155
CORPUS DE r SPANORUM PACE FDITADO BAJO LA DIRECCION DE LUCIANO PEREÑA VOLUMEN II í FRANCISC _) SUAREZ DEFENSIO Fll)El lll PRINC:IPATUS l'OLITIC:U'., O LA SUBf.RANI:\ l'lWt:LAR 11\TRODIJCCION Y EDICION CRITIC.\ BILINGCE POR E. ELORDUY y L. PER EÑA l.ONSlo)O SUPLRIOR DE. INVESTIGACIONL> UEO- Tll'lc:.;S A D K 1 D , l 9 6 5

Francisco Suarez Principatus politicus

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Sobre el poder soberano del pueblo

Citation preview

  • CORPUS DE

    r SPANORUM PACE

    FDITADO BAJO LA DIRECCION DE

    LUCIANO PEREA

    VOLUMEN II

    FRANCISC _) SUAREZ

    DEFENSIO Fll)El lll

    PRINC:IPATUS l'OLITIC:U'.,

    O LA SUBf.RANI:\ l'lWt:LAR

    11\TRODIJCCION Y EDICION CRITIC.\ BILINGCE POR

    E. ELORDUY y L. PER EA

    l.ONSlo)O SUPLRIOR DE. INVESTIGACIONL> UEO- Tll'lc:.;S

    ~i A D K 1 D , l 9 6 5

  • 1

    11

    D~;P6S1Tll Ll~GAL: ~I. 10.790-1903

    NMERO D}; REGISTRO: 2.52f65

    PRESENTACION

  • ........... ----------------~----~

    Francisco !:l'urez es uno de los maestros espaoles ms importan-tes de la convivencia humana.

    La mirada atentamente dirigida a lo histrico individual, el m-todo emprico analtico, el cuidadoso examen de todos los problemas jurdicos y polticos, el asombroso conocimiento de los Derechos ca-nnico y romano, as como el Derecho de Espaa y de otros pases, su amplia erudicz'n sobre la literatura jurdica de su tiempo hacen de Surez el filsofo del Derecho y del Estado del Siglo de Oro espaol.

    No se Limit a transcribir la doctrina tradicional cristiana. La defensa de la dignidad de la persona, que se basa en el entendimientC> y en la voluntad libre, la defensa de la liberrad cristiana frenle al absolutismo poltico del Renacimiento, y la defensa de la autoridad legitima frente a la anarqua de las masas que empezaban a rebe-larse, hicieron de Surez uno de los grandes teorizantes de la demo-cracia. Encontr nuevos fundamentos y le aadi puntos de visea complecamence nu1,>vos.

    Pero ms que por el incers lerico de su pensamienco poltico Surez se impone por el testimonio de su accitud espiricual. Francisco Surez, ha dicho H. Romnzen, vive, despierta y vigilante, esa con-ciencia histrica que distingue clararnerue entre la fornia histrica-mente condicionada y la idea perenne, evitando as convertir lo his-tri'camente vigente en natural y, por tanco, perenne. Las doctrinas de Surez pueden orientar esas ansias de justicia, de seguridad ju-rdica .}' de derechos ind1.vidua/es y sociales que tan claramente se revelan en la aoranza de la humanidad.

    Era apremiante incluir en el CORPUS HISPANORUM DE PACE las obras jurdicas y polticas de Francisco Surez. Y em-pezamos por su tratado poltico fundamencal. Es el libro ter-

  • IV PRESENTACIN

    cero de /a Defensio Fidei, escrita contra Jacobo l de Inglaterra. La primera parte ( 1-l X) constituye uno de los mejores estudios espaoles sobre la soberana popular, y la segunda (X-X X X) se refiere a las relaciones entre Iglesia y Estado. Este libro reconstruye un eslabn clave en la gnesis espaola de la paz por la profundidad y originalidad de su pensamiento, por su si'gnzficacin histrica frente al ga/icanismo y al anglicanismo y por su intento de compren-sin enrre E~paa e Inglaterra al servi.cio de la paz europea.

    El estudio preliminar del padre Eleurerio Elorduy pone de ma-nifiesto el si'gnificado histrico de esta obra excepcional.

    A instancias de la Santa Sede Francisco Surez se ve obligado a intervenir en la polmica contra Jacobo de Inglaterra. Este haba dirigido su apologa a los prncipes cristianos para formar con ellos un frente comn contra el Papa. Y termin por aliarse con el gali-canisnzo. Con la ayuda de la Sorbona y las medidas del Parlamento francs estuvo rnuy cerca del triunfo .. 'facobo I y Roberto Belarmino se haban enredado acusndose de falsedad y de nientira.

    Surez rehuye la poltnica. No quiere enlrar en un liti'gio tan violento y desagradable. Pacifico por convencimiento y por educa-cin se esfuerza por llevar la discusin a una altura baada de luz por encima de la parcialidad y del apasionamiento. Jl_ubier~ prefe;i~do el dilogo. Surez no poda menos de aprobar la actitud diplomattca de Espaa una vez perdida la confianza en los medios violentos. A la lucha deba sustituir la mutua inteli'gencia, evitando toda iran-

    saccin doctrinal. La Defensio Fidei corta la polmica transformndola en un

    coloquio cientfico. Para ello despeja el problema de todo factor sub-jetivo y somete los puntos discutidos a un tratamiento _previo de objeti'l.:acin que les preste un inters universal. No subesuma la ca-pacidad polmica de su adversario. De ah su em~e~o en ~n~ontrar la base ltima sistemtica del pensamiento poluico religioso de Jacobo J, que halla en dos concepciones diversas del orden social.

    En el fondo del problema teolgico se debata una cuestin social y poltica, que Jacobo I resolva a su favor, consider.and~ el P_oder con10 soberana personal y absoluta otorgada por Dios inmediata-tnente al rey. Con su estrategia antirromana, al fomentar Jacobo I la

    PRESENTACIN V

    parcelacin religiosa, introduca una profunda revolucin en el con-cepto de pueblo.

    Francisco Surez denunci lealnzente el peli'gro de esta poltica absolutista. El despertar progresivo y tumultuoso de la actividad interhumana es para Surez un tema primordial de actualidad cada vez ms importante en el Derecho poltico. No fue Surez el nico, aunque s tal vez el primero, en sorprender el despertar del pueblo, como fenmeno importante del yusnaturalismo.

    El pueblo como tal, tiene un valor anterior a la autoridad hu-mana e independiente de ella. Al perfeccionamiento social progresivo en el orden natural y sobrenatural deben servir, como medios, las diversas estructuras polticas y jerrquicas. La autoridad ha sido puesta por Dios en la naturaleza y en la historia para fomentar en el pueblo la unidad total del reino de Dios sometida al nico poder absoluto que es el dominio de Dios. Con la tradicin medieval defenda Surez que la potestad poltica es otorgada por Dios directamente al pueblo, y por el pueblo a los gobernantes.

    Jacobo I no se arriesg a responder a Surez. Le pareci 1ns cmodo que le refutaran los profesores de Oxford en un acto pbhco. La Defensio Fidei fue quemada en Londres el prnero de dicien1hre de 1613 y su lectura prohibida en Inglaterra bajo las penas nzs graves. Servin pide su condenacin en el Parlamento francs y en la Cmara de lo criminal, y en 1614 se hizo quemar la Defensio Fidei en el patz'o del Parlamento por el crimen de defender los de-rechos inalienables del mismo pueblo. Contrasta con estas sanciones oficiales, la actitud adoptada por los protestantes y regalistas en el decurso de fas conrroversias politicorrelz'giosas con la Defensio Fidei, obra que se lee y se estudia, pero no se i?npugna. Los polemistas pro-testantes y regalisras prefirieron acacar a Becano y Belarniino guar-dando ante Surez una actitud casi siempre respetuosa, ajena a todo conato de refutacin cientfica.

    Dos sz'glos nis tarde, en la revolucin francesa y aun en el rna-vimiento de la independencia de los virreinatos espaoles en Anzrica, las ideas democrticas de Surez son utilizadas conio favorables para el pueblo y contrarias a la nobleza. Pero Surez haba enseado la invulnerabilidad de todo derecho, contra todo delito tanto del pueblo como de la realeza. Su doctrina sobre la soberana popular, as en-

  • VI PRESE'.'!TACIN

    tendida, se desarrolla en los primeros captulos del libro I I l de la Defensio Fidei. Y este es el texto que recoge este volumen del Corpus llispanorum de Pace.

    El profesor Perea ha preparado el texto crcico sobre la edicin prncipe de Coimbra de 1613. Fue publicado el libro en la imprenta universitaria de Diego Gmez de Loureyro bajo el control directo del 111is1no S'udrez. Ha sido necesario lnodernizar la ortografa, que haca nruy d1ficil su lectura y a veces hasta inconiprensible su sent1'do. Las acotaciones nzarginales, puestas por el mismo Surez, quedan recog1'das al principio de cada capulo a nianera de suniario comple-tando los epgrafes vagos e inconiplctos.

    Se conserva la nuS1na nurneracz'n de pdrrafos, si bien estos que-dan divididos de acuerdo con una estructura nzds moderna. Se ha puesto mpeo especial en descifrar abreviaturas y conzpletar las palabras truncadas. S'e Izan cotejado todos los textos de la Sagrada Escrirura, completando su notacin en el mismo texto, si bien entre parntesis.

    A la edicin prncipe (Coin1bra, 1613) siguen diez ediciones ms, Slo la edicin de Colonia (1614) es coetnea de Surez. Son pos-teriores a la muerte de Surez las restantes: Maguncia, 1619 y 1655; Roma, 1698 (Bibl. Max. Pontzf. t. 12); Venecia, 1749 (opera i. 21); Pars, 1859 (opera t. 24), Npoles, 1872, y Barcelona, 1882. La edicidn de Madrid ( 1917) es una traduccin del primer libro; y la edicin Carnegie (1944) reproduce fotogrficamenre los tres pri-meros capitulas de la ed1'c1"n prncipe.

    Fundanzentalrnente se conserva el texto original, aunque se cam-bia la ortografz'a, a veces la nu1neracin_v se suprirnen las acotaciones nzarginales para incorporarlas al principi'o del captul(I (Barcelona) o al principio de cada nn1ero ( Pari's). Existen algunas variantes. La JJ1ayoria de escasa irnportancia que prerenden corregir el texto rara su 1nayor claridad y correccin, sobre todo desde Pars (1859). Existen, sin en1bargo, tres 'Varianres de gran inters. Dos corres-ponden al captulo VIII que, si bien no carnbian funda111enra!nicnte el sentido, s conipronicten 1ns cicnuficamcnte. La prnera ( cap-culo Jf 1 I !, 11111. 14, supresin de seu iurisdictionis ergo cum pro-portione) se rc c/ara1ncnte que ha sido una errata al saltar el editor

    PRESENTACIN VII

    de Colonia (1614) una lnea. Esca laguna se repite por inercia en las ediciones posceriores.

    La segunda variante de ste captulo tiene i'mporcancia especial. Decia la edicn de Coirnbra (1613):

    iam enim admittit potestates spiritualem et temporalem esse distinctas, et subiecto separabiles et per suam voluntatem se-paratas; cur ergo non erunt etiam separabiles, vel etiam separatae in utriusque ordinis capite.

    La edicin de Colonia (1614), a la que siguieron las ediciones de Maguncia y Roma, transfonnaron:

    iam enim admittit potestates spiritualem et temporalem esse distinctas, et subiecto separabiles, vel etiam separatae in utriusque ordinis capite.

    Realnlente, el texco compromete menos cFue una nueva errata? O, por el contrario, fue introducida esta variante conscienternence por el editor alernn? Se consult para ello a Surez? No hemos podido descifrarlo, aunque nos inclz'namos por lo primero.

    Posterionnente, Venecia (1749), a la que si'gue Npoles, ley:

    iam enim admittunt potestates spiritualem et temporalem csse distinctas et subiecto separabiles, vel etiam separatas in utriusque ordinis capite.

    Pars (1859) la considera incorrecta y cambia con Barcelona:

    iam enim admittunt potestates spiritualem et temporalem esse distinctas et subiecto separabiles, vel etiam separatas in infe-rioribus magistratibus; cur ergo non separabuntur in utriusque ordinis capite.

    La otra variante se halla en el c. II, n. 8. Es el ladillo de la ed. princcps, omitido por otras ediciones: Monarchia et aris-tocratia absquc positiva institutione introJuci nequeunt. Demo-cratia vero maxime.

    La nportancia de esta varianrc se estudiar en el vlumen I J. La historia de todas estas 'Varianres se recoge a 111anera de aparato

    crtico en el texto. l!.'11frcntada con el texto latino da111os ta1nb1:n la traduccin cas-

    tellana .. 1'ienc un valor secundario y de nora para hacer asequible

  • VIII PRESENTACIN

    el texto a mayor nmero de lectores. Se ha puesto empeo especial en darle un corte moderno, haciendo su lectura ms fcil y adaprando una nomenclatura ms tcnica y actualizada que reconoceJnos cier-tamente que a veces nos compromete, porque hemos preferido repro-ducir el sentido y el espritu del texto a una traduccin literal con frecuencia ininteli'gible al estudioso de hoy. Por esta razn ta1nbin el texto ha sido descongestionado de citas y referencias incon1pletas. Tambin los nombres de los autores han sido descifrados dando su verdadero nombre histrico.

    El padre E/orduy ha realizado el trabajo de la compulsacin de todas y cada una de las citas. En la transcri'pcin de los pasajes citados, pero copiados por Surez, al pie de la pgina se ha se-guido un crirerio bsicanicnte anlogo al mtodo cada vez 111s aceptado.

    Con este procedimiento no slo se conipleta y rectifica a Surez cuando es necesario, sino que sobre todo se ha proporcionado un nza-terial precioso para comprender a Surez. Por eso se reproducen aniplios textos en griego y en latn que determinan la evolucin del pensamiento tradicional y dernuestran hasta qu punto Sudrez es i."'riginal y aport nuevos eletnentos a la teora de la democracia. P

  • INRRODUCCION:

    l. Prlogo. El juramento, arma poltica del Rey y del pueblo ......................... .

    11. Gestiones de la Santa Sede. Carcter oficioso de la Defensio Fidei .................. . 1.

    2.

    3.

    El plan primitivo de Surez ......... . La tctica de Belarmino .. , ......... . La polmica entre Jacobo I y Belar-

    Pginas

    XV

    XXXIII

    XXXIII

    XLIV

    mino.......................... LIX 4. Actitud de Surez. . . . . . . . . . . . . . . . . . LXX 5. El tema de la inmunidad. . . . . . . . . . . . xcrv

    111. Ideas polticas comunes a Belarmino y Surez r. Actitud oficial y personal de Surez .... 2. Coincidencias en el Derecho Poltico .. 3. El tema de la inmunidad ....... . 4. El juramento de fidelidad ...... .

    IV. Ideas polticas de Jacobo 1 ............. . I. 1~estimonios propios ............... . 2. Influencias doctrinales ............ .

    V. El Derecho poltico en Surcz ............. . I. La doble fuente del Derecho Natural. 2. Derecho comunitario natural del Pue-

    blo.. . ................. . 3. El consensus poltico y el consen-

    LXXXIII

    LXXXIII

    LXXXVII XCIX

    CIII

    CVIII

    CVIII

    CXXII

    CXLIX

    CXLIX

    CL

    sus funcional. . CLI X 4. La polis griega y la democracia

    prcpoltica. . . . . . . . . CLXXVI 5. El sujeto de la autoridad y el pactum CLXXX 6. El juramento Je Jacobo I y la inmu-

    nidad natural. . . . . . . . CLXXXVIII

  • XII INDICE

    Pginas

    7. Las zonas del Derecho Natural. La unidad ecun1.nica.... . . . . . . . . . . . cxcv

    Signos y siglas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ccr

    PRINCIPATUS POLITICUS:

    Introduccin.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

    I. El poder poltico es legtimo y procede de Dios? ......................... .

    II. El poder poltico procede de Dios direc-tamente o por institucin divina? .....

    III. llespuesta a los argumentos y objeciones del rey de Inglaterra contra la doctrina del captulo anterior ............... .

    IV. Existe entre los cristianos la autoridad legtima del Estado a la que los cris-tianos estn obligados a obedecer? ....

    V. Los reyes cristianos en lo poltico o tem-poral tienen el poder de soberana y con qu derecho? .................. .

    VI. Existe en la Iglesia de Cristo poder es-piritual de jurisdiccin externo y cuasi poltico distinto del temporal? ....... .

    VII. En los reyes o prncipes temporales existe poder para regir la Iglesia en lo espiritual o en los asuntos eclesisticos?

    VIII. Se confirma la misma tesis con argumen-tos tericos. . . .............. .

    IX. Solucin a algunas objeciones contra la tesis probada en los captulos ante-

    4

    14

    34

    44

    ro6

    12!

    riores............................. 133

    INDICES ANALTICOS:

    I. II.

    III.

    Indice de fuentes ................... . Indice bibliogrfico ................ .. Indice de materias y autores ... , ..... .

    147 159 163

    INTRODUCCION

    LA SOBERANIA POPULAR SEGUN FRANCISCO SUAREZ

    POR ELEUTERlO ELORDUY, S. J.

  • DEFENSIO FlDEl lll l

    PRINCIPATUS POLITICUS

  • LIBER TERTIUS

    DE SUMMI PONTIFICIS SUPRA TEMPORALES REGES EXCELLENTIA ET POTESTATE

    [PRAELUD!UM)

    Hactenus ostensum est in guas haereses gravesquc errores,_ contempto catholicre fidei fundamento, Anglia tandem inciderit. Superest ut de totius lapsus origine, id est, de negata Pontifici S~mmo debita obedientia, et usurpato a temporali rege falso no-mine supremi capitis in spiritualibus sui regni, disseramus. Hoc enim fuit totius schismatis initium, et de schismate ad hreresim per\'entum est, ut supra \idimus.

    Non est autem necessc iterum miseram et turpem causam com-memorare, qure tantre mutationi et horrendo schismati occasio-ne~ .Pr~b~it; nam historire veritas satis perspicue in principio pru~1 hbr1 dcs_cribitur; argumentum vero evidens, quod indc su~1~ur mutat1onem illam anglicanam non a Deo vero, sed a pr1nc1pe tenebrarum ortam esse, satis etiam in eodem libro inculcatu_m. mane~, ideoq~e his, qure ad prreteritum factum spcc-tant, om1ss1s, de iure reg1s et Pontificis, in hoc libro tractandum superest.

    Et quamvis de absoluta temporali regis potestate nulla lis aut controversia mota sit, sed solum de illius ad Romanum I'ontificem subordinatione, dependentia ac debita obedientia nihil_ominu~ ut. exactius res tota intelligatur, et regi Aogli~ plen1us sat1sfac1amus (qui in Prrefatione sua1 conqueritur r>nn-

    _1 IACOBUS 1, Prcefatio p. 5: ~Nam neque me Pontifice ulla ex parce in-fenorem csse credo (pace illius dixcrim) quem cadem ratione Cen~ores n1ere Apolo~ire excusant; eun1 quippc Brevia strictim et prrecise scripsisse; n

  • 3 PRINCIPATUS POLITICUS

    tificem tantam in reges potestatem inique usurpasse, ut se posse contendat pro libito regna mutare, dare et auferre), ideo prius quid de regum temporalium munere et iurisdictione fides doceat, pastea vero de Romani Summique Pontificis primatu et potestate quam, pro ratione sui muneris, in quosvis temporales prncipes exercere valeat, disseremus. Observato autem pro uniuscuiusquc loci opportunitate ordine doctrinre, simul errores varios ad hoc punctu1n pertinentes, quos sparsim rex in Prrefatione et in Apo-loga profert, animadvertemus et refutabimus, obiectionibusque quas indicar satisfaciemus; ad alia vero multa qure in hoc puncto dici possent, non digrediemur.

    Rcgum iura et auctoritatcm iniuste usurparunt, p. 245: ~sic novum et et egregium, scilicet, sensum his Christi verbis affinxit, Pasee oves n1eas; tamquam hoc significaret, Talle proscribe, abdica Christianos Prin-:ipes atque Regcs .

    INTRODUCCIN 3

    que el Papa ha usurpado 1nustamente tan gran poder sobre los reyes que defiende que puede l mudar, dar y quitar reinos a su antojo), por eso discutiremos primero qu dice la fe sobre la digni-dad y la jurisdiccin de los reyes temporales, y despus [qu dice) sobre el primado y el poder que el Romano y Sumo Pontfice puede ejercer, en virtud de su cargo, sobre cualquier prncipe tem-poral. Procurando seguir el orden doctrinal ms conveniente en cada momento criticaremos y refutaremos al mismo tiempo varios errores que pertenecen al ten1a, y de vez en cuando propala el rey en el Prlogo y en la Apologa, y responderemos a las objeciones que l indica. No nos meteremos en otras cuestiones que podan plantearse sobre este problema.

    autem requissimre legi controvcrsiam non aliunde essc motam quam ab am-bitiosa Pontificum tyrannide, quam illi contra auctoritatem Scripturarum, contra Conciliorum antiquorumque Patrum mcntcm sibi in tcmporalium

  • CAPUT I

    UTRUJ1 PRINCIPATUS POLITICUS LEGITIMUS ET A DEO SIT

    1. Error aliquorum iuda-:on1m nullun1 principatun1 humanun1 agnosccn-

    tiurn. 2. [An ludas illc Ga\ilxus de un\'Crsis hon1inibus an de solis udaeis scn-

    tcntian1 suam protukrit]. 3, Prima asscrtio: Principatus puliticus, de bito n1odo introductus, iustus cst, 4, Rationc prubatur asscrtio: [ncccs, Pharisceis et Essenis').

    11

  • 5 PR!NCIPATCS POLlTICl'.S 1 I, 2

    cap. 5, [37], illius videtlir fieri mcntio sub nomine luda: Galila::i, de quo narrantur pcrtinent ad alium 1 uda1n posteriorem.

    5 Ps. ECC.'\tENICS (Triccac cpiscopus), Com1nent, n Ac. 5, 37.38 (non in Luc. 13, l), (PG 118, 121), ubi citatur Iosephus in postremis Anliq1iira-t11n1 ludaicte hisrnri,c lihris.

    6 AXASTASll'.S Si:\AITA (non NICAE:\US), Qthesrio11es, qua:st. 146 in f,llL. 13, I (P(J 89, 900).

    S. Al.'GUSTI'.\ICS, E11arrationes inpsalm11111 118, senno 31, I (PL 37, 1591): ''Quid enim Christiani la:scrant regna terrena, quamvis ds regnun1 ca:lorun1 promiserit rcx eorum? ( ... ). Nonne de hoc sibi calumniain molicntibus Iudxis

    EL PODER POLTICO ES LEGTIMO? 5

    se le cita con el nombre de Judas el Galileo cuando se dice: En los das del empadronaniiento [se alz Judas el Galileo] y arrastr en pos de s gente del pueblo; pereci l y todos cuantos obede:::an sus rdenes fuerou desbaratados. --rambin J osefo recuerda esta rehe-lin 4 . Creen algunos que estos eran los galileos cuya sangre haba 1nezclado Pilatos con la de sus vctinzas, como dice San Lucas y co1nenta Ecumenio:; y Anastasia [Sinaita] .Por ser Cristo Gali-leo y haber juntado sus discpulos en Galilea, quiz por eso los judos le levantaban la calumnia de este error cuando le pregun-taron: e Es lciro pagar Tributo al Csar o no?, como piensa San Agus-tn 7 explicando aquellas palabras del salmo: Sin razn 1nc persigue el poderoso; y San Jernimo 8 [comentando la epstola] a rfito.

    2. No me consta si Judas el Galileo extendi su teora a to-dos los hombres o [hablaba] slo de los judos. Pudo pens>r en particular de los judos que los emperadores paganos no tuvieron poder para someterlos y obligarles a pagar los tributos, y que tam-poco deban ellos reconocerlos como seores, porque aquel pue-blo haba sido puesto bajo el gobierno particular de Dios. Y por esta razn quiz despus tambin los apstoles y los cristianos de los primeros tiempos fueron sospechosos de este error a los paga-nos, como sabemos por San Justino 9 y Clemente de ._'\lejandra io> y explicar despus ms ampliamente.

    Y si aquel Ju das se refiri absolutamente a todos los hombres y prncipes humanos, quiz pudo fundarse en la natural dignidad

    ait: Rcddite ... (Mat. 22, 21)? Nonne tributum de ore piscis etiam ipsc pcr solvit?.

    S. HIERONY,\1US, C'ommcnt. in epist. ad :J"itttm 3, l. 2 (PL 26, 626): *Qui (ludas Galilreus) inter ca:tera hoc quasi probabile proferebat ex lege, nullum dcbcre Do1ninum nisi solum Dcum vocari: et eos qui ad te1nplu111 dccimas defcrrcnt, Cresari tributa non redderc. Qua: ha:rcsis in tantum crc-verat_, ut Pharisreorum et multam partem populi conturbaret: ita ut ad Do-minu111 quoque nostrum refcrretur ha:c quxstio: Licet dare censum Ca:sari ... ?

    S. lt:STINt:S, Apologa I, c. 17 (ed. C. Otto 1 55; PG 6, 353). lO CLEMENS ALEXANDRINUS, Stromata IV ll (PG 8, 1288); cd. o. Stah-

    lin 2, 283, 16: K:V i &81KWEv, 0:/..71.' Ws- &81KoOa1v ~lv 81Kao-ri) ... :q:iopq, Aunque no~ delincamos, el juez nos mira como a delincuentesi).

  • 6 PRINCIPATUS POLITICUS l 3

    dignitate. Nam horno factus ad imaginero Dei, su1 JUris, solique Deo subditus creatus est, et ideo non videtur posse iuste in ali-cuius hominis servitutem vel subiectionem redigi; ergo non potest unus horno iuste compelli ut alium tan~uam p:in~ipem et dominum temporalem recognoscat; ac sub1nde pr1nc1patus politicus, qui hunc dominatum usurpat, nec legitimus, nec a Deo est.

    3. Nihilominus veritas catholica est politicum principatum, debito modo introductum, iustum et legitimum esse.

    Dico, debito modo introductum, ut excludam potestatem per t\'rannidem usurpatam, quia de illa constat esse violentiam i~iquam, non veram et iustam potestatem, curo iusto titulo dorninii careat; quis autem hic titulus iustu.s sit, capite sequenti a:tingam. Sic ergo explicata, dicta resolut10 habetur expresse 1n sacra Scriptura, Proverb. 29, [4]: Rex iustus erigit terram; et iterum [14]: Rcx qui zudicat in veritate pauperes, thronus eius in ceternum. fir-111abirur; Sapientia 6, [24]: Rex sapiens stabilimenrum popult est.

    In his enim locis et similibus aperte supponitur temporales reges esse veros ac legitimas principes seu dominas. Et ideo Petrus, I can., cap. 2, [ 13], prrecipit: Subiecti eslore omni humance crearurce propter Deum, sive regi lanquam prcecellenti, etc. Et infra [ 17]: Regem honorificate, et Paulus ad Romanos_ I 3, [ I]: Oninis anima poleslatibus sublimioribus subdira sit. Et 1nfra [5]: ]\Ton solum propler iram, sed eciam propter conscienliam; non te-netur autem aliquis propter conscientiam obedire, nisi legitimam potestatem ad pra:cipiendum habenti.

    Prreterea ex Patribus docuerunt veritatem hanc Clemcns, 11

    lib. quarto Constitutionum, cap. 12, dicens: Estote s1.1b~ect_i omn.i rcgi el potestali, in iis quc:e Deo placenr, tanquam m1n1srris Dei, el inipiorum iudicibus. Et ulterius: Exhibete eis omnem_ metum debiru1n, omne vecrigal, omne rributum, etc. Et conclud1t: H cec

    ll Constutiones apostoloru111 IV 13 (ed. F. X. Funk pp. 233-235). Opus s. 111 vcl IV, editum sub titulo: De constiturionibus apostolicis B. CLEMENTE RoMA>;O auctore, Venetiis 1563 (C. Bovio interprete) pp. 58. 59

    EL PODER POLTICO ES LEGTIMO? 6

    humana. Porque el hombre fue creado a imagen de Dios, sui iuris, y sometido nicamente a Dios, y por eso parece que no puede ser justo que otros hombres lo reduzcan a servidumbre o sujecin; por consiguiente, ningn hombre puede ser obligado a reconocer a otro como prncipe y seor temporal; y por eso el poder poltico que usurpa este dominio no es legtimo ni procede de Dios.

    3. Sin embargo, la verdad catlica es que el poder poltico,* debidamente constituido, es justo y legtimo.

    Digo, debidanienre consriruido, para poder excluir el poder usur-pado tirnicamente, pues es cierto que es violencia inicua y no ver-dadero y justo poder, ya que le falta un justo ttulo de dominio. Dir en el captulo siguiente en qu consiste este ttulo justo. A entendida esta tesis se encuentra expresamente en la Sagrada Es-critura: },'/ rey jusro afinna el pas; y otra vez: El rey que juzga con equidad a los hunlildcs, su trono se afianzar para sietnpre; y en el libro de la sabidura: h'l rey prudente, seguridad de su pueblo.

    En estos y parecidos pasajes claramente se supone que los re-yes temporales son verdaderos y legtimos prncipes o seores. Por eso manda San Pedro: .A1osrrad su1nisin a roda instirucion lzunzana por respeto al Seor, ya sea al e1nperador como soberano. D~spus: honrad al rey. Y San Pablo: Toda alnia se sonzeta a las a!lloridadcs superiores. Y ms abajo: no ya slo por el casrigo, sino tanzbin por la conciencia. Y nadie est obligado en conciencia a obedecer sino al que tiene autoridad legtima para mandar.

    Adcn1s entre los Padres [de la Iglesia J ensearon esta \'crJad Clemente 11 [de Alejandra] cuando dice: Jfosrrad surnisin u todo rey y autoridad en las cosas que agradan a Dios, co1no a ministros de Dios, y a los jueces de los inzpos. Y ms adelante: Prestadlcs roda el debido respeto, !oda npuesro, lodo rriburo, ere. Y concluye: Plll'S

    * Principa111s politicus tiene en Surez dos sentidos: a veces significa la comuniJad poltica y otras viene identificada con el poder poltico. Si el primer sentido es frecuente en el tratado de las leyes, el segundo don1ina en el tratado sobre la Dcfensio Fidei. Frente a la tesis absolutista de Jacobo de Inglaterra, que afirmaba que todo su poder lo haba recibido directaniente de Dios, Surez defiende que el poder poltico procede de Dios a trays del pueblo. Aqu el problema queda centrado en el Poder del Estado; por eso se encuentra a veces la identificacin Principatus politicus seu potestas publica.

  • 7 PRI:-.;CIPAlTS POLITICCS l 4

    enn est Dei !ex. Idem 12 habct lib. 7, cap. 17, et Basilius, 13

    in l\\oralibus, regula 79, ubi etiam adducit illud ad Titum 3, [i]: Ad111one illos, principaribus et potcsratibus subdiros essc; Hierony-mus, 14 epistola 4, p0st medium, ubi cxemplis eti~lm ex brutis animalibus sumptis id confirmat, dicens: t:rian1 1nuta annaliu et _fcrarun1 grclcs ducrorcs scquuntur si:os. In apd,us pri11c1'pcs sunr, gr11cs unu111 sec;uuntur ordinc littcrato, inipcrator u11us, iudcx unus proc:incia', etc. Et sun1psisse vidctur ex (~ypriann, i:; lib. de ldolo-rum \'anitate.

    4. i\tque ex his tcstimoniis colligi in1prirnis pntcst ratio huius Ycritatis, qu: Les dar 1n11cliachos por prh1c1'pcs y fovcn:::uelos do1ninardn sobre ellos.

    Pues no pudiendo l::i naturaleza hu1nana verse privada ... te los

    rex unus cst aribus , dux unus in gregibus et in armcntis rector unuS! Cf. p. 272, ....

    16 ARI~TOTELES, F'oliticor111JJ A. 2, r 253 a 2: T1 6:v6pwnos cpcrEI noA1T1Kv 3Wov ~d hon1bre es por naturaleza annal ciudadano).

    17 S. lll,\:"l:\":ES CttRYSOST0"-1l .. '., Hmnilia 34, nn. 3. 4, in epist. 1 (.'or (13, S)

    (PCJ 61, 289. 290): LitO: 8T TO\:TO, WanEp :n TlVOS" 15:5 KEcpo:ATj), T n5:v 8raE aWa ToV TWv O:vepWnwv yvovs (esto vincul todo d gnero hu-n1anll, cun10 de una sola cabeza).

  • 8 PRINCJPATUS POLITICUS l 5

    ad suam conservationem necessariis, dubitari non potest qui 1 ex natura rei, et attento iure et iustitia naturali, possit esse prin-ceps politicus in civili societate, habens in eam legitimam et sufficientem potestatem. De quo discursu videri potest ~.\ugustinus 18 lib. propositionum in epstola ad Romanos, prop. 72, quem imitatur Anselmus, lfl Roman. 13, et ibidem Primas, 2 et Laurentius Iustinianus, 21 de Triumphali Christi agonc, cap. 12.

    5. Potestque idem declarari naturali exemplo corporis hu-mani, quod sine capite conservari non posset. Est enim humana respublica ad modum unius corporis, quod sine variis ministris et ordinibus personarum, que sint instar plurium membrorum, subsistere non potest. Unde multo minus conservari potcrit sine gubernatore et principe, ad quem totius corporis commune bonum procurare pertineat. Idem cxplicari potest cxcmplis ab arte (ut ita

  • PRINCIPATUS POLITICU.S ! 5, 6

    Loquuntur autem de supremo principatu, nam sub illo essc possunt plures gubernatores in diversis provincia:: partibus; nccesse cst autcm ut omncs uni subordinentur, in quo sit suprema potestas. Nam si plures essent, nec inter se nec altcri subordinati, ficri nullo modo possct ut unitas seu concordia et obedientia cum institia et pace conservarentur, ut pcr se satis notum est.

    Intelligendum vero etian1 hoc est de uno principc, non quoad personam propriam, sed quoaJ potestatem, et conscqucnter quoad pcrsonam aut vcram aut mysticam seu politcam; nam ad regimen et conservationcm civilis societatis humana:: non est ahsolutc neccssarius unus nlonarcha (sunt enim alii modi regi-rninurn sufficientes, licet fortasse non ita perfecti, ut infra at-tingt:mus), et ideo curn Je uno principatu poltico loquimur, unum tribunal seu potestatcm unam intclligimus, sive illa in una naturali persona, sive in uno consilio seu congrcgationc pluriun1 tan4uam in una persona ficta, ut in uno cnpitc exi:;tat.

    6. Pra::tcr rationem sumptam ex fine et ex necessitate huius p()testatis, iustitiam eius ex illius origine ostcndere nccesse est. IJropter quod addimus principem politicum potestatem suam a

    EL PODER POLTICO ES LEGTIMO? 9

    Hablan, pues, de un prncipe soberano, ya que en las distintas provincias del Estado* puede haber varios gobernantes con poder delegado. Y es necesario que todos estn sometidos a uno solo, en el que resida el poder supremo. Porque si hubiera varios y no existiera jerarqua entre ellos ni estuvieran subordinados a nin-gn otro, sera totalmente imposible mantener la unidad o la ar-mona y la obediencia juntamente con la justicia y la paz, co1no de pl)r s cst bien claro.

    y esto hay que entenderlo de un prncipe nico no en cuanto a la propia persona, sino en cuanto al poder; y por consiguiente en cuanto a la persona, tanto fsica como moral o poltica;** ya que para el buen gobierno y conservacin cicl Estado no e~ absoluta-mente necesario un slo monarca. Existen otras formas de gobierno suficientemente eficaces, aunque quiz no tan perfectas, como dire-n1os despus. Por c . .;o, cuando hablarnos Je un slo soberano, en-tendemos un tribunal o poder nico, ya resicta CPtno en una soL1 cabeza, en una persona fsica, ya en un consejo o rcuni~1n de vJ-rios, comL) en una persnna mural.***

    6. Adems del argumento sacado de la neccsiJad Y del fin Je este poder, es necesario d~mostrar su justicia por razn de su origen. Pnr C3to ail.aJiln"s que el jefe Je un EstaJo':"~~":' recibe su

    -~l Estado no tiene en Surcz un sentido puramente fonnal ni jur-dicc1; e

  • IO PRINCIPATUS POLITICt'S l 6

    Deo ipso recipere. Quod etiam, absolute loquendo, de fide est; na?1 e~pressr Paulus pro ratione obedientire debitre tali principi, ad1unxlt [Rom. 13, 1]: Non est enim potestas nisi a Deo; quce autem sunt a Deo ordinara sunt. Et infra, [4]: Dei enim rninister est; et Proverbiorum 8, [15) dicit divina sapientia: Per me Reges regnant; et Sapientia 6, [1-3]: Audite, Reges, etc., quoniam data cst a Domino porestas vobis, et virtus ab Altissimo. Et ita 3 Reg. 10, [9 ], de rege Salomone dicitur: Si't Dom1"nus Deus Tuus benedz'ctus, cui complacuisti, et posuil te super thronum Israel; et Daniel, cap .. 2,. (37], ad Nabuchodonosor dixit: Deus cceli regnu1n, et fortHudznem, et impcriuni dedit tibi. Et idem sumitur ex Iercmia 27, [6].

    Eadem est communis doctrina Patrum exponentium pra::dicta l?ca P~uli~ ~ra:sertim Chrysostomus 23 homilia 23; et Origenes, 2t hb. 9 in cp1stola ad Romanus, et O:cumenius z.-, ibidem, qui ait: Quia cequalitas in omnibus sediriosa res erar, ideo Deus potestatcrn adiunxil. Hon1ilia in Psal. 148, circa \'Crba illa, Regcs tcrra?, omncs populi, principcs, et omncs iudices terree, inter alia Jicit fuisse opus Dei pro'videnrice in eos qui nta;;isrracus gerunt, et in cos qui illis paren!, universu1n divisissc. :N"azianzenus, 2ti oratio 1, et. Epiphanius 27 contra Archonticum, et ha:resis 40, ubi intcr aha de potcstatc principis ait: 1\"'!on aliundc cst, sed ex Deo; et Isidorus Pclusiota, ~ti lib. 2, cpistola 206, impcriun1 a Deo for-matum atque institutum dicit; et 1'hcophilus .. ~ntiochcnus, 2H

    23 s. IOANNES CHRYSOSTOMUS, Homi'h'a 23 in cpist. ad Rom. (r3, 1), (PG 60, 6r3 ss.): K0:6nTEP TO5 oiK-ro:s TOl5 6Ecrn-ro:15, oVTw Kai TOV5 pxoEvovs TOIS O:pxovcr1v Vno-rcrcrwv. IT01EI SE -roV-ro, 5EtKvVs Ws oK En' Ovo:-rpon~ -rfs Kotvfis noA1-rEa5 6 XPlO"TS -roV5 nap' aV-roO vo 1J5 EcrfyayEv, '}.,f .. : ETTI 61op8WcrE\ 3EATiovt, Kai 1T0:\8EVwv f TIEplT-roU5 vo:5xeo-Bat no"Aov5 Kal O:vavoi

  • 11 PRINCIPATUS POLITICUS l 6, 7

    lib. I ad Autolycum: Deum (inquit), non Ca:sarem adoraba, scicns Ccesare1n ab ipso csse ordinatunt; et infra dixit regen1 sivc Cn:sa-rem essc honorandum, et pro illo ad Deurn esse orandum:Nanz reRnuni (ait) seu imperium, rerunzque ad~ninistratio ipsi a Deo co1n1nissa seu demandara es!.

    Idem late docet Iren~us, 30 lib. 5 contra H

  • 12 PRINCIPATUS POLITICUS ! 7, 8

    sed principatus politicus est bonus et honestus, ut ostensum est; ergo est a Deo. Denique hac ratione terreni reges ministri Dei vocantur in Scriptura, ut vidimus; ergo eorum potestas ministe-rialis est respectu Dei; ergo ipse est principalis auctor huius regiminis. Declaratur autem maxime ex potestate quam prnceps politicus habet ad vinues aunque el soberano en su gn.il;o es rey1 legislador y seor, lo es, sin embargo, de manera muv distinta e inferior a con10 lo es Dios; \"tl que se dice esto del ho~brc por cierta participacin en cuant~ es ministro de l)ios; v nic:Jm~nte a Dios corresponde esencial y principalmente. . \'si aquella teora se entiende en el primer sentido, no se npone a la tesis ~atlica que hemos expuesto. Pues aunque en el caso de quc el pueblo judo por un pri\i!cgio especial d~ Dios quedara exento de toda sumisin justJ a prncipes paganos, sin en1bJ.rgo,

  • 13 PRINCIPAT{;S POLITICCS 1 8

    legitimus principatus politicus invcniri potuit, sicut revera su1s temporibus fuit; et similiter in aliis regnis et provinciis gentium esset idem principatus, et in unoquoquc principe supremo esset similis potestas in populos sibi subiectos. Vcrumtan1en ctiam in illo sensu non habuit scntentia illa fundamentum solidum; non vacat autem nunc illud expendere, neque etiam examinare an iud::ei iure et legitime, vel per iniuriam et tyrannidem fuerint romanis subiecti, et ad solvendum imperatori tributum coacti, nam huiusmodi qurestiones nihil ad prresens institutum referunt.

    (EL PODER POLTICO ES LEGfTIJ\10? 13

    en la n1isma repblica de los judos pudo encontrarse un poder poltico legtin10, como realmente se dio en sus tiempos. Igual-mente existira el mismo poder en otros reinos y pueblos paganos; y cada soberano tendra un poder semejante sobre los pueblos que le estaban so1netidos. Sin embargo, aun en este sentido no tuvo fundamento slido aquella teora. No hay tiempo ahora de analizarla y examinar si los judos fueron sometidos por los ro-manos y obligados a pagar tributos al emperador justa y legtima-mente o injusta y tirnicamente. Estas cuestiones nada interesan para nuestro plan actual.

  • CAPUT II

    UTRUM PRINCIPATUS POLITICUS IMlvIEDIATE A DEO SIT, SEU EX DIVINA INSTITUTIONE

    I. Principatum politicum imn1cdiatc a Deo cssc opinatur Iacobus Rcx.

    2. Qure requirantur ut aliqua potestas immcdiatc a Deo concedatur.

    3. [Duos modos distinguere oportet quibus Deus potesr immediate ali-quan1 potestatcm confcrre].

    4. [Dtrum aliquo modo possit dare Dcus regibus principatum et potesta tcn1 temporalemJ.

    5, Suprema potestas civilis soli communitati perfecta: immediate a Deo confcrtur. Probatur prior assertionis pars primo.

    6. Probatur secundo.

    7. \Itera pars assertionis ostenditur.

    8. Obiectio [utrum dcmocratia esset immediatc ex divin institutione, solviturJ. Solutio: Monarchia et aristocratia absquc positiva institutione introduci ncqueunt. Democratia pero maxime

    9. Quomodo democratia dicatur esse de iure naturx.

    10. Nullus principatus politicus est imn1ediate a Deo.

    l 1. Ex Patribus confirmatur asscrtio.

    12. [Legibus etiam significatur dignitatem regis a populo constitutam esse].

    IJ. Rationc probatur conclusio.

    14. EaLlen1 conclusio excmplis ostenditur.

    15. ()hicctio: [Ctrum discursu solun1 probetur potestatem regis non dari a Dcu alicui personte sine intervcntu voluntatis humana?].

    I 6. Duo bus modis potcst intercede re voluntas ho1ninis in collationc po-testatis a Deo n1anantis. Primus modus.

    " }.ionarchia ... n1axime C] aliae cdd. omitt1111t.

    CAPITULO II

    EL PODER POLITICO PROCEDE DE DIOS DIREC-TAMENTE O POR JS!STITUCION DIVINA'

    I. El rey Jacobo opina que el poder poltico viene directamente de l)ios.

    z. Qu se necesita para que un poder sea concedido directan1cntc por Dios.

    3 [Es preciso distinguir dos n1aneras por las que Dios puede conferir un poder directamente].

    4 [En qu sentido puede conceder Dios a los reyes el poder pultico?].

    5 El supremo poder pblico directamente es cnnfe1ido por Dios a sola la comunidad poltica. Prin1era demostracin de la primera parte de la tesis.

    6. Segunda demostracin.

    7. Se demuestra la segunda parte de la tesis.

    8. [Se responde a la objecin de si la

  • IS PRINCIPATUS POLITICCS !l r. 2

    I7, Sccundus modus: [Potest fieri collatio potestatis ab hominc per novam institutionem ultra designationem pcrsonae]. 18. [Regia potestas non cst xqualis in omnibus regibus, neque cum cisdc1n

    proprietatibus durationis]. 19. [Regia potcstas variis modis obtincri potest]. 20. [Intcrdun1 populi libcri involuntarie subici rcgibus s;ik:nt pcr bellumJ.

    1. Qu~stio tractata in prrecedcnti capite, propter hanc qu

  • 16 PRlNCIPATUS l'OLITICls 11 2. 3

    tione in illa definitum ostendi potest), nihilominus diligenter tractanda et explicanda est. Tum quia potest esse occasio crrandi in aliis dogmatibus. 1'um etiam quia pra::

  • 17 PRINCIPATVS POLITICCS 11 3, 4

    Deus ipse condit, quod in physicis facultatibus facile potest considerari; nam Dcus creando animam dat illi immediate in-tellcctum et voluntatem, quia licet huiusmodi potentire ex anima ipsa naturaliter ftuant, tamen quia solus Deus animam immediate creat, \lio modo datur a Deo immediate potestas per se (ut ita dicam) et peculiari dcnationc, non ut necessario connexa cum alicuius rei crcatione, sed ut voluntarie a Deo superaddita alicui naturx vel rerson a::. Cuiusmodi possumus exempla quasi physica et moralia adhibere; nam potcstns proxima facicndi miracula quasi physica cst, et tan1cn Dcus illam immediate confert cui vult, non ex aliquo dchito, sed ex consilio voluntatis sux. Potcstas quoquc iurisdictionis, Petro, vcrbi gra1.ia, data, n1oralis fuit,et tan1cn Deus illam immediate, directe ac pcr se contulit. Ratio autcm distinctionis non est alia, nisi quia potestates ipsa: possunt css('. diversarum rationum vel ordinum, et Deus rotcns est ad opcrandum et connaturali et pra~ter vel supernaturali modo.

    4. Quamobrem cum rex adstruat Deum irnmediate darc rcf:ibu~~ princip:.num et potestatem tcmporalen1, vidcndum est an illa assertio aliquo ex pra::dictis modis vera cssc possit. Prius vero dcclarandum cst subicctum, cui dicitur Deus immediate d:irc hanc potcstatern, et ad quod vel quale regimcn illam dare censeatur. Kam hoce potestas considerari potest vel prout est seu esse potcst, in toto corpore politi:o communitatis scu civitatis

    J i:

    EL PODER POLTICO PROCEDE DE DIOS DIRECTAMENTE? I7

    cosa creada por el mismo Dios. Esto puede verse fcilmente en las facultades fsicas: Dios al crear el alma, directamente le concede entendimiento y voluntad; pues aunque estas potencia

  • 18 PRINCIPATt.::S POLITICVS 11 4, 5

    humanre, vel prout in his aut illis membris eiusdem con1muni-tatis existir YCl cxistere potest. Item considerari potest eaden1 potestas vel prrecise et abstracte, vel ad certam speciem politicre gubernationis determinara. Nam (ut est moralis doctrina philo-sophis communis) triplex potest csse regimen reipublicc:e humana:: monarchicum unius principis supremi, qui sit una singularis persona; aristocraticum, unius supremi consilii seu tribunalis ex pluribus optimatibus coacti; et de1nocraticum, per totius populi suffragia, qui tres modi simplices sunt; ex illis autem possunt alii componi, qui vel duos illorum, vel etiam orones participent, qu~ gubernationes mixtre solent appellari.

    Potest igitur principatus politicus, vel per se et prrecisc consi-derari, ut potestas quredam suprema regendi civilitcr rempu-blican1, abstrahcndo ab hoc vel illo modo regiminis, tam simplici quan1 !I'.ixto, vel prout determinatus ad aliquam regin1inis speciem ex bis quas numcravimus. Quibus sic propositis et distinctis, sine ulla prorsus ambig:uitate, evidentique ratione statui potest quomodo principatus po~iticus sit in1mcdio.tc a l)co, et nihilomi;ius regibus et scnati~JUS stprcn1is non a Deo immediate, sed ab ho-minibus com1ncnJatus sit.

    5. Primo erm suprema potestas civilis, per se spectata, immediate quidcm data est a l)co hominibus in civit~1tem scu perfectam communitaten1 politicam congrcgatis, non quidcm ex peculi::i.ri et quasi positiva institutione vel onatio1:..c omnino distincta a productioi:e talis natura::, sed per naturalen1 conse-cutionem ex vi prima:: crcationis eius, idcoque ex vi tri.lis non est ha::c potestas in una persona, neque in peculiari congrc-gatione multarum, sed in tato perfecto populo seu corpore com-munitatis. Ha:c resolutio quoa

  • 19 PRINCIPATUS POLITICLS Il 5, 6

    republica, ut illius conservationi et requitati omnino neccssaria;. signum igitur est esse in tali communitate ut proprietatem con-sequentem naturam seu creationem et naturalem ipsius insti-tutionem. Nam si prreter hanc esset necessaria specialis Dei donatio et concessio non connexa curo natura, non posset sola naturali rationc de illa constare, sed opus esset ut per revelatio-nem hominibus manifestaretur, ut de illa certi esse possent, quod tamen falsum est, ut ex dictis constat.

    6. Quod autem saltero hoc modo necessario dicendum sit hanc potestatem esse immediate a Deo, facile ex eisdem principiis concluditur, quia qure consequuntur naturam, immediate dantur a proprio et immediato auctore eiusdem naturre, ut declaravi; sed hrec potestas est proprietas quredam consequens humanam naturam, ut in unum politicum corpus congregatam, ut etiam ostensum est; ergo datur immediate a Deo, ut est auctor et pro-visor talis naturre.

    Deinde probari hoc potest, quia hrec potestas est a Deo, ut capite prrecedenti probatum est, et respectu talis communitatis non intercedit medium (ut sic dicam) nter Deurn et ipsam, per quod tribuatur. Nam, eo ipso quod homines in corpus unius civitatis vel reipublicre congregantur, sine interventu alicuius creatae voluntatis resultat in illa comrnunitate talis potestas, cum tanta necessitate, ut non possit per voluntatem humanam irnpediri; signum proinde est esse immediate a Deo, interveniente solum illa naturali resultantia seu consecutione ex natura et dictamine rationis naturalis ostendentis, potius quam eiusmodi potestatem exhibentis. Neque immediatam emanationem huius potestatis a Deo, hoc modo declaratam, negavit unquam Cardi-nalis Bellarminus, sed illam potius supposuit, quia non inter populum et Deum medium posuit, sed nter regem et Deum voluit populum esse medium, per quod rex talem accipit potes-tatem, quod longe diversum est, ut iam declarabitur.

    ' . (EL PODER POLTICO PROCEDE DE DIOS DIRECTA.l\lEXTE? 19

    solutamente necesario este poder en el Estado para su conservacin y tranquilidad. Por consiguiente, prueba es de que existe en esta comunidad a manera de propiedad derivada de la naturaleza o creacin [del Estado] y de su natural constitucin. Ya que si fuera adems necesario un otorgamiento especial de Dios y una conce-sin que no estuviera ligada a la naturaleza, no podra ser cono-cido [el poder] por sola la razn natural, sino que debera constar a los hombres por medio de la revelacin para que pudieran estar seguros de l. Esto, sin embargo, es falso, como consta por lo dicho.

    6. De los mismos principios se concluye fcilmente que al menos de esta manera hay que decir necesariamente que este poder procede directamente de Dios, ya que como expliqu, lo que se deriva de la naturaleza es conferido directamente por el propio e inmediato autor de esta naturaleza. Ahora bien, como tam-bin se demostr, este poder es una propiedad derivada de la naturaleza de los hombres en cuanto unidos en una comunidad poltica. Luego es conferido inmediatamente por Dios en cuanto autor y previsor de tal naturaleza.

    Puede adems demostrarse: este poder procede de Dios, como se demostr en el captulo anterior. Y con relacin a esta comuni-dad, entre Dios y ella misma no hay intermediario (por as de-cir) a travs del cual sea conferido [este poder]. Ya que por el mismo hecho de congregarse los hombres en un cuerpo poltico o Estado, resulta semejante poder en esta comunidad sin inter-vencin de ninguna voluntad creada. Y con tal necesidad, que no puede ser impedido por la voluntad humana. Por tanto, es prueha de que procede directamente de Dios, con la intervencin sola-mente del resultado natural o por consecuencia de la naturaleza y por dictamen de la razn natural, que demuestra ms que ma-nifiesta esta clase de poder. Jams neg el cardenal Belarmino que este poder de la manera que se ha explicado, proceda direc-tamente de Dios, sino que ms bien lo supuso; ya que no ha puesto ningn intermediario entre el pueblo y Dios, sino que entre el rey y Dios quiso que el pueblo fuera el medio a travs del cual recibe el rey esta clase de poder, lo que es muy distinto, como ya se dir.

  • 20 PRI:'.'\CIPATls POLITICl'.S JI 7

    . ? ~tque hinc evidens etiam est (quod in ultima parte asser-t1on1s d1cebamus) potcstatem hanc pra::cise spectatam, ut est ab auctore naturre quasi per naturalem consecutionem, non esse in una persona, neque in aliqua peculiari communitate sive optimatum sive quorumcumque ex populo, quia ex natura rei solum est hoce potestas in communitate, quatenus ad illius conscr-vationem necessaria est, et quatenus per dictamen rationis natu-ralis ostendi potest; sed ratio naturalis solum ostendit csse neces-sariam in tata communitate et non in una persona vel senatu; ergo prout est immediate a Deo, solum intclligitur esse in tata c0mmunitate, non in aliqua parte eius. Quod intelligo de parte comn1unitatis non solv.m individue seu materialiter (ut sic dicam) design~ta, sed etiam formaliter seu indeterminate aut vage con-cepta, 1d est, non est immediate in l!na certa persona, verbi gratia, .. '\damo, Iacobo vel Philippo, neque etiam ex natura rei postulat esse in una singulari persona, et i dan est cum proportione de senatu, sive spectetur materialiter, ut constans ex talibus personis, si\e formaliter, ut est congregatio ex tali vel tanto pcrsonarum nun1~ro. Et ratio est manifcsta, quia ex vi rationis naturalis nulla potest excogitari ratio cur hrcc potestas determinetur ad unam per-sonan1 vel ad certum numerum personarum infra totam com-munitatem, magis quam ad alium; ergo ex vi naturalis concessionis solum est immediate in communitate.

    Declaratur denique, quia ex vi solius rationis naturalis non detcrminatur principatus politicus ad monarchiam vcl aristo-cratian1 simplicem vcl mixtam, quia nulla est ratio qure definiturn modum regiminis necessarium esse convincat. Quod usus ipse confirmat: nam propterea diversre provincire vel nationes diversos etiam gubernationis modos elcgerunt, et nulla illarum contra rationcm naturalem aut contra immediatam Dei institutionem operatur. Quare signun1 est potestatem politicam non esse a Den immediate donatam uni personre, principi, regi aut impe-ratori, alioqui illa essct monarchia immediate a Deo constituta; vcl uni vel alicui particulari senatui aut particulari congregationi

    EL PODER POLTICO PROCEDE DE DIOS DIRECTAME:\TE? 20

    7. Pue:~ bien,

  • 21 PRINCIPATl'S POLITICUS l! 8

    paucorum principum, alioqui illa csset aristocratia a Deo im-mediate instituta; idemque argumentum de quacumque mixta gubernatione fieri poterit.

    8. Dices: si hrec ratio efficax esset, etiam probaret Deum non dedisse immediate toti communitati hanc politicam potcsta-tem, quia alias democratia esset immediate ex divina institutionc, sicut de monarchia et aristocrutia nos infereban1us. At hoc non minus est falsum et absurdum in democratia, quam in aliis spc-ciebus regiminum, tum quia sicut ratio naturalis non determinar ut necessariam monarchiam vel aristocrati m, ita nec democra-tiam; imo multo minus istam, quia omnium imperfectissima est, ut Aristoteles 36 tcstatur, et est per se evidens. Tum etiam quia si illa institutio csset divina, non posset per hcmines itnmutari.

    Respondetur negando primam illationem, nam potius ex co quod hrec potestas non est data a Deo instituente monarchiam vel aristocratiam, necessario concluditur datam fuisse toti co1n-munitati, quia non relinquitur aliud subiectum humanum, ut sic dicam, cui dari potuerit. Ad alteram vero illationem, scilicct, hinc sequi democratiam esse ex divina institutione, respondemus, si hoc intelligatur de institutione positiva, negandam esse con5e-cutionem; si vero intelligatur de institutione quasi naturali, sine ullo inconvenienti admitti posse et debcre. Est enim valde no-tanda differentia inter has species politica: gubcrnationis, nam monarchia et aristocratia introduci non potuerunt sine positiva institutione divina vel humana, quia sola naturalis ratio nude sumpta non detcrminat aliquam ex dictis speciebus ut neccssariam, sicut dixi; unde cum in humana natura, per se spectata absquc fide seu revelatione divina, non habcat locum positiva inf'titutio, de illis speciebus necessario concluditur non esse im1nediate a Deo .

    . \t vero dcmocratia csse posset absque institutionc rositiva, ex sola naturali institutione seu dimanationc, cum sola ncgationc

    :iG ARISTOTELES, Polirica, I. 7, 1279 b 6. De democratia agit Aristotck'i ut contradistincta a no/\1TEi:r, i. c. quatcnus cst nopK'.}ao-15 OrioKpO:Ta Tf)S TTo/\1TEa5, vcl transgressio a dcmocratico rcgimine, quod censct optimun1.

    EL PODER POLTICO PROCEDE DE DIOS DIRE::TAM.ENTE? 2!

    blea concreta de unos pocos prncipes. De lo contrario, la aris-tocracia habra sido inmediatamente instituida por Dios. De la misma manera puede argumentarse sobre cualquier forma mixta de gobierno.

    8. Objeciones. Si esta argumentacin tuviera fuerza, pro-bara tambin que Dios no ha dado inmediatamente este poder poltico a toda la comunidad. Si as no fuera, la democracia pro-cedera inmediatamente de Dios por institucin divina, como concluamos de la monarqua y de la aristocracia. Y esto no es menos falso y absurdo en la democracia que en las otras formas de gobierno. Primero, porque como la razn natural no seala como necesaria la monarqua o la aristocracia, as tampoco la demo-cracia; y an mu

  • 22 PRINCIPATUS POLITICCS JI 9, 10

    nova:: seu positivre institutionis, quia ipsa rati_o naturalis dictat potestatem politicam supremam naturaliter sequi ex humana cornmunitate perfecta et ex vi eiusdem rationis ad totam com-munitatcm pertinere, nisi per novam institutionem in alium transferatur, quia ex vi rationis neque alia determina tia locum habet, neque immutabilior postulatur.

    9. Quocirca potestas hrec, prout a Deo immediate datur communitati, iuxta modum loquendi iurisperitorum dici potest de iure naturali negative, non positive, vel potius de iure naturali concedente, non simpliciter prrecipiente. Quia nimirum ius na-turalc dat quidem per se et in1mediate hanc potestatem commu-nitati, non tamen absolute prrecipit ut in illa semper maneat, neque ut per illam talis potestas immediate cxerceatur, sed solum quamdiu eadem communitas aliud non decreverit, vel etiam ab aliquo potestatem habente mutatio legitime facta -cribe terminantemente que dicho poder permanezca siempri.! en ella, ni que sea ejercido inmediatamente por ella, sino nicJ.n1ente mientras la n1isma comunidad no haya resuelto otra cosa o hasta que no haya sido realizado legtimamente el car,1bio por el que tiene potestad para ello.

    Hay un ejemplo en la libertad del homhrc, la cual se opone a la esclavitud. Pues [la libertad] es de derecho nJtural, ya que.:: el hombre nace libre en virtud del slo derecho natural y no ;.ruc Je ser reducido a scr\idumbre sin algn ttulo legtim,1. ~\ih1ra bien, el derecho natural no prescribe que todo hon1brc pcrmJ:121".Ca siempre libre o (lo que es igual) no prohibe absolutamente que: un hombre s..::J reducido a scr\idumbre, sinll que !1icamente pro-hibe que esto se haga sin el libre consentimiento

  • 23 PRINCIPATUS POLITICUS II ro

    tum, sed mediante humana voluntate et institutione. Hoc est egrcgium thco/ogice axioma, 37 non per irr1s1onem, ut rex pro-tulit, sed vere, quia recte intellectum verissimum est1 et ad intel-lgendos fines et limites civilis potestatis maxime necessarium.

    ~on est autem novum aut a Cardinali Bellarmino inventum, ut pra:::

  • l'IUI\CIPATLS POLITI
  • 25 PRINCIPATl.'S POLITICUS 11 II

    CoYarrubias 47 in Practicis qurestionibus, cap. 1, num. 6, qui alios etiam referunt.

    11. Prreterea sumi potest ha:c veritas ex Sanctis Patribus: primo, quia sa::pe asserunt hominem a Deo fuisse creatum in-genuum et liberum, solumque accepisse a Deo immediate potes-tatem dominandi brutis anin1alibus et inferioribus rebus; do-mir,ium autem hominum in hc,mines per humanam Yoluntatem, propter peccatum aut adversitatem aliquam fuissc introductum. Quod tradidit Ambrosius, 48 ad Colossen, 3, in fine; et latius Augustinus, 49 19 de Civitate, cap. 15, et lib. Qua::stionum in Genes., qurest. 153; et Gregorius, 50 lib. 21 Moralium, cap. 10, alias 11, et in Pastorali, parte 2, cap. 6.

    Quod enim illi de libertate uniuscuiusque hominis et servi-tute illi opposita dicunt, eadem ratione in persona mixta seu ficta unius communitatis seu civitatis humanre verum habet. Nam prout a Deo immcdiate regitur ure naturre, libera est et sui iuris, qure libertas non excludit, sed includit potius potestatem rcgcnJi se ipsam et imperandi membris suis, excludit autem subicctonem ad alium homincm, quantum est ex vi solius natu-ralis iuris, quia nulli hominum dedit Dcus immcdiatc talero po-testatem, donec per institutionem vel elec."'1:ionem humanam in aliquem transferatur.

    tas un Prin-cipi et sic Imperatori, quam si totius orbis Respublica in eum ut principcm et rcctorem conscnseriVl. In tota Nonus (sic) Covarrubias tangit, sicut et Azpilcuera, qurestiones fere easdcm et simili eruditione historico-iuridica. Suarcz videtur alia usus editione, fortasse Cresaraugustana a. 1583.

    48 S. AMBROSIVS, Cotnment. in epist. ad Col. c. 4 (PL 17, 439): ~Animad-

    ' ,, EL PODER POLTICO PROCEDE DE DIOS DIRECTAMENTE? modernos, Martn de Azpilcueta 46 y Diego de Covarrubias 47 , que citan tambin otros [autores].

    11. Adems puede deducirse esta verdad de los Santos Pa-dres. Primero, porque afirmaron repetidas veces que el hombre ha sido creado por Dios naturalmente libre y que slo recibi inn1ediatamente de Dios poder para dominar a los brutos anima-les y a los seres inferiores; y que el derecho de unos hombres a don1inar sobre otros tiene su origen en la voluntad humana por razn del pecado o de cierta adYersidad. I..o ensea San Ambro-sio "8 y ms ampliamente San .._.\gustn 49 y San Gregario :;o.

    Pues bien, lo que dicen los [Santos Padres] de la libertad de cada hombre y de la servidumbre opuesta a dicha libertad, se aplica igualmente a la persona colectiva o moral de una comuni-dad humana o del Estado. Porque siendo regida directamente por Dios mediante el derecho natural, es libre y duea de s. Esta libertad no excluye el poder de gobernarse a s misma y de mandar a sus miembros, sino que ms bien lo incluye. Pero ex-cluye la sujecin [del Estado) a L)tro hombre en cuanto depende de slo el derecho natural. Pues a ningn hombre Dios otorg inmediatamente semejante poder, mientras no sea trasladado a un individuo por medio de una institucin o eleccin humana.

    Yertant auctorem Deum non servos et liberas, sed orones ingenuos condisse. Sed hoc mundi iniquitate facturo est, ur dum alter altcdus fines invadir, tune captivos ducit ingenuos1).

    49 s. AUGUSTINUS, De ci'virare Dei 19, 15 (PL 41, 643): ~conditio quippe so.:nitutis iure intetligitur imposita peccatori~. Qua:stiones in Heptateuchum, q. 1, 153 (PL 34, 589 s.): commendatur in Patriarchis, quod pecorum nutri-tores erant a pueritia sua et a perentibus suis. Et merito ( ... ). Servum autem hominem homini, vel iniquitas vel adversitas fecit.

    ll S. GREGORIUS M., Mmalium lib. 21, 2 (PL 76, 203): ~Nam ut prre-fati sumus, omnes homines natura requales genuit, sed variante meritorum -ordine, alios aliis dispensatio occulta postponit. Ipsa autcm diversitas, qure accessit ex vitio, recte est divinis iudiciis ordinata, ut quia omnis horno iter vita'! reque non graditur, alter ab altero regatur. Regula Pastoralis c. 6; (PL 77, 34): 1

  • 26 PRINCIPATUS POLITICt:S JJ II, 13

    Deinde hoc egregie confirmat sententia Augustini, 51 lib. 3' Confessionum, cap. 8, dicentis: Genera/e pactunz est socierarzs. humana! obedire regibus suis. Nam per hrec verba significar regium principatum et obedientiam illi debitam fundamentum habere in pacto societatis humana:, ac subinde non esse ex im-mediata institutione Dei, nam humanum pactum humana con-trahitur voluntate.

    12. Et fortasse hoc pactum nomine legis regice significatur in lege 1, ff. de Constitutionibus 52 Principum, ubi Ulpianus ait, ideo principis placitum legis habere vigorem, quia lege regia, quce de nperio eius lata csr, populus ei et in eum ornne suunz i1npc-riu1n cr polesrarent transtuleric. Qua: verba probavit et transcripsit Iustinianus imperator in S Sed er quod principi, Institutiones 3 de iure naturae, gentium et civili: illa enim lex non dicitur regia, quia ah aliquo rege lata sit, sed quia de imperio regis lata est, ut in cadcm lcge r dicitur, ubi etiam significatur constitutam esse a populo creante et instituentc rcgis dignitatcm, transferenLio in illum suam potestatem, ut ibi etiam glossa:: et doctores exponunL

    Non potuit autem illa le:~ ferri per modum solius pra.>cepti, cun1 per illam populus se abJicaverit a suprema iuris dicendi potestate; ergo intelligi dcbct constituta per modum pacti, quo populus in principem transtulit potestatem sub onc:rc et obli-gationc gerendi curam rcipublic:.r: et iustitiam a

  • 27 PRINCIPATCS POLITICUS II 13, 14

    alicuius divina: institutionis ad illum pervenit; sed potestas, Je qua tractamus, nullo ex his modis data est regibus a Deo, lo-quendo secundum ordinariam legem, quia nec per specialem voluntatem Dei immediate data est (talis enim voluntas Dei nec revelata, nec nota facta est hominibus); neque etiam solum ius naturale per se dictat hanc potestatem debere esse in regibus> ut ostensum est; institutio denique seu determinatio aut translatio huius potestatis ad reges non a Deo immediate facta est, ut ex usu ipso constar.

    Item quia alias talis institutio immutabilis esset, et omnis mutatio in ea facta per homines fuisset iniqua; imo orones civi-tates, regna vel respublicc:e deberent eandem institutionem ser\'are, quia non est maior ratio de una quam de alia, neque una magis accepit ex divina revelatione talem institutionem, quam alia. Est ergo hrec humana institutio, quia per homines immediate facta; ergo per homines immediate datur potestas regibus, quorum dignitas per illam institutionem creata cst. Mediatc autem dicitur Deus dare hanc potestatem regibus, tum quia immediate dedit illam populo, qui in regem illan1 transtulit; tum quia Deus huic etiam translationi, proxime a populo factre, consentit et cooperatur, tanquam prima et univer-salis causa; tum denique quia illam approbat et ser\'ari vult. Sicut etiam lex humana immediate quidem obligat ex voluntate principis humani ferentis illam, mediate vero etiam obligat ex vi voluntatis Dei volentis, ut legitimis principibus obediatur, iuxta illud Petri [r can. cap. 2, 13 et 15]: Subiecci escoce, etc., quia sic ese voluntad Dei.

    14. Potest denique hoc exemplo dominii humani circa res inferiores declarari. Simpliciter enim loquendo, omnes res, qua-rum homines habent dominium, ipsis a Deo donatre sunt, non tamen eodem modo. Nam immediate non dedit Deus (ordinaric loquor) alicui homini proprium et peculiare dominium alicuius rei, sed immediate omnia fecit communia; privata autcm dominia 1

    EL PODER POLTICO PROCEDE DE DIOS DJRECTM1ENTE? 27

    institucin divina. Ahora bien, el poder de que estamos tratando,. de ninguna de estas maneras ha sido conferido por Dios a los reyes segn la ley ordinaria. Pues no fue conferido directamente por Dios por un acto especial de su voluntad, ya que no ha sido re-velada esta voluntad de Dios, ni se ha dado a conocer a los hom-bres. Tampoco el solo derecho natural de suyo dice que deba estar este poder en los reyes, como queda demostrado. En fin, la institucin o determinacin o la traslacin de este poder a los reyes no fue hecha directamente por Dios, con10 la experiencia nlisn1a demuestra.

    De lo contrario, semejante institucin sera inmutable y todo cambio que los hombres hicieran en ella sera injusto. Ms an, todos los pueblos, reinos o Estados, estaran obligados a conservar la misma institucin, pues no hay mayor razn para una que para la otra, ni una ms que otra recibi por revelacin divina esta ins-titucin. Luego, esta institucin es humana, porque ha sido fun-dada inmediatamente por los hombres; y, por lo tanto, por n1edio de los hombres directamente ha sido conferido el poder a los re-yes cuya dignidad ha sido creada por medio de aquella institucin. Se dir, pues, que Dios concede este poder a los reyes mediata-mente. Primero, porque lo concedi inmediatamente al pueblo, el cual lo deleg en el rey. Segundo, porque tambin Dios, como causa primera y universal, sanciona y coopera a esta traslacin que hizo directamente el pueblo. Y, en fin, porque la aprueba y quiere que se respete. De la misma manera que tambin la ley humana obliga inmediatamente por razn de la voluntad del prncipe hu-mano que la da; en cambio, obliga mediatamente en virtud de la voluntad de Dios, que quiere que se obedezca a los prncipes le-gtimos, segn aquello de San Pedro: 1:.:stad so1nctidos / ... , por-que esca es la voluntad de Dios.

    14. Puede explicarse finalmente esta tesis con el ejemplo del dominio humano sobre los seres inferiores. Absolutamente hablando, todas las cosas sobre las que los hombres tienen domi-nio les han sido concedidas por Dios, pero no del mismo modo. Porque inmediatamente Dios no concedi (digo de ordinario) a un hombre dominio propio y especial sobre las cosas, sino que in-mediatamente hizo todas las cosas comunes; y la propiedad pri-

  • 28 PRINCIPATUS POLITICUS 11 14, 16

    partim iure gentium, partim iure civili introducta sunt; et nihilo-1ninus illa etiam privata dominia sunt mediare a Deo, tum quia ducunt originem ex prima donatione Dei; tum etiam quia per suam generalero providentiam ad illa concurrir; tum denique quia illa servari vult, postquam sunt constituta.

    Sicque dixit Augustinus, ;;) tractatu 6 in Ioanem in fine: Unde quisque possider quod possidet? nonne iure humano? nani iure divino Doinini est cerra, et plenirudo eius; iure lamen humano dicit: H cec 'l'illa n1ca csr, /cec donius n1ca, Jzi; scrvus rneus esl. ~' 6 Et infra con-cludit: Ipsa iura humana pcr imperatores et reges sceculi Deus distribuic generi huniano. Ita ergo, proportione servata, Deus est qui distribuit regna et principatus politicos, sed per homines seu consensus populorum vel aliam similem institutionem humanam.

    15. Dicet vero fortasse aliquis hoc discursu solum probari potestatem regs non dari a Deo alicui person~ sine interventu voluntatis vel actionis hun1ana-'., i

  • PRIXl:IPATVS POLITICl'S 11 16, 17

    hominis voluntatem \'el actionem sufficere, ut potestatis donatio a Deo imn1cdiate non sit, sed solum id fuit dictum de peculiari mutatione et translatione facta per novam institutionem hun1a-nam.

    Duobus itaquc modis potest actio aut voluntas humana in-ter\'enire in collatione potestatis a Deo ipso ducentis originem: primo, solum designando vel constituendo personam qu::e suc-cedat in

  • 30 l'RINCIPATCS POLITICrs II 17, 18

    tatem naturalem, quam ipsc immediate habuit ab auctore naturre. Ita ergo cst in prxsenti de subiectione totius communitatis hu-mana: ad unum principem, nam immediate procedit a voluntate communitatis, et ideo immediate est ab homine et de iure humano, licet originem trahat a potestatc naturali, quam eadem comrnunitas supra se ipsam a suo auctore accepit.

    Et ratio clara est, quia in his et sin1ilibus casibus, nec sufficit designatio persona:, neque est separabilis a donatione \'el contrac-tu aut quasi contractu humano, ut habeat effectum conferendi potcstatem, quia sola naturalis ratio non inducir translationem potcstatis ab uno homine in alium per solam designationem persona: sine consensu et efficacia voluntatis eius a quo potestas transferenda seu confercnda cst. Un

  • 31 PRI:-\CIPATVS POLITICCS 11 rr, 19

    eligi, s1 Ita fuisset alicubi in principio introductum, quia ex natura rei hoc non repugnat. Ergo signum manifestum est hanc csse immediatam institutionem humanam, et ideo recipere posse totam illam \'arietatem, qua: rationi non repugnet et sub hun1ano arbitrio cadere possiL

    19. Atque hinc tandem fit ut ha:c regia pntestas seu do-minatio Yariis modis obtincri possit, quos hic etiam adnotare oportet, ut plcnius resolutio tradita intelligatur. I>rimus enim modus conferendi uni principi hanc potestatcm in prim~va institutionc, est per voluntarium populi consensum. Hic autem conscnsus \'ariis n1odis intelligi potcst: unus est, ut paulatim et quasi succesive dctur, prout successive populus augetur. Ut, Yerbi gratia, in familia Adte vel Abrahc.e, aut alia simili in princi-pio, obediebatur Adamo tanquam parcnti seu patrifamilias, et postea, crescentc populo, potuit subiectio illa continuari et con-sensus extend ad obe

  • 32 PRINCIPA'fUS POLITICCS !! 20

    stituens personam in quam eadem potestas ex vi eiusdem primi contractus transferatur.

    20. Pra::ter hunc autem voluntarium modum solent interdum provincire seu populi liberi involuntarie subici regibus per bel-lum; hoc autem contingit et iuste et iniuste fieri. Quando ergo bellum iustum habuit titulum, tune revera privatur populus potestate quam habebat, et prnceps qui cor.tra illurn pra::valuit, verum ius et dominium talis regni acquisivit, quia, supposita iustitia belli, illa est iusta p~na. Sicut capti in iusto bello privan-tur libertate a natura co11cessa, et efficiuntur vere serv in prenam iustam. l:t ideo supra dixi potestatem regiam fundari in conrractu vel quasi contractu; nam iusta punitio delicti vicem contractus habet quoad effectum transferendi dominia et potestates, ideoque requaliter servandus est.

    Srepius vero contingit occupari aliquod regnum per bellum iniustun1, quo fere modo clariora orbis imperia amplificata fuere, et tune quidem in principio non acquiritur regnum, nec vera potestas, cun1 titulus iustitice desit, successu vero temporis contingit ut populus libere consentiat, vel a successoribus regnum bona fide prrescribatur, et tune cessabit tyrannis et incipiet verum dominium et regia potestas. Arque ita semper potestas bree aliquo humano titulo seu per voluntatem humanam imme-diate obtinetur.

    EL PODER POLTICO PROCEDE DE DIOS DIRECTM1ENTE? 32

    parando o formando la persona a la que se transfiere el poder mismo en virtud de aquel primer contrato.

    20. Adems de esta manera voluntaria [de traslacin] suelen a veces las naciones o pueblos libres quedar sometidos involun-tariamente a los reyes por medio de la guerra. Y esto suele hacerse justa o injustamente. Cuando la guerra tuvo un ttulo justo, cier-tamente el pueblo en ese caso se ve privado del poder que tena, y el prncipe que venci ha adquirido el verdadero derecho y do-minio sobre tal reino, ya que supuesta la justicia de la guerra, es justo aquel castigo. De la misma manera que los prisioneros en una guerra justa son privados de la libertad concedida por la na-turaleza y son hechos verdaderamente esclavos en justo castigo. Por esta razn dije anteriormente que el poder del rey se basa en un contrato o cuasicontrato. Pues el justo castigo de un delito hace las veces de un contrato por lo que se refiere al efecto de transferir derechos y poderes, y por eso debe ser igualmente respetado.

    Acontece, sin embargo, con ms frecuencia que un reino es ocupado por medio de una guerra injusta. De esta manera se agran-daron generalmente los ms famosos imperios de la tierra. Cierto que en este caso no se adquiere al principio el reino ni el verdadero poder por faltar un ttulo justo, sin embargo, en el correr del tiempo sucede que el pueblo da libremente su consentimiento o que los sucesores reinan de buena fe. Cesar entonces la tirana y comenzar el verdadero dominio y la potestad regia. De esta ma-nera se obtiene siempre el poder monrquico inmediatamente por un ttulo humano o por medio de la voluntad de los hombres.

  • CAPUT III

    FCNDAMENTIS ET OBIECTIONIBUS REGIS ANGLIAE CONTRA DOCTRINAM SUPERIORIS CAPITIS

    SATISFIT

    1, Primum regis fundamentum ab inconvcnienti desumptum. 2. [Respondctur nullum ex his incon1modis sequi ex rcsolutione scnten-

    tia\-e proposita].

    3. .A redargutione Regis Illustrissimus Belarminus vendicatur. Quando possit populus in regem insurgerc, seque ab eius potestatc cximere.

    4, Potcstatem semel in regem translatam populus rcstringere nequit, ne-que eius iustas lcges abrogare.

    5. Secundum fundamentum rcgis. Solutio. 6. [Quid in facto Saulis et David regum contigerit satis verisimiliter co-

    nicctat Cardinalis Bellarminus]. 7. Saulem potestatcm suam a populo accepisse probabiliu~. 8. [Promissionem regni in David a Deo factam per populi conscnsum

    fuisse completamJ. 9, .l\1atthias apostolatum suun1 immediate a Deo accepit.

    10. Exemplis a rege adductis, principatum politicum immediate a Deo non esse convincitur.

    x1. Tertia obiectio: [In regis favorem eiusque sententiae confirmationem urgere loca Scriptura et Sanctorum possumusJ.

    12. Solutio: [ipsam regiam potestatem esse immediate a Deo auctore na-turreJ.

    13. [Inter Pontificem et reges ratio est longe dissimilis quoad potestatem.]

    : '

    t

    CAPITULO III

    RESPUESTA A LOS ARGUJ,1ENTOS Y OBJECIONES DEL REY DE INGLATERRA CONTRA LA DOCTRINA

    DEL CAPITULO ANTERIOR

    1. Primer argumento del rey sacado de los inconvenientes que se se-

    guiran. 2. [Ninguno de estos inconvenientes se sigue de la doctrina o tesi"i

    expuesta]. 3. Contra el ataque del Rey se Jefiende a Belarmino. Cundo puede

    el pueblo rebelarse contra el rey y liberarse de su poder? 4. No puede el pueblo iintar el poder una vez transmitido al rey ni

    abrogar sus justas leyes. 5. Respuesta al segundo argumento del rey. 6, [El cardenal Belarmino conjetura bastante verosmilmente qu su-

    cedi en el hecho de los reyes Sal y David]. 7. Se concluye ms probablemente que Sal recibi su poder del puebl1). 8. [La promesa del reino que Dios haba hecho a David se complet

    n1cdiante el consentimiento del pueblo}. 9. San Matas recibi directamente de Dios la dignidad apostlica.

    10. Los ejemplos aducidos por el rey demuestran que el poder poltico

    nn viene de Dios directamente. 11. [En apoyo del rey y de su teora podemos apurar los textos de la

    Sagrada Escritura y de los Padres de la Iglesia]. 12. [El mismo poder del rey procede directamente de Dios como autor

    de la naturaleza]. 13. [Entre el Papa y los reyes es muy distinta la razn de su poder J.

  • 34 PRINCIPATt:S POLITICCS 11! I, 2

    1. Duo videntur esse pra::cipua fundamenta regis Iacobi, "' ut existimet reges non a populis, sed immediate a Deo suam haberc potestatem. Primum proponit, rcdarguendo Bellarminum et qu::cdam incommoda inferendo. Primum incommodum est, quia contraria sententia cst seditionuni fundamentum, factiosis ac rebel-libus avidissne" arripiendum. Quia si princeps a populo suam potestatem haberet, posset populus in princ'pem insurgcre, seque in libertarem vendicare, quandocunzque ipsi vidererur, nirnirum fretus eodem iure et potestate quam in regeni transtulit. Praesertim cum Bellarminus dicat populum nunquam ita suam potestateni in regein transferre, quin illanz sibi in habiru rerineat, ut in ccrris casibus eriam acru recipcre possit.

    Atque eodem modo inferre posset rex integrum esse subditis potestatcm principis restringere et leges eius abrogare et alia similia facere, qure superioris sunt potestatis. Nam si rex a po-pulo haber potestatem, ab illo semper pendet; ergo potcstas po-puli superior est; ergo potest omnia, qure intulimus, efficere. llla autem sunt absurda, nam seditionibus occasionem prrebent et principum potestatem enervant, ut severitatem et integritatem iustitire servare non valeant.

    2. Respondemus nullum ex his incommodis sequi ex reso-lutione sententiave proposita. Nam imprimis negamus ex ea oc-casionem rebellionum aut seditionum contra legitin1os principes populo dari. Nam postquam populus suam potestatem in regem transtulit, non potest iuste, eadem potestate fretus, suo arbitrio, seu quoties voluerit, se in libertatem vendicare. Nam si potestatem suam reg concessit, quam ille acceptavit, eo ipso rex dominium acquisivit; ergo quamvis rex habuerit a populo illud dominium pcr donationem vel contractum, non ideo licebit populo dominium illud regs auferre, nec libertatem suam iterum usurpare. Sicut particularis persona, qua:: sua:: libertati renunciavit et se in servum vendidit aut donavit, non potest postea suo arbitrio se a servitute eximere. Idem ergo est de persona fiera seu communitate, postquam se alicui principi

    Avidissime onrvpnb (ut in textu Iacobi)] audacissime C.

    ' ' RESPCESTA A LOS ARGUMEN'TOS DEL REY 34 1. Dos parecen ser los principales argumentos del rey Ja-

    cobo I 57 para creer que los reyes reciben su poder no del pueblo, sino directamente de Dios. Propone el primero arguyendo con-tra Belarmino y alegando algunos inconvenientes. El primer in-conveniente consiste en que la teora contraria es justificacin de rC'voluciones que haban de aprovechar con roda avidez rebeldes y facciosos. Porque si el prncipe recibe su poder del pueblo, podra este le'vanrarse contra el prncipe y reclaniar su libcrrad sienzprc que le pareciera, apelando narural111cnte al 1nismo derecho y poder que rraslad al rey. Sobre roda diciendo Belarniino que nunca el pueblo traslada al rey su poder, de forn1a que no lo conserve in habitu para que pueda, en delerminados casos, recuperarlo lambin actu.

    ~>\simismo podra alegar el rey que tendran derecho los sb-ditos a limitar el poder del prncipe, abrogar sus leyes y hacer otras cosas similares que son propias del gobernante. Porque si el rey recibe su poder del pueblo, depender siempre de l; el poder del pueblo ser superior; y, en consecuencia, podr hacer todo lo que hemos alegado. Pues bien, esto es absurdo, ya que da ocasin a rebeliones, debilita el poder de los gobernantes, de suerte que no tendr autoridad para mantener el rigor y la integridad de la justicia.

    2. Nuestra respuesta es que ninguno de estos inconvenien-tes se sigue de la doctrina o tesis expuesta. Negamos en primer lu-gar que se d al pueblo ocasin de rebeliones o sediciones contra los legtimos gobernantes. Porque una vez que el pueblo traslad su poder al rey, ya no puede legtimamente el pueblo, apelando a dicho poder, reclamar su libertad a capricho o siempre que se le antoje. Porque si ha concedido su poder al rey, y ste lo ha acep-tado, por esto mismo el rey ha adquirido el dominio. Por consi-guiente, aunque el rey haya recibido del pueblo este dominio me-diante donacin o contrato, el pueblo ya no puede quitar al rey este derecho ni reclamar otra ycz su propia libertad. De la misma manera que la persona privada que ha renunciado a su libertad y se ha vendido o dado como siervo, no puede despus librarse a su antojo de la esclavitud, as tampoco puede hacerlo una persona

    57 lAconus, cf. supra in nota n. 35.

  • 35 PRINCIPATUS POLITJCLS III 3, 4

    plene subiecit. Item postquam populus suam potestatem regi contulit, iam se illa privavit; ergo non potest illa fretus iuste in regem insurgere, quia nitetur potestate quam non habet, et ita non erit usus iustus, sed usurpatio potestatis.

    3. Quod vero Bellarminus 58 ex Navarro 59 d.ixit populum nunquam ita suam potestatem in principem transferre, quin ean1 in habitu retineat, ut ea in certis casibus uti possit, neque con-trarium est, neque fundamentum populis praebet ad se pro libito in libertatem vendicandum. Quia Bellarminus non simpliciter dixit retinere populum potestatem in habitu, ad quoscumque nf'tus pro libito, et quoties velit exercendos, sed cum magna limitatione et circumspectione dixit, in certis casibus, etc. Qui casus intelli-gendi sunt, vel iuxta conditiones prioris contractus, vel iuxta exigentiam naturalis iustite, nam pacta et conventa iusta ser-vanda sunt.

    Et ideo si populus transtulit potestatem in regem, reservando eam sibi pro aliquibus gravioribus causis aut negotiis, in eis licite poterit illa uti, et ius suum conservare. Oportebit autem ut de tali iure, vel antiquis et certis instrumentis, vel immemorabili consuetudine sufficienter constet. Et eadem ratione, si rex iustam suam potestatem in tyrannidem vertcret, illa in manifestam civi-tatis perniciem abutendo, posset populus naturali potestate ad se defendendum uti; hac enim nunquam se privavit. Extra hos vero, et similes casus, nunquam licet populo a legitimo rege sua potestate fretus deficere, et ita cessat omnis seditionis funda-mentum aut occasio.

    4. Atque eadem ratione non licet populo semel subiecto

    iiS BELLAR.l\1INlJS, Recognitio operu1n III. De !aicis: Apologia pp. 125. 126, ubi de Navarro.

    MI MARTI~US DE AZPILCUET,, (Dr. NA\'ARRUS), Relectio de iudiciis, No-tabilc 3, n. 101: Tametsi satis memini Iacobum Almaynum dicere in cap. 15, col. I 1 de suprema potestate Ecclesiae et latius in vcsperiis, Rcgnum non esse regis: oh idque non possc communitatem ab se penitus illam abdicare. Neque oblitus fuerim felicis illius dici, quo id in longe frcquentissimo stu-diosorun1 et eruditorum conventu, non sine magno applausu defendimus Salmanticre in illis prrealtis conclusionibus, qua:: super capite Quce in eccle-

    ' ~:

    RESPUESTA A LOS ARGC.\.lENTOS DEL REY 35'

    colectiva o comunidad, una vez que se ha sometido plenamente a un prncipe. Adems, si un pueblo ha entregado su poder a un rey, el poder deja efectivamente de pertenecerle. Por consiguiente [el pueblo], ya no puede, invocando el poder que ha dejado de pertenecerle, levantarse legtimamente contra el rey; no habra entonces uso legtimo, sino abuso de poder.

    3. Lo que dijo Belarmino 58 , tomndolo de Martn de ,.\z-pilcueta ~9, que el pueblo nunca transmite su poder al prncipe sin conservarlo in habilu, de manera que no pueda hacer uso de l en determinados casos, no va contra nuestra tesis ni da justifi-cacin a los pueblos para reclamar, a capricho, su libertad. No dijo simplemente el cardenal Belarmino que el pueblo conserva el poder in habitu para cualquier clase de acros a capricho y cuan-tas veces se le antoje repetirlos, sino que con muchas limitaciones y reservas dijo en deterrninados casos, etc. Estos casos hay que en-tenderlos de acuerdo con las condiciones del primer contrato o de las exigencias de la justicia natural, pues los pactos y convenios justos hay que cumplirlos.

    Por tanto, si el pueblo al transmitir el poder al rey se ha re-servado este [poder] para algunos casos y asuntos ms graves, en-tonces puede hacer lcitamente uso de l y conservar su derecho. Con todo ser necesario que este derecho conste suficientemente por antiguos y seguros documentos o por costumbre inmemorial. Por esta misma razn podra el pueblo hacer uso del derecho na-tural a la propia defensa, si el rey cambiara en tirana su legtimo poder, abusando de l para ruina manifiesta del Estado; porque a este derecho nunca ha renunciado [el pueblo]. Fuera de estos casos y otros parecidos, nunca podr el pueblo apelando a su poder, rebelarse contra el rey legtimo. Desaparece as el motivo o la oca-sin de toda sublevacin.

    4. Pues bien, por esta razn no tiene derecho el pueblo, una

    siarurn, de constitut, anno 1528 dcfcndimus primas omnium, quas unquant cathedrarii defendcrc ibi cceperunt ex instituto illustrissimi D. D. Pctri Pa-checo, tune visitatoris, et reformatoris illius Academire vigilantissimi, nunc autem episcopi Montesx sivc Gcnensis et Cardinalis~. t\dduntur nnn1ina assistcntium ad disputationem. Cf. alia supra in nota 4_6.

  • PRIN"CIPATL'S POLITICUS 111 4, 5

    potestatem regis magis restringere, quam in prima translatione seu conventione restricta fuit, quia id non permittit lex illa ius-titi~, qure docet legitima pacta servanda esse, et donationem absolutam semel valide factflm revocari non posse, neque in totum, neque ex parte, et maxime quando onerosa fuit. Imo nec leges principis iustas potest populus sua potestate nixus abrogare, sed solum tacita vel expresso eiusdem principis consensu fretus, ut Divus Thomas supra docuit, et nos alib latius dixi-mus. 60

    Unde non est simpliciter verum regem pendere in sua pote-state a populo, etiamsi ab ipso eam acceperit, quia poterit pendere in fieri, ut aiunt, et pastea non pendere in conservari, si plene et absolute illam accepit. Quocirca, postquam rex legitime consti-tutus est, supremam habet potestatem in his omnibus, ad qua:: illam accepit, etiamsi a populo illam habuerit, quia lex iustitiae hoc exigit, ut declaravimus.

    5. Secundo loco inducir rex 61 exempla Saulis et David, qui non a populo, ut Bellnrminus 62 contendit, sed a Deo in1-mediate prinripatum acceperunt. Quod specialiter cie Sauie confirmat, quia per sortes nutu divino electos est, quod dicit esse signum certum potestatis immediate a Deo acceptre. Quod et suadet exemplo electionis Matthire, de quo inde scimus aposto-licam dignitatem immediate a Deo accepisse, quia per sortes ad illam elcctus est, Actorum r, [23-26).

    Respondemus, circa excmpla Saulis et David, in utramque partero disputari posse, an illl duo rcges a Deo vel a populo immediate acceperint potestatem; neutrum enim aperte ex Scrip-tura sacra colligitur. Nam licet ex eadem Scriptura certo constet utriusque personam divino nutu, \'oluntate ac revelatione fuisse in regem designatam, non tamen inde sequitur Deum etiam immediate illis potestatem dedisse; hrec enim duo diversa sunt, et ex uno non recte aliud colligitur. Nam sicut Deus interdum

    60 St:..\REZ, De legibus VII, c. 18: An consuetudo lcgcm humanam abro-gare possit>). Cap. 19: An talis abrogatio exccptionem vel extensionem adn1it-tat, ubi citat D. Thomam I II, 97, 3 supra allegatum in nota 4.

    '

    ~t

    RESPL'"ESTA A LOS ARGU.l\lENTOS DEL REY

    vez sometido, a limitar el poder del rey ms de lo que se limit en el momento de la primera traslacin o pacto. No lo permite aque-lla lev de la justicia segn la cual deben observarse los pactos le-gtiro"os, y no puede revocarse en todo o en parte una donacin absoluta despus de haber sido hecha vlidamente; sobre todo cuando fue onerosa. Tampoco puede el pueblo, apelando a su po-der, abrogar leyes justas del rey, sino slo con el consentimiento tcito o expreso del mismo soberano. Es doctrina de Santo Toms que nosotros hemos expuesto ms ampliamente en otro lugar 60

    De aqu se concluye que no es absolutamente cierto que el rey dependa del pueblo en [el ejercicio de] su poder, por ms que haya recibido su poder del pueblo. Podr depender [del pueblo] en lo tocante a su consecucin, in fieri, como dicen; pero una vez que lo ha recibido de manera plena y absoluta es independiente en su po-sesin. Por tanto, una vez que ha sido proclamado legtimamen-te rey tiene el poder supremo en todas aquellas cosas para las cuales lo ha recibido, aunque lo haya recibido del pueblo. As lo exige la ley de la justicia, como hemos explicado.

    5. En segundo lugar aduce el rey 61 los ejemplos de Sal y DaYid, los cuales no recibieron el poder del pueblo, como defiende Belarmino 62, sino directamente de Dios. Lo asegura especialmente de Sal, que fue elegido a suertes por voluntad de Dios. Dice que esto es prueba segura de haber recibido el poder directamente de Dios. Lo demuestra tambin con el ejemplo de la eleccin de Maras, del que sabemos que recibi directamente de Dios la dig-nidad apostlica, pues se le eligi a suertes para ella.

    Sobre estos ejemplos de Sal y David nuestra respuesta es que son discutibles las dos interpretaciones de si estos dos reyes recibieron su poder directamente de Dios o si la recibieron del put:blo. Ninguna de las dos se deduce con claridad de la Sagrada Escritura. Pues aunque conste con certeza por la misma Escritura que ror orden, voluntad y rcYelacin de Dios fue designada para rey la persona de estos, sin embargo, no se sigue de aqu que Dios le~ haya concedido tambin directamente el poder. Son dos cosas

    i;t L\COBCS, cf. supra in nota n. 35. 1 ~2 BELLAR\U:-.:cs, Recognilio operum III q. De laicis: Apologia pp. 125. 126.

    J s

  • 37 PRI:'.\'CIPATUS POLlTICUS 111 6

    concedit hominibus facultatcm dcsignandi personam cui daturus cst ipse immediate potestatem, ita e converso Deus potuit sihi reservare potcstatem designandi personam, cui populus darct imn1eJiate potestatem.

    6. Atque ita in facto illorum regum contigisse satis verisi-militer coniectat Cardinalis Rcllarminus, 63 ex verbis Deutero-nomii 17, [14-15]: Cum ingressus fueris terran1, qttani Dominus Deus tuus dabir tibi, et possederis ea1n, lzabilaverisque in illa, et dixcris: Constirua1n super nie Regen1, sicut lzabent vnznes pcr circuirunz nariones, eum constitues, quem Dotninus Deus tuus e!egerit de nunzcro fratruni ruorum; non poteris alterius gentis hominenz rcgcnz facere, qui non sit frarer ruus. In quibus verbis duo tanquam distincta ponuntur, scilicet eligere eum qui fu tu rus est rcx, et constituere eum regem; et illud prius reservar sibi Deus, secundum autem populo concedit seu relinquit, ut patet ex illis verbis: Eu111 consri-rues, quem Donzinus Deus tune elegerit, et ex cap. 28, [36], ibi: Ducet te Dominus, et regem tuutn, quem constitueris super te, in gentcrn qua1n ignoras, etc.

    Constituere autem regem, non significar tantum petere regem, sicut postea ille populus petiit, r Regum 8, [4-21]; sed significar facerc regem. Tum quia ita exponitur in dicto cap. 17 Deutero-nomii, [15], ibi: 1'.lon poteris alterius gentis /1ominen1 regeni facere; tum ctiam quia ibidem prrecipitur populus constituere regem eum quem Deus elegisset; petitio autem regis non poterat essc particularis personre electa: a Deo, nam pra:cessit tcilcm elec