, testemuña presentada pola súa parte. Pedro Sardo rexeita estar presente,


38

accedendo os xuíces a ir tomar o xuramento. A continuación, os xuíces danlles como prazo ás partes para presentar as súas probas e testemuñas ese mesmo día, ás vesperas, ou ao día seguinte á hora terza, estando as dúas partes presentes, se queren. Pedro Sardo presenta entón as testemuñas da súa parte, ás que se lles toma xuramento de dicir verdade. O procurador do cabido recusa dúas delas por ter vivido co vigairo do bispo, co que falarían a favor da súa parte.

A. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, ff. 2v-3r. Caderno de pergameo, 26 x




E logo, a esta ora et por estas testemoyas, o dito Lois Ferrnandes, procurador sobredito, diso que pedia aos ditos omes boos que costrengesen ao dito Pero Sardo que fose veer jurar a Pero Gomes de Tarrascon, que el entendia de presen-tar //3r en proua da entençon dos ditos señores do dito cabiido, por quanto era ome doente et tal que non poderia viir dizer seu dito et depoemento a esta dita çibdade.

E logo o dito Pero Sardo diso que, en uiso que el alo non fose, que consentia eno dito e depoemento do dito Pero Gomes.

E logo os ditos omes boos diseron que, pois o dito Pero Sardo consentia et non queria alo yr, que elles que eran prestes de yr sacar o dito e depoemento do dito Pero Gomes.

§ Logo, a esta ora et por estas testemoyas, os ditos omes boos diseron que mandauan aos ditos Pero Sardo et Lois Fernandes que fasta a bespera ou fasta em outro dia primeiro seginte, aa terça, viesen veer jurar et conosçer todolos testigos et prouanças que huu presentase contra o outro et outro contra o outro de que cada uu se entendese de aproueitar. Se non, que en sua absençia de cada uu que non quisese paresçer reçeberian os taes testigos et sacarian o dito delles.

§ Logo, a esta ora et por estas testemoyas, o dito Pero Sardo presentou ante os ditos omes boos, presente o dito Lois Ferrnandes, procurador sobredito, a Rui Garçia, juiz, et a Garçia Vaasquez et a Nuno Patiño et a Juan Ferro, que estauan presentes, dos quaes foy sacado juramento en forma deuida por lo qual promete-ron de dizer verdade do que sobre la dita razon fosen preguntados.

LIBRO DO PORTOVELLO

39

E logo o dito Lois Ferrnandes diso que non consentia eno dito Rui Garçia et Juan Ferro por quanto viuian con o vigairo do dito señor obispo et seerian en fauor do dito señor obispo.

5

1431, febreiro, 17, sábado. Ourense (cabido da catedral).

O cabido e o procurador do bispo acordan darlles un prazo maior aos xuíces com-promisarios que xulgan o dereito capitular a ter unha barca de pasaxe no Portovello, deixándolles para iso todo o mes de febreiro. Ademais, os dous bachareis engaden un terceiro xuíz: o vigario episcopal don Martiño Sánchez, arcediago de Castela, que xura a continuación xulgar en forma debida. As partes danlles así mesmo capacidade aos xuíces compromisarios para prorrogar o prazo de dar sentenza, se lles fose necesario. Por último, as partes acordan que Pedro Sardo volva a barca ao Portovello deixándolla en fieldade a un home que gardará así mesmo as rendas que xere ata que se resolva o preito.





§ E despois desto, dia sabado, dez e sete dias do dito mes de feuereiro do dito ano, en presença de nós, os ditos notarios et testemoyas adeante scriptas, seendo os ditos señores do dito cabiido en cabiido, a su a moreira, absente o vigairo do dito dean et presente o dito Pero Sardo, procurador sobredito, logo os ditos seño-res e benefiçiados et o dito Pero Sardo diseron que, por razon que o dito termino era breue en que os ditos omes boos determinasen o dito debate, o qual dito debate elles non //3v poderian en el fiinçer nen detreminar por çertas prouanças que as ditas partes sobre elo fazian, e porque o dito termino queria espirar et o dito debate non ficasse sen deliberaçon, que ellos porrogauan et porrogaron mais o termio do dito conprimiso aos ditos omes boos, que estauan presentes, en todo este dito mes de feuereiro.


40

Con os quaes poynan por terçeiro, para que librase con elles em huu acordo o dito negoçio, segundo de suso he declarado, ao dito Martyn Sanches, vigairo do dito señor obispo, que estaua presente, do qual os ditos señores reçeberon jura-mento en forma deuida de ben e verdadeiramente librar con os ditos homes boos o dito negoçio segundo o dito poderio. Por lo qual dito juramento o dito vicario prometeo de o conplir asi.

Outrossi que, non podendo ainda os ditos omes boos et terçeiro determinar eno dito termino deste dito mes o dito negoçio et debate, que podesen aallende porrogar outro termino ou terminos para enbiaren a letrados a outras partes por-que ouuesen acordo e consello con elles en razon do dito debate porque o dito negoçio \fose determinado/ et non pasase sen deliberaçon.

A qual dita porrogaçon os ditos senores et Pero Sardo diseron que outorgauan aos ditos omes boos et terçeiro con todo o outro poderio contiudo eno sobredito conpromiso et sub a meesma pena en el contiuda. E que entre tanto que concor-dauan outrosi que oje, en este dito dia, que o dito Pero Sardo que trouxese o barco ao Portovello que ende de y leuara, e que andase en mãao de huu ome en fieldade que se manteuese por el et o regese, e o que mais rendese que o teuese en secresto fasta que o dito negoçio e debate fose entre elles detreminado. E que durante esto que elles, ditos señores do dito cabiido, nen el, dito Pero Sardo, procurador sobredito, que non se chamasen entre tanto a posison do dito barco nen porto.

E logo o dito Pero Sardo diso que lle prazia de o tornar oje, este dia, ao dito porto ou fasta luus seginte.

Testemoyas: Rui Vaasquez de Chantada et Aluaro de Mira et Afonso Ares, raçoeiros.

6

1431, febreiro, 14, mércores. Ourense (catedral).

O procurador do cabido, racioneiro Lois Fernández, presenta ante os xuíces en proba do seu dereito os seguintes documentos: 1) postulados e relación de preguntas que se someterán á declaración das testemuñas presentadas polo cabido auriense; 2) orde de Henrique iii ao tenente da Ponte de Ourense para que lle deixe ao cabido

LIBRO DO PORTOVELLO

41

auriense ter unha barca de pasaxe no Portovello, do 15 de marzo de 1396; 3) orde de Henrique iii ao tenente da Ponte de Ourense no mesmo sentido ca a anterior mais pagarlle ao cabido cincocentos marabedís que este reclama, do 11 de marzo de 1394; 4) orde do arcebispo de Santiago, como procurador de El-Rei, ao adiantado maior de Galicia e ao tenente da Ponte de Ourense para que lle paguen ao cabido auriense o que lle corresponde dos anos impagados da barca do Portovello e que lle devolvan esta ao cabido, do 26 de marzo de 1388; 5) acta notarial da lectura feita ante o tenente da Ponte de Ourense, o 13 de maio de 1396, da devandita orde de Henrique iii do 15 de marzo de 1396 e da orde de Xoán de Nóvoa, tenente da Ponte de Ourense, aos seus representantes nela que cobran a portaxe, que non llela tomen aos membros do cabido auriense, do 28 de abril de 1396; 6) resposta dos representantes de don Xoán de Nóvoa na Ponte de Ourense aceptando as ordes presentadas co compromiso de gardalas, do 2 de xuño de 1396; e 7) confirmación do compromiso anterior por parte dos tenentes da Ponte, do 3 de xuño de 1396.

A. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, ff. 3v-10v. Caderno de pergameo,

26 x 19 mm, galego, precortesá. Na marxe inferior de cada plana: (Sinatura) Aluaro Afonso,

notario (rúbrica). (Sinatura) Johan Paas, notario (rúbrica).


§ E despois desto, ena dita çibdade d’Ourens, dia quarta feira, quatorze dias do dito mes de feuereiro do dito ano, ena eglleia cathedral do señor san Martino.

//4r En presença de nós, os ditos notarios, et testemoyas de juso escriptas, es-tando y presentes os ditos bachilleres, omes boos juizes sobreditos, paresçeu ante elles o dito Lois Fernandes, procurador do dito cabiido, absente o dito Pero Sar-do, e logo o dito Lois Fernandes diso que en nome do dito cabiido et en ajuda de sua prouança que presentaua et presentou huu scripto de artigoos, e duas cartas del rey don Enrrique firmadas de seu nome e seeladas de seus seelos, e a hua delas seelada do seelo da poridade e outra seelada do seelo da chançelaria, et hua carta de Juan Garçia Manrriquez, arçobispo que foy de Santiago, firmada de seu nome e seelada de seu seelo, et huu estormento signado do signo de Lourenço Martis, canonigo que foy ena dita eglleia d’Ourens, segundo que por elas paresçia todas escriptas en papel. E das quaes escripturas o tenor delas he este que se sigue:


42

7

1431, febreiro, 14, mércores.

Postulados e relación de preguntas que se someterán á declaración das testemuñas presentadas polo procurador do cabido, racioneiro Lois Fernández, ante os xuíces compromisarios para demostrar o dereito do cabido de Ourense a ter unha barca de pasaxe no Portovello.

B. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, ff. 4r-5v. Caderno de pergameo, 26

x 19 mm, galego, precortesá. Copia autorizada dada en 1431, febreiro, 14 ante Álvaro Afonso,

escribán do rei e notario público en Ourense polo bispo e a igrexa da cidade, e Xoán Paz, notario

público en Ourense polo bispo e a igrexa da cidade (doc. núm. 6). Na marxe inferior de cada

plana: (Sinatura) Aluaro Afonso, notario (rúbrica). (Sinatura) Johan Paas, notario (rúbrica).


§ Afonso Eanes de Palmou et [Pero de Poeta], bachilleres, juizes arbitros e co-misarios eno negoçio suso escripto segundo que se mais conplidamente conten eno conpromiso suso escripto.

Eu, Lois Ferrnandes, raçoeiro ena eglleia d’Ourens et procurador do cabiido dela, presento ante uos este informatorio et artigoos en el contiudos et posiçoos que se adeante siguen, por los quaes vos pido que, preguntados por elles aos testigoos que uos por miña parte seeran presentados en nome do dito cabiido, con protestaçon de presentar ante vos escripturas publicas, et as exsaminedes as que entender que cunpran ao dito cabiido.

§ Poño et aprouar entendo que eno rio do Miño, que he açerqua desta çibdade d’Ourens, que ha huu porto a que chaman o Porto o Uello et a pasajee do dito porto foy et he do dito cabiido por tanto tenpo que memoria de omes nen [sic] he en contrario.

§ Poño et aprouar entendo que o dito cabiido que esteuo en posison do dito porto e pasajee del, e que andaron y per seu mandado homes que pasauan as jentes et carregos por seus selarios conpetentes.

//4v § Poño et aprouar entendo que alguas personas poderosas que teueron a Ponte d’Ourens que de feito et contra dereito, por fazer mal et danpno ao dito

LIBRO DO PORTOVELLO

43

cabiido, et por acreçentar a portajee da dita ponte, que fezeron et trouxeron taes maneiras por las quaes perturbaron a dita pasajee, por lo qual o dito cabiido ouueron recurso aos rey e reys que eran de Castela que eran aa sazon et a outros senores seus lugarestenentes, os quaes aprouuo de remediar sobre elo por suas cartas segundo que acharon por dereito.

§ Poño et aprouar entendo que as ditas cartas dos ditos senores reis e dos ditos señores seus lugarestenentes que foron liudas e publicadas por notarios publicos aos teedores que aa sazon eran da dita ponte, os quaes, obedeesçendo aas ditas cartas et conplindoas do que era de justiça, se desenbargaron da pasajee do dito porto e deron a elo lugar ao dito cabiido para que vsase da dita pasajee e trouxesen seus barcos eno dito porto.

§ Poño e aprouar entendo que despois do dito desenbargo et cartas para elo dadas que o dito cabiido vsou da dita pasajee et d’ante, trajendo y por si omes que vsauan da dita pasajee e enauegando con os ditos barcos et leuando en nome do dito cabiido as rentas dos ditos barcos.

§ Poño et aprouar entendo que don Pedro de Forosco, da boa memoria, obispo que foy do dito obispado d’Ourens et teedor da dita ponte, e outros en seu nome, que mandou a Garçia Diaz d’Espinosa, seu procurador et lugartenente, que sen enbargo del e da dita ponte que disese ao dito cabiido que vsasen da pasajee do dito porto et posesen en el barcos ou outras cousas alguas que entendesen que lle conplia, et vsasen de sua posison segundo que d’ante estauan. E que o dito Garçia Diaz que asy o disera ao dito cabiido e lle desenbargara o dito porto.

§ Digo que nego que o señor obispo d’Ourens nen outra persona algua nunca trouxeron eno dito porto barco nen barca de pasajee en contrario do dito cabiido. E que senpre o dito cabiido reteuo en si a dita posison actu e animo.

Diso que, en quanto aa pasajee, que senpre foy do dito señor obispo, e, en quanto aa posison, que lla negaua do dito cabiido.

§ Poño e aprouar entendo que agora, //5r en este ano presente en que estamos, que o dito cabiido, entendendose de continuar sua posison do dito porto, que fezeron trajer hua barca de pasajee eno dito porto para pasar omes et bestas e carregos, a qual trouxeron ao dito porto dia luus, que eran doze dias do mes de feuereiro do dito ano. E que, andando a dita barqua paçeficamente eno dito porto, e pasando omes et bestas et outros carregos, e lleuando seus selarios por la dita pasajee, temendose as personas et benefiçiados do dito cabiido que presentes


44

estauan que alguas personas, por lles fazer mal et danpno, que lles quebrantarian a dita barca ou lles a tomarian por força en tal maneira que se non poderian dela aproueitar, por ende que requeriron a don Martin Sanches, bachiller en decretus, ar-çidiano de Castela ena egleia d’Ourens et procurador et lugartenente et vicairo jeeral ena dita eglleia et çibdade e obispado d’Ourens por don Diego, obispo d’Ourens, que por sua sentença d’escomunion mandase que nihua persona de qualquer ley ou estado et condiçon que fose non se atreuese de quebrantar ou perturbar a dita pasajee, nen quebrantar nen leuar a dita barca sen primeiramente o dito cabiido seer oido et vençido por dereito por donde deuia e como deuia. Et o dito vigairo que asi o mandara por sua sentença por notarios publicos.

§ Poño e aprouar entendo que en este meesmo dia e ano et mes que Pero Sar-do, canonigo desta dita eglleia d’Ourens, armado, et outros con el, de cotas e de lanças et de balestas et de escudos et de casquetes, enduzidos de maao espiritu, que foy ao dito porto, e seendo çerteficado da dita sentença d’escomunion que o dito vicario posera en aquelles que a dita barca tomasen contra voontade do dito cabiidoo, que el, por força et con poderio dos ditos omes, et contra voontade de alguus benefiçiados do dito cabiido que presentes estauan, que tomou a dita barca et deitando dela alguus benefiçiados que andauan en ela enauegando, e que a leuou a donde lle aprouuo contra voontade do dito cabiido et a desconçertou.

Diso que el, enduzido de boo espiritu et non seendo çertificado da dita esco-munion, e por defender a posison do dito señor, que tirara a dita barqua, e //5v a leuara a donde lle prouuera.

§ Poño e aprouar entendo que destas cousas sobreditas et de cada hua delas he voz et faama publica en esta çibdade e obispado d’Ourens e en outras partes.

8

1396, marzo, 15. Sevilla.

Henrique iii, por denuncia do cabido de Ourense, ordénalle ao seu vasalo Xoán de Nóvoa, ou a quen teña a Ponte de Ourense, que deixen que o dito cabido teña libremente unha barca de pasaxe no Portovello, tal e como viña tendo no pasado, especialmente durante os reinados de Henrique ii e Xoán i.

LIBRO DO PORTOVELLO

45

B. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, ff. 5v-6r. Caderno de pergameo, 26

x 19 mm, castelán, precortesá. Copia autorizada dada en 1431, febreiro, 14 ante Álvaro Afonso,




C>B. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, ff. 8r-9r. Caderno de pergameo,

26 x 19 mm, castelán, precortesá. Traslado dado en 1396, maio, 31 a instancias de Álvaro Gonzá-

lez, escudeiro de Xoán de Nóvoa e tenente da Ponte de Ourense, e de Domingo Eanes, mordomo

do mesmo Xoán de Nóvoa (doc. núm. 11). Transcríbese íntegro no número 12 desta edición. Na

marxe inferior de cada plana: (Sinatura) Aluaro Afonso, notario (rúbrica). (Sinatura) Johan

Paas, notario (rúbrica).

Ed.: Leirós Fernández, E. (1941-1942): 152-153. Enjo Babío, M. A. (2018): 1274-1275

(doc. núm. 734).

Don Enrrique, por la graçia de Dios rey de Castilla, de Leon, de Tolledo, de Gallizia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe, de Aljezira, et señor de Bizcaya et de Mollina, a uos, Juan de Nouoa, mi vasallo, et a otro qual-quier o quallesquier que por vos tienen o touieren la Puente de Orense agora et de aqui adealante [sic], e a qualquier de uos a quien esta mi carta fuer mostrada, o el traslado della signado de escripuano publico, salud et graçia.

Sepades que el cabildo de la eglesia de la çibdad de Orense se me enviaron querellar, e dizen que ellos que vsaron et acustunbraron de muy longo tienpo a esta parte paçificamiente que el barquo de Portouello, que está en çima de la dicha puente, que andodiese por ellos et en su nonbre de vna parte a otra libremiente sin enbargo alguno. E agora que de poco tienpo aca que uos e los otros alcaldes que avedes tenido la dicha puente que non consintides andar el dicho barco se-gund sollia, et que lles quebrantades et turbades la dicha costunbre. E enviaronme pedir por merçed que lles prouiese de remedio sobre ello, et yo touilo por bien.

Porque uos mando que dexedes et consintades al dicho cabildo de la dicha egllesia, o al que lo oviere de recabdar por ellos, que trayan el dicho barco del Puertouello e vsen del libremiente sin enbargo alguno agora e de aqui adelante, segund que mejor e mas conplidamiente lo vsaron e acostunbraron traer en los t[i]enpos pasados, e espiçialmente en tienpo del rey don Enrrique, mi avuelo, e del rey don Juan, mi padre et mi señor, que Dios perdone. Et non les pongades


46

en ello enbargo nin contradiçion nin turbaçion alguna, ca mi merçed e voluntad es que ellos vsen del dicho barco liuremiente segund dicho es.

E non fagades ende al por alguna manera sub pena de la mi merçed et de quatro mill maravedis a cada vno //6r de uos porque en fincar de lo asi fazer et conplir2 para la mi camara.

Pero si contra lo sobredicho alguna cosa quisierdes dezir o razonar porque lo non deuades asi fazier, por quanto dize que sodes poderosos et talles con quien por alla non poderia alcançar conplimiento de justiçia e el tal pleito pertenesçe a mi de librar et oyr, mando al ome que uos esta mi carta mostrare, o el dicho su traslado signado como dicho es, que uos enpraze que parescades ante mi, du quier que yo fuer, del dia que uos enprazare fasta quinze dias primeros segientes, so la dicha pena, a dezir por qual razon non conplides mi mandado.

E de como esta mi carta vos fuer mostrada e la conplierdes mando, so la dicha pena, a qualquier scripuano publico que para esto fuer llamado que dé ende al que uos la mostrare testemoyo signado con su signo porque yo sepa en como conplides mi mandado.

Dada en la moy nobre çibdad de Seuilla, quienze [sic] dias del mes de março, año del nasçemiento del nuestro saluador Ihesu Christo de mill et trezientos et nouenta et seis años.

Yo, Johan Garçia, la fize scripuir por mandado de nuestro señor el rey.Yo, el rey.

9

1394, marzo, 11. Alcalá de Henares.

Henrique iii, por denuncia do cabido de Ourense, ordénalle a Diego Gutiérrez de Fremosa, que ten a Ponte de Ourense polo conde de Trastámara, ou a quen a teña no seu lugar, que deixen que o dito cabido teña libremente unha barca de pasaxe no Portovello e lle paguen os cincocentos marabedís que reclaman polas perdas que tive-ran ao serlle impedida a súa circulación.

2 et conplir] repetido.

LIBRO DO PORTOVELLO

47

B. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, ff. 6r-7r. Caderno de pergameo, 26






(doc. núm. 703).

Don Enrrique, por la graçia de Dios rey de Castilla, de Leon, de Tolledo, de Gallizia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe, de Aljezira, e señor de Bizcaya et de Molina, a vos, Diego Goterrez de Fremosa, tenedor de la Puente de Orense por el conde don Pedro, mi tio, e a qualquier otro o otros que touieren la dicha puente agora et de aqui adelante, et a qualquier o a qualesquier de uos a quien esta mi carta fuer mostrada, o el traslado della signado de escri-puano publico, salud e graçia.

Sepades qu’el dean e cabildo de la egllesia de Orense se me enbiaron querellar, et dizen que ellos que han estado et estan en posesion paçifica de tanto tienpo aca que memoria de omes non es en contrario de traer vn barquo en el Puertovello, que es a çima de la dicha Puente de Orense, sin contradiçion de ninguna persona. E que agora //6v nouamiente, de poco tienpo aca, que perturbastes et perturbades la jurediçion del dicho puerto et barco al dicho dean et cabildo de la dicha egllesia de Orense por fuerça et sin razon et sin derecho, estando ellos en la dicha posesion del dicho t[i]enpo aca que ninguno non andudiese con el dicho barco nin con otro alguno por el dicho puerto saluo él a quien el dicho dean et cabildo manda-sen. E que non dexastes nen dexades a los omes del dicho dean et cabildo poner por si para que anden con el dicho barco por el dicho puerto, antes dizen que les perturbades la dicha posesion. E dizen que, como quier que por pieça de uegadas por su parte avedes seido requerido et afrontado que lles dexedes e desenbargedes el dicho su puerto et barco en tal manera que ellos pudiesen andar sueltamiente con el por el dicho puerto libre et desenbargadamiente, segund solian, diz que lo non avedes querido nin queredes fazer; por la qual razon diz que se les han reclesçido de danpno por vos tener asi el dicho puerto et barco por fuerça, sin razon e sin derecho, fasta en quantia de quinientos maravedies en cada año desde el dicho t[i]enpo que lo asi tenedes forçado aca. E dizen que si esto asi oviese a


48

pasar que resçeberian en ello agrauio e danpno. E enbiaronme pedir por merçed que mandase sobre ello lo que la mi merçed fuese.

Porque vos mando, vista esta mi carta, que dexedes e desenbargedes luego al dicho dean et cabildo de la dicha egllesia de Orense el dicho puerto et barco, en tal manera porque ellos se puedan aprouechar dello asi como de cosa suya. Et otrossi dad e pagadlles luego de vuestros bienes al dicho dean e cabildo de la dicha eglesia, o al que lo oviere de recabdar por ellos, los dichos quinientos maravedis que asi dizen que lles vino de danpno en cada año por vos asy tenerdes el dicho puerto e barco en la manera que dicho es.

E non fagades ende al por alguna manera so pena //7r de la mi merçed e de dos mill moravedis desta moneda vsal a cada vno.

Pero si contra esto que dicho es alguna cosa quisierdes dezir o razonar por-que lo non deuades fazer, mando al ome que vos esta mi carta mostrare que uos enplaze que parescades ante mi en la mi corte del dia que uos enplazare a quinze dias primeros segintes, so la dicha pena a cada vno, e yo mandaruos he oyr et librar con el dicho dean e cabildo como la mi merçed fuer et fallare por fuero e por derecho.

E de cómo esta mi carta vos fuere mostrada e la conplierdes mando, so la di-cha pena, a qualquier scripuano publico que para esto fuer llamado que dé ende al que uos la mostrare testemonio signado con su signo porque yo sepa en como conplides mi mandado, la carta leida, datgela.

Dada en Alcala de Henares, onze dias de março, año del nasçemiento de nues-tro señor Ihesu Christo de mill e trezientos e nouenta e quatro años.

E esto fazed e conplid por quanto dizen que sodes omes poderosos et talles con quien ellos por alla non poderian auier nin alcançar conprimiento de derecho, por lo qual el pleito atal es mio de oyr et de librar.

Yo, el rey.Yo, Juan Garçia, la fize escripuir por mandado de nuestro señor el rey.

10

1388, marzo, 26. Ourense.

LIBRO DO PORTOVELLO

49

O arcebispo de Santiago de Compostela don Xoán García Manrique, como procu-rador do rei e por denuncia do cabido de Ourense, ordénalle ao adiantado de Galicia, don Diego Pérez Sarmiento, e a Xoán Sánchez de Marquina, tenente da Ponte de Ourense, ou a quen a teña no seu lugar, que lle paguen ao cabido o que corresponda dos anos impagados de renda da barca de pasaxe do Portovello e que a devolvan a poder capitular. A barca fora alugada polo cabido a don Pedro Ruiz Sarmiento, pai de don Diego, por cen marabedís anuais que nunca foron pagados, nin por el nin polo seu fillo, quen herdou a dita barca e a segue tendo.

B. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, f. 7r-v. Caderno de pergameo, 26 x

19 mm, castelán, precortesá. Copia autorizada dada en 1431, febreiro, 14 ante Álvaro Afonso,





(doc. núm. 649).

Don Iohan, por la graçia de Dios e de la santa egllesia de Roma arçobispo de Santiago, chançeller mayor de nuestro señor el rey, et su capelan mayor, et no-tario mayor del regno de Leon, a uos, Diego Sarmiento, adelantado mayor por el dicho señor rey en Gallizia, e a vos, Juan Sanches de Marquina, tenedor de la Puente de Orens, e a qualquier otro que touier la dicha puente agora et de aqui adelante, e a qualquier de uos a quien esta mi carta vierdes, salud et bendiçion.

Sepades qu’el vicario del deanadgo et el cabildo de la egllesia de Orense se nos que-reló, e dizen que Pero Ruyz Sarmiento, padre de uos, el dicho adelantado, en su vida, que lles tomó en su vida vn barco que ellos auian a do dizen el Puertouello, e que puso con ellos de les dar por el en cada año çient maravedies, e que despues del finamiento del dicho //7v Pero Ruiz que fincó el dicho su barco en podier [sic] de uos, el dicho adelantado, et de los que administran vuestros bienes. E qu’el dicho vuestro padre en su vida, nin vos despues aca, nin otros por vos, que nunca lles diestes nin pagastes los dichos çient maravedies que él puso con ellos de les dar en cada año por el dicho bar-co, como dicho es, e que les tenedes asi el dicho barco sin razon e sin derecho, e que reçiben en elo agrauio. E pedieronnos que, en nonbre del dicho señor rey, por el poder e creençia que d’él tenemos, los prouiesemos sobre ello de remedio.


50

Porque vos mandamos de parte del dicho señor rey, por el dicho podier [sic] e creençia que d’él auemos, que dedes et pagedes luego a los dichos vicario e ca-bildo, o al que lo ovier de recabdar por ellos, todo lo que fuer sabido por buena verdat que han de auer del dicho barco desde el tienpo qu’el dicho Pero Ruiz gelo tomó aca, contando en cada año los dichos çient maravedies que lles el di-cho Pero Ruiz fincó de dar por él, \como/ dicho es, e que gelos pagedes de aqui adelante en cada año en quanto lo touierdes, o lles dexedes e desenbargedes luego el dicho su barco segund que lo auian ante qu’el dicho Pero Ruiz gelo tomase, porque se ellos puedan aprouechar d’él.

E non fagades ende al sub pena de la merçed del dicho señor rey et de mill maravedies a cada vno para la su camara.

Dada en la çibdad de Orense, veynte e seis dias de março, año del nasçemiento del nuestro señor Ihesu Christo de mill et trezentos3 et ochenta e ocho años.

Archiepiscopus Conpostellanus.

11

1396, maio, 31, mércores. Ourense (catedral).

Dous cóengos de Ourense, como procuradores do cabido, fan ler ante Álvaro Gon-zález, escudeiro de Xoán de Nóvoa e tenente da Ponte de Ourense, e Domingo Eanes, mordomo do mesmo Xoán de Nóvoa, os seguintes documentos: 1) orde de Henrique iii a Xoán de Nóvoa, ou a quen teña a Ponte de Ourense, que deixe que o cabido auriense teña libremente unha barca de pasaxe no Portovello; e 2) orde de Xoán de Nóvoa aos perceptores da portaxe na Ponte de Ourense que non llela cobren aos mem-bros do cabido auriense.

B. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, ff. 7v-8r e 9r-v. Caderno de pergameo,

26 x 19 mm, galego, precortesá. Copia autorizada dada en 1431, febreiro, 14 ante Álvaro Afonso,


público en Ourense polo bispo e a igrexa da cidade (doc. núm. 6). Na marxe inferior de cada plana:

(Sinatura) Aluaro Afonso, notario (rúbrica). (Sinatura) Johan Paas, notario (rúbrica).

3 trez] escrito sobre quatro].

LIBRO DO PORTOVELLO

51

Ed.: Leirós Fernández, E. (1941-1942): 155. Enjo Babío, M. A. (2018): 1280-1281 (doc.

núm. 738).

§ Ano do nasçemiento de noso señor Ihesu Christo de mill e trezientos e nouenta e seis anos, quarta feira, o postromeiro dia do mes de mayo, ena eglleia d’Ourens, ontre o coro e o altar, quando cantauan besperas ena dita eglleia.

Sabean todos que //8r en presença de min, notario, e testimoyas adeante escrip-tas, enton paresçeron Gonçaluo Eanes, abade da Castineira, e Gonçaluo Eanes Porcallo, coongos da dita eglleia et procuradores do cabiido dela, et presentaron a Aluaro Gonçalues, escudeiro de Juan de Nouoa, teedor da Ponte d’Ourens, e a Domingo Eanes, moordomo do dito Juan de Nouoa, que eran presentes, et per min, notario, fezeron leer hua carta do moy alto e moy nobre principe e poderoso señor don Enrrique, por la graça de Deus rey de Castela e de Leon, a qual carta era escripta en papel et firmada do nome do dito señor rey et seelada do seu seelo pequeno en costa, segundo por ela paresçia et se ela contiina. Item, presentaron mais huu aluala do dito Juan de Nouoa escripto en papel e firmado de seu nome, segundo que por el aparesçia. E das quaes carta e aluala o tenor de uerbo a uerbo tal he:

12

1396, marzo, 15. Sevilla.

Henrique iii, ante a denuncia do cabido auriense, ordénalle ao seu vasalo Xoán de Nóvoa, ou a quen teña a Ponte de Ourense, que deixen que o dito cabido teña libremente unha barca de pasaxe no Portovello segundo a tiña en tempos pasados.

C<B. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, ff. 8r-9r. Caderno de pergameo,

26 x 19 mm, castelán, precortesá. Traslado dado en 1396, maio, 31 a instancias de Álvaro Gonzá-

lez, escudeiro de Xoán de Nóvoa e tenente da Ponte de Ourense, e de Domingo Eanes, mordomo

do mesmo Xoán de Nóvoa (doc. núm. 11). Transcríbese íntegro no número 12 desta edición. Na

marxe inferior de cada plana: (Sinatura) Aluaro Afonso, notario (rúbrica). (Sinatura) Johan

Paas, notario (rúbrica).


52

B. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, ff. 5v-6r. Caderno de pergameo, 26


escribán do rei e notario público en Ourense polo bispo e a igrexa da cidade, e Xoán Paz, nota-

rio público en Ourense polo bispo e a igrexa da cidade (doc. núm. 6). Transcríbese íntegro no

número 8 desta edición. Na marxe inferior de cada plana: (Sinatura) Aluaro Afonso, notario


Ed.: Leirós Fernández, E. (1941-1942): 155. Enjo Babío, M. A. (2018): 1274-1275 (doc.

núm. 734).

Don Enrrique, por la graça de Deus rey de Castilla, de Leon, de Tolledo, de Gallizia, de Seuilla, de Cordoua, de Murçia, de Jahen, del Algarbe, de Aljezira e señor de Bizcaya et de Molina, a uos, Iohan de Nouoa, mi vasallo, et a otro qualquier o quallesquier que por vos tienen o touieren la Puente de Orense agora et de aqui adelante, e a qualquier de uos a quien esta mi carta fuer mostrada, o el traslado della signado de scripuano publico, salud e graçia.

Sepades qu’el cabillo de la egllesia de la çibdat de Orense se me enbiaron que-rellar, et dizen que ellos que vsaron et acostunbraron de muy lue[n]go tienpo a esta parte paçificamiente qu’el barco de Puertovello, que está en çima de la dicha puente, que andudiese por ellos et en su nonbre de vna parte a otra liuremiente sin enbargo alguno. E agora, de poco tienpo aca, que uos e los otros alcalldes que auedes tenido la dicha puente et que non //8v consintedes andar el dicho barco segun solia, e que les quebrantades e turbades la dicha costunbre, e enbiaronme pedir por merçed que les prouiese de remedio sobre ello, et yo tiuilo [sic] por bien.

Porque uos mando que dexedes et consintades al dicho cabillo de la dicha egllesia, o al que lo oviere de recabdar por ellos, que trayan el dicho barco de Puertouello et vsen d’él liuremiente sen enbargo alguno agora e de aqui adelante segund que mejor et mas conplidamente lo vsaron e acostunbraron traer en los tienpos pasados, e espiçialmente en el tienpo del rey don Enrrique, mi avuelo, et del rey don Juan, mi padre e mi señor, que Dios perdone, et non les pongades en ello enbargo nin contradiçion nin turbaçion alguna, ca mi merçed e voluntad es que ellos vsen del dicho barco liuremiente, segund dicho es.

E non fagades ende al por alguna maneira sub pena de la mi merçed et de qua-tro mill moravedies a cada vno de uos por quien fincare de lo asi fazier e conplier para la mi camara.

LIBRO DO PORTOVELLO

53

Pero si contra lo sobredicho alguna cosa quisierdes dezir o razonar porque lo non deuades asi fazier, por quanto dizen que sodes poderosos e talles con quien por alla non poderian alcançar conplimiento de justiçia, e el tal pleito pertenesçe a mi de oyr et de librar, mando al ome que uos esta mi carta mostrare, o el dicho su traslado signado, como dicho es, que uos enplaze que parescades ante mi du quier que yo fuer del dia que uos enprazare fasta quienze dias primeros segientes, so la dicha pena, a dezir por qual razon non conplides mi mandado.

E de como esta carta vos fuer mostrada et la conplierdes mando so la dicha pena a qualquier scripuano publico que para esto fuer llamado que dé ende al que uos la mostrare testemonio signado con su signo porque yo sepa en como conplides mi mandado.

Dada en la muy noble çibdad de Seuilla, quinze dias do mes //9r de março, año del nasçemiento de nuestro saluador Ihesu Christo de mill e trezientos et nouenta et seis años.

Yo, Juan Garçia, la fize escripuir por mandado de nuestro señor el rey.Yo, el rey.Egidius vidit, thessaurarius.

13

1396, abril, 28. Sevilla.

Xoán de Nóvoa ordénalles aos perceptores da portaxe na Ponte de Ourense que non llela cobren aos membros do cabido auriense.

C>B. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, f. 9r. Caderno de pergameo, 26 x

19 mm, galego, precortesá. Trasladado dado en 1396, maio, 31 a instancias de Álvaro González,

escudeiro de Xoán de Nóvoa e tenente da Ponte de Ourense, e de Domingo Eanes, mordomo

do mesmo Xoán de Nóvoa (doc. núm. 11). Na marxe inferior de cada plana: (Sinatura) Aluaro


Ed.: Leirós Fernández, E. (1941-1942): 155. Enjo Babío, M. A. (2018): 1280 (doc. núm. 737).


54

Aluaro Gonçalues e Domingo Eanes et qualquier de uos que tiraren portajee ena Ponte d’Ourens.

Eu, Juan de Nouoa, vos digo et mando a vos e a outro qualquer que por vos ou por min tiraren a portajee ena dita ponte que non demandedes nen leuedes nen consintades leuar portajee nen portalgo nen trebuto alguu aos benefiçiados et pesoas e coongos et clerigos da eglleia d’Ourens e o cabiidoo dela de todas las cousas que suas foren que por y pasaren por la dita ponte. Que eu, por este meu aluala, mando que non pagen nihuu delles nihuu portalgo, et que pasen as suas cousas e bees por y en saluo sen trebuto ninhuu. E huu nen o outro non façades ende al. E porque o creades deilles este aluala firmado de meu nome.

Feito en Seuilla, viinte e oyto dias de abril, ano do nasçemento de noso señor Ihesu Christo de mill e trezentos e noueenta e seis anos.

E esto faço eu por rogo e onrra do chantre, que mo rogou, et non por outra carta que por esta razon fose gaanada.

Juan de Nouoa.

11 [1396, maio, 31]As quaes carta e aluala presentados e liudos os ditos Aluaro Gonçalues e Do-

mingo Eanes et cada uu delles diseron que lles desen o traslado da dita carta do dito señor rey e do dito aluala do dito Juan de Nouoa, et que averian con elles seu acordo et consello, et que enton que darian a elles sua resposta.

E logo os ditos Gonçaluo Eanes e Gonçaluo Eanes, coengos e procuradores sobreditos, diseron que elles non eran tiudos de lles daren traslado per suas custas, mais diseron que o tomasen elles se o ouuesen mester.

Testemoyas que presentes foron: Gomes Mosqueiro, çibdadãao de Ourens, Juan Faueiro, Vasco Fariña, omes do dito Aluaro Gonçalues, Juan Fernandes Pon-peña, Afonso de Carualleda, veziños d’Ourens, e outros.

14

1396, xuño, 2, venres. Ponte Vella de Ourense.

LIBRO DO PORTOVELLO

55

Álvaro González, escudeiro de Xoán de Nóvoa e tenente por el da Ponte de Ou-rense, e Domingo Eanes, mordomo do mesmo Xoán de Nóvoa e perceptor por el da portaxe desa mesma Ponte, respóndenlles aos procuradores do cabido auriense que obedecerán as ordes que lles presentaran, respectivamente a de Henrique iii do 15 de marzo de 1396 sobre a barca de pasaxe no Portovello e de Xoán de Nóvoa do 2 de abril dese ano sobre a exención de pago da portaxe aos capitulares de Ourense, e comprométense a, de consideralo oportuno, presentar alegacións ao día seguinte.

B. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, ff. 9r-10r. Caderno de pergameo, 26





Ed.: Leirós Fernández, E. (1941-1942): 155-156 [con omisións de texto]. Enjo Babío,

M. A. (2018): 1282-1283 (doc. núm. 739).

§ Despois //9v desto, sesta feira, dous dias do mes de junio, ano sobredito, estando o dito Goncaluo [sic] Eanes, abade da Castineira, coengo et procurador sobredito, en çima da Ponte d’Ourens, et presentes os ditos Aluaro Gonçalues et Domingo Eanes, e en presença de min, o notario, e testemoyas adeante scriptas, o dito Aluaro Gonçalues, teedor da dita ponte por lo dito Juan de Nouoa, requirido por lo dito Gonçaluo Eanes que dese resposta aa dita carta do dito señor rey et ao dito aluala do dito Juan de Nouoa.

Diso que el obedeesçia aa dita carta do dito señor rey con aquela onrra et reuerençia que deuia como a carta de seu rey e de seu señor natural, que Deus mantena et mande viuer et regnar por moitos tenpos e boos. E por quanto a dita carta tangia a el, diso e frontou e requeriu ao dito Gonçaluo Eanes, en nome do dito cabiido, que fezesen seu barco et o metesen ao rio et o trouxesen ao Porto-vello liuremente e paçificamente sen seu enbargo et sen seu reçeo, et vsasen del logo e cada e quando quisesen et por ben teuesen, segundo que mellor et mais conpridamente era contiudo ena dita carta do dito señor rey e segundo que o dito cabiido mellor et mais conplidamente vsara ata agora. E esto diso o dito Aluaro Gonçalues que daua por sua resposta aa dita carta.


56

Pero diso que esta resposta fose con protestaçon que en outro dia ata ora de terçia se outra resposta dese aa dita carta. Se non, que a auia por dada e reteficada tal resposta.

E logo o dito Domingo Eanes, moordomo do dito Juan de Nouoa et recabdador da portajee da dita ponte, respondeu ao dito aluala do dito Juan de Nouoa porque diso que tangia a él. Et diso que el non demandaria nen leuaria portajee nen trebuto aalguu dos benefiçiados et clerigos da dita eglleia d’Ourens de cousas suas que por la dita ponte pasasen ata que viesse o dito Juan de Nouoa de Castela, onde era hido; e despois de sua viinda //10r que se oviese o dito cabiido con o dito Juan de Nouoa et o dito Juan de Nouoa con o dito cabiido et benefiçiados da dita eglleia d’Ourens como quisesen e por ben teuesen. E esto diso o dito Domingo Eanes sub a dita protestaçon que o dito Aluaro Gonçalues auia feita e daua por resposta ao dito aluala.

Testemoias que presentes foron: Aluaro Gonçalues, scripuan, et Juan de Salua-terra, omes de min, notario, e outros.

15

1396, xuño, 3, sábado. Ourense (catedral).

Álvaro González, escudeiro de Xoán de Nóvoa e tenente por el da Ponte de Ouren-se, por si mesmo e como representante de Domingo Eanes, perceptor da portaxe desa mesma Ponte, confírmanlle ao cabido auriense a resposta que lle deran o día anterior á presentación que se lles fixera de dúas ordes do rei Henrique III e Xoán de Nóvoa.

B. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, f. 10r-v. Caderno de pergameo, 26





ED.: Enjo Babío, M. A. (2018): 1283 (doc. núm. 740).

§ E despois desto, sabado, tres dias do dito mes de junio, dentro, ena eglleia d’Ourens, ante o coro e o altar, presente o dito Gonçaluo Eanes, coengo e procura-

LIBRO DO PORTOVELLO

57

dor sobredito, paresçeu y o dito Domingo Eanes e diso que auia por firme et por estaual [sic] et por dada et por retificada per min, notario, a dita resposta do dito aluala do dito Juan de Nouoa que me ja auia dada segundo sobredito he.

E diso de parte do dito Aluaro Gonçalues, escudeiro teedor da dita ponte, que eso meesmo o dito Aluaro Gonçalues auia por firme e por estaual [sic] e por reti-ficada a dita resposta que avia dada aa dita carta do dito señor rey.

Testemoyas que presentes foron: Martin Giestosa, coengo d’Ourens, Pero Fa-riña, raçoeiro, Garçia Peres, [en branco], Afonso de Mellide, veziños d’Ourens, e outros.

E eu, Lourenço Martis, coengo d’Ourens, notario publico por la auctoritate apostolical, a esto que sobredito he con as ditas testemoyas presente fuy et este instormento con miña mãao propia scripui a pedimento do dito Gonçaluo Eanes, procurador sobredito, eno qual mi suscripto meu signo acustumado puje en tes-timonio de verdat, rogado e requirido.

[6 - 1431/02/14]§ As quaes ditas cartas e scripturas asi presentadas e liudas o dito Lois Ferrnan-

des, procurador do dito cabiido diso que as presentaua en ajuda e prouança de seu dereito en nome do dito cabiido. E os ditos homes bõos diseron que as reçebian.

Et presentou logo por testemoyas a Aluaro Ferrnandes e a Meend’Ares, coengos ena dita eglleia, e a Afonso Rodrigues das Camoeiras, et a Gonçaluo de Codeiro, labra//10vdor. Dos quaes testemoyas foy sacado juramento en forma deuida per los ditos omes bõos.

E pedio que lle ouuesen por resçebido a Diego Fernandes de Codeiro et a Afonso Eanes de Deça, coengos ena dita eglleia d’Ourens, e a Gomes Bispo, e a Afom Garçia, raçoeiro ena dita egleia. Et os ditos omes bõos diseron que os avian por resçebidos, et que os enprazasen para que viesen fazer juramento.

Testemoyas: Juan Afonso de Tolledo e Lourenço Eanes, coengos, Afonso Ares, Gonçaluo da Siluãa, raçoeiros ena dita eglleia d’Ourens.

16

1431, febreiro, 14, mércores. Ourense (praza do Campo).


58

O procurador do bispo, cóengo Pedro Sardo, presenta ante os xuíces os seguintes documentos en proba do seu dereito: 1) postulados e relación de preguntas que se so-meterán á declaración das testemuñas presentadas pola súa parte; 2) pregón dado nas distintas prazas da cidade sobre a prohibición de que ninguén teña barcas de pasaxe no río Miño, no seu tramo de xurisdición episcopal, salvo quen posúa licencia do bis-po, e do prezo máximo que estes deben cobrar pola pasaxe; e 3) repetición do mesmo pregón aos barqueiros que traballan no Portovello. A continuación, solicítalles aos xuíces que non acepten como testemuñas a calquera beneficiado do cabido de Ourense por ser partes no preito, ao que o procurador do cabido defende o dereito a presentar esas testemuñas. Por último, Pedro Sardo presenta como testemuñas os barqueiros que teñen barcas de pasaxe no Portovello, que son aceptadas polos xuíces.

A. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, ff. 10v e 18v-19r. Caderno de per-



§ E despois desto, ena dita çibdade d’Ourens, dia quarta feira, quatorze dias do dito mes de feuereiro do dito ano, ena praça do Canpo, estando y presentes os ditos bachilleres et juizes sobreditos, en presença de nós, os ditos Iohan Paaz et Aluaro Afonso, notarios, paresçeu ante elles o dito Pero Sardo, absente a parte, e diso que, en ajuda e prouança do seu dereito, que presentaua e presentou este caderno de artigoos e de scriptura, e mais que presentaua en ajuda de seu dereito hua scriptura de pregoons que pasara per min, o dito Aluaro Afonso, notario. Dos quaes artigoos et scriptura o tenor delo he esto que se sigue:

17

1431, febreiro, 14, mércores. Ourense (praza do Campo).

Postulados e relación de preguntas que se someterán á declaración das testemuñas presentadas polo procurador do bispo, cóengo Pedro Sardo, para defensa dos dereitos da súa parte.

LIBRO DO PORTOVELLO

59

B. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, ff. 10v-17r. Caderno de pergameo,

26 x 19 mm., galego, precortesá. Copia autorizada dada en 1431, febreiro, 14 ante Álvaro Afon-

so, escribán do rei e notario público en Ourense polo bispo e a igrexa da cidade, e Xoán Paz, nota-

rio público en Ourense polo bispo e a igrexa da cidade (doc. núm. 16). Na marxe inferior de cada



§ Ante uos, los honrrados et discretos et sabios varones Alfonso Eanes de Palmo[u], clerigo reitor de la egllesia de Moreras, et Pero de Poyeta, bachilleres en decretus, juezes arbitros et omes buenos tomados et ellegidos et asignado por par-te de mi señor don Diego, obispo d’Orense, de la vna parte, e el dean et cabildo de la egllesia d’Orense, de la otra parte, de e sobre el negoçio adelante declarado por virtude de vn conpromiso por las dichas partes fecho et otorgado.

Yo, Pero Sardo, canonigo en la dicha egllesia et procurador del dicho señor obispo, para enformaçion de uosotros e para declaraçion del derecho del dicho señor obispo, sobre razon del barquo de que los dichos señores del dicho cabildo alegan fraudulenta e nula posesion, digo, señores juizes, que fallaredes e es verdad que los dichos //11r senores del dicho cabildo que nunca touieron nin tienen nin estan en posesion de tenier et traer barco alguno nin ninguno que sea, nin de lleuar dineros de pasajee en el Puertoviejo del rio de Miño, que es rio et tierra e senorio et juresdiçion del dicho señor obispo, asi en tienpo del dicho señor obis-po como de sus anteçesores, de tanto tienpo aca que memoria de onbres non es en contrario. E que el dicho Puertoviejo que está en las tierras e rio et jurisdiçion et herdades et senorio del dicho señor obispo e de la su mesa obispal d’Orense. E qu’el pasaje del dicho rio, en quanto dura la dicha tierra et señorio et juris-diçion del dicho señor obispo, que nunca fue nin es saluo del dicho señor obispo et de la dicha su mesa obispal, e que otro alguno que nunca lleuo nin lleua pasaje nin otros derechos algunos del dicho rio en el dicho senorio saluo el dicho señor obispo et aquel o aquellos que lo han de auer e cobrar por él. E para que voso-tros, señores juezes, podades saber la verdat de todo ello, protestando del derecho del dicho señor obispo, et mio en su nonbre, quedar a saluo agora et de aqui adelante para en todas cosas, so la dicha protestaçion, do et pongo ante vosotros estas posiçiones et articulos que se siguen por do preguntedes a los testigos que en este pleito et negoçio entiendo dar et presentar para prouar quanto abaste a la


60

entençion del dicho señor obispo sobre la dicha posesion del dicho barco, non me obligando o proua superflua. E protestando que lo prouado si [sic] non pierda por lo non prouado e las costas. E de dar mas articolos et fazier mas declaraçion sobre los que aqui do, si nesçesario fuere.

§ Pongo yo, Pero Sardo, en nonbre del dicho mi señor don Diego, obispo de Orense, cuyo procurador so, et prouar entiendo contra los dichos senores dean e cabildo et benefiçiados de la dicha egllesia d’Orense que de diez, veynte, treyn-ta, quarenta, çincoenta, sasenta, satenta, ochenta e çient años e de tanto tienpo aca que memoria de omes non es en contrario qu’el dicho señor obispo //11v e los otros obispos d’Orense, sus anteçesores, que sienpre estodieron e estan em posesion paçifica, \ellos/ et los que sus poderes han tenido e tienen, de lleuar et avier, et llevaron e ovieron, todos los derechos e trebutus [sic], asi de pescado et del pasaje como de todas las otras cosas del rio de Miño desde el rio de la Looña que entra en el dicho rio de Miño, que es en çima del dicho Puertoviejo, fasta Alongos, que dura la tierra et señorio et jurisdiçion del dicho señor obispo por razon de la dicha jurisdiçion e misto e merio e inperio, senorio real que en la dicha tierra e rio tiene. E que los dichos señores dean e cabildo, nin otro alguno por ellos, que nunca lleuaron nin ovieron nin estudieron en posesion de lleuar los talles derechos e pasajen del dicho rio. E que asi es notorio, publico e manifesto.

§ Item, pongo et prouar entiendo que los dichos señores del dicho cabildo que del dicho tienpo aca que memoria de onbres non es en contrario, asi en tienpo de los obispos don Diego et don Françisco et don Alfonso de Cusanca et don Aluaro, obispos que fueron de Orense, anteçesores del dicho mi señor don Diego, como de los otros sus anteçesores, e agora, en tienpo del dicho mi señor don Die-go desde que él es obispo deste obispado, que los dichos señores del dicho cabildo de la dicha eglesia de Orense nunca touieron nin troxieron barco nin barca de pasaje en el Puertovello que es en el dicho rio, nin estudieron nin estan en pose-sion de traer nin tenier el tal barco nin barca de pasaje en el dicho puerto, nin de lleuar pasaje nin otro derecho nin otra cosa alguna del dicho rio por razon del tal barco nin barqua nin de otra cosa alguna. //12r E que asi es notorio et manifesto.

§ Iten, pongo et prouar entiendo que si en el dicho Puertoviejo, como en todos los otros puertos et terminos del dicho rio de la dicha tierra et señorio e juridisçion del dicho señor obispo que del dicho tienpo a aca de los dichos obis-pos anteçesores del dicho señor obispo, e despues en tienpo del dicho mi senor

LIBRO DO PORTOVELLO

61

don Diego, que en el dicho rio de la dicha tierra et señorio e jurisdiçion del dicho mi señor el obispo que nunca ouo otro pasaje alguno que fuese publico saluo por la Puente de Orense, que es propia exsenta del dicho señor obispo; nin do se lleuase publicamiente dinero alguno que fuese por pasajen saluo por la dicha puente ante que caese. Et los dineros que rendia el dicho pasaje que los auia et lleuaua el dicho señor obispo et aquel et aquellos que tenian por el la dicha puente, e non el dicho cabildo nin otra persona alguna que fuese. E que sienpre los obispos de Orense estudieron et estan en posesion dello, et non el dicho cabildo. E que asi es publico et notorio et manifesto.

§ Item, pongo et prouar entiendo que despues que cayo la dicha Puente d’Orense, del dicho señor obispo, que en el dicho Puertoviejo et en los otros terminos del dicho rio de la dicha tierra et señorio e juresdiçion del dicho señor obispo que nunca andodieron nin andan barcos nin barquas de pasaje que lleuase dinero publicamiente por pasar saluo por mandado del dicho señor obispo e de mí et de los otros sus vicarios e lugares tenientes, et aquel o aquellos que tienen e traen liçençia del dicho señor obispo et mia e de los otros sus vicarios et lugares tenientes. E qu’el dicho señor obispo está en posesion de traer los dichos barquos et barcas et con su liçençia e mandado, et non el dicho cabildo. E que es asi no-torio et publico et manifesto.

§ Item, pongo e prouar entiendo que ningu[n]d barco nin barca non [ha] osado nin osa andar nin anda a //12v pasaje publicamiente que leue dinero por pasar en el dicho Puertoviejo nin en otro logar en el dicho rio de los dichos terminos et señorio del dicho señor obispo saluo los dichos barcos del dicho señor obispo que asi andan por su mandado et liçençia, e mia en su nonbre. E si algund otro barco ha querido o quiere andar a pasaje en el dicho rio et lleuar dinero por pasar que han seydo e son contrariados et quitados et tomados por el dicho señor obispo et por mí en su non-bre. Et que fueron dados pregones por parte del dicho señor obispo publicamiente, a altas vozes, por pregonero, ante notario publico, por las plaças d’esta çibdat, et aderredor del dicho rio, et al dicho Puertoviejo, diziendo asi que ninguno nin algu-nos non fuesen osados de traer ningund barco nin barca a pasare de lleuar dinero en todo el dicho rio de la dicha tierra et jurisdiçion et señorio del dicho señor obispo, saluo aquel o aquellos que andudiesen por su mandado et liçençia, o de sus lugares tenientes, sub pena de perder los barcos et de treynta dias en la cadena et de la su merçed. E qu’el dicho señor obispo esta asi en posesion desto, et yo en su nonbre,


62

et que lle nunca fue quitada nin contrariada por via que lle feziese nin pudiese fazier perjuizio. E que asi es publico et notorio et manifesto.

Diseron que, se fezera o dito pregon, que o fezera contra dereito et justiça.§ Item, pongo et prouar entiendo que despues de asi dados et fechos los di-

chos pregones et pasados muchos dias en medio, et estando asi paçificamiente el dicho señor obispo en posesion paçifica de traer los dichos barcos et de andar de su liçençia e mandado, asi en el dicho Puertoviejo como en todo el dicho rio de la dicha tierra et juresdiçion e señorio del dicho señor obispo, que los dichos señores del dicho cabildo, //13r injustamiente et non deuidamiente, de fecho et non podien-dolo fazier de derecho, intrusamiente troxieron et fezieron traer de fuera del dicho rio de la dicha tierra et juresdiçion del dicho señor obispo vn barco e posieronlo en el dicho Puertoviejo nueuamiente para pasaje. E luego él asi puesto por ellos, aquel dicho dia et ora que lles fue por el dicho señor obispo, et por mi en su nonbre, con-trariado et contradicho el dicho barco et posesion del, et defendida et gardada la posesion paçifica qu’el señor obispo tenia et tiene de los dichos barcos et pasaje en el dicho su rio et Puertoviejo, et lles fue quitado luego et tomado el dicho barco a los dichos senores del dicho cabildo del dicho Puertoviejo por parte del dicho señor obispo por tal via et manera como nunca más alli andudo nin anda nin tomaron nin touieron nin gozaron nin vsaron nin tienen nin husan nin gozan los dichos señores del dicho cabildo de posesion alguna paçifica de tenier el tal barco, nin lles fue consentida, e el dicho señor obispo se quedo e queda en su dicha posesion paçi-fica que tenia et tiene de los dichos barcos. Et asi es público e notorio e manifesto.

Diseron que se o tirara que o tirara per força et con omes armados.§ Item, pongo e prouar entiendo que las herdades e tierra que estan al dicho

Puertoviejo, do cargan et estan barcos, que son propias exsentas del dicho señor obispo et de la dicha su Puente d’Orense, e qu’el dicho señor obispo et los que tienen et traen las dichas tierras et herdades por él que han estado et estan en po-sesion paçifica de auer et lleuar, et han et lleuan, todos los derechos et trebutos e pasajes de todo lo que en el dicho Puertoviejo ha venido ou portado, et ap\or/ta et se toma et se carga et descarga, et non otro alguno, de tanto tenpo aca que me-moria de omes non es en contrario. E que asi es publico, notorio //13v e manifesto.

§ Iten, pongo et entiendo prouar que d’estas cosas sobredichas et de cada vna d’ellas que es fama publica en la dicha çibdad e obispado de Orense et en otras partes, e que es asi notorio, público et manifiesto.

LIBRO DO PORTOVELLO

63

E, senores juezes, vista entençion et derecho del dicho señor obispo segu[n]d la declaraçion de los dichos articolos et poseçiones, et vista las proeuas que sobre ellos entiendo fazier et dar, fallaredes la entençion et derecho del dicho señor obispo, e mio en su nonbre, ser bien declarado et prouado e los dichos señores del dicho cabildo non tener nin estar en tal posesion paçifica, como allegan, del tal barco nin barca de pasaje, e el dicho señor obispo e sus anteçesores aver estado et está en la tal posesion paçifica de aver et tenier los dichos derechos et barcos et pasaje en el dicho P\or/toviejo e en todo el dicho rio de la dicha su terra e señorio e juresdiçion e non otro alguno.

E por quanto los dichos señores del dicho cabildo de la dicha egllesia d’Orense allegan e dizen que quieren prouar et auer et estar en la tal posesion del tal barco en el dicho Puertoviejo asi por carta de rey como por carta de arçobispo de San-tiago como por otras scripturas et proeuas que presumen de presentar et fazer, lo qual ellos non poderian prouar, nin estouieron nin estan en la tal posesiom paçi-fica, nin nunca vsaron nin vsan della, e pues que ellos tal posesion non tenian nin tienen, non podian nin pueden ser despojados d’ella por el dicho señor obispo nin por mi nin por otro alguno en su nonbre, ca, segund derecho, qualquier que se dize despojado de posesion deuianla tenier et pesuyr de mucho tienpo ante paçificamiente et gozar e auer vsado et vsar d’ella continua e paçificamiente sin contradiçion alguna fasta aquel dia que se llama //14r despojado.

E las dichas cartas et escripturas et proeuas que los dichos senores allegan et entienden de dar sobre la dicha nula posesion fallaredes seer ningunas et de ningund uallor e talles que, ben vistas e exsaminadas segund punto de derecho, que les non aprouechan para proeua alguna de su derecho de su llamada nula posesion, nin enpeçe nin pueden enpeçer, nin traen nin pueden traer perjuizio al derecho del dicho señor obispo nin a la su posesion paçifica que tiene et en que está de los dichos barcos et pasaje et derechos del dicho rio.

Asi que, por lo que veredes et fallaredes por las dichas cartas e escripturas et proeuas, como dicho es, exsaminadas por derecho, como por estas razones que se siguen:

§ La primera porque las dichas cartas et escripturas que tienen son narratiuas, quasi de enplazo, segund lo que por parte del dicho cabildo era dicho, e eran con abdiençia et ganadas sin parte et contra personas que non eran partes, nin que non tenian poder del dicho señor obispo nin de sus anteçesores para defender


64

nin fazer en el tal negoçio nin contra tales personas a que tocase el tal negoçio, et los otros autos dellas e de las otras cosas fechas ha non partes, mas non que sobre la tal cosa touiesen sentença nin mandamiento nin determinaçion nin otra scrip-tura publica que lles aprouechase nin aproueche contra el dicho señor obispo nin contra su derecho et posesion paçifica que tiene.

§ Item, la segunda, puesto et non confesado que los dichos señores del dicho ca-bildo en //14v algund tienpo touiesen alguna posesion de tenier hun barco en el dicho Puertoviejo, lo que non touieron nin tienen, segund narran en las dichas cartas, digo que la tal posesion sera fraudulenta et sin titolo de derecho et en perjuizio de la posesion paçifica et derecho del dicho señor obispo et de los sus anteçesores. E la tal posesion fraudulenta non poderia perjudicar segundo derecho a la posesion paçifica et derecho del dicho señor obispo e en que estaua e está et los sus anteçesores.

§ Item, la terçera, puesto caso que la tal posesion en algu[n]d tienpo les pudie-ra aprouechar a los dichos señores del dicho cabildo, lo que non pudo nin puede, digo que averia prescripuido et prescripuio por alongamiento de tienpo pasado, et que la averian et han perdido asi por la dicha precripçion como por non avier vsado nin vsar d’ella, nin avier traydo el tal barco en el dicho puerto asi agora, en tienpo de mi señor, el obispo don Diego, como en el tiempo pasado de çinco o seis obispos aca, anteçesores del dicho mi señor obispo, que fueron don Diego et don Françisco et don Alfonso de Cusanca e don Aluaro, et otros obispos que fueron de Orense. E pues que los dichos anteçesores del dicho mi señor, el obispo, nin despues mi señor, el obispo, non fallaron a los dichos señores del dicho cabildo en la tal posesion paçifica de traer el tal barco nin barqua en el dicho Puertoviejo, e los di-chos anteçesores del dicho señor obispo, e despues e agora el dicho señor obispo, sienpre estudierom et continuaron et estan paçificamiente en la tal posesion de los dichos barquos et derechos e pasaje del dicho rio et del dicho Puertoviejo. Por ende, los dichos señores del dicho cabildo non se puedem llamar despojados de la dicha posesion pues que la non tenian nin //15r vsauan della nin troxieron nin trayan el tal barco nin barca en el dicho puerto saluo agora nouamiente que lo ponian et trayan de fuera et tomauan posesion de nueuo, lo qual non podian fazier, fallando ellos en la tal posesion paçifica al dicho señor obispo, que la tenia e tiene et defendio e defiende; ante ellos, si pudieran, enduzidos de mal espiritu, querian e quigeran malliçiosamiente despojar de la dicha posesion al dicho señor obispo, que la ha defendido et tenido et defiende e tiene.

LIBRO DO PORTOVELLO

65

§ Item, la quarta, puesto e non confesado que los dichos señores del dicho cabildo touiesen la tal posesion, lo que non tienen, et oviesen de traer el tal bar-co en el dicho Puertoviejo, lo que non han, et las dichas cartas et escripturas et proeuas que allegan et muestran les pudiesen aprouechar, lo que non aprouechan, digo, señores juizes, que por las dichas sus cartas e escripturas et proeuas fallaredes que dizen que auian de traer vn barco en el dicho Puertoviejo, et non dizen que avian de traer barca; e el tal barco de que las dichas sus cartas e escripturas fablan seria vn barco pequeño, segund que son otros tales barcos pequenos que andan a pescar por el dicho rio, e seria el tal barco para pescar et non para pasaje nin para lleuar los derechos et pasaje del dicho señor obispo, ca en las dichas sus cartas e escripturas non dize barco para pasaje, e, por ende, non se deue entender que sea barco saluo para pescar en el dicho puerto, asi como otro barco tal que dexa traer el dicho señor obispo al prior de Santa Coonba a pescar en el dicho su rio et señorio, que le dio et de que le fizo graçia, e asi deuia ser este otro tal quando oviese de ser lo que non ha.

§ Item, la quinta, puesto caso e non confesado qu’el dicho //15v barco oviesen de traer los dichos señores del dicho cabildo en el dicho Puertoviejo para pasaje, lo que non han, digo que seria para pasaje dellos mesmos et de los sus familliares et cosas continuas para pasar a sus heredades et labranças porque non oviesen de pagar pasajen cada dia por ser benefiçiados del dicho cabildo, mas non porque ouiesen de traer barco de pasaje para quantos quisiesen pasar por él, ca en ello vernia muy grande danpno et perdida al dicho señor obispo et a la su mesa obis-pal de Orense et al su pasaje et a los sus derechos en que está en posesion paçifica de lleuar del dicho su rio.

§ Item, la sesta, puesto et non confesado que los dichos señores del dicho cabildo oviesen de traer el dicho barco en el dicho Puertoviejo para pasar asi et a los que quisiesen pasar por él et estouiesen en tal posesion, lo que non estan, digo que seria vn barco pequeno e non mas para pasar onbres de pie et non para pasar bestias nin seria barca, como ellos dizen, pues que las dichas sus escripturas et cartas lo declaran, et fablan de vn barco, et non de barca nin de más, et de presiente, non aprouandolas, mas quando fuesen fallado4 que eran escripturas çiertas et que por virtude dellas los dichos señores auian de traer el tal barco de que fablan e que estauan en tal posesion, lo que non estan; yo, en nonbre del di-

4 fallado] repetido.


66

cho señor, el obispo, entonçe con tal condiçion et agora para entonçe, presiento las dichas sus cartas et escripturas para en proeua de la entençion et derecho et posesion del dicho señor obispo, e mio //16r en su nonbre, para prouar si ha de ser barco o barca, con protestaçion que fago que por esta presentaçion que fago et cómo las tomó et resçebio para confesion de la entinçion et derecho del dicho señor obispo que por eso non pueda traer nin tragan perjuizio a la dicha posesion et derecho del dicho señor obispo.

§ Item, la setima, por quanto, señores juezes, fallaredes que los más testigos que por parte de los dichos señores han presentado e presentan en [e]l dicho pleito para prouar su entençion et nula posesion que son canonigos et benefiçiados del dicho cabildo et de la dicha egllesia d’Orense, et son partes en el dicho negoçio, los qualles non pueden ser5 partes et testigos; mayormiente que estos canonigos et benefiçiados que asi presentan por testigos que som los prinçipales que más se muestran partes en este negoçio; e protesto que sus dichos non valan en este pleito nin puedan ajudar al su derecho nin estoruar al derecho del dicho señor obispo; et vos requiero, señores juezes, que los non resçibades, ca de agora los he por sospechos [sic] en este negoçio et pleito, et juro a Dios et a esta signal de cruz (cruz), en que pongo la mano derecha en el dicho nonbre, que esta sospeçion que la non allego malliçiosamiente, saluo porque entiendo que es asi; e si los resçibier-des et judgardes algo por sus dichos contra la dicha mi parte protiesto que non ualla agora nin en algund tienpo, e que a saluo quede su posesion e derecho al dicho señor obispo, et de non //16v conplir vuestra sentençia et mandamiento que en este pleito dierdes e fezierdes, et de defendier la dicha posesion; e que por eso non sea tenudo a la pena del dicho conplimiso el dicho señor obispo, nin yo en su nonbre, nin la su mesa obispal nin sus bienes.

Por las quales razones et cosas, et por cada vna d’ellas, fallaredes, señores jue-zes, que los dichos señores del dicho cabildo que non proeuan nin pueden prouar cosa que les aproueche, et las proeuas et testigos que dieron et dan que son partes et canonigos et benefiçiados del dicho cabildo de la dicha egllesia d’Orense et que los non deuedes de resçebir, et asi uos lo pido et protesto, que non fueron des-pojados de la tal posesion nin la tenian paçifica nin vsauan della, segund alegan, nin deuian traer nin trayan el dicho barco, nin deuen de auer nin tenier tal pasaje en el dicho Puertoviejo, et qu’el dicho señor obispo está en la tal posesion paçi-

5 ser] repetido.

LIBRO DO PORTOVELLO

67

fica del tal pasaje e de los dichos barcos et derechos; et caso que alguna posesion algun tienpo los dichos auersarios algund tienpo touiesen, lo que non touieron, que la auerian perdido; e que, caso que se fallase, lo que non fallara, que auian tal posesion de traer barco, lo que non han, que seria barco pequeño para pescar, et si non fuese para pescar que seria para pasar ellos e sus cosas; e si fuese para pasaje de otros que seria para onbres de pie, et non para bestias, et que seria barco pequeño e non barca.

Porque uos pido, señores juezes, que sobre la dicha posesion et de que barco e de que cosas es et era, et quien la tiene et ha de vsar d’ella, e como por razon de vn barco de que fablan sus dichas nulas cartas e escripturas que auia de andar en el dicho Puertoviejo que libredes //17r et detreminedes este dicho pleito et negoçio entre las dichas partes aduersas e el dicho señor obispo, et yo en su nonbre, por vuestra sentençia defenetiba segund el tenor del dicho conplimiso, e por la via et manera que fallardes por derecho, punendo perpetuum silençium a los dichos señores del dicho cabildo; et inplorando vuestro ofiçio yo asi uos lo pido.

Et que condapnedes a los dichos partes aduersas en las costas, las quales pido et protesto.

18

1431, febreiro, 6, martes. Ourense.

Pregón dado nas distintas prazas da cidade de Ourense por orde de Pedro Sardo, procurador do bispo auriense, no que se publica a súa prohibición de que ninguén teña barcas de pasaxe no río Miño, no seu tramo de xurisdición episcopal, salvo quen posúa licenza do bispo, dando o prezo máximo que estes deben cobrar pola pasaxe.

B. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, f. 17r-v. Caderno de pergameo, 26







68

§ Ano do nasçemento de noso señor Ihesu Christo de mill e quatroçentos e triinta e huu anos, dia martes, seis dias do mes de feuereiro, ena çibdade d’Ourens, ena praça do Canpo da dita çibdade, en presença de min, Aluaro Afonso, notario publico da dita çibdade d’Ourens por lo bispo e por la eglleia dese lugar, et das teste-moyas adeante scriptas, estando y presente eno dito lugar Pero Sardo, procurador et lugartenente ena dita çibdade et obispado d’Ourens por lo moyto onrrado padre e señor don Diego, por la graça de Deus e da santa eglleia de Roma obispo d’Ourens, logo o dito Pero Sardo fezo pregõar et dar pregõos en nome do dito señor obispo per Afonso Gonçalues, pregoeiro da dita çibdade, altas uozes, en esta maneira:

Oyde que manda dizer noso señor obispo d’Ourens: que nihua nen alguas personas de qualquer ley et estado et condiçion que seja que non sejan ousados de trajer barquos nen barquas ninhuas nen alguas eno rio e agoa do Miño da terria [sic] e senorio et jurdiçon do dito señor obispo para pasar jentes nen outras cousas con barquos nen en outra maneira ninhua que seja por dineiros nen llo leuen, saluo aquelas personas que o dito señor obispo mandar ou der liçençia, ou seus procuradores //17v e lugarestenentes, sub pena de jazer triinta dias ena cadea et de perder os barcos. E que eso meesmo os barqueiros que asi andaren a pasar por lo dito señor obispo non sejan ousados de leuar mais de pasajee de cada vez de cada persona, d’ome ou de moller, de dous diñeiros; et da besta bazia que vaa por la agoa huu dineiro; e da carregada do viño ou do pescado ou de pan hua blanca. E se mais leuaren do preço sobredito que sejan caydos ena dita pena.

Testemoyas que foron presentes: Rui Garçia, juiz da çibdade d’Ourens, et Juan de Casanoua et Juan Ferrnandes et Juan de Moreda et Afonso Gillelmez et Afon-so de San Fiinz, criados do dito Pero Sardo.

E logo, en este dito dia et ora, per estas testemoyas, ena praça da dita çibdade onde venden o pescado, o dito Afonso Gonçalues, pregoeiro, per mandado do dito Pero Sardo, deu outro tal pregon, altas uozes, ena maneira sobredita. Teste-moyas, os sobreditos.

E logo, en este dito dia e ora et por estas testemoyas et en presença de min, o dito Aluaro Afonso, notario ena dita çibdade, ena praça da Cruz do Çenteo, o dito Afonso Gonçalues, pregoeiro, altas uozes, deu outro tal pregon ena maneira so-bredita per mandado do dito Pero Sardo en nome do dito señor obispo.

E logo, en este dito dia et per estas testemoyas, per min, o dito notario ena dita çibdade, ena Cruz dos Ferreiros, o dito Afonso Gonçalues, pregoeiro, altas uozes,

LIBRO DO PORTOVELLO

69

ena maneira sobredita, deu outro tal pregon por mandado do dito Pero Sardo eno dito nome. Testemoyas, os sobreditos et mais Gomes de Pallares.

19

1431, febreiro, 6, martes. Portovello.

Pedro Sardo, cóengo e procurador do bispo auriense, convoca os barqueiros que están a pasar xente e carga no río Miño, á altura do Portovello, que recoñecen que están a facelo por licenza do dito Pedro Sardo. Tras iso, o pregoeiro repite o pregón publicado na cidade sobre a prohibición de que ninguén teña barcas de pasaxe no río Miño, no seu tramo de xurisdición episcopal, salvo quen posúa licenza do bispo, dando o prezo máximo que estes deben cobrar pola pasaxe.

B. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, ff. 17v-18v. Caderno de pergameo,






§ E logo, en este dito dia e ora e per estas testemoyas, o dito Pero Sardo, procu-rador do dito señor obispo, foy con o dito //18r Afonso Gonçalues, pregoeiro, et en presença de min, o dito notario, et testimoyas de juso escriptas, ao dito rio do Miño, a çima da Ponte d’Ourens, et ontre os piares vellos do Portovello, et ontre o vaao que esta a çima da Ponte que he junto con o Cuyñal do Portovello, onde andauan çertos barqueiros pasando as jentes.

E logo o dito Pero Sardo fezo chamar os barqeiros que asi andauan eno dito rio a pasar con os ditos barquos, os quaes eran estes: Lourenço de Reça et Pero, fillo do dito Lourenço de Reça, et Juan de Santiago, et Rodrigo de Prado, et Gonçaluo Rebolo, todos çinco presentes, e logo o dito Pero Sardo fezo pregunta aos sobreditos barqueiros por quen andauan a pasar con os ditos barquos en cujo nome andauan.


70

E logo os ditos Lourenço de Reça et Pedro, seu fillo, et Juan de Santiago, et Rodrigo de Prado, et Gonçaluo Rebolo diseron todos que andauan por lo dito Pero Sardo eno dito rio con os ditos barquos, en nome do dito señor obispo, et que non andauan por outro ninhuu saluo por el e en nome do dito señor obispo et por seu mandado e liçençia, et que asi lla pedian outra vez. E o dito Pero Sardo diso que asi llelo mandaua.

E logo o dito Pero Sardo, et en presença de min, o dito notario, fezo dar pregon, altas uozes, ao dito Afonso Gonçalues, pregoeiro, e en persona dos ditos barqueiros en esta maneira:

Oyde que manda dizer noso señor obispo d’Ourens: que ninhua persona de qualquer ley et estado que seja, nen barqueiro ninhuu, non seja ousado de trajer barco nen barca ninhua para pasar jentes nen cargos ena agoa do rio do Miño en toda a terra e jurediçion do dito señor obispo e seu señorio a pasar con barquos nen en outra maneira nihua que seja, nen leue pasaje, saluo aquelas personas que o dito señor obispo //18v mandar, ou seus procuradores e lugarestenentes, sub pena de ja-zer triinta dias ena cadea e de perder o barco. Et que eso meesmo os barqueiros que asi andaren a pasar por lo dito señor obispo non sejan ousados de leuar de pasajee de cada persona, de cada vez, mais de dous diñeiros, e da besta bazia que for por la agoa huu dineiro, e da carga do viño ou do pescado ou de pan hua branca; e se mais leuaren do preço sobredito que sejan caydos ena sobredita pena.

E desto segundo e ena maneira que pasou et de cómo se os ditos pregõos de-ron á par do dito rio de Miño et en persona dos sobreditos barqeiros et por las praças sobreditas da dita cibdade d’Ourens, o dito Pero Sardo pedio a min, o dito notario, que llo dese signado para garda do dito señor obispo e seu em seu nome.

Testemoyas, os sobreditos.E eu, o dito Aluaro Afomso, notario publico sobredito, a esto que sobredito

he, en huu con as sobreditas testemoyas, presente fuy e en miña presença o fiz escripuir e aqui meu nome e signal fiz en testemoyo de verdade, que tal he.

Aluaro Afonso, notario.

[16 - 1431/02/14]As quaes ditas scripturas asi presentadas et liudas o dito Pero Sardo diso que

frontaua et requeria aos ditos juizes que non reçebesen por testemoyas a ninhuus benefiçiados da dita \eglleia/ d’Ourens por quanto eran partes, e derian e de-

LIBRO DO PORTOVELLO

71

poerian seus ditos e depoementos contra el e contra o dito señor obispo et en seu proueito delles. E fazendoo asi que farian ben e dereito; en outra maneira, fazendo o contrario e reçebendo os ditos benefiçiados por testemoyas, que el non consentia en cousa ninhua que elles disesen nen deposesen por quanto eran todos partes; que el que juraua a Deus et //19r a este signal de cruz (cruz) que os auia todos por suspeitos contra o dito señor obispo, et contra el en seu nome.

E logo os ditos omes bõos diseron que reçebian a dita escriptura, et que vee-rian en elo aquelo que con dereito deuesen.

Testemoyas que foron presentes: Juan de Paz, Nuno Patino, Pero de Reça.

E logo o dito Lois Fernandes, procurador do dito cabiido, diso que os ditos benefiçiados que ben podian seer testimoyas de dereito e dizer seus ditos et depoe-mentos eno dito negoçio por quanto senpre esteuera de huso et de custume, e por ende que en tal caso ben podian testiguar et dizer seus ditos e depoementos.

E logo, en este dito dia et per estas testemoyas, ante os ditos juizes et omes bõos, o dito Pero Sardo diso que presentaua por testemoyas aos barqeiros que an-dauan eno dito rio, os quaes diso que presentaua en persona do dito procurador.

E os ditos juizes diseron que os auian por resçebidos.

20

1431, febreiro, 15, xoves. Ourense (Praza do Campo).

Ante os xuíces compromisarios e o procurador do cabido, Pedro Sardo, procurador do bispo, presenta varias testemuñas para defensa da súa parte, algunha das cales é recusada polo procurador da parte contraria, se ben a todas elas se lles toma xuramen-to de dicir verdade. A continuación, o procurador capitular presenta acta notarial de como o pasado 12 de febreiro o cabido botou unha barca de pasaxe no Portovello, que realizou unha primera viaxe levando xente e mercancía, pero que foi confiscada por Pedro Sardo, como procurador do bispo, alegando que ese tramo do río Miño era de señorío episcopal. O mesmo Pedro Sardo, como procurador, asume así mesmo como proba da súa parte a dita acta notarial.


72

A. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, ff. 19r-v e 21r. Caderno de per-




§ E despois desto, ena dita çibdade d’Ourens, dia quinta feira, quinze dias do dito mes de feuereiro do dito ano, ena praça do Canpo, estando y presentes os ditos ba-chilleres et juizes sobreditos, paresçeron ante elles os ditos Pero Sardo et Lois Fernandes, cada uu por la sua parte.

E logo o dito Pero Sardo presentou por testimoyas, en ajuda de sua prouança, a Garçia Diaz de Cadoorniga et a Pero Lopes Mosqeiro et a Juan Peres de Jun-queira et a Afonso do Cabo et a Gonçaluo Fernandes, scripuan. Dos quaes logo foy sacado juramento aos santos auangeos sobre signal de cruz en forma deuida segundo que o dereito manda.

E o dito Lois Fernandes diso que os auia por suspeitos todos, e espiçialmente ao //19v dito Garçia Diaz, por quanto era ome que queria mal ao dito cabiido et auia pleito con elles, por lo qual diria en seu dereito et depoemento contra o dito cabiido. E fezo logo juramento en huu signal de cruz que o auia por suspeito contra o dito cabiido.

E presentou logo o dito Lois Ferrnandes hua escriptura signada de Nuno Gonçalues, notario.

Et o dito Pero Sardo diso que eso meesmo apresentaua eno que por el fazia e por lo dito señor obispo en ajuda de sua prouança. E os ditos bachilleres diseron que o oyan.

Da qual dita scriptura signada do dito Nuno Gonçalues o tenor atal he:

21

1431, febreiro, 12, luns. Portovello.

O cabido auriense, estando no Portovello, certifica e pon en servizo unha barca de pasaxe que considera lle corresponde ter de dereito no dito porto, asistindo ao paso do río desa barca. A continuación os capitulares solicítanlle ao vigairo episcopal que pro-

LIBRO DO PORTOVELLO

73

hiba que ninguén lle faga dano ningún á dita barca so pena de excomuñón, ao que consente o vigairo. Chega entón ao lugar Pedro Sardo, cóengo e procurador do bispo, quen embarga o barco alegando que o tramo do río é de señorío episcopal. O cabido protesta a actuación e pídelle ao vigairo do bispo que poña en marcha as censuras eclesiásticas pertinentes.

B. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, ff. 19v-20v. Caderno de pergameo,






§ Sabean todos como dia luus, doze dias do mes de feuereiro do ano do nasçe-mento de noso señor Ihesu Christo de mill et quatroçentos et triinta e huu anos, estando ao Portouello, que he eno rio do Miño de açerca da çibdade de Ourens, contra a dita çibdade, en presença de min, o notario, e testigos de juso escriptos, estando y presentes os señores don Martin Sanches, arçidiano de Castela, vigario jeeral de noso señor o bispo d’Ourens, et don Juan d’Ortega, mes[tres]cola, et don Iohan Afomso de Castro, abade da Treydade, et Rodrigo Afonso, canonigo, vigairo de don Pero Ares de Vaamonde, dean ena eglleia d’Ourens, et Aluaro Ferrnandes, e Gomes Eanes, et Pero Fariña, e Rui Ferrnandes, coegos ena dita eglleia et personas et benefiçiados da dita eglleia, e Lois Ferrnandes, procurador do cabiido da dita eglleia, et Juan de Larin, et Aluaro de Mira, et Lopo Ares, e Afonso Ares, e Johanes, raçoeiros ena dita eglleia, os quaes logo de presente auian posto huu barco de pasajen eno dito porto do dito rio do Miño, et andando eno dito barco o dito //20r meestrescola et huu barqueiro a que dizian por nome Juan de Carriça, e outros omes et moços por parte do dito cabiido; et outrosi avendo o dito barqueiro pasado eno dito barco a huu albardon con hua carrega de viño que viina da dita çibdade d’Ourens, et querendo pasar a outras gentes eno dito barco por selario conpetente, segundo que diseron que o dito cabiido auia estado en jur et posison de trager o dito barco eno dito porto do dito rio et de leuar as rentas que rentase pasajen do dito barco; por ende, diseron que, continuando a dita posison et dereito, que pedian e pediron a min, o dito notario, testemoyo e


74

testemoyos, huu e dous et máis quantos lles conplisen, de como o dito barco an-daua por lo dito cabiido eno dito porto et en como pasaua a dita bestia et carrega et omes, a qual besta e carrega era de huu ome a que chamauan Fernan Menino, que diso que moraua eno Toldãao.

E demais diseron os ditos señores, personas et benefiçiados da dita eglleia que requirian e requiriron ao dito vicario et tenente lugar do dito señor obispo, que presente estaua, que mandase sub pena d’escomunion que nihua nen algua perso-nas non fosen ousados de fazer mal nen dano eno dito barco, nen o furtasen nen quebrantasen nen tirasen do dito porto sen mandado do dito cabiido, nen fezesen mal alguu aos omes que en el andasen por lo dito cabiido. E logo o dito vigairo diso que asi o mandaua sub a dita pena d’escomunion.

E logo, a esta ora, chegou y, ao dito porto, Pero Sardo, canonigo ena dita eg-lleia et procurador et tenente lugar do dito señor obispo, o qual viina //20v caual-gado ençima de huu cauallo ruço, e diso que el, en nome do dito señor obispo, que enbargaua a dita posison do dito barquo por quanto diso que o señorio do dito rio et terretario [sic] que era do dito señor obispo, et que en tal posison estaua el e seus anteçesores; e defendeu ao dito barqeiro que non remase o dito barco, senon que lle daria maa estrea con que se fose dende.

E do qual enbargo que fazia o dito Pero Sardo pedio testemoyo en nome do dito señor obispo, o qual diso que máis conplidamente daria por escripto.

E os ditos señores do dito cabiido diseron que non consentian eno dito enbar-go, et que protestauan de defender sua posison que lles o dito Pero Sardo enbargaua et ocupaua per força. E requiriron ao dito vigairo do bispo que proçedese por çensura ecllesiastica contra o dito Pero Sardo por la dita força et violençia que lles fazia.

Do qual todo segundo que pasou os ditos señores do dito cabiido pediron quantos testemoyos publicos lles conplisen para garda de seu dereito.

Testemoyas que foron presentes: Afonso Eanes de Palmou, bachiller en decre-tus, et Rodrigo da Camara, criado do prouisor de Mondonedo, et Juan Garçia, escudeiros do dito abade da Treydade, et Aluaro da Fonte, seu ome, et Fernando de Doçon, et Rodrigo Scripuan, e outros.

E eu, Nuno Gonçalues, escripuan et notario publico de noso señor el rey ena sua corte e en todos seus regnos, et notario publico da dita çibdade d’Ourens por lo dito señor obispo et sua eglleia d’Ourens, que a esto presente fuy et o escripui

LIBRO DO PORTOVELLO

75

e aqui meu signal fiz en este instormento que ende dey ao dito cabiido en teste-moyo de verdade, que tal he.

Non enpeesca a rasura que vay ao quarto regon, que foy error e tirousse.

[20 - 1431/02/15]§ A qual dita carta asi presentada e liuda, o dito Pero //21r Sardo diso que eso

meesmo a presentaua eno que por el fazia en ajuda de sua prouança e de seu de-reito. E o dito Lois Ferrnandes diso que a presentaua em nome do dito cabiido et non do dito Pero Sardo.

Testemoyas: Garçia Fernandes de Coobreiros, Afonso Ares et Gonçaluo da Siluaa, raçoeiros ena egleia d’Ourens.

22

1431, febreiro, 16, venres. Ourense (Rúa Nova).

Pedro Sardo, procurador do bispo, preséntalles aos xuíces compromisarios varias testemuñas para defensa da súa parte, ás que se lles toma xuramento de dicir verdade.

A. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, f. 21r. Caderno de pergameo, 26 x




§ E despois desto e na dita çibdade d’Ourens sesta feira dez et seis dias do dito mes, e na rua Noua, ante os ditos bachilleres et juizes sobreditos paresçeu o dito Pero Sardo et presentou por testemoyas a meestre Fernando et a Afonso Rodrigues das Camoeyras. E a Me en Rodrigues de Paradela et a Garçia Uaas-quez et a Vaasco de Marruuio, dos quaes testemoyas os ditos juizes sacaron juramento en forma.

Testemoyas: Juan Porquallo, Juan de Moreda et Juan Ferrnandes, criados do dito Pero Sardo.


76

23

1431, febreiro, 16, venres. Ourense (catedral).

Lois Fernández, procurador do cabido, preséntalles aos xuíces compromisarios va-rias testemuñas para defensa da súa parte, ás que se lles toma xuramento de dicir verdade.

A. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, f. 21r. Caderno de pergameo, 26 x




§ En este dito dia, sesta feira, aa ora das besperas, ena dita eglleia de San Martiño, ante os ditos homes boos paresçeu o dito Lois Ferrnandes et presentou por testemoyas a Garçia Diaz d’Espinosa et a Lopo Peres, notario, et a Juan Go-mes, morador ena rua Noua, et a Afonso Gomes, alfayate, veziños d’Ourens. Das quaes testemoyas os ditos juizes sacaron juramento en forma deuida per lo qual prometeron de dizer verdade.

Testemoyas que foron presentes: Gil Ferrnandes e Afonso Ares, raçoeiros.

24

1431, febreiro, 17, sábado. Ourense (catedral).

Pedro Sardo, procurador do bispo, preséntalles aos xuíces compromisarios varias testemuñas para defensa da súa parte, ás que se lles toma xuramento de dicir verdade. As testemuñas son aceptadas pola parte contraria.





LIBRO DO PORTOVELLO

77

§ E despois desto, sabado, dez e septe dias do dito mes do dito ano, ena dita eglleia de San Martiño, en presença de nós, os ditos notarios, et testemoyas de juso escriptas, ante os ditos juizes omes boos sobreditos paresçeu o dito Pero Sardo et presentou por testemoyas a Gonçaluo Ferrnandes de Bouteiro et a Juan Peres de Rioseco et a Rui Vaasquez, dos quaes os ditos omes boos, juizes sobre-ditos, sacaron juramento en forma deuida e pedio que lle ouuesen por resçebudo a Esteuoo Ferrnandes, e os ditos bachilleres diseron que o auian reçebido. E o dito Lois Ferrnandes diso que non consentia enos ditos Gonçaluo Ferrnandes et Esteuoo Ferrnandes por quanto eran rejedores.

Testemoyas: Iohan Ferrnandes, criado do dito Pero Sardo, e Afomso //21v Ares, raçoeiro.

25

1431, febreiro, 17, sábado. Tarascón.

Declaración ante os xuíces compromisarios das testemuñas presentadas en primeiro lugar polo procurador do cabido, Lois Fernández, e seguidamente polas presentadas polo procurador do bispo, Pedro Sardo.

A. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, ff. 21v-39r. Caderno de pergameo,

26 x 19 mm, galego, precortesá. Na marxe inferior de cada plana: (Sinatura) Aluaro Afonso,



§ E despois desto en este dito dia, ena aldea de Tarascon, en presença de nós, os di-tos notarios, et testemoyas adeante scriptas, estando y presentes os ditos bachilleres et omes boos sobreditos, paresçeo y ante elles o dito Luis Ferrnandes, procurador sobredito, absente o dito Pero Sardo. Logo o dito Luys Fernandes pedio aos ditos omes boos que sacasen juramento do dito Pero Gomes en forma diuida, do qual logo os ditos omes boos sacaron o dito juramento do dito Pero Gomes, o qual diso et deposo por ante os ditos juizes, secreto e en apartado, en esta maneira que se sigue:


78

Item o dito Pero Gomes, primeira testemoya, jurado aos santos auanjeos et preguntado por lo primeiro artiigo, diso que era verdade que estaua o dito lu-gar onde chamauan o Portovello sobre los piares uellos, et que oira dizer que en viuendo el, dita testemoya, con Afonso Ferrnandes, coengo que fora da dita eglleia, moço pequeno, auia espaçio de quoreenta anos que o dito cabiido que tra-gia por si hua barca que pasaua diez bestas. E que el, meesma testemoya, que vira o lugar onde se pechaua a dita barca, e que oira dizer ao dito Afonso Fernandes que vira andar eno dito lugar a dita barqua por lo dito cabiido.

§ Preguntado por lo segundo artigoo, diso que asi o oira dizer ao dito Afonso Ferrnandes que fora asi.

§ Preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que el, dita testemoya, vira que-brantar aos teedores da Ponte d’Ourens desde Barreo fasta a Ponte //22r d’Ourens os barcos por quanto dezian que pasauan por elles as jentes et perdian por elo a portajee. E en quanto ao recurso diso que non sabía delo.

§ Preguntado por lo quarto artigoo, diso que non sabía delo cousa algua. § Preguntado por lo quinto artigoo, diso que non sabía nada. § Preguntado por lo seisto artigoo, diso nichil.§ Preguntado por lo setimo artigoo, diso que nunca vira ao dito señor nen a

outros en seu nome trajer barquo ninhuu eno dito Portovello nen sua renta de pescado que se non estendia saluo fasta os piares do Portouello, e que el, mees-ma testemoya, teuera a dita renta de frey Lopo de Galdo, procurador do bispo don frey Afomso de Cusanca, e que a non leuara saluo fasta alli por lo dito señor obispo.

§ Preguntado por lo oytauo et nono et deçimo artigoos, diso que dos ditos artigoos non sabía saluo que vira leuar o dito barco en duas partes para o Por-touello.

§ Preguntado por lo artigoo da fama, diso que senpre oyra dizer que a dita barqua que andara por lo dito cabiido.

§ Item Garçia Diaz d’Espinosa, vasalo de noso señor el rey, rejedor da çibdade d’Ourens, segunda testimoya, jurado aos santos auanjeos et preguntado por lo primeiro artigoo, diso per lo dito juramento que feito avia que sabía ben que es-taua alli o P\or/touello ençima dos piares uellos, e que oira dizer que a pasajem do dito porto que era do dito cabiido, et que el, meesma testemoya, leuara a quarta

LIBRO DO PORTOVELLO

79

parte do pescado do dito porto por lo bispo don Pedro en seendo dean da dita eglleia.

§ Item, preguntado por lo segundo //22v artigoo, diso que criia et entendia que a pasajen do dito porto que era do dito cabiido, et que asi o oira senpre dizer per moitas uezes, et que oira dizer que eno dito porto que andaua huu barco por lo dito cabiido en que pasaua jente de hua parte a outra.

§ Item, preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que oira dizer que Pero Ruyz Sarmento, endeantado de Gualliza, e Lopo Martis d’Arboranche et Juan Sanches de Marquina, teendores que foron da dita ponte por o dito Pero Ruiz Sarmen-to, que perturbaran a pasajee do dito porto poderosamente en tal maneira que deitaran o dito barquo do dito Portouello per lo rio abaixo. E despois que oira dizer que o dito Pero Ruiz Sarmento que fazera aviinça con o dito cabiido en tal maneira que ouuera de dar ao dito cabiido çen maravedis por la dita pasajee do dito barco.

§ Item, preguntado por lo quarto artigoo, diso que oira dizer a Aluaro Gonça-lues de Bobadela, teedor da Ponte, et a Domingo Eanes, moordomo tirador da portajee da dita ponte por Juan de Noboa, que lles foran liudas cartas del rey et de Juan de Nouoa porque o dito Aluaro Gonçalues tiina a dita ponte que enton estaua ena corte del rey, e aos quaes oira dizer que deran resposta aas ditas cartas que de alli endeante sen enbargo delles vsasen do dito barquo que o dito cabiido tragia eno dito porto.

§ Preguntado por lo quinto artigoo, diso que non sabía del cousa algua.§ Preguntado por lo seisto artigoo, diso que el, estando ena villa de Valladolid

con o dito señor obispo don Pedro de Forosco, que o dito señor obispo ouuera hua sentença del rey con o procurador desta dita çibdade contra Juan de Nouoa et contra o conde don Fradarique, conde de Trastamara que estonçe era, et con-tra os teendores da dita ponte sobre razon da p\or/tajen //23r que leuauan en6 ela contra dereito, a qual dita sentença oje estaua en esta dita çibdade; e que quando el, testemoya, ouuera de partir para esta dita çibdade et obispado que por lo bispo lle fora dito que disese de sua parte et mandase ao dito cabiido que vsase o dito cabiido do seu barco que suya de trager eno dito Portouello; et que agora tiina tenpo et que ninhuu non llelo contradiria nen enbargaria et que o posesen logo per obra por quanto non sabía que tenpo se tornaria, e se tal cousa acontesçese

6 que leuauan en] repetido.


80

que teuesen maao de sua posison en tal maneira que ninhuu non llelo perturbase et os achase en sua posison; e él, testemoya, que asi llelo disera estando as perso-nas e benefiçiados da dita eglleia juntados en seu cabiido, e que asi lleslo mandara da parte do dito señor obispo.

§ Item, preguntado por lo setimo artigoo, diso que non sabía mais do que dito auia. § Item preguntado por lo oytauo e nono e deçimo artigoos, diso que o oira dizer mais que non sabía mais delo.

§ Item, preguntado por lo artigoo da fama, diso que era voz e faama pubrica segundo que de suso dito auia en razon do dito barco.

§ Item, Pero de Coiras, terçeira testemoya, jurado aos santos auangeos et pre-guntado per lo primeiro artigoo, diso per lo dito juramento que feito auia que era verdade que auia y o dito lugar a que chaman o Portouello, e que oira dizer que em outro tenpo que andara eno dito porto barqua, mais que non sabía cuja era a pasajee do dito porto nen cuja non nen por quen andaua a dita barca.

§ Item, preguntado por lo segundo artigoo, diso que o non sabía, et que auia triinta anos que moraua eno lugar de Pellequin et que nunca y vira andar barquos nen barqua a pasajee por dineiros.

§ Item, preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que non sabía delo nada, saluo que vira a Lopo //23v Bizqueino e a Diego Goterrez, portajeiros da dita ponte, viran os barcos que andauan eno dito rio porque se non perdese a portajee da dita ponte, asi os barquos do dito Portovello como os outros que andauan eno dito Miño ata Alongos.

§ Item, preguntado por todos los outros artigoos, diso que non sabía mais do que dito auia.

§ Item, Gonçaluo Codeiro, quarta testemoya, jurado aos santos auanjeos e preguntado por lo primeiro artigoo, diso por lo dito juramento que feito auia que era verdade que estaua eno dito rio do Miño o dito Portovello, et que el, meesma testemoya, que vira estar eno dito Portouello huu barquo por lo dito cabiido deste cabo, e que o trouxera alli o dito cabiido para pasaren alli; e que esto pasaua de tenpo de triinta anos.

§ Item, preguntado por lo segundo artigoo, diso que dizia o que dito auia a este sobredito artigoo.

LIBRO DO PORTOVELLO

81

§ Item, preguntado por lo terçeiro et quarto et quinto e seisto e setimo arti-goos, diso que non sabía mais do que dito auia.

§ Item, preguntado por lo artigoo da faama, diso que non sabía mais do que dito auia.

§ Item, o dito Afonso Garçia, raçoeiro ena dita eglleia, quarta testemoya, jura-do aos santos auanjeos et preguntado por lo primeiro artigoo, diso que era verdade que eno rio do Miño auia o dito porto a que chaman P\or/touello; diso que non sabía se a pasajee do dito Portouello se era do dito cabiido, mais que oira dizer a seu padre e a sua madre que eno dito Portovello que auia hua barqua, a qual lles oira dizer que andaua por lo dito cabiido et que pasaran por ela eno dito porto.

//24r § Item, preguntado por lo segundo artigoo, diso que vira andar eno dito porto a Afonso Ferrnandes, raçoeiro que fora desta dita eglleia, eno dito porto, pasando quatro ou çinco dias jentes de huu cabo ao outro con feixes e de merca-dorias et outras cousas.

§ Item, preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que el, dita testemoya, que sabía que Meendo Ares, coengo desta eglleia d’Ourens, que fora aa corte del rey don Enrrique, a que Deus perdoo, por lo cabiido desta dita eglleia et trouxera carta do dito señor rey para o teedor que em aquel tenpo era da dita ponte para que lle non ocupasen o dito barquo eno dito porto. E que en aquel comen [sic] os que o tal teendor da dita ponte por çertas guerras que se enton acontesçeran que britara o dito barquo ou o leuara.

§ Item, preguntado por lo quarto artigoo, diso que do dito artigoo non sabía nada.

§ Item, preguntado por lo quinto artigoo, diso que non sabía nada.§ Item, preguntado por lo seisto artigoo, diso que non sabía nada.§ Item, preguntado por lo setimo artigoo, diso que sabía e era çerto que nunca

os señores bispos nen outros por elles, que nunca trouxeron barquo eno dito por-to. Preguntado por que o sabía, diso que o sabía porque se acordaua de quoreenta anos a esta parte que nunca o vira.

§ Item, preguntado por lo oytauo artigoo, diso que non fora alo mais que o oira dizer.

§ Preguntado por lo artigoo da fama diso que era faama que o dito barquo avia de andar eno dito porto por lo dito cabiido.


82

§ Item, Gomes Bispo, morador ena dita çibdade d’Ourens, quinta testemo-ya, jurado aos sanctos auanjeos e preguntado por lo primeiro artigoo, diso por lo juramento que feito auia que era verdade que estaua o dito Portouello ena dita agoa do Miño, et que el, testemoya, vira andar a Juan Martis, barqueiro, con huu barquo eno dito Portovello, //24v e que andaua y por lo dito cabiido et moraua eno dito Portouello, e tiina y hua casa e pasaua a jente e leuaua a pasajee por lo dito cabiido, e que o dito Juan Martis que non queria leixar pasar a outro ninhuu barqueiro por dineiro saluo os que el pasaua. Preguntado como o sabía, diso que o sabía por que el, meesma testemoya, o vira por si meesmo eno dito Portovello, e esto que fora de tenpo d’ante dos ingleses.

§ Item, preguntado por lo segundo artigoo, diso que oira dizer que a pasajee do dito Portovello que era do dito cabiido e que o oira dizer a seu padre.

§ Item, preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que el meesmo vira a Lopo Bizcayno, teedor da dita Ponte d’Ourens, que tomara e britara todos los barquos que achara ena dita agoa do Miño des Oira ata o Puço a Meymon, e que non leixara eno dito Miño barquos nihuus que todos non britara et desmanchara em maneira que non pasaua ninhua persona per elles. Preguntado por que os britara, diso que os britara porque pasasen todos por la ponte e se non perdese a portajee da dita ponte.

§ Preguntado por lo quarto e quinto et seisto e setimo e oytauo artigoos, diso que non sabía delles cousa ninhua, e que nunca vira trajer barco ninhuu eno dito Portovello ao bispo d’Ourens nen andar por el.

§ Preguntado por lo nono et deçimo artigoos, diso que o oira dizer que fora asi, mais que o non vira.

§ Item preguntado por lo artigoo da faama, diso que dizia o que dito avia.

§ Item, Afonso Gomes, alfayate, veziño d’Ourens, seista testemoya, jurado aos santos auanjeos et preguntado por lo primeiro artigoo, diso que era verdade que estaua o dito Portovello ena dita agoa do Miño, e que oira dizer que andaua y barco de pasajee por lo dito cabiido, //25r e que vira que andaua y barcos et que pasaua cada ome de yda et de viinda por huu dineiro, mais que non sabía por quen leuaua a dita pasajee nen por quen non.

§ Item, preguntado por lo segundo artigoo, diso que dizia o que dito auia ao primeiro artigoo.

LIBRO DO PORTOVELLO

83

§ Preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que oira dizer que Juan Sanches de Marquina, teendor da dita Ponte d’Ourens, que birtara todos los barcos que achara ena agoa do Miño des lo Porto a Siluaa ata o Puço a Meymon. Preguntado por que os britara, diso que os britara por razon que viesen todos pasar aa ponte e por la guerra que auia Juan de Nouoa con o endeantado.

§ Item, preguntado por lo terçeiro et quarto e quinto et seisto artigoos, diso que non sabía delles cousa ninhua.

§ Item, preguntado por lo setimo artigoo, diso que oira dizer que eno dito Portove-llo nen en todo o rio que nunca andara barco ninhuu por lo bispo d’Ourens, saluo que oira dizer que leuaua a quarta parte do pescado en çertos lugares do dito rio.

§ Item, preguntado por lo oytauo artigoo, diso que o oira dizer que fora asi.§ Preguntado por lo nono artigoo, diso nichil.§ Item, preguntado por lo artigoo da fama, diso que era voz e faama publica

do que dito auia.

§ Item, Lopo Peres, notario da dita çibdade d’Ourens, setima testemoya, ju-rado aos santos auanjeos e preguntado por lo primeiro artigoo diso que sabía que eno rio do Miño que auia o dito Portouello, e que oira dizer que o dito porto que era do dito cabiido.

§ Item, preguntado por lo segundo artigoo, diso que vara [sic] aos benefiçiados desta eglleia d’Ourens tomar hua vez posison eno dito Portouello con huu barco por quanto leuauan moitas custumajees ena Ponte d’Ourens Vaasco Rodrigues d’Espiño, que a entonçe tiiña; e esto que poderia auer açerca de triinta anos, mais que non sabía se cursara mais se non em manteer sua posison.

//25v § Item, preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que non sabía nada do dito artigoo.

§ Item, preguntado por lo quarto artigoo, [diso] que se asi era que paresçeria per las scripturas.

§ Item, preguntado por lo quinto artigoo, diso nichill.§ Item, preguntado por lo seisto artigoo, diso que non sabía nada.§ Item, preguntado por lo setimo artigoo, diso que do dito artigoo non sabía

outra cousa saluo que o bispo d’Ourens que leuaua a quarta parte do pescado do rio do Mino des lo Portouello a juso.

§ Preguntado por lo artigoo da fama, diso que era faama de aquelo que dito auia.


84

§ Item, Meendo Ares, coengo ena eglleia d’Ourens, oytaua testemoya, jurado aos santos auanjeos et preguntado por lo primeiro artigoo, diso por lo juramento que auia feito que era verdade o contiudo eno dito artigoo. Preguntado como o sabía, diso que o sabía porque auia quoreenta et çinco anos que o vira senpre asi.

§ Preguntado por lo segundo artigoo, diso que vira per espaçio de quatro ou çinco et diez e quinze7 anos despois que veeran a esta çibdade os ingleses andar huu barquo, et aas uezes dous, eno Portouello por lo dito cabiido, et leuauan as pasajees do dito barco en nome do dito cabiido.

§ Preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que era verdade o contiudo eno dito artigoo. Preguntado como o sabía, diso que o sabía por quanto el meesmo, testemoya, fora a confirmar os priuillegios desta eglleia et que trouxera hua car-ta de noso señor el rey para Diego Goterres da Fermosa, teedor da dita Ponte d’Ourens, per la qual lle enviaua mandar que non ocupase o dito barco eno dito Portouello ao dito cabiido sub çerta pena contiuda ena dita carta, e que era ver-dade que Diego Goterres et outros teendores da dita ponte que ocupauan os ditos barquos eno dito p\or/to.

//26r § Item, preguntado por lo quarto artigoo, diso que era verdade que Diego Goterrez da Fermosa, teedor da dita ponte, en conplindo a dita carta do dito señor rey, que desenbargara a dita pasajee do dito porto ao dito cabiido; e esto que o sabía porque o vira, e que o vira despois vsar ao dito cabiido per espaçio de tenpo do dito barco.

§ Item, preguntado por lo quinto artigoo, diso que era verdade o contiudo eno dito artigoo. Preguntado como o sabía, diso que o sabía porque o vira asi vsar por moitas uezes.

§ Item, preguntado por lo seisto artigoo, diso que era verdade. Preguntado como o sabía, diso que o sabía porque o vira asi segundo que eno dito artigoo se contiina.

§ Item, preguntado por lo setimo artigoo, diso que nunca oira dizer nen vira andar eno dito Portovello barco por lo bispo.

§ Item, preguntado por lo oytauo artigoo, diso que el, testemoya, non fora alo mais que oira dizer aos que alo foran que fora todo asi verdade, e esto non a huu soo, mais a viinte.

§ Item, preguntado por lo nono artigoo, diso que o oira dizer que fora asi.

7 q] escrito sobre tr].

LIBRO DO PORTOVELLO

85

§ Item, preguntado por lo deçimo artigoo, diso que era voz et faama das so-breditas cousas.

§ Item, Gomes Eanes, morador ena aldea de Santa Oujea, nona testemoya, jurado aos santos auanjeos, e preguntado por lo primeiro artigoo, diso que avia eno dito rio o dito lugar do Portouello, mais que non sabía a quen perteesçia a pasajee del, pero que oira dizer que perteesçia ao cabiido d’Ourens.

§ Item, preguntado por lo segundo artigoo, diso que non sabía mais do que dito avia eno primeiro artigoo.

§ Preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que oira dizer que en tenpo de Juan Sanches de Marquina, tenente as torres da Ponte d’Ourens, que tirara os barquos que andauan eno dito Portouello como eno dito rio do Miño, e que non sabía mais do dito artigoo.

§ Preguntado por lo quarto artigoo, //26v diso que non sabía do dito artigoo cousa algua.

§ Preguntado por lo quinto artigoo, diso que non sabía nada.§ Preguntado por lo seisto artigoo, diso nichil.§ Preguntado por lo oytauo [sic] artigoo, diso que oira dizer que fora asi.§ Preguntado por lo nono artigoo, diso que oira dizer que fora asi.§ Preguntado por lo artigoo da faama, diso que era voz et faama do que dito ha.

§ Item, Iohan Gomes, morador ena dita çibdade d’Ourens, deçima testemoya, jurado aos santos auanjeos et preguntado por lo primeiro artigoo, diso per lo dito juramento que feito auia que era verdade que avia eno dito rio do Miño o dito Por-tovello, e diso que sabía que o dito Portovello que era do dito cabiido. Preguntado como o sabía, diso que o sabía porque se acordaua de tenpo d’ante dos ingleses, e que vira estar eno dito Portovello por lo dito cabiido Juan Martis, barqeiro, seu pa-driño, que tragia huu barco de duas dornas eno dito Portouello por lo dito cabiido, e que pasaua todos los familliares do dito cabiido sen dineiro, e os que querian pasar cada persona que pasaua por dous diñeiros, et que non pasaua besta ninhua por el.

§ Preguntado por lo segundo artigoo, diso que respondia o que auia respon-dido ao primeiro artigoo.

§ Item, preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que oira dizer que alguas per-sonas poderosas, teedores da Ponte d’Ourens, que quitaran et que non quiseran


86

leixar andar eno dito Portovello o dito barquo e esto que era por que aas uezes non lles querian dar do pescado que tomauan eno dito rio, mais que non por lo portalgo nen por la pasajee, e que en razon das cartas que non sabía nada.

§ Item, preguntado por lo quarto artigoo, diso que non sabía mais do que dito avia.

§ Item, preguntado por lo quinto artigoo, diso que non sabía delo nada.§ Item, preguntado por lo seisto artigoo, diso que o non sabía por quanto non

era aqui ao dito tenpo.§ Item, preguntado per lo //27r setimo artigoo, diso que nunca vira trajer barco

ninhuu ao dito señor obispo en aquel tenpo saluo que o vira trajer ao dito cabiido.§ Item, preguntado por lo oitauo artigoo, diso que otra dizer asi mais que do

al que o non sabía.§ Item, preguntado por lo nono artigoo, diso que o oyra dizer que fora por lo

dito barco et que o posera aa ponte.§ Item, preguntado por lo artigoo da faama, diso que non sabía mais do que

dito auia.

§ Item, Afonso Rodrigues das Camoeiras de Çima, deçima prima testemoya, jurado aos santos auangeos e preguntado por lo primeiro artigoo, diso que sabía que o Portouello que o auia y et que oira senpre dizer que era sua.

§ Preguntado por lo segundo artigoo, diso que vira y morar hu u ome a que chamauan Juan Martis do Porto e no dito porto, et pasaua os que querian pasar por dineiro. E que oira dizer que andaua por lo dito cabiido poderia auer quo-reenta e çinco anos que o vira morar, e despois que o vira continuar quatro ou çinco anos e no dito porto.

§ Item, preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que sabía que en tenpo que tiina as torres da Ponte d’Ourens Diego Goterres da Fermosa ou Aluaro Gonça-lues de Bobadela ou Diego da Fermossa, non se acordaua ben qual delles fora, pasaria de triinta anos e mais, que oira dizer que per mandado dos sobreditos bri-taran o barquo do Portovello et outros que andauan açerqua da dita ponte porque pasauan por elles et perdian a portajee da ponte por razon delles. E despois delo que vira yr a Meendo Ares, coengo d’Ourens, trajer carta del rey e yr con el parte do cabiido a requirir per notario aos taes teedores para que lle non ocupasen nin enbargasen o dito barco et pasajee senon que o enprazauan per la dita carta por

LIBRO DO PORTOVELLO

87

ante o dito señor rey, e que os ditos teedor ou teedores que diseran que llo non ocuparian de alli endeante, e elles que foran logo reçeber o dito porto por si et poseran barco de sua maao.

§ Item, preguntado por lo quarto artigoo, diso o que //27v dito auia.§ Preguntado por lo quinto artigoo, diso que vira andar o dito barquo et que

dezian que andaua por el.§ Item, preguntado por lo seisto artigoo, diso que o oira asi dizer.§ Item, preguntado por lo setimo artigoo, diso que nunca vira nen oira dizer

que o dito bispo trouxese barquo eno dito porto.§ Item, preguntado por lo oytauo artigoo, diso que o oira asi dizer.§ Item, preguntado por lo nono artigoo, diso que o oira asi dizer.§ Item, preguntado por lo artigoo da faama, diso que dizia o que auia dito.

§ Item Aluaro Paaz de Costoya, deçima segunda testemoya, jurado aos santos auageos et preguntado por lo primeiro artigoo diso que sabía o porto donde cha-man o Portouello e que oira dizer a sua madre que huu ome que moraua d’aquel cabo o Portouello en dereito Pelliquin, a que chamauan Pero do Porto que tiina barquo eno dito porto por lo dito cabiido e que oira dizer que daua en cada uu ano por lo dito barco ao dito cabiido non sabía se quoreenta maravedis se quo-reenta libras e que oira dizer que pasaua cada persona por hida et por viinda por huu dineiro.

§ Item preguntado por lo segundo artigoo diso o que dito auia.§ Item preguntado por lo terçeiro artigoo diso que oira dizer que Juan Sanches

de Marquina teedor da Ponte d’Ourens, que enuiaua britar e puxar todos los barquos que achaua desde Oira fasta a Ponte d’Ourens. E en razon do recurso que non sabía nada.

§ Item preguntado por lo quarto artigoo diso nichil. § Item preguntado por lo quinto artigoo diso nichil.§ Item preguntado por lo seisto artigoo diso nichil.§ Item preguntado por lo setimo artigoo diso que nunca vira nen oira trajer

barco ao bispo d’Ourens en contrario do dito cabiido.§ Item preguntado por lo oitauo artigoo diso nichill.§ Item preguntado por lo artigoo da faama diso o que de suso dito auia e que

delo mays non sabía.


88

//28r § Iten, Diego Fernandes de Codeiro, canonigo ena dita eglleia d’Ourens, deçima terçia testemoya, jurado aos santos auanjeos et preguntado por lo primei-ro artigoo, diso que se acordaua de saseenta e çinco anos que el era reitor da eglleia de San Pedro de Codeiro, e que des lo dito tenpo a esta parte que senpre sabía seer o dito Portouello do dito cabiido. E esto que o sabía porque el meesmo vira andar o dito barco por lo dito cabiido, et que o tragia por lo dito cabiido Juan Martis, barqeiro, e que el, meesma testemoya, pasara por el por moytas uezes, e que o dito cabiido posera o dito barqeiro por si eno dito Portouello et que leuaua as rendas et pasajee que rendia o dito barco et porto de pasajee, e que en aquel tenpo que dauan de renda ao dito cabiido por lo dito barquo do Portovello quoreenta libras de cada ano.

§ Preguntado por lo segundo artigoo, diso que era verdade o contiudo eno dito artigoo segundo que de suso dito auia en este primeiro artigoo.

§ Item, preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que era verdade que o teendor da Ponte d’Ourens que en aquel tenpo era teendor dela que britara o dito barco que asi andaua eno dito Portouello por lo dito cabiido e que en razon das cartas del rey que se non acordaua delo et que o dito barquo que asi britaran que fora por razon das guerras que en aquel tenpo eran.

§ Item, preguntado por lo quarto artigoo, diso que non vira leer as ditas cartas do dito señor rey aos teendores da dita ponte, mais que as vira leer eno cabiido da eglleia d’Ourens.

§ Preguntado por lo quinto artigoo, diso que despois que foran as guerras que se destruyran as casas et que non vira y andar barqeiro ninhuu por lo dito cabiido.

§ Preguntado por lo seisto artigoo, diso que non sabia del nada.§ Item, preguntado por lo setimo artigoo, diso que era verdade que o dito señor

obispo d’Ourens que nunca trouxera barco ninhuu eno dito Porto//28vvello, saluo que o trouxera o dito cabiido, e que era a pasajee do dito porto do dito cabiido.

§ Item, preguntado por lo oytauo artigoo, diso que o oira dizer.§ Item, preguntado por lo nono artigoo, diso que o oira dizer.§ Item, preguntado por lo artigoo da faama, diso que era voz et faama publica

do que dito auia.

§ Item, Aluaro Ferrnandes, canonigo ena eglleia d’Ourens, deçima quarta tes-temoya, jurado aos santos auangeos e preguntado por lo primeiro artigoo, diso

LIBRO DO PORTOVELLO

89

que era verdade o contiudo eno dito artigoo. Preguntado como o sabía, diso que o sabía porque estaua o dito porto ena dita agoa do Miño, e que sabía e oira dizer que a pasajee do dito porto que era do dito cabiido.

§ Item, preguntado por lo segundo artigoo, diso que sabía que era verdade o contiudo eno dito artigoo porque vira andar huu barco de pasajee por lo dito cabiido eno dito porto, et que vira andar eno dito barquo por lo dito cabiido Afonso Ferrnandes, raçoeiro, morador ena rua dos Çapateiros, e outros con el; e que pasauan as jentes e cargos de pasagee por seus selarios por lo dito cabiido, e que desto se acordaua de triinta anos pouco mais ou menos.

§ Item, preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que sabía que por personas poderosas, asi como o conde don Pedro et Juan de Nouoa que aa sazon tiiña a Ponte d’Ourens, et outros por elles, que enbargauan que non andasse o dito barco eno dito porto e que ameaçauan aos que tragian o dito barco en tal maneira que o non ousaua trajer ninhuu por acreçentar a portajee da dita ponte, e que o dean et cabiido que se enviaran querelar sobre elo a el rey dom Enrrique et que envia-ran ala a Meendo Ares, coengo que agora he viuo, o qual dito señor rey lles deu carta para elles en que leixasen a dita pasajee et porto libremente ao dito cabiido segundo se ena dita carta mais conplidamente contiina, a qual el vira e leera et teuera em suas maaos, e que sabía que por virtude de hua das ditas cartas que Aluaro Gonçalues //29r de Bobadela, que aa sazon tiina a dita ponte por lo dito Iohan de Nouoa, que desenbargara a dita pasagee ao dito cabiido do dito porto, e que o dito cabiido que posera ende huu barco de pasajee segundo que de suso dito auia que andase por el.

§ Item, preguntado por lo quarto artigoo, diso o que dito auia en este outro artigoo de çima.

§ Item, preguntado por lo quinto artigoo, diso que dizia o que de suso dito auia.

§ Item, preguntado por lo seisto artigoo, diso que oira dizer a Garçia Diaz d’Espinosa que don Pedro de Horosco, da boa memoria, obispo que foy d’Ourens, despois que a dita ponte fora restituyda en seu poderio que lle mandara asi como seu procurador et lugartenente, et teendo por el a dita ponte, estando con el en Castela, que lle mandara de rostro a rostro que disese aos señores do dito cabiido de sua parte que trouxesen barco de pasajee eno dito Portouello sen enbargo da dita ponte e que husasen da pasajee do dito porto.


90

§ Item, preguntado por lo setimo artigoo, diso que nunca oira nen vira que eno dito porto andase barco de pasajee por lo bispo d’Ourens nen por outra per-sona algua saluo por lo dito cabiido.

§ Item, preguntado por lo oytauo artigoo, diso que era verdade o contiudo eno dito artigoo por que o vira por los ollos et esteuera a todo elo presente.

§ Item, preguntado por lo nono artigoo, diso que o non vira mais que o oira dizer que fora asi et era çerto delo.

§ Preguntado por lo artigoo da fama, diso que era voz e faama publica en esta çibdade e obispado d’Ourens do que dito auia.

Prouança de Pero Sardo en nome do señor obispo§ Item, Pero de Coiras, primeira testemoya, jurado aos santos auanjeos e pre-

guntado //29v por lo primeiro artigoo, diso que auia triinta anos et mais tenpo que vira leuar por los señores obispos desta eglleia a quarta parte do pescado do rio do Miño des lo rio da Looña fasta Alongos; e que agora Gonçaluo Fernandes, escri-puan, que leua a quarta parte do pescado do dito Portouello por lo señor obispo, e que non sabía que o dito cabiido nen outro alguu por el leuase do dito rio nen porto pescado nen pasajee algua.

§ Preguntado por lo segundo artigoo, diso que se acordaua des lo dito tenpo a aca que nunca vira andar barco de feixe eno dito Portouello por lo dito cabiido nen lles vira teer tal posison, pero que vira morar dous barqueiros, huu de hua parte et outro da outra, et que andauan eno dito rio, non sabía por quen andauan.

§ Preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que des lo tenpo dozeno et os obis-pos don Juan Garçia Manrrique et de don Pedro de Horosco et de don Françisco et de don frei Afonso de Cusanca et de don Diego, obispo que agora era desta eglleia, que sabía que o señorio et jurdiçon do dito rio que era dos ditos señores obispos, e que o sabía porque vira teer a ponte por los ditos señores obispos et que ninhuu non leuaua portajee da dita ponte saluo aquelles que a tiiñan por los ditos señores obispos, e que asi os vira senpre estar en posison et non outro alguu, nen ao dito cabiido nen a outra persona ninhua.

§ Preguntado por lo quarto artigoo, diso que non vira outro barco ninhuu andar eno Portovello senon huu barquo que trouxeran y, et que non sabía quen o trouxera o qual andara per espaçio de media ora en quanto pasara hua besta, e que oira dizer que o fezera trager Pero Sardo logo a su a Ponte d’Ourens.

LIBRO DO PORTOVELLO

91

§ Preguntado por lo quinto artigoo, diso que oira dizer que se fezera o dito pregon por lo dito Pero Sardo e a seu pedimento et que andauan os ditos barcos por el.

§ Preguntado por lo //30r seisto artigoo, diso que oira dizer que fora asi.§ Item, preguntado por lo setimo artiigo, diso que uerdade era que eno dito Por-

touello que estaua hua viña que viiña ferir ao rio, et que era o foro dela do dito señor obispo e que Gonçaluo Ferrnandes, escripuan, que agora tiiña a dita viña, que pagaua o foro dela ao dito señor obispo.

§ Item, preguntado por lo artiigo da fama, diso que dizia o que dito avia.

§ Item, Gonçaluo Fernandes de Bouteiro, veziño e rejedor da çibdade d’Ourens, segunda testemoya, jurado aos santos auageos et preguntado por lo primeiro artigoo, diso que sabía \que/ a quarta parte do pescado do Mino que era do bispo d’Ourens des lo Portouello ata Alongos, e que vira leuar a Gonçaluo Fernandes, escripuam, a quarta parte do pescado do Portouello et da madeira, et que oyra dizer ao dito Gonçaluo Fernandes que tiina aforado o dito porto con çertas viñas e erdades que y tiina do bispo d’Ourens, et esto que se acordaua de viinte ata viinte e dous anos, et que non sabía estar eno dito rio do Miño barcos ninhuus por lo dito cabiido nen por lo bispo d’Ourens nen leuar a ninhuu delles pasajee ninhua saluo aos barqeiros que pasauan, et que a portajee da ponte que senpre a vira leuar ao bispo.

§ Item, preguntado por lo segundo artigoo, diso que nunca vira andar por lo bispo nen por lo cabiido eno dito Portouello barquo nihuu saluo o que de suso dito auia en este outro artigoo.

§ Item, preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que des lo dito tenpo dos ditos viinte et dous anos a esta parte que senpre vira estar a dita ponte por lo dito señor obispo d’Ourens e leuar a portajee dela e que nunca vira barquo ninhuu andar eno dito rio do Miño que pasase por dineiro saluo o barquo do Porto a Marnel et o barquo do Porto a Barbantes.

§ Preguntado por lo quarto artigoo, diso que oira dizer que andauan barquos eno dito rio do Miño per mandado do dito Pero Sardo, mais el que os non vira.

§ Item, preguntado por lo quinto //30v artigoo, diso que o oira dizer que fora asi.

§ Item, preguntado por lo seisto artigoo, diso que asi oyra dizer.


92

§ Item, preguntado por lo setimo artigoo, diso que as herdades deste cabo do Portouello que oira dizer que eran da Obra da Ponte e que sabía que leuaua o bispo d’Ourens a renda delas.

§ Ite[m], preguntado por lo artigoo da fama, diso que era voz e faama publica do que dito avia.

§ Item, Gonçaluo Ferrnandes, escripuan, veziño da çibdade d’Ourens, terçeira testemoya, jurado aos santos auangeos e preguntado por lo primeiro artigoo, diso per lo dito juramento que feito auia, que auia viinte et septe anos pouco mais ou menos que el casou con sua moller, Oufemea Anes, filla que foy de Juan Martis do Portouello, morador que foy eno dito lugar do Portovello, e por foro que achara do padre da dita sua moller et por foro que el despois fezera de Asenxo Fernandes, lugartenente que foy de don Françisco, obispo que foy d’Ourens, e que leuara e leuaua a quarta parte do pescado do dito Portouello, et que leuaua et leuara mais os traueseiros e torres das basas de madeira que acontesçia a viir ao dito Portouello, e durante o dito tenpo dos ditos viinte e septe anos que nunca lle fora contradito por ninhua persona e que asi estaua en posison delo por los ditos aforamentos que tiina do dito señor obispo, e que en razon da pasajee que non sabía se era do dito señor obispo se do dito cabiido, e que a herdade deste cabo que feria eno dito porto et que era e he da Obra da Ponte e que o dito señor obispo et seus lugarestenentes leuauan as rendas delas e que el que asi llas pagara despois que as teuera e que ninhuu que non lo contradisera.

§ Item, preguntado por lo segundo artigoo, diso que el que se acordaua des lo tenpo do bispo don Pedro de Horosco a aquo ata este presente dia e de todos los outros bispos seus susçesores et que nunca y vira //31r andar barca nen barco eno dito porto por lo dito señor obispo nen por lo dito cabiido, e delo que non sabía mais.

§ Item, preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que era verdade o contiu-do eno dito artigoo. Preguntado como o sabía, diso que o sabía porque nunca vira leuar pasajee nihua ao dito cabiido eno dito rio saluo a que leuaua o bispo d’Ourens dos que pasauan por la Ponte d’Ourens ante que fose cayda.

§ Preguntado por lo quarto artigoo, diso que desque a dita ponte caera que vira andar barcos a çima da ponte a sub o Portouello, mays que non sabía por que andauan nen por que non, nen por cuja liçençia e mandado.

LIBRO DO PORTOVELLO

93

§ Item, preguntado por lo quinto artigoo, diso que non sabía delo nada.§ Item, preguntado por lo seisto artigoo, diso que non sabía que Pero Sardo

trouxese barco ninhuu eno dito Portouello, saluo que oira dizer que o cabiido da egleia d’Ourens que trouxera huu barco despois que a dita ponte caera ao dito Portouello, et como o y trouxeran que oira dizer que Pero Sardo que fora por el et que o tirara do dito Portouello et que o trouxera aa Ponte d’Ourens.

§ Item, preguntado por lo setimo artigoo, diso que en razon das herdades que el tiina eno dito Portouello que el que as tiina aforadas do dito señor obispo onde era a carregajee e descarregajee do dito porto et que pagaua o foro delas ao bispo d’Ourens et a seus anteçesores, e que en razon da pasajee que non sabía cuja era nen cuja non.

§ Item, preguntado por lo artigoo da fama, diso que era voz e faama publica do que dito auia e que delo mais non sabía.

§ Item, Me en Rodriges de Paradela, quarta testemoya, jurado aos santos auan-jeos e preguntado por lo primeiro artigoo, diso perlo dito juramento que feito auia que do dito artigoo que non sabía outra cousa saluo que vira et via leuar a Gonçaluo Fernandes, escripuan, a quarta parte do pescado do dito Portovello //31v e os trabesos et sogas que veen enas balsas ao dito Portouello por razon que dezia que aportaua en sua herdade et testeira que estaua su a sua viña, a qual ora sabía que era foreira aa Obra da Ponte por razon que o era outra sua que el, dita testemoya, y ten, e en razon da pasajee que nunca y vira andar barco por lo cabii-do nen por lo dito señor obispo.

§ Item, preguntado por lo segundo artigoo, diso que oira dizer que eno dito Portouello que o dito señor obispo que nunca trouxera barco e que oira dizer que o dito cabiido que o trouxera.

§ Item, preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que nunca vira leuar pasajee ninhua ao dito cabiido nen ao dito señor obispo en toda agoa do Miño saluo ena Ponte d’Ourens que leua o bispo d’Ourens a portajee, saluo que o bispo d’Ourens que leuaua a quarta do pescado do Miño da sua jurdiçon et o dito cabiido que leuaua a pasajee do Porto a Marnel.

§ Item, preguntado por lo quarto artigoo, diso que sabía que Lourenço de Reça e seu fillo et Gomes de Tarrascon et Rodrigo de Reça que estauan et andauan eno Miño con seus barcos abaixo do Portouello, e que Gonçaluo Fernandes d’Oira


94

et seu fillo que vieran para pasar jente et carregos e os sobreditos Lourenço de Reça et seus conpaneiros que lles diseran que llelo non consintirian que andasen a pasar saluo aquelles que Pero Sardo mandase, que asi lles era mandado por lo dito Pero Sardo. Et que el, testimoya, que fora con Juan d’Oira, fillo de Gonçaluo Ferrnandes d’Oira, a Pero Sardo et que lle diseran que leixase andar ao dito Juan d’Oira, et que o dito Pero Sardo que lles disera que andase.

§ Item, preguntado por lo quinto artigoo, diso que non via andar outros bar-qeiros ninhuus eno dito rio Miño saluo aquelles que andauan por lo dito Pero Sardo en quanto monta8 des lo rio da Loona abaixo.

§ Item, preguntado por lo seisto artigoo, diso que do dito artigoo non sabía nada //32r saluo que oira dizer que o cabiido da eglleia d’Ourens que trouxera huu barco ao dito Portouello e que o dito Pero Sardo que fora por el et que o trouxera aa ponte.

§ Item, preguntado por lo setimo artigoo, diso que dezia o que dito auia eno primeiro artigoo.

§ Item, preguntado por lo artigoo da fama, diso que non sabía mais do que dito auia, et que era faama que se leuaua a portajee ena Ponte d’Ourens.

§ Item, Lourenço de Reça, morador eno Ponton, quinta testemoya, jurado aos santos avanjeos et preguntado por lo primeiro artigoo, diso que se acordaua de çinquoenta anos, que non sabía outro señorio eno dito rio do Miño desde o dito rio da Looña fasta Alongos saluo ao bispo d’Ourens senon do Portovello que leua a quarta do pescado Gonçaluo Ferrnandes, scripuan, segundo que diso que oira dizer, por quanto o dito Gonçaluo Ferrnandes tiina hua viña que feria eno porto, a qual diso que oira dizer que era foreira do dito señor obispo, pero que en este tenpo que nunca vira andar a quarta parte do pescado do Miño perteesçente ao dito señor obispo saluo de los piares vellos que estan a sub o dito porto fasta Alongos, e en razon de pasajee do dito porto que non sabía a quen perteesçia nen a quen non.

§ Preguntado por lo segundo artigoo, diso per lo dito juramento que feito auia que des lo dito tenpo a aca que nunca vira andar eno dito porto per lo dito cabiido barquo nen barqua nen leuar pasajee algua por lo dito cabiido, e que vira e via mais tirar a quarta parte do pescado eno dito rio e ena herdade do dito

8 en quanto monta] repetido.

LIBRO DO PORTOVELLO

95

cabiido ao dito señor obispo et a aquelles que a por el tiiñan et a leuauan para o dito señor obispo, pero que oya agora dizer nouamente que en outro tenpo que eno dito porto que andara barquo por lo dito cabiido.

§ Item, preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que non sabía que des lo dito tenpo a aca outra pasajee eno dito rio do Miño saluo por la dita //32v Ponte d’Ourens, a qual diso que era propia hisenta do dito señor obispo, nen porque se leuase outra pasajee per lo dito rio saluo per la dita ponte, e que asi o vira estar en posison des lo dito tenpo a aca.

§ Preguntado por lo quarto artigoo, diso que despois que a dita ponte caera que el, meesma testimoya, et outros barqeiros con el, que andaran eno dito rio do Miño con seus barquos per mandado de Pero Sardo, procurador do señor obispo, des los cachoons do Portouello abaixo, e que non sabía y andar outros.

§ Preguntado por lo quinto artigoo, diso que non sabía agora andar eno dito rio \saluo/ os barquos que andauan per mandado do dito señor obispo et do dito Pero Sardo et seu en seu nome, et que asi oira dar os ditos pregoons que non andase outro barco saluo os do dito señor obispo.

§ Preguntado por lo seisto artigoo, diso que eno Portouello que non vira andar barco nen barqua, saluo de los cachoons abaixo que vira andar barcos e barquas por lo dito señor obispo et por lo dito Pero Sardo, e despois que vira a alguus benefiçiados do dito cabiido trajer huu barquo per lo rio do Miño arriba camiño do Portouello, e que logo en aquel meesmo dia que fora tirado per Pero Sardo, procurador do bispo d’Ourens, e tragido aa Ponte d’Ourens.

§ Preguntado por lo setimo artigoo, diso que non sabía outra herdade que esteuese açerqua do Portovello saluo hua viña que tiiña Gonçaluo Ferrnandes, scripuan, veziño d’Ourens, por razon da qual viña que feria eno dito porto o dito Gonçaluo Ferrnandes leuaua a quarta parte do pescado por lo señor obispo; e en razon da pasajee do porto que non sabia a quen perteesçia.

§ Item, preguntado por lo artigoo da fama, diso que non sabía mais de aquelo que dito auia.

§ Item, Rui Vaasquez de Chantada, veziño d’Ourens, seista testemoya, jurado aos santos auanjeos et preguntado por lo primeiro artigoo, diso que era verdade //33r que desde tenpo de triinta anos a esta parte que se acordaua que senpre vira leuar ao señor obispo d’Ourens et a seus lugarestenentes e a outros alguus en seus


96

nomes a quarta parte do pescado do Mino des lo Portouello ata Alongos, e en razon da pasajee do Portouello que el, meesma testemoya, a teuera arrendada e leuara a renta por lo dito señor obispo e en razon da quarta parte do pescado deste cabo ó Portouello en dereito a viña de Gonçaluo Fernandes, scripuan, que leuara a quarta parte dos escalos e troytas.

§ Item, preguntado por lo segundo artigoo, diso que non sabía delo nada.§ Item, preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que nunca vira leuar pasajee

ninhua saluo ena dita Ponte d’Ourens.§ Item, preguntado por lo quarto artigoo, diso que non vira outros barquos

ninhuus andar eno dito Portovello despois que a dita ponte caera, saluo que vira andar a par da dita ponte çertos barqeiros et que dizian que andauan por Pero Sardo.

§ Item, preguntado por lo quinto artigoo, diso que el, dita testemoya, oyra dar o dito pregon, altas uozes, per notario e pregoeiro estando ena praza do Pescado.

§ Item, preguntado por lo seisto artigoo, diso que nunca vira andar barquo nen barqua eno dito Portouello que leuase pasajee, saluo que vira agora pouco tenpo auia, podia seer çinco ou seis dias, trager a Pero Carneiro et a outras personas do dito cabiido huu barquo, e que despois que oira dizer que Pero Sardo que tomara o dito barquo et que o trouxera aa ponte, e que non sabía se a pasajee se era do dito obispo se do dito cabiido.

§ Item, preguntado por lo setimo artigoo, diso que era verdade que a herdade que labra[n] Gonçaluo Ferrnandes e Meen de Paradela, e as viñas que foron de Mariña Longa, et a viña de Juan Peres de Rioseco, que as rendas e foros delas que as arrendaua o dito señor obispo, et que senpre lles vira recudir con os foros et rendas delas e que el, meesma testimoya as arrendara et teuera arrendadas do dito señor obispo; e que en razon da pasajee que senpre vira andar barquos eno dito Portoue-llo, mays que nunca //33v vira leuar pasajeen ninhua ao bispo nen ao cabiido nen sabía cuja era de dereito.

§ Item, preguntado por lo artigoo da faama, diso que non sabía mais do que dito avia.

§ Item, Afonso Rodriges das Camoeiras, septima testemoya, jurado aos santos auanjeos et preguntado por lo primeiro artigoo, diso que en quanto montaua em razon do pescado que non sabía se o leuaua o dito señor obispo nen se non do

LIBRO DO PORTOVELLO

97

dito Portouello, e en razon da pasajee diso que sabía andar eno dito Portouello et morar huu ome a que chamauan Juan Martis, et que tragia huu barquo, et que pasaua as jentes en el, et que oira dizer que andaua per lo dito cabiidoo. E esto diso que averia ben quoreenta e çinco anos que o acordaua y morar, e despois dos ingleses quatro ou çinco anos.

§ Item, preguntado por lo segundo artigoo, diso que dezia o que dito auia eno sobredito primeiro artigoo.

§ Preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que se acordaua de quoreenta e çinco anos a esta parte, et que vira senpre andar barquos eno dito rio eno Portouello per que pasauan jentes de pee e delles que pagauan por dineiros et delles non, e que andauan por mandado do dito señor obispo nen do dito cabiido saluo o barquo do dito Portovello que dizian que andaua por lo cabiido; e en razon da Ponte diso que sabía teer a Juan Sanches de Marquina, meiriño do endeantado \por/ Pero Ruiz Sarmento, e despois que a mandara derribar o bispo don Pascoal as torres dela quando vieron os ingleses; e que o dito señor obispo et o endeantado que a teueran por el rey, e despois que a teuera o conde don Pedro et outros por el e seu fillo don Fadarique, e que todos a teueran por el rey; e despois que viera Gomes Garçia de Foyos por correjedor a Gallizia et se fora do dito Regno de Gallizia e que a entregara ao bispo don Pedro e a Garçia Diaz en seu nome; e que vira orde-namento feito per Rodrigo Aluares de Asturas //34r en que ordenara que en quanto fose merçede del rey que pagasen para manteemento dos que esteuesen en elas da carrega da besta mayor dous dineiros et da menor huu dineiro, e que desto non pagase veziño nihuu desta çibdade nen dona nen caualleiro nen escudeiro cousa ninhua segundo que se contiiña eno dito ordenamento.

§ Item, preguntado por lo quarto artigoo, diso que non sabía andar barquo ninhuu eno dito Portouello por lo dito señor obispo, et que oira dizer e vira andar ena ponte et enbaixo outros barquos et que non sabía por quen andauan.

§ Item, preguntado por lo quinto artigoo, diso9 que non sabía delo nada saluo que o oyra asi dizer.

§ Item, preguntado por lo seisto artigoo, diso que as herdades que eran da Obra da Ponte e que o bispo estaua en posison de as aforar et leuaua as rendas delas, e que en razon da pasajee do dito porto que nunca vira leuar ao dito señor obispo nen a outro ninhuu por el, saluo que vira leuar os jugos das balsas et vergas

9 diso] repetido.


98

con que ve en atados a Juan Martis, barqueiro, e que oira dizer que tiina o barco por lo cabiido et que as leuaua por lo cabiido.

§ Item, preguntado por lo artigoo da fama, diso que dizia o que dito auia.

§ Item, Esteuoo Fernandes da Praça, rejedor da çibdade d’Ourens, oitaua tes-temoya, jurado aos santos auangeos et preguntado por lo primeiro artigoo, diso que senpre sabía leuar ao bispo d’Ourens os dereitos da Ponte d’Ourens, e que senpre vira ao dito señor obispo leuar a quarta parte do pescado da agoa do Miño et arrendarla, et que senpre lle vira pagar os maravedis da dita renda do dito pes-cado et a aquelles que lla arrendauan. E esto que o sabía de triinta anos a esta parte que moraua en esta çibdade, et diso que destes anos de que se acordaua que nunca vira andar barquos ninhuus a pasajee eno //34v dito Portouello por lo dito cabiido nen por lo bispo d’Ourens; e en razon da pasajen diso que non sabía cuja era.

§ Item, preguntado por lo segundo artigoo, diso que nunca vira trajer eno dito Portouello barco ninhuu ao bispo d’Ourens nen ao cabiido da dita eglleia.

§ Item, preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que era verdade o contiudo eno dito artigoo. Preguntado como o sabía, diso que o sabía porque se acordaua de triinta anos a esta parte et que senpre vira estar a dita ponte por lo bispo d’Ourens, et que nunca vira leuar nen tirar outra portajee nihua ena agoa do Miño saluo ena Ponte d’Ourens, et que a portajee que a leuaua o dito señor obis-po, et que non vira leuar pasajee nen portajee ninhua en outro cabo saluo eno Porto a Marnel et eno Porto a Barbantes.

§ Item, preguntado por lo quarto artigoo, diso que des que a ponte caera que non sabía andar outros barquos ninhuus [a] pasar jentes eno dito rio do Miño sa-luo os que andauan por liçençia e mandado do dito Pero Sardo, e que el meesmo lle fora tirar liçençia para huu seu criado para que andase a pasar eno dito rio, et que o dito Pero Sardo que lle dera a dita liçençia et que eno dito Portouello que non vira andar barco ninhuu nen por lo cabiido nen por lo bispo.

§ Item, preguntado por lo quinto artigoo, diso que el, testimoya, oyra dar o dito pregon per la çibdade d’Ourens, et eso meesmo vira defender a çertos omes que non trouxesen barquo nihuu eno dito rio saluo per seu mandado, et que non vira dar pregon ninhuu eno rio do Miño saluo ena dita çibdade, saluo que oyra dizer que o deran ala.

§ Item, preguntado por lo seisto artigoo, diso que el non vira andar barco ninhuu eno dito Portovello despois que se dera o dito pregon, mais que oira dizer

LIBRO DO PORTOVELLO

99

que o dito cabiido que trouxera huu barquo ao dito Portouello despois do pregon dado, e que o dito Pero Sardo que logo fora por lo dito barquo que asi posera //35r o dito cabiido eno dito porto e que o trouxera aa Ponte d’Ourens e que o desconçertara, e agora que o apostara et que o tragia a remar et a pasar per seu mandado ena dita ponte.

§ Item, preguntado por lo setimo artigoo, diso que sabía et era çerto que çertas herdades que estauan fronteiras do dito Portouello que labraua[n] Gonçaluo Fer-nandes et Meen Rodrigues de Paradela que eran foreiras non sabía a quen, senon que oira dizer que eran foreiras da Obra, pero que vira leuar ao dito Gonçaluo Fe-rrnandes, scripuan, veziño d’Ourens, por razon da dita sua viña que era en dereito do dito porto os traueseiros das balsas que aportauan eno dito porto, e en razon das pasajees que non vira leuar pasajee ninhua ao dito señor obispo nen ao cabiido.

§ Item, preguntado por lo artigo da fama, diso que era voz e faama publica do per el dito e declarado e delo al non sabía.

§ Item, Vaasco de Marruuio, nona testemoya, jurado aos santos auangeos e pre-guntado por lo primeiro artigoo, diso por lo dito juramento que auia feito que do dito artigoo non sabía outra cousa saluo que leuara do dito Portouello por Gonça-luo Fernandes, scripuano, os traueseiros das balsas que aportauan eno dito porto por quanto tiina aforado a viña que estaua fronteira del, a qual diso que lle a el afo-rauan e que a leixara de aforar por amor do dito Gonçaluo Ferrnandes. E diso mais por lo dito juramento que auia feito que vira leuar ao dito Gonçaluo Ferrnandes a quarta parte dos sabelles que aportauan eno dito porto por razon da dita viña, a qual viña diso que era foreira ao bispo, e esto que se acordaua de triinta e seis anos a esta parte en Ourens, e do mais que non sabía en razon da dita pasajeen.

§ Item, preguntado por lo segundo artigoo, diso que nunca oira dizer des lo dito tenpo a aca nen vira que por o cabiido nen por outro ninhuu andase barquo nen barqua eno dito porto, saluo que vira andar barquos a pescar eno dito porto et pasar alguus seus artigos sen dineiro //35v nen de tal posison do dito cabiido nen de outro ninhuu non sabía nada.

§ Item, preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que non sabía eno dito rio outra pasajee saluo ha da Ponte d’Ourens a donde vira leuar a portajee, et que vira mais pasar bestas et gaados ao vaao eno veraao per lo dito rio, e que pagauan a portajee ao teedor da Ponte d’Ourens.


100

§ Preguntado por lo quarto artigoo, diso que era verdade que despois que caera a dita ponte que non vira andar eno Portovello barco ninhuu por lo cabiido nen por lo bispo saluo os barquos que andauan por lo dito señor obispo et por lo dito Pero Sardo en seu nome a sub a dita ponte e con sua liçençia.

§ Item, preguntado por lo quinto artigoo, diso que non sabía andar eno dito rio outros barcos saluo aquelles que andauan por lo dito Pero Sardo en nome do dito señor obispo, e que oira dizer aos que tragian os ditos barquos que se dera o dito pregon a par do dito rio.

§ Item, preguntado por lo seisto artigoo, diso que despois dos pregoons dados que vira andar barcos eno dito rio por lo dito Pero Sardo, e que vira viinr huu barco que tragian os do cabiido perlo rio afesto camiño do Portouello e que logo como fora alo que logo fora tirado por lo dito Pero Sardo et que o trouxera aa Ponte d’Ourens et que andaua y pasando por seu mandado.

§ Item, preguntado por lo setimo artigoo, diso que oira chamar aas herdades que estauan açerca do dito porto por lo dito señor obispo; et en razon da pasajee e trebutos diso que delo mais non sabía de que auia dito eno primeiro artigoo.

§ Item, preguntado por lo artigoo da faama, diso o que de suso dito auia.

§ Item, o dito Iohan Peres de Rioseco deçima testemoya, jurado aos santos auanjeos //36r e preguntado por lo primeiro artigoo, diso que vira teer a Afonso do Cabo arrendado a quarta parte do pescado do Miño por lo dito señor obispo, et que outrosi que vira a Gonçaluo Peres d’Oira tomar os saballes eno dito Portoue-llo, et que vira leuar a Gonçaluo Ferrnandes, scripuan, veziño d’Ourens, a quarta parte delles por razon que o dito porto aportaua en hua sua viña que era foreira aa Obra da Ponte, da qual fazia foro o bispo d’Ourens; e en razon da pasajee que non sabía y andar barco ninhuu por renta e, que esto que poderia auer viinte e dous anos e que do dito artigoo, que non sabía mais.

§ Item, preguntado por lo segundo artigoo, diso que desde triinta e çinco anos a esta parte que vira morar ao Portouello a huu ome a que chamauan Juan Martis, o qual tragia barco de pasajee et de pescar, mais que non sabía se andaua por lo bispo se por lo cabiido, e do mais do dito artigoo que non sabía.

§ Item, preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que desde viinte anos a aco que nunca vira leuar outra pasaje e saluo e na Ponte d’Ourens, e que mais non sabía.

LIBRO DO PORTOVELLO

101

§ Item, preguntado por lo quarto artigoo, diso que despois que a dita ponte caera que non vira andar barquo eno porto, mais que os vira et via andar aa Ponte d’Ourens et a çima dela et que os via andar per mandado de Pero Sardo.

§ Preguntado por lo quinto artigoo, diso que era verdade o en el contiudo por quanto o vira todo asi, saluo que dos pregoons non oyra nada.

§ Preguntado por lo seisto artigoo, diso que non vira andar barco eno dito Portouello por lo bispo, mais que oyra dizer que os señores do cabiido d’Ourens que trouxeran por lo rio afesto huu barco // camiño do Portouello e que oira dizer que fora logo de ali tirado per Pero Sardo, procurador do señor obispo, o qual diso que vira seer desconçertado de aquel cabo o rio hua dorna doutra.

§ Preguntado //36v por lo setimo artigoo, diso que en razon das herdades quan-to montaua a hua sua viña et a outra de Goncaluo [sic] Fernandes et a outra de Me end de Paradela que era da Obra da Ponte d’Ourens et que vira a Gonçaluo Ferrnandes por razon da sua viña que era fronteira eno dito porto leuar os traue-seiros das balsas que aportauan eno dito porto; e en razon dos trebutos et pasajees que non sabía delo nada.

§ Preguntado por lo artigoo da fama, diso que era faama e voz o que dito auia.

§ Item, o dito Garçia Diaz de Cadoorniga, vasalo de noso señor el rey et rejedor da dita çibdade, deçima prima testemoya, jurado aos santos auangeos et pregunta-do por lo primeiro artigoo, diso que non sabía de tal pasajee nen a quen perteesçia nen a quen non, mais que en razon da Ponte d’Ourens, que el, dita testemoya, que a teuera por lo señor obispo et leuara dela portajee por espaçio de doze anos.

§ Preguntado por lo segundo artigoo, diso que despois do bispo don Françisco fasta aqui que nunca vira andar eno dito porto barco por lo dito cabiido nen por outro ninhuu.

§ Preguntado por lo terçeiro artigoo, diso per lo dito juramento que auia feito que despois do dito señor obispo don Françisco fasta aqui que nunca vira outra pasajee senon por la dita Ponte d’Ourens, a qual el, meesma testiemoya, a teuera por lo dito señor obispo et leuara a portajee dela, e que non sabía leuar outra pasajee ninhua saluo por la Ponte d’Ourens.

§ Item, preguntado por lo quarto artigoo, diso que despois que a Ponte d’Ourens caera que non vira andar outros barquos des lo Portouello fasta a Ponte d’Ourens saluo os barquos que andauan por Pero Sardo.


102

§ Item, preguntado por lo quinto artigoo, diso que outros barquos non via andar eno dito rio saluo os que via andar por lo dito Pero Sardo et en razon do pregon que o oyra dizer.

§ Item, preguntado por lo seisto artigoo, diso que vira tirar o dito barco per lo dito Pero Sardo aos ditos señores do dito cabiido //37r do dito porto et trajerlo a sub a Ponte d’Ourens.

§ Item, preguntado por lo setimo artigoo, diso que non sabía as ditas herdades; e do mais contiudo eno dito artigoo diso que non sabía nada.

§ Item, preguntado por lo artigoo da faama, diso o que de suso dito auia.

§ Item Garçia Vaasquez, veziño da çibdade d’Ourens, deçima segunda teste-moya, jurado aos santos auangeos et preguntado per lo primeiro artigoo, diso que non sabía leuar outros trebutos ninhuus ena dita agoa do Miño, saluo que vira leuar ao bispo d’Ourens a quarta parte do pescado da agoa do Miño, mais que non sabía se a leuara do dito Portovello se non; e que en razon da pasajee do dito porto que non sabía cuja era nen cuja non, saluo que despois que a Ponte d’Ourens caera que oyra dizer a alguas personas que a pasajee do dito porto que era do dito cabiidoo.

Item, preguntado por lo segundo artigoo, diso que nunca vira andar [eno di]to Portovello barquo ninhuu de pasajee por lo dito señor obispo nen por lo [dito] cabiido, et esto que se acordaua de viinte e quatro anos a esta parte.

§ Item, preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que des lo dito tenpo dos ditos viin-te e quatro anos que senpre vira estar a dita Ponte d’Ourens por los bispos d’Ourens, e que non vira leuar outra portajee nen pasajee ninhua saluo ena dita ponte, et que a dita portajee que a leuaua o dito señor obispo et os que por el tiiñan a dita ponte.

§ Iten, preguntado por lo quarto artigoo, diso que en çima da ponte et en fon-do de sub a dita ponte que oyra dizer que non andauan outros barquos ninhuus saluo os que andauan por lo dito Pero Sardo, e que eno Portovello que non sabía se andauan barquos se non.

§ Item, preguntado por lo quinto artigoo, diso que sabía e era çerto que o dito Pero Sardo que dera os ditos pregoons, e que oira dizer que o dito cabiido que fora por huu barquo et que o trouxera ao dito Portovello, e que o dito Pero Sardo que fora por el e que o tomara e que o trouxera aa Ponte d’Ourens //37v e que andaua por seu mandado ena Ponte d’Ourens a sub ela.

LIBRO DO PORTOVELLO

103

§ Item, preguntado por lo sesto artigoo, diso que dizia o que auia en este quin-to artigoo sobre dito.

§ Item, preguntado por lo setimo artigoo, diso que non sabía cujas eran as ditas herdades de dito Portouello nen cujas non, nen sabía quen leuaua a portajee et pasajee do dito porto nen quen non.

§ Item, preguntado por lo artigoo da fama, diso que non sabía mais do que dito auia.

§ Item, Ruy Garçia, juiz da çibdade d’Ourens, deçima terçia testemoya, ju-rado aos santos avanjeos et preguntado por lo primeiro artigoo, diso per lo dito juramento que feito auia que en razon da pasajee do dito Portouello que non sabía cuja era, et que en razon da quarta parte do pescado do Miño que des triinta anos a esta parte que senpre vira arrendar a dita quarta parte do dito pescado da agoa do Miño ao bispo d’Ourens et leuar a renda dela, e que en razon do pescado do Portouello que non sabía se o leuauan d’y se non.

§ Item, preguntado per lo segundo artigoo, diso que des lo dito tenpo que non sabía nada delo nen que nunca vira trajer barquo ninhuu ao dito cabiido.

§ Item, preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que era verdade o contiudo eno dito artigoo. Preguntado por que o sabía diso que o sabía por que el, testimo-ya, senpre vira estar a dita ponte por lo dito señor obispo et leuaua as rendas dela, e que el meesmo a teuera et leuara a dita portajee da dita ponte por lo dito señor obispo et que nunca vira leuar outra portajee nen pasajee ena agoa do Miño saluo ena dita ponte.

§ Item, preguntado por lo quarto artigoo, diso que él, testimoya, vira andar barquos eno dito rio do Miño, mais que non sabía por quen andauan, e que non vira andar barquos nihuus eno Portouello, et que oira dizer a Gomes Bispo que os barquos que andauan [folio]

//38r § Item, meestre Fernando, veziño da çibdade d’Ourens, deçima quinta testemoya, jurado aos santos auanjeos et preguntado por lo primeiro artigoo, diso que el que fora huu ano rendeiro et que teuera arrendado a quarta parte do pesca-do do Miño de frey Lopo de Galdo, que ao tenpo era lugartenente do bispo frey Afonso de Cusanca, e que lle diseran que auia de leuar a quarta parte do pescado delo Portovello ata o Puço a Meimon, e que eno dito Portouello que non leuara a


104

dita quarta parte do dito pescado porque o non achara y, e que se o y achara que o leuara asi como o leuara enos outros lugares, e esto que se acordaua de tenpo de dez anos a esta parte que en esta çibdade moraua, e que a pasajee do dito porto que non sabía cuja era, e delo que non sabía mais.

§ Item, preguntado por lo segundo artigoo, diso que delo dito tenpo dos ditos dez anos a esta parte que non vira trager barquo ninhuu nen pasajee ninhua aos ditos señor obispo nen ao dito cabiido, saluo que vira andar por lo dito porto barqueiros con barquos, non sabía por quen nen por quen non, e delo que non sabía mais.

§ Item, preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que delo dito tenpo a aco que nunca vira eno dito Portouello nen en outro lugar ninhuu do dito rio do Miño leuar portajee nen pasajee nihua saluo ena dita Ponte d’Ourens, que era do dito señor obispo et leuara a portagee dela.

§ Item, preguntado por lo quarto artigoo, diso que despois que a dita ponte caera que non vira andar outros barquos nen barquas eno dito rio do Miño saluo çertos barquos que andauan eno dito rio do Miño a su a Ponte d’Ourens e a çima dela ata os cachoons do Portouello por lo dito Pero Sardo, e en çima eno Porto-vello que \non/ vira andar barquo ninhuu.

§ Item, preguntado por lo quinto artigoo, diso que oira dizer que se dera o dito pregon, et que sabía et era çerto que eno dito rio do Miño que non andauan barquos nihuus a pasajee des que a dita ponte caera saluo os que andauan por lo dito Pero Sardo en nome do dito señor //38v obispo, e delo que non sabía mais.

§ Item, preguntado por lo seisto artigoo, diso que oyra dizer et era çerto que Pero Carneiro fora mercar huu barco et que o troxera á çima da ponte, e despois desto que vira tomar a omes de Pero Sardo o dito barco et trajerlo per lo rio ca-miño da ponte a Diego de Mirii et tragerlo abaixo da ponte, et que pasauan en el jentes de hua parte et da outra, e despois que vira por mandado do dito Pero Sardo desconçertar o dito barquo e tirar hua dorna da outra et postas en seco et poer os remos e aparellos do dito barco ena torre da dita Ponte d’Ourens daquel cabo, e dizendo o dito Pero Sardo que non deuian de andar barquos nihuus saluo os que andasen por lo dito señor obispo, e delo que non sabía mais.

§ Item, preguntado por lo setimo artigoo, diso que non sabía delo cousa nihua.§ Item, preguntado por lo artigoo da fama, diso que non sabía mais do que

dito auia.

LIBRO DO PORTOVELLO

105

§ Item, Afonso do Cabo, deçima seista testemoya, jurado aos santos auanjeos et preguntado por lo primeiro artigoo, diso que el que se acordaua de septe ou oyto anos a esta parte, et que delo dito tenpo a esta parte que teuera senpre arren-dado a quarta parte do pescado da agoa do Miño, e que collera a dita quarta parte do dito pescado por lo bispo d’Ourens des los piares do Portouello ata Alongos e ençima dos ditos piares, et eno dito Portouello que non leuara a quarta parte do dito pescado, et que nunca a demandara ençima dos ditos piares, mais que oira dizer que a quarta do dito pescado do dito Portouello que a leuaua Gonçaluo Fernandes por la erdade que y tiina aforada, e en razon da pasajee que non sabía cuja era, mais que oira dizer que o señorio do dito rio que era do bispo en esta jurdiçon, e deste artigoo que non //39r sabía mais.

§ Preguntado por lo segundo artigoo, diso que tal pasaje e que nunca vira leuar ao bispo nen ao cabiido nen sabía cuja era e no Portovello, e deste artigoo que non sabía mais des lo dito tenpo que dito auia a aco nen de viinte anos a esta parte.

§ Item, preguntado por lo terçeiro artigoo, diso que era verdade o contiu-do eno dito artigoo. Preguntado como o sabía, diso que o sabía porque des lo dito tenpo dos ditos viinte anos a esta parte nunca vira leuar outra pasajee nen portajee eno dito rio saluo por la dita Ponte d’Ourens, que senpre a vira estar por lo dito señor obispo e leuar a portajee dela.

§ Item, preguntado por lo quarto artigoo, diso que sabía et oyra dizer que eno dito rio do Miño que non sabía andar outros barquos ninhuus saluo aquelles que andauan por lo dito señor obispo, e esto que o vira despois que a dita ponte caera.

§ Item, preguntado por lo quinto artigoo diso que era verdade que andauan os ditos barquos por lo dito señor obispo eno dito rio do Miño, et que oira dizer que se dera o dito pregon.

§ Item, preguntado por lo seisto artigoo, diso que el, testemoya, que vira trajer aos benefiçiados da eglleia d’Ourens huu barquo et leuarlo ao Portouello e despois que otra dizer que o dito Pero Sardo que tirara o dito barco et que o trouxera aa Ponte d’Ourens.

§ Item, preguntado por lo setimo artigoo, diso que oyra dizer que as ditas herdades que eran da Obra da Ponte d’Ourens et que el, meesma testemoya, as teuera arrendadas do bispo d’Ourens e de seus fazedores, e en razon dos trebutos do dito porto que vira leuar a Gonçaluo Fernandes por la herdade que tiina eno


106

dito Portovello os traueseiros que viiña enas balsas que aportauan eno dito porto, e en razon da pasajee que non sabía se era do bispo se do cabiido.

§ Item, preguntado por lo artigoo da faama, diso que dezia o que dito auia.

26


Lois Fernández, procurador do cabido, reclámalles aos xuíces compromisarios que diten sentenza, ao ter rematado o prazo para a súa emisión. Os xuíces, ante a in-comparecencia da parte contraria, dan e fan ler a sentenza, favorable ao cabido de Ourense, que se inclúe.

A. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, f. 39v. Caderno de pergameo, 26

x 19 mm, galego, gótica cursiva. Na marxe inferior de cada plana: (Sinatura) Aluaro Afonso,



//39v § E despois desto, en çima da igleia cathedral de señor san Martiño da dita cidade, ena quarta feyra, viinte e oyto dias do dito mes de feue[r]eiro do dito ano, en presença de nós, os ditos notarios, et testemoyas adeante escriptas, seendo y pre-sentes eno dito lugar os ditos Afonsso Yanes et Pero de Poeta, omes boos, et o dito Martin Sanches, terçeiro, pareçeu y ante eles o dito Luys Ferrnandes, procurador sobredito, e absente o dito Pero Sardo, logo o dito Luys Ferrnandes disso aos ditos omes boos e terçeiro que por razon que eles auian asignado termio para oje este dito dia para dar sentença ontre el e o dito Pero Sardo et el auia siido enprazado para que veesse oyr sentença para este dito dia, a esta dita ora, et non quisera nen queria pareçer que lles pedia que en sua ausençia librassen eno dito negoçio aquelo que achassen por deretio [sic]. E logo os ditos omes boos et terçeiro, todos tres concordantes en huu acordo, diseran que, por razon que eles auian asignado termio a anbas las ditas partes para oje este dito dia para que veessen oyr sentença, e o dito Pero Sardo enplazado para elo, et que poys non queria pareçer, que eles, en sua absençia, seendo en lugar de julgar que dauan e deron e o dito Martin

LIBRO DO PORTOVELLO

107

Sanches, terçeiro, per sy meesmo leeu hun escripto de sentença en papel, do qual o tenor he este que se sigue:

27


Sentenza dos xuíces compromisarios sobre a barca e pasaxe do Portovello que, tendo en conta as probas presentadas polas partes, ditaminan a favor do cabido de Ourense, ordenándolle á parte do bispo que non impida a súa posesión da barca de pasaxe capitular do Portovello e que lla restitúa nun prazo de tres días. Non se con-dena a ningunha das partes ao pago das custas do xuízo, polo que cada unha se fará cargo dos seus gastos.

B. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, ff. 39v-40v. Caderno de pergameo, 26

x 19 mm, galego, gótica cursiva. Copia autorizada dada en 1431, febreiro, 28 ante Álvaro Afonso,





§ Nós, Martin Sanches, arçidiano de Castela, et Afonsso de Palmou et Pero de Poe-ta, bachelleres en Decretos, juizes arbitros tomados e escollidos per los onrrados senores dean et cabidoo da igleia d’Ourense por sy, da hua parte, et por Pero Sardo, asy como procurador et lugartenente do reuerendo en Christo padre e señor don Diego, obispo d’Ourense, e en seu nome, da outra parte, sobre contenda e debate que he ontre o dito señor obispo e o dito cabidoo sobre possison de passajee do Portovello, que os senores dean et cabidoo dizen que han de trajer eno dito porto barquo et estan en tal possisson et non o dito señor obispo, e o dito Pero Sardo en nome do dito señor obispo diz que perteeçe a el e non aos ditos senores dean et cabidoo.

E nós, visto o poderio a nós dado //40r per anbas las ditas partes, e visto os artigoos presentados per lo procurador do dito cabidoo, e vistas duas cartas del rey don Enrrique presentadas por el, e outra de don Juan, arçibispo de Santiago,


108

et outro testemoyo en que esta inserto hua carta del rey don Enrrique, et duas çe-dulas outras, o qual todo presentou o procurador do dito cabidoo para en proua de sua entençon e visto os artigoos presentados per lo dito Pero Sardo, canonigo et procurador do dito señor obispo, e dous testemoyas, e vystos os testigos pre-sentados per anbas las ditas partes e os ditos e deposiçoes deles, e todas las outras coussas que quiser[e]n dizer e razoar, e visto como nosoutros podemos julgar sumariamente non gardada forma de dereito saluo ena pronunçiaçon que avemos de gardar o dereito a cada hua das partes, avido nosso acordo con omes sabedores en dereito e connosco meesmos, solum Deum per occulis habendo, achamos que os ditos señores dean e cabidoo, e seu procurador en seu nome, prouaron asaz conpridamente auer estado en possisson de trajer per lo dito Portovello huu bar-quo de passajee de omes e cargos. Por ende, que deuemos mandar e mandamos ao dito Pero Sardo, procurador do dito señor obispo, que leixe liure e desenbar-gadamente trajer aos ditos senores dean et cabidoo o dito barquo e passajee eno dito Portovello, e que restituya o barquo que tomou ao dito cabidoo do dito Portovello fasta terçeiro dia, e que os non perturbe nen enquiete sobre la possison de aqui endeante; e non fazemos condenaçon de custas por quanto as ditas partes ouueron razon de contender, saluo que mandamos que cada hua das partes pague sua parte das custas feytas. E todo esto mandamos gardar su a pena contiuda eno dito conplimisso, e defenitiue o julgamos e pronunçiamos asi en estes escriptos.

§ A qual dita sentença asy dada os ditos omes boos e terçeiro diser[e]n que asi a //40v pronunçiauan et julgauan.

Et o dito Luys Ferrnandes diso que consentia.Testemoyas que foron presentes: Juan de Melees, clerigo do coro da dita igleia

d’Ourense, et Rodrigo Aluares e Aluaro d’Escarnaboys et Aluaro Ferrnandes, cle-rigo de San Migeell.

28


Pedro Sardo, procurador do bispo, chega ante os xuíces ao rematar a lectura da sentenza, que asume pero gardando o dereito de apelala no prazo debido.

LIBRO DO PORTOVELLO

109

A. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, f. 40v. Caderno de pergameo, 26




§ Logo, a esta ora e per estas testemoyas, en acabando de dar a dita sentença en çima da dita iglleia ante os ditos omes boos e terçeiro, en presença de nós, os ditos notarios, pareçeu o dito Pero Sardo, presente o dito Luys Ferrnandes, e diso aos ditos omes boos e terçeiro que se a dita sentença que asy lle era dito que deran que se fora dada por dereito que el non apelaua, e que se fora dada contra dereito e el con dereito pudia dela apelar que apelaua pera onde seu dereito fosse, protestando de presentar sua apelaçon en escripto e os agrauios en ela contiudos dentro eno termio do dereito.

Testemoyas: as sobreditas.

29

1431, febreiro, 29. Ourense (catedral, capela de San Xoán).

Pedro Sardo, procurador do bispo, preséntase ante o cabido auriense e recoñece e asume a sentenza dada polos xuíces árbitros, ditaminada en contra da súa parte, e comprométese a deixar libremente en poder do cabido a barca e pasaxe do Portovello.

A. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, ff. 40v-41r. Caderno de pergameo,

26 x 19 mm, galego, gótica cursiva. Na marxe inferior de cada plana: (Sinatura) Aluaro Afonso,



§ E despois desto, ena dita çidade d’Ourense, viinte e noue dias do dito mes, dentro ena capela de San Juan, que esta junta con a dita igleia d’Ourense, en pre-sença de nós, os ditos notarios, e testemoyas adeante escriptas, estando y presentes o dito Martin Sanches, ome boo terçeiro et vigairo do dito señor obispo, e Martin Yanes, arçidiano de Limia, e Juan d’Ortega, meestrescola, e Juan Afonso de Castro,


110

abade da Triindade, et Pero Faryña et Gomez Yanes e Aluaro Ferrnandes, coengos, e Aluaro de Myra, raçoeiro, e o dito Luys Ferrnandes, procurador do dito cabidoo, et o dito Pero Sardo, procurador do dito señor obispo, logo o dito Pero Sardo diso aos ditos señores do dito cabidoo que //41r por razon que a sobredita sentença fora dada entre el, en nome do dito señor obispo, et o dito Luys Ferrnandes, procurador do dito cabidoo, sobre razon do dito barquo do dito Portovello, que el que dizia e diso que se a dita sentença fora dada con dereito que llos leixaua e desenbargaua seu barquo liure e desenbargadamente para que de aqui endeante sen seu enbargo o leuassen ao dito Portovello, e en outra maneira, se a dita sentença fora dada contra dereito, e el se o de dereito que a saluo ficasse ao dito señor obispo seu dereito a todo tenpo para o demandar e as ditas personas diser[e]n que oyan e que reçebian o dito barquo e desenbargo del que lles asy fazia con protestaçon que diser[e]n que fazian que se fosse achado que por dereito lle podessen demandar a pena do complimisso de lla demandar a todo tenpo.

Testemoyas que foron presentes: Juan de Pas, alfayate, e Lopo da Faua e Afonso Gomes, o Moço.

30

1431, febreiro, 29. Portovello.

O cabido de Ourense toma posesión da barca e da pasaxe do Portovello.

A. ACO, Bispado, caixa 57, núm. 5, Libro de Portovello, f. 41r-v. Caderno de pergameo, 26




§ E despois desto, en este dito dia, dentro eno lugar do Purtovello, en presença de min, o dito Aluaro Afonso, notario, por min e en escusando ao dito Juan Paas, notario, per que anbos passa o dito negoçio, estando y presentes os sobreditos señores beneffiçiados, logo os ditos senores e beneffiçiados diseron que eles, per virtude da sobredita sentença e do dito desenbargo a eles faz, e que en tomando o dito barquo e

LIBRO DO PORTOVELLO

111

continuando a possison e passajee do dito porto, que começauan e começaron a passar de hun cabo do porto para o outro cabo o dito barquo con passajee de bestas e omes e con sacos de pan per çertas vezes, e diseron logo que de como tragian o dito barquo eno dito lugar e da posison //41v que asy del tomauan e passajee que asy per virtude del fazian en lugar da dita possison, que pedian e pediron a min, o dito notario, que lles lo dese asy signado con toda a sobredita escriptura que sobre esta razon auia passado para guarda do dereito do dito cabidoo e seu en seu nome.

Testemoyas que foron presentes: Diego Pato, barbeiro, Lopo da Faua e Pero Espurruja, viziños e moradores ena dita çidade, e Aluaro de Myra, raçoeyro ena dita iglleia d’Ourense.

E eu, Aluaro Afonso, escripuano de noso señor el rey et seu notario publi-co ena sua corte e en todos los seus reynos e 10notario publico da dita cidade d’Ourens por lo bispo e por la igleia dese lugar, e notario dos negoçios do conce-llo da dita cidade, a esto que sobredito he en hun con ditos testigos et con o dito Johan Paas, notario, presente foy et o fiz escreuyr en estas quareenta e duas follas de purgamedeo [sic] con esta en que vay meu sino et do dito Johan Paas, notario. E en fin de cada folla vay posta miña robrica et firmado de meu nome et do dito Johan Paas, e por ende aqui meu nome e signal fiz en testemuyo de verdade, que tal he.

(Signo) (Sinatura) Aluaro notario (rúbrica).

E eu, o dito Johan Paaz, notario publico da dita çibdade d’Ourens por lo obis-po e por la eglleia desse lugar, a esto que sobredito he en huu con os ditos testigos e con o dito Aluaro Afonso, notario, presente foi e o fiz escriuir en estas quare-enta e duas follas de purgameo con esta en que vay meu signo et do dito Aluaro Afonso, notario. E en fin de cada folla vay posta miña rub[r]ica e firmada de meu nome, e por ende aqui meu nome fis en 11testemoyo de verdade, que tal he.

(Signo) (Sinatura) Johan Paaz, notario (rúbrica).

//42r (Debuxo: crucifixión con peana e can)Comprimisso et mando do barco et passajes do Portovello

10 et] repetido.11 en] repetido.

ÍNDICE TOPONÍMICO

115

A

Alcalá de Henares: localidade da prov. de Madrid, Madrid.- 9 (7r).

[Alcala de Henares]Algarbe: antigo reino, actual distrito de

Portugal. — rei: 8 (5v), 9 (6r), 12 (8r). [Algarbe]Algeciras: localidade da prov. Cádiz, An-

dalucía.

— rei: 8 (5v), 9 (6r), 12 (8r). [Aljezira]Aljezira [8 (5v), 9 (6r), 12 (8r)]: vide Al-

geciras.Alongos: lugar da frª de San Martiño de

Alongos, conc. Toén, prov. Ourense.- 17 (11v), 25 (23v, 29v, 30r, 32r, 38v).

[Alongos]

O índice toponímico recolle todos os nomes de lugar presentes no texto.As entradas principais están constituídas polo topónimo actual en versaletas,

os datos para identificalo (parroquia, concello, provincia e, de ser o caso, país) e as referencias que permiten localizalo no libro (documento e folio).

Seguidamente inclúense en orde alfabética os termos en calidade dos que se cita o topónimo de forma explícita (bispado, porto, rei etc.), as correspondentes referencias que non se duplican para incluílas na entrada principal e, por último, as variantes do topónimo presentes no texto entre corchetes.

Cando un topónimo non se pode identificar pero a documentación permite situalo nunha parroquia determinada, trátase do mesmo xeito que o anterior pero sen versaletas.

No caso de que a falta de información non permita localizar o topónimo, indícase mediante a expresión sine loc.

As variantes que non coinciden co nome actual (en minúsculas e seguidas das referencias que permiten localizalas) remítense a este mediante un vide.

A entrada principal das parroquias iníciase co topónimo seguido da advocación.


116

Aragón: antigo reino, actual comunidade autónoma de España.

— cuño e peso: 1 (1v). [Arangon]Arboranche: sine loc.- 25 (22v). [Arboranche]Asturias: antigo principado, actual comu-

nidade autónoma de España.- 25 (33v). [Asturas]

B

Baeça [1 (1r)]: vide Baeza.Baeza: localidade da prov. de Jaén, Anda-

lucía.- 1 (1r). [Baeça]Baamonde: probablemente Santiago de

Baamonde, frª do conc. Begonte, prov. Lugo.- 1 (1r), 21 (19v).

[Vaamonde]Barbantes, porto [25 (30r, 34v)]: vide Bar-

ca de Barbantes.Barca de Barbantes: porto do río Miño

no lugar da frª de Santo Antonio da Barca de Barbantes, conc. Cenlle, prov. de Ourense.

— porto: 25 (30r, 34v). [Porto a Barbantes]Barreo [23 (21v)]: vide Barrio.Barrio: lugar da frª de Santo Estevo de

Untes, conc. Ourense, prov. Ourense.- 23 (21v).

[Barreo]Bizcaya [8 (5v), 9 (6r), 12 (8r)]: vide Vizcaya.

Bobadela: lugar da frª Santiago das Cal-das, conc. Ourense, prov. Ourense.- 11 (8r, 9r), 13 (9r), 14 (9v, 10r), 15 (10r), 25 (22v, 27r, 28v, 29r).

[Bobadela]Bouteiro: lugar da frª San Martiño de

Sagra, conc. O Carballiño, prov. Ou-rense.- 24 (21r), 25 (30r).

[Bouteiro]

C

Cabuérniga: val da actual comunidade autónoma de Cantabria, conformado polos concellos de Cabuérniga, Ruen-da e Los Tojos.- 20 (19r), 25 (36v).

[Cadoorniga]Cachóns, no Miño: río Miño, conc. e

prov. de Ourense.- 25 (32v). [Cachoons]Cachoons [25 (32v)]: vide Cachóns.Cadoorniga [20 (19r), 25 (36v)]: vide Ca-

buérniga.Camoeiras / Camoeyras [6 (10r), 22 (21r),

25 (27r, 33v)]: vide Camorias, As.Camoiras, As: lugar da frª San Pedro

de Vilalvite, conc. de Friol, prov. de Lugo.- 6 (10r), 22 (21r), 25 (27r, 33v).

[Camoeiras / Camoeyras]Carualleda: sine loc.- 11 (9r). [Carualleda]Casanova: sine loc.- 18 (17v). [Casanoua]

ÍNDICE TOPONÍMICO

117

Castela [7 (4v), 11 (8r), 14 (9v), 25 (29r)]: vide Castilla.

Castela: antiguo arcediagado e territorio da diocese auriense, na actual provin-cia de Ourense.

— arcediago: 2 (2r), 7 (5r), 21 (19v), 27 (39v).

[Castela]Castilla: antigo reino, composto por

parte da actual comunidade autónoma de Castela e León mais as de Cantabria e A Rioxa.- 14 (9v), 25 (29r).

— rei: 7 (4v), 8 (5v), 9 (6r), 11 (8r), 12 (8r).

[Castela / Castilla]Castiñeira, A: sine loc. — abade: 11 (8r), 14 (9v). [Castineira]Coobreiros [20 (21r)]: vide Cobreiros.Cobreiros: lugar da frª de San Mamede

de Albos, conc. Verea, prov. Ourense.- 20 (21r).

[Coobreiros]Codeiro [6 (10r-v), 25 (23v, 28r)]: vide

Cudeiro.Codeiro, San Pedro [25 (28r)]: vide Cu-

deiro, San Pedro.Coiras: lugar da frª de San Xoán de Coi-

ras, conc. Piñor, prov. Ourense.- 25 (23r).

[Coiras]Conpostellanus [10 (7r-v)]: vide Santiago

de Compostela.

Córdoba: antigo reino que se correspon-de aproximadamente coa actual pro-vincia de Córdoba, Andalucía.

— rei: 8 (5v), 9 (6r), 12 (8r). [Cordoua]Cordoua [8 (5v), 9 (6r), 12 (8r)]: vide

Córdoba.Costoira: lugar da frª de San Pedro de

Cudeiro, conc. de Ourense, prov. Ou-rense.- 25 (27v).

[Costoya]Costoya [25 (27v)]: vide Costoira.Cruz dos Ferreiros [18 (17v)]: vide Cruz

dos Ferreiros [Ourense, rúas e lugares].Cudeiro: lugar da frª de San Pedro de

Cudeiro, conc. e prov. de Ourense.- 6 (10r-v), 25 (23v, 28r).

[Codeiro]Cudeiro, San Pedro: frª do conc. e prov.

de Ourense. — igrexa: 25 (28r). [San Pedro de Codeiro]Curral do Bispo [3 (2v)]: vide Curral do

Bispo [Ourense, rúas e lugares]Cusanca: lugar da frª de San Cosmede

de Cusanca, conc. do Irixo e prov. de Ourense.- 17 (11v, 14v), 25 (22r, 29v, 38r).

[Cusanca]Chantada: vila cabeza do conc. de Chan-

tada, prov. de Lugo.-5 (3v), 25 (32v). [Chantada]


118

D

Deça [6 (10v)]: vide Deza.Deza: antiguo arcediagado e territorio

da diocese de Lugo, na actual prov. de Pontevedra.- 6 (10v).

[Deça]Doçon [21 (20v)]: vide Dozón.Dozón: antiguo arcediagado e territorio

da diocese de Lugo, na actual prov. de Pontevedra.- 21 (20v).

[Doçon]

E

Escarnaboys [27 (40v)]: vide Escornabois.Escornabois: lugar da frª de Santa María

de Escornabois, conc. de Trasmiras e prov. de Ourense.- 27 (40v).

[Escarnaboys]Espinosa de los Monteros: localidade

da prov. de Burgos, Castela e León.- 7 (4v), 23 (21r), 25 (22r, 29r, 33v).

[Espinosa]

F

Foyos: sine loc.- 25 (33v).

G

Galicia: antigo reino, actual comunidade autónoma de España.

— adiantado maior: 10 (7r), 25 (22v). — corrixidor: 25 (33v). — rei: 8 (5v), 9 (6r), 12 (8r). — reino: 25 (33v). [Gallizia / Gualliza]Gallizia [8 (5v), 10 (7r), 12 (8r), 25 (33v)]:

vide Galicia.Giestosa [15 (10r)]: vide Xestosa.Gualliza [25 (22v)]: vide Galicia.

H

Hoyos: sine loc.- 25 (33v). [Foyos]

J

Jaén: antigo reino que se corresponde aproximadamente coa actual provincia de Jaén, Andalucía.

— rei: 8 (5v), 9 (6r), 12 (8r). [Jahen / Jahen]Jahen [8 (5v), 9 (6r), 12 (8r)]: vide Jaén.Junqueira: sine loc.- 20 (19r). [Junqueira]

ÍNDICE TOPONÍMICO

119

L

Larin: sine loc.- 21 (19rv). [Larin]León: antigo reino, composto por parte

da actual comunidade autónoma de Castela e León, provincias de León, Zamora e Salamanca.

— rei: 8 (5v), 9 (6r), 11 (8r), 12 (8r). — reino: 10 (7r). [Leon]Limia: antigo arcediagado e territorio da

dioces auriense, na actual prov. de Ou-rense.

— arcediago: 29 (40v). [Limia]Loña: río afluente do Miño que desembo-

ca neste preto da cidade de Ourense.- 17 (11v).

— río: 25 (29v, 31v, 32r). [Looña]Looña [17 (11v), 25 (29v, 31v, 32r)]: vide

Loña.

M

Marnel [25 (30r, 31v, 34v)]: vide Porto a Marnel.

Marquina: sine loc.- 10 (7r), 25 (22v, 25r, 26r, 27v, 33v).

[Marquina]

Marrubio, Santo André: freguesía do conc. de Montederramo, prov. de Ou-rense.- 22 (21r), 25 (35r).

[Marruuio]Marruuio [22 (21r), 25 (35r)]: vide Marru-

bio, Santo André. Melees [27 (40v)]: vide Melias.Melias: freguesía de San Miguel, conc. de

Coles, ou de Santa María, conc. do Pe-reiro de Aguiar, prov. de Ourense.- 27 (40v).

[Melees]Merii [25 (38v)]: vide Meriz.Meriz: lugar da freguesía de San Xoán de

Coles, conc. de Coles, prov. de Ouren-se.- 25 (38v).

[Merii]Miño: 25 (24v, 30r, 31v, 32r, 33r, 36r,

37v, 38r). — auga: 18 (17r), 25 (24r-v, 25r, 28v,

31v, 34r-v, 37r-v), 38v. — río: 7 (4r), 17 (11r-v), 18 (17r), 19

(18r-v), 21 (19v), 25 (23v, 25r, 26r-v, 29v, 30r, 31v, 32r-v, 34v, 37v, 38r, 39r).

[Miño]Mira: lugar hoxe dividido en Mira do

Río, Mira de Cima e Mira de Abaixo, frª de Santo Eusebio da Peroxa, conc. de Coles, prov. de Ourense.- 5 (3v), 21 (19v), 29 (40v), 30 (41v).

[Mira / Myra]Molina [9 (6r), 12 (8r)]: vide Molina de

Aragón.


120

Mollina [8 (5v)]: vide Molina de Aragón.Molina de Aragón: vila cabeza do se-

ñorío medieval do seu nome, prov. de Guadalajara, Castela-A Mancha.

— señor: 8 (5v), 9 (6r), 12 (8r). [Molina / Mollina]Mondonedo [21 (20v)]: vide Mondoñe-

do.Mondoñedo: cidade da prov. de Lugo,

sede do bispado do mesmo nome. — provisor: 21 (20v). [Mondonedo]Moreda: lugar da frª de San Cristovo do

Souto, conc. da Peroxa, prov. de Ou-rense.- 18 (17v), 22 (21r).

[Moreda]Murcia: antigo reino que se corresponde

aproximadamente coa actual comuni-dade autónoma do seu nome.

— rei: 8 (5v), 9 (6r), 12 (8r). [Murçia]Murçia [8 (5v), 9 (6r), 12 (8r)]: vide Mur-

cia.Myra [29 (40v), 30 (41v)]: vide Mira.

N

Noboa [25 (22v)]: vide Nóvoa.Nouoa [8 (5v), 11 (8r, 9r), 12 (8r), 13

(9r), 14 (9v, 10r), 15 (10r), 25 (25r, 28v, 29r)]: vide Nóvoa.

Nóvoa: antigo territorio da actual prov. de Ourense, no Ribeiro de Avia.- 8 (5v), 11

(8r, 9r), 12 (8r), 13 (9r), 14 (9v, 10r), 15 (10r), 25 (22v, 25r, 28v, 29r).

[Nouoa / Noboa]

O

Oira: lugar na ribeira do Miño, frª de San Pedro de Cudeiro, conc. de Ourense, prov. de Ourense.- 25 (24v, 27v, 31v, 36r).

[Oira]Orense: vide Ourense.Ourens: vide Ourense.Ourense: cidade capital da provincia e sede

do bispado do mesmo nome.- 25 (35r). — bispado: 2 (2v), 7 (4v, 5v), 17 (13v),

18 (17r), 25 (29r). — bispo: 7 (4v, 5r), 17 (10v, 11r-v,

12r, 14v), 18 (17r), 19 (18r), 21 (19v), 25 (25r-v, 29r, 30r-v, 31r-v, 32r-v, 33r, 34r-v, 36r, 37r-v, 38v, 39r), 27 (39v).

— catedral de San Martiño: 6 (3v), 23 (21r), 26 (39v).

— cabido: 12 (8r), 17 (16r), 25 (26r, 28r, 36r).

— cidadán: 11 (9r). — cidade: 1 (41v), 2 (2r), 6 (3v), 7

(4r, 5v), 8 (5v), 10 (7v), 12 (8r), 16 (10v), 17 (13v), 18 (17r-v), 19 (18v), 20 (19r), 21 (19v, 20r-v), 22 (21r), 25 (22r), 25 (24r, 25r, 26v, 29r, 30r-v, 34r-v, 37r-v, 38r), 29 (40v).

— cóengo: 15 (10r), 25 (27r).

ÍNDICE TOPONÍMICO

121

— igrexa: 1 (1r, 2r), 2 (2r), 3 (2v), 6 (4r, 10v), 7 (4r, 5r), 9 (6r-v), 10 (7r), 11 (7v), 12 (8r), 14 (9v, 10r), 15 (10r), 16 (18v), 17 (10v, 11r-v, 13v, 16r-v), 20 (21r), 21 (19v, 20v), 25 (24r, 25r-v, 28r-v, 31r, 32r, 39r), 27 (39v, 40v), 29 (40v), 30 (41v).

— mesa episcopal: 17 (11r, 15v). — veciño: 11 (9r), 15 (10r), 23 (21r),

25 (24v, 32v, 35r, 36r, 37r, 38r). — xuíz: 3 (2v). [Orense / Orense/ Ourens / Ourense]Ourense - rúas e lugares

Cruz dos Ferreiros: actual praza do Ferro.- 18 (17v).

[Cruz dos Ferreiros]Curral do Bispo: antigo pazo episco-

pal, na actualidade Museo Arqueolóxi-co Provincial de Ourense.

— pazos: 3 (2v). [Curral do dito señor obispo]

Ponte vella, A: 7 (4v), 8 (5v), 9 (6r), 10 (7r), 11 (8r), 13 (9r), 14 (9v), 15 (10r), 17 (12r, 13r), 19 (18r), 23 (21v, 22r), 25 (22v, 24v, 25r-v, 26v, 27r-v, 28r-v, 29v, 31r-v, 32r-v, 33r, 34r-v, 35r-v, 36r-v, 37r-v, 38r-v, 39r).

— obra: 25 (30v, 31v, 34r, 36r-v, 39r). — torres: 25 (26r). [Ponte / Ponte / Ponte d’Ourens / Pon-

te d’Ourens]Praza da Cruz do Centeo: antiga pra-

za ao leste da catedral, hoxe chamada praza dos Suaves.- 18 (17v).

[Praça da Cruz do Çenteo]

Praza do Campo: actual Praza Maior.- 16 (10v), 18 (17r), 20 (19r).

[Praça do Canpo]Praza onde venden o pescado: espa-

zo ao oeste da actual praza do Trigo, hoxe chamado Praza das Damas.- 18 (17v).

[Praça onde venden o pescado]Rúa dos Zapateiros: actual rúa da Paz.-

25 (28v). [Rua dos Çapateiros]

Rúa Nova: actual rúa Lamas Carvajal.- 23 (21r).

[Rua Noua]San Xoán: capela na catedral de San

Martiño de Ourense. — capela: 29 (40v). [San Juan]

Trindade, Santísima: igrexa da cidade de Ourense, conc. e prov. de Ourense.

— abade: 21 (19v), 29 (40v). — igrexa: 1 (1r). [Treidade / Treydade]

P

Paaços do Curral do dito señor obispo [3 (2v)]: vide Curral do Bispo [Ourense, rúas e lugares].

Palmou: lugar da fgª de San Xoán de Pal-mou, conc. de Lalín, prov. de Ponteve-dra.- 7 (4r), 17 (10v), 21 (20v), 27 (39v).

[Palmou]


122

Pallares: sine loc., probablemente territo-rio na actual prov. de Lugo que com-prendía cando menos o actual conc. de Guntín.- 18 (17v).

[Pallares]Peliquín: antigo lugar, hoxe rúa no actual

barrio da Ponte da cidade de Ourense, conc. de Ourense, prov. de Ourense: 25 (23r).

[Pellequin]Pellequin [25 (23r)]: vide Peliquín.Pontón: lugar da frª de San Xoán de Bar-

badás, conc. de Barbadás.- 25 (32r). [Ponton]Porto [25 (27v)]: vide Portovello.Portovello: antigo porto no río Miño,

próximo ao lugar onde nel desemboca o Loña.- 1 (1r) 5 (3v), 7 (4r), 8 (5v), 9 (6r), 10 (7r), 12 (8r-v), 14 (9v), 17 (11r-v, 12r-v, 13r-v, 14v, 15r-v, 16v), 19 (18r), 21 (19v), 25 (21v, 22r-v, 23r-v, 24r-v, 25r-v, 26r-v, 27r-v, 28r-v, 29r-v, 30r-v, 31r-v, 32r-v, 33r-v, 34r-v, 35r, 36r-v, 37r-v, 38r-v, 39r), 27 (39v, 40r), 29 (41r), 41v.

— camiño: 25 (32v, 35v, 36r). — lugar: 30 (41r). [Porto / Porto o Uello / Portouello /

Portovello / Puertouello / Puertovello / Puertoviejo / Purtovello]

Porto a Barbantes [25 (30r, 34v)]: vide Barca de Barbantes.

Porto a Marnel: porto no río Miño si-tuado nas inmediacións do lugar da

Pena, frª de Santa Cristina de Vilari-ño, conc. do Pereiro de Aguiar, prov. de Ourense.

— porto: 25 (30r, 31v, 34v). [Porto a Marnel]Porto a Siluaa [25 (25r)]: vide Porto a Silva.Porto a Silva: porto no río Barra, afluen-

te do Miño, situado nas inmediacións do acutal lugar da Silva, frª de Santo Eusebio da Peroxa, conc. de Coles, prov. de Ourense.- 6 (10v), 20 (21r)

— porto: 25 (25r). [Porto a Siluaa]Pozo Meimón: no río Miño, á altura da

frª de Santa María de Reza, conc. de Ourense, prov. de Ourense.- 25 (24v, 25r, 38r).

[Puço a Meymon / Puço a Meimon]Puço a Meimon/Meymon [25 (24v, 25r,

38r)]: vide Pozo Meimón.

R

Reça [16 (19r), 19 (18r), 25 (31v, 32r)]: vide Reza, Santa María.

Reza, Santa María: frª do conc. e prov. de Ourense.- 16 (19r), 19 (18r), 25 (31v, 32r).

[Reça]Rioseco: lugar da fgª de San Xiao de Figuei-

roá, conc. de Paderne de Allariz, prov. de Ourense.- 24 (21r), 25 (33r, 35v).

[Rioseco]

ÍNDICE TOPONÍMICO

123

Roma: capital de Italia e sede do pontifi-cado.

— igrexa: 10 (7r), 18 (17r). [Roma]

S

Saluaterra [14 (10r)]: vide Salvaterra de Miño.

Salvaterra de Miño: vila cabeza do conc. de Salvaterra de Miño, prov. Ponteve-dra.- 14 (10r).

[Saluaterra]San Juan, capela [29 (40v)]: vide San Xoán

[Ourense, rúas e lugares].San Martiño, catedral [6 (3v)]: vide Ou-

rense, catedral.San Martiño, igrexa [23 (21r)]: vide Ou-

rense, igrexa.San Martiño, igrexa catedral [26 (39v)]:

vide Ourense, igrexa catedral.San Miguel: sine loc., probablemente a ca-

pela dedicada a este santo en Ourense. — crego: 27 (40v). [San Migeell]Santa Oujea [25 (26r)]: vide Santa Ouxea.Santa Ouxea: lugar da frª de San Lou-

renzo de Piñor, conc. Barbadás, prov. Ourense.

— aldea: 25 (26r). [Santa Oujea]San Fiinz: sine loc.- 18 (17v). [San Fiinz]

Santiago [6 (4r), 17 (13v), 27 (40r)]: vide Santiago de Compostela.

Santiago de Compostela: cidade da provincia da Coruña, sede do arcebis-pado do seu nome.- 19 (18r).

— arcebispo: 6 (4r), 10 (7r-v), 17 (13v), 27 (40r).

[Conpostellanus / Santiago / Santia-go]

Seuilla [8 (5v, 6r), 9 (6r), 12 (8r-v), 13 (9r)]: vide Sevilla.

Sevilla: cidade sede do arcebispado do seu nome e capital do antigo reino que incluía, máis ou menos, as actuais provincias de Sevilla, Huelva e Cádiz, Andalucía.

— cidade: 8 (6r), 12 (8v), 13 (9r). — rei: 8 (5v), 9 (6r), 12 (8r). [Seuilla]Siluaa [6 (10v), 20 (21r)]: vide Silva, A.Silva, A: lugar da frª de Santo Eusebio da

Peroxa, conc. de Coles, prov. de Ou-rense.- 6 (10v), 20 (21r).

— porto: 25 (25r). [Siluaa]

T

Tarascón: lugar da frª de San Miguel de Canedo, conc. e prov. de Ourense.- 4 (2v, 3r), 25 (31v).

— aldea: 23 (21v). [Tarascon / Tarrascon]


124

Tarrascon [4 (2v), 25 (31v)]: vide Tarascón.Temees [1 (2r)]: vide Temes.Temes: antigo territorio da prov. de Lugo,

que comprendía, cando menos, parte do actual conc. de Carballedo.- 1 (2r).

[Temees]Toldaao: sine loc., nas inmediacións da ci-

dade de Ourense.- 21 (20r). [Toldaao]Toledo: cidade capital do reino e do arcebis-

pado do seu nome, hoxe capital de Cas-tela-A Mancha.- 1 (1r), 3 (2v), 6 (10v).

— rei: 8 (5v), 9 (6r), 12 (8r). [Tolledo]Tolledo [1 (1r), 3 (2v), 6 (10v), 8 (5v), 9 (6r),

12 (8r)]: vide Toledo.Trastámara: antigo territorio que compren-

día parte da actual provincia da Coruña, ao norte do río Tambre, entre este e o océano Atlántico.

— conde: 25 (22v). [Trastamara]Treidade/ Treydade [1 (1r), 21 (19v), 29

(40v)]: vide Trindade, Santísima [Ouren-se, rúas e lugares].

V

Vaamonde [1 (1r), 21 (19v)]: vide Baamon-de.

Valladolid: cidade da provincia do seu nome, Castela e León.

— vila: 25 (22v). [Valladolid]Vizcaya: antigo señorío, actual provincia de

Euskadi. — señor de: 8 (5v), 9 (6r), 12 (8r). [Bizcaya]

X

Xestosa: lugar da frª de Santa María de Xestosa, conc. de Toén, prov. de Ou-rense.- 15 (10r).

[Giestosa]Xunqueira: sine loc.- 20 (19r). [Junqueira]

ÍNDICE ANTROPONÍMICO

ÍNDICE DE ANTROPONÍMICO

127

A

Afonso Arias (1431): 3 (2v), 5 (3v), 6 (10v), 20 (21r), 21 (19v), 23 (21r), 24 (21r-v). racioneiro (1431): 5 (3v), 6 (10v), 20 (21r), 21 (19v), 23 (21r), 24 (21r-v).

[Afomso Ares / Afonso Ares]Afonso de Carballeda (1396): 11 (9r).i veciño de Ourense (1396): 11 (9r).

[Afonso de Carualleda]

Afonso de Cusanca, don (†1431): 17 (11v, 14v), 25 (22r, 29v, 38r). bispo de Ourense (†1431): 17 (11v, 14v), 25 (22r, 29v, 38r). don (†1431): 17 (11v, 14v), 25 (22r, 29v, 38r). frei (†1431): 25 (22r, 29v, 38r).

[Afonso de Cusanca / Alfonso de Cusanca]

Recóllense todos os nomes de persoa, que irán ordenados polo seu nome propio. Cada nome ou apelido debe ter unha única forma principal e, na medida do po-sible, a entrada principal dun nome irá referenciada ao galego contemporáneo, de xeito que se facilite ao máximo a recuperación da información.

Cada persoa ten unha entrada na que figura o seu nome completo actualizado e, a continuación, inclúense entre parénteses as datas extremas nas que aparece nomeada, seguidas das referencias que permiten localizala no libro (documento e folio).

Inmediatamente despois recóllense as mencións ao seu tratamento, oficio, cargo ou condición social precedidas do símbolo , as de parentesco precedidas de e as de residencia sinaladas con i. Cada unha delas leva a continuación as referencias ao documento en que aparecen. Por último, figuran as variantes do nome entre corchetes.

En cursiva márcanse as entradas de persoas das que só sabemos que compar-ten nomes e apelidos, pero das que non nos chegou máis información a través da documentación.

Inclúese tamén unha entrada para cada variante presente na documentación na que se indica o nome actual ao que remite.


128

Afonso de Palmou (1431): 27 (39v). bacharel en Decretos (1431): 27 (39v). xuíz árbitro polo deán e cabido da igrexa de Ourense e por Pedro Sardo (1431): 27 (39v).

Afonso de San Fiz (1431): 18 (17v). criado de Pedro Sardo (1431): 18 (17v).

[Afonso de San Fiinz]Afonso do Cabo (1431): 20 (19r), 25

(36r, 38v). rendeiro da cuarta parte do peixe do Miño (1431): 25 (36r). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 20 (19r), 25 (38v).

[Afonso do Cabo]Afonso Eanes, o Mozo [1 (1r), 26 (39v)]:

vide Afonso Eanes Palmou.Afonso Eanes de Deza (1431): 6 (10v). cóengo (1431): 6 (10v).

[Afonso Eanes de Deça]Afonso Eanes Palmou (1431): 7 (4r), 17

(10v), 21 (20v). bacharel (1431): 1 (1r), 7 (4r). bacharel en Decretos (1431): 17 (10v), 21 (20v). crego reitor de Moreiras (1431): 17 (10v). home bo (1431): 1 (1r), 26 (39v). home bo do bispo don Diego Rapado e do deán e cabido aurienses (1431): 17 (10v). xuíz árbitro e comisario (1431): 7 (4r), 17 (10v).

[Afonso Eanes, o Moço / Afonso Eanes Palmou / Afonsso Yanes]

Afonso Fernández (†1431): 25 (24r, 28v). racioneiro do Portovello (†1431): 25 (24r). racioneiro (†1431): 25 (28v). tenente dun barco (andaba) no Porto-vello polo cabido (†1431): 25 (28v). morador en Ourense, na rúa dos Za-pateiros (†1431): 25 (28v).

[Afonso Ferrnandes]Afonso Fernández (1431): 25 (21v). cóengo (1431): 25 (21v). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 25 (21v).

[Afonso Ferrnandes / Afonso Fernandes]Afonso García (1431): 3 (2v), 6 (10v), 25

(23v). racioneiro (1431): 3 (2v), 6 (10v), 25 (23v).

[Afom Garçia / Afonso Garçia]Afonso Gómez (1431): 1 (2r), 23 (21r),

25 (24v). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 25 (24v). xastre (1431): 1 (2r), 23 (21r), 25 (24v).i morador en Ourense (1431): 23 (21r)i veciño e morador en Ourense (1431): 1 (2r).i veciño de Ourense (1431): 25 (24v).

[Afomso Gomes / Afonso Gomes]Afonso Gómez, o Mozo (1431): 29 (41r). [Afonso Gomes, o Moço]


129

Afonso González (1431): 18 (17r-v), 19 (18r). pregoeiro de Ourense (1431): 18 (17r-v). pregoeiro (1431): 19 (18r).

[Afonso Gonçalues]Afonso Guillélmez (1431): 18 (17v). criado de Pedro Sardo (1431): 18 (17v).

[Afonso Guillelmez]Afonso Rodríguez das Camoiras de Cima

(1431): 6 (10r), 22 (21r), 25 (27r, 33v). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 25 (27r, 33v).

[Afonso Rodriges das Camoeiras / Afon-so Rodrigues das Camoeiras / Afonso Ro-drigues das Camoeiras de Çima / Afonso Rodrigues das Camoeyras]

Álvaro Afonso (1431): 1 (41v), 30 (41r). escribán e notario público do rei (1431): 1 (41v). notario (1431): 1 (41v). notario público en Ourense polo bis-po e a igrexa aurienses (1431): 1 (41v). notario do concello de Ourense (1431): 1 (41v). notario e escusador do notario Xoán Paz (1431): 30 (41r).

[Aluaro / Aluaro Afonso / Aluaro Afonso]Álvaro da Fonte (1431): 21 (20v). home do abade da Trindade Xoán Afonso de Castro (1431): 21 (20v).

[Aluaro da Fonte]

Álvaro Páez de Costoia (1431): 25 (27v). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 25 (27v).

[Aluaro Paaz de Costoya]Álvaro Pérez Barreguín, don (†1431): 17

(11v, 14v). bispo de Ourense (†1431): 17 (11v, 14r). don (†1431): 17 (11v, 14v).

[Aluaro]Álvaro Afonso (1431): passim, (1431): 16

(10v), 18 (17r-v). notario (1431): passim, (1431): 16 (10v). notario público de Ourense polo bispo e a igrexa (1431): 18 (17r). notario de Ourense (1431): 18 (17v). notario público (1431): 19 (18v).

[Aluaro Afomso / Aluaro Afonso / Aluaro Afonso]

Álvaro de Escornabois (1431): 27 (40v).[Aluaro d’Escarnaboys]Álvaro de Mira (1431): 5 (3v), 21 (19v),

29 (40v), 30 (41v). racioneiro (1431): 5 (3v), 21 (19v), 29 (40v), 30 (41v).

[Aluaro de Mira / Aluaro de Myra]Álvaro Fernández (1431): 1 (1r), 3 (2v),

6 (10r), 21 (19v), 25 (28v), 29 (40v). cóengo (1431): 1 (1r), 3 (2v), 6 (10r), 21 (19v), 25 (28v), 29 (40v). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 25 (28v).


130

[Aluaro Fernandes / Aluaro Ferrnandes / Aluaro Ferrnandes]

Álvaro Fernández (1431): 27 (40v). crego de San Miguel (1431): 27 (40v).

[Aluaro Ferrnandes]Álvaro González (11 (8r, 9r), 13 (9r), 14

(9v, 10r), 15 (10r)): vide Álvaro Gon-zález de Bobadela.

Álvaro González de Bobadela (1396- -†1431): 11 (8r, 9r), 13 (9r), 14 (9v, 10r), 15 (10r), 25 (22v, 27r, 28v, 29r). escudeiro (1396): 15 (10r). escudeiro de Xoán de Nóvoa (1396): 11 (8r). preceptor da portaxe na Ponte de Ourense por Xoán de Nóvoa (1396): 11 (8r), 13 (9r). tenente da Ponte de Ourense (1396): 15 (10r). tenente da Ponte de Ourense por Xoán de Nóvoa (1396-†1431): 14 (9v), 25 (22v, 28v, 29r). tenente das torres da Ponte de Ou-rense (†1431): 25 (27r).

[Aluaro Gonçalues / Aluaro Gonça-lues / Aluaro Gonçalues de Bobadela / Aluaro Gonçalues de Bobadela]

Álvaro González (1396): 14 (10r). escribán (1396): 14 (10r). home do notario [non inclúen nome] (1396): 14 (10r).

[Aluaro Gonçalues]

Asenxo Fernández (†1431): 25 (30v). lugartenente do bispo auriense don Francisco (†1431): 25 (30v).

[Asenxo Fernandes]

D

Diego [1 (1r), 17 (10v, 11r-v, 12r, 14v), 18 (17r), 25 (29v), 27 (39v)]: vide Diego Rapado.

Diego Anaya Maldonado, don (†1431): 17 (14v). bispo de Ourense (†1431): 17 (14v). don (†1431): 17 (14v).

[Diego]Diego da Fermosa (†1431): 25 (27r). tenente das torres da Ponte de Ou-rense (†1431): 25 (27r).

[Diego da Fermossa]Diego de Merii (1431): 25 (38v). barqueiro (1431): 25 (38v).

[Diego de Merii]Diego Fernandez de Cudeiro (1431): 6

(10v), 25 (28r). cóengo (1431): 6 (10v), 25 (28r). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 25 (28r).

[Diego Fernandes de Codeiro]Diego Gutérrez (1431): 25 (23r-v). cobrador da portaxe (portaxeiro) da Ponte de Ourense (1431): 25 (23v).

[Diego Goterrez]


131

Diego Gutérrez da Fermosa (1394- -†1431): 9 (6r), 25 (25v, 26r). tenente da Ponte de Ourense polo conde de Trastámara Pedro Henríquez (1394): 9 (6r). tenente da Ponte de Ourense (†1431): 25 (25v, 26r). tenente das torres da Ponte de Ou-rense (†1431): 25 (27r).

[Diego Goterres / Diego Goterres da Fermosa / Diego Goterrez de Fremosa]

Diego Pato (1431): 30 (41v). barbeiro (1431): 30 (41v).i veciño e morador en Ourense (1431): 30 (41v).

[Diego Pato]Diego Rapado, don (1431): 1 (1r), 17

(10v, 11r-v, 12r, 14v), 18 (17r), 25 (29v), 27 (39v). bispo de Ourense (1431): 1 (1r), 17 (10v, 11r-v, 12r, 14v), 18 (17r), 25 (29v), 27 (39v). don (1431): 1 (1r), 17 (10v, 11r-v, 12r, 14v), 18 (17r), 25 (29v).

[Diego]Diego Sarmiento (1388): 10 (7r). adiantado maior en Galicia (1388): 10 (7r). fillo de Pedro Ruiz Sarmiento (1388): 10 (7r).

[Diego Sarmiento]Domingo Eanes (1396-†1431): 11 (8r,

9r), 13 (9r), 14 (9v, 10r), 15 (10r), 25 (22v).

mordomo de Xoán de Nóvoa (1396- -†1431): 11 (8r), 14 (9v), 25 (22v). preceptor da portaxe na Ponte de Ourense por Xoán de Nóvoa (1396- -†1431): 11 (8r), 13 (9r), 14 (9v), 25 (22v).

[Domingo Eanes]

E

Egidius [12 (9r)]: vide Exidio.Enrrique, don [6 (4r), 8 (5v), 9 (6r), 11

(8r)]: vide Henrique III.Enrrique, don [8 (5v), 12 (8v), 25 (24r)]:

vide Henrique II.Exidio (1396): 12 (9r). tesoureiro (1396): 12 (9r).

[Egidius]Estevo Fernández [24 (21r)]: vide Estevo

Fernández da Praza.Estevo Fernández da Praza (1431): 24

(21r), 25 (34r). rexedor de Ourense (1431): 25 (34r). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 24 (21r), 25 (34r).

[Esteuoo Ferrnandes / Esteuoo Fernan-des da Praça]

Eufemia Eanes (1431): 25 (31v). filla de Xoán Martíns do Portovello (1431): 25 (31v). muller do escribán Gonzalo Fernán-dez (1431): 25 (31v).

[Oufemea Anes]


132

F

Fadrique, don (†1431): 25 (22v, 33v). conde de Trastámara (†1431): 25 (22v). don (†1431): 25 (22v, 33v).i fillo do conde de Trastámara don Pedro Henríquez (†1431): 25 (33v).

[Fradarique]Fernando (1431): 22 (21r), 25 (38r). rendeiro da cuarta parte do peixe do Miño (1431): 25 (38r). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 25 (38r). mestre (1431): 22 (21r), 25 (38r). veciño de Ourense (1431): 25 (38r).

[Fernando]Fernando de Dozón (1431): 21 (20v). [Fernando de Doçon]Fernando Menino (1431): 21 (20r).i morador no Toldaao (1431): 21 (20r).

[Fernan Menino]Francisco Afonso, don (†1431): 17 (11v,

14v), 25 (29v, 36v). bispo de Ourense (†1431): 17 (11v, 14v), 25 (29v, 36v). don (†1431): 17 (11v, 14v), 25 (29v, 36v).

[Françisco]Francisco Eanes (1431): 1 (2r). notario (1431): 1 (2r).i veciño e morador en Ourense (1431): 1 (2r).

[Françisco Eanes]

G

García Díaz [7 (4v), 25 (33v)]: vide García Díaz de Espinosa.

García Díaz [20 (19r)]: vide García Díaz de Cadórniga.

García Díaz de Cadórniga (1431): 20 (19r), 25 (36v). rexedor de Ourense (1431): 25 (36v). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 20 (19r), 25 (36v). vasalo do rei Xoán II (1431): 25 (36v).

[Garçia Diaz / Garçia Diaz de Cadoor-niga]

García Díaz de Espinosa (1431): 7 (4v), 23 (21r), 25 (22r, 29r, 33v). procurador e lugartenente do bis-po auriense don Pedro de Horozco (1431): 7 (4v). procurador do bispo auriense don Pedro de Horozco (1431): 25 (33v). rexedor de Ourense (1431): 25 (22r). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 25 (22r). vasalo do rei Xoán II (1431): 25 (22r).i veciño de Ourense (1431): 23 (21r).

[Garçia Diaz / Garçia Diaz d’Espinosa / Garçia Diaz d’Espinosa]

García Fernández de Cobreiros (1431): 20 (21r).


133

racioneiro (1431): 20 (21r). [Garçia Fernandes de Coobreiros]García Pérez (1396): 15 (10r). veciño de Ourense (1396): 15 (10r).

[Garçia Peres]García Vázquez (1431): 4 (3r), 22 (21r),

25 (37r). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 25 (37r).i veciño de Ourense (1431): 25 (37r)

[Garçia Uaasquez / Garçia Vaasquez / Garçia Vaasquez]

Gómez Bispo (1431): 6 (10v), 25 (24r, 37v). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 25 (24r).i morador en Ourense (1431): 25 (24r).

[Gomes Bispo]Gómez de Pallares (1431): 18 (17v). [Gomes de Pallares]Gómez de Tarascón (1431): 25 (31v). barqueiro no Miño (1431): 25 (31v).

[Gomes de Tarrascon]Gómez Eanes (1431): 1 (1r), 21 (19v), 29

(40v). cóengo (1431): 1 (1r), 21 (19v), 29 (40v).

[Gomes Eanes / Gomez Yanes]Gómez Eanes (1431): 25 (26r). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 25 (26r).i morador en Santa Ouxea (1431): 25 (26r).

[Gomes Eanes]

Gómez García de Hoyos (†1431): 25 (33v). corrixidor de Galicia (†1431): 25 (33v).

[Gomes Garçia de Foyos]Gómez Mosqueiro (1396): 11 (9r). home de Ávaro González (1396): 11 (9r). cidadán de Ourense (1396): 11 (9r).

[Gomes Mosqueiro]Gonzalo de Cudeiro (1431): 6 (10r), 25

(23v). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 25 (23v). labrego (1431): 6 (10r).

[Gonçaluo de Codeiro / Gonçaluo Co-deiro]

Gonzalo da Silva (1431): 6 (10v), 20 (21r). racioneiro (1431): 6 (10v), 20 (21r).

[Gonçaluo da Siluãa / Gonçaluo da Siluaa]

Gonzalo Eanes (1396): 11 (8r, 9r), 14 (9v), 14 (9v), 14 (10r), 15 (10r). abade da Castiñeira (1396): 11 (8r), 14 (9v). cóengo (1396): 11 (8r, 9r), 14 (9v), 14 (10r). procurador do cabido de Ourense (1396): 11 (8r, 9r), 14 (9v), 14 (10r), 15 (10r).

[Gonçaluo Eanes / Gonçaluo Eanes]


134

Gonzalo Eanes Porcallo (1396): 11 (8r, 9r). cóengo (1396): 11 (8r, 9r). procurador do cabido de Ourense (1396): 11 (8r, 9r).

[Gonçaluo Eanes Porcallo]Gonzalo Fernández (1431): 20 (19r), 25

(29v, 30r-v, 31r, 32r-v, 33r, 35r, 36r-v, 38v, 39r). colledor da cuarta parte do peixe do Portovello polo bispo (1431): 25 (29v, 30r-v, 31r, 36r, 38v). escribán (1431): 20 (19r), 25 (29v, 30r-v, 31r, 32r-v, 33r, 35r, 36r). foreiro do Portovello con viñas e herdades do bispo de Ourense sitas nel (1431): 25 (30r, 33r, 35r, 36v, 39r). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 20 (19r), 25 (30v). marido de Eufemia Eanes (1431): 25 (30v). xenro de Xoán Martíns do Portove-llo (1431): 25 (31v).i veciño de Ourense (1431): 25 (32v, 35r, 36r).

[Goncaluo Fernandes / Gonçaluo Fernandes / Gonçaluo Ferrnandes / Gonçaluo Ferrnandes / Gonçaluo Ferr-nandes / Gonçaluo Fernandes]

Gonzalo Fernández de Bouteiro (1431): 24 (21r), 25 (30r). rexedor de Ourense (1431): 25 (30r). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 24 (21r), 25 (30r).i veciño de Ourense (1431): 25 (30r).

[Gonçaluo Ferrnandes / Gonçaluo Ferr-nandes de Bouteiro]

Gonzalo Fernández de Oira (1431): 25 (31v). barqueiro no Miño (1431): 25 (31v). pai de Xoán de Oira (1431): 25 (31v).

[Gonçaluo Fernandes d’Oira / Gonça-luo Ferrnandes d’Oira]

Gonzalo García (1431): 1 (1r). cóengo (1431): 1 (1r).

[Gonçaluo Garçia]Gonzalo Pérez de Oira (1431): 25 (36r). pescador no Miño (1431): 25 (36r).

[Gonçaluo Peres d’Oira]Gonzalo Rebolo (1431): 19 (18r). barqueiro do bispo no Miño (1431): 19 (18r).

[Gonçaluo Rebolo]

H

Henrique II, don (†1396): 8 (5v), 12 (8v), 27 (40r). don (†1396): 8 (5v), 12 (8v), 27 (40r). rei (†1396): 8 (5v), 12 (8v), 27 (40r). avó de Henrique IIII (†1396): 8 (5v), 12 (8v). pai de Xoán I (†1396): 8 (5v), 12 (8v).

[Enrrique]Henrique III, don (1394-†1431): 6 (4r), 8

(5v), 9 (6r), 11 (8r), 12 (8r), 25 (24r, 28v), 27 (40r).


135

don (1394-†1431): 6 (4r), 8 (5v), 9 (6r), 12 (8r), 25 (24r, 28v), 27 (40r). moy nobre principe (1396): 11 (8r). rei (1394-†1431): 6 (4r), 8 (5v), 9 (6r), 11 (8r), 12 (8r), 25 (24r, 28v), 27 (40r). fillo de Xoán I (1396): 8 (5v). neto de Henrique II (1396): 8 (5v).

[Enrrique]

L

Lois Fernández (1431): 3 (2v), 4 (3r), 6 (4r, 10r), 7 (4r) 16 (19r), 20 (19r, 21r), 21 (19v), 23 (21r), 24 (21r), 25 (21v), 26 (39v), 27 (40v), 28 (40v), 29 (40v, 41r). procurador do cabido (1431): 3 (2v), 4 (3r), 6 (4r), 7 (4r), 16 (19r), 21 (19v), 25 (21v), 26 (39v), 29 (40v, 41r). racioneiro (1431): 3 (2v), 4 (2v), 7 (4r), 21 (19v).

[Lois Fernandes / Lois Ferrnandes / Luis Ferrnandes / Luys Fernandes / Luys Ferr-nandes]

Lopo Arias (1431): 21 (19v). racioneiro (1431): 21 (19v).

[Lopo Ares]Lopo da Faua (1431): 29 (41r), 30 (41v).i veciño e morador en Ourense (1431): 30 (41v).

[Lopo da Faua]Lopo de Galdo, frei († 1431): 25 (22r, 38r). frei († 1431): 25 (38r).

lugartenente do bispo auriense frei Afonso de Cusanca († 1431): 25 (38r). procurador do bispo auriense frei Afonso de Cusanca († 1431): 25 (22r).

[Lopo de Galdo]Lopo Martíns d’Arboranche (†1431): 25

(22v). tenente da Ponte de Ourense polo adiantado de Galicia Pedro Ruiz Sar-miento (†1431): 25 (22v).

[Lopo Martis d’Arboranche]Lopo Pérez (1431): 1 (2r), 23 (21r), 25

(25r). notario (1431): 1 (2r), 23 (21r). notario de Ourense (1431): 25 (25r). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 25 (25r).i veciño e morador en Ourense (1431): 1 (2r), 23 (21r).

[Lopo Peres]Lopo Vizcaíno (1431): 25 (23r-v, 24v). cobrador da portaxe (portaxeiro) da Ponte de Ourense (1431): 25 (23r-v). tenente da Ponte de Ourense (1431): 25 (24v).

[Lopo Bizqueino]Lourenzo de Reza (1431): 19 (18r), 25

(31v, 32r). barqueiro do bispo no Miño (no Cuiñal do Portovello) (1431): 19 (18r), 25 (31v). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 25 (32r).


136

pai do barqueiro Pedro (1431): 19 (18r), 25 (31v).i morador no Pontón (1431): 25 (32r).

[Lourenço de Reça]Lourenzo Eanes (1431): 6 (10v). notario (1431): 6 (10v).

[Lourenço Eanes]Lourenzo Martíns, don (1396-†1431): 6

(4r), 15 (10r). cóengo (1396-†1431): 6 (4r), 15 (10r). notario público pola autoridade apostólica (1396): 15 (10r)

[Lourenço Martis / Lourenço Martis]

M

Mariña Longa (†1431): 25 (33r). [Mariña Longa]Martiño Eanes (1431): 29 (40v). arcediago de Limia (1431): 29 (40v).

[Martin Yanes]Martiño Sánchez (1431): 2 (2r), 5 (3v), 7

(5r), 21 (19v), 27 (39v). arcediano de Castela (1431): 2 (2r), 7 (5r), 21 (19v), 27 (39v). bacharel en Decretos (1431): 7 (5r), 27 (39v). don (1431): 21 (19v). vigairo do bispo auriense na igrexa e bispado de Ourense (1431): 2 (2r), 5 (3v), 21 (19v).

procurador, lugartenente e vigairo xeral da igrexa, cidade e bispado de Ourense polo bispo Don Diego Rapa-do (1431): 7 (5r). xuíz árbitro polo deán e cabido da igrexa de Ourense e por Pedro Sardo (1431): 27 (39v).

[Martin Sanches, Martin Sanches / Martin Sanches / Martyn Sanches]

Martiño Sánchez (1431): 26 (39v), 29 (40v). home bo terceiro (1431): 29 (40v). terceiro (1431): 26 (39v). vigairo do bispo Diego Rapado (1431): 29 (40v).

[Martin Sanches]Martiño Xestosa (1396): 15 (10r). cóengo (1396): 15 (10r). veciño de Ourense (1396): 15 (10r).

[Martin Giestosa]Mendo Arias (1431): 1 (1r), 6 (10r), 25 (24r,

25v, 27r, 28v). cóengo (1431): 1 (1r), 6 (10r), 25 (24r, 25v, 27r, 28v). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 25 (25v).

[Meend’Ares / Meendo Ares]Mendo de Paradela [25 (33r, 36v)]: vide

Mendo Rodríguez de Paradela.Mendo Rodríguez de Paradela (1431): 22

(21r), 25 (31r, 33r, 35r, 36v). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 25 (31r). foreiro polo bispo no Portovello (1431): 25 (33r, 35r, 36v).


137

[Meen de Paradela / Meen Rodrigues de Paradela / Meen Rodriges de Paradela / Meend de Paradela]

Mendo Suárez (1431): 1 (2r). xastre (1431): 1 (2r).i veciño e morador en Ourense (1431): 1 (2r).

[Meen Suares]

N

Nuno González (1431): 20 (19r), 21 (20v). notario (1431): 20 (19v). notario público do rei (1431): 21 (20v). notario público de Ourense polo bispo e igrexa (1431): 21 (20v).

[Nuno Gonçalues]Nuno Patiño (1431): 4 (3r), 16 (19r). [Nuno Patino / Nuno Patiño]

P

Pascual García, don (†1431): 25 (33v). bispo de Ourense (†1431): 25 (33v). don (†1431): 25 (33v).

[Pascoal]Pedro (1431): 19 (18r), 25 (31v). barqueiro do bispo no Miño (no Cuiñal do Portovello) (1431): 19 (18r), 25 (31v).

fillo do barqueiro Lourenzo de Reza (1431): 19 (18r), 25 (31v).

[Pero / Pedro]Pedro Arias de Baamonde, don (1431): 1

(1r), 21 (19v). déan da igrexa de Ourense (1431): 1 (1r), 21 (19v). don (1431): 1 (1r), 21 (19v).

[Pero Ares de Vaamonde]Pedro Carneiro (1431): 25 (33r, 38v). barqueiro (1431): 25 (33r). mercou un barco e levouno á ponte (1431): 25 (38v).

[Pero Carneiro]Pedro de Coiras (1431): 25 (23r). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 25 (23r, 29r).

[Pero de Coiras]Pedro de Forosco / Horosco (7 (4v), 25

(22v, 29r-v, 30v)): vide Pedro Díaz de Horozco.

Pedro de Reza (1431): 16 (19r). [Pero de Reça]Pedro do Porto (1431): 25 (27v). tenente un barco en Portovello polo cabido auriense (1431): 25 (27v).i morador en Ourense (1431): 25 (27v).

[Pero do Porto]Pedro Díaz de Horozco, don (†1431): 7

(4v), 25 (22v, 29r-v, 30v, 33v). bispo de Ourense (†1431): 7 (4v), 25 (22v, 29r-v, 30v, 33v). don (†1431): 7 (4v), 25 (22v, 29r-v, 30v, 33v).


138

tenente da Ponte Vella (†1431): 7 (4v), 25 (33v).

[Pedro / Pedro de Forosco / Pedro de Horosco]

Pedro de Poeta (1431): 1 (1r), 17 (10v), 26 (39v), 27 (39v). bacharel (1431): 1 (1r). bacharel en Decretos (1431): 17 (10v), 27 (39v). home bo (1431): 1 (1r), 26 (39v). home bo do bispo don Diego Ra-pado e do deán e cabido aurienses (1431): 17 (10v). xuíz árbitro (1431). xuíz árbitro polo deán e cabido da igrexa de Ourense e por Pedro Sardo (1431): 27 (39v).

[Pero de Poeta / Pero de Poyeta]Pedro de Poyeta [17 (10v)]: vide Pedro de

Poeta.Pedro de Temes (1431): 1 (2r).i veciño e morador en Ourense (1431): 1 (2r).

[Pero de Temees] Pedro Espurruxa (1431): 30 (41v).i veciño e morador en Ourense (1431): 30 (41v).

[Pero Espurruja]Pedro Henríquez, don (1394-†1431): 9

(6r), 25 (28v, 33v). conde de Trastámara (1394): 9 (6r), 25 (33v). conde (†1431): 25 (28v). don (1394-†1431): 9 (6r), 25 (28v).

pai do conde don Fadrique (†1431): 25 (33v). tío de Henrique III (1394): 9 (6r).

[Pedro]Pedro Fariña (1396-1431): 1 (1r), 3 (2v),

15 (10r), 21 (19v), 29 (40v). cóengo (1431): 1 (1r), 3 (2v), 21 (19v), 29 (40v). racioneiro (1396): 15 (10r). veciño de Ourense (1396): 15 (10r).

[Pero Fariña / Pero Faryña]Pedro Gómez [4 (3r)]: vide Pedro Gómez

de Tarascón.Pedro Gómez (1431): 25 (21v). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 25 (21v).

[Pero Gomes]Pedro Gómez de Tarascón (1431): 4 (2v,

3r). [Pero Gomes / Pero Gomes de Tarras-

con]Pedro López Mosqueiro (1431): 20 (19r). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 20 (19r).

[Pero Lopes Mosqeiro]Pedro Ruiz Sarmiento (†1388-1431): 10

(7r-v), 25 (22v, 33v). adiantado de Galicia (†1431): 25 (22v, 33v). pai do adiantado maior de Galicia Diego Sarmiento (†1388): 10 (7r-v).

[Pero Ruiz / Pero Ruiz Sarmento / Pero Ruyz Sarmento / Pero Ruyz Sarmien-to]


139

Pedro Sánchez de Baeza, don (1431): 1 (1r). arcediano de Baronceli (1431): 1 (1r). don (1431): 1 (1r).

[Pero Sanches de Baeça]Pedro Sardo (1431): 1 (1r-v, 2r), 3 (2v), 4

(2v, 3r) 5 (3r-v), 6 (4r), 7 (5r), 16 (10v, 18v, 19r), 17 (10v, 11r), 18 (17r-v), 19 (17v, 18r-v), 20 (19r, 20v-21r, 21r), 21 (20r-v), 22 (21r), 24 (21r), 25 (21v, 29r-v, 30r, 31r-v, 32r-v, 33r, 34v, 35v, 36r-v, 37v, 38r-v, 39r), 26 (39v), 27 (39v, 40r), 28 (40v), 29 (40v). cóengo (1431): 1 (1r-v, 2r), 7 (5r), 17 (10v), 21 (20r), 27 (40r). procurador e lugartenente da igrexa auriense polo bispo don Diego Rapado (1431): 1 (1r-v, 2r), 5 (3r), 17 (10v, 11r), 18 (17r), 21 (20r), 25 (32v), 27 (39v). procurador (1431): 19 (17v). procurador do bispo [don Diego Rapado] (1431): 25 (36r), 27 (40r), 29 (40v).

[Pero Sardo]

R

Rodrigo Escribán (1431): 21 (20v). [Rodrigo Scripuan]Rodrigo Álvarez de Asturias (1431): 25

(33v). fixo un ordenamento (1431): 25 (33v).

[Rodrigo Aluares de Asturas]

Rodrigo Afonso (1431): 27 (40v). [Rodrigo Aluares]Rodrigo Afonso (1431): 1 (1r), 21 (19v). cóengo (1431): 1 (1r), 21 (19v). vigairo do déan auriense don Pedro Arias de Baamonde (1431): 1 (1r), 21 (19v).

[Rodrigo Afonso]Rodrigo de Cámara (1431): 21 (20v). criado do provisor de Mondoñedo (1431): 21 (20v). escudeiro do abade da Trindade Xoán Afonso de Castro (1431): 21 (20v).

[Rodrigo de Camara]Rodrigo de Prado (1431): 19 (18r). barqueiro do bispo no Miño (no Cuiñal do Portovello) (1431): 19 (18r).

[Rodrigo de Prado]Rodrigo de Reza (1431): 25 (31v). barqueiro no Miño (1431): 25 (31v).

[Rodrigo de Reça]Rodrigo Fernández (1431): 1 (1r), 21

(19v). cóengo (1431): 1 (1r), 21 (19v).

[Rui Ferrnandes / Rui Ferrnandes]Rodrigo García (1431): 3 (2v), 4 (3r), 18

(17v), 25 (37v). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 25 (37v). xuíz de Ourense (1431): 3 (2v), 4 (3r), 18 (17v), 25 (37v).

[Rui Garçia / Ruy Garçia]


140

Rodrigo Vázquez (1431): 24 (21r). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 24 (21r).

[Rui Vaasquez]Rodrigo Vázquez de Chantada (1431): 5

(3v), 25 (32v). racioneiro (1431): 5 (3v). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 25 (32v).i veciño de Ourense (1431): 25 (32v).

[Rui Vaasquez de Chantada]

V

Vasco de Marrubio (1431): 22 (21r), 25 (35r). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 25 (35r).

[Vaasco de Marruuio]Vasco Fariña (1396): 11 (9r). home de Ávaro González (1396): 11 (9r).

[Vasco Fariña]Vasco Rodríguez de Espiño (†1431): 25 (25r). tenente da Ponte de Ourense (†1431): 25 (25r).

[Vaasco Rodrigues d’Espiño]

X

Xil Fernández (1431): 23 (21r). racioneiro (1431): 23 (21r).

[Gil Ferrnandes]

Xoán I, don (†1396): 8 (5v), 12 (8v). don (†1396): 8 (5v), 12 (8v). rei (†1396): 8 (5v), 12 (8v). fillo de Henrique II (†1396): 8 (5v), 12 (8v). pai de Henrique III (†1396): 8 (5v), 12 (8v).

[Juan]Xoán (1431): 21 (19v). racioneiro (1431): 21 (19v).

[Johanes]Xoán Afonso de Castro, don (1431): 1

(1r), 21 (19v), 29 (40v). abade da Trindade (1431): 1 (1r), 21 (19v), 29 (40v). don (1431): 1 (1r), 21 (19v).

[Iohan Afomso de Castro / Iohan Afonso de Castro / Juan Afonso de Castro]

Xoán Afonso de Toledo (1431): 1 (1r), 3 (2v), 6 (10v). cóengo (1431): 1 (1r), 3 (2v), 6 (10v).

[Juan Afonso de Tolledo]Xoán de Carriza (1431): 21 (19v). barqueiro (1431): 21 (19v).

[Juan de Carriça]Xoán de Casanova (1431): 18 (17v). criado de Pedro Sardo (1431): 18 (17v).

[Juan de Casanoua]Xoán de Larin (1431): 21 (19v). racioneiro (1431): 21 (19v).

[Juan de Larin]


141

Xoán de Melias (1431): 27 (40v). crego do coro de Ourense (1431): 27 (40v).

[Juan de Melees]Xoán de Moreda (1431): 18 (17v), 22 (21r). criado de Pedro Sardo (1431): 18 (17v), 22 (21r).

[Juan de Moreda]Xoán de Nóvoa (1396-†1431): 8 (5v), 11

(8r, 9r), 12 (8r), 13 (9r), 14 (9v, 10r), 15 (10r), 25 (22v, 25r, 28v, 29r). escudeiro (1396): 11 (8r). tenente da Ponte de Ourense (1396-†1431): 11 (8r), 25 (28v). vasalo de Henrique III (1396): 8 (5v), 12 (8r).

[Iohan de Nouoa / Juan de Noboa / Juan de Nouoa]

Xoán de Oira (1431): 25 (31v). barqueiro no Miño (proposto) (1431): 25 (31v). fillo de Gonzalo Fernández de Oira (1431): 25 (31v).

[Juan d’Oira]Xoán de Ortega, don (1431): 1 (1r), 21

(19v), 29 (40v). don (1431): 1 (1r), 21 (19v). mestrescola (1431): 1 (1r), 21 (19v), 29 (40v).

[Juan d’Ortega]Xoán de Paz (1431): 16 (19r), 29 (40v),

29 (41r). xastre (1431): 29 (41r).

[Juan de Pas / Juan de Paz]

Xoán de Salvaterra (1396): 14 (10r). home do notario Lourenzo Mar-tíns (1396): 14 (10r).

[Juan de Saluaterra]Xoán de Santiago (1431): 19 (18r). barqueiro do bispo no Miño (no Cuiñal do Portovello) (1431): 19 (18r).

[Juan de Santiago]Xoán Fabeiro (1396): 11 (9r). home de Ávaro González (1396): 11 (9r).

[Juan Faueiro]Xoán Fernández (1431): 18 (17v), 22

(21r), 24 (21r). criado de Pedro Sardo (1431): 18 (17v), 22 (21r), 24 (21r).

[Iohan Ferrnandes / Juan de Ferrnandes]Xoán Fernández de Xoanín (1431): 2

(2v). home do vigairo Martiño Sánchez (1431): 2 (2v).

[Juan Ferrnandes de Joanin]Xoán Fernández Ponpeña (1396): 11

(9r).i veciño de Ourense (1396): 11 (9r).

[Juan Fernandes Ponpeña]Xoán Ferro (1431): 4 (3r). [Juan Ferro]Xoán García (1394-1396): 8 (6r), 9 (7r),

12 (9r). escribán do rei (1394-1396): 8 (6r), 9 (7r), 12 (9r).

[Johan Garçia / Juan Garçia]


142

Xoán García (1431): 21 (20v). escudeiro do abade da Trindade Xoán Afonso de Castro (1431): 21 (20v).

[Juan Garçia]Xoán García Manrique, don (1388-

-†1431): 6 (4r), 10 (7r), 25 (29v), 27 (40r). arcebispo de Santiago de Compos-tela (1388-†1431): 6 (4r), 10 (7r), 27 (40r). bispo (termo xenérico) (1431): 25 (29v). capelán maior do rei Xoán I (1388): 10 (7r). chanceler maior do rei Xoán I (1388): 10 (7r). don (1388): 10 (7r), 25 (29v), 27 (40r).

[Iohan / Juan / Juan Garçia Manrri-quez]

Xoán Gómez (1431): 2 (2v). crego de coro (1431): 2 (2v).

[Iohan Gomes]Xoán Gómez (1431): 23 (21r), 25 (26v). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 25 (26v).i veciño de Ourense, morador na Rúa Nova (1431): 23 (21r).i morador en Ourense (1431): 25 (26v). afillado do barqueiro Xoán Martíns (1431): 25 (26v).

[Iohan Gomes / Juan Gomes]

Xoán Martíns (1431): 25 (24r-v, 26v, 28r, †33v, 34r, 36r). barqueiro (1431): 25 (24r, 26v, 28r, †33v, 34r, 36r). padriño de Xoán Gómez (1431): 25 (26v).i morador no Portovello (1431): 25 (†36r).

[Juan Martis]Xoán Martíns do Portovello (1431): 25

(27r, 30v). foreiro do bispo en Portovello (1431): 25 (30v). pai de Eufemia Eanes (1431): 25 (30v). sogro do escribán Gonzalo Fernán-dez (1431): 25 (30v).i morador no Portovello (1431): 25 (24r), 25 (27r, 30v).

[Juan Martis do Porto / Juan Martis do Portouello]

Xoán Paz (1431): passim, 16 (10v), 30 (41r). notario (1431): passim, 1 (41v), 16 (10v), 30 (41r). notario público en Ourense polo bis-po e a igrexa aurienses (1431): 1 (41v).

[Iohan Paaz / Juan Paas / Johan Paas / Johan Paaz]

Xoán Pérez de Rioseco (1431): 24 (21r), 25 (33r, 35v). testemuña na probanza do prei-to do Portovello (1431): 24 (21r), 25 (35v).


143

[Iohan Peres de Rioseco / Juan Peres de Rioseco]

Xoán Pérez de Xunqueira (1431): 20 (19r). testemuña na probanza do preito do Portovello (1431): 20 (19r).

[Juan Peres de Junqueira]Xoán Porcallo (1431): 22 (21r). criado de Pedro Sardo (1431): 22 (21r).

[Juan Porquallo]Xoán Sánchez de Marquina (1388-†1431):

10 (7r), 25 (22v, 25r, 26r, 27v, 33v).

meiriño do adiantado de Galicia Pedro Ruiz Sarmiento (1388-†1431): 10 (7r), 25 (25r, 27v, 33v). tenente da Ponte de Ourense (1388-†1431): 10 (7r), 25 (25r, 27v, 33v). tenente das torres da Ponte de Ou-rense (†1431): 25 (26r). tenente da Ponte de Ourense polo adiantado de Galicia Pedro Ruiz Sar-miento (†1431): 25 (22v).

[Juan Sanches de Marquina]

O Portovello, situado na marxe dereita do Miño, preto da desembocadura do río Loña, foi o máis antigo dos dous portos fluviais que servían á cidade de Ourense, e vía principal para o paso de mercancías, fundamentalmente viño, cara a Compostela. Coa reconstrución da Ponte a mediados do século XIII, perde boa parte da súa importancia como vía de paso, protagonismo que recupera en 1431 cando se derruba o arco central da ponte e esta queda intransitable. É neste contexto no que se redacta o Libro do Portovello [ACO] para recoller a documentación do preito no que o cabido e o bispo aurienses disputan o control da barca do Porto Vello e das rendas de pasaxe derivadas do seu uso. O Libro, redactado en galego e, en menor medida, castelán, cunha estilizada letra cortesá, recolle trinta documentos, datados entre 1394 e 1431, estruturados en tres bloques. O primeiro inclúe o nomeamento dos homes bos que actúan como xuíces árbitros do preito e a presentación de procurador, testemuñas e documentación das partes; o segundo está centrado na probanza coa declaración das testemuñas do bispo, e o terceiro recolle a sentenza a favor do cabido, o acatamento do procurador do bispo e a toma de posesión da barca realizada polos representantes capitulares.

OUTRAS PUBLICACIÓNS

• O tombo de Celanova. Séculos IX-XII

• Padróns de Ourense do século XV. Fontes estatísticas para a historia medieval de Galicia

• Documentos da catedral de Ourense• Fragmentos de notarios (Ourense, séculos XIV-XVI)• Libro de notas de Álvaro Afonso. Ourense, 1434• Documentos da catedral de Lugo. Século XV

• Documentos da catedral de Lugo. Século XIV

• Colección diplómatica medieval do arquivo da catedral de Mondoñedo

• Os documentos do tombo de Toxos Outos• Colección diplomática do mosteiro de San Pedro de Vilanova

de Dozón• Mosteiro de Montederramo. Colección documental e índices• Documentos do arquivo da catedral de Ourense (1289-1399)• Documentos galegos do mosteiro de Santo Estevo de Ribas de

Sil. Século XV Libr

o do

Por

tove

llo


FRANCISCO JAVIER PÉREZ RODRÍGUEZ (Ourense, 1964)

É licenciado en Xeografía e Historia e doutor en Historia Medie-val pola Universidade de Santiago de Compostela. Profesor de Historia Medieval da Universidade de Vigo desde 1995, no ano 2018 integrouse no IEGPS (CSIC-Xunta de Galicia) como investigador científico. A súa investigación céntrase na historia medieval do reino de Galicia entre os séculos XII e XV, en especial nas súas institucións eclesiásticas, dedicándose tamén á edición de fontes. Entre os seus traballos máis recentes pode destacarse a Colección documental de la catedral de Ourense (2010), en colaboración con M. B. Vaquero, La villa de Monterrei y su tierra (siglos X-XIX) (2015) e Los monasterios del reino de Galicia entre 1075 y 1540: de la reforma gregoriana a la observante (2019).

Mª BEATRIZ VAQUERO DÍAZ (A Coruña, 1963)

Licenciouse en Xeografía e Historia pola Universidade de Santia-go de Compostela no ano 1986 e obtivo o título de doutora en Historia pola Universidade de Vigo en xullo de 2001. Na actualidade é profesora contratada doutora da Área de Ciencias e Técnicas Historiográficas e imparte docencia na Facultade de Historia (Universidade de Vigo).

A súa investigación céntrase na transcrición e estudo da documentación galega medieval, con traballos sobre institucións relixiosas, entre os que destaca a Colección diplomática do Mosteiro de San Salvador de Celanova (ss. XIII-XV), a edición do Libro das posesións do Cabido Catedral de Ourense (1453) e os dous tomos da Colección documental del Archivo de la Catedral de Ourense (888-1230) e (1231-1300).

Libro do Portovello

Documents

FRANCISCO JAVIER PÉREZ RODRÍGUEZ Mª BEATRIZ …