Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΑΠΑΝΤΗΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΤΗΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ

ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γrsquo ΛΥΚΕΙΟΥ Φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και

απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΠΡΩΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης Όνειρο στο κύμα

Η τελευταία χρονιά που ήμην ακόμη φυσικός άνθρωπος ήτον το

θέρος εκείνο του έτους 187 Ήμην ωραίος έφηβος καστανόμαλλος βο‐σκός κι έβοσκα τας αίγας της Μονής του Ευαγγελισμού εις τα όρη τα παραθαλάσσια τrsquo ανερχόμενα αποτόμως δια κρημνώδους ακτής ύπερθεν του Κράτους του Βορρά και του πελάγους Όλον το κατάμερον εκείνο το καλούμενον Ξάρμενο από τα πλοία τα οποία κατέπλεον ξάρμενα ή ξυλάρμενα εξωθούμενα από τας τρικυμίας ήτον ιδικόν μου

Η πετρώδης απότομος ακτή μου η Πλατάνα ο Μέγας Γιαλός το Κλήμα έβλεπε προς τον Καικίαν και ήτον αναπεπταμένη προς τον Βορράν Εφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δύο τούτους ανέμους οι οποίοι ανέμιζαν τα μαλλιά μου και τα έκαμναν να είναι σγουρά όπως οι θάμνοι κι αι αγριελαίαι τας οποίας εκύρτωναν με το ακούραστον φύσημά των με το αιώνιον της πνοής των φραγγέλιον

Όλα εκείνα ήσαν ιδικά μου Οι λόγγοι αι φάραγγες αι κοιλάδες όλος ο αιγιαλός και τα βουνά Το χωράφι ήτον του γεωργού μόνον εις τας ημέρας που ήρχετο να οργώση ή να σπείρη κι έκαμνε τρις το σημείον του Σταυρού κι έλεγεν laquoΕις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος σπέρνω αυτό το χωράφι για να φάνε όλοι οι ξένοι κι οι διαβάτες και τα πετεινά τrsquo ουρανού και να πάρω κι εγώ τον κόπο μουraquo

Εγώ χωρίς ποτέ να οργώσω ή να σπείρω το εθέριζα εν μέρει Εμιμούμην τους πεινασμένους μαθητάς του Σωτήρος κι έβαλλα εις έφαρμογήν τας διατάξεις του Δευτερονομίου χωρίς να τας γνωρίζω

Της πτωχής χήρας ήτον η άμπελος μόνον εις τας ώρας που ήρχετο η ιδία δια να θειαφίση νrsquo αργολογήση να γεμίση ένα καλάθι σταφύλια ή να τρύγηση αν έμενε τίποτε δια τρύγημα Όλον τον άλλον καιρόν ήτον κτήμα ιδικόν μου

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Μόνους αντιζήλους εις την νομήν και την κάρπωσιν ταύτην είχα

τους μισθωτούς της δημαρχίας τους αγροφύλακας οι οποίοι επί τη προ‐φάσει ότι εφύλαγαν τα περιβόλια του κόσμου εννοούσαν να εκλέγουν αυτοί τας καλλιτέρας οπώρας Αυτοί πράγματι δεν μου ήθελαν το καλό Ήσαν τρομεροί ανταγωνισταί διrsquo εμέ

Το κυρίως κατάμερόν μου ήτον υψηλότερα έξω της ακτίνος των ελαιώνων και αμπέλων εγώ όμως συχνά επατούσα τα σύνορα Εκεί παραπάνω ανάμεσα εις δύο φάραγγας και τρεις κορυφάς πλήρεις αγρίων θάμνων χόρτου και χαμοκλάδων έβοσκα τα γίδια του Μοναστη‐ρίου Ήμην laquoπαραγυιόςraquo αντί μισθού πέντε δραχμών το μήνα τας οποίας ακολούθως μου ηύξησαν εις έξ Σιμά εις τον μισθόν τούτον το Μοναστήρι μου έδιδε και φασκιές δια τσαρούχια και άφθονα μαύρα ψωμία ή πίττες καθώς τα ωνόμαζαν οι καλόγηροι

Μόνον διαρκή γείτονα όταν κατηρχόμην κάτω εις την άκρην της περιοχής μου είχα τον κυρ Μόσχον ένα μικρόν άρχοντα λίαν ιδιότροπον Ο κυρ Μόσχος εκατοίκει εις την εξοχήν εις έναν ωραίον μικρόν πύργον μαζί με την ανεψιάν του την Μοσχούλαν την οποίαν είχεν υιοθετήσει επειδή ήτο χηρευμένος και άτεκνος Την είχε προσλάβει πλησίον του μο‐νογενή ορφανήν εκ κοιλίας μητρός και την ηγάπα ως να ήτο θυγάτηρ του

Ο κυρ Μόσχος είχεν αποκτήσει περιουσίαν εις επιχειρήσεις και ταξείδια Έχων εκτεταμένον κτήμα εις την θέσιν εκείνην έπεισε μερικούς πτωχούς γείτονας να του πωλήσουν τους αγρούς των ηγόρασεν ούτω ο‐χτώ ή δέκα συνεχόμενα χωράφια τα περιετοιχισεν όλα ομού και απετέλεσεν εν μέγα δια τον τόπον μας κτήμα με πολλών εκατοντάδων στρεμμάτων έκτασιν Ο περίβολος δια να κτισθή εστοίχισε πολλά ίσως περισσότερα ή όσα ήξιζε το κτήμα∙ αλλά δεν τον έμελλε διrsquo αυτά τον κυρ Μόσχον θέλοντα να έχη χωριστόν οιονεί βασίλειον διrsquo εαυτόν και δια την ανεψιάν του

Έκτισεν εις την άκρην πυργοειδή υψηλόν οικίσκον με δυο πατώ‐ματα εκαθάρισε και περιεμάζευσε τους εσκορπισμένους κρουνούς του νερού ήνοιξε και πηγάδι προς κατασκευήν μαγγάνου δια το πότισμα Διήρεσε το κτήμα εις τέσσερα μερη∙ εις άμπελον ελαιώνα αγροκήπιον με πλήθος οπωροφόρων δένδρων και κήπους με αιμασιάς ή μποστάνια Εγκατεστάθη εκεί κι έζη διαρκώς εις την εξοχήν σπανίως κατερχόμενος εις την πολίχνην Το κτήμα ήτον παρά το χείλος τής θαλάσσης κι ενώ ο επάνω τοίχος έφθανεν ως την κορυφήν του μικρού βουνού ο κάτω τοίχος με σφοδρόν βορράν πνέοντα σχεδόν εβρέχετο από το κύμα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α Χαρακτηριστικό γνώρισμα των έργων του Παπαδιαμάντη μεταξύ άλλων αποτελεί και το γεγονός ότι η έμφαση δίνεται περισσότερο στον εξωτερικό χώρο παρά στον εσωτερικό Με αφορμή το απόσπασμα που σας δίνεται να σχολιάσετε το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό τεκμηριώνο‐ντας την απάντησή σας με κατάλληλα παραδείγματα [ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη διακρίνονται από πλούτο εκφραστι‐κών μέσων Να εντοπίσετε δύο σημεία του αποσπάσματος στα οποία χρησιμοποιείται η αντίθεση και να σχολιάσετε τη λειτουργία της

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Κ Στεργιόπουλος παρατηρεί πως ο Παπαδιαμάντης laquoμε βάση την ηθογραφία ανοίγεται προς πολλές κατευθύνσεις ανακατεύοντας τα ηθογραφικά στοιχεία άλλοτε με στοιχεία κοινωνικά άλλοτε με ψυχογρα‐φικά δημιουργώντας ένα θαυμαστό κράμα όπου οι λυρικές και ποιητικές προεκτάσεις εναλλάσσονται με τους ρεαλιστικούς τόνουςraquo Συμφωνείτε με την άποψη αυτή Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΗ τελευταία χρονιά του έτους 187raquo Με βάση το πιο πάνω χωρίο να σχολιάσετε το επίθετο laquoφυσικόςraquo και την ιδιαίτερη σημασία που αποκτά στο διήγημα [ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Δ Να συγκρίνετε τα δύο αποσπάσματα των διηγημάτων του Παπαδιαμά‐τη εξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο ο συγγραφέας παρουσιάζει τους ήρωές του [ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης Τrsquo αγνάντεμα

Επάνω στον βράχον της ερήμου ακτής από παλαιούς λησμονημέ‐

νους χρόνους το εξωκκλήσι της Παναγίας της Κατευοδώτρας Όλον τον χειμώνα παπάς δεν ήρχετο να το λειτουργήση Ο βορράς μαίνεται και βρυχάται ανά το πέλαγος το απλωμένον μαυρογάλανον και βαθύ το κύμα λυσσά και αφρίζει εναντίον του βράχου Κι ο βράχος υψώνει την γην

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του γίγας ακλόνητος στοιχειό ριζωμένο βαθειά στην γην και το ερημοκ‐κλήσι λευκόν και γλαρόν ως φωλιά θαλασσαετού στεφανώνει την κορυφήν του

Όλον τον χρόνον παπάς δεν εφαίνετο και καλόγηρος δεν ήρχετο να δοξολογήση Μόνον την ημέραν των Φώτων κατέβαινεν από το ύψος του βραχώδους βουνού από το λευκόν μοναστηράκι του Αγίου Χαραλάμπους σεβάσμιος με φτερουγίζοντα κάτασπρα μαλλιά και κυματίζοντα βαθειά γένεια ένας γέρων ιερεύς laquoως νεοττός της άνω κοιλιάς των Αγγέλωνraquo ίνα λειτουργήση το παλαιόν λησμονημένον ερημοκκλήσι Εκεί ήρχοντο τρεις ndash τέσσαρες βοσκοί βουνίσιοι αλειτούργητοι αλιβάνιστοι ήρχοντο με τις φαμίλιες των τις ανέβγαλτες και άπραχτες με τα βοσκόπουλά των τrsquo αχτένιστα και άνιφτα που δεν είξευραν να κάνουν το σταυρό τους δια να αγιασθούν και να λειτουργηθούν εκεί‐ και εις την απόλυσιν της λειτουργίας ο γηραιός παπάς με τους πτερυγίζοντας βοστρύχους εις το φύσημα του βορρά και την βαθείαν κυμαινομένην γενειάδα κατέβαινε κάτω τον μέγαν απλωτόν αιγιαλόν ανάμεσα εις αγρίους θαλασσοπλή‐κτους χους δια να φωτίση κι αγιάση τα αφώτιστα κύματα

Τον άλλον καιρόν ήρχοντο συνήθως την άνοιξιν γυναίκες ναυτι‐κών και θυγατέρες κάτω από την χώραν με σκοπόν νrsquo ανάψουν τα καν‐δήλια και να παρακαλέσουν την Παναγίαν την Κατευοδώτριαν να οδήγη‐ση και κατευοδώση τους θαλασσοδαρμένους συζύγους και τους πατέρας των Ωραίες κοπέλλες με υποκάμισα κόκκινα μεταξωτά με τραχηλιές ψηλοκεντημένες με τους χυτούς βραχίονας και τα στήθη τα γλαφυρά ήρχοντο να ικετεύσουν δια τα αδελφάκια των που εθαλασσοπνίγοντο διrsquo αυτάς δια να τις φέρουν προικιά από την Πόλιν στολίδια από την Βενετιάν κειμήλια από την Αλεξάνδρειαν laquoΠάντα να rsquoρχωνται πάντα να φέρνουνraquo Βοϊδάκια λογικά που ώργωναν αντί της ξηράς την θάλασσαν φρόνιμα όπως τα δυο εκείνα τέκνα της ιερείας της Δήμητρος τα μακαρισθέντα Νεαραί γυναίκες ρεμβάζουσαι και μητέρες συλλογισμένοι ήρχοντο δια να καθίσουν και αγναντέψουν

ΠΡΩΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα των έργων του Παπαδιαμάντη είναι η έμφαση που δίνεται περισσοτερο στον εξωτερικό χώρο παρά στον εσωτερικό Συγκεκριμένα παρατηρούμε ότι ο τόπος όπου διαδραματίζο‐νται οι ιστορίες του Παπαδιαμάντη με άλλα λόγια το σκηνικό μέσα στο οποίο ξετυλίγεται η δράση των διηγημάτων του είναι κατά πρώτο βέβαια λόγο ο τόπος της γεννήσεώς του η Σκιάθος laquoνησί ελληνικόraquo αλλά και η Αθήνα δεύτερή του πατρίδα όπου έζησε laquoυπέρ το ήμισυ της ζωής τουraquo

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τη Σκιάθο ο Παπαδιαμάντης την περιγράφει από κάθε δυνατή

πλευρά και με τόσο πιστό και αναπαραστατικό τρόπο ώστε ο αναγνώ‐στης του να μπορεί εύκολα να ταυτίσει το σκηνικό πολλών διηγημάτων με τα πραγματικά σκιαθίτικα τοπία Τα τελευταία παρουσιάζονται στο κείμενο άλλοτε πανοραμικά από ένα υψηλότερο ή μακρύτερο σημείο θέασης και άλλοτε με μεγεθυντική και σχεδόν φωτογραφική εστίαση σε χαρακτηριστικές λεπτομέρειες Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελεί η περιγραφή του περιβάλλοντος όπου ζούσε ο νεαρός βοσκός το οποίο περιγράφεται με εκπληκτική περιγραφική δεινότητα Δίνεται η τοπιογρα‐φία της περιοχής στην οποία υπήρχαν βουνά βουνοκορφές και λόγγοι φαράγγια και κοιλάδες και από την άλλη ο γιαλός η πετρώδης ακτή το χείλος της θαλάσσης και το πέλαγος Αναφέρονται επίσης τοπωνύμια της περιοχής (της Σκιάθου) όπως η Πλατάνα ο Μέγας Γιαλός το Κλήμα (laquoΗ πετρώδης απότομος ακτή μου η Πλατάνα ο Μέγας Γιαλός το Κλήμα έβλεπε προς τον Καικίαν και ήτον αναπεπταμένη προς τον Βορράνraquo)

Κάθε τι από τους εξωτερικούς αλλά και τους εσωτερικούς σκιαθίτι‐κους τόπους και χώρους αξιοποιείται από τον συγγραφέα για τις διαφορε‐τικές κάθε φορά σκηνογραφικές ανάγκες του διηγήματος καθώς και όλα τα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα και τα ονόματά τους το λιμάνι και το χωριό τα νησάκια και οι όρμοι οι αμμουδιές και οι βράχοι τα βουνά και οι ρεματιές (laquoΟι λόγγοι αι φάραγγες αι κοιλάδες όλος ο αιγιαλός και τα βουνάraquo) τα μοναστήρια και τα ξωκκλήσια τα σπίτια τα μαγαζιά του λιμανιού και οι ταβέρνες τα κοιμητήρια και οι καλύβες των βοσκών οι κήποι και οι σπηλιές

Στο απόσπασμα που μας δίνεται εξάλλου διακρίνει κανείς περι‐γραφές της ποικιλίας της χλωρίδας με τους άγριους θάμνους και τις αγρι‐ελιές αλλά και με τις καλλιέργειες τα χωράφια και τα μποστάνια τους ελαιώνες τα αμπέλια κτλ Ακόμα και μερικά φυσικά φαινόμενα περιγρά‐φονται όπως ο άνεμος και η τρικυμία (laquoεξωθούμενα από τας τρικυμίαςraquo laquoμε τους δύο τούτους ανέμους οι οποίοι ανέμιζαν τα μαλλιά μουraquo) Ειδικά η θάλασσα στοιχείο αναπόσπαστο του νησιού και της ζωής των κατοίκων του είναι επίμονα και με ποικίλους τρόπους παρούσα (laquoτου πελάγουςraquo laquoτο κτήμα ήτον παρά το χείλος της θαλάσσηςraquo)

Κοντά στα φυσικά στοιχεία την εικόνα συμπληρώνουν και κάποιες εργασίες των γεωργών όπως το όργωμα η σπορά το θειάφισμα το βλαστολόγημα ο τρύγος καθώς και μερικά πρόσωπα που ζουν και κινούνται στο χώρο (γεωργοί αγροφύλακες κ ά)

Είναι σημαντικό επίσης να αναφέρουμε ότι ακόμα κι ο εσωτερικός κόσμος ο οποίος δεν περιγράφεται με τέτοια έμφαση προκύπτει από τον εξωτερικό Ο Παπαδιαμάντης βλέπει τη φύση με το έμπειρο μάτι του ανθρώπου της υπαίθρου Ακόμα και οι τύποι των έργων του μας γίνονται

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

πιο γνώριμοι από τα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά Ενδεικτικό παρά‐δειγμα στο απόσπασμα αποτελεί η περιγραφή κάποιων εξωτερικών χαρα‐κτηριστικών του βοσκού (laquoΉμην ωραίος έφηβος καστανόμαλλος βοσκόςraquo)

Ο έξω κόσμος του Παπαδιαμάντη παρουσιάζεται συμβολοποιη‐μένος και αποκτά βάθος η ύλη από τη μια πλευρά και το μυστήριό της από την άλλη Η φύση του πλούσια και ζωντανή αποτελεί την προβολή του εσωτερικού του κόσμου πάνω στη φύση ή καθρέφτισμα του φυσικού του κόσμου μέσα του Γνωρίζουμε άλλωστε ότι για τον Παπαδιαμάντη ακέραιος είναι μόνο ο φυσικός κόσμος όπως εκείνος τον έζησε στα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στη Σκιάθο Έμεινε ακέραιος γιατί ακέραιος ήταν τότε και ο κόσμος ο δικός του Από εκεί και οι αδιάκοπες περιγραφές το περιγραφικό του πάθος όπως παρατηρεί ο Στεργιόπου‐λος Β1 Τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη διακρίνονται για τον πλούτο των εκφραστικών τους μέσων στοιχείο που καταδεικνύεται και από το συγκε‐κριμένο απόσπασμα Παρομοιώσεις και μεταφορές κυριαρχούν στο από‐σπασμα προσδίδοντας ιδιαίτερη λογοτεχνική χάρη Αξιοπρόσεκτο εκφρα‐στικό μέσο αποτελεί και η αντίθεση η οποία μάλιστα εξυπηρετεί και συγκεκριμένη λειτουργία

Ειδικότερα στις τελευταίες παραγράφους του αποσπάσματος με την περιγραφή του κυρ Μόσχου περνάμε από την αναφορά ανώνυμων προσώπων στην ονομαστική και πληρέστερη παρουσίαση προσώπων με περισσότερες πληροφορίες Επιπλέον από την περιγραφή ανοιχτών χώ‐ρων στην παρουσίαση ενός χώρου περιγραφόμενου με φροντίδα ενός χώρου απρόσιτου του κτήματος του κυρ Μόσχου

Μεταξύ άλλων στοιχείων που δίνονται για το πρόσωπο αυτό δηλώνεται και η οικονομική και κοινωνική του κατάσταση (laquoμικρόν άρχονταraquo) ο οποίος είχε ένα τεράστιο παραθαλάσσιο κτήμα με αμπελώ‐να οπωροφόρα κάθε λογής καλλιέργειες Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την οικονομική κατάσταση των απλών χωρικών που ζουν και κινούνται στον ίδιο τόπο (laquoτου γεωργούraquo laquoτης πτωχής χήραςraquo)

Οι αντιθέσεις αυτές έχουν στόχο να υποδηλώσουν τη διαφορά ανάμεσα στον πλούσιο άρχοντα και στους φτωχούς χωρικούς της υπαίθρου αλλά και την κοινωνική και οικονομική διαφορά ανάμεσα στον ίδιο τον αφηγητή και στη Μοσχούλα την ανιψιά του πλούσιου θείου που γίνεται έτσι πιο απόμακρη Έχει επομένως δικαιωθεί η άποψη ότι με την αναφορά στον πλούσιο κυρ Μόσχο από τη μια και σε κάποιους αγρότες από την άλλη με την πληροφορία ότι ζει σε ένα απέραντο κι απρόσιτο κτήμα την απομόνωσή του από όλους και τις παρανομίες των αγροφυλά‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

κων ο συγγραφέας προβάλλει τη διαφορά ανάμεσα στον πλούτο και την φτώχεια Επιπλέον προβάλλονται οι διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα σε πλούσιους και σε φτωχούς καθώς επίσης και οι αυθαιρεσίες των οργάνων του νόμου Β2 Ο Παπαδιαμάντης ξεκινώντας από την ηθογραφία επεκτείνεται σε πολλές κατευθύνσεις όπως η ανάμειξη στοιχείων κοινωνικών με ηθογραφικά Όλα τούτα συντίθενται σε διηγήματα που τα χαρακτηρίζουν οι λυρικές και ποιητικές προεκτάσεις οι οποίες εναλλάσσονται με το ρεαλισμό Με αφορμή το απόσπασμα που μας δίνεται είναι σκόπιμο να διακρίνουμε τέτοιου είδους στοιχεία που επιβεβαιώνουν τη θέση αυτή

Στο απόσπασμα που εξετάζουμε συγκεκριμένα τα γεγονότα της αφήγησης του παρελθόντος του αφηγητή τοποθετούνται σε ένα συγκε‐κριμένο κοινωνικό πλαίσιο και μας αφήνουν να διακρίνουμε έναν κοινωνικό προβληματισμό ο οποίος βέβαια δε φτάνει στα όρια της καταγγελίας Έτσι ο συγγραφέας αναφέρεται από τη μια στον πλούσιο κυρ Μόσχο αλλά και σε κάποιους φτωχούς αγρότες ή στο απέραντο και απρόσιτο κτήμα του που περικλεινόταν από πέτρινο περίβολο Ακόμα στην απομόνωσή του από τον υπόλοιπο κόσμο αφού δεν πήγαινε συχνά στην κωμόπολη και ήθελε να ζει σε ξεχωριστό βασίλειο και από την άλλη πλευρά στις παρανομίες των αγροφυλάκων

Άλλοτε πάλι όπως παρατηρούν μελετητές προβάλλονται στοιχεία ψυχογραφικά δοσμένα επίσης από τον Παπαδιαμάντη με βάση πάντα την ηθογραφία Στο δοθέν απόσπασμα λόγου χάριν μέσα από τις εκτενείς περιγραφές του φυσικού τοπίου της υπαίθρου στοιχείο που διακρίνει την ηθογραφία δίνεται η κατάσταση απόλυτης ευτυχίας και ξεγνοιασιάς του νεαρού βοσκού Προβάλλεται έντονα ο στενός δεσμός σχεδόν η ταύτιση του βοσκού με τη φύση και η αγάπη του γιrsquo αυτή Αυτό το βλέπουμε από συγκεκριμένα χωρία όπως στη φράση laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δύο τούτους ανέμουςraquo Όμως πέρα από το δεσμό με τη φύση υπάρχει κάτι πιο σημαντικό που τονίζεται σε πολλά σημεία της αφήγησης και είναι η κυριαρχία που αισθάνεται ο ίδιος πάνω στη φύση (ιδιαίτερα στην περιοχή της laquoδικαιοδοσίαςraquo του) και η απόλυτη ελευθερία που νιώθει μέσα σrsquo αυτό το περιβάλλον (laquoτο κατάμερον εκείνο ήτον ιδικόν μουraquo laquoόλα εκείνα ήσαν ιδικά μουraquo laquoη άμπελος ήτον κτήμα ιδικόν μουraquo) Η ελευθερία αυτή γίνεται πράξη με την ανεξέλεγκτη laquoνομήraquo και laquoκάρπωσηraquo των προϊόντων των ξένων χωραφιών και αμπελώνων Όλα αυτά προκύπτουν μέσα από την ηθογρα‐φία την πιστή απεικόνιση της ζωής των ηθών και εθίμων της ελληνικής υπαίθρου

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Οι ρεαλιστικοί εξάλλου τόνοι που διακρίνουμε στο απόσπασμα

γίνονται εμφανείς από τα πρόσωπα των έργων του που είναι καθημερι‐νοί άνθρωποι συχνά υπαρκτά πρόσωπα όπως ο γεωργός η φτωχή χήρα οι αγροφύλακες οι μοναχοί και άλλοι Επίσης οι χώροι κατονομάζονται ο Μέγας Γιαλός η Πλατάνα και άλλοι Οι laquoμύθοιraquo στα διηγήματα είναι ιστορίες της ζωής Ο Παπαδιαμάντης παρουσιάζοντας στα σκιαθίτικα διηγήματά του τη ζωή της μικρής κοινωνίας του τόπου του διαγράφει με πολλές λεπτομέρειες τη φτώχεια των ανθρώπων την αθλιότητα της μίζερης ζωής τους την απομόνωσή τους τις σκληρές συνθήκες της εργασίας τους την αγριότητα του σκιαθίτικου χειμώνα

Σrsquo αυτά οι κριτικοί έχουν παρατηρήσει μια ποιητική και μια λυρική διάθεση γνωρίσματα που έχουν τη βάση τους στη θητεία του στο ρομαντισμό στη θρησκευτικότητά του στα ανεκπλήρωτα πάθη του και στη νοσταλγία για τη χαμένη αθωότητά του Τόσο οι ποιητικές όσο και οι λυρικές προεκτάσεις είναι έκδηλες στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo και ιδιαίτερα στο απόσπασμα που μας δίνεται Σχήματα λόγου όπως παρομοιώσεις laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δύο τούτους ανέμους έκαμναν να είναι σγουρά (τα μαλλιά μου) όπως οι θάμνοι κι αι αγριελαίαιraquo laquoτην ηγάπα ως να ήτο θυγάτηρ τουraquo αλλά και μεταφορές laquoμε το αιώνιον της πνοής των φραγγέλιον παρά το χείλος της θαλάσσηςraquo κάνουν αισθητή την ποιητική δυνατότητα του συγγραφέα

Τέλος στην ενότητα περιγράφεται με λεπτομέρειες ο χώρος του βοσκού το laquoκατάμερόν τουraquo και το μεγάλο κτήμα του κυρ Μόσχου (ο χώρος της Μοσχούλας) Μέσα στην περιγραφή δίνονται πολλές εικόνες από τις οποίες ξεχωρίζουν δύο για την κίνηση και το λυρισμό τους η εικόνα των μαλλιών του βοσκού που ανέμιζαν και η εικόνα με την οποία παρομοιάζονται τα μαλλιά εκείνη των θάμνων και των αγριελιών που λύγιζαν με το φύσημα των ανέμων laquoτας οποίας εκύρτωναν (οι δύο άνεμοι) με το ακούραστον φύσημά των με το αιώνιον της πνοής των φραγγέλιονraquo Δίκαια επομένως υποστηρίζεται από τον Κ Στεργιόπουλο πως ο Παπα‐διαμάντης με βάση την ηθογραφία ανοίγεται προς πολλές κατευθύνσεις ανακατεύοντας τα ηθογραφικά στοιχεία άλλοτε με στοιχεία κοινωνικά και άλλοτε με ψυχογραφικά δημιουργώντας ένα θαυμαστό κράμα όπου οι λυρικές και ποιητικές προεκτάσεις εναλλάσσονται με τους ρεαλιστι‐κούς τόνους Γ Ο αφηγητής δηλώνει ότι το καλοκαίρι του έτους 187 ήταν η τελευταία χρονιά που laquoήμην ακόμη φυσικός άνθρωποςraquo Ο προσδιορισμός laquoφυσι‐κόςraquo εκφράζει τον άνθρωπο που ζει μέσα στη φύση Εδώ λανθάνει η αγάπη του νεαρού βοσκού για τη φύση αλλά και η φυσιολατρία του Παπαδιαμάντη που καταφάσκει στη ζωή μέσα στη φύση η οποία με την

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

απλότητα και την αθωότητά της βοηθάει τον άνθρωπο να πλησιάσει πιο κοντά στο Θεό Ο στενός δεσμός σχεδόν η ταύτιση του βοσκού με τη φύση και η αγάπη του γιrsquo αυτή φαίνεται καθαρά και παρακάτω στη φράση laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δυο τούτους ανέμουςraquo αλλά και σε άλλα χωρία του αποσπάσματος

Όμως πέρα από το δεσμό με τη φύση υπάρχει κάτι πιο σημαντικό που τονίζεται σε πολλά σημεία της αφήγησης η κυριαρχία που αισθάνε‐ται ο ίδιος πάνω στη φύση ιδιαίτερα στην περιοχή της laquoδικαιοδοσίαςraquo του και η απόλυτη ελευθερία που νιώθει μέσα σrsquo αυτό το περιβάλλον laquoτο κατάμερόν εκείνο ήτον ιδικόν μου όλα εκείνα ήσαν ιδικά μου η άμπελος ήτον κτήμα ιδικόν μουraquo

Η σχέση λοιπόν του αφηγητή με τη φύση είναι άρρηκτη είναι σχέση ταυτότητας Χαρακτηριστικά παρατηρεί ο Ελύτης ότι ο τρόπος που παρατηρεί ο Παπαδιαμάντης τη φύση συνιστά ένα είδος θρησκείας Ο έξω κόσμος του Παπαδιαμάντη παρουσιάζεται συμβολοποιημένος και αποκτά βάθος η ύλη από τη μια πλευρά και το μυστήριό της από την άλλη Η φύση του πλούσια και ζωντανή αποτελεί την προβολή του εσωτερικού του κόσμου πάνω στη φύση ή καθρέφτισμα του φυσικού του κόσμου μέσα του Για τον Παπαδιαμάντη ακέραιος είναι μόνο ο φυσικός κόσμος όπως εκείνος τον έζησε στα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στη Σκιάθο Έμεινε ακέραιος γιατί ακέραιος ήταν τότε και ο κόσμος ο δικός του

Πιο συγκεκριμένα το φυσικό στοιχείο παραμένει ακέραιο και αναλλοίωτο επειδή είναι δημιούργημα του Θεού που δεν υφίσταται καμιά φθορά από τον πειρασμό Ο Παπαδιαμάντης λοιπόν ξαναβρίσκει στη φύση στον αναλλοίωτο αυτό κόσμο ότι έχει αλλοιωθεί μέσα του Συνδυάζει και συμφιλιώνει το χριστιανικό με το παγανιστικό στοιχείο Μάλιστα ο Κυριάκος Πλησής παρατηρεί ότι η σχέση του Παπαδιαμάντη με τη φύση δεν είναι μονάχα αισθητική αλλά κυρίως ηθική Θεωρείται όπως έχει ήδη επισημανθεί ο συγγραφέας του ανοιχτού χώρου Τοποθετεί τα δρώμενα στον ανοιχτό χώρο τη φύση Φύση και άνθρωπος αλληλεξαρ‐τώνται και αλληλοεπηρεάζονται Η φύση είναι εκείνη που καθορίζει τα δρώμενα αλλά και τα δρώμενα επενεργούν στο ήθος της φύσης Έτσι ο άνθρωπος δεν μπορεί να ξεκόψει από τη φύση χωρίς σοβαρές συνέπειες Αν ξεκόψει το αντίτιμο είναι η φθορά του και η αλλοτρίωση Ο άνθρωπος όσο μένει laquoφυσικόςraquo όσο βρίσκεται σε συνεχή διάλογο και σχέση με τη φύση είναι αθώος Αν χαθεί η αθωότητα αυτή χάνεται και η επικοινωνία του με το Θεό Η φύση λοιπόν έχει άμεση σχέση και με το θρησκευτικό στοιχείο εκπροσωπεί τον κόσμο του πνεύματος και της αθωότητας τον κόσμο του εξαγνισμού

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Και τα δυο αποσπάσματα από το διηγήματα του Παπαδιαμάντη μεταξύ άλλων παρουσιάζουν τον τρόπο που κινούνται και δρουν πρόσωπα ήρωες που συνυπάρχουν με τους πρωταγωνιστές των διηγημά‐των αυτών

Όσον αφορά το laquorsquoΌνειρο στο κύμαraquo δευτερεύοντα πρόσωπα που συναντάμε είναι ο γεωργός που οργώνει το χωράφι του (laquoτου γεωργού μόνον τον κόπο μουraquo η laquoπτωχή χήραraquo οι μισθωτοί της δημαρχίας οι αγροφύλακες οι καλόγηροι της μονής του Ευαγγελισμού ο κυρ Μόσχος) Αντίστοιχα στο laquoΑγνάντεμαraquo έχουμε πάλι την παρουσίαση κάποιων προσώπων όπως ο laquoγέρων ιερεύςraquo οι βοσκοί τα παιδιά τους οι γυναίκες των ναυτικών και οι κόρες τους ωραίες κοπέλες με laquoυποκάμισα κόκκινα μεταξωτάraquo

Συγκρίνοντας τα δυο αυτά αποσπάσματα εντοπίζουμε κοινά στοιχεία ως προς τον τρόπο που παρουσιάζονται οι ήρωες αυτοί Όλα τα πρόσωπα και τα γεγονότα προέρχονται από την αντικειμενική πραγματι‐κότητα καθώς αυτή έχει περάσει στην ανάμνηση Ο ώριμος αφηγητής στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo αναπολεί το ευτυχισμένο παρελθόν στη φύση το οποίο αποτελείται από το φυσικό περιβάλλον και τα πρόσωπα που κινούνται σε αυτό Ο αφηγητής στο laquoΑγνάντεμαraquo από απόσταση πάλι παρουσιάζει τους ήρωες που κινούνται στο ίδιο με αυτόν περιβάλλον

Ο φτωχός γεωργός η χήρα οι καλόγεροι της Μονής στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo αλλά και ο παπάς οι βοσκοί οι κοπέλες στο laquoΑγνάντεμαraquo που κατευθύνονται στην εκκλησία της περιοχής είναι άνθρωποι που ζουν και κινούνται σε ένα άκρως ρεαλιστικό πραγματικό περιβάλλον κοντά στα πρωταγωνιστικά πρόσωπα και προέρχονται από το χώρο των αναμνήσε‐ων του αφηγητή Αυτό αποτελεί άλλο ένα κοινό στοιχείο του τρόπου που ο συγγραφέας παρουσιάζει τους ήρωές του Κατά κύριο λόγο τον κόσμο των διηγημάτων του Παπαδιαμάντη τον αποτελούν οι απλοϊκοί άνθρω‐ποι οι αγνοημένοι οι φτωχοί Αυτοί κινούνται είτε στη Σκιαθίτικη κοινω‐νία είτε στην Αθηναϊκή συνοικία Στην προκειμένη περίπτωση κινούνται στην επαρχιακή κοινωνία του νησιού

Αποτελούν κατά κάποιο τρόπο επίσης οι ήρωες στον Παπαδιαμά‐ντη σύμβολα αποκτούν μια καθολικότητα Παραδοσιακοί τύποι από την ελληνική πραγματικότητα κυριαρχούν στα έργα του Έχουμε έτσι τον παπά το ναυτικό την κόρη τον απλό χωρικό πρόσωπα που απαντώνται και στα δύο αποσπάσματα και είναι απλοί λαϊκοί τύποι ανθρώπων που κινούνται στην επαρχιακή κοινωνία της Σκιάθου

Παρά ταύτα μέσα στην αντικειμενικότητα τούτη περνά η προσωπι‐κή αίσθηση και συγκίνηση του συγγραφέα Αυτό μπορούμε να το διαπι‐στώσουμε και στα δύο αποσπάσματα καθώς μέσα από την παρουσίαση των ανθρώπων αυτών προβάλλονται σκέψεις συναισθήματα του ίδιου

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του συγγραφέα ή του αφηγητή όπως για παράδειγμα η αγανάκτησή του κι η οργή του για τους αγροφύλακες στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo ή ο θαυμασμός του για τις όμορφες κοπέλες στο laquoΑγνάντεμαraquo Υπάρχει κατά βάθος μέσα στο αντικείμενο η έκφραση του υποκειμένου η διάχυση της ατομικής του ψυχής όπως χαρακτηριστικά παρατηρούν μελετητές όπως ο Γ Θεμελής Τα πρόσωπα ενώ έχουν δική τους ρεαλιστικά δοσμένη υπόσταση και ανεξαρτησία είναι συνάμα και κατά κάποιο τρόπο laquoσύμβολαraquo του υποκειμένου Υπάρχει μια βαθύτερη σύμπτωση ή συμφω‐νία ανάμεσα στο συγγραφέα και στα πλάσματά του Έχουν τις ιδέες του τις αντιλήψεις του τη νοοτροπία του το πάθος του την πίστη τη μελαγ‐χολία την αδράνεια όλο τον ιδιότυπο ψυχικό πλούτο του σαν να είναι άλλες τόσες περιπτώσεις αποχρώσεων του προσώπου του

Μια άλλη σημαντική παρατήρηση σχετικά με τον τρόπο παρουσία‐σης των ηρώων του Παπαδιαμάντη αποτελεί το γεγονός ότι δίνεται προ‐τεραιότητα στη γυναικεία παρουσία Στο έργο του κυριαρχεί η μορφή της γυναίκας Ο τύπος του κοριτσιού από τη μια ο τύπος της γριάς από την άλλη Και στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo έχουμε τη φτωχή χήρα από τη μια τη νέα Μοσχούλα από την άλλη αλλά και στο laquoΑγνάντεμαraquo η γυναικεία φιγούρα είναι έντονη στους δευτερεύοντες αυτούς χαρακτήρες Ο τύπος της κόρης της νέας αντιπροσωπεύει την υποταγή και εγκαρτέρηση στοιχεία καθαρά χριστιανικά Οι κοπέλες οι γυναίκες οι αδελφές των ναυτικών οι κόρες τους απευθύνονται στην Παναγία για βοήθεια και κατευόδωση των ναυτικών που έχουν στην οικογένειά τους Οι άντρες από την άλλη πλευρά δεν είναι πολλοί στα έργα του ως κυρίαρχοι τύποι δεν εμβαθύνει ο Παπαδιαμάντης σε αυτούς Οι κυριότεροι τύποι ανδρών είναι ο βοσκός ο ναυτικός ο κληρικός ο γέροντας πρόσωπα που απαντώ‐νται και στα δύο αποσπάσματα

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Κωνσταντίνος Καβάφης Μελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή∙ 595 μ Χ

Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως που κάπως ξέρεις από φάρμακα νάρκης του άλγους δοκιμές εν Φαντασία και Λόγω

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι mdash Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως που κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγή

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Κωνσταντίνος Καβάφης ανήκει λογοτεχνικά στη γενιά του 1880 στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή ωστόσο ακολουθεί διαφορετικό δρόμο στην ποίηση κάτι που τον τοποθετεί στο μεταίχμιο μεταξύ παραδοσιακής και νεότερης ποίησης ενώ έχει χαρακτηριστεί laquoγενάρχης της σύγχρονης ποίησηςraquo Από ποια στοιχεία του ποιήματος επιβεβαιώνεται αυτό [ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 α Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Τι εξυπηρετεί η εναλλαγή αυτή από άποψη περιεχομένου β Να χαρακτηρίσετε τη γλώσσα και το ύφος του ποιητή αναφερόμενοι σε συγκεκριμένα στοιχεία του ποιήματος [ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Β2 laquoΕίναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo Να σχολιάσετε το στίχο από άποψη δομής και περιεχομένου [ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Γ Έχει επισημανθεί για τον Καβάφη ότι laquoη ποίηση είναι γιrsquo αυτόν μια υψηλή παρηγοριά που κατευνάζει το άλγος της φθοράς με τη μνημονική αναδρομήraquo (Σωτήρης Τριβιζάς laquoΜελαγχολία του Ιάσωνα Κλεάνδρουraquo Τομές αρ 77 ndash 78 Οκτ ndash Νοέμ 1981 σ 48 ndash 49) Να εξετάσετε κατά πόσο επαληθεύεται η άποψη αυτή στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Δ Στηριζόμενοι από τη μια στο ποίημα του Καβάφη κι από την άλλη στο ποίημα του Μίμνερμου που ακολουθεί να σχολιάσετε πώς παρουσιάζεται στους δύο ποιητές το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Τα νιάτα φεύγουν γρήγορα Κι εμείς όπως τα φύλλα που γεννάει η πολυανθισμένη εποχή της άνοιξης όταν ευθύς με τις ακτίνες του ήλιου αυξάνουν όμοιοι με αυτά για ελάχιστο χρόνο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

απrsquo τα λουλούδια της νιότης ευχαρίστηση νιώθουμε χωρίς να γνωρίσουμε απrsquo τους θεούς ούτε κακό ούτε καλό Αλλά οι Μοίρες έχουν σταθεί δίπλα μας μαύρες η μια κρατώντας το τέλος των πονεμένων γηρατειών και η άλλη του θανάτου Λίγο χρόνο διαρκεί της νιότης ο καρπός όσο διασκορπίζεται στη γη ο ήλιος Μα όταν πια προσπεράσει κι αυτό το όριο της ηλικίας καλύτερο είναι να πεθάνει κανείς αμέσως παρά να ζήσει˙ γιατί πολλά κακά μες στην ψυχή γεννιούνται˙ άλλοτε το σπίτι ταλαιπωρείται απrsquo τα βάσανα και της φτώχειας τrsquo αποτελέσματα είναι οδυνηρά κι άλλος πάλι στερείται από παιδιά και αυτά πάρα πολύ ποθώντας οδεύει κάτω απrsquo τη γη στον Άδη˙ Άλλος αρρώστια έχει που του φθείρει τη ζωή και κανείς δεν υπάρχει απrsquo τους ανθρώπους που πολλές συμφορές να μην του δίνει ο Δίας

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Καβάφης λογοτεχνικά ανήκει στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή και κυρίως στη laquoγενιά του 1880raquo όπου δεσπόζει η μορφή τού Κ Παλαμά Ωστόσο παρά την ηγετική φυσιογνωμία του Κ Παλαμά κανείς δεν απομακρύν‐θηκε περισσότερο από τη laquoβαριά σκιάraquo του όσο ο Καβάφης Εγκατεστημέ‐νος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση απορρίπτοντας τα καθιερωμένα

Πιο συγκεκριμένα ο Κ Καβάφης απέδωσε με ρεαλισμό το νεότερο άνθρωπο που χαρακτηρίζεται από το αίσθημα της ανίας την αντιηρωική στάση στα εθνικά καλέσματα και κυρίως από το αίσθημα της τραγικής μοναξιάς Αυτό γίνεται έκδηλο από το ποίημα που εξετάζουμε αν αναλογιστούμε ότι αναφέρεται στο πέρασμα της νιότης στην καταφυγή στην ποίηση για παρηγοριά από τη θλίψη και τη μοναξιά που επέρχεται με τα γεράματα

Αλλά και από μορφολογική άποψη το ποίημα είναι χαλαρό κι όχι αυστηρό όσον αφορά το μέτρο και τη φόρμα Παράλληλα ο Καβάφης ως νεωτεριστής στρέφεται προς την πεζολογία κάτι που αποδεικνύεται και από το συγκεκριμένο ποίημα Ο στίχος σε κάποια σημεία αποκτά πεζολογικό ύφος όπως laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακα τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη πού κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγήraquo

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Παράλληλα ένα άλλο χαρακτηριστικό του ποιητή που τον καθιστά laquoγενάρχη της σύγχρονης ποίησηςraquo είναι ότι καταφέρνει και καταλύει τις χρονικές συμβάσεις Ειδικά ο τίτλος του ποιήματος με την εκτενή του έκταση αφενός με την αναφορά σε κάποιο δήθεν υπαρκτό πρόσωπο που είναι ποιητής κι αφετέρου με τον τυχαίο χρονικό προσδιορισμό καταργεί κάθε χρονική σύμβαση Ο αναγνώστης έτσι εκλαμβάνει το ποίημα ως ένα έργο του οποίου το θέμα είναι διαχρονικό και καθολικό Η ατομική μοίρα των προσώπων (ιστορικά ndash ψευδοϊστορικά) έχει διαχρονικές προεκτάσεις

Επιπλέον ο Καβάφης χρησιμοποιεί την ειρωνεία κάτι που παρατη‐ρείται και στο δοθέν ποίημα όπου η ειρωνεία του καταντά αυτοσαρ‐κασμός αφού ταυτίζεται με τον ψευδοϊστορικό ποιητή του και αν δεν αναποδογυρίζει πλήρως το νόημα του ποιήματος μετριάζει αρκετά την επιθυμητή λύτρωση Οι λέξεις laquoκάπωςraquo laquoδοκιμέςraquo laquoγια λίγοraquo και η διπλή σημασία της λέξης laquoΛόγοςraquo οδηγούν αργά αλλά βασανιστικά το ποίημα στη σφαίρα της απαισιοδοξίας Επίσης δημιουργείται έντεχνα και ένα κλίμα ασφυξίας και αδιεξόδου που συνάδει με γενικότερα χαρακτηρι‐στικά της σύγχρονης ποίησης όπως επισημάναμε ήδη

Εγκατεστημένος λοιπόν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου αυτός ο ιδιότυπος ποιητής ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση και εγκαινιάζει τη νεότερη ποίηση στοιχείο που τον κατέστησε laquoγενάρχηraquo της όπως παρατήρησαν μελετητές του Β1 α) Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Αρχικά το αrsquo ενικό πρόσωπο (laquoμουraquo laquoδεν έχωraquo ) φορτίζει το ποίημα σε δραματικότητα και αισθητική συγκίνηση Μελετητές έχουν παρατηρήσει ότι η αφήγηση γίνεται laquoεκ των έσωraquo και εστιάζεται στο προσωπικό δράμα με τη χρήση του πρώτου ενικού προσώπου Δεν κρατά καμία αισθητική απόσταση και αντικειμενικότητα οδηγώντας στο συναισθηματισμό και στην προσωπική στην οδυνηρή εξομολόγηση μιας ατομικής δραματικής κρίσης

Από την άλλη πλευρά έχουμε και δεύτερο ενικό πρόσωπο (laquoσεraquo laquoξέρειςraquo) που διαπλέκεται με το πρώτο πρόσωπο Το δεύτερο πρόσωπο (laquoεις σε hellip Τέχνη της Ποιήσεωςraquo) δημιουργείται για να φτάσει ο ποιητής στην ιδιότυπή του υποβολή Η σύζευξη πρώτου και δεύτερου προσώπου τέλος δημιουργεί μια ισορροπία μεταξύ της διανοητικότητας και της τρυφερής συγκίνησης Έτσι το ποίημα αποφεύγει την παγίδα του ρηχού συναισθηματισμού και της φτηνής αισθηματολογίας όπως χαρακτηρι‐στικά έχει παρατηρήσει και ο Π Μπήαν Επιπλέον φορτίζεται η επικοι‐νωνία του ποιητή με την Τέχνη του μέσα από ένα φανταστικό διάλογο που στην ουσία είναι εσωτερικός μονόλογος Παράλληλα προσδίδεται στην επικοινωνία αυτή θεατρικότητα Η ποίηση του Κ Καβάφη γίνεται

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

laquoπροσωποποιητικήraquo δηλαδή οι έννοιες φορούν προσωπεία γίνονται ήρω‐ες του οράματος Το ποίημα κερδίζει σε ζωντάνια αμεσότητα και δραματι‐κότητα β) Η γλώσσα του Κ Καβάφη είναι ένα αδιάλυτο κράμα δημοτικής και καθαρεύουσας Θεωρείται ότι χρησιμοποιεί μια ιδιότυπη Αλεξανδρινή δημοτική με λόγιους και πολίτικους τύπους Πολλές φορές συναντάμε λέξεις καθημερινές αντιποιητικές έτσι ώστε ο τόνος να είναι πεζολογι‐κός Αυτό μπορούμε να το παρατηρήσουμε και στο ποίημα (laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου laquoποιητού εν Κομμαγηνή∙raquo) αφού οι τύποι που κυρι‐αρχούν στον τίτλο ανήκουν στη λόγια γλώσσα Επίσης laquoτα φάρμακαraquo laquoμαχαίριraquo είναι λέξεις καθημερινές αντιποιητικές που προσδίδουν πεζο‐λογικό τόνο

Όσον αφορά το ύφος του ποιητή παρατηρούμε ότι είναι διαυγές σαφές με ακρίβεια στη διατύπωση Τα νοήματα προκύπτουν ξεκάθαρα ενώ τα εκφραστικά μέσα (προσωποποιήσεις laquoΤέχνη της Ποιήσεωςraquo laquoΦαντασίαraquo laquoΛόγωraquo μεταφορές laquoφρικτό μαχαίριraquo laquoνάρκης του άλγουςraquo υπερβατό laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo σχήμα υπαλλαγής laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσδίδουν ζωντάνια κι αμεσότητα Παράλληλα παρατηρούμε μια λεπτή ειρωνεία όπως στο στίχο laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακαraquo που τονίζει τον απαισιόδοξο τόνο του την υπαρξιακή αγωνία του Β2 Ο στίχος αυτός φέρει το θεματικό βάρος του ποιήματος ενώ συγχρόνως δομικά έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Αρχικά ο ποιητής επισημαίνει ότι η φθορά που επέρχεται με το χρόνο είναι πληγή από φριχτό μαχαίρι Ο πόνος δηλαδή που συνεπάγονται τα γεράματα παρομοιάζονται με την πληγή που προκαλεί ένα μαχαίρι Η πληγή είναι φριχτή γιατί είναι από τη μια πλευρά εξωτερική Έχουμε αναφορά στις σωματικές αλλαγές όπως στις ρυτίδες και τη σωματική φθορά Από την άλλη πλευρά η πληγή θεωρεί‐ται και εσωτερική καθώς έχουμε αναφορά σε ψυχολογικές διεργασίες που φέρνουν οι σωματικές αλλαγές όπως η αγωνία η ανασφάλεια η μελαγχολία

Δομικά ο στίχος αυτός έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Επανα‐λαμβάνεται σε δύο καίρια σημεία του ποιήματος κι επιτείνει νοηματικά την έμφαση που δίνεται στον πόνο του ποιητή για την επερχόμενη φθορά του χρόνου Η επανάληψη του δεύτερου στίχου τη δεύτερη φορά έχει μια ιδιαίτερη διαφορά την παύλα (‐) Ο Σεφέρης πρόσεξε πρώτος την τάση αυτή του ποιητή ενώ μίλησε και για laquoσπασμένη στιχουργική του Καβάφηraquo για στίχους δηλαδή οι οποίοι είναι γεμάτοι από συγκοπές ή εγκοπές που προσδίδουν ένα είδος σιωπής στο ρυθμό του ποιητή Η σιωπή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του Κ Καβάφη αποτελεί έκφραση της απόγνωσής του του δραματικού του τόνου ενώ παράλληλα δίνει αφορμή για στοχασμό και προβληματι‐σμό του αναγνώστη για θέματα διαχρονικά και καθολικά όπως η φθορά του χρόνου το εφήμερο της ανθρώπινης νιότης

Τέλος η επανάληψη του στίχου αυτού εξυπηρετεί τη μετάβαση από τη μια στροφή του ποιήματος στην άλλη και το σχήμα υπαλλαγής (laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσθέτει αισθητικό αποτέλεσμα Γ Η ποίηση για τον Καβάφη είναι ένα είδος παρηγοριάς που έχει τη δυνατότητα να κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά από τον Σ Τριβιζά

Το ποίημα laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγη‐νή∙ 595 μ Χraquo αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα επαλήθευσης της παραπά‐νω άποψης Αρχικά ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδε‐χτεί τα γηρατειά με απάθεια Υπερευαίσθητος μπροστά στη φθορά του χρόνου εκφράζει την υπαρξιακή αγωνία του Πληγώνεται και σπαράζει από το δέρμα του που ρυτιδώνεται χάνει το νεανικό του σφρίγος γίνεται πλαδαρό Η κινητική δραστηριότητά του μειώνεται οι ορμές και οι ερωτικές επιθυμίες κάμπτονται Πληγώνεται να βλέπει τις ρυτίδες του ενώ φοβάται το άσπρισμα των μαλλιών την εξασθένιση της όρασης που αποτελεί και το κυριότερο ποιητικό του εργαλείο Η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας χαρακτηρίζουν τον ήρωα που δεν έχει laquoεγκαρτέρησι καμιάraquo Προσπέφτει και προστρέχει στην Τέχνη για παρηγοριά και ίαση από τα ανυπόφερτα γηρατειά

Ο Κ Καβάφης λοιπόν βλέπει και την τέχνη ως ανακούφιση και κάθαρση σύμφωνα με την αριστοτελική θεωρία Η τέχνη μετουσιώνει την αποστροφή και τη φρίκη της ζωής μας όπως αυτό το ποίημα για τα γηρατειά σε αισθητικό καλλιτέχνημα προκαλώντας στον ποιητή την κάθαρση απέναντι στο ενοχλητικό του συναίσθημα Η Τέχνη του Κ Καβάφη είναι laquoδοκιμή νάρκης του άλγουςraquo δηλαδή απόπειρα κατευνα‐σμού καταπράυνσης του πόνου

Μάλιστα από πολύ νωρίς οι μελετητές του Κ Καβάφη επισήμαναν ότι όταν χρησιμοποιεί τη λέξη laquoΤέχνηraquo με κεφαλαίο laquoΤraquo εννοεί πάντα την ερωτική τέχνη τα ποιήματα με θέμα τον έρωτα Η καταφυγή του Κ Καβάφη στην τέχνη σχετίζεται με την ερωτική μνήμη Αυτό το νόημα έχει και το ρήμα laquoπροστρέχωraquo που σημαίνει ανατρέχω αφού ο ποιητής συντριμμένος από τη γήρανση του σώματος και την αναστολή των ερωτικών επιθυμιών καταφεύγει για παρηγοριά στις ερωτικές αναμνή‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

σεις του παρελθόντος που αποτελούν και τη δεξαμενή της ποίησής του στα ερωτικά ποιήματά του Αυτό αποδεικνύει πως η μνήμη αποτελεί τον τρόπο το μέσο να κατευνάσει τον πόνο που του προξενεί η επερχόμενη γήρανση Ο ποιητής ζητά από την τέχνη τη λύτρωση από τον πόνο της laquoφρικτής πληγήςraquo μέσα από τη φαντασία Άρα η μνημονική φαντασία στην εποχή του γήρατος και της φθοράς λειτουργεί ως αναπόληση ονειροπόληση των παλαιών ερωτικών στιγμών και ως η προσφιλέστερη πηγή της έμπνευσής του

Αυτό επιβεβαιώνεται και από το περιεχόμενο του ποιήματος ειδικά από το στίχο στον οποίο έχουμε αναφορά σε δύο έννοιες που προσωπο‐ποιεί και θεοποιεί ο ποιητής Τη Φαντασία και το Λόγο Η φαντασία είναι δημιουργική παράγει εσωτερικές εικόνες και τις μεταπλάθει Αποτελεί τη βασική προϋπόθεση της ωριμότητας στην καλλιτεχνική δημιουργία Παράλληλα είναι και μνημονική αφού οι εικόνες είναι πιστές αναπαρα‐στάσεις των αντικειμένων

Είναι λοιπόν κατανοητή η άποψη του μελετητή που υποστηρίζει ότι ο συγκεκριμένος ποιητής κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo Δ Θέμα του Καβαφικού ποιήματος είναι η προσφυγή του ποιητή στην τέχνη του προκειμένου να κατευνάσει τον πόνο του από τα γηρατειά που πλησιάζουν αλλά και η απελπισία του για την αδυναμία της ποίησης να παρηγορήσει τον πόνο του αυτό Θέμα αντίστοιχα του ποιήματος του Μίμνερμου είναι το γοργό πέρασμα της νιότης και ο ερχομός των άχαρων γηρατειών Ως προς το περιεχόμενο λοιπόν τα δύο αυτά ποιήματα έχουν περίπου κοινό θεματικό άξονα την επερχόμενη παρακμή και πτώση από την αδυσώπητη δύναμη του χρόνου και τα συναισθήματα που αυτή προκαλεί

Στο ποίημα του Καβάφη το θέμα αυτό προβάλλεται ποικιλοτρό‐πως Ο μακροσκελής τίτλος αρχικά δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αποστασιοποιηθεί από μια ατομική κατάσταση και να συλλάβει τον αιώνιο διαχρονικό χαρακτήρα του ποιήματος να προβληματιστεί και να ευαισθητοποιηθεί καθώς η γήρανση η φθορά η μοναξιά η απογοήτευση της κρίσιμης ηλικίας άφορα και τον ίδιο Η διαχρονικότητα του θέματος διαπερνά και το ποίημα του Μίμνερμου καθώς τα νιάτα που φεύγουν γρήγορα και το παράπονο για την παρακμή των γηρατειών είναι ένα θέμα που αγγίζει την ευαισθησία πολλών ποιητών Το καθολικό παράπο‐νο των γερόντων για τα νιάτα που έφυγαν τόσο γρήγορα όπως και η νοσταλγία για την εποχή της νεότητας που έχει περάσει εκφράζεται και

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

στη νεότερη και στην προγενέστερη λογοτεχνική παραγωγή όπως για παράδειγμα και στα δημοτικά τραγούδια

Το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης στον Καβάφη πέρα από τη διαχρονικότητα και την καθολικότητα που ενέχει προβάλλεται και μέσα από τα έντονα συναισθήματα του ποιητή Ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδεχτεί τα γηρατειά με απάθεια και πληγώνεται επειδή χάνει το νεανικό του σφρίγος Τα συναισθήματα που τον διακατέ‐χουν είναι η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας (laquoΔεν έχω εγκαρτέρησι καμιάraquo) Κάτι ανάλογο παρατηρούμε και στον Μίμνερμο αφού και σε αυτό το ποίημα έχουμε κλιμάκωση των συναισθημάτων Στην αρχή έκδηλη πίκρα για το εφήμερο της ζωής των ανθρώπων ύστερα βαθιά μελαγχολία για το γρήγορο και ανεπίστρεπτο πέρασμα της νεότητας και τέλος θλίψη για το κατάντημα του ανθρώπου κατά την περίοδο των γηρατειών Η νιότη με τον ψυχολογικό νόμο της αντίθεσης φέρνει στο μυαλό τα γεράματα και τις δυσάρεστες συνέπειές τους

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι ποιητές παρουσιάζουν το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης είναι τα διάφορα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούν Ο Καβάφης χρησιμοποιεί τη μεταφορά laquoφρικτό μαχαίριraquo που με την επανάληψή της σε δυο καίρια σημεία του ποιήματος αναδεικνύει εντονότερα τη δυσαρέσκεια που προκαλείται στον ποιητή από την επίθεση του χρόνου Το σχήμα υπαλλαγής εξάλλου laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo (αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προστίθεται για να φανεί και μορφικά ο πόνος του ανθρώπου που απειλείται από τον χρόνο Αλλά και η μεταφορά laquoνάρκης του άλγουςraquo εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό σε συνδυασμό με το υπερβατό (laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo)

Αντίστοιχα και ο Μίμνερμος χρησιμοποιεί διάφορα εκφραστικά μέσα για να προβάλει το ίδιο θέμα Οι άνθρωποι παρομοιάζονται με τα φύλλα των δέντρων η σύντομη περίοδος της εφηβείας παρομοιάζεται με τη λάμψη του ήλιου Οι Κήρες εμφανίζονται σαν δυο σκυθρωπές γυναίκες που ρυθμίζουν τα γεράματα και το θάνατο ndash τα δυο δεινά που χτυπούν όλους τους ανθρώπους η ηλικία της εφηβείας παρουσιάζεται σαν πρόσω‐πο που διαρκεί πολύ λίγο η ζωή του

Ο τόνος τέλος και των δύο ποιημάτων αποτελεί επίσης έναν τρόπο προβολής του εφήμερου της νεανικής ηλικίας αφού είναι και στα δυο ποιήματα νοσταλγικός και ευδιάκριτα απαισιόδοξος ενώ το ύφος σοβαρό και μελαγχολικό κάτι που προκύπτει από όλα όσα επισημάναμε

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Μανόλης Αναγνωστάκης Στον Νίκο Ε 1949

Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα

(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)

(Παρενθέσεις 1949)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά ποιητών Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης των ποιητών της γενιάς αυτής τα οποία απαντώνται και στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 Η δομή του ποιήματος έχει τέσσερις συγκεκριμένους αρμούς Να τους εντοπίσετε και να τους σχολιάσετε

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι laquoΟ χαρακτήρας της ποίησης του Ανα‐γνωστάκη είναι εξομολογητικός επεξεργάζεται μνήμες βιώματαraquo Επα‐ληθεύεται η παραπάνω άποψη από το ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquo(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)raquo Να σχολιάσετε τον παραπάνω στίχο και να αναφερθείτε στο λόγο για τον οποίο το ποίημα συγκαταλέγεται στα ποιήματα για την ποίηση

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25] Δ Το ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού εκφράζει την άποψη του ποιητή για το ρόλο της ποίησης Ποια είναι η αντίληψη αυτή και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται

Μιχάλης Κατσαρός Όταν

Όταν ακούω να μιλάν για τον καιρό όταν ακούω να μιλάνε για τον πόλεμο όταν ακούω σήμερα το Αιγαίο να γίνεται ποίηση να πλημμυρίζει τα σαλόνια όταν ακούω να υποψιάζονται τις ιδέες μου να τις ταχτοποιούν σε μια θυρίδα όταν ακούω σένα να μιλάς εγώ πάντα σωπαίνω Όταν ακούω κάποτε στα βέβαια αυτιά μου ήχους παράξενους ψίθυρους μακρινούς όταν ακούω σάλπιγγες και θούρια λόγους ατέλειωτους ύμνους και κρότους όταν ακούω να μιλούν για την ελευθερία για νόμους ευαγγέλια για μια ζωή με τάξη όταν ακούω να γελούν όταν ακούω πάλι να μιλούν εγώ πάντα σωπαίνω Μα κάποτε που η κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνή θrsquo ανοίξω το στόμα μου θα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτες στις ίδιες βρώμικες αυλές τα οπλοστάσια οι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Πάλι σας δίνω όραμα

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και μάλιστα στην καλούμενη κοινωνική ή πολιτική ή αντιστασιακή ποίηση Τα χαρα‐κτηριστικά της ποίησης της συγκεκριμένης γενιάς είναι ο συλλογικός χαρακτήρας αφού ταυτίζεται ο ποιητής με το λαό και εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στον εξωτερικό εχθρό ή την ανελεύθερη εξουσία τον αγωνιστικό και επαναστατικό τόνο στην ποίησή του τη συντροφικό‐τητα τη ρομαντική πίστη στο όραμα Οι αντιστασιακοί ποιητές προτιμούν το ρεαλιστικό αντίκρισμα της πραγματικότητας και προτάσσουν τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού

Επίσης χαρακτηριστικά των μεταπολεμικών ποιητών από άποψη κυρίως θεματικής αποτελούν το γεγονός ότι μειώνονται οι ηρωικοί τόνοι καταγράφεται η συμπόνια για το νεκρό αντίπαλο την πείνα τις εκτελέ‐σεις αλλά και αποχρωματίζονται κομματικά οι ήρωες Δηλώνεται ένα στοιχείο ndash έστω έμμεσο ndash αμφισβήτησης Αμφισβητείται η σκοπιμότητα της στρατευμένης τέχνης επιζητείται η αυτονομία της Τέχνης η ελεύθερη έκφραση και ο προβληματισμός πάνω σrsquo αυτήν χωρίς βέβαια να χάσει τον κοινωνικό της ρόλο Έτσι οι ποιητές αυτοί νιώθουν αδυναμία να παρακολουθήσουν με το έργο τους τις απαιτήσεις της εποχής βρίσκοντας μάλιστα μια γλώσσα που θα διασφάλιζε την επικοινωνία με το λαό χωρίς παράλληλα να υποβιβαστεί η αισθητική αξία του ποιητικού τους λόγου

Τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι εύκολο κανείς να διακρί‐νει και στο ποίημα του Αναγνωστάκη Αρχικά παρατηρούμε ότι ο ποιη‐τής ταυτίζεται με το λαό κι εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στην κατάπιεστική εξουσία του δυνάστη Αυτό είναι εμφανές από το όλο πνεύμα που διαπερνά το ποίημα Ο ποιητής με αφορμή ένα ατομικό βίωμα μέσα στις φοβερές φυλακές βαρυποινιτών του Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο) της Θεσσαλονίκης το 1949 αναφέρεται σε μια κατάσταση συλλογική που απασχολεί όλους σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου Η ζοφερή κατάσταση μάλιστα της εποχής του εμφυλίου αποτυπώνεται στο ποίημα με τις εικόνες των φίλων που φεύγουν και χάνονται τις μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους το κλάμα του παιδιού στην ερημιά τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός τις τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγο‐στεύει τα ξημερώματα εμπειρίες και βιώματα εφιαλτικά που ανάγονται σε συλλογικό επίπεδο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Άλλο στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό της πρώτης μεταπο‐

λεμικής γενιάς και απαντάται στο ποίημα του Αναγνωστάκη είναι η έντονη συντροφικότητα που προβάλλεται Ας μην παραβλέπουμε αρχικά τον τίτλο του ποιήματος Ο τίτλος προσδιορίζει τον αποδέκτη του ποιητικού μηνύματος και το χρόνο Πρέπει να σημειωθεί ότι ο laquoΝίκος Ε raquo είναι ο συναγωνιστής του ποιητή Νίκος Ευστρατιάδης Σε προφορική δήλωσή του ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέφερε ότι το ποίημα αφιερώ‐νεται στον πολιτικό του σύντροφο Νίκο Ευστρατιάδη Συνεπώς ο τίτλος είναι αφιέρωση προς ένα σύντροφο Αλλά και αναφορές στο ποίημα όπως laquoΦίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέραraquo κάνουν έκδηλο το πνεύμα συντροφικότητας

Τέλος άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος που αποδει‐κνύει την ένταξη του Αναγνωστάκη στην πρώτη μεταπολεμική γενιά είναι η ρομαντική πίστη στο όραμα στο χρέος του ποιητή Το στοιχείο αυτό γίνεται έντονο προς το τέλος του ποιήματος με τον παρένθετο στίχο ndash ρητορικό ερώτημα που εκφράζει το παραπάνω χρέος Στον καταληκτικό αυτό στίχο ο Αναγνωστάκης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβίασης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέ‐ωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Β1 Τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά αποτελούν τους δομικούς αρμούς του ποιήματος

Ειδικότερα με την αναφορά laquoΦίλοιraquo ο ποιητής αποδεικνύεται laquoφι‐λέταιροςraquo Προτάσσει την εικόνα και το αντίστοιχο θέμα της απώλειας των φίλων και των συντρόφων οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν στον πόλεμο είτε εκτελέστηκαν κατά τον εμφύλιο Οι μορφές των φίλων μένουν χα‐ραγμένες στη μνήμη του ποιητή αφού μοιράστηκε μαζί τους κοινές ιδέες και κοινούς αγώνες για την ελευθερία της χώρας και την εδραίωση της δημοκρατίας

Μετά την αναφορά στους νεκρούς ο ποιητής αναφέρεται στους ζωντανούς με τις laquoΦωνέςraquo Μακρινές φωνές ακούονται τη νύχτα φωνές που η αγωνία της ατέλειωτης νύχτας τους δίνει συγκεκριμένη μορφή Δύο οπτικοακουστικές εικόνες δίνουν το στίγμα της ζοφερής πραγματικότη‐τας Από τη μια πλευρά μια απελπισμένη μάνα τριγυρνά στους έρημους δρόμους φωνάζοντας απεγνωσμένα (αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της) κι από την άλλη ένα εγκαταλελειμμένο παιδί κλαίει χωρίς απάντηση καθώς κανείς δε βρίσκεται να το παρηγορήσει και να το προστατέψει

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Μόνους αντιζήλους εις την νομήν και την κάρπωσιν ταύτην είχα

τους μισθωτούς της δημαρχίας τους αγροφύλακας οι οποίοι επί τη προ‐φάσει ότι εφύλαγαν τα περιβόλια του κόσμου εννοούσαν να εκλέγουν αυτοί τας καλλιτέρας οπώρας Αυτοί πράγματι δεν μου ήθελαν το καλό Ήσαν τρομεροί ανταγωνισταί διrsquo εμέ

Το κυρίως κατάμερόν μου ήτον υψηλότερα έξω της ακτίνος των ελαιώνων και αμπέλων εγώ όμως συχνά επατούσα τα σύνορα Εκεί παραπάνω ανάμεσα εις δύο φάραγγας και τρεις κορυφάς πλήρεις αγρίων θάμνων χόρτου και χαμοκλάδων έβοσκα τα γίδια του Μοναστη‐ρίου Ήμην laquoπαραγυιόςraquo αντί μισθού πέντε δραχμών το μήνα τας οποίας ακολούθως μου ηύξησαν εις έξ Σιμά εις τον μισθόν τούτον το Μοναστήρι μου έδιδε και φασκιές δια τσαρούχια και άφθονα μαύρα ψωμία ή πίττες καθώς τα ωνόμαζαν οι καλόγηροι

Μόνον διαρκή γείτονα όταν κατηρχόμην κάτω εις την άκρην της περιοχής μου είχα τον κυρ Μόσχον ένα μικρόν άρχοντα λίαν ιδιότροπον Ο κυρ Μόσχος εκατοίκει εις την εξοχήν εις έναν ωραίον μικρόν πύργον μαζί με την ανεψιάν του την Μοσχούλαν την οποίαν είχεν υιοθετήσει επειδή ήτο χηρευμένος και άτεκνος Την είχε προσλάβει πλησίον του μο‐νογενή ορφανήν εκ κοιλίας μητρός και την ηγάπα ως να ήτο θυγάτηρ του

Ο κυρ Μόσχος είχεν αποκτήσει περιουσίαν εις επιχειρήσεις και ταξείδια Έχων εκτεταμένον κτήμα εις την θέσιν εκείνην έπεισε μερικούς πτωχούς γείτονας να του πωλήσουν τους αγρούς των ηγόρασεν ούτω ο‐χτώ ή δέκα συνεχόμενα χωράφια τα περιετοιχισεν όλα ομού και απετέλεσεν εν μέγα δια τον τόπον μας κτήμα με πολλών εκατοντάδων στρεμμάτων έκτασιν Ο περίβολος δια να κτισθή εστοίχισε πολλά ίσως περισσότερα ή όσα ήξιζε το κτήμα∙ αλλά δεν τον έμελλε διrsquo αυτά τον κυρ Μόσχον θέλοντα να έχη χωριστόν οιονεί βασίλειον διrsquo εαυτόν και δια την ανεψιάν του

Έκτισεν εις την άκρην πυργοειδή υψηλόν οικίσκον με δυο πατώ‐ματα εκαθάρισε και περιεμάζευσε τους εσκορπισμένους κρουνούς του νερού ήνοιξε και πηγάδι προς κατασκευήν μαγγάνου δια το πότισμα Διήρεσε το κτήμα εις τέσσερα μερη∙ εις άμπελον ελαιώνα αγροκήπιον με πλήθος οπωροφόρων δένδρων και κήπους με αιμασιάς ή μποστάνια Εγκατεστάθη εκεί κι έζη διαρκώς εις την εξοχήν σπανίως κατερχόμενος εις την πολίχνην Το κτήμα ήτον παρά το χείλος τής θαλάσσης κι ενώ ο επάνω τοίχος έφθανεν ως την κορυφήν του μικρού βουνού ο κάτω τοίχος με σφοδρόν βορράν πνέοντα σχεδόν εβρέχετο από το κύμα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α Χαρακτηριστικό γνώρισμα των έργων του Παπαδιαμάντη μεταξύ άλλων αποτελεί και το γεγονός ότι η έμφαση δίνεται περισσότερο στον εξωτερικό χώρο παρά στον εσωτερικό Με αφορμή το απόσπασμα που σας δίνεται να σχολιάσετε το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό τεκμηριώνο‐ντας την απάντησή σας με κατάλληλα παραδείγματα [ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη διακρίνονται από πλούτο εκφραστι‐κών μέσων Να εντοπίσετε δύο σημεία του αποσπάσματος στα οποία χρησιμοποιείται η αντίθεση και να σχολιάσετε τη λειτουργία της

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Κ Στεργιόπουλος παρατηρεί πως ο Παπαδιαμάντης laquoμε βάση την ηθογραφία ανοίγεται προς πολλές κατευθύνσεις ανακατεύοντας τα ηθογραφικά στοιχεία άλλοτε με στοιχεία κοινωνικά άλλοτε με ψυχογρα‐φικά δημιουργώντας ένα θαυμαστό κράμα όπου οι λυρικές και ποιητικές προεκτάσεις εναλλάσσονται με τους ρεαλιστικούς τόνουςraquo Συμφωνείτε με την άποψη αυτή Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΗ τελευταία χρονιά του έτους 187raquo Με βάση το πιο πάνω χωρίο να σχολιάσετε το επίθετο laquoφυσικόςraquo και την ιδιαίτερη σημασία που αποκτά στο διήγημα [ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Δ Να συγκρίνετε τα δύο αποσπάσματα των διηγημάτων του Παπαδιαμά‐τη εξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο ο συγγραφέας παρουσιάζει τους ήρωές του [ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης Τrsquo αγνάντεμα

Επάνω στον βράχον της ερήμου ακτής από παλαιούς λησμονημέ‐

νους χρόνους το εξωκκλήσι της Παναγίας της Κατευοδώτρας Όλον τον χειμώνα παπάς δεν ήρχετο να το λειτουργήση Ο βορράς μαίνεται και βρυχάται ανά το πέλαγος το απλωμένον μαυρογάλανον και βαθύ το κύμα λυσσά και αφρίζει εναντίον του βράχου Κι ο βράχος υψώνει την γην

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του γίγας ακλόνητος στοιχειό ριζωμένο βαθειά στην γην και το ερημοκ‐κλήσι λευκόν και γλαρόν ως φωλιά θαλασσαετού στεφανώνει την κορυφήν του

Όλον τον χρόνον παπάς δεν εφαίνετο και καλόγηρος δεν ήρχετο να δοξολογήση Μόνον την ημέραν των Φώτων κατέβαινεν από το ύψος του βραχώδους βουνού από το λευκόν μοναστηράκι του Αγίου Χαραλάμπους σεβάσμιος με φτερουγίζοντα κάτασπρα μαλλιά και κυματίζοντα βαθειά γένεια ένας γέρων ιερεύς laquoως νεοττός της άνω κοιλιάς των Αγγέλωνraquo ίνα λειτουργήση το παλαιόν λησμονημένον ερημοκκλήσι Εκεί ήρχοντο τρεις ndash τέσσαρες βοσκοί βουνίσιοι αλειτούργητοι αλιβάνιστοι ήρχοντο με τις φαμίλιες των τις ανέβγαλτες και άπραχτες με τα βοσκόπουλά των τrsquo αχτένιστα και άνιφτα που δεν είξευραν να κάνουν το σταυρό τους δια να αγιασθούν και να λειτουργηθούν εκεί‐ και εις την απόλυσιν της λειτουργίας ο γηραιός παπάς με τους πτερυγίζοντας βοστρύχους εις το φύσημα του βορρά και την βαθείαν κυμαινομένην γενειάδα κατέβαινε κάτω τον μέγαν απλωτόν αιγιαλόν ανάμεσα εις αγρίους θαλασσοπλή‐κτους χους δια να φωτίση κι αγιάση τα αφώτιστα κύματα

Τον άλλον καιρόν ήρχοντο συνήθως την άνοιξιν γυναίκες ναυτι‐κών και θυγατέρες κάτω από την χώραν με σκοπόν νrsquo ανάψουν τα καν‐δήλια και να παρακαλέσουν την Παναγίαν την Κατευοδώτριαν να οδήγη‐ση και κατευοδώση τους θαλασσοδαρμένους συζύγους και τους πατέρας των Ωραίες κοπέλλες με υποκάμισα κόκκινα μεταξωτά με τραχηλιές ψηλοκεντημένες με τους χυτούς βραχίονας και τα στήθη τα γλαφυρά ήρχοντο να ικετεύσουν δια τα αδελφάκια των που εθαλασσοπνίγοντο διrsquo αυτάς δια να τις φέρουν προικιά από την Πόλιν στολίδια από την Βενετιάν κειμήλια από την Αλεξάνδρειαν laquoΠάντα να rsquoρχωνται πάντα να φέρνουνraquo Βοϊδάκια λογικά που ώργωναν αντί της ξηράς την θάλασσαν φρόνιμα όπως τα δυο εκείνα τέκνα της ιερείας της Δήμητρος τα μακαρισθέντα Νεαραί γυναίκες ρεμβάζουσαι και μητέρες συλλογισμένοι ήρχοντο δια να καθίσουν και αγναντέψουν

ΠΡΩΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα των έργων του Παπαδιαμάντη είναι η έμφαση που δίνεται περισσοτερο στον εξωτερικό χώρο παρά στον εσωτερικό Συγκεκριμένα παρατηρούμε ότι ο τόπος όπου διαδραματίζο‐νται οι ιστορίες του Παπαδιαμάντη με άλλα λόγια το σκηνικό μέσα στο οποίο ξετυλίγεται η δράση των διηγημάτων του είναι κατά πρώτο βέβαια λόγο ο τόπος της γεννήσεώς του η Σκιάθος laquoνησί ελληνικόraquo αλλά και η Αθήνα δεύτερή του πατρίδα όπου έζησε laquoυπέρ το ήμισυ της ζωής τουraquo

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τη Σκιάθο ο Παπαδιαμάντης την περιγράφει από κάθε δυνατή

πλευρά και με τόσο πιστό και αναπαραστατικό τρόπο ώστε ο αναγνώ‐στης του να μπορεί εύκολα να ταυτίσει το σκηνικό πολλών διηγημάτων με τα πραγματικά σκιαθίτικα τοπία Τα τελευταία παρουσιάζονται στο κείμενο άλλοτε πανοραμικά από ένα υψηλότερο ή μακρύτερο σημείο θέασης και άλλοτε με μεγεθυντική και σχεδόν φωτογραφική εστίαση σε χαρακτηριστικές λεπτομέρειες Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελεί η περιγραφή του περιβάλλοντος όπου ζούσε ο νεαρός βοσκός το οποίο περιγράφεται με εκπληκτική περιγραφική δεινότητα Δίνεται η τοπιογρα‐φία της περιοχής στην οποία υπήρχαν βουνά βουνοκορφές και λόγγοι φαράγγια και κοιλάδες και από την άλλη ο γιαλός η πετρώδης ακτή το χείλος της θαλάσσης και το πέλαγος Αναφέρονται επίσης τοπωνύμια της περιοχής (της Σκιάθου) όπως η Πλατάνα ο Μέγας Γιαλός το Κλήμα (laquoΗ πετρώδης απότομος ακτή μου η Πλατάνα ο Μέγας Γιαλός το Κλήμα έβλεπε προς τον Καικίαν και ήτον αναπεπταμένη προς τον Βορράνraquo)

Κάθε τι από τους εξωτερικούς αλλά και τους εσωτερικούς σκιαθίτι‐κους τόπους και χώρους αξιοποιείται από τον συγγραφέα για τις διαφορε‐τικές κάθε φορά σκηνογραφικές ανάγκες του διηγήματος καθώς και όλα τα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα και τα ονόματά τους το λιμάνι και το χωριό τα νησάκια και οι όρμοι οι αμμουδιές και οι βράχοι τα βουνά και οι ρεματιές (laquoΟι λόγγοι αι φάραγγες αι κοιλάδες όλος ο αιγιαλός και τα βουνάraquo) τα μοναστήρια και τα ξωκκλήσια τα σπίτια τα μαγαζιά του λιμανιού και οι ταβέρνες τα κοιμητήρια και οι καλύβες των βοσκών οι κήποι και οι σπηλιές

Στο απόσπασμα που μας δίνεται εξάλλου διακρίνει κανείς περι‐γραφές της ποικιλίας της χλωρίδας με τους άγριους θάμνους και τις αγρι‐ελιές αλλά και με τις καλλιέργειες τα χωράφια και τα μποστάνια τους ελαιώνες τα αμπέλια κτλ Ακόμα και μερικά φυσικά φαινόμενα περιγρά‐φονται όπως ο άνεμος και η τρικυμία (laquoεξωθούμενα από τας τρικυμίαςraquo laquoμε τους δύο τούτους ανέμους οι οποίοι ανέμιζαν τα μαλλιά μουraquo) Ειδικά η θάλασσα στοιχείο αναπόσπαστο του νησιού και της ζωής των κατοίκων του είναι επίμονα και με ποικίλους τρόπους παρούσα (laquoτου πελάγουςraquo laquoτο κτήμα ήτον παρά το χείλος της θαλάσσηςraquo)

Κοντά στα φυσικά στοιχεία την εικόνα συμπληρώνουν και κάποιες εργασίες των γεωργών όπως το όργωμα η σπορά το θειάφισμα το βλαστολόγημα ο τρύγος καθώς και μερικά πρόσωπα που ζουν και κινούνται στο χώρο (γεωργοί αγροφύλακες κ ά)

Είναι σημαντικό επίσης να αναφέρουμε ότι ακόμα κι ο εσωτερικός κόσμος ο οποίος δεν περιγράφεται με τέτοια έμφαση προκύπτει από τον εξωτερικό Ο Παπαδιαμάντης βλέπει τη φύση με το έμπειρο μάτι του ανθρώπου της υπαίθρου Ακόμα και οι τύποι των έργων του μας γίνονται

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

πιο γνώριμοι από τα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά Ενδεικτικό παρά‐δειγμα στο απόσπασμα αποτελεί η περιγραφή κάποιων εξωτερικών χαρα‐κτηριστικών του βοσκού (laquoΉμην ωραίος έφηβος καστανόμαλλος βοσκόςraquo)

Ο έξω κόσμος του Παπαδιαμάντη παρουσιάζεται συμβολοποιη‐μένος και αποκτά βάθος η ύλη από τη μια πλευρά και το μυστήριό της από την άλλη Η φύση του πλούσια και ζωντανή αποτελεί την προβολή του εσωτερικού του κόσμου πάνω στη φύση ή καθρέφτισμα του φυσικού του κόσμου μέσα του Γνωρίζουμε άλλωστε ότι για τον Παπαδιαμάντη ακέραιος είναι μόνο ο φυσικός κόσμος όπως εκείνος τον έζησε στα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στη Σκιάθο Έμεινε ακέραιος γιατί ακέραιος ήταν τότε και ο κόσμος ο δικός του Από εκεί και οι αδιάκοπες περιγραφές το περιγραφικό του πάθος όπως παρατηρεί ο Στεργιόπου‐λος Β1 Τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη διακρίνονται για τον πλούτο των εκφραστικών τους μέσων στοιχείο που καταδεικνύεται και από το συγκε‐κριμένο απόσπασμα Παρομοιώσεις και μεταφορές κυριαρχούν στο από‐σπασμα προσδίδοντας ιδιαίτερη λογοτεχνική χάρη Αξιοπρόσεκτο εκφρα‐στικό μέσο αποτελεί και η αντίθεση η οποία μάλιστα εξυπηρετεί και συγκεκριμένη λειτουργία

Ειδικότερα στις τελευταίες παραγράφους του αποσπάσματος με την περιγραφή του κυρ Μόσχου περνάμε από την αναφορά ανώνυμων προσώπων στην ονομαστική και πληρέστερη παρουσίαση προσώπων με περισσότερες πληροφορίες Επιπλέον από την περιγραφή ανοιχτών χώ‐ρων στην παρουσίαση ενός χώρου περιγραφόμενου με φροντίδα ενός χώρου απρόσιτου του κτήματος του κυρ Μόσχου

Μεταξύ άλλων στοιχείων που δίνονται για το πρόσωπο αυτό δηλώνεται και η οικονομική και κοινωνική του κατάσταση (laquoμικρόν άρχονταraquo) ο οποίος είχε ένα τεράστιο παραθαλάσσιο κτήμα με αμπελώ‐να οπωροφόρα κάθε λογής καλλιέργειες Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την οικονομική κατάσταση των απλών χωρικών που ζουν και κινούνται στον ίδιο τόπο (laquoτου γεωργούraquo laquoτης πτωχής χήραςraquo)

Οι αντιθέσεις αυτές έχουν στόχο να υποδηλώσουν τη διαφορά ανάμεσα στον πλούσιο άρχοντα και στους φτωχούς χωρικούς της υπαίθρου αλλά και την κοινωνική και οικονομική διαφορά ανάμεσα στον ίδιο τον αφηγητή και στη Μοσχούλα την ανιψιά του πλούσιου θείου που γίνεται έτσι πιο απόμακρη Έχει επομένως δικαιωθεί η άποψη ότι με την αναφορά στον πλούσιο κυρ Μόσχο από τη μια και σε κάποιους αγρότες από την άλλη με την πληροφορία ότι ζει σε ένα απέραντο κι απρόσιτο κτήμα την απομόνωσή του από όλους και τις παρανομίες των αγροφυλά‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

κων ο συγγραφέας προβάλλει τη διαφορά ανάμεσα στον πλούτο και την φτώχεια Επιπλέον προβάλλονται οι διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα σε πλούσιους και σε φτωχούς καθώς επίσης και οι αυθαιρεσίες των οργάνων του νόμου Β2 Ο Παπαδιαμάντης ξεκινώντας από την ηθογραφία επεκτείνεται σε πολλές κατευθύνσεις όπως η ανάμειξη στοιχείων κοινωνικών με ηθογραφικά Όλα τούτα συντίθενται σε διηγήματα που τα χαρακτηρίζουν οι λυρικές και ποιητικές προεκτάσεις οι οποίες εναλλάσσονται με το ρεαλισμό Με αφορμή το απόσπασμα που μας δίνεται είναι σκόπιμο να διακρίνουμε τέτοιου είδους στοιχεία που επιβεβαιώνουν τη θέση αυτή

Στο απόσπασμα που εξετάζουμε συγκεκριμένα τα γεγονότα της αφήγησης του παρελθόντος του αφηγητή τοποθετούνται σε ένα συγκε‐κριμένο κοινωνικό πλαίσιο και μας αφήνουν να διακρίνουμε έναν κοινωνικό προβληματισμό ο οποίος βέβαια δε φτάνει στα όρια της καταγγελίας Έτσι ο συγγραφέας αναφέρεται από τη μια στον πλούσιο κυρ Μόσχο αλλά και σε κάποιους φτωχούς αγρότες ή στο απέραντο και απρόσιτο κτήμα του που περικλεινόταν από πέτρινο περίβολο Ακόμα στην απομόνωσή του από τον υπόλοιπο κόσμο αφού δεν πήγαινε συχνά στην κωμόπολη και ήθελε να ζει σε ξεχωριστό βασίλειο και από την άλλη πλευρά στις παρανομίες των αγροφυλάκων

Άλλοτε πάλι όπως παρατηρούν μελετητές προβάλλονται στοιχεία ψυχογραφικά δοσμένα επίσης από τον Παπαδιαμάντη με βάση πάντα την ηθογραφία Στο δοθέν απόσπασμα λόγου χάριν μέσα από τις εκτενείς περιγραφές του φυσικού τοπίου της υπαίθρου στοιχείο που διακρίνει την ηθογραφία δίνεται η κατάσταση απόλυτης ευτυχίας και ξεγνοιασιάς του νεαρού βοσκού Προβάλλεται έντονα ο στενός δεσμός σχεδόν η ταύτιση του βοσκού με τη φύση και η αγάπη του γιrsquo αυτή Αυτό το βλέπουμε από συγκεκριμένα χωρία όπως στη φράση laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δύο τούτους ανέμουςraquo Όμως πέρα από το δεσμό με τη φύση υπάρχει κάτι πιο σημαντικό που τονίζεται σε πολλά σημεία της αφήγησης και είναι η κυριαρχία που αισθάνεται ο ίδιος πάνω στη φύση (ιδιαίτερα στην περιοχή της laquoδικαιοδοσίαςraquo του) και η απόλυτη ελευθερία που νιώθει μέσα σrsquo αυτό το περιβάλλον (laquoτο κατάμερον εκείνο ήτον ιδικόν μουraquo laquoόλα εκείνα ήσαν ιδικά μουraquo laquoη άμπελος ήτον κτήμα ιδικόν μουraquo) Η ελευθερία αυτή γίνεται πράξη με την ανεξέλεγκτη laquoνομήraquo και laquoκάρπωσηraquo των προϊόντων των ξένων χωραφιών και αμπελώνων Όλα αυτά προκύπτουν μέσα από την ηθογρα‐φία την πιστή απεικόνιση της ζωής των ηθών και εθίμων της ελληνικής υπαίθρου

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Οι ρεαλιστικοί εξάλλου τόνοι που διακρίνουμε στο απόσπασμα

γίνονται εμφανείς από τα πρόσωπα των έργων του που είναι καθημερι‐νοί άνθρωποι συχνά υπαρκτά πρόσωπα όπως ο γεωργός η φτωχή χήρα οι αγροφύλακες οι μοναχοί και άλλοι Επίσης οι χώροι κατονομάζονται ο Μέγας Γιαλός η Πλατάνα και άλλοι Οι laquoμύθοιraquo στα διηγήματα είναι ιστορίες της ζωής Ο Παπαδιαμάντης παρουσιάζοντας στα σκιαθίτικα διηγήματά του τη ζωή της μικρής κοινωνίας του τόπου του διαγράφει με πολλές λεπτομέρειες τη φτώχεια των ανθρώπων την αθλιότητα της μίζερης ζωής τους την απομόνωσή τους τις σκληρές συνθήκες της εργασίας τους την αγριότητα του σκιαθίτικου χειμώνα

Σrsquo αυτά οι κριτικοί έχουν παρατηρήσει μια ποιητική και μια λυρική διάθεση γνωρίσματα που έχουν τη βάση τους στη θητεία του στο ρομαντισμό στη θρησκευτικότητά του στα ανεκπλήρωτα πάθη του και στη νοσταλγία για τη χαμένη αθωότητά του Τόσο οι ποιητικές όσο και οι λυρικές προεκτάσεις είναι έκδηλες στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo και ιδιαίτερα στο απόσπασμα που μας δίνεται Σχήματα λόγου όπως παρομοιώσεις laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δύο τούτους ανέμους έκαμναν να είναι σγουρά (τα μαλλιά μου) όπως οι θάμνοι κι αι αγριελαίαιraquo laquoτην ηγάπα ως να ήτο θυγάτηρ τουraquo αλλά και μεταφορές laquoμε το αιώνιον της πνοής των φραγγέλιον παρά το χείλος της θαλάσσηςraquo κάνουν αισθητή την ποιητική δυνατότητα του συγγραφέα

Τέλος στην ενότητα περιγράφεται με λεπτομέρειες ο χώρος του βοσκού το laquoκατάμερόν τουraquo και το μεγάλο κτήμα του κυρ Μόσχου (ο χώρος της Μοσχούλας) Μέσα στην περιγραφή δίνονται πολλές εικόνες από τις οποίες ξεχωρίζουν δύο για την κίνηση και το λυρισμό τους η εικόνα των μαλλιών του βοσκού που ανέμιζαν και η εικόνα με την οποία παρομοιάζονται τα μαλλιά εκείνη των θάμνων και των αγριελιών που λύγιζαν με το φύσημα των ανέμων laquoτας οποίας εκύρτωναν (οι δύο άνεμοι) με το ακούραστον φύσημά των με το αιώνιον της πνοής των φραγγέλιονraquo Δίκαια επομένως υποστηρίζεται από τον Κ Στεργιόπουλο πως ο Παπα‐διαμάντης με βάση την ηθογραφία ανοίγεται προς πολλές κατευθύνσεις ανακατεύοντας τα ηθογραφικά στοιχεία άλλοτε με στοιχεία κοινωνικά και άλλοτε με ψυχογραφικά δημιουργώντας ένα θαυμαστό κράμα όπου οι λυρικές και ποιητικές προεκτάσεις εναλλάσσονται με τους ρεαλιστι‐κούς τόνους Γ Ο αφηγητής δηλώνει ότι το καλοκαίρι του έτους 187 ήταν η τελευταία χρονιά που laquoήμην ακόμη φυσικός άνθρωποςraquo Ο προσδιορισμός laquoφυσι‐κόςraquo εκφράζει τον άνθρωπο που ζει μέσα στη φύση Εδώ λανθάνει η αγάπη του νεαρού βοσκού για τη φύση αλλά και η φυσιολατρία του Παπαδιαμάντη που καταφάσκει στη ζωή μέσα στη φύση η οποία με την

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

απλότητα και την αθωότητά της βοηθάει τον άνθρωπο να πλησιάσει πιο κοντά στο Θεό Ο στενός δεσμός σχεδόν η ταύτιση του βοσκού με τη φύση και η αγάπη του γιrsquo αυτή φαίνεται καθαρά και παρακάτω στη φράση laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δυο τούτους ανέμουςraquo αλλά και σε άλλα χωρία του αποσπάσματος

Όμως πέρα από το δεσμό με τη φύση υπάρχει κάτι πιο σημαντικό που τονίζεται σε πολλά σημεία της αφήγησης η κυριαρχία που αισθάνε‐ται ο ίδιος πάνω στη φύση ιδιαίτερα στην περιοχή της laquoδικαιοδοσίαςraquo του και η απόλυτη ελευθερία που νιώθει μέσα σrsquo αυτό το περιβάλλον laquoτο κατάμερόν εκείνο ήτον ιδικόν μου όλα εκείνα ήσαν ιδικά μου η άμπελος ήτον κτήμα ιδικόν μουraquo

Η σχέση λοιπόν του αφηγητή με τη φύση είναι άρρηκτη είναι σχέση ταυτότητας Χαρακτηριστικά παρατηρεί ο Ελύτης ότι ο τρόπος που παρατηρεί ο Παπαδιαμάντης τη φύση συνιστά ένα είδος θρησκείας Ο έξω κόσμος του Παπαδιαμάντη παρουσιάζεται συμβολοποιημένος και αποκτά βάθος η ύλη από τη μια πλευρά και το μυστήριό της από την άλλη Η φύση του πλούσια και ζωντανή αποτελεί την προβολή του εσωτερικού του κόσμου πάνω στη φύση ή καθρέφτισμα του φυσικού του κόσμου μέσα του Για τον Παπαδιαμάντη ακέραιος είναι μόνο ο φυσικός κόσμος όπως εκείνος τον έζησε στα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στη Σκιάθο Έμεινε ακέραιος γιατί ακέραιος ήταν τότε και ο κόσμος ο δικός του

Πιο συγκεκριμένα το φυσικό στοιχείο παραμένει ακέραιο και αναλλοίωτο επειδή είναι δημιούργημα του Θεού που δεν υφίσταται καμιά φθορά από τον πειρασμό Ο Παπαδιαμάντης λοιπόν ξαναβρίσκει στη φύση στον αναλλοίωτο αυτό κόσμο ότι έχει αλλοιωθεί μέσα του Συνδυάζει και συμφιλιώνει το χριστιανικό με το παγανιστικό στοιχείο Μάλιστα ο Κυριάκος Πλησής παρατηρεί ότι η σχέση του Παπαδιαμάντη με τη φύση δεν είναι μονάχα αισθητική αλλά κυρίως ηθική Θεωρείται όπως έχει ήδη επισημανθεί ο συγγραφέας του ανοιχτού χώρου Τοποθετεί τα δρώμενα στον ανοιχτό χώρο τη φύση Φύση και άνθρωπος αλληλεξαρ‐τώνται και αλληλοεπηρεάζονται Η φύση είναι εκείνη που καθορίζει τα δρώμενα αλλά και τα δρώμενα επενεργούν στο ήθος της φύσης Έτσι ο άνθρωπος δεν μπορεί να ξεκόψει από τη φύση χωρίς σοβαρές συνέπειες Αν ξεκόψει το αντίτιμο είναι η φθορά του και η αλλοτρίωση Ο άνθρωπος όσο μένει laquoφυσικόςraquo όσο βρίσκεται σε συνεχή διάλογο και σχέση με τη φύση είναι αθώος Αν χαθεί η αθωότητα αυτή χάνεται και η επικοινωνία του με το Θεό Η φύση λοιπόν έχει άμεση σχέση και με το θρησκευτικό στοιχείο εκπροσωπεί τον κόσμο του πνεύματος και της αθωότητας τον κόσμο του εξαγνισμού

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Και τα δυο αποσπάσματα από το διηγήματα του Παπαδιαμάντη μεταξύ άλλων παρουσιάζουν τον τρόπο που κινούνται και δρουν πρόσωπα ήρωες που συνυπάρχουν με τους πρωταγωνιστές των διηγημά‐των αυτών

Όσον αφορά το laquorsquoΌνειρο στο κύμαraquo δευτερεύοντα πρόσωπα που συναντάμε είναι ο γεωργός που οργώνει το χωράφι του (laquoτου γεωργού μόνον τον κόπο μουraquo η laquoπτωχή χήραraquo οι μισθωτοί της δημαρχίας οι αγροφύλακες οι καλόγηροι της μονής του Ευαγγελισμού ο κυρ Μόσχος) Αντίστοιχα στο laquoΑγνάντεμαraquo έχουμε πάλι την παρουσίαση κάποιων προσώπων όπως ο laquoγέρων ιερεύςraquo οι βοσκοί τα παιδιά τους οι γυναίκες των ναυτικών και οι κόρες τους ωραίες κοπέλες με laquoυποκάμισα κόκκινα μεταξωτάraquo

Συγκρίνοντας τα δυο αυτά αποσπάσματα εντοπίζουμε κοινά στοιχεία ως προς τον τρόπο που παρουσιάζονται οι ήρωες αυτοί Όλα τα πρόσωπα και τα γεγονότα προέρχονται από την αντικειμενική πραγματι‐κότητα καθώς αυτή έχει περάσει στην ανάμνηση Ο ώριμος αφηγητής στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo αναπολεί το ευτυχισμένο παρελθόν στη φύση το οποίο αποτελείται από το φυσικό περιβάλλον και τα πρόσωπα που κινούνται σε αυτό Ο αφηγητής στο laquoΑγνάντεμαraquo από απόσταση πάλι παρουσιάζει τους ήρωες που κινούνται στο ίδιο με αυτόν περιβάλλον

Ο φτωχός γεωργός η χήρα οι καλόγεροι της Μονής στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo αλλά και ο παπάς οι βοσκοί οι κοπέλες στο laquoΑγνάντεμαraquo που κατευθύνονται στην εκκλησία της περιοχής είναι άνθρωποι που ζουν και κινούνται σε ένα άκρως ρεαλιστικό πραγματικό περιβάλλον κοντά στα πρωταγωνιστικά πρόσωπα και προέρχονται από το χώρο των αναμνήσε‐ων του αφηγητή Αυτό αποτελεί άλλο ένα κοινό στοιχείο του τρόπου που ο συγγραφέας παρουσιάζει τους ήρωές του Κατά κύριο λόγο τον κόσμο των διηγημάτων του Παπαδιαμάντη τον αποτελούν οι απλοϊκοί άνθρω‐ποι οι αγνοημένοι οι φτωχοί Αυτοί κινούνται είτε στη Σκιαθίτικη κοινω‐νία είτε στην Αθηναϊκή συνοικία Στην προκειμένη περίπτωση κινούνται στην επαρχιακή κοινωνία του νησιού

Αποτελούν κατά κάποιο τρόπο επίσης οι ήρωες στον Παπαδιαμά‐ντη σύμβολα αποκτούν μια καθολικότητα Παραδοσιακοί τύποι από την ελληνική πραγματικότητα κυριαρχούν στα έργα του Έχουμε έτσι τον παπά το ναυτικό την κόρη τον απλό χωρικό πρόσωπα που απαντώνται και στα δύο αποσπάσματα και είναι απλοί λαϊκοί τύποι ανθρώπων που κινούνται στην επαρχιακή κοινωνία της Σκιάθου

Παρά ταύτα μέσα στην αντικειμενικότητα τούτη περνά η προσωπι‐κή αίσθηση και συγκίνηση του συγγραφέα Αυτό μπορούμε να το διαπι‐στώσουμε και στα δύο αποσπάσματα καθώς μέσα από την παρουσίαση των ανθρώπων αυτών προβάλλονται σκέψεις συναισθήματα του ίδιου

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του συγγραφέα ή του αφηγητή όπως για παράδειγμα η αγανάκτησή του κι η οργή του για τους αγροφύλακες στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo ή ο θαυμασμός του για τις όμορφες κοπέλες στο laquoΑγνάντεμαraquo Υπάρχει κατά βάθος μέσα στο αντικείμενο η έκφραση του υποκειμένου η διάχυση της ατομικής του ψυχής όπως χαρακτηριστικά παρατηρούν μελετητές όπως ο Γ Θεμελής Τα πρόσωπα ενώ έχουν δική τους ρεαλιστικά δοσμένη υπόσταση και ανεξαρτησία είναι συνάμα και κατά κάποιο τρόπο laquoσύμβολαraquo του υποκειμένου Υπάρχει μια βαθύτερη σύμπτωση ή συμφω‐νία ανάμεσα στο συγγραφέα και στα πλάσματά του Έχουν τις ιδέες του τις αντιλήψεις του τη νοοτροπία του το πάθος του την πίστη τη μελαγ‐χολία την αδράνεια όλο τον ιδιότυπο ψυχικό πλούτο του σαν να είναι άλλες τόσες περιπτώσεις αποχρώσεων του προσώπου του

Μια άλλη σημαντική παρατήρηση σχετικά με τον τρόπο παρουσία‐σης των ηρώων του Παπαδιαμάντη αποτελεί το γεγονός ότι δίνεται προ‐τεραιότητα στη γυναικεία παρουσία Στο έργο του κυριαρχεί η μορφή της γυναίκας Ο τύπος του κοριτσιού από τη μια ο τύπος της γριάς από την άλλη Και στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo έχουμε τη φτωχή χήρα από τη μια τη νέα Μοσχούλα από την άλλη αλλά και στο laquoΑγνάντεμαraquo η γυναικεία φιγούρα είναι έντονη στους δευτερεύοντες αυτούς χαρακτήρες Ο τύπος της κόρης της νέας αντιπροσωπεύει την υποταγή και εγκαρτέρηση στοιχεία καθαρά χριστιανικά Οι κοπέλες οι γυναίκες οι αδελφές των ναυτικών οι κόρες τους απευθύνονται στην Παναγία για βοήθεια και κατευόδωση των ναυτικών που έχουν στην οικογένειά τους Οι άντρες από την άλλη πλευρά δεν είναι πολλοί στα έργα του ως κυρίαρχοι τύποι δεν εμβαθύνει ο Παπαδιαμάντης σε αυτούς Οι κυριότεροι τύποι ανδρών είναι ο βοσκός ο ναυτικός ο κληρικός ο γέροντας πρόσωπα που απαντώ‐νται και στα δύο αποσπάσματα

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Κωνσταντίνος Καβάφης Μελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή∙ 595 μ Χ

Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως που κάπως ξέρεις από φάρμακα νάρκης του άλγους δοκιμές εν Φαντασία και Λόγω

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι mdash Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως που κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγή

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Κωνσταντίνος Καβάφης ανήκει λογοτεχνικά στη γενιά του 1880 στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή ωστόσο ακολουθεί διαφορετικό δρόμο στην ποίηση κάτι που τον τοποθετεί στο μεταίχμιο μεταξύ παραδοσιακής και νεότερης ποίησης ενώ έχει χαρακτηριστεί laquoγενάρχης της σύγχρονης ποίησηςraquo Από ποια στοιχεία του ποιήματος επιβεβαιώνεται αυτό [ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 α Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Τι εξυπηρετεί η εναλλαγή αυτή από άποψη περιεχομένου β Να χαρακτηρίσετε τη γλώσσα και το ύφος του ποιητή αναφερόμενοι σε συγκεκριμένα στοιχεία του ποιήματος [ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Β2 laquoΕίναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo Να σχολιάσετε το στίχο από άποψη δομής και περιεχομένου [ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Γ Έχει επισημανθεί για τον Καβάφη ότι laquoη ποίηση είναι γιrsquo αυτόν μια υψηλή παρηγοριά που κατευνάζει το άλγος της φθοράς με τη μνημονική αναδρομήraquo (Σωτήρης Τριβιζάς laquoΜελαγχολία του Ιάσωνα Κλεάνδρουraquo Τομές αρ 77 ndash 78 Οκτ ndash Νοέμ 1981 σ 48 ndash 49) Να εξετάσετε κατά πόσο επαληθεύεται η άποψη αυτή στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Δ Στηριζόμενοι από τη μια στο ποίημα του Καβάφη κι από την άλλη στο ποίημα του Μίμνερμου που ακολουθεί να σχολιάσετε πώς παρουσιάζεται στους δύο ποιητές το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Τα νιάτα φεύγουν γρήγορα Κι εμείς όπως τα φύλλα που γεννάει η πολυανθισμένη εποχή της άνοιξης όταν ευθύς με τις ακτίνες του ήλιου αυξάνουν όμοιοι με αυτά για ελάχιστο χρόνο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

απrsquo τα λουλούδια της νιότης ευχαρίστηση νιώθουμε χωρίς να γνωρίσουμε απrsquo τους θεούς ούτε κακό ούτε καλό Αλλά οι Μοίρες έχουν σταθεί δίπλα μας μαύρες η μια κρατώντας το τέλος των πονεμένων γηρατειών και η άλλη του θανάτου Λίγο χρόνο διαρκεί της νιότης ο καρπός όσο διασκορπίζεται στη γη ο ήλιος Μα όταν πια προσπεράσει κι αυτό το όριο της ηλικίας καλύτερο είναι να πεθάνει κανείς αμέσως παρά να ζήσει˙ γιατί πολλά κακά μες στην ψυχή γεννιούνται˙ άλλοτε το σπίτι ταλαιπωρείται απrsquo τα βάσανα και της φτώχειας τrsquo αποτελέσματα είναι οδυνηρά κι άλλος πάλι στερείται από παιδιά και αυτά πάρα πολύ ποθώντας οδεύει κάτω απrsquo τη γη στον Άδη˙ Άλλος αρρώστια έχει που του φθείρει τη ζωή και κανείς δεν υπάρχει απrsquo τους ανθρώπους που πολλές συμφορές να μην του δίνει ο Δίας

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Καβάφης λογοτεχνικά ανήκει στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή και κυρίως στη laquoγενιά του 1880raquo όπου δεσπόζει η μορφή τού Κ Παλαμά Ωστόσο παρά την ηγετική φυσιογνωμία του Κ Παλαμά κανείς δεν απομακρύν‐θηκε περισσότερο από τη laquoβαριά σκιάraquo του όσο ο Καβάφης Εγκατεστημέ‐νος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση απορρίπτοντας τα καθιερωμένα

Πιο συγκεκριμένα ο Κ Καβάφης απέδωσε με ρεαλισμό το νεότερο άνθρωπο που χαρακτηρίζεται από το αίσθημα της ανίας την αντιηρωική στάση στα εθνικά καλέσματα και κυρίως από το αίσθημα της τραγικής μοναξιάς Αυτό γίνεται έκδηλο από το ποίημα που εξετάζουμε αν αναλογιστούμε ότι αναφέρεται στο πέρασμα της νιότης στην καταφυγή στην ποίηση για παρηγοριά από τη θλίψη και τη μοναξιά που επέρχεται με τα γεράματα

Αλλά και από μορφολογική άποψη το ποίημα είναι χαλαρό κι όχι αυστηρό όσον αφορά το μέτρο και τη φόρμα Παράλληλα ο Καβάφης ως νεωτεριστής στρέφεται προς την πεζολογία κάτι που αποδεικνύεται και από το συγκεκριμένο ποίημα Ο στίχος σε κάποια σημεία αποκτά πεζολογικό ύφος όπως laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακα τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη πού κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγήraquo

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Παράλληλα ένα άλλο χαρακτηριστικό του ποιητή που τον καθιστά laquoγενάρχη της σύγχρονης ποίησηςraquo είναι ότι καταφέρνει και καταλύει τις χρονικές συμβάσεις Ειδικά ο τίτλος του ποιήματος με την εκτενή του έκταση αφενός με την αναφορά σε κάποιο δήθεν υπαρκτό πρόσωπο που είναι ποιητής κι αφετέρου με τον τυχαίο χρονικό προσδιορισμό καταργεί κάθε χρονική σύμβαση Ο αναγνώστης έτσι εκλαμβάνει το ποίημα ως ένα έργο του οποίου το θέμα είναι διαχρονικό και καθολικό Η ατομική μοίρα των προσώπων (ιστορικά ndash ψευδοϊστορικά) έχει διαχρονικές προεκτάσεις

Επιπλέον ο Καβάφης χρησιμοποιεί την ειρωνεία κάτι που παρατη‐ρείται και στο δοθέν ποίημα όπου η ειρωνεία του καταντά αυτοσαρ‐κασμός αφού ταυτίζεται με τον ψευδοϊστορικό ποιητή του και αν δεν αναποδογυρίζει πλήρως το νόημα του ποιήματος μετριάζει αρκετά την επιθυμητή λύτρωση Οι λέξεις laquoκάπωςraquo laquoδοκιμέςraquo laquoγια λίγοraquo και η διπλή σημασία της λέξης laquoΛόγοςraquo οδηγούν αργά αλλά βασανιστικά το ποίημα στη σφαίρα της απαισιοδοξίας Επίσης δημιουργείται έντεχνα και ένα κλίμα ασφυξίας και αδιεξόδου που συνάδει με γενικότερα χαρακτηρι‐στικά της σύγχρονης ποίησης όπως επισημάναμε ήδη

Εγκατεστημένος λοιπόν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου αυτός ο ιδιότυπος ποιητής ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση και εγκαινιάζει τη νεότερη ποίηση στοιχείο που τον κατέστησε laquoγενάρχηraquo της όπως παρατήρησαν μελετητές του Β1 α) Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Αρχικά το αrsquo ενικό πρόσωπο (laquoμουraquo laquoδεν έχωraquo ) φορτίζει το ποίημα σε δραματικότητα και αισθητική συγκίνηση Μελετητές έχουν παρατηρήσει ότι η αφήγηση γίνεται laquoεκ των έσωraquo και εστιάζεται στο προσωπικό δράμα με τη χρήση του πρώτου ενικού προσώπου Δεν κρατά καμία αισθητική απόσταση και αντικειμενικότητα οδηγώντας στο συναισθηματισμό και στην προσωπική στην οδυνηρή εξομολόγηση μιας ατομικής δραματικής κρίσης

Από την άλλη πλευρά έχουμε και δεύτερο ενικό πρόσωπο (laquoσεraquo laquoξέρειςraquo) που διαπλέκεται με το πρώτο πρόσωπο Το δεύτερο πρόσωπο (laquoεις σε hellip Τέχνη της Ποιήσεωςraquo) δημιουργείται για να φτάσει ο ποιητής στην ιδιότυπή του υποβολή Η σύζευξη πρώτου και δεύτερου προσώπου τέλος δημιουργεί μια ισορροπία μεταξύ της διανοητικότητας και της τρυφερής συγκίνησης Έτσι το ποίημα αποφεύγει την παγίδα του ρηχού συναισθηματισμού και της φτηνής αισθηματολογίας όπως χαρακτηρι‐στικά έχει παρατηρήσει και ο Π Μπήαν Επιπλέον φορτίζεται η επικοι‐νωνία του ποιητή με την Τέχνη του μέσα από ένα φανταστικό διάλογο που στην ουσία είναι εσωτερικός μονόλογος Παράλληλα προσδίδεται στην επικοινωνία αυτή θεατρικότητα Η ποίηση του Κ Καβάφη γίνεται

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

laquoπροσωποποιητικήraquo δηλαδή οι έννοιες φορούν προσωπεία γίνονται ήρω‐ες του οράματος Το ποίημα κερδίζει σε ζωντάνια αμεσότητα και δραματι‐κότητα β) Η γλώσσα του Κ Καβάφη είναι ένα αδιάλυτο κράμα δημοτικής και καθαρεύουσας Θεωρείται ότι χρησιμοποιεί μια ιδιότυπη Αλεξανδρινή δημοτική με λόγιους και πολίτικους τύπους Πολλές φορές συναντάμε λέξεις καθημερινές αντιποιητικές έτσι ώστε ο τόνος να είναι πεζολογι‐κός Αυτό μπορούμε να το παρατηρήσουμε και στο ποίημα (laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου laquoποιητού εν Κομμαγηνή∙raquo) αφού οι τύποι που κυρι‐αρχούν στον τίτλο ανήκουν στη λόγια γλώσσα Επίσης laquoτα φάρμακαraquo laquoμαχαίριraquo είναι λέξεις καθημερινές αντιποιητικές που προσδίδουν πεζο‐λογικό τόνο

Όσον αφορά το ύφος του ποιητή παρατηρούμε ότι είναι διαυγές σαφές με ακρίβεια στη διατύπωση Τα νοήματα προκύπτουν ξεκάθαρα ενώ τα εκφραστικά μέσα (προσωποποιήσεις laquoΤέχνη της Ποιήσεωςraquo laquoΦαντασίαraquo laquoΛόγωraquo μεταφορές laquoφρικτό μαχαίριraquo laquoνάρκης του άλγουςraquo υπερβατό laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo σχήμα υπαλλαγής laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσδίδουν ζωντάνια κι αμεσότητα Παράλληλα παρατηρούμε μια λεπτή ειρωνεία όπως στο στίχο laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακαraquo που τονίζει τον απαισιόδοξο τόνο του την υπαρξιακή αγωνία του Β2 Ο στίχος αυτός φέρει το θεματικό βάρος του ποιήματος ενώ συγχρόνως δομικά έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Αρχικά ο ποιητής επισημαίνει ότι η φθορά που επέρχεται με το χρόνο είναι πληγή από φριχτό μαχαίρι Ο πόνος δηλαδή που συνεπάγονται τα γεράματα παρομοιάζονται με την πληγή που προκαλεί ένα μαχαίρι Η πληγή είναι φριχτή γιατί είναι από τη μια πλευρά εξωτερική Έχουμε αναφορά στις σωματικές αλλαγές όπως στις ρυτίδες και τη σωματική φθορά Από την άλλη πλευρά η πληγή θεωρεί‐ται και εσωτερική καθώς έχουμε αναφορά σε ψυχολογικές διεργασίες που φέρνουν οι σωματικές αλλαγές όπως η αγωνία η ανασφάλεια η μελαγχολία

Δομικά ο στίχος αυτός έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Επανα‐λαμβάνεται σε δύο καίρια σημεία του ποιήματος κι επιτείνει νοηματικά την έμφαση που δίνεται στον πόνο του ποιητή για την επερχόμενη φθορά του χρόνου Η επανάληψη του δεύτερου στίχου τη δεύτερη φορά έχει μια ιδιαίτερη διαφορά την παύλα (‐) Ο Σεφέρης πρόσεξε πρώτος την τάση αυτή του ποιητή ενώ μίλησε και για laquoσπασμένη στιχουργική του Καβάφηraquo για στίχους δηλαδή οι οποίοι είναι γεμάτοι από συγκοπές ή εγκοπές που προσδίδουν ένα είδος σιωπής στο ρυθμό του ποιητή Η σιωπή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του Κ Καβάφη αποτελεί έκφραση της απόγνωσής του του δραματικού του τόνου ενώ παράλληλα δίνει αφορμή για στοχασμό και προβληματι‐σμό του αναγνώστη για θέματα διαχρονικά και καθολικά όπως η φθορά του χρόνου το εφήμερο της ανθρώπινης νιότης

Τέλος η επανάληψη του στίχου αυτού εξυπηρετεί τη μετάβαση από τη μια στροφή του ποιήματος στην άλλη και το σχήμα υπαλλαγής (laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσθέτει αισθητικό αποτέλεσμα Γ Η ποίηση για τον Καβάφη είναι ένα είδος παρηγοριάς που έχει τη δυνατότητα να κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά από τον Σ Τριβιζά

Το ποίημα laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγη‐νή∙ 595 μ Χraquo αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα επαλήθευσης της παραπά‐νω άποψης Αρχικά ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδε‐χτεί τα γηρατειά με απάθεια Υπερευαίσθητος μπροστά στη φθορά του χρόνου εκφράζει την υπαρξιακή αγωνία του Πληγώνεται και σπαράζει από το δέρμα του που ρυτιδώνεται χάνει το νεανικό του σφρίγος γίνεται πλαδαρό Η κινητική δραστηριότητά του μειώνεται οι ορμές και οι ερωτικές επιθυμίες κάμπτονται Πληγώνεται να βλέπει τις ρυτίδες του ενώ φοβάται το άσπρισμα των μαλλιών την εξασθένιση της όρασης που αποτελεί και το κυριότερο ποιητικό του εργαλείο Η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας χαρακτηρίζουν τον ήρωα που δεν έχει laquoεγκαρτέρησι καμιάraquo Προσπέφτει και προστρέχει στην Τέχνη για παρηγοριά και ίαση από τα ανυπόφερτα γηρατειά

Ο Κ Καβάφης λοιπόν βλέπει και την τέχνη ως ανακούφιση και κάθαρση σύμφωνα με την αριστοτελική θεωρία Η τέχνη μετουσιώνει την αποστροφή και τη φρίκη της ζωής μας όπως αυτό το ποίημα για τα γηρατειά σε αισθητικό καλλιτέχνημα προκαλώντας στον ποιητή την κάθαρση απέναντι στο ενοχλητικό του συναίσθημα Η Τέχνη του Κ Καβάφη είναι laquoδοκιμή νάρκης του άλγουςraquo δηλαδή απόπειρα κατευνα‐σμού καταπράυνσης του πόνου

Μάλιστα από πολύ νωρίς οι μελετητές του Κ Καβάφη επισήμαναν ότι όταν χρησιμοποιεί τη λέξη laquoΤέχνηraquo με κεφαλαίο laquoΤraquo εννοεί πάντα την ερωτική τέχνη τα ποιήματα με θέμα τον έρωτα Η καταφυγή του Κ Καβάφη στην τέχνη σχετίζεται με την ερωτική μνήμη Αυτό το νόημα έχει και το ρήμα laquoπροστρέχωraquo που σημαίνει ανατρέχω αφού ο ποιητής συντριμμένος από τη γήρανση του σώματος και την αναστολή των ερωτικών επιθυμιών καταφεύγει για παρηγοριά στις ερωτικές αναμνή‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

σεις του παρελθόντος που αποτελούν και τη δεξαμενή της ποίησής του στα ερωτικά ποιήματά του Αυτό αποδεικνύει πως η μνήμη αποτελεί τον τρόπο το μέσο να κατευνάσει τον πόνο που του προξενεί η επερχόμενη γήρανση Ο ποιητής ζητά από την τέχνη τη λύτρωση από τον πόνο της laquoφρικτής πληγήςraquo μέσα από τη φαντασία Άρα η μνημονική φαντασία στην εποχή του γήρατος και της φθοράς λειτουργεί ως αναπόληση ονειροπόληση των παλαιών ερωτικών στιγμών και ως η προσφιλέστερη πηγή της έμπνευσής του

Αυτό επιβεβαιώνεται και από το περιεχόμενο του ποιήματος ειδικά από το στίχο στον οποίο έχουμε αναφορά σε δύο έννοιες που προσωπο‐ποιεί και θεοποιεί ο ποιητής Τη Φαντασία και το Λόγο Η φαντασία είναι δημιουργική παράγει εσωτερικές εικόνες και τις μεταπλάθει Αποτελεί τη βασική προϋπόθεση της ωριμότητας στην καλλιτεχνική δημιουργία Παράλληλα είναι και μνημονική αφού οι εικόνες είναι πιστές αναπαρα‐στάσεις των αντικειμένων

Είναι λοιπόν κατανοητή η άποψη του μελετητή που υποστηρίζει ότι ο συγκεκριμένος ποιητής κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo Δ Θέμα του Καβαφικού ποιήματος είναι η προσφυγή του ποιητή στην τέχνη του προκειμένου να κατευνάσει τον πόνο του από τα γηρατειά που πλησιάζουν αλλά και η απελπισία του για την αδυναμία της ποίησης να παρηγορήσει τον πόνο του αυτό Θέμα αντίστοιχα του ποιήματος του Μίμνερμου είναι το γοργό πέρασμα της νιότης και ο ερχομός των άχαρων γηρατειών Ως προς το περιεχόμενο λοιπόν τα δύο αυτά ποιήματα έχουν περίπου κοινό θεματικό άξονα την επερχόμενη παρακμή και πτώση από την αδυσώπητη δύναμη του χρόνου και τα συναισθήματα που αυτή προκαλεί

Στο ποίημα του Καβάφη το θέμα αυτό προβάλλεται ποικιλοτρό‐πως Ο μακροσκελής τίτλος αρχικά δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αποστασιοποιηθεί από μια ατομική κατάσταση και να συλλάβει τον αιώνιο διαχρονικό χαρακτήρα του ποιήματος να προβληματιστεί και να ευαισθητοποιηθεί καθώς η γήρανση η φθορά η μοναξιά η απογοήτευση της κρίσιμης ηλικίας άφορα και τον ίδιο Η διαχρονικότητα του θέματος διαπερνά και το ποίημα του Μίμνερμου καθώς τα νιάτα που φεύγουν γρήγορα και το παράπονο για την παρακμή των γηρατειών είναι ένα θέμα που αγγίζει την ευαισθησία πολλών ποιητών Το καθολικό παράπο‐νο των γερόντων για τα νιάτα που έφυγαν τόσο γρήγορα όπως και η νοσταλγία για την εποχή της νεότητας που έχει περάσει εκφράζεται και

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

στη νεότερη και στην προγενέστερη λογοτεχνική παραγωγή όπως για παράδειγμα και στα δημοτικά τραγούδια

Το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης στον Καβάφη πέρα από τη διαχρονικότητα και την καθολικότητα που ενέχει προβάλλεται και μέσα από τα έντονα συναισθήματα του ποιητή Ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδεχτεί τα γηρατειά με απάθεια και πληγώνεται επειδή χάνει το νεανικό του σφρίγος Τα συναισθήματα που τον διακατέ‐χουν είναι η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας (laquoΔεν έχω εγκαρτέρησι καμιάraquo) Κάτι ανάλογο παρατηρούμε και στον Μίμνερμο αφού και σε αυτό το ποίημα έχουμε κλιμάκωση των συναισθημάτων Στην αρχή έκδηλη πίκρα για το εφήμερο της ζωής των ανθρώπων ύστερα βαθιά μελαγχολία για το γρήγορο και ανεπίστρεπτο πέρασμα της νεότητας και τέλος θλίψη για το κατάντημα του ανθρώπου κατά την περίοδο των γηρατειών Η νιότη με τον ψυχολογικό νόμο της αντίθεσης φέρνει στο μυαλό τα γεράματα και τις δυσάρεστες συνέπειές τους

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι ποιητές παρουσιάζουν το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης είναι τα διάφορα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούν Ο Καβάφης χρησιμοποιεί τη μεταφορά laquoφρικτό μαχαίριraquo που με την επανάληψή της σε δυο καίρια σημεία του ποιήματος αναδεικνύει εντονότερα τη δυσαρέσκεια που προκαλείται στον ποιητή από την επίθεση του χρόνου Το σχήμα υπαλλαγής εξάλλου laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo (αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προστίθεται για να φανεί και μορφικά ο πόνος του ανθρώπου που απειλείται από τον χρόνο Αλλά και η μεταφορά laquoνάρκης του άλγουςraquo εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό σε συνδυασμό με το υπερβατό (laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo)

Αντίστοιχα και ο Μίμνερμος χρησιμοποιεί διάφορα εκφραστικά μέσα για να προβάλει το ίδιο θέμα Οι άνθρωποι παρομοιάζονται με τα φύλλα των δέντρων η σύντομη περίοδος της εφηβείας παρομοιάζεται με τη λάμψη του ήλιου Οι Κήρες εμφανίζονται σαν δυο σκυθρωπές γυναίκες που ρυθμίζουν τα γεράματα και το θάνατο ndash τα δυο δεινά που χτυπούν όλους τους ανθρώπους η ηλικία της εφηβείας παρουσιάζεται σαν πρόσω‐πο που διαρκεί πολύ λίγο η ζωή του

Ο τόνος τέλος και των δύο ποιημάτων αποτελεί επίσης έναν τρόπο προβολής του εφήμερου της νεανικής ηλικίας αφού είναι και στα δυο ποιήματα νοσταλγικός και ευδιάκριτα απαισιόδοξος ενώ το ύφος σοβαρό και μελαγχολικό κάτι που προκύπτει από όλα όσα επισημάναμε

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Μανόλης Αναγνωστάκης Στον Νίκο Ε 1949

Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα

(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)

(Παρενθέσεις 1949)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά ποιητών Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης των ποιητών της γενιάς αυτής τα οποία απαντώνται και στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 Η δομή του ποιήματος έχει τέσσερις συγκεκριμένους αρμούς Να τους εντοπίσετε και να τους σχολιάσετε

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι laquoΟ χαρακτήρας της ποίησης του Ανα‐γνωστάκη είναι εξομολογητικός επεξεργάζεται μνήμες βιώματαraquo Επα‐ληθεύεται η παραπάνω άποψη από το ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquo(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)raquo Να σχολιάσετε τον παραπάνω στίχο και να αναφερθείτε στο λόγο για τον οποίο το ποίημα συγκαταλέγεται στα ποιήματα για την ποίηση

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25] Δ Το ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού εκφράζει την άποψη του ποιητή για το ρόλο της ποίησης Ποια είναι η αντίληψη αυτή και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται

Μιχάλης Κατσαρός Όταν

Όταν ακούω να μιλάν για τον καιρό όταν ακούω να μιλάνε για τον πόλεμο όταν ακούω σήμερα το Αιγαίο να γίνεται ποίηση να πλημμυρίζει τα σαλόνια όταν ακούω να υποψιάζονται τις ιδέες μου να τις ταχτοποιούν σε μια θυρίδα όταν ακούω σένα να μιλάς εγώ πάντα σωπαίνω Όταν ακούω κάποτε στα βέβαια αυτιά μου ήχους παράξενους ψίθυρους μακρινούς όταν ακούω σάλπιγγες και θούρια λόγους ατέλειωτους ύμνους και κρότους όταν ακούω να μιλούν για την ελευθερία για νόμους ευαγγέλια για μια ζωή με τάξη όταν ακούω να γελούν όταν ακούω πάλι να μιλούν εγώ πάντα σωπαίνω Μα κάποτε που η κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνή θrsquo ανοίξω το στόμα μου θα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτες στις ίδιες βρώμικες αυλές τα οπλοστάσια οι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Πάλι σας δίνω όραμα

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και μάλιστα στην καλούμενη κοινωνική ή πολιτική ή αντιστασιακή ποίηση Τα χαρα‐κτηριστικά της ποίησης της συγκεκριμένης γενιάς είναι ο συλλογικός χαρακτήρας αφού ταυτίζεται ο ποιητής με το λαό και εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στον εξωτερικό εχθρό ή την ανελεύθερη εξουσία τον αγωνιστικό και επαναστατικό τόνο στην ποίησή του τη συντροφικό‐τητα τη ρομαντική πίστη στο όραμα Οι αντιστασιακοί ποιητές προτιμούν το ρεαλιστικό αντίκρισμα της πραγματικότητας και προτάσσουν τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού

Επίσης χαρακτηριστικά των μεταπολεμικών ποιητών από άποψη κυρίως θεματικής αποτελούν το γεγονός ότι μειώνονται οι ηρωικοί τόνοι καταγράφεται η συμπόνια για το νεκρό αντίπαλο την πείνα τις εκτελέ‐σεις αλλά και αποχρωματίζονται κομματικά οι ήρωες Δηλώνεται ένα στοιχείο ndash έστω έμμεσο ndash αμφισβήτησης Αμφισβητείται η σκοπιμότητα της στρατευμένης τέχνης επιζητείται η αυτονομία της Τέχνης η ελεύθερη έκφραση και ο προβληματισμός πάνω σrsquo αυτήν χωρίς βέβαια να χάσει τον κοινωνικό της ρόλο Έτσι οι ποιητές αυτοί νιώθουν αδυναμία να παρακολουθήσουν με το έργο τους τις απαιτήσεις της εποχής βρίσκοντας μάλιστα μια γλώσσα που θα διασφάλιζε την επικοινωνία με το λαό χωρίς παράλληλα να υποβιβαστεί η αισθητική αξία του ποιητικού τους λόγου

Τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι εύκολο κανείς να διακρί‐νει και στο ποίημα του Αναγνωστάκη Αρχικά παρατηρούμε ότι ο ποιη‐τής ταυτίζεται με το λαό κι εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στην κατάπιεστική εξουσία του δυνάστη Αυτό είναι εμφανές από το όλο πνεύμα που διαπερνά το ποίημα Ο ποιητής με αφορμή ένα ατομικό βίωμα μέσα στις φοβερές φυλακές βαρυποινιτών του Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο) της Θεσσαλονίκης το 1949 αναφέρεται σε μια κατάσταση συλλογική που απασχολεί όλους σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου Η ζοφερή κατάσταση μάλιστα της εποχής του εμφυλίου αποτυπώνεται στο ποίημα με τις εικόνες των φίλων που φεύγουν και χάνονται τις μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους το κλάμα του παιδιού στην ερημιά τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός τις τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγο‐στεύει τα ξημερώματα εμπειρίες και βιώματα εφιαλτικά που ανάγονται σε συλλογικό επίπεδο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Άλλο στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό της πρώτης μεταπο‐

λεμικής γενιάς και απαντάται στο ποίημα του Αναγνωστάκη είναι η έντονη συντροφικότητα που προβάλλεται Ας μην παραβλέπουμε αρχικά τον τίτλο του ποιήματος Ο τίτλος προσδιορίζει τον αποδέκτη του ποιητικού μηνύματος και το χρόνο Πρέπει να σημειωθεί ότι ο laquoΝίκος Ε raquo είναι ο συναγωνιστής του ποιητή Νίκος Ευστρατιάδης Σε προφορική δήλωσή του ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέφερε ότι το ποίημα αφιερώ‐νεται στον πολιτικό του σύντροφο Νίκο Ευστρατιάδη Συνεπώς ο τίτλος είναι αφιέρωση προς ένα σύντροφο Αλλά και αναφορές στο ποίημα όπως laquoΦίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέραraquo κάνουν έκδηλο το πνεύμα συντροφικότητας

Τέλος άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος που αποδει‐κνύει την ένταξη του Αναγνωστάκη στην πρώτη μεταπολεμική γενιά είναι η ρομαντική πίστη στο όραμα στο χρέος του ποιητή Το στοιχείο αυτό γίνεται έντονο προς το τέλος του ποιήματος με τον παρένθετο στίχο ndash ρητορικό ερώτημα που εκφράζει το παραπάνω χρέος Στον καταληκτικό αυτό στίχο ο Αναγνωστάκης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβίασης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέ‐ωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Β1 Τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά αποτελούν τους δομικούς αρμούς του ποιήματος

Ειδικότερα με την αναφορά laquoΦίλοιraquo ο ποιητής αποδεικνύεται laquoφι‐λέταιροςraquo Προτάσσει την εικόνα και το αντίστοιχο θέμα της απώλειας των φίλων και των συντρόφων οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν στον πόλεμο είτε εκτελέστηκαν κατά τον εμφύλιο Οι μορφές των φίλων μένουν χα‐ραγμένες στη μνήμη του ποιητή αφού μοιράστηκε μαζί τους κοινές ιδέες και κοινούς αγώνες για την ελευθερία της χώρας και την εδραίωση της δημοκρατίας

Μετά την αναφορά στους νεκρούς ο ποιητής αναφέρεται στους ζωντανούς με τις laquoΦωνέςraquo Μακρινές φωνές ακούονται τη νύχτα φωνές που η αγωνία της ατέλειωτης νύχτας τους δίνει συγκεκριμένη μορφή Δύο οπτικοακουστικές εικόνες δίνουν το στίγμα της ζοφερής πραγματικότη‐τας Από τη μια πλευρά μια απελπισμένη μάνα τριγυρνά στους έρημους δρόμους φωνάζοντας απεγνωσμένα (αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της) κι από την άλλη ένα εγκαταλελειμμένο παιδί κλαίει χωρίς απάντηση καθώς κανείς δε βρίσκεται να το παρηγορήσει και να το προστατέψει

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α Χαρακτηριστικό γνώρισμα των έργων του Παπαδιαμάντη μεταξύ άλλων αποτελεί και το γεγονός ότι η έμφαση δίνεται περισσότερο στον εξωτερικό χώρο παρά στον εσωτερικό Με αφορμή το απόσπασμα που σας δίνεται να σχολιάσετε το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό τεκμηριώνο‐ντας την απάντησή σας με κατάλληλα παραδείγματα [ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη διακρίνονται από πλούτο εκφραστι‐κών μέσων Να εντοπίσετε δύο σημεία του αποσπάσματος στα οποία χρησιμοποιείται η αντίθεση και να σχολιάσετε τη λειτουργία της

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Κ Στεργιόπουλος παρατηρεί πως ο Παπαδιαμάντης laquoμε βάση την ηθογραφία ανοίγεται προς πολλές κατευθύνσεις ανακατεύοντας τα ηθογραφικά στοιχεία άλλοτε με στοιχεία κοινωνικά άλλοτε με ψυχογρα‐φικά δημιουργώντας ένα θαυμαστό κράμα όπου οι λυρικές και ποιητικές προεκτάσεις εναλλάσσονται με τους ρεαλιστικούς τόνουςraquo Συμφωνείτε με την άποψη αυτή Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΗ τελευταία χρονιά του έτους 187raquo Με βάση το πιο πάνω χωρίο να σχολιάσετε το επίθετο laquoφυσικόςraquo και την ιδιαίτερη σημασία που αποκτά στο διήγημα [ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Δ Να συγκρίνετε τα δύο αποσπάσματα των διηγημάτων του Παπαδιαμά‐τη εξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο ο συγγραφέας παρουσιάζει τους ήρωές του [ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης Τrsquo αγνάντεμα

Επάνω στον βράχον της ερήμου ακτής από παλαιούς λησμονημέ‐

νους χρόνους το εξωκκλήσι της Παναγίας της Κατευοδώτρας Όλον τον χειμώνα παπάς δεν ήρχετο να το λειτουργήση Ο βορράς μαίνεται και βρυχάται ανά το πέλαγος το απλωμένον μαυρογάλανον και βαθύ το κύμα λυσσά και αφρίζει εναντίον του βράχου Κι ο βράχος υψώνει την γην

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του γίγας ακλόνητος στοιχειό ριζωμένο βαθειά στην γην και το ερημοκ‐κλήσι λευκόν και γλαρόν ως φωλιά θαλασσαετού στεφανώνει την κορυφήν του

Όλον τον χρόνον παπάς δεν εφαίνετο και καλόγηρος δεν ήρχετο να δοξολογήση Μόνον την ημέραν των Φώτων κατέβαινεν από το ύψος του βραχώδους βουνού από το λευκόν μοναστηράκι του Αγίου Χαραλάμπους σεβάσμιος με φτερουγίζοντα κάτασπρα μαλλιά και κυματίζοντα βαθειά γένεια ένας γέρων ιερεύς laquoως νεοττός της άνω κοιλιάς των Αγγέλωνraquo ίνα λειτουργήση το παλαιόν λησμονημένον ερημοκκλήσι Εκεί ήρχοντο τρεις ndash τέσσαρες βοσκοί βουνίσιοι αλειτούργητοι αλιβάνιστοι ήρχοντο με τις φαμίλιες των τις ανέβγαλτες και άπραχτες με τα βοσκόπουλά των τrsquo αχτένιστα και άνιφτα που δεν είξευραν να κάνουν το σταυρό τους δια να αγιασθούν και να λειτουργηθούν εκεί‐ και εις την απόλυσιν της λειτουργίας ο γηραιός παπάς με τους πτερυγίζοντας βοστρύχους εις το φύσημα του βορρά και την βαθείαν κυμαινομένην γενειάδα κατέβαινε κάτω τον μέγαν απλωτόν αιγιαλόν ανάμεσα εις αγρίους θαλασσοπλή‐κτους χους δια να φωτίση κι αγιάση τα αφώτιστα κύματα

Τον άλλον καιρόν ήρχοντο συνήθως την άνοιξιν γυναίκες ναυτι‐κών και θυγατέρες κάτω από την χώραν με σκοπόν νrsquo ανάψουν τα καν‐δήλια και να παρακαλέσουν την Παναγίαν την Κατευοδώτριαν να οδήγη‐ση και κατευοδώση τους θαλασσοδαρμένους συζύγους και τους πατέρας των Ωραίες κοπέλλες με υποκάμισα κόκκινα μεταξωτά με τραχηλιές ψηλοκεντημένες με τους χυτούς βραχίονας και τα στήθη τα γλαφυρά ήρχοντο να ικετεύσουν δια τα αδελφάκια των που εθαλασσοπνίγοντο διrsquo αυτάς δια να τις φέρουν προικιά από την Πόλιν στολίδια από την Βενετιάν κειμήλια από την Αλεξάνδρειαν laquoΠάντα να rsquoρχωνται πάντα να φέρνουνraquo Βοϊδάκια λογικά που ώργωναν αντί της ξηράς την θάλασσαν φρόνιμα όπως τα δυο εκείνα τέκνα της ιερείας της Δήμητρος τα μακαρισθέντα Νεαραί γυναίκες ρεμβάζουσαι και μητέρες συλλογισμένοι ήρχοντο δια να καθίσουν και αγναντέψουν

ΠΡΩΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα των έργων του Παπαδιαμάντη είναι η έμφαση που δίνεται περισσοτερο στον εξωτερικό χώρο παρά στον εσωτερικό Συγκεκριμένα παρατηρούμε ότι ο τόπος όπου διαδραματίζο‐νται οι ιστορίες του Παπαδιαμάντη με άλλα λόγια το σκηνικό μέσα στο οποίο ξετυλίγεται η δράση των διηγημάτων του είναι κατά πρώτο βέβαια λόγο ο τόπος της γεννήσεώς του η Σκιάθος laquoνησί ελληνικόraquo αλλά και η Αθήνα δεύτερή του πατρίδα όπου έζησε laquoυπέρ το ήμισυ της ζωής τουraquo

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τη Σκιάθο ο Παπαδιαμάντης την περιγράφει από κάθε δυνατή

πλευρά και με τόσο πιστό και αναπαραστατικό τρόπο ώστε ο αναγνώ‐στης του να μπορεί εύκολα να ταυτίσει το σκηνικό πολλών διηγημάτων με τα πραγματικά σκιαθίτικα τοπία Τα τελευταία παρουσιάζονται στο κείμενο άλλοτε πανοραμικά από ένα υψηλότερο ή μακρύτερο σημείο θέασης και άλλοτε με μεγεθυντική και σχεδόν φωτογραφική εστίαση σε χαρακτηριστικές λεπτομέρειες Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελεί η περιγραφή του περιβάλλοντος όπου ζούσε ο νεαρός βοσκός το οποίο περιγράφεται με εκπληκτική περιγραφική δεινότητα Δίνεται η τοπιογρα‐φία της περιοχής στην οποία υπήρχαν βουνά βουνοκορφές και λόγγοι φαράγγια και κοιλάδες και από την άλλη ο γιαλός η πετρώδης ακτή το χείλος της θαλάσσης και το πέλαγος Αναφέρονται επίσης τοπωνύμια της περιοχής (της Σκιάθου) όπως η Πλατάνα ο Μέγας Γιαλός το Κλήμα (laquoΗ πετρώδης απότομος ακτή μου η Πλατάνα ο Μέγας Γιαλός το Κλήμα έβλεπε προς τον Καικίαν και ήτον αναπεπταμένη προς τον Βορράνraquo)

Κάθε τι από τους εξωτερικούς αλλά και τους εσωτερικούς σκιαθίτι‐κους τόπους και χώρους αξιοποιείται από τον συγγραφέα για τις διαφορε‐τικές κάθε φορά σκηνογραφικές ανάγκες του διηγήματος καθώς και όλα τα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα και τα ονόματά τους το λιμάνι και το χωριό τα νησάκια και οι όρμοι οι αμμουδιές και οι βράχοι τα βουνά και οι ρεματιές (laquoΟι λόγγοι αι φάραγγες αι κοιλάδες όλος ο αιγιαλός και τα βουνάraquo) τα μοναστήρια και τα ξωκκλήσια τα σπίτια τα μαγαζιά του λιμανιού και οι ταβέρνες τα κοιμητήρια και οι καλύβες των βοσκών οι κήποι και οι σπηλιές

Στο απόσπασμα που μας δίνεται εξάλλου διακρίνει κανείς περι‐γραφές της ποικιλίας της χλωρίδας με τους άγριους θάμνους και τις αγρι‐ελιές αλλά και με τις καλλιέργειες τα χωράφια και τα μποστάνια τους ελαιώνες τα αμπέλια κτλ Ακόμα και μερικά φυσικά φαινόμενα περιγρά‐φονται όπως ο άνεμος και η τρικυμία (laquoεξωθούμενα από τας τρικυμίαςraquo laquoμε τους δύο τούτους ανέμους οι οποίοι ανέμιζαν τα μαλλιά μουraquo) Ειδικά η θάλασσα στοιχείο αναπόσπαστο του νησιού και της ζωής των κατοίκων του είναι επίμονα και με ποικίλους τρόπους παρούσα (laquoτου πελάγουςraquo laquoτο κτήμα ήτον παρά το χείλος της θαλάσσηςraquo)

Κοντά στα φυσικά στοιχεία την εικόνα συμπληρώνουν και κάποιες εργασίες των γεωργών όπως το όργωμα η σπορά το θειάφισμα το βλαστολόγημα ο τρύγος καθώς και μερικά πρόσωπα που ζουν και κινούνται στο χώρο (γεωργοί αγροφύλακες κ ά)

Είναι σημαντικό επίσης να αναφέρουμε ότι ακόμα κι ο εσωτερικός κόσμος ο οποίος δεν περιγράφεται με τέτοια έμφαση προκύπτει από τον εξωτερικό Ο Παπαδιαμάντης βλέπει τη φύση με το έμπειρο μάτι του ανθρώπου της υπαίθρου Ακόμα και οι τύποι των έργων του μας γίνονται

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

πιο γνώριμοι από τα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά Ενδεικτικό παρά‐δειγμα στο απόσπασμα αποτελεί η περιγραφή κάποιων εξωτερικών χαρα‐κτηριστικών του βοσκού (laquoΉμην ωραίος έφηβος καστανόμαλλος βοσκόςraquo)

Ο έξω κόσμος του Παπαδιαμάντη παρουσιάζεται συμβολοποιη‐μένος και αποκτά βάθος η ύλη από τη μια πλευρά και το μυστήριό της από την άλλη Η φύση του πλούσια και ζωντανή αποτελεί την προβολή του εσωτερικού του κόσμου πάνω στη φύση ή καθρέφτισμα του φυσικού του κόσμου μέσα του Γνωρίζουμε άλλωστε ότι για τον Παπαδιαμάντη ακέραιος είναι μόνο ο φυσικός κόσμος όπως εκείνος τον έζησε στα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στη Σκιάθο Έμεινε ακέραιος γιατί ακέραιος ήταν τότε και ο κόσμος ο δικός του Από εκεί και οι αδιάκοπες περιγραφές το περιγραφικό του πάθος όπως παρατηρεί ο Στεργιόπου‐λος Β1 Τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη διακρίνονται για τον πλούτο των εκφραστικών τους μέσων στοιχείο που καταδεικνύεται και από το συγκε‐κριμένο απόσπασμα Παρομοιώσεις και μεταφορές κυριαρχούν στο από‐σπασμα προσδίδοντας ιδιαίτερη λογοτεχνική χάρη Αξιοπρόσεκτο εκφρα‐στικό μέσο αποτελεί και η αντίθεση η οποία μάλιστα εξυπηρετεί και συγκεκριμένη λειτουργία

Ειδικότερα στις τελευταίες παραγράφους του αποσπάσματος με την περιγραφή του κυρ Μόσχου περνάμε από την αναφορά ανώνυμων προσώπων στην ονομαστική και πληρέστερη παρουσίαση προσώπων με περισσότερες πληροφορίες Επιπλέον από την περιγραφή ανοιχτών χώ‐ρων στην παρουσίαση ενός χώρου περιγραφόμενου με φροντίδα ενός χώρου απρόσιτου του κτήματος του κυρ Μόσχου

Μεταξύ άλλων στοιχείων που δίνονται για το πρόσωπο αυτό δηλώνεται και η οικονομική και κοινωνική του κατάσταση (laquoμικρόν άρχονταraquo) ο οποίος είχε ένα τεράστιο παραθαλάσσιο κτήμα με αμπελώ‐να οπωροφόρα κάθε λογής καλλιέργειες Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την οικονομική κατάσταση των απλών χωρικών που ζουν και κινούνται στον ίδιο τόπο (laquoτου γεωργούraquo laquoτης πτωχής χήραςraquo)

Οι αντιθέσεις αυτές έχουν στόχο να υποδηλώσουν τη διαφορά ανάμεσα στον πλούσιο άρχοντα και στους φτωχούς χωρικούς της υπαίθρου αλλά και την κοινωνική και οικονομική διαφορά ανάμεσα στον ίδιο τον αφηγητή και στη Μοσχούλα την ανιψιά του πλούσιου θείου που γίνεται έτσι πιο απόμακρη Έχει επομένως δικαιωθεί η άποψη ότι με την αναφορά στον πλούσιο κυρ Μόσχο από τη μια και σε κάποιους αγρότες από την άλλη με την πληροφορία ότι ζει σε ένα απέραντο κι απρόσιτο κτήμα την απομόνωσή του από όλους και τις παρανομίες των αγροφυλά‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

κων ο συγγραφέας προβάλλει τη διαφορά ανάμεσα στον πλούτο και την φτώχεια Επιπλέον προβάλλονται οι διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα σε πλούσιους και σε φτωχούς καθώς επίσης και οι αυθαιρεσίες των οργάνων του νόμου Β2 Ο Παπαδιαμάντης ξεκινώντας από την ηθογραφία επεκτείνεται σε πολλές κατευθύνσεις όπως η ανάμειξη στοιχείων κοινωνικών με ηθογραφικά Όλα τούτα συντίθενται σε διηγήματα που τα χαρακτηρίζουν οι λυρικές και ποιητικές προεκτάσεις οι οποίες εναλλάσσονται με το ρεαλισμό Με αφορμή το απόσπασμα που μας δίνεται είναι σκόπιμο να διακρίνουμε τέτοιου είδους στοιχεία που επιβεβαιώνουν τη θέση αυτή

Στο απόσπασμα που εξετάζουμε συγκεκριμένα τα γεγονότα της αφήγησης του παρελθόντος του αφηγητή τοποθετούνται σε ένα συγκε‐κριμένο κοινωνικό πλαίσιο και μας αφήνουν να διακρίνουμε έναν κοινωνικό προβληματισμό ο οποίος βέβαια δε φτάνει στα όρια της καταγγελίας Έτσι ο συγγραφέας αναφέρεται από τη μια στον πλούσιο κυρ Μόσχο αλλά και σε κάποιους φτωχούς αγρότες ή στο απέραντο και απρόσιτο κτήμα του που περικλεινόταν από πέτρινο περίβολο Ακόμα στην απομόνωσή του από τον υπόλοιπο κόσμο αφού δεν πήγαινε συχνά στην κωμόπολη και ήθελε να ζει σε ξεχωριστό βασίλειο και από την άλλη πλευρά στις παρανομίες των αγροφυλάκων

Άλλοτε πάλι όπως παρατηρούν μελετητές προβάλλονται στοιχεία ψυχογραφικά δοσμένα επίσης από τον Παπαδιαμάντη με βάση πάντα την ηθογραφία Στο δοθέν απόσπασμα λόγου χάριν μέσα από τις εκτενείς περιγραφές του φυσικού τοπίου της υπαίθρου στοιχείο που διακρίνει την ηθογραφία δίνεται η κατάσταση απόλυτης ευτυχίας και ξεγνοιασιάς του νεαρού βοσκού Προβάλλεται έντονα ο στενός δεσμός σχεδόν η ταύτιση του βοσκού με τη φύση και η αγάπη του γιrsquo αυτή Αυτό το βλέπουμε από συγκεκριμένα χωρία όπως στη φράση laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δύο τούτους ανέμουςraquo Όμως πέρα από το δεσμό με τη φύση υπάρχει κάτι πιο σημαντικό που τονίζεται σε πολλά σημεία της αφήγησης και είναι η κυριαρχία που αισθάνεται ο ίδιος πάνω στη φύση (ιδιαίτερα στην περιοχή της laquoδικαιοδοσίαςraquo του) και η απόλυτη ελευθερία που νιώθει μέσα σrsquo αυτό το περιβάλλον (laquoτο κατάμερον εκείνο ήτον ιδικόν μουraquo laquoόλα εκείνα ήσαν ιδικά μουraquo laquoη άμπελος ήτον κτήμα ιδικόν μουraquo) Η ελευθερία αυτή γίνεται πράξη με την ανεξέλεγκτη laquoνομήraquo και laquoκάρπωσηraquo των προϊόντων των ξένων χωραφιών και αμπελώνων Όλα αυτά προκύπτουν μέσα από την ηθογρα‐φία την πιστή απεικόνιση της ζωής των ηθών και εθίμων της ελληνικής υπαίθρου

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Οι ρεαλιστικοί εξάλλου τόνοι που διακρίνουμε στο απόσπασμα

γίνονται εμφανείς από τα πρόσωπα των έργων του που είναι καθημερι‐νοί άνθρωποι συχνά υπαρκτά πρόσωπα όπως ο γεωργός η φτωχή χήρα οι αγροφύλακες οι μοναχοί και άλλοι Επίσης οι χώροι κατονομάζονται ο Μέγας Γιαλός η Πλατάνα και άλλοι Οι laquoμύθοιraquo στα διηγήματα είναι ιστορίες της ζωής Ο Παπαδιαμάντης παρουσιάζοντας στα σκιαθίτικα διηγήματά του τη ζωή της μικρής κοινωνίας του τόπου του διαγράφει με πολλές λεπτομέρειες τη φτώχεια των ανθρώπων την αθλιότητα της μίζερης ζωής τους την απομόνωσή τους τις σκληρές συνθήκες της εργασίας τους την αγριότητα του σκιαθίτικου χειμώνα

Σrsquo αυτά οι κριτικοί έχουν παρατηρήσει μια ποιητική και μια λυρική διάθεση γνωρίσματα που έχουν τη βάση τους στη θητεία του στο ρομαντισμό στη θρησκευτικότητά του στα ανεκπλήρωτα πάθη του και στη νοσταλγία για τη χαμένη αθωότητά του Τόσο οι ποιητικές όσο και οι λυρικές προεκτάσεις είναι έκδηλες στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo και ιδιαίτερα στο απόσπασμα που μας δίνεται Σχήματα λόγου όπως παρομοιώσεις laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δύο τούτους ανέμους έκαμναν να είναι σγουρά (τα μαλλιά μου) όπως οι θάμνοι κι αι αγριελαίαιraquo laquoτην ηγάπα ως να ήτο θυγάτηρ τουraquo αλλά και μεταφορές laquoμε το αιώνιον της πνοής των φραγγέλιον παρά το χείλος της θαλάσσηςraquo κάνουν αισθητή την ποιητική δυνατότητα του συγγραφέα

Τέλος στην ενότητα περιγράφεται με λεπτομέρειες ο χώρος του βοσκού το laquoκατάμερόν τουraquo και το μεγάλο κτήμα του κυρ Μόσχου (ο χώρος της Μοσχούλας) Μέσα στην περιγραφή δίνονται πολλές εικόνες από τις οποίες ξεχωρίζουν δύο για την κίνηση και το λυρισμό τους η εικόνα των μαλλιών του βοσκού που ανέμιζαν και η εικόνα με την οποία παρομοιάζονται τα μαλλιά εκείνη των θάμνων και των αγριελιών που λύγιζαν με το φύσημα των ανέμων laquoτας οποίας εκύρτωναν (οι δύο άνεμοι) με το ακούραστον φύσημά των με το αιώνιον της πνοής των φραγγέλιονraquo Δίκαια επομένως υποστηρίζεται από τον Κ Στεργιόπουλο πως ο Παπα‐διαμάντης με βάση την ηθογραφία ανοίγεται προς πολλές κατευθύνσεις ανακατεύοντας τα ηθογραφικά στοιχεία άλλοτε με στοιχεία κοινωνικά και άλλοτε με ψυχογραφικά δημιουργώντας ένα θαυμαστό κράμα όπου οι λυρικές και ποιητικές προεκτάσεις εναλλάσσονται με τους ρεαλιστι‐κούς τόνους Γ Ο αφηγητής δηλώνει ότι το καλοκαίρι του έτους 187 ήταν η τελευταία χρονιά που laquoήμην ακόμη φυσικός άνθρωποςraquo Ο προσδιορισμός laquoφυσι‐κόςraquo εκφράζει τον άνθρωπο που ζει μέσα στη φύση Εδώ λανθάνει η αγάπη του νεαρού βοσκού για τη φύση αλλά και η φυσιολατρία του Παπαδιαμάντη που καταφάσκει στη ζωή μέσα στη φύση η οποία με την

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

απλότητα και την αθωότητά της βοηθάει τον άνθρωπο να πλησιάσει πιο κοντά στο Θεό Ο στενός δεσμός σχεδόν η ταύτιση του βοσκού με τη φύση και η αγάπη του γιrsquo αυτή φαίνεται καθαρά και παρακάτω στη φράση laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δυο τούτους ανέμουςraquo αλλά και σε άλλα χωρία του αποσπάσματος

Όμως πέρα από το δεσμό με τη φύση υπάρχει κάτι πιο σημαντικό που τονίζεται σε πολλά σημεία της αφήγησης η κυριαρχία που αισθάνε‐ται ο ίδιος πάνω στη φύση ιδιαίτερα στην περιοχή της laquoδικαιοδοσίαςraquo του και η απόλυτη ελευθερία που νιώθει μέσα σrsquo αυτό το περιβάλλον laquoτο κατάμερόν εκείνο ήτον ιδικόν μου όλα εκείνα ήσαν ιδικά μου η άμπελος ήτον κτήμα ιδικόν μουraquo

Η σχέση λοιπόν του αφηγητή με τη φύση είναι άρρηκτη είναι σχέση ταυτότητας Χαρακτηριστικά παρατηρεί ο Ελύτης ότι ο τρόπος που παρατηρεί ο Παπαδιαμάντης τη φύση συνιστά ένα είδος θρησκείας Ο έξω κόσμος του Παπαδιαμάντη παρουσιάζεται συμβολοποιημένος και αποκτά βάθος η ύλη από τη μια πλευρά και το μυστήριό της από την άλλη Η φύση του πλούσια και ζωντανή αποτελεί την προβολή του εσωτερικού του κόσμου πάνω στη φύση ή καθρέφτισμα του φυσικού του κόσμου μέσα του Για τον Παπαδιαμάντη ακέραιος είναι μόνο ο φυσικός κόσμος όπως εκείνος τον έζησε στα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στη Σκιάθο Έμεινε ακέραιος γιατί ακέραιος ήταν τότε και ο κόσμος ο δικός του

Πιο συγκεκριμένα το φυσικό στοιχείο παραμένει ακέραιο και αναλλοίωτο επειδή είναι δημιούργημα του Θεού που δεν υφίσταται καμιά φθορά από τον πειρασμό Ο Παπαδιαμάντης λοιπόν ξαναβρίσκει στη φύση στον αναλλοίωτο αυτό κόσμο ότι έχει αλλοιωθεί μέσα του Συνδυάζει και συμφιλιώνει το χριστιανικό με το παγανιστικό στοιχείο Μάλιστα ο Κυριάκος Πλησής παρατηρεί ότι η σχέση του Παπαδιαμάντη με τη φύση δεν είναι μονάχα αισθητική αλλά κυρίως ηθική Θεωρείται όπως έχει ήδη επισημανθεί ο συγγραφέας του ανοιχτού χώρου Τοποθετεί τα δρώμενα στον ανοιχτό χώρο τη φύση Φύση και άνθρωπος αλληλεξαρ‐τώνται και αλληλοεπηρεάζονται Η φύση είναι εκείνη που καθορίζει τα δρώμενα αλλά και τα δρώμενα επενεργούν στο ήθος της φύσης Έτσι ο άνθρωπος δεν μπορεί να ξεκόψει από τη φύση χωρίς σοβαρές συνέπειες Αν ξεκόψει το αντίτιμο είναι η φθορά του και η αλλοτρίωση Ο άνθρωπος όσο μένει laquoφυσικόςraquo όσο βρίσκεται σε συνεχή διάλογο και σχέση με τη φύση είναι αθώος Αν χαθεί η αθωότητα αυτή χάνεται και η επικοινωνία του με το Θεό Η φύση λοιπόν έχει άμεση σχέση και με το θρησκευτικό στοιχείο εκπροσωπεί τον κόσμο του πνεύματος και της αθωότητας τον κόσμο του εξαγνισμού

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Και τα δυο αποσπάσματα από το διηγήματα του Παπαδιαμάντη μεταξύ άλλων παρουσιάζουν τον τρόπο που κινούνται και δρουν πρόσωπα ήρωες που συνυπάρχουν με τους πρωταγωνιστές των διηγημά‐των αυτών

Όσον αφορά το laquorsquoΌνειρο στο κύμαraquo δευτερεύοντα πρόσωπα που συναντάμε είναι ο γεωργός που οργώνει το χωράφι του (laquoτου γεωργού μόνον τον κόπο μουraquo η laquoπτωχή χήραraquo οι μισθωτοί της δημαρχίας οι αγροφύλακες οι καλόγηροι της μονής του Ευαγγελισμού ο κυρ Μόσχος) Αντίστοιχα στο laquoΑγνάντεμαraquo έχουμε πάλι την παρουσίαση κάποιων προσώπων όπως ο laquoγέρων ιερεύςraquo οι βοσκοί τα παιδιά τους οι γυναίκες των ναυτικών και οι κόρες τους ωραίες κοπέλες με laquoυποκάμισα κόκκινα μεταξωτάraquo

Συγκρίνοντας τα δυο αυτά αποσπάσματα εντοπίζουμε κοινά στοιχεία ως προς τον τρόπο που παρουσιάζονται οι ήρωες αυτοί Όλα τα πρόσωπα και τα γεγονότα προέρχονται από την αντικειμενική πραγματι‐κότητα καθώς αυτή έχει περάσει στην ανάμνηση Ο ώριμος αφηγητής στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo αναπολεί το ευτυχισμένο παρελθόν στη φύση το οποίο αποτελείται από το φυσικό περιβάλλον και τα πρόσωπα που κινούνται σε αυτό Ο αφηγητής στο laquoΑγνάντεμαraquo από απόσταση πάλι παρουσιάζει τους ήρωες που κινούνται στο ίδιο με αυτόν περιβάλλον

Ο φτωχός γεωργός η χήρα οι καλόγεροι της Μονής στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo αλλά και ο παπάς οι βοσκοί οι κοπέλες στο laquoΑγνάντεμαraquo που κατευθύνονται στην εκκλησία της περιοχής είναι άνθρωποι που ζουν και κινούνται σε ένα άκρως ρεαλιστικό πραγματικό περιβάλλον κοντά στα πρωταγωνιστικά πρόσωπα και προέρχονται από το χώρο των αναμνήσε‐ων του αφηγητή Αυτό αποτελεί άλλο ένα κοινό στοιχείο του τρόπου που ο συγγραφέας παρουσιάζει τους ήρωές του Κατά κύριο λόγο τον κόσμο των διηγημάτων του Παπαδιαμάντη τον αποτελούν οι απλοϊκοί άνθρω‐ποι οι αγνοημένοι οι φτωχοί Αυτοί κινούνται είτε στη Σκιαθίτικη κοινω‐νία είτε στην Αθηναϊκή συνοικία Στην προκειμένη περίπτωση κινούνται στην επαρχιακή κοινωνία του νησιού

Αποτελούν κατά κάποιο τρόπο επίσης οι ήρωες στον Παπαδιαμά‐ντη σύμβολα αποκτούν μια καθολικότητα Παραδοσιακοί τύποι από την ελληνική πραγματικότητα κυριαρχούν στα έργα του Έχουμε έτσι τον παπά το ναυτικό την κόρη τον απλό χωρικό πρόσωπα που απαντώνται και στα δύο αποσπάσματα και είναι απλοί λαϊκοί τύποι ανθρώπων που κινούνται στην επαρχιακή κοινωνία της Σκιάθου

Παρά ταύτα μέσα στην αντικειμενικότητα τούτη περνά η προσωπι‐κή αίσθηση και συγκίνηση του συγγραφέα Αυτό μπορούμε να το διαπι‐στώσουμε και στα δύο αποσπάσματα καθώς μέσα από την παρουσίαση των ανθρώπων αυτών προβάλλονται σκέψεις συναισθήματα του ίδιου

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του συγγραφέα ή του αφηγητή όπως για παράδειγμα η αγανάκτησή του κι η οργή του για τους αγροφύλακες στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo ή ο θαυμασμός του για τις όμορφες κοπέλες στο laquoΑγνάντεμαraquo Υπάρχει κατά βάθος μέσα στο αντικείμενο η έκφραση του υποκειμένου η διάχυση της ατομικής του ψυχής όπως χαρακτηριστικά παρατηρούν μελετητές όπως ο Γ Θεμελής Τα πρόσωπα ενώ έχουν δική τους ρεαλιστικά δοσμένη υπόσταση και ανεξαρτησία είναι συνάμα και κατά κάποιο τρόπο laquoσύμβολαraquo του υποκειμένου Υπάρχει μια βαθύτερη σύμπτωση ή συμφω‐νία ανάμεσα στο συγγραφέα και στα πλάσματά του Έχουν τις ιδέες του τις αντιλήψεις του τη νοοτροπία του το πάθος του την πίστη τη μελαγ‐χολία την αδράνεια όλο τον ιδιότυπο ψυχικό πλούτο του σαν να είναι άλλες τόσες περιπτώσεις αποχρώσεων του προσώπου του

Μια άλλη σημαντική παρατήρηση σχετικά με τον τρόπο παρουσία‐σης των ηρώων του Παπαδιαμάντη αποτελεί το γεγονός ότι δίνεται προ‐τεραιότητα στη γυναικεία παρουσία Στο έργο του κυριαρχεί η μορφή της γυναίκας Ο τύπος του κοριτσιού από τη μια ο τύπος της γριάς από την άλλη Και στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo έχουμε τη φτωχή χήρα από τη μια τη νέα Μοσχούλα από την άλλη αλλά και στο laquoΑγνάντεμαraquo η γυναικεία φιγούρα είναι έντονη στους δευτερεύοντες αυτούς χαρακτήρες Ο τύπος της κόρης της νέας αντιπροσωπεύει την υποταγή και εγκαρτέρηση στοιχεία καθαρά χριστιανικά Οι κοπέλες οι γυναίκες οι αδελφές των ναυτικών οι κόρες τους απευθύνονται στην Παναγία για βοήθεια και κατευόδωση των ναυτικών που έχουν στην οικογένειά τους Οι άντρες από την άλλη πλευρά δεν είναι πολλοί στα έργα του ως κυρίαρχοι τύποι δεν εμβαθύνει ο Παπαδιαμάντης σε αυτούς Οι κυριότεροι τύποι ανδρών είναι ο βοσκός ο ναυτικός ο κληρικός ο γέροντας πρόσωπα που απαντώ‐νται και στα δύο αποσπάσματα

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Κωνσταντίνος Καβάφης Μελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή∙ 595 μ Χ

Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως που κάπως ξέρεις από φάρμακα νάρκης του άλγους δοκιμές εν Φαντασία και Λόγω

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι mdash Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως που κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγή

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Κωνσταντίνος Καβάφης ανήκει λογοτεχνικά στη γενιά του 1880 στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή ωστόσο ακολουθεί διαφορετικό δρόμο στην ποίηση κάτι που τον τοποθετεί στο μεταίχμιο μεταξύ παραδοσιακής και νεότερης ποίησης ενώ έχει χαρακτηριστεί laquoγενάρχης της σύγχρονης ποίησηςraquo Από ποια στοιχεία του ποιήματος επιβεβαιώνεται αυτό [ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 α Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Τι εξυπηρετεί η εναλλαγή αυτή από άποψη περιεχομένου β Να χαρακτηρίσετε τη γλώσσα και το ύφος του ποιητή αναφερόμενοι σε συγκεκριμένα στοιχεία του ποιήματος [ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Β2 laquoΕίναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo Να σχολιάσετε το στίχο από άποψη δομής και περιεχομένου [ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Γ Έχει επισημανθεί για τον Καβάφη ότι laquoη ποίηση είναι γιrsquo αυτόν μια υψηλή παρηγοριά που κατευνάζει το άλγος της φθοράς με τη μνημονική αναδρομήraquo (Σωτήρης Τριβιζάς laquoΜελαγχολία του Ιάσωνα Κλεάνδρουraquo Τομές αρ 77 ndash 78 Οκτ ndash Νοέμ 1981 σ 48 ndash 49) Να εξετάσετε κατά πόσο επαληθεύεται η άποψη αυτή στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Δ Στηριζόμενοι από τη μια στο ποίημα του Καβάφη κι από την άλλη στο ποίημα του Μίμνερμου που ακολουθεί να σχολιάσετε πώς παρουσιάζεται στους δύο ποιητές το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Τα νιάτα φεύγουν γρήγορα Κι εμείς όπως τα φύλλα που γεννάει η πολυανθισμένη εποχή της άνοιξης όταν ευθύς με τις ακτίνες του ήλιου αυξάνουν όμοιοι με αυτά για ελάχιστο χρόνο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

απrsquo τα λουλούδια της νιότης ευχαρίστηση νιώθουμε χωρίς να γνωρίσουμε απrsquo τους θεούς ούτε κακό ούτε καλό Αλλά οι Μοίρες έχουν σταθεί δίπλα μας μαύρες η μια κρατώντας το τέλος των πονεμένων γηρατειών και η άλλη του θανάτου Λίγο χρόνο διαρκεί της νιότης ο καρπός όσο διασκορπίζεται στη γη ο ήλιος Μα όταν πια προσπεράσει κι αυτό το όριο της ηλικίας καλύτερο είναι να πεθάνει κανείς αμέσως παρά να ζήσει˙ γιατί πολλά κακά μες στην ψυχή γεννιούνται˙ άλλοτε το σπίτι ταλαιπωρείται απrsquo τα βάσανα και της φτώχειας τrsquo αποτελέσματα είναι οδυνηρά κι άλλος πάλι στερείται από παιδιά και αυτά πάρα πολύ ποθώντας οδεύει κάτω απrsquo τη γη στον Άδη˙ Άλλος αρρώστια έχει που του φθείρει τη ζωή και κανείς δεν υπάρχει απrsquo τους ανθρώπους που πολλές συμφορές να μην του δίνει ο Δίας

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Καβάφης λογοτεχνικά ανήκει στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή και κυρίως στη laquoγενιά του 1880raquo όπου δεσπόζει η μορφή τού Κ Παλαμά Ωστόσο παρά την ηγετική φυσιογνωμία του Κ Παλαμά κανείς δεν απομακρύν‐θηκε περισσότερο από τη laquoβαριά σκιάraquo του όσο ο Καβάφης Εγκατεστημέ‐νος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση απορρίπτοντας τα καθιερωμένα

Πιο συγκεκριμένα ο Κ Καβάφης απέδωσε με ρεαλισμό το νεότερο άνθρωπο που χαρακτηρίζεται από το αίσθημα της ανίας την αντιηρωική στάση στα εθνικά καλέσματα και κυρίως από το αίσθημα της τραγικής μοναξιάς Αυτό γίνεται έκδηλο από το ποίημα που εξετάζουμε αν αναλογιστούμε ότι αναφέρεται στο πέρασμα της νιότης στην καταφυγή στην ποίηση για παρηγοριά από τη θλίψη και τη μοναξιά που επέρχεται με τα γεράματα

Αλλά και από μορφολογική άποψη το ποίημα είναι χαλαρό κι όχι αυστηρό όσον αφορά το μέτρο και τη φόρμα Παράλληλα ο Καβάφης ως νεωτεριστής στρέφεται προς την πεζολογία κάτι που αποδεικνύεται και από το συγκεκριμένο ποίημα Ο στίχος σε κάποια σημεία αποκτά πεζολογικό ύφος όπως laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακα τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη πού κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγήraquo

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Παράλληλα ένα άλλο χαρακτηριστικό του ποιητή που τον καθιστά laquoγενάρχη της σύγχρονης ποίησηςraquo είναι ότι καταφέρνει και καταλύει τις χρονικές συμβάσεις Ειδικά ο τίτλος του ποιήματος με την εκτενή του έκταση αφενός με την αναφορά σε κάποιο δήθεν υπαρκτό πρόσωπο που είναι ποιητής κι αφετέρου με τον τυχαίο χρονικό προσδιορισμό καταργεί κάθε χρονική σύμβαση Ο αναγνώστης έτσι εκλαμβάνει το ποίημα ως ένα έργο του οποίου το θέμα είναι διαχρονικό και καθολικό Η ατομική μοίρα των προσώπων (ιστορικά ndash ψευδοϊστορικά) έχει διαχρονικές προεκτάσεις

Επιπλέον ο Καβάφης χρησιμοποιεί την ειρωνεία κάτι που παρατη‐ρείται και στο δοθέν ποίημα όπου η ειρωνεία του καταντά αυτοσαρ‐κασμός αφού ταυτίζεται με τον ψευδοϊστορικό ποιητή του και αν δεν αναποδογυρίζει πλήρως το νόημα του ποιήματος μετριάζει αρκετά την επιθυμητή λύτρωση Οι λέξεις laquoκάπωςraquo laquoδοκιμέςraquo laquoγια λίγοraquo και η διπλή σημασία της λέξης laquoΛόγοςraquo οδηγούν αργά αλλά βασανιστικά το ποίημα στη σφαίρα της απαισιοδοξίας Επίσης δημιουργείται έντεχνα και ένα κλίμα ασφυξίας και αδιεξόδου που συνάδει με γενικότερα χαρακτηρι‐στικά της σύγχρονης ποίησης όπως επισημάναμε ήδη

Εγκατεστημένος λοιπόν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου αυτός ο ιδιότυπος ποιητής ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση και εγκαινιάζει τη νεότερη ποίηση στοιχείο που τον κατέστησε laquoγενάρχηraquo της όπως παρατήρησαν μελετητές του Β1 α) Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Αρχικά το αrsquo ενικό πρόσωπο (laquoμουraquo laquoδεν έχωraquo ) φορτίζει το ποίημα σε δραματικότητα και αισθητική συγκίνηση Μελετητές έχουν παρατηρήσει ότι η αφήγηση γίνεται laquoεκ των έσωraquo και εστιάζεται στο προσωπικό δράμα με τη χρήση του πρώτου ενικού προσώπου Δεν κρατά καμία αισθητική απόσταση και αντικειμενικότητα οδηγώντας στο συναισθηματισμό και στην προσωπική στην οδυνηρή εξομολόγηση μιας ατομικής δραματικής κρίσης

Από την άλλη πλευρά έχουμε και δεύτερο ενικό πρόσωπο (laquoσεraquo laquoξέρειςraquo) που διαπλέκεται με το πρώτο πρόσωπο Το δεύτερο πρόσωπο (laquoεις σε hellip Τέχνη της Ποιήσεωςraquo) δημιουργείται για να φτάσει ο ποιητής στην ιδιότυπή του υποβολή Η σύζευξη πρώτου και δεύτερου προσώπου τέλος δημιουργεί μια ισορροπία μεταξύ της διανοητικότητας και της τρυφερής συγκίνησης Έτσι το ποίημα αποφεύγει την παγίδα του ρηχού συναισθηματισμού και της φτηνής αισθηματολογίας όπως χαρακτηρι‐στικά έχει παρατηρήσει και ο Π Μπήαν Επιπλέον φορτίζεται η επικοι‐νωνία του ποιητή με την Τέχνη του μέσα από ένα φανταστικό διάλογο που στην ουσία είναι εσωτερικός μονόλογος Παράλληλα προσδίδεται στην επικοινωνία αυτή θεατρικότητα Η ποίηση του Κ Καβάφη γίνεται

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

laquoπροσωποποιητικήraquo δηλαδή οι έννοιες φορούν προσωπεία γίνονται ήρω‐ες του οράματος Το ποίημα κερδίζει σε ζωντάνια αμεσότητα και δραματι‐κότητα β) Η γλώσσα του Κ Καβάφη είναι ένα αδιάλυτο κράμα δημοτικής και καθαρεύουσας Θεωρείται ότι χρησιμοποιεί μια ιδιότυπη Αλεξανδρινή δημοτική με λόγιους και πολίτικους τύπους Πολλές φορές συναντάμε λέξεις καθημερινές αντιποιητικές έτσι ώστε ο τόνος να είναι πεζολογι‐κός Αυτό μπορούμε να το παρατηρήσουμε και στο ποίημα (laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου laquoποιητού εν Κομμαγηνή∙raquo) αφού οι τύποι που κυρι‐αρχούν στον τίτλο ανήκουν στη λόγια γλώσσα Επίσης laquoτα φάρμακαraquo laquoμαχαίριraquo είναι λέξεις καθημερινές αντιποιητικές που προσδίδουν πεζο‐λογικό τόνο

Όσον αφορά το ύφος του ποιητή παρατηρούμε ότι είναι διαυγές σαφές με ακρίβεια στη διατύπωση Τα νοήματα προκύπτουν ξεκάθαρα ενώ τα εκφραστικά μέσα (προσωποποιήσεις laquoΤέχνη της Ποιήσεωςraquo laquoΦαντασίαraquo laquoΛόγωraquo μεταφορές laquoφρικτό μαχαίριraquo laquoνάρκης του άλγουςraquo υπερβατό laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo σχήμα υπαλλαγής laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσδίδουν ζωντάνια κι αμεσότητα Παράλληλα παρατηρούμε μια λεπτή ειρωνεία όπως στο στίχο laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακαraquo που τονίζει τον απαισιόδοξο τόνο του την υπαρξιακή αγωνία του Β2 Ο στίχος αυτός φέρει το θεματικό βάρος του ποιήματος ενώ συγχρόνως δομικά έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Αρχικά ο ποιητής επισημαίνει ότι η φθορά που επέρχεται με το χρόνο είναι πληγή από φριχτό μαχαίρι Ο πόνος δηλαδή που συνεπάγονται τα γεράματα παρομοιάζονται με την πληγή που προκαλεί ένα μαχαίρι Η πληγή είναι φριχτή γιατί είναι από τη μια πλευρά εξωτερική Έχουμε αναφορά στις σωματικές αλλαγές όπως στις ρυτίδες και τη σωματική φθορά Από την άλλη πλευρά η πληγή θεωρεί‐ται και εσωτερική καθώς έχουμε αναφορά σε ψυχολογικές διεργασίες που φέρνουν οι σωματικές αλλαγές όπως η αγωνία η ανασφάλεια η μελαγχολία

Δομικά ο στίχος αυτός έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Επανα‐λαμβάνεται σε δύο καίρια σημεία του ποιήματος κι επιτείνει νοηματικά την έμφαση που δίνεται στον πόνο του ποιητή για την επερχόμενη φθορά του χρόνου Η επανάληψη του δεύτερου στίχου τη δεύτερη φορά έχει μια ιδιαίτερη διαφορά την παύλα (‐) Ο Σεφέρης πρόσεξε πρώτος την τάση αυτή του ποιητή ενώ μίλησε και για laquoσπασμένη στιχουργική του Καβάφηraquo για στίχους δηλαδή οι οποίοι είναι γεμάτοι από συγκοπές ή εγκοπές που προσδίδουν ένα είδος σιωπής στο ρυθμό του ποιητή Η σιωπή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του Κ Καβάφη αποτελεί έκφραση της απόγνωσής του του δραματικού του τόνου ενώ παράλληλα δίνει αφορμή για στοχασμό και προβληματι‐σμό του αναγνώστη για θέματα διαχρονικά και καθολικά όπως η φθορά του χρόνου το εφήμερο της ανθρώπινης νιότης

Τέλος η επανάληψη του στίχου αυτού εξυπηρετεί τη μετάβαση από τη μια στροφή του ποιήματος στην άλλη και το σχήμα υπαλλαγής (laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσθέτει αισθητικό αποτέλεσμα Γ Η ποίηση για τον Καβάφη είναι ένα είδος παρηγοριάς που έχει τη δυνατότητα να κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά από τον Σ Τριβιζά

Το ποίημα laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγη‐νή∙ 595 μ Χraquo αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα επαλήθευσης της παραπά‐νω άποψης Αρχικά ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδε‐χτεί τα γηρατειά με απάθεια Υπερευαίσθητος μπροστά στη φθορά του χρόνου εκφράζει την υπαρξιακή αγωνία του Πληγώνεται και σπαράζει από το δέρμα του που ρυτιδώνεται χάνει το νεανικό του σφρίγος γίνεται πλαδαρό Η κινητική δραστηριότητά του μειώνεται οι ορμές και οι ερωτικές επιθυμίες κάμπτονται Πληγώνεται να βλέπει τις ρυτίδες του ενώ φοβάται το άσπρισμα των μαλλιών την εξασθένιση της όρασης που αποτελεί και το κυριότερο ποιητικό του εργαλείο Η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας χαρακτηρίζουν τον ήρωα που δεν έχει laquoεγκαρτέρησι καμιάraquo Προσπέφτει και προστρέχει στην Τέχνη για παρηγοριά και ίαση από τα ανυπόφερτα γηρατειά

Ο Κ Καβάφης λοιπόν βλέπει και την τέχνη ως ανακούφιση και κάθαρση σύμφωνα με την αριστοτελική θεωρία Η τέχνη μετουσιώνει την αποστροφή και τη φρίκη της ζωής μας όπως αυτό το ποίημα για τα γηρατειά σε αισθητικό καλλιτέχνημα προκαλώντας στον ποιητή την κάθαρση απέναντι στο ενοχλητικό του συναίσθημα Η Τέχνη του Κ Καβάφη είναι laquoδοκιμή νάρκης του άλγουςraquo δηλαδή απόπειρα κατευνα‐σμού καταπράυνσης του πόνου

Μάλιστα από πολύ νωρίς οι μελετητές του Κ Καβάφη επισήμαναν ότι όταν χρησιμοποιεί τη λέξη laquoΤέχνηraquo με κεφαλαίο laquoΤraquo εννοεί πάντα την ερωτική τέχνη τα ποιήματα με θέμα τον έρωτα Η καταφυγή του Κ Καβάφη στην τέχνη σχετίζεται με την ερωτική μνήμη Αυτό το νόημα έχει και το ρήμα laquoπροστρέχωraquo που σημαίνει ανατρέχω αφού ο ποιητής συντριμμένος από τη γήρανση του σώματος και την αναστολή των ερωτικών επιθυμιών καταφεύγει για παρηγοριά στις ερωτικές αναμνή‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

σεις του παρελθόντος που αποτελούν και τη δεξαμενή της ποίησής του στα ερωτικά ποιήματά του Αυτό αποδεικνύει πως η μνήμη αποτελεί τον τρόπο το μέσο να κατευνάσει τον πόνο που του προξενεί η επερχόμενη γήρανση Ο ποιητής ζητά από την τέχνη τη λύτρωση από τον πόνο της laquoφρικτής πληγήςraquo μέσα από τη φαντασία Άρα η μνημονική φαντασία στην εποχή του γήρατος και της φθοράς λειτουργεί ως αναπόληση ονειροπόληση των παλαιών ερωτικών στιγμών και ως η προσφιλέστερη πηγή της έμπνευσής του

Αυτό επιβεβαιώνεται και από το περιεχόμενο του ποιήματος ειδικά από το στίχο στον οποίο έχουμε αναφορά σε δύο έννοιες που προσωπο‐ποιεί και θεοποιεί ο ποιητής Τη Φαντασία και το Λόγο Η φαντασία είναι δημιουργική παράγει εσωτερικές εικόνες και τις μεταπλάθει Αποτελεί τη βασική προϋπόθεση της ωριμότητας στην καλλιτεχνική δημιουργία Παράλληλα είναι και μνημονική αφού οι εικόνες είναι πιστές αναπαρα‐στάσεις των αντικειμένων

Είναι λοιπόν κατανοητή η άποψη του μελετητή που υποστηρίζει ότι ο συγκεκριμένος ποιητής κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo Δ Θέμα του Καβαφικού ποιήματος είναι η προσφυγή του ποιητή στην τέχνη του προκειμένου να κατευνάσει τον πόνο του από τα γηρατειά που πλησιάζουν αλλά και η απελπισία του για την αδυναμία της ποίησης να παρηγορήσει τον πόνο του αυτό Θέμα αντίστοιχα του ποιήματος του Μίμνερμου είναι το γοργό πέρασμα της νιότης και ο ερχομός των άχαρων γηρατειών Ως προς το περιεχόμενο λοιπόν τα δύο αυτά ποιήματα έχουν περίπου κοινό θεματικό άξονα την επερχόμενη παρακμή και πτώση από την αδυσώπητη δύναμη του χρόνου και τα συναισθήματα που αυτή προκαλεί

Στο ποίημα του Καβάφη το θέμα αυτό προβάλλεται ποικιλοτρό‐πως Ο μακροσκελής τίτλος αρχικά δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αποστασιοποιηθεί από μια ατομική κατάσταση και να συλλάβει τον αιώνιο διαχρονικό χαρακτήρα του ποιήματος να προβληματιστεί και να ευαισθητοποιηθεί καθώς η γήρανση η φθορά η μοναξιά η απογοήτευση της κρίσιμης ηλικίας άφορα και τον ίδιο Η διαχρονικότητα του θέματος διαπερνά και το ποίημα του Μίμνερμου καθώς τα νιάτα που φεύγουν γρήγορα και το παράπονο για την παρακμή των γηρατειών είναι ένα θέμα που αγγίζει την ευαισθησία πολλών ποιητών Το καθολικό παράπο‐νο των γερόντων για τα νιάτα που έφυγαν τόσο γρήγορα όπως και η νοσταλγία για την εποχή της νεότητας που έχει περάσει εκφράζεται και

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

στη νεότερη και στην προγενέστερη λογοτεχνική παραγωγή όπως για παράδειγμα και στα δημοτικά τραγούδια

Το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης στον Καβάφη πέρα από τη διαχρονικότητα και την καθολικότητα που ενέχει προβάλλεται και μέσα από τα έντονα συναισθήματα του ποιητή Ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδεχτεί τα γηρατειά με απάθεια και πληγώνεται επειδή χάνει το νεανικό του σφρίγος Τα συναισθήματα που τον διακατέ‐χουν είναι η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας (laquoΔεν έχω εγκαρτέρησι καμιάraquo) Κάτι ανάλογο παρατηρούμε και στον Μίμνερμο αφού και σε αυτό το ποίημα έχουμε κλιμάκωση των συναισθημάτων Στην αρχή έκδηλη πίκρα για το εφήμερο της ζωής των ανθρώπων ύστερα βαθιά μελαγχολία για το γρήγορο και ανεπίστρεπτο πέρασμα της νεότητας και τέλος θλίψη για το κατάντημα του ανθρώπου κατά την περίοδο των γηρατειών Η νιότη με τον ψυχολογικό νόμο της αντίθεσης φέρνει στο μυαλό τα γεράματα και τις δυσάρεστες συνέπειές τους

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι ποιητές παρουσιάζουν το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης είναι τα διάφορα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούν Ο Καβάφης χρησιμοποιεί τη μεταφορά laquoφρικτό μαχαίριraquo που με την επανάληψή της σε δυο καίρια σημεία του ποιήματος αναδεικνύει εντονότερα τη δυσαρέσκεια που προκαλείται στον ποιητή από την επίθεση του χρόνου Το σχήμα υπαλλαγής εξάλλου laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo (αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προστίθεται για να φανεί και μορφικά ο πόνος του ανθρώπου που απειλείται από τον χρόνο Αλλά και η μεταφορά laquoνάρκης του άλγουςraquo εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό σε συνδυασμό με το υπερβατό (laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo)

Αντίστοιχα και ο Μίμνερμος χρησιμοποιεί διάφορα εκφραστικά μέσα για να προβάλει το ίδιο θέμα Οι άνθρωποι παρομοιάζονται με τα φύλλα των δέντρων η σύντομη περίοδος της εφηβείας παρομοιάζεται με τη λάμψη του ήλιου Οι Κήρες εμφανίζονται σαν δυο σκυθρωπές γυναίκες που ρυθμίζουν τα γεράματα και το θάνατο ndash τα δυο δεινά που χτυπούν όλους τους ανθρώπους η ηλικία της εφηβείας παρουσιάζεται σαν πρόσω‐πο που διαρκεί πολύ λίγο η ζωή του

Ο τόνος τέλος και των δύο ποιημάτων αποτελεί επίσης έναν τρόπο προβολής του εφήμερου της νεανικής ηλικίας αφού είναι και στα δυο ποιήματα νοσταλγικός και ευδιάκριτα απαισιόδοξος ενώ το ύφος σοβαρό και μελαγχολικό κάτι που προκύπτει από όλα όσα επισημάναμε

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Μανόλης Αναγνωστάκης Στον Νίκο Ε 1949

Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα

(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)

(Παρενθέσεις 1949)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά ποιητών Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης των ποιητών της γενιάς αυτής τα οποία απαντώνται και στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 Η δομή του ποιήματος έχει τέσσερις συγκεκριμένους αρμούς Να τους εντοπίσετε και να τους σχολιάσετε

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι laquoΟ χαρακτήρας της ποίησης του Ανα‐γνωστάκη είναι εξομολογητικός επεξεργάζεται μνήμες βιώματαraquo Επα‐ληθεύεται η παραπάνω άποψη από το ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquo(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)raquo Να σχολιάσετε τον παραπάνω στίχο και να αναφερθείτε στο λόγο για τον οποίο το ποίημα συγκαταλέγεται στα ποιήματα για την ποίηση

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25] Δ Το ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού εκφράζει την άποψη του ποιητή για το ρόλο της ποίησης Ποια είναι η αντίληψη αυτή και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται

Μιχάλης Κατσαρός Όταν

Όταν ακούω να μιλάν για τον καιρό όταν ακούω να μιλάνε για τον πόλεμο όταν ακούω σήμερα το Αιγαίο να γίνεται ποίηση να πλημμυρίζει τα σαλόνια όταν ακούω να υποψιάζονται τις ιδέες μου να τις ταχτοποιούν σε μια θυρίδα όταν ακούω σένα να μιλάς εγώ πάντα σωπαίνω Όταν ακούω κάποτε στα βέβαια αυτιά μου ήχους παράξενους ψίθυρους μακρινούς όταν ακούω σάλπιγγες και θούρια λόγους ατέλειωτους ύμνους και κρότους όταν ακούω να μιλούν για την ελευθερία για νόμους ευαγγέλια για μια ζωή με τάξη όταν ακούω να γελούν όταν ακούω πάλι να μιλούν εγώ πάντα σωπαίνω Μα κάποτε που η κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνή θrsquo ανοίξω το στόμα μου θα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτες στις ίδιες βρώμικες αυλές τα οπλοστάσια οι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Πάλι σας δίνω όραμα

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και μάλιστα στην καλούμενη κοινωνική ή πολιτική ή αντιστασιακή ποίηση Τα χαρα‐κτηριστικά της ποίησης της συγκεκριμένης γενιάς είναι ο συλλογικός χαρακτήρας αφού ταυτίζεται ο ποιητής με το λαό και εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στον εξωτερικό εχθρό ή την ανελεύθερη εξουσία τον αγωνιστικό και επαναστατικό τόνο στην ποίησή του τη συντροφικό‐τητα τη ρομαντική πίστη στο όραμα Οι αντιστασιακοί ποιητές προτιμούν το ρεαλιστικό αντίκρισμα της πραγματικότητας και προτάσσουν τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού

Επίσης χαρακτηριστικά των μεταπολεμικών ποιητών από άποψη κυρίως θεματικής αποτελούν το γεγονός ότι μειώνονται οι ηρωικοί τόνοι καταγράφεται η συμπόνια για το νεκρό αντίπαλο την πείνα τις εκτελέ‐σεις αλλά και αποχρωματίζονται κομματικά οι ήρωες Δηλώνεται ένα στοιχείο ndash έστω έμμεσο ndash αμφισβήτησης Αμφισβητείται η σκοπιμότητα της στρατευμένης τέχνης επιζητείται η αυτονομία της Τέχνης η ελεύθερη έκφραση και ο προβληματισμός πάνω σrsquo αυτήν χωρίς βέβαια να χάσει τον κοινωνικό της ρόλο Έτσι οι ποιητές αυτοί νιώθουν αδυναμία να παρακολουθήσουν με το έργο τους τις απαιτήσεις της εποχής βρίσκοντας μάλιστα μια γλώσσα που θα διασφάλιζε την επικοινωνία με το λαό χωρίς παράλληλα να υποβιβαστεί η αισθητική αξία του ποιητικού τους λόγου

Τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι εύκολο κανείς να διακρί‐νει και στο ποίημα του Αναγνωστάκη Αρχικά παρατηρούμε ότι ο ποιη‐τής ταυτίζεται με το λαό κι εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στην κατάπιεστική εξουσία του δυνάστη Αυτό είναι εμφανές από το όλο πνεύμα που διαπερνά το ποίημα Ο ποιητής με αφορμή ένα ατομικό βίωμα μέσα στις φοβερές φυλακές βαρυποινιτών του Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο) της Θεσσαλονίκης το 1949 αναφέρεται σε μια κατάσταση συλλογική που απασχολεί όλους σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου Η ζοφερή κατάσταση μάλιστα της εποχής του εμφυλίου αποτυπώνεται στο ποίημα με τις εικόνες των φίλων που φεύγουν και χάνονται τις μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους το κλάμα του παιδιού στην ερημιά τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός τις τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγο‐στεύει τα ξημερώματα εμπειρίες και βιώματα εφιαλτικά που ανάγονται σε συλλογικό επίπεδο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Άλλο στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό της πρώτης μεταπο‐

λεμικής γενιάς και απαντάται στο ποίημα του Αναγνωστάκη είναι η έντονη συντροφικότητα που προβάλλεται Ας μην παραβλέπουμε αρχικά τον τίτλο του ποιήματος Ο τίτλος προσδιορίζει τον αποδέκτη του ποιητικού μηνύματος και το χρόνο Πρέπει να σημειωθεί ότι ο laquoΝίκος Ε raquo είναι ο συναγωνιστής του ποιητή Νίκος Ευστρατιάδης Σε προφορική δήλωσή του ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέφερε ότι το ποίημα αφιερώ‐νεται στον πολιτικό του σύντροφο Νίκο Ευστρατιάδη Συνεπώς ο τίτλος είναι αφιέρωση προς ένα σύντροφο Αλλά και αναφορές στο ποίημα όπως laquoΦίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέραraquo κάνουν έκδηλο το πνεύμα συντροφικότητας

Τέλος άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος που αποδει‐κνύει την ένταξη του Αναγνωστάκη στην πρώτη μεταπολεμική γενιά είναι η ρομαντική πίστη στο όραμα στο χρέος του ποιητή Το στοιχείο αυτό γίνεται έντονο προς το τέλος του ποιήματος με τον παρένθετο στίχο ndash ρητορικό ερώτημα που εκφράζει το παραπάνω χρέος Στον καταληκτικό αυτό στίχο ο Αναγνωστάκης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβίασης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέ‐ωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Β1 Τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά αποτελούν τους δομικούς αρμούς του ποιήματος

Ειδικότερα με την αναφορά laquoΦίλοιraquo ο ποιητής αποδεικνύεται laquoφι‐λέταιροςraquo Προτάσσει την εικόνα και το αντίστοιχο θέμα της απώλειας των φίλων και των συντρόφων οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν στον πόλεμο είτε εκτελέστηκαν κατά τον εμφύλιο Οι μορφές των φίλων μένουν χα‐ραγμένες στη μνήμη του ποιητή αφού μοιράστηκε μαζί τους κοινές ιδέες και κοινούς αγώνες για την ελευθερία της χώρας και την εδραίωση της δημοκρατίας

Μετά την αναφορά στους νεκρούς ο ποιητής αναφέρεται στους ζωντανούς με τις laquoΦωνέςraquo Μακρινές φωνές ακούονται τη νύχτα φωνές που η αγωνία της ατέλειωτης νύχτας τους δίνει συγκεκριμένη μορφή Δύο οπτικοακουστικές εικόνες δίνουν το στίγμα της ζοφερής πραγματικότη‐τας Από τη μια πλευρά μια απελπισμένη μάνα τριγυρνά στους έρημους δρόμους φωνάζοντας απεγνωσμένα (αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της) κι από την άλλη ένα εγκαταλελειμμένο παιδί κλαίει χωρίς απάντηση καθώς κανείς δε βρίσκεται να το παρηγορήσει και να το προστατέψει

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του γίγας ακλόνητος στοιχειό ριζωμένο βαθειά στην γην και το ερημοκ‐κλήσι λευκόν και γλαρόν ως φωλιά θαλασσαετού στεφανώνει την κορυφήν του

Όλον τον χρόνον παπάς δεν εφαίνετο και καλόγηρος δεν ήρχετο να δοξολογήση Μόνον την ημέραν των Φώτων κατέβαινεν από το ύψος του βραχώδους βουνού από το λευκόν μοναστηράκι του Αγίου Χαραλάμπους σεβάσμιος με φτερουγίζοντα κάτασπρα μαλλιά και κυματίζοντα βαθειά γένεια ένας γέρων ιερεύς laquoως νεοττός της άνω κοιλιάς των Αγγέλωνraquo ίνα λειτουργήση το παλαιόν λησμονημένον ερημοκκλήσι Εκεί ήρχοντο τρεις ndash τέσσαρες βοσκοί βουνίσιοι αλειτούργητοι αλιβάνιστοι ήρχοντο με τις φαμίλιες των τις ανέβγαλτες και άπραχτες με τα βοσκόπουλά των τrsquo αχτένιστα και άνιφτα που δεν είξευραν να κάνουν το σταυρό τους δια να αγιασθούν και να λειτουργηθούν εκεί‐ και εις την απόλυσιν της λειτουργίας ο γηραιός παπάς με τους πτερυγίζοντας βοστρύχους εις το φύσημα του βορρά και την βαθείαν κυμαινομένην γενειάδα κατέβαινε κάτω τον μέγαν απλωτόν αιγιαλόν ανάμεσα εις αγρίους θαλασσοπλή‐κτους χους δια να φωτίση κι αγιάση τα αφώτιστα κύματα

Τον άλλον καιρόν ήρχοντο συνήθως την άνοιξιν γυναίκες ναυτι‐κών και θυγατέρες κάτω από την χώραν με σκοπόν νrsquo ανάψουν τα καν‐δήλια και να παρακαλέσουν την Παναγίαν την Κατευοδώτριαν να οδήγη‐ση και κατευοδώση τους θαλασσοδαρμένους συζύγους και τους πατέρας των Ωραίες κοπέλλες με υποκάμισα κόκκινα μεταξωτά με τραχηλιές ψηλοκεντημένες με τους χυτούς βραχίονας και τα στήθη τα γλαφυρά ήρχοντο να ικετεύσουν δια τα αδελφάκια των που εθαλασσοπνίγοντο διrsquo αυτάς δια να τις φέρουν προικιά από την Πόλιν στολίδια από την Βενετιάν κειμήλια από την Αλεξάνδρειαν laquoΠάντα να rsquoρχωνται πάντα να φέρνουνraquo Βοϊδάκια λογικά που ώργωναν αντί της ξηράς την θάλασσαν φρόνιμα όπως τα δυο εκείνα τέκνα της ιερείας της Δήμητρος τα μακαρισθέντα Νεαραί γυναίκες ρεμβάζουσαι και μητέρες συλλογισμένοι ήρχοντο δια να καθίσουν και αγναντέψουν

ΠΡΩΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα των έργων του Παπαδιαμάντη είναι η έμφαση που δίνεται περισσοτερο στον εξωτερικό χώρο παρά στον εσωτερικό Συγκεκριμένα παρατηρούμε ότι ο τόπος όπου διαδραματίζο‐νται οι ιστορίες του Παπαδιαμάντη με άλλα λόγια το σκηνικό μέσα στο οποίο ξετυλίγεται η δράση των διηγημάτων του είναι κατά πρώτο βέβαια λόγο ο τόπος της γεννήσεώς του η Σκιάθος laquoνησί ελληνικόraquo αλλά και η Αθήνα δεύτερή του πατρίδα όπου έζησε laquoυπέρ το ήμισυ της ζωής τουraquo

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τη Σκιάθο ο Παπαδιαμάντης την περιγράφει από κάθε δυνατή

πλευρά και με τόσο πιστό και αναπαραστατικό τρόπο ώστε ο αναγνώ‐στης του να μπορεί εύκολα να ταυτίσει το σκηνικό πολλών διηγημάτων με τα πραγματικά σκιαθίτικα τοπία Τα τελευταία παρουσιάζονται στο κείμενο άλλοτε πανοραμικά από ένα υψηλότερο ή μακρύτερο σημείο θέασης και άλλοτε με μεγεθυντική και σχεδόν φωτογραφική εστίαση σε χαρακτηριστικές λεπτομέρειες Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελεί η περιγραφή του περιβάλλοντος όπου ζούσε ο νεαρός βοσκός το οποίο περιγράφεται με εκπληκτική περιγραφική δεινότητα Δίνεται η τοπιογρα‐φία της περιοχής στην οποία υπήρχαν βουνά βουνοκορφές και λόγγοι φαράγγια και κοιλάδες και από την άλλη ο γιαλός η πετρώδης ακτή το χείλος της θαλάσσης και το πέλαγος Αναφέρονται επίσης τοπωνύμια της περιοχής (της Σκιάθου) όπως η Πλατάνα ο Μέγας Γιαλός το Κλήμα (laquoΗ πετρώδης απότομος ακτή μου η Πλατάνα ο Μέγας Γιαλός το Κλήμα έβλεπε προς τον Καικίαν και ήτον αναπεπταμένη προς τον Βορράνraquo)

Κάθε τι από τους εξωτερικούς αλλά και τους εσωτερικούς σκιαθίτι‐κους τόπους και χώρους αξιοποιείται από τον συγγραφέα για τις διαφορε‐τικές κάθε φορά σκηνογραφικές ανάγκες του διηγήματος καθώς και όλα τα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα και τα ονόματά τους το λιμάνι και το χωριό τα νησάκια και οι όρμοι οι αμμουδιές και οι βράχοι τα βουνά και οι ρεματιές (laquoΟι λόγγοι αι φάραγγες αι κοιλάδες όλος ο αιγιαλός και τα βουνάraquo) τα μοναστήρια και τα ξωκκλήσια τα σπίτια τα μαγαζιά του λιμανιού και οι ταβέρνες τα κοιμητήρια και οι καλύβες των βοσκών οι κήποι και οι σπηλιές

Στο απόσπασμα που μας δίνεται εξάλλου διακρίνει κανείς περι‐γραφές της ποικιλίας της χλωρίδας με τους άγριους θάμνους και τις αγρι‐ελιές αλλά και με τις καλλιέργειες τα χωράφια και τα μποστάνια τους ελαιώνες τα αμπέλια κτλ Ακόμα και μερικά φυσικά φαινόμενα περιγρά‐φονται όπως ο άνεμος και η τρικυμία (laquoεξωθούμενα από τας τρικυμίαςraquo laquoμε τους δύο τούτους ανέμους οι οποίοι ανέμιζαν τα μαλλιά μουraquo) Ειδικά η θάλασσα στοιχείο αναπόσπαστο του νησιού και της ζωής των κατοίκων του είναι επίμονα και με ποικίλους τρόπους παρούσα (laquoτου πελάγουςraquo laquoτο κτήμα ήτον παρά το χείλος της θαλάσσηςraquo)

Κοντά στα φυσικά στοιχεία την εικόνα συμπληρώνουν και κάποιες εργασίες των γεωργών όπως το όργωμα η σπορά το θειάφισμα το βλαστολόγημα ο τρύγος καθώς και μερικά πρόσωπα που ζουν και κινούνται στο χώρο (γεωργοί αγροφύλακες κ ά)

Είναι σημαντικό επίσης να αναφέρουμε ότι ακόμα κι ο εσωτερικός κόσμος ο οποίος δεν περιγράφεται με τέτοια έμφαση προκύπτει από τον εξωτερικό Ο Παπαδιαμάντης βλέπει τη φύση με το έμπειρο μάτι του ανθρώπου της υπαίθρου Ακόμα και οι τύποι των έργων του μας γίνονται

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

πιο γνώριμοι από τα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά Ενδεικτικό παρά‐δειγμα στο απόσπασμα αποτελεί η περιγραφή κάποιων εξωτερικών χαρα‐κτηριστικών του βοσκού (laquoΉμην ωραίος έφηβος καστανόμαλλος βοσκόςraquo)

Ο έξω κόσμος του Παπαδιαμάντη παρουσιάζεται συμβολοποιη‐μένος και αποκτά βάθος η ύλη από τη μια πλευρά και το μυστήριό της από την άλλη Η φύση του πλούσια και ζωντανή αποτελεί την προβολή του εσωτερικού του κόσμου πάνω στη φύση ή καθρέφτισμα του φυσικού του κόσμου μέσα του Γνωρίζουμε άλλωστε ότι για τον Παπαδιαμάντη ακέραιος είναι μόνο ο φυσικός κόσμος όπως εκείνος τον έζησε στα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στη Σκιάθο Έμεινε ακέραιος γιατί ακέραιος ήταν τότε και ο κόσμος ο δικός του Από εκεί και οι αδιάκοπες περιγραφές το περιγραφικό του πάθος όπως παρατηρεί ο Στεργιόπου‐λος Β1 Τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη διακρίνονται για τον πλούτο των εκφραστικών τους μέσων στοιχείο που καταδεικνύεται και από το συγκε‐κριμένο απόσπασμα Παρομοιώσεις και μεταφορές κυριαρχούν στο από‐σπασμα προσδίδοντας ιδιαίτερη λογοτεχνική χάρη Αξιοπρόσεκτο εκφρα‐στικό μέσο αποτελεί και η αντίθεση η οποία μάλιστα εξυπηρετεί και συγκεκριμένη λειτουργία

Ειδικότερα στις τελευταίες παραγράφους του αποσπάσματος με την περιγραφή του κυρ Μόσχου περνάμε από την αναφορά ανώνυμων προσώπων στην ονομαστική και πληρέστερη παρουσίαση προσώπων με περισσότερες πληροφορίες Επιπλέον από την περιγραφή ανοιχτών χώ‐ρων στην παρουσίαση ενός χώρου περιγραφόμενου με φροντίδα ενός χώρου απρόσιτου του κτήματος του κυρ Μόσχου

Μεταξύ άλλων στοιχείων που δίνονται για το πρόσωπο αυτό δηλώνεται και η οικονομική και κοινωνική του κατάσταση (laquoμικρόν άρχονταraquo) ο οποίος είχε ένα τεράστιο παραθαλάσσιο κτήμα με αμπελώ‐να οπωροφόρα κάθε λογής καλλιέργειες Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την οικονομική κατάσταση των απλών χωρικών που ζουν και κινούνται στον ίδιο τόπο (laquoτου γεωργούraquo laquoτης πτωχής χήραςraquo)

Οι αντιθέσεις αυτές έχουν στόχο να υποδηλώσουν τη διαφορά ανάμεσα στον πλούσιο άρχοντα και στους φτωχούς χωρικούς της υπαίθρου αλλά και την κοινωνική και οικονομική διαφορά ανάμεσα στον ίδιο τον αφηγητή και στη Μοσχούλα την ανιψιά του πλούσιου θείου που γίνεται έτσι πιο απόμακρη Έχει επομένως δικαιωθεί η άποψη ότι με την αναφορά στον πλούσιο κυρ Μόσχο από τη μια και σε κάποιους αγρότες από την άλλη με την πληροφορία ότι ζει σε ένα απέραντο κι απρόσιτο κτήμα την απομόνωσή του από όλους και τις παρανομίες των αγροφυλά‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

κων ο συγγραφέας προβάλλει τη διαφορά ανάμεσα στον πλούτο και την φτώχεια Επιπλέον προβάλλονται οι διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα σε πλούσιους και σε φτωχούς καθώς επίσης και οι αυθαιρεσίες των οργάνων του νόμου Β2 Ο Παπαδιαμάντης ξεκινώντας από την ηθογραφία επεκτείνεται σε πολλές κατευθύνσεις όπως η ανάμειξη στοιχείων κοινωνικών με ηθογραφικά Όλα τούτα συντίθενται σε διηγήματα που τα χαρακτηρίζουν οι λυρικές και ποιητικές προεκτάσεις οι οποίες εναλλάσσονται με το ρεαλισμό Με αφορμή το απόσπασμα που μας δίνεται είναι σκόπιμο να διακρίνουμε τέτοιου είδους στοιχεία που επιβεβαιώνουν τη θέση αυτή

Στο απόσπασμα που εξετάζουμε συγκεκριμένα τα γεγονότα της αφήγησης του παρελθόντος του αφηγητή τοποθετούνται σε ένα συγκε‐κριμένο κοινωνικό πλαίσιο και μας αφήνουν να διακρίνουμε έναν κοινωνικό προβληματισμό ο οποίος βέβαια δε φτάνει στα όρια της καταγγελίας Έτσι ο συγγραφέας αναφέρεται από τη μια στον πλούσιο κυρ Μόσχο αλλά και σε κάποιους φτωχούς αγρότες ή στο απέραντο και απρόσιτο κτήμα του που περικλεινόταν από πέτρινο περίβολο Ακόμα στην απομόνωσή του από τον υπόλοιπο κόσμο αφού δεν πήγαινε συχνά στην κωμόπολη και ήθελε να ζει σε ξεχωριστό βασίλειο και από την άλλη πλευρά στις παρανομίες των αγροφυλάκων

Άλλοτε πάλι όπως παρατηρούν μελετητές προβάλλονται στοιχεία ψυχογραφικά δοσμένα επίσης από τον Παπαδιαμάντη με βάση πάντα την ηθογραφία Στο δοθέν απόσπασμα λόγου χάριν μέσα από τις εκτενείς περιγραφές του φυσικού τοπίου της υπαίθρου στοιχείο που διακρίνει την ηθογραφία δίνεται η κατάσταση απόλυτης ευτυχίας και ξεγνοιασιάς του νεαρού βοσκού Προβάλλεται έντονα ο στενός δεσμός σχεδόν η ταύτιση του βοσκού με τη φύση και η αγάπη του γιrsquo αυτή Αυτό το βλέπουμε από συγκεκριμένα χωρία όπως στη φράση laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δύο τούτους ανέμουςraquo Όμως πέρα από το δεσμό με τη φύση υπάρχει κάτι πιο σημαντικό που τονίζεται σε πολλά σημεία της αφήγησης και είναι η κυριαρχία που αισθάνεται ο ίδιος πάνω στη φύση (ιδιαίτερα στην περιοχή της laquoδικαιοδοσίαςraquo του) και η απόλυτη ελευθερία που νιώθει μέσα σrsquo αυτό το περιβάλλον (laquoτο κατάμερον εκείνο ήτον ιδικόν μουraquo laquoόλα εκείνα ήσαν ιδικά μουraquo laquoη άμπελος ήτον κτήμα ιδικόν μουraquo) Η ελευθερία αυτή γίνεται πράξη με την ανεξέλεγκτη laquoνομήraquo και laquoκάρπωσηraquo των προϊόντων των ξένων χωραφιών και αμπελώνων Όλα αυτά προκύπτουν μέσα από την ηθογρα‐φία την πιστή απεικόνιση της ζωής των ηθών και εθίμων της ελληνικής υπαίθρου

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Οι ρεαλιστικοί εξάλλου τόνοι που διακρίνουμε στο απόσπασμα

γίνονται εμφανείς από τα πρόσωπα των έργων του που είναι καθημερι‐νοί άνθρωποι συχνά υπαρκτά πρόσωπα όπως ο γεωργός η φτωχή χήρα οι αγροφύλακες οι μοναχοί και άλλοι Επίσης οι χώροι κατονομάζονται ο Μέγας Γιαλός η Πλατάνα και άλλοι Οι laquoμύθοιraquo στα διηγήματα είναι ιστορίες της ζωής Ο Παπαδιαμάντης παρουσιάζοντας στα σκιαθίτικα διηγήματά του τη ζωή της μικρής κοινωνίας του τόπου του διαγράφει με πολλές λεπτομέρειες τη φτώχεια των ανθρώπων την αθλιότητα της μίζερης ζωής τους την απομόνωσή τους τις σκληρές συνθήκες της εργασίας τους την αγριότητα του σκιαθίτικου χειμώνα

Σrsquo αυτά οι κριτικοί έχουν παρατηρήσει μια ποιητική και μια λυρική διάθεση γνωρίσματα που έχουν τη βάση τους στη θητεία του στο ρομαντισμό στη θρησκευτικότητά του στα ανεκπλήρωτα πάθη του και στη νοσταλγία για τη χαμένη αθωότητά του Τόσο οι ποιητικές όσο και οι λυρικές προεκτάσεις είναι έκδηλες στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo και ιδιαίτερα στο απόσπασμα που μας δίνεται Σχήματα λόγου όπως παρομοιώσεις laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δύο τούτους ανέμους έκαμναν να είναι σγουρά (τα μαλλιά μου) όπως οι θάμνοι κι αι αγριελαίαιraquo laquoτην ηγάπα ως να ήτο θυγάτηρ τουraquo αλλά και μεταφορές laquoμε το αιώνιον της πνοής των φραγγέλιον παρά το χείλος της θαλάσσηςraquo κάνουν αισθητή την ποιητική δυνατότητα του συγγραφέα

Τέλος στην ενότητα περιγράφεται με λεπτομέρειες ο χώρος του βοσκού το laquoκατάμερόν τουraquo και το μεγάλο κτήμα του κυρ Μόσχου (ο χώρος της Μοσχούλας) Μέσα στην περιγραφή δίνονται πολλές εικόνες από τις οποίες ξεχωρίζουν δύο για την κίνηση και το λυρισμό τους η εικόνα των μαλλιών του βοσκού που ανέμιζαν και η εικόνα με την οποία παρομοιάζονται τα μαλλιά εκείνη των θάμνων και των αγριελιών που λύγιζαν με το φύσημα των ανέμων laquoτας οποίας εκύρτωναν (οι δύο άνεμοι) με το ακούραστον φύσημά των με το αιώνιον της πνοής των φραγγέλιονraquo Δίκαια επομένως υποστηρίζεται από τον Κ Στεργιόπουλο πως ο Παπα‐διαμάντης με βάση την ηθογραφία ανοίγεται προς πολλές κατευθύνσεις ανακατεύοντας τα ηθογραφικά στοιχεία άλλοτε με στοιχεία κοινωνικά και άλλοτε με ψυχογραφικά δημιουργώντας ένα θαυμαστό κράμα όπου οι λυρικές και ποιητικές προεκτάσεις εναλλάσσονται με τους ρεαλιστι‐κούς τόνους Γ Ο αφηγητής δηλώνει ότι το καλοκαίρι του έτους 187 ήταν η τελευταία χρονιά που laquoήμην ακόμη φυσικός άνθρωποςraquo Ο προσδιορισμός laquoφυσι‐κόςraquo εκφράζει τον άνθρωπο που ζει μέσα στη φύση Εδώ λανθάνει η αγάπη του νεαρού βοσκού για τη φύση αλλά και η φυσιολατρία του Παπαδιαμάντη που καταφάσκει στη ζωή μέσα στη φύση η οποία με την

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

απλότητα και την αθωότητά της βοηθάει τον άνθρωπο να πλησιάσει πιο κοντά στο Θεό Ο στενός δεσμός σχεδόν η ταύτιση του βοσκού με τη φύση και η αγάπη του γιrsquo αυτή φαίνεται καθαρά και παρακάτω στη φράση laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δυο τούτους ανέμουςraquo αλλά και σε άλλα χωρία του αποσπάσματος

Όμως πέρα από το δεσμό με τη φύση υπάρχει κάτι πιο σημαντικό που τονίζεται σε πολλά σημεία της αφήγησης η κυριαρχία που αισθάνε‐ται ο ίδιος πάνω στη φύση ιδιαίτερα στην περιοχή της laquoδικαιοδοσίαςraquo του και η απόλυτη ελευθερία που νιώθει μέσα σrsquo αυτό το περιβάλλον laquoτο κατάμερόν εκείνο ήτον ιδικόν μου όλα εκείνα ήσαν ιδικά μου η άμπελος ήτον κτήμα ιδικόν μουraquo

Η σχέση λοιπόν του αφηγητή με τη φύση είναι άρρηκτη είναι σχέση ταυτότητας Χαρακτηριστικά παρατηρεί ο Ελύτης ότι ο τρόπος που παρατηρεί ο Παπαδιαμάντης τη φύση συνιστά ένα είδος θρησκείας Ο έξω κόσμος του Παπαδιαμάντη παρουσιάζεται συμβολοποιημένος και αποκτά βάθος η ύλη από τη μια πλευρά και το μυστήριό της από την άλλη Η φύση του πλούσια και ζωντανή αποτελεί την προβολή του εσωτερικού του κόσμου πάνω στη φύση ή καθρέφτισμα του φυσικού του κόσμου μέσα του Για τον Παπαδιαμάντη ακέραιος είναι μόνο ο φυσικός κόσμος όπως εκείνος τον έζησε στα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στη Σκιάθο Έμεινε ακέραιος γιατί ακέραιος ήταν τότε και ο κόσμος ο δικός του

Πιο συγκεκριμένα το φυσικό στοιχείο παραμένει ακέραιο και αναλλοίωτο επειδή είναι δημιούργημα του Θεού που δεν υφίσταται καμιά φθορά από τον πειρασμό Ο Παπαδιαμάντης λοιπόν ξαναβρίσκει στη φύση στον αναλλοίωτο αυτό κόσμο ότι έχει αλλοιωθεί μέσα του Συνδυάζει και συμφιλιώνει το χριστιανικό με το παγανιστικό στοιχείο Μάλιστα ο Κυριάκος Πλησής παρατηρεί ότι η σχέση του Παπαδιαμάντη με τη φύση δεν είναι μονάχα αισθητική αλλά κυρίως ηθική Θεωρείται όπως έχει ήδη επισημανθεί ο συγγραφέας του ανοιχτού χώρου Τοποθετεί τα δρώμενα στον ανοιχτό χώρο τη φύση Φύση και άνθρωπος αλληλεξαρ‐τώνται και αλληλοεπηρεάζονται Η φύση είναι εκείνη που καθορίζει τα δρώμενα αλλά και τα δρώμενα επενεργούν στο ήθος της φύσης Έτσι ο άνθρωπος δεν μπορεί να ξεκόψει από τη φύση χωρίς σοβαρές συνέπειες Αν ξεκόψει το αντίτιμο είναι η φθορά του και η αλλοτρίωση Ο άνθρωπος όσο μένει laquoφυσικόςraquo όσο βρίσκεται σε συνεχή διάλογο και σχέση με τη φύση είναι αθώος Αν χαθεί η αθωότητα αυτή χάνεται και η επικοινωνία του με το Θεό Η φύση λοιπόν έχει άμεση σχέση και με το θρησκευτικό στοιχείο εκπροσωπεί τον κόσμο του πνεύματος και της αθωότητας τον κόσμο του εξαγνισμού

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Και τα δυο αποσπάσματα από το διηγήματα του Παπαδιαμάντη μεταξύ άλλων παρουσιάζουν τον τρόπο που κινούνται και δρουν πρόσωπα ήρωες που συνυπάρχουν με τους πρωταγωνιστές των διηγημά‐των αυτών

Όσον αφορά το laquorsquoΌνειρο στο κύμαraquo δευτερεύοντα πρόσωπα που συναντάμε είναι ο γεωργός που οργώνει το χωράφι του (laquoτου γεωργού μόνον τον κόπο μουraquo η laquoπτωχή χήραraquo οι μισθωτοί της δημαρχίας οι αγροφύλακες οι καλόγηροι της μονής του Ευαγγελισμού ο κυρ Μόσχος) Αντίστοιχα στο laquoΑγνάντεμαraquo έχουμε πάλι την παρουσίαση κάποιων προσώπων όπως ο laquoγέρων ιερεύςraquo οι βοσκοί τα παιδιά τους οι γυναίκες των ναυτικών και οι κόρες τους ωραίες κοπέλες με laquoυποκάμισα κόκκινα μεταξωτάraquo

Συγκρίνοντας τα δυο αυτά αποσπάσματα εντοπίζουμε κοινά στοιχεία ως προς τον τρόπο που παρουσιάζονται οι ήρωες αυτοί Όλα τα πρόσωπα και τα γεγονότα προέρχονται από την αντικειμενική πραγματι‐κότητα καθώς αυτή έχει περάσει στην ανάμνηση Ο ώριμος αφηγητής στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo αναπολεί το ευτυχισμένο παρελθόν στη φύση το οποίο αποτελείται από το φυσικό περιβάλλον και τα πρόσωπα που κινούνται σε αυτό Ο αφηγητής στο laquoΑγνάντεμαraquo από απόσταση πάλι παρουσιάζει τους ήρωες που κινούνται στο ίδιο με αυτόν περιβάλλον

Ο φτωχός γεωργός η χήρα οι καλόγεροι της Μονής στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo αλλά και ο παπάς οι βοσκοί οι κοπέλες στο laquoΑγνάντεμαraquo που κατευθύνονται στην εκκλησία της περιοχής είναι άνθρωποι που ζουν και κινούνται σε ένα άκρως ρεαλιστικό πραγματικό περιβάλλον κοντά στα πρωταγωνιστικά πρόσωπα και προέρχονται από το χώρο των αναμνήσε‐ων του αφηγητή Αυτό αποτελεί άλλο ένα κοινό στοιχείο του τρόπου που ο συγγραφέας παρουσιάζει τους ήρωές του Κατά κύριο λόγο τον κόσμο των διηγημάτων του Παπαδιαμάντη τον αποτελούν οι απλοϊκοί άνθρω‐ποι οι αγνοημένοι οι φτωχοί Αυτοί κινούνται είτε στη Σκιαθίτικη κοινω‐νία είτε στην Αθηναϊκή συνοικία Στην προκειμένη περίπτωση κινούνται στην επαρχιακή κοινωνία του νησιού

Αποτελούν κατά κάποιο τρόπο επίσης οι ήρωες στον Παπαδιαμά‐ντη σύμβολα αποκτούν μια καθολικότητα Παραδοσιακοί τύποι από την ελληνική πραγματικότητα κυριαρχούν στα έργα του Έχουμε έτσι τον παπά το ναυτικό την κόρη τον απλό χωρικό πρόσωπα που απαντώνται και στα δύο αποσπάσματα και είναι απλοί λαϊκοί τύποι ανθρώπων που κινούνται στην επαρχιακή κοινωνία της Σκιάθου

Παρά ταύτα μέσα στην αντικειμενικότητα τούτη περνά η προσωπι‐κή αίσθηση και συγκίνηση του συγγραφέα Αυτό μπορούμε να το διαπι‐στώσουμε και στα δύο αποσπάσματα καθώς μέσα από την παρουσίαση των ανθρώπων αυτών προβάλλονται σκέψεις συναισθήματα του ίδιου

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του συγγραφέα ή του αφηγητή όπως για παράδειγμα η αγανάκτησή του κι η οργή του για τους αγροφύλακες στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo ή ο θαυμασμός του για τις όμορφες κοπέλες στο laquoΑγνάντεμαraquo Υπάρχει κατά βάθος μέσα στο αντικείμενο η έκφραση του υποκειμένου η διάχυση της ατομικής του ψυχής όπως χαρακτηριστικά παρατηρούν μελετητές όπως ο Γ Θεμελής Τα πρόσωπα ενώ έχουν δική τους ρεαλιστικά δοσμένη υπόσταση και ανεξαρτησία είναι συνάμα και κατά κάποιο τρόπο laquoσύμβολαraquo του υποκειμένου Υπάρχει μια βαθύτερη σύμπτωση ή συμφω‐νία ανάμεσα στο συγγραφέα και στα πλάσματά του Έχουν τις ιδέες του τις αντιλήψεις του τη νοοτροπία του το πάθος του την πίστη τη μελαγ‐χολία την αδράνεια όλο τον ιδιότυπο ψυχικό πλούτο του σαν να είναι άλλες τόσες περιπτώσεις αποχρώσεων του προσώπου του

Μια άλλη σημαντική παρατήρηση σχετικά με τον τρόπο παρουσία‐σης των ηρώων του Παπαδιαμάντη αποτελεί το γεγονός ότι δίνεται προ‐τεραιότητα στη γυναικεία παρουσία Στο έργο του κυριαρχεί η μορφή της γυναίκας Ο τύπος του κοριτσιού από τη μια ο τύπος της γριάς από την άλλη Και στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo έχουμε τη φτωχή χήρα από τη μια τη νέα Μοσχούλα από την άλλη αλλά και στο laquoΑγνάντεμαraquo η γυναικεία φιγούρα είναι έντονη στους δευτερεύοντες αυτούς χαρακτήρες Ο τύπος της κόρης της νέας αντιπροσωπεύει την υποταγή και εγκαρτέρηση στοιχεία καθαρά χριστιανικά Οι κοπέλες οι γυναίκες οι αδελφές των ναυτικών οι κόρες τους απευθύνονται στην Παναγία για βοήθεια και κατευόδωση των ναυτικών που έχουν στην οικογένειά τους Οι άντρες από την άλλη πλευρά δεν είναι πολλοί στα έργα του ως κυρίαρχοι τύποι δεν εμβαθύνει ο Παπαδιαμάντης σε αυτούς Οι κυριότεροι τύποι ανδρών είναι ο βοσκός ο ναυτικός ο κληρικός ο γέροντας πρόσωπα που απαντώ‐νται και στα δύο αποσπάσματα

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Κωνσταντίνος Καβάφης Μελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή∙ 595 μ Χ

Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως που κάπως ξέρεις από φάρμακα νάρκης του άλγους δοκιμές εν Φαντασία και Λόγω

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι mdash Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως που κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγή

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Κωνσταντίνος Καβάφης ανήκει λογοτεχνικά στη γενιά του 1880 στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή ωστόσο ακολουθεί διαφορετικό δρόμο στην ποίηση κάτι που τον τοποθετεί στο μεταίχμιο μεταξύ παραδοσιακής και νεότερης ποίησης ενώ έχει χαρακτηριστεί laquoγενάρχης της σύγχρονης ποίησηςraquo Από ποια στοιχεία του ποιήματος επιβεβαιώνεται αυτό [ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 α Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Τι εξυπηρετεί η εναλλαγή αυτή από άποψη περιεχομένου β Να χαρακτηρίσετε τη γλώσσα και το ύφος του ποιητή αναφερόμενοι σε συγκεκριμένα στοιχεία του ποιήματος [ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Β2 laquoΕίναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo Να σχολιάσετε το στίχο από άποψη δομής και περιεχομένου [ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Γ Έχει επισημανθεί για τον Καβάφη ότι laquoη ποίηση είναι γιrsquo αυτόν μια υψηλή παρηγοριά που κατευνάζει το άλγος της φθοράς με τη μνημονική αναδρομήraquo (Σωτήρης Τριβιζάς laquoΜελαγχολία του Ιάσωνα Κλεάνδρουraquo Τομές αρ 77 ndash 78 Οκτ ndash Νοέμ 1981 σ 48 ndash 49) Να εξετάσετε κατά πόσο επαληθεύεται η άποψη αυτή στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Δ Στηριζόμενοι από τη μια στο ποίημα του Καβάφη κι από την άλλη στο ποίημα του Μίμνερμου που ακολουθεί να σχολιάσετε πώς παρουσιάζεται στους δύο ποιητές το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Τα νιάτα φεύγουν γρήγορα Κι εμείς όπως τα φύλλα που γεννάει η πολυανθισμένη εποχή της άνοιξης όταν ευθύς με τις ακτίνες του ήλιου αυξάνουν όμοιοι με αυτά για ελάχιστο χρόνο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

απrsquo τα λουλούδια της νιότης ευχαρίστηση νιώθουμε χωρίς να γνωρίσουμε απrsquo τους θεούς ούτε κακό ούτε καλό Αλλά οι Μοίρες έχουν σταθεί δίπλα μας μαύρες η μια κρατώντας το τέλος των πονεμένων γηρατειών και η άλλη του θανάτου Λίγο χρόνο διαρκεί της νιότης ο καρπός όσο διασκορπίζεται στη γη ο ήλιος Μα όταν πια προσπεράσει κι αυτό το όριο της ηλικίας καλύτερο είναι να πεθάνει κανείς αμέσως παρά να ζήσει˙ γιατί πολλά κακά μες στην ψυχή γεννιούνται˙ άλλοτε το σπίτι ταλαιπωρείται απrsquo τα βάσανα και της φτώχειας τrsquo αποτελέσματα είναι οδυνηρά κι άλλος πάλι στερείται από παιδιά και αυτά πάρα πολύ ποθώντας οδεύει κάτω απrsquo τη γη στον Άδη˙ Άλλος αρρώστια έχει που του φθείρει τη ζωή και κανείς δεν υπάρχει απrsquo τους ανθρώπους που πολλές συμφορές να μην του δίνει ο Δίας

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Καβάφης λογοτεχνικά ανήκει στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή και κυρίως στη laquoγενιά του 1880raquo όπου δεσπόζει η μορφή τού Κ Παλαμά Ωστόσο παρά την ηγετική φυσιογνωμία του Κ Παλαμά κανείς δεν απομακρύν‐θηκε περισσότερο από τη laquoβαριά σκιάraquo του όσο ο Καβάφης Εγκατεστημέ‐νος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση απορρίπτοντας τα καθιερωμένα

Πιο συγκεκριμένα ο Κ Καβάφης απέδωσε με ρεαλισμό το νεότερο άνθρωπο που χαρακτηρίζεται από το αίσθημα της ανίας την αντιηρωική στάση στα εθνικά καλέσματα και κυρίως από το αίσθημα της τραγικής μοναξιάς Αυτό γίνεται έκδηλο από το ποίημα που εξετάζουμε αν αναλογιστούμε ότι αναφέρεται στο πέρασμα της νιότης στην καταφυγή στην ποίηση για παρηγοριά από τη θλίψη και τη μοναξιά που επέρχεται με τα γεράματα

Αλλά και από μορφολογική άποψη το ποίημα είναι χαλαρό κι όχι αυστηρό όσον αφορά το μέτρο και τη φόρμα Παράλληλα ο Καβάφης ως νεωτεριστής στρέφεται προς την πεζολογία κάτι που αποδεικνύεται και από το συγκεκριμένο ποίημα Ο στίχος σε κάποια σημεία αποκτά πεζολογικό ύφος όπως laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακα τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη πού κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγήraquo

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Παράλληλα ένα άλλο χαρακτηριστικό του ποιητή που τον καθιστά laquoγενάρχη της σύγχρονης ποίησηςraquo είναι ότι καταφέρνει και καταλύει τις χρονικές συμβάσεις Ειδικά ο τίτλος του ποιήματος με την εκτενή του έκταση αφενός με την αναφορά σε κάποιο δήθεν υπαρκτό πρόσωπο που είναι ποιητής κι αφετέρου με τον τυχαίο χρονικό προσδιορισμό καταργεί κάθε χρονική σύμβαση Ο αναγνώστης έτσι εκλαμβάνει το ποίημα ως ένα έργο του οποίου το θέμα είναι διαχρονικό και καθολικό Η ατομική μοίρα των προσώπων (ιστορικά ndash ψευδοϊστορικά) έχει διαχρονικές προεκτάσεις

Επιπλέον ο Καβάφης χρησιμοποιεί την ειρωνεία κάτι που παρατη‐ρείται και στο δοθέν ποίημα όπου η ειρωνεία του καταντά αυτοσαρ‐κασμός αφού ταυτίζεται με τον ψευδοϊστορικό ποιητή του και αν δεν αναποδογυρίζει πλήρως το νόημα του ποιήματος μετριάζει αρκετά την επιθυμητή λύτρωση Οι λέξεις laquoκάπωςraquo laquoδοκιμέςraquo laquoγια λίγοraquo και η διπλή σημασία της λέξης laquoΛόγοςraquo οδηγούν αργά αλλά βασανιστικά το ποίημα στη σφαίρα της απαισιοδοξίας Επίσης δημιουργείται έντεχνα και ένα κλίμα ασφυξίας και αδιεξόδου που συνάδει με γενικότερα χαρακτηρι‐στικά της σύγχρονης ποίησης όπως επισημάναμε ήδη

Εγκατεστημένος λοιπόν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου αυτός ο ιδιότυπος ποιητής ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση και εγκαινιάζει τη νεότερη ποίηση στοιχείο που τον κατέστησε laquoγενάρχηraquo της όπως παρατήρησαν μελετητές του Β1 α) Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Αρχικά το αrsquo ενικό πρόσωπο (laquoμουraquo laquoδεν έχωraquo ) φορτίζει το ποίημα σε δραματικότητα και αισθητική συγκίνηση Μελετητές έχουν παρατηρήσει ότι η αφήγηση γίνεται laquoεκ των έσωraquo και εστιάζεται στο προσωπικό δράμα με τη χρήση του πρώτου ενικού προσώπου Δεν κρατά καμία αισθητική απόσταση και αντικειμενικότητα οδηγώντας στο συναισθηματισμό και στην προσωπική στην οδυνηρή εξομολόγηση μιας ατομικής δραματικής κρίσης

Από την άλλη πλευρά έχουμε και δεύτερο ενικό πρόσωπο (laquoσεraquo laquoξέρειςraquo) που διαπλέκεται με το πρώτο πρόσωπο Το δεύτερο πρόσωπο (laquoεις σε hellip Τέχνη της Ποιήσεωςraquo) δημιουργείται για να φτάσει ο ποιητής στην ιδιότυπή του υποβολή Η σύζευξη πρώτου και δεύτερου προσώπου τέλος δημιουργεί μια ισορροπία μεταξύ της διανοητικότητας και της τρυφερής συγκίνησης Έτσι το ποίημα αποφεύγει την παγίδα του ρηχού συναισθηματισμού και της φτηνής αισθηματολογίας όπως χαρακτηρι‐στικά έχει παρατηρήσει και ο Π Μπήαν Επιπλέον φορτίζεται η επικοι‐νωνία του ποιητή με την Τέχνη του μέσα από ένα φανταστικό διάλογο που στην ουσία είναι εσωτερικός μονόλογος Παράλληλα προσδίδεται στην επικοινωνία αυτή θεατρικότητα Η ποίηση του Κ Καβάφη γίνεται

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

laquoπροσωποποιητικήraquo δηλαδή οι έννοιες φορούν προσωπεία γίνονται ήρω‐ες του οράματος Το ποίημα κερδίζει σε ζωντάνια αμεσότητα και δραματι‐κότητα β) Η γλώσσα του Κ Καβάφη είναι ένα αδιάλυτο κράμα δημοτικής και καθαρεύουσας Θεωρείται ότι χρησιμοποιεί μια ιδιότυπη Αλεξανδρινή δημοτική με λόγιους και πολίτικους τύπους Πολλές φορές συναντάμε λέξεις καθημερινές αντιποιητικές έτσι ώστε ο τόνος να είναι πεζολογι‐κός Αυτό μπορούμε να το παρατηρήσουμε και στο ποίημα (laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου laquoποιητού εν Κομμαγηνή∙raquo) αφού οι τύποι που κυρι‐αρχούν στον τίτλο ανήκουν στη λόγια γλώσσα Επίσης laquoτα φάρμακαraquo laquoμαχαίριraquo είναι λέξεις καθημερινές αντιποιητικές που προσδίδουν πεζο‐λογικό τόνο

Όσον αφορά το ύφος του ποιητή παρατηρούμε ότι είναι διαυγές σαφές με ακρίβεια στη διατύπωση Τα νοήματα προκύπτουν ξεκάθαρα ενώ τα εκφραστικά μέσα (προσωποποιήσεις laquoΤέχνη της Ποιήσεωςraquo laquoΦαντασίαraquo laquoΛόγωraquo μεταφορές laquoφρικτό μαχαίριraquo laquoνάρκης του άλγουςraquo υπερβατό laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo σχήμα υπαλλαγής laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσδίδουν ζωντάνια κι αμεσότητα Παράλληλα παρατηρούμε μια λεπτή ειρωνεία όπως στο στίχο laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακαraquo που τονίζει τον απαισιόδοξο τόνο του την υπαρξιακή αγωνία του Β2 Ο στίχος αυτός φέρει το θεματικό βάρος του ποιήματος ενώ συγχρόνως δομικά έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Αρχικά ο ποιητής επισημαίνει ότι η φθορά που επέρχεται με το χρόνο είναι πληγή από φριχτό μαχαίρι Ο πόνος δηλαδή που συνεπάγονται τα γεράματα παρομοιάζονται με την πληγή που προκαλεί ένα μαχαίρι Η πληγή είναι φριχτή γιατί είναι από τη μια πλευρά εξωτερική Έχουμε αναφορά στις σωματικές αλλαγές όπως στις ρυτίδες και τη σωματική φθορά Από την άλλη πλευρά η πληγή θεωρεί‐ται και εσωτερική καθώς έχουμε αναφορά σε ψυχολογικές διεργασίες που φέρνουν οι σωματικές αλλαγές όπως η αγωνία η ανασφάλεια η μελαγχολία

Δομικά ο στίχος αυτός έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Επανα‐λαμβάνεται σε δύο καίρια σημεία του ποιήματος κι επιτείνει νοηματικά την έμφαση που δίνεται στον πόνο του ποιητή για την επερχόμενη φθορά του χρόνου Η επανάληψη του δεύτερου στίχου τη δεύτερη φορά έχει μια ιδιαίτερη διαφορά την παύλα (‐) Ο Σεφέρης πρόσεξε πρώτος την τάση αυτή του ποιητή ενώ μίλησε και για laquoσπασμένη στιχουργική του Καβάφηraquo για στίχους δηλαδή οι οποίοι είναι γεμάτοι από συγκοπές ή εγκοπές που προσδίδουν ένα είδος σιωπής στο ρυθμό του ποιητή Η σιωπή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του Κ Καβάφη αποτελεί έκφραση της απόγνωσής του του δραματικού του τόνου ενώ παράλληλα δίνει αφορμή για στοχασμό και προβληματι‐σμό του αναγνώστη για θέματα διαχρονικά και καθολικά όπως η φθορά του χρόνου το εφήμερο της ανθρώπινης νιότης

Τέλος η επανάληψη του στίχου αυτού εξυπηρετεί τη μετάβαση από τη μια στροφή του ποιήματος στην άλλη και το σχήμα υπαλλαγής (laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσθέτει αισθητικό αποτέλεσμα Γ Η ποίηση για τον Καβάφη είναι ένα είδος παρηγοριάς που έχει τη δυνατότητα να κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά από τον Σ Τριβιζά

Το ποίημα laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγη‐νή∙ 595 μ Χraquo αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα επαλήθευσης της παραπά‐νω άποψης Αρχικά ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδε‐χτεί τα γηρατειά με απάθεια Υπερευαίσθητος μπροστά στη φθορά του χρόνου εκφράζει την υπαρξιακή αγωνία του Πληγώνεται και σπαράζει από το δέρμα του που ρυτιδώνεται χάνει το νεανικό του σφρίγος γίνεται πλαδαρό Η κινητική δραστηριότητά του μειώνεται οι ορμές και οι ερωτικές επιθυμίες κάμπτονται Πληγώνεται να βλέπει τις ρυτίδες του ενώ φοβάται το άσπρισμα των μαλλιών την εξασθένιση της όρασης που αποτελεί και το κυριότερο ποιητικό του εργαλείο Η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας χαρακτηρίζουν τον ήρωα που δεν έχει laquoεγκαρτέρησι καμιάraquo Προσπέφτει και προστρέχει στην Τέχνη για παρηγοριά και ίαση από τα ανυπόφερτα γηρατειά

Ο Κ Καβάφης λοιπόν βλέπει και την τέχνη ως ανακούφιση και κάθαρση σύμφωνα με την αριστοτελική θεωρία Η τέχνη μετουσιώνει την αποστροφή και τη φρίκη της ζωής μας όπως αυτό το ποίημα για τα γηρατειά σε αισθητικό καλλιτέχνημα προκαλώντας στον ποιητή την κάθαρση απέναντι στο ενοχλητικό του συναίσθημα Η Τέχνη του Κ Καβάφη είναι laquoδοκιμή νάρκης του άλγουςraquo δηλαδή απόπειρα κατευνα‐σμού καταπράυνσης του πόνου

Μάλιστα από πολύ νωρίς οι μελετητές του Κ Καβάφη επισήμαναν ότι όταν χρησιμοποιεί τη λέξη laquoΤέχνηraquo με κεφαλαίο laquoΤraquo εννοεί πάντα την ερωτική τέχνη τα ποιήματα με θέμα τον έρωτα Η καταφυγή του Κ Καβάφη στην τέχνη σχετίζεται με την ερωτική μνήμη Αυτό το νόημα έχει και το ρήμα laquoπροστρέχωraquo που σημαίνει ανατρέχω αφού ο ποιητής συντριμμένος από τη γήρανση του σώματος και την αναστολή των ερωτικών επιθυμιών καταφεύγει για παρηγοριά στις ερωτικές αναμνή‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

σεις του παρελθόντος που αποτελούν και τη δεξαμενή της ποίησής του στα ερωτικά ποιήματά του Αυτό αποδεικνύει πως η μνήμη αποτελεί τον τρόπο το μέσο να κατευνάσει τον πόνο που του προξενεί η επερχόμενη γήρανση Ο ποιητής ζητά από την τέχνη τη λύτρωση από τον πόνο της laquoφρικτής πληγήςraquo μέσα από τη φαντασία Άρα η μνημονική φαντασία στην εποχή του γήρατος και της φθοράς λειτουργεί ως αναπόληση ονειροπόληση των παλαιών ερωτικών στιγμών και ως η προσφιλέστερη πηγή της έμπνευσής του

Αυτό επιβεβαιώνεται και από το περιεχόμενο του ποιήματος ειδικά από το στίχο στον οποίο έχουμε αναφορά σε δύο έννοιες που προσωπο‐ποιεί και θεοποιεί ο ποιητής Τη Φαντασία και το Λόγο Η φαντασία είναι δημιουργική παράγει εσωτερικές εικόνες και τις μεταπλάθει Αποτελεί τη βασική προϋπόθεση της ωριμότητας στην καλλιτεχνική δημιουργία Παράλληλα είναι και μνημονική αφού οι εικόνες είναι πιστές αναπαρα‐στάσεις των αντικειμένων

Είναι λοιπόν κατανοητή η άποψη του μελετητή που υποστηρίζει ότι ο συγκεκριμένος ποιητής κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo Δ Θέμα του Καβαφικού ποιήματος είναι η προσφυγή του ποιητή στην τέχνη του προκειμένου να κατευνάσει τον πόνο του από τα γηρατειά που πλησιάζουν αλλά και η απελπισία του για την αδυναμία της ποίησης να παρηγορήσει τον πόνο του αυτό Θέμα αντίστοιχα του ποιήματος του Μίμνερμου είναι το γοργό πέρασμα της νιότης και ο ερχομός των άχαρων γηρατειών Ως προς το περιεχόμενο λοιπόν τα δύο αυτά ποιήματα έχουν περίπου κοινό θεματικό άξονα την επερχόμενη παρακμή και πτώση από την αδυσώπητη δύναμη του χρόνου και τα συναισθήματα που αυτή προκαλεί

Στο ποίημα του Καβάφη το θέμα αυτό προβάλλεται ποικιλοτρό‐πως Ο μακροσκελής τίτλος αρχικά δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αποστασιοποιηθεί από μια ατομική κατάσταση και να συλλάβει τον αιώνιο διαχρονικό χαρακτήρα του ποιήματος να προβληματιστεί και να ευαισθητοποιηθεί καθώς η γήρανση η φθορά η μοναξιά η απογοήτευση της κρίσιμης ηλικίας άφορα και τον ίδιο Η διαχρονικότητα του θέματος διαπερνά και το ποίημα του Μίμνερμου καθώς τα νιάτα που φεύγουν γρήγορα και το παράπονο για την παρακμή των γηρατειών είναι ένα θέμα που αγγίζει την ευαισθησία πολλών ποιητών Το καθολικό παράπο‐νο των γερόντων για τα νιάτα που έφυγαν τόσο γρήγορα όπως και η νοσταλγία για την εποχή της νεότητας που έχει περάσει εκφράζεται και

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

στη νεότερη και στην προγενέστερη λογοτεχνική παραγωγή όπως για παράδειγμα και στα δημοτικά τραγούδια

Το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης στον Καβάφη πέρα από τη διαχρονικότητα και την καθολικότητα που ενέχει προβάλλεται και μέσα από τα έντονα συναισθήματα του ποιητή Ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδεχτεί τα γηρατειά με απάθεια και πληγώνεται επειδή χάνει το νεανικό του σφρίγος Τα συναισθήματα που τον διακατέ‐χουν είναι η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας (laquoΔεν έχω εγκαρτέρησι καμιάraquo) Κάτι ανάλογο παρατηρούμε και στον Μίμνερμο αφού και σε αυτό το ποίημα έχουμε κλιμάκωση των συναισθημάτων Στην αρχή έκδηλη πίκρα για το εφήμερο της ζωής των ανθρώπων ύστερα βαθιά μελαγχολία για το γρήγορο και ανεπίστρεπτο πέρασμα της νεότητας και τέλος θλίψη για το κατάντημα του ανθρώπου κατά την περίοδο των γηρατειών Η νιότη με τον ψυχολογικό νόμο της αντίθεσης φέρνει στο μυαλό τα γεράματα και τις δυσάρεστες συνέπειές τους

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι ποιητές παρουσιάζουν το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης είναι τα διάφορα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούν Ο Καβάφης χρησιμοποιεί τη μεταφορά laquoφρικτό μαχαίριraquo που με την επανάληψή της σε δυο καίρια σημεία του ποιήματος αναδεικνύει εντονότερα τη δυσαρέσκεια που προκαλείται στον ποιητή από την επίθεση του χρόνου Το σχήμα υπαλλαγής εξάλλου laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo (αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προστίθεται για να φανεί και μορφικά ο πόνος του ανθρώπου που απειλείται από τον χρόνο Αλλά και η μεταφορά laquoνάρκης του άλγουςraquo εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό σε συνδυασμό με το υπερβατό (laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo)

Αντίστοιχα και ο Μίμνερμος χρησιμοποιεί διάφορα εκφραστικά μέσα για να προβάλει το ίδιο θέμα Οι άνθρωποι παρομοιάζονται με τα φύλλα των δέντρων η σύντομη περίοδος της εφηβείας παρομοιάζεται με τη λάμψη του ήλιου Οι Κήρες εμφανίζονται σαν δυο σκυθρωπές γυναίκες που ρυθμίζουν τα γεράματα και το θάνατο ndash τα δυο δεινά που χτυπούν όλους τους ανθρώπους η ηλικία της εφηβείας παρουσιάζεται σαν πρόσω‐πο που διαρκεί πολύ λίγο η ζωή του

Ο τόνος τέλος και των δύο ποιημάτων αποτελεί επίσης έναν τρόπο προβολής του εφήμερου της νεανικής ηλικίας αφού είναι και στα δυο ποιήματα νοσταλγικός και ευδιάκριτα απαισιόδοξος ενώ το ύφος σοβαρό και μελαγχολικό κάτι που προκύπτει από όλα όσα επισημάναμε

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Μανόλης Αναγνωστάκης Στον Νίκο Ε 1949

Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα

(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)

(Παρενθέσεις 1949)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά ποιητών Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης των ποιητών της γενιάς αυτής τα οποία απαντώνται και στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 Η δομή του ποιήματος έχει τέσσερις συγκεκριμένους αρμούς Να τους εντοπίσετε και να τους σχολιάσετε

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι laquoΟ χαρακτήρας της ποίησης του Ανα‐γνωστάκη είναι εξομολογητικός επεξεργάζεται μνήμες βιώματαraquo Επα‐ληθεύεται η παραπάνω άποψη από το ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquo(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)raquo Να σχολιάσετε τον παραπάνω στίχο και να αναφερθείτε στο λόγο για τον οποίο το ποίημα συγκαταλέγεται στα ποιήματα για την ποίηση

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25] Δ Το ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού εκφράζει την άποψη του ποιητή για το ρόλο της ποίησης Ποια είναι η αντίληψη αυτή και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται

Μιχάλης Κατσαρός Όταν

Όταν ακούω να μιλάν για τον καιρό όταν ακούω να μιλάνε για τον πόλεμο όταν ακούω σήμερα το Αιγαίο να γίνεται ποίηση να πλημμυρίζει τα σαλόνια όταν ακούω να υποψιάζονται τις ιδέες μου να τις ταχτοποιούν σε μια θυρίδα όταν ακούω σένα να μιλάς εγώ πάντα σωπαίνω Όταν ακούω κάποτε στα βέβαια αυτιά μου ήχους παράξενους ψίθυρους μακρινούς όταν ακούω σάλπιγγες και θούρια λόγους ατέλειωτους ύμνους και κρότους όταν ακούω να μιλούν για την ελευθερία για νόμους ευαγγέλια για μια ζωή με τάξη όταν ακούω να γελούν όταν ακούω πάλι να μιλούν εγώ πάντα σωπαίνω Μα κάποτε που η κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνή θrsquo ανοίξω το στόμα μου θα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτες στις ίδιες βρώμικες αυλές τα οπλοστάσια οι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Πάλι σας δίνω όραμα

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και μάλιστα στην καλούμενη κοινωνική ή πολιτική ή αντιστασιακή ποίηση Τα χαρα‐κτηριστικά της ποίησης της συγκεκριμένης γενιάς είναι ο συλλογικός χαρακτήρας αφού ταυτίζεται ο ποιητής με το λαό και εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στον εξωτερικό εχθρό ή την ανελεύθερη εξουσία τον αγωνιστικό και επαναστατικό τόνο στην ποίησή του τη συντροφικό‐τητα τη ρομαντική πίστη στο όραμα Οι αντιστασιακοί ποιητές προτιμούν το ρεαλιστικό αντίκρισμα της πραγματικότητας και προτάσσουν τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού

Επίσης χαρακτηριστικά των μεταπολεμικών ποιητών από άποψη κυρίως θεματικής αποτελούν το γεγονός ότι μειώνονται οι ηρωικοί τόνοι καταγράφεται η συμπόνια για το νεκρό αντίπαλο την πείνα τις εκτελέ‐σεις αλλά και αποχρωματίζονται κομματικά οι ήρωες Δηλώνεται ένα στοιχείο ndash έστω έμμεσο ndash αμφισβήτησης Αμφισβητείται η σκοπιμότητα της στρατευμένης τέχνης επιζητείται η αυτονομία της Τέχνης η ελεύθερη έκφραση και ο προβληματισμός πάνω σrsquo αυτήν χωρίς βέβαια να χάσει τον κοινωνικό της ρόλο Έτσι οι ποιητές αυτοί νιώθουν αδυναμία να παρακολουθήσουν με το έργο τους τις απαιτήσεις της εποχής βρίσκοντας μάλιστα μια γλώσσα που θα διασφάλιζε την επικοινωνία με το λαό χωρίς παράλληλα να υποβιβαστεί η αισθητική αξία του ποιητικού τους λόγου

Τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι εύκολο κανείς να διακρί‐νει και στο ποίημα του Αναγνωστάκη Αρχικά παρατηρούμε ότι ο ποιη‐τής ταυτίζεται με το λαό κι εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στην κατάπιεστική εξουσία του δυνάστη Αυτό είναι εμφανές από το όλο πνεύμα που διαπερνά το ποίημα Ο ποιητής με αφορμή ένα ατομικό βίωμα μέσα στις φοβερές φυλακές βαρυποινιτών του Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο) της Θεσσαλονίκης το 1949 αναφέρεται σε μια κατάσταση συλλογική που απασχολεί όλους σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου Η ζοφερή κατάσταση μάλιστα της εποχής του εμφυλίου αποτυπώνεται στο ποίημα με τις εικόνες των φίλων που φεύγουν και χάνονται τις μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους το κλάμα του παιδιού στην ερημιά τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός τις τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγο‐στεύει τα ξημερώματα εμπειρίες και βιώματα εφιαλτικά που ανάγονται σε συλλογικό επίπεδο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Άλλο στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό της πρώτης μεταπο‐

λεμικής γενιάς και απαντάται στο ποίημα του Αναγνωστάκη είναι η έντονη συντροφικότητα που προβάλλεται Ας μην παραβλέπουμε αρχικά τον τίτλο του ποιήματος Ο τίτλος προσδιορίζει τον αποδέκτη του ποιητικού μηνύματος και το χρόνο Πρέπει να σημειωθεί ότι ο laquoΝίκος Ε raquo είναι ο συναγωνιστής του ποιητή Νίκος Ευστρατιάδης Σε προφορική δήλωσή του ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέφερε ότι το ποίημα αφιερώ‐νεται στον πολιτικό του σύντροφο Νίκο Ευστρατιάδη Συνεπώς ο τίτλος είναι αφιέρωση προς ένα σύντροφο Αλλά και αναφορές στο ποίημα όπως laquoΦίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέραraquo κάνουν έκδηλο το πνεύμα συντροφικότητας

Τέλος άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος που αποδει‐κνύει την ένταξη του Αναγνωστάκη στην πρώτη μεταπολεμική γενιά είναι η ρομαντική πίστη στο όραμα στο χρέος του ποιητή Το στοιχείο αυτό γίνεται έντονο προς το τέλος του ποιήματος με τον παρένθετο στίχο ndash ρητορικό ερώτημα που εκφράζει το παραπάνω χρέος Στον καταληκτικό αυτό στίχο ο Αναγνωστάκης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβίασης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέ‐ωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Β1 Τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά αποτελούν τους δομικούς αρμούς του ποιήματος

Ειδικότερα με την αναφορά laquoΦίλοιraquo ο ποιητής αποδεικνύεται laquoφι‐λέταιροςraquo Προτάσσει την εικόνα και το αντίστοιχο θέμα της απώλειας των φίλων και των συντρόφων οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν στον πόλεμο είτε εκτελέστηκαν κατά τον εμφύλιο Οι μορφές των φίλων μένουν χα‐ραγμένες στη μνήμη του ποιητή αφού μοιράστηκε μαζί τους κοινές ιδέες και κοινούς αγώνες για την ελευθερία της χώρας και την εδραίωση της δημοκρατίας

Μετά την αναφορά στους νεκρούς ο ποιητής αναφέρεται στους ζωντανούς με τις laquoΦωνέςraquo Μακρινές φωνές ακούονται τη νύχτα φωνές που η αγωνία της ατέλειωτης νύχτας τους δίνει συγκεκριμένη μορφή Δύο οπτικοακουστικές εικόνες δίνουν το στίγμα της ζοφερής πραγματικότη‐τας Από τη μια πλευρά μια απελπισμένη μάνα τριγυρνά στους έρημους δρόμους φωνάζοντας απεγνωσμένα (αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της) κι από την άλλη ένα εγκαταλελειμμένο παιδί κλαίει χωρίς απάντηση καθώς κανείς δε βρίσκεται να το παρηγορήσει και να το προστατέψει

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τη Σκιάθο ο Παπαδιαμάντης την περιγράφει από κάθε δυνατή

πλευρά και με τόσο πιστό και αναπαραστατικό τρόπο ώστε ο αναγνώ‐στης του να μπορεί εύκολα να ταυτίσει το σκηνικό πολλών διηγημάτων με τα πραγματικά σκιαθίτικα τοπία Τα τελευταία παρουσιάζονται στο κείμενο άλλοτε πανοραμικά από ένα υψηλότερο ή μακρύτερο σημείο θέασης και άλλοτε με μεγεθυντική και σχεδόν φωτογραφική εστίαση σε χαρακτηριστικές λεπτομέρειες Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελεί η περιγραφή του περιβάλλοντος όπου ζούσε ο νεαρός βοσκός το οποίο περιγράφεται με εκπληκτική περιγραφική δεινότητα Δίνεται η τοπιογρα‐φία της περιοχής στην οποία υπήρχαν βουνά βουνοκορφές και λόγγοι φαράγγια και κοιλάδες και από την άλλη ο γιαλός η πετρώδης ακτή το χείλος της θαλάσσης και το πέλαγος Αναφέρονται επίσης τοπωνύμια της περιοχής (της Σκιάθου) όπως η Πλατάνα ο Μέγας Γιαλός το Κλήμα (laquoΗ πετρώδης απότομος ακτή μου η Πλατάνα ο Μέγας Γιαλός το Κλήμα έβλεπε προς τον Καικίαν και ήτον αναπεπταμένη προς τον Βορράνraquo)

Κάθε τι από τους εξωτερικούς αλλά και τους εσωτερικούς σκιαθίτι‐κους τόπους και χώρους αξιοποιείται από τον συγγραφέα για τις διαφορε‐τικές κάθε φορά σκηνογραφικές ανάγκες του διηγήματος καθώς και όλα τα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα και τα ονόματά τους το λιμάνι και το χωριό τα νησάκια και οι όρμοι οι αμμουδιές και οι βράχοι τα βουνά και οι ρεματιές (laquoΟι λόγγοι αι φάραγγες αι κοιλάδες όλος ο αιγιαλός και τα βουνάraquo) τα μοναστήρια και τα ξωκκλήσια τα σπίτια τα μαγαζιά του λιμανιού και οι ταβέρνες τα κοιμητήρια και οι καλύβες των βοσκών οι κήποι και οι σπηλιές

Στο απόσπασμα που μας δίνεται εξάλλου διακρίνει κανείς περι‐γραφές της ποικιλίας της χλωρίδας με τους άγριους θάμνους και τις αγρι‐ελιές αλλά και με τις καλλιέργειες τα χωράφια και τα μποστάνια τους ελαιώνες τα αμπέλια κτλ Ακόμα και μερικά φυσικά φαινόμενα περιγρά‐φονται όπως ο άνεμος και η τρικυμία (laquoεξωθούμενα από τας τρικυμίαςraquo laquoμε τους δύο τούτους ανέμους οι οποίοι ανέμιζαν τα μαλλιά μουraquo) Ειδικά η θάλασσα στοιχείο αναπόσπαστο του νησιού και της ζωής των κατοίκων του είναι επίμονα και με ποικίλους τρόπους παρούσα (laquoτου πελάγουςraquo laquoτο κτήμα ήτον παρά το χείλος της θαλάσσηςraquo)

Κοντά στα φυσικά στοιχεία την εικόνα συμπληρώνουν και κάποιες εργασίες των γεωργών όπως το όργωμα η σπορά το θειάφισμα το βλαστολόγημα ο τρύγος καθώς και μερικά πρόσωπα που ζουν και κινούνται στο χώρο (γεωργοί αγροφύλακες κ ά)

Είναι σημαντικό επίσης να αναφέρουμε ότι ακόμα κι ο εσωτερικός κόσμος ο οποίος δεν περιγράφεται με τέτοια έμφαση προκύπτει από τον εξωτερικό Ο Παπαδιαμάντης βλέπει τη φύση με το έμπειρο μάτι του ανθρώπου της υπαίθρου Ακόμα και οι τύποι των έργων του μας γίνονται

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

πιο γνώριμοι από τα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά Ενδεικτικό παρά‐δειγμα στο απόσπασμα αποτελεί η περιγραφή κάποιων εξωτερικών χαρα‐κτηριστικών του βοσκού (laquoΉμην ωραίος έφηβος καστανόμαλλος βοσκόςraquo)

Ο έξω κόσμος του Παπαδιαμάντη παρουσιάζεται συμβολοποιη‐μένος και αποκτά βάθος η ύλη από τη μια πλευρά και το μυστήριό της από την άλλη Η φύση του πλούσια και ζωντανή αποτελεί την προβολή του εσωτερικού του κόσμου πάνω στη φύση ή καθρέφτισμα του φυσικού του κόσμου μέσα του Γνωρίζουμε άλλωστε ότι για τον Παπαδιαμάντη ακέραιος είναι μόνο ο φυσικός κόσμος όπως εκείνος τον έζησε στα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στη Σκιάθο Έμεινε ακέραιος γιατί ακέραιος ήταν τότε και ο κόσμος ο δικός του Από εκεί και οι αδιάκοπες περιγραφές το περιγραφικό του πάθος όπως παρατηρεί ο Στεργιόπου‐λος Β1 Τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη διακρίνονται για τον πλούτο των εκφραστικών τους μέσων στοιχείο που καταδεικνύεται και από το συγκε‐κριμένο απόσπασμα Παρομοιώσεις και μεταφορές κυριαρχούν στο από‐σπασμα προσδίδοντας ιδιαίτερη λογοτεχνική χάρη Αξιοπρόσεκτο εκφρα‐στικό μέσο αποτελεί και η αντίθεση η οποία μάλιστα εξυπηρετεί και συγκεκριμένη λειτουργία

Ειδικότερα στις τελευταίες παραγράφους του αποσπάσματος με την περιγραφή του κυρ Μόσχου περνάμε από την αναφορά ανώνυμων προσώπων στην ονομαστική και πληρέστερη παρουσίαση προσώπων με περισσότερες πληροφορίες Επιπλέον από την περιγραφή ανοιχτών χώ‐ρων στην παρουσίαση ενός χώρου περιγραφόμενου με φροντίδα ενός χώρου απρόσιτου του κτήματος του κυρ Μόσχου

Μεταξύ άλλων στοιχείων που δίνονται για το πρόσωπο αυτό δηλώνεται και η οικονομική και κοινωνική του κατάσταση (laquoμικρόν άρχονταraquo) ο οποίος είχε ένα τεράστιο παραθαλάσσιο κτήμα με αμπελώ‐να οπωροφόρα κάθε λογής καλλιέργειες Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την οικονομική κατάσταση των απλών χωρικών που ζουν και κινούνται στον ίδιο τόπο (laquoτου γεωργούraquo laquoτης πτωχής χήραςraquo)

Οι αντιθέσεις αυτές έχουν στόχο να υποδηλώσουν τη διαφορά ανάμεσα στον πλούσιο άρχοντα και στους φτωχούς χωρικούς της υπαίθρου αλλά και την κοινωνική και οικονομική διαφορά ανάμεσα στον ίδιο τον αφηγητή και στη Μοσχούλα την ανιψιά του πλούσιου θείου που γίνεται έτσι πιο απόμακρη Έχει επομένως δικαιωθεί η άποψη ότι με την αναφορά στον πλούσιο κυρ Μόσχο από τη μια και σε κάποιους αγρότες από την άλλη με την πληροφορία ότι ζει σε ένα απέραντο κι απρόσιτο κτήμα την απομόνωσή του από όλους και τις παρανομίες των αγροφυλά‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

κων ο συγγραφέας προβάλλει τη διαφορά ανάμεσα στον πλούτο και την φτώχεια Επιπλέον προβάλλονται οι διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα σε πλούσιους και σε φτωχούς καθώς επίσης και οι αυθαιρεσίες των οργάνων του νόμου Β2 Ο Παπαδιαμάντης ξεκινώντας από την ηθογραφία επεκτείνεται σε πολλές κατευθύνσεις όπως η ανάμειξη στοιχείων κοινωνικών με ηθογραφικά Όλα τούτα συντίθενται σε διηγήματα που τα χαρακτηρίζουν οι λυρικές και ποιητικές προεκτάσεις οι οποίες εναλλάσσονται με το ρεαλισμό Με αφορμή το απόσπασμα που μας δίνεται είναι σκόπιμο να διακρίνουμε τέτοιου είδους στοιχεία που επιβεβαιώνουν τη θέση αυτή

Στο απόσπασμα που εξετάζουμε συγκεκριμένα τα γεγονότα της αφήγησης του παρελθόντος του αφηγητή τοποθετούνται σε ένα συγκε‐κριμένο κοινωνικό πλαίσιο και μας αφήνουν να διακρίνουμε έναν κοινωνικό προβληματισμό ο οποίος βέβαια δε φτάνει στα όρια της καταγγελίας Έτσι ο συγγραφέας αναφέρεται από τη μια στον πλούσιο κυρ Μόσχο αλλά και σε κάποιους φτωχούς αγρότες ή στο απέραντο και απρόσιτο κτήμα του που περικλεινόταν από πέτρινο περίβολο Ακόμα στην απομόνωσή του από τον υπόλοιπο κόσμο αφού δεν πήγαινε συχνά στην κωμόπολη και ήθελε να ζει σε ξεχωριστό βασίλειο και από την άλλη πλευρά στις παρανομίες των αγροφυλάκων

Άλλοτε πάλι όπως παρατηρούν μελετητές προβάλλονται στοιχεία ψυχογραφικά δοσμένα επίσης από τον Παπαδιαμάντη με βάση πάντα την ηθογραφία Στο δοθέν απόσπασμα λόγου χάριν μέσα από τις εκτενείς περιγραφές του φυσικού τοπίου της υπαίθρου στοιχείο που διακρίνει την ηθογραφία δίνεται η κατάσταση απόλυτης ευτυχίας και ξεγνοιασιάς του νεαρού βοσκού Προβάλλεται έντονα ο στενός δεσμός σχεδόν η ταύτιση του βοσκού με τη φύση και η αγάπη του γιrsquo αυτή Αυτό το βλέπουμε από συγκεκριμένα χωρία όπως στη φράση laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δύο τούτους ανέμουςraquo Όμως πέρα από το δεσμό με τη φύση υπάρχει κάτι πιο σημαντικό που τονίζεται σε πολλά σημεία της αφήγησης και είναι η κυριαρχία που αισθάνεται ο ίδιος πάνω στη φύση (ιδιαίτερα στην περιοχή της laquoδικαιοδοσίαςraquo του) και η απόλυτη ελευθερία που νιώθει μέσα σrsquo αυτό το περιβάλλον (laquoτο κατάμερον εκείνο ήτον ιδικόν μουraquo laquoόλα εκείνα ήσαν ιδικά μουraquo laquoη άμπελος ήτον κτήμα ιδικόν μουraquo) Η ελευθερία αυτή γίνεται πράξη με την ανεξέλεγκτη laquoνομήraquo και laquoκάρπωσηraquo των προϊόντων των ξένων χωραφιών και αμπελώνων Όλα αυτά προκύπτουν μέσα από την ηθογρα‐φία την πιστή απεικόνιση της ζωής των ηθών και εθίμων της ελληνικής υπαίθρου

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Οι ρεαλιστικοί εξάλλου τόνοι που διακρίνουμε στο απόσπασμα

γίνονται εμφανείς από τα πρόσωπα των έργων του που είναι καθημερι‐νοί άνθρωποι συχνά υπαρκτά πρόσωπα όπως ο γεωργός η φτωχή χήρα οι αγροφύλακες οι μοναχοί και άλλοι Επίσης οι χώροι κατονομάζονται ο Μέγας Γιαλός η Πλατάνα και άλλοι Οι laquoμύθοιraquo στα διηγήματα είναι ιστορίες της ζωής Ο Παπαδιαμάντης παρουσιάζοντας στα σκιαθίτικα διηγήματά του τη ζωή της μικρής κοινωνίας του τόπου του διαγράφει με πολλές λεπτομέρειες τη φτώχεια των ανθρώπων την αθλιότητα της μίζερης ζωής τους την απομόνωσή τους τις σκληρές συνθήκες της εργασίας τους την αγριότητα του σκιαθίτικου χειμώνα

Σrsquo αυτά οι κριτικοί έχουν παρατηρήσει μια ποιητική και μια λυρική διάθεση γνωρίσματα που έχουν τη βάση τους στη θητεία του στο ρομαντισμό στη θρησκευτικότητά του στα ανεκπλήρωτα πάθη του και στη νοσταλγία για τη χαμένη αθωότητά του Τόσο οι ποιητικές όσο και οι λυρικές προεκτάσεις είναι έκδηλες στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo και ιδιαίτερα στο απόσπασμα που μας δίνεται Σχήματα λόγου όπως παρομοιώσεις laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δύο τούτους ανέμους έκαμναν να είναι σγουρά (τα μαλλιά μου) όπως οι θάμνοι κι αι αγριελαίαιraquo laquoτην ηγάπα ως να ήτο θυγάτηρ τουraquo αλλά και μεταφορές laquoμε το αιώνιον της πνοής των φραγγέλιον παρά το χείλος της θαλάσσηςraquo κάνουν αισθητή την ποιητική δυνατότητα του συγγραφέα

Τέλος στην ενότητα περιγράφεται με λεπτομέρειες ο χώρος του βοσκού το laquoκατάμερόν τουraquo και το μεγάλο κτήμα του κυρ Μόσχου (ο χώρος της Μοσχούλας) Μέσα στην περιγραφή δίνονται πολλές εικόνες από τις οποίες ξεχωρίζουν δύο για την κίνηση και το λυρισμό τους η εικόνα των μαλλιών του βοσκού που ανέμιζαν και η εικόνα με την οποία παρομοιάζονται τα μαλλιά εκείνη των θάμνων και των αγριελιών που λύγιζαν με το φύσημα των ανέμων laquoτας οποίας εκύρτωναν (οι δύο άνεμοι) με το ακούραστον φύσημά των με το αιώνιον της πνοής των φραγγέλιονraquo Δίκαια επομένως υποστηρίζεται από τον Κ Στεργιόπουλο πως ο Παπα‐διαμάντης με βάση την ηθογραφία ανοίγεται προς πολλές κατευθύνσεις ανακατεύοντας τα ηθογραφικά στοιχεία άλλοτε με στοιχεία κοινωνικά και άλλοτε με ψυχογραφικά δημιουργώντας ένα θαυμαστό κράμα όπου οι λυρικές και ποιητικές προεκτάσεις εναλλάσσονται με τους ρεαλιστι‐κούς τόνους Γ Ο αφηγητής δηλώνει ότι το καλοκαίρι του έτους 187 ήταν η τελευταία χρονιά που laquoήμην ακόμη φυσικός άνθρωποςraquo Ο προσδιορισμός laquoφυσι‐κόςraquo εκφράζει τον άνθρωπο που ζει μέσα στη φύση Εδώ λανθάνει η αγάπη του νεαρού βοσκού για τη φύση αλλά και η φυσιολατρία του Παπαδιαμάντη που καταφάσκει στη ζωή μέσα στη φύση η οποία με την

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

απλότητα και την αθωότητά της βοηθάει τον άνθρωπο να πλησιάσει πιο κοντά στο Θεό Ο στενός δεσμός σχεδόν η ταύτιση του βοσκού με τη φύση και η αγάπη του γιrsquo αυτή φαίνεται καθαρά και παρακάτω στη φράση laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δυο τούτους ανέμουςraquo αλλά και σε άλλα χωρία του αποσπάσματος

Όμως πέρα από το δεσμό με τη φύση υπάρχει κάτι πιο σημαντικό που τονίζεται σε πολλά σημεία της αφήγησης η κυριαρχία που αισθάνε‐ται ο ίδιος πάνω στη φύση ιδιαίτερα στην περιοχή της laquoδικαιοδοσίαςraquo του και η απόλυτη ελευθερία που νιώθει μέσα σrsquo αυτό το περιβάλλον laquoτο κατάμερόν εκείνο ήτον ιδικόν μου όλα εκείνα ήσαν ιδικά μου η άμπελος ήτον κτήμα ιδικόν μουraquo

Η σχέση λοιπόν του αφηγητή με τη φύση είναι άρρηκτη είναι σχέση ταυτότητας Χαρακτηριστικά παρατηρεί ο Ελύτης ότι ο τρόπος που παρατηρεί ο Παπαδιαμάντης τη φύση συνιστά ένα είδος θρησκείας Ο έξω κόσμος του Παπαδιαμάντη παρουσιάζεται συμβολοποιημένος και αποκτά βάθος η ύλη από τη μια πλευρά και το μυστήριό της από την άλλη Η φύση του πλούσια και ζωντανή αποτελεί την προβολή του εσωτερικού του κόσμου πάνω στη φύση ή καθρέφτισμα του φυσικού του κόσμου μέσα του Για τον Παπαδιαμάντη ακέραιος είναι μόνο ο φυσικός κόσμος όπως εκείνος τον έζησε στα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στη Σκιάθο Έμεινε ακέραιος γιατί ακέραιος ήταν τότε και ο κόσμος ο δικός του

Πιο συγκεκριμένα το φυσικό στοιχείο παραμένει ακέραιο και αναλλοίωτο επειδή είναι δημιούργημα του Θεού που δεν υφίσταται καμιά φθορά από τον πειρασμό Ο Παπαδιαμάντης λοιπόν ξαναβρίσκει στη φύση στον αναλλοίωτο αυτό κόσμο ότι έχει αλλοιωθεί μέσα του Συνδυάζει και συμφιλιώνει το χριστιανικό με το παγανιστικό στοιχείο Μάλιστα ο Κυριάκος Πλησής παρατηρεί ότι η σχέση του Παπαδιαμάντη με τη φύση δεν είναι μονάχα αισθητική αλλά κυρίως ηθική Θεωρείται όπως έχει ήδη επισημανθεί ο συγγραφέας του ανοιχτού χώρου Τοποθετεί τα δρώμενα στον ανοιχτό χώρο τη φύση Φύση και άνθρωπος αλληλεξαρ‐τώνται και αλληλοεπηρεάζονται Η φύση είναι εκείνη που καθορίζει τα δρώμενα αλλά και τα δρώμενα επενεργούν στο ήθος της φύσης Έτσι ο άνθρωπος δεν μπορεί να ξεκόψει από τη φύση χωρίς σοβαρές συνέπειες Αν ξεκόψει το αντίτιμο είναι η φθορά του και η αλλοτρίωση Ο άνθρωπος όσο μένει laquoφυσικόςraquo όσο βρίσκεται σε συνεχή διάλογο και σχέση με τη φύση είναι αθώος Αν χαθεί η αθωότητα αυτή χάνεται και η επικοινωνία του με το Θεό Η φύση λοιπόν έχει άμεση σχέση και με το θρησκευτικό στοιχείο εκπροσωπεί τον κόσμο του πνεύματος και της αθωότητας τον κόσμο του εξαγνισμού

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Και τα δυο αποσπάσματα από το διηγήματα του Παπαδιαμάντη μεταξύ άλλων παρουσιάζουν τον τρόπο που κινούνται και δρουν πρόσωπα ήρωες που συνυπάρχουν με τους πρωταγωνιστές των διηγημά‐των αυτών

Όσον αφορά το laquorsquoΌνειρο στο κύμαraquo δευτερεύοντα πρόσωπα που συναντάμε είναι ο γεωργός που οργώνει το χωράφι του (laquoτου γεωργού μόνον τον κόπο μουraquo η laquoπτωχή χήραraquo οι μισθωτοί της δημαρχίας οι αγροφύλακες οι καλόγηροι της μονής του Ευαγγελισμού ο κυρ Μόσχος) Αντίστοιχα στο laquoΑγνάντεμαraquo έχουμε πάλι την παρουσίαση κάποιων προσώπων όπως ο laquoγέρων ιερεύςraquo οι βοσκοί τα παιδιά τους οι γυναίκες των ναυτικών και οι κόρες τους ωραίες κοπέλες με laquoυποκάμισα κόκκινα μεταξωτάraquo

Συγκρίνοντας τα δυο αυτά αποσπάσματα εντοπίζουμε κοινά στοιχεία ως προς τον τρόπο που παρουσιάζονται οι ήρωες αυτοί Όλα τα πρόσωπα και τα γεγονότα προέρχονται από την αντικειμενική πραγματι‐κότητα καθώς αυτή έχει περάσει στην ανάμνηση Ο ώριμος αφηγητής στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo αναπολεί το ευτυχισμένο παρελθόν στη φύση το οποίο αποτελείται από το φυσικό περιβάλλον και τα πρόσωπα που κινούνται σε αυτό Ο αφηγητής στο laquoΑγνάντεμαraquo από απόσταση πάλι παρουσιάζει τους ήρωες που κινούνται στο ίδιο με αυτόν περιβάλλον

Ο φτωχός γεωργός η χήρα οι καλόγεροι της Μονής στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo αλλά και ο παπάς οι βοσκοί οι κοπέλες στο laquoΑγνάντεμαraquo που κατευθύνονται στην εκκλησία της περιοχής είναι άνθρωποι που ζουν και κινούνται σε ένα άκρως ρεαλιστικό πραγματικό περιβάλλον κοντά στα πρωταγωνιστικά πρόσωπα και προέρχονται από το χώρο των αναμνήσε‐ων του αφηγητή Αυτό αποτελεί άλλο ένα κοινό στοιχείο του τρόπου που ο συγγραφέας παρουσιάζει τους ήρωές του Κατά κύριο λόγο τον κόσμο των διηγημάτων του Παπαδιαμάντη τον αποτελούν οι απλοϊκοί άνθρω‐ποι οι αγνοημένοι οι φτωχοί Αυτοί κινούνται είτε στη Σκιαθίτικη κοινω‐νία είτε στην Αθηναϊκή συνοικία Στην προκειμένη περίπτωση κινούνται στην επαρχιακή κοινωνία του νησιού

Αποτελούν κατά κάποιο τρόπο επίσης οι ήρωες στον Παπαδιαμά‐ντη σύμβολα αποκτούν μια καθολικότητα Παραδοσιακοί τύποι από την ελληνική πραγματικότητα κυριαρχούν στα έργα του Έχουμε έτσι τον παπά το ναυτικό την κόρη τον απλό χωρικό πρόσωπα που απαντώνται και στα δύο αποσπάσματα και είναι απλοί λαϊκοί τύποι ανθρώπων που κινούνται στην επαρχιακή κοινωνία της Σκιάθου

Παρά ταύτα μέσα στην αντικειμενικότητα τούτη περνά η προσωπι‐κή αίσθηση και συγκίνηση του συγγραφέα Αυτό μπορούμε να το διαπι‐στώσουμε και στα δύο αποσπάσματα καθώς μέσα από την παρουσίαση των ανθρώπων αυτών προβάλλονται σκέψεις συναισθήματα του ίδιου

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του συγγραφέα ή του αφηγητή όπως για παράδειγμα η αγανάκτησή του κι η οργή του για τους αγροφύλακες στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo ή ο θαυμασμός του για τις όμορφες κοπέλες στο laquoΑγνάντεμαraquo Υπάρχει κατά βάθος μέσα στο αντικείμενο η έκφραση του υποκειμένου η διάχυση της ατομικής του ψυχής όπως χαρακτηριστικά παρατηρούν μελετητές όπως ο Γ Θεμελής Τα πρόσωπα ενώ έχουν δική τους ρεαλιστικά δοσμένη υπόσταση και ανεξαρτησία είναι συνάμα και κατά κάποιο τρόπο laquoσύμβολαraquo του υποκειμένου Υπάρχει μια βαθύτερη σύμπτωση ή συμφω‐νία ανάμεσα στο συγγραφέα και στα πλάσματά του Έχουν τις ιδέες του τις αντιλήψεις του τη νοοτροπία του το πάθος του την πίστη τη μελαγ‐χολία την αδράνεια όλο τον ιδιότυπο ψυχικό πλούτο του σαν να είναι άλλες τόσες περιπτώσεις αποχρώσεων του προσώπου του

Μια άλλη σημαντική παρατήρηση σχετικά με τον τρόπο παρουσία‐σης των ηρώων του Παπαδιαμάντη αποτελεί το γεγονός ότι δίνεται προ‐τεραιότητα στη γυναικεία παρουσία Στο έργο του κυριαρχεί η μορφή της γυναίκας Ο τύπος του κοριτσιού από τη μια ο τύπος της γριάς από την άλλη Και στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo έχουμε τη φτωχή χήρα από τη μια τη νέα Μοσχούλα από την άλλη αλλά και στο laquoΑγνάντεμαraquo η γυναικεία φιγούρα είναι έντονη στους δευτερεύοντες αυτούς χαρακτήρες Ο τύπος της κόρης της νέας αντιπροσωπεύει την υποταγή και εγκαρτέρηση στοιχεία καθαρά χριστιανικά Οι κοπέλες οι γυναίκες οι αδελφές των ναυτικών οι κόρες τους απευθύνονται στην Παναγία για βοήθεια και κατευόδωση των ναυτικών που έχουν στην οικογένειά τους Οι άντρες από την άλλη πλευρά δεν είναι πολλοί στα έργα του ως κυρίαρχοι τύποι δεν εμβαθύνει ο Παπαδιαμάντης σε αυτούς Οι κυριότεροι τύποι ανδρών είναι ο βοσκός ο ναυτικός ο κληρικός ο γέροντας πρόσωπα που απαντώ‐νται και στα δύο αποσπάσματα

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Κωνσταντίνος Καβάφης Μελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή∙ 595 μ Χ

Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως που κάπως ξέρεις από φάρμακα νάρκης του άλγους δοκιμές εν Φαντασία και Λόγω

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι mdash Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως που κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγή

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Κωνσταντίνος Καβάφης ανήκει λογοτεχνικά στη γενιά του 1880 στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή ωστόσο ακολουθεί διαφορετικό δρόμο στην ποίηση κάτι που τον τοποθετεί στο μεταίχμιο μεταξύ παραδοσιακής και νεότερης ποίησης ενώ έχει χαρακτηριστεί laquoγενάρχης της σύγχρονης ποίησηςraquo Από ποια στοιχεία του ποιήματος επιβεβαιώνεται αυτό [ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 α Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Τι εξυπηρετεί η εναλλαγή αυτή από άποψη περιεχομένου β Να χαρακτηρίσετε τη γλώσσα και το ύφος του ποιητή αναφερόμενοι σε συγκεκριμένα στοιχεία του ποιήματος [ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Β2 laquoΕίναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo Να σχολιάσετε το στίχο από άποψη δομής και περιεχομένου [ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Γ Έχει επισημανθεί για τον Καβάφη ότι laquoη ποίηση είναι γιrsquo αυτόν μια υψηλή παρηγοριά που κατευνάζει το άλγος της φθοράς με τη μνημονική αναδρομήraquo (Σωτήρης Τριβιζάς laquoΜελαγχολία του Ιάσωνα Κλεάνδρουraquo Τομές αρ 77 ndash 78 Οκτ ndash Νοέμ 1981 σ 48 ndash 49) Να εξετάσετε κατά πόσο επαληθεύεται η άποψη αυτή στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Δ Στηριζόμενοι από τη μια στο ποίημα του Καβάφη κι από την άλλη στο ποίημα του Μίμνερμου που ακολουθεί να σχολιάσετε πώς παρουσιάζεται στους δύο ποιητές το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Τα νιάτα φεύγουν γρήγορα Κι εμείς όπως τα φύλλα που γεννάει η πολυανθισμένη εποχή της άνοιξης όταν ευθύς με τις ακτίνες του ήλιου αυξάνουν όμοιοι με αυτά για ελάχιστο χρόνο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

απrsquo τα λουλούδια της νιότης ευχαρίστηση νιώθουμε χωρίς να γνωρίσουμε απrsquo τους θεούς ούτε κακό ούτε καλό Αλλά οι Μοίρες έχουν σταθεί δίπλα μας μαύρες η μια κρατώντας το τέλος των πονεμένων γηρατειών και η άλλη του θανάτου Λίγο χρόνο διαρκεί της νιότης ο καρπός όσο διασκορπίζεται στη γη ο ήλιος Μα όταν πια προσπεράσει κι αυτό το όριο της ηλικίας καλύτερο είναι να πεθάνει κανείς αμέσως παρά να ζήσει˙ γιατί πολλά κακά μες στην ψυχή γεννιούνται˙ άλλοτε το σπίτι ταλαιπωρείται απrsquo τα βάσανα και της φτώχειας τrsquo αποτελέσματα είναι οδυνηρά κι άλλος πάλι στερείται από παιδιά και αυτά πάρα πολύ ποθώντας οδεύει κάτω απrsquo τη γη στον Άδη˙ Άλλος αρρώστια έχει που του φθείρει τη ζωή και κανείς δεν υπάρχει απrsquo τους ανθρώπους που πολλές συμφορές να μην του δίνει ο Δίας

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Καβάφης λογοτεχνικά ανήκει στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή και κυρίως στη laquoγενιά του 1880raquo όπου δεσπόζει η μορφή τού Κ Παλαμά Ωστόσο παρά την ηγετική φυσιογνωμία του Κ Παλαμά κανείς δεν απομακρύν‐θηκε περισσότερο από τη laquoβαριά σκιάraquo του όσο ο Καβάφης Εγκατεστημέ‐νος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση απορρίπτοντας τα καθιερωμένα

Πιο συγκεκριμένα ο Κ Καβάφης απέδωσε με ρεαλισμό το νεότερο άνθρωπο που χαρακτηρίζεται από το αίσθημα της ανίας την αντιηρωική στάση στα εθνικά καλέσματα και κυρίως από το αίσθημα της τραγικής μοναξιάς Αυτό γίνεται έκδηλο από το ποίημα που εξετάζουμε αν αναλογιστούμε ότι αναφέρεται στο πέρασμα της νιότης στην καταφυγή στην ποίηση για παρηγοριά από τη θλίψη και τη μοναξιά που επέρχεται με τα γεράματα

Αλλά και από μορφολογική άποψη το ποίημα είναι χαλαρό κι όχι αυστηρό όσον αφορά το μέτρο και τη φόρμα Παράλληλα ο Καβάφης ως νεωτεριστής στρέφεται προς την πεζολογία κάτι που αποδεικνύεται και από το συγκεκριμένο ποίημα Ο στίχος σε κάποια σημεία αποκτά πεζολογικό ύφος όπως laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακα τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη πού κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγήraquo

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Παράλληλα ένα άλλο χαρακτηριστικό του ποιητή που τον καθιστά laquoγενάρχη της σύγχρονης ποίησηςraquo είναι ότι καταφέρνει και καταλύει τις χρονικές συμβάσεις Ειδικά ο τίτλος του ποιήματος με την εκτενή του έκταση αφενός με την αναφορά σε κάποιο δήθεν υπαρκτό πρόσωπο που είναι ποιητής κι αφετέρου με τον τυχαίο χρονικό προσδιορισμό καταργεί κάθε χρονική σύμβαση Ο αναγνώστης έτσι εκλαμβάνει το ποίημα ως ένα έργο του οποίου το θέμα είναι διαχρονικό και καθολικό Η ατομική μοίρα των προσώπων (ιστορικά ndash ψευδοϊστορικά) έχει διαχρονικές προεκτάσεις

Επιπλέον ο Καβάφης χρησιμοποιεί την ειρωνεία κάτι που παρατη‐ρείται και στο δοθέν ποίημα όπου η ειρωνεία του καταντά αυτοσαρ‐κασμός αφού ταυτίζεται με τον ψευδοϊστορικό ποιητή του και αν δεν αναποδογυρίζει πλήρως το νόημα του ποιήματος μετριάζει αρκετά την επιθυμητή λύτρωση Οι λέξεις laquoκάπωςraquo laquoδοκιμέςraquo laquoγια λίγοraquo και η διπλή σημασία της λέξης laquoΛόγοςraquo οδηγούν αργά αλλά βασανιστικά το ποίημα στη σφαίρα της απαισιοδοξίας Επίσης δημιουργείται έντεχνα και ένα κλίμα ασφυξίας και αδιεξόδου που συνάδει με γενικότερα χαρακτηρι‐στικά της σύγχρονης ποίησης όπως επισημάναμε ήδη

Εγκατεστημένος λοιπόν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου αυτός ο ιδιότυπος ποιητής ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση και εγκαινιάζει τη νεότερη ποίηση στοιχείο που τον κατέστησε laquoγενάρχηraquo της όπως παρατήρησαν μελετητές του Β1 α) Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Αρχικά το αrsquo ενικό πρόσωπο (laquoμουraquo laquoδεν έχωraquo ) φορτίζει το ποίημα σε δραματικότητα και αισθητική συγκίνηση Μελετητές έχουν παρατηρήσει ότι η αφήγηση γίνεται laquoεκ των έσωraquo και εστιάζεται στο προσωπικό δράμα με τη χρήση του πρώτου ενικού προσώπου Δεν κρατά καμία αισθητική απόσταση και αντικειμενικότητα οδηγώντας στο συναισθηματισμό και στην προσωπική στην οδυνηρή εξομολόγηση μιας ατομικής δραματικής κρίσης

Από την άλλη πλευρά έχουμε και δεύτερο ενικό πρόσωπο (laquoσεraquo laquoξέρειςraquo) που διαπλέκεται με το πρώτο πρόσωπο Το δεύτερο πρόσωπο (laquoεις σε hellip Τέχνη της Ποιήσεωςraquo) δημιουργείται για να φτάσει ο ποιητής στην ιδιότυπή του υποβολή Η σύζευξη πρώτου και δεύτερου προσώπου τέλος δημιουργεί μια ισορροπία μεταξύ της διανοητικότητας και της τρυφερής συγκίνησης Έτσι το ποίημα αποφεύγει την παγίδα του ρηχού συναισθηματισμού και της φτηνής αισθηματολογίας όπως χαρακτηρι‐στικά έχει παρατηρήσει και ο Π Μπήαν Επιπλέον φορτίζεται η επικοι‐νωνία του ποιητή με την Τέχνη του μέσα από ένα φανταστικό διάλογο που στην ουσία είναι εσωτερικός μονόλογος Παράλληλα προσδίδεται στην επικοινωνία αυτή θεατρικότητα Η ποίηση του Κ Καβάφη γίνεται

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

laquoπροσωποποιητικήraquo δηλαδή οι έννοιες φορούν προσωπεία γίνονται ήρω‐ες του οράματος Το ποίημα κερδίζει σε ζωντάνια αμεσότητα και δραματι‐κότητα β) Η γλώσσα του Κ Καβάφη είναι ένα αδιάλυτο κράμα δημοτικής και καθαρεύουσας Θεωρείται ότι χρησιμοποιεί μια ιδιότυπη Αλεξανδρινή δημοτική με λόγιους και πολίτικους τύπους Πολλές φορές συναντάμε λέξεις καθημερινές αντιποιητικές έτσι ώστε ο τόνος να είναι πεζολογι‐κός Αυτό μπορούμε να το παρατηρήσουμε και στο ποίημα (laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου laquoποιητού εν Κομμαγηνή∙raquo) αφού οι τύποι που κυρι‐αρχούν στον τίτλο ανήκουν στη λόγια γλώσσα Επίσης laquoτα φάρμακαraquo laquoμαχαίριraquo είναι λέξεις καθημερινές αντιποιητικές που προσδίδουν πεζο‐λογικό τόνο

Όσον αφορά το ύφος του ποιητή παρατηρούμε ότι είναι διαυγές σαφές με ακρίβεια στη διατύπωση Τα νοήματα προκύπτουν ξεκάθαρα ενώ τα εκφραστικά μέσα (προσωποποιήσεις laquoΤέχνη της Ποιήσεωςraquo laquoΦαντασίαraquo laquoΛόγωraquo μεταφορές laquoφρικτό μαχαίριraquo laquoνάρκης του άλγουςraquo υπερβατό laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo σχήμα υπαλλαγής laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσδίδουν ζωντάνια κι αμεσότητα Παράλληλα παρατηρούμε μια λεπτή ειρωνεία όπως στο στίχο laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακαraquo που τονίζει τον απαισιόδοξο τόνο του την υπαρξιακή αγωνία του Β2 Ο στίχος αυτός φέρει το θεματικό βάρος του ποιήματος ενώ συγχρόνως δομικά έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Αρχικά ο ποιητής επισημαίνει ότι η φθορά που επέρχεται με το χρόνο είναι πληγή από φριχτό μαχαίρι Ο πόνος δηλαδή που συνεπάγονται τα γεράματα παρομοιάζονται με την πληγή που προκαλεί ένα μαχαίρι Η πληγή είναι φριχτή γιατί είναι από τη μια πλευρά εξωτερική Έχουμε αναφορά στις σωματικές αλλαγές όπως στις ρυτίδες και τη σωματική φθορά Από την άλλη πλευρά η πληγή θεωρεί‐ται και εσωτερική καθώς έχουμε αναφορά σε ψυχολογικές διεργασίες που φέρνουν οι σωματικές αλλαγές όπως η αγωνία η ανασφάλεια η μελαγχολία

Δομικά ο στίχος αυτός έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Επανα‐λαμβάνεται σε δύο καίρια σημεία του ποιήματος κι επιτείνει νοηματικά την έμφαση που δίνεται στον πόνο του ποιητή για την επερχόμενη φθορά του χρόνου Η επανάληψη του δεύτερου στίχου τη δεύτερη φορά έχει μια ιδιαίτερη διαφορά την παύλα (‐) Ο Σεφέρης πρόσεξε πρώτος την τάση αυτή του ποιητή ενώ μίλησε και για laquoσπασμένη στιχουργική του Καβάφηraquo για στίχους δηλαδή οι οποίοι είναι γεμάτοι από συγκοπές ή εγκοπές που προσδίδουν ένα είδος σιωπής στο ρυθμό του ποιητή Η σιωπή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του Κ Καβάφη αποτελεί έκφραση της απόγνωσής του του δραματικού του τόνου ενώ παράλληλα δίνει αφορμή για στοχασμό και προβληματι‐σμό του αναγνώστη για θέματα διαχρονικά και καθολικά όπως η φθορά του χρόνου το εφήμερο της ανθρώπινης νιότης

Τέλος η επανάληψη του στίχου αυτού εξυπηρετεί τη μετάβαση από τη μια στροφή του ποιήματος στην άλλη και το σχήμα υπαλλαγής (laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσθέτει αισθητικό αποτέλεσμα Γ Η ποίηση για τον Καβάφη είναι ένα είδος παρηγοριάς που έχει τη δυνατότητα να κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά από τον Σ Τριβιζά

Το ποίημα laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγη‐νή∙ 595 μ Χraquo αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα επαλήθευσης της παραπά‐νω άποψης Αρχικά ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδε‐χτεί τα γηρατειά με απάθεια Υπερευαίσθητος μπροστά στη φθορά του χρόνου εκφράζει την υπαρξιακή αγωνία του Πληγώνεται και σπαράζει από το δέρμα του που ρυτιδώνεται χάνει το νεανικό του σφρίγος γίνεται πλαδαρό Η κινητική δραστηριότητά του μειώνεται οι ορμές και οι ερωτικές επιθυμίες κάμπτονται Πληγώνεται να βλέπει τις ρυτίδες του ενώ φοβάται το άσπρισμα των μαλλιών την εξασθένιση της όρασης που αποτελεί και το κυριότερο ποιητικό του εργαλείο Η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας χαρακτηρίζουν τον ήρωα που δεν έχει laquoεγκαρτέρησι καμιάraquo Προσπέφτει και προστρέχει στην Τέχνη για παρηγοριά και ίαση από τα ανυπόφερτα γηρατειά

Ο Κ Καβάφης λοιπόν βλέπει και την τέχνη ως ανακούφιση και κάθαρση σύμφωνα με την αριστοτελική θεωρία Η τέχνη μετουσιώνει την αποστροφή και τη φρίκη της ζωής μας όπως αυτό το ποίημα για τα γηρατειά σε αισθητικό καλλιτέχνημα προκαλώντας στον ποιητή την κάθαρση απέναντι στο ενοχλητικό του συναίσθημα Η Τέχνη του Κ Καβάφη είναι laquoδοκιμή νάρκης του άλγουςraquo δηλαδή απόπειρα κατευνα‐σμού καταπράυνσης του πόνου

Μάλιστα από πολύ νωρίς οι μελετητές του Κ Καβάφη επισήμαναν ότι όταν χρησιμοποιεί τη λέξη laquoΤέχνηraquo με κεφαλαίο laquoΤraquo εννοεί πάντα την ερωτική τέχνη τα ποιήματα με θέμα τον έρωτα Η καταφυγή του Κ Καβάφη στην τέχνη σχετίζεται με την ερωτική μνήμη Αυτό το νόημα έχει και το ρήμα laquoπροστρέχωraquo που σημαίνει ανατρέχω αφού ο ποιητής συντριμμένος από τη γήρανση του σώματος και την αναστολή των ερωτικών επιθυμιών καταφεύγει για παρηγοριά στις ερωτικές αναμνή‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

σεις του παρελθόντος που αποτελούν και τη δεξαμενή της ποίησής του στα ερωτικά ποιήματά του Αυτό αποδεικνύει πως η μνήμη αποτελεί τον τρόπο το μέσο να κατευνάσει τον πόνο που του προξενεί η επερχόμενη γήρανση Ο ποιητής ζητά από την τέχνη τη λύτρωση από τον πόνο της laquoφρικτής πληγήςraquo μέσα από τη φαντασία Άρα η μνημονική φαντασία στην εποχή του γήρατος και της φθοράς λειτουργεί ως αναπόληση ονειροπόληση των παλαιών ερωτικών στιγμών και ως η προσφιλέστερη πηγή της έμπνευσής του

Αυτό επιβεβαιώνεται και από το περιεχόμενο του ποιήματος ειδικά από το στίχο στον οποίο έχουμε αναφορά σε δύο έννοιες που προσωπο‐ποιεί και θεοποιεί ο ποιητής Τη Φαντασία και το Λόγο Η φαντασία είναι δημιουργική παράγει εσωτερικές εικόνες και τις μεταπλάθει Αποτελεί τη βασική προϋπόθεση της ωριμότητας στην καλλιτεχνική δημιουργία Παράλληλα είναι και μνημονική αφού οι εικόνες είναι πιστές αναπαρα‐στάσεις των αντικειμένων

Είναι λοιπόν κατανοητή η άποψη του μελετητή που υποστηρίζει ότι ο συγκεκριμένος ποιητής κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo Δ Θέμα του Καβαφικού ποιήματος είναι η προσφυγή του ποιητή στην τέχνη του προκειμένου να κατευνάσει τον πόνο του από τα γηρατειά που πλησιάζουν αλλά και η απελπισία του για την αδυναμία της ποίησης να παρηγορήσει τον πόνο του αυτό Θέμα αντίστοιχα του ποιήματος του Μίμνερμου είναι το γοργό πέρασμα της νιότης και ο ερχομός των άχαρων γηρατειών Ως προς το περιεχόμενο λοιπόν τα δύο αυτά ποιήματα έχουν περίπου κοινό θεματικό άξονα την επερχόμενη παρακμή και πτώση από την αδυσώπητη δύναμη του χρόνου και τα συναισθήματα που αυτή προκαλεί

Στο ποίημα του Καβάφη το θέμα αυτό προβάλλεται ποικιλοτρό‐πως Ο μακροσκελής τίτλος αρχικά δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αποστασιοποιηθεί από μια ατομική κατάσταση και να συλλάβει τον αιώνιο διαχρονικό χαρακτήρα του ποιήματος να προβληματιστεί και να ευαισθητοποιηθεί καθώς η γήρανση η φθορά η μοναξιά η απογοήτευση της κρίσιμης ηλικίας άφορα και τον ίδιο Η διαχρονικότητα του θέματος διαπερνά και το ποίημα του Μίμνερμου καθώς τα νιάτα που φεύγουν γρήγορα και το παράπονο για την παρακμή των γηρατειών είναι ένα θέμα που αγγίζει την ευαισθησία πολλών ποιητών Το καθολικό παράπο‐νο των γερόντων για τα νιάτα που έφυγαν τόσο γρήγορα όπως και η νοσταλγία για την εποχή της νεότητας που έχει περάσει εκφράζεται και

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

στη νεότερη και στην προγενέστερη λογοτεχνική παραγωγή όπως για παράδειγμα και στα δημοτικά τραγούδια

Το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης στον Καβάφη πέρα από τη διαχρονικότητα και την καθολικότητα που ενέχει προβάλλεται και μέσα από τα έντονα συναισθήματα του ποιητή Ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδεχτεί τα γηρατειά με απάθεια και πληγώνεται επειδή χάνει το νεανικό του σφρίγος Τα συναισθήματα που τον διακατέ‐χουν είναι η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας (laquoΔεν έχω εγκαρτέρησι καμιάraquo) Κάτι ανάλογο παρατηρούμε και στον Μίμνερμο αφού και σε αυτό το ποίημα έχουμε κλιμάκωση των συναισθημάτων Στην αρχή έκδηλη πίκρα για το εφήμερο της ζωής των ανθρώπων ύστερα βαθιά μελαγχολία για το γρήγορο και ανεπίστρεπτο πέρασμα της νεότητας και τέλος θλίψη για το κατάντημα του ανθρώπου κατά την περίοδο των γηρατειών Η νιότη με τον ψυχολογικό νόμο της αντίθεσης φέρνει στο μυαλό τα γεράματα και τις δυσάρεστες συνέπειές τους

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι ποιητές παρουσιάζουν το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης είναι τα διάφορα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούν Ο Καβάφης χρησιμοποιεί τη μεταφορά laquoφρικτό μαχαίριraquo που με την επανάληψή της σε δυο καίρια σημεία του ποιήματος αναδεικνύει εντονότερα τη δυσαρέσκεια που προκαλείται στον ποιητή από την επίθεση του χρόνου Το σχήμα υπαλλαγής εξάλλου laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo (αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προστίθεται για να φανεί και μορφικά ο πόνος του ανθρώπου που απειλείται από τον χρόνο Αλλά και η μεταφορά laquoνάρκης του άλγουςraquo εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό σε συνδυασμό με το υπερβατό (laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo)

Αντίστοιχα και ο Μίμνερμος χρησιμοποιεί διάφορα εκφραστικά μέσα για να προβάλει το ίδιο θέμα Οι άνθρωποι παρομοιάζονται με τα φύλλα των δέντρων η σύντομη περίοδος της εφηβείας παρομοιάζεται με τη λάμψη του ήλιου Οι Κήρες εμφανίζονται σαν δυο σκυθρωπές γυναίκες που ρυθμίζουν τα γεράματα και το θάνατο ndash τα δυο δεινά που χτυπούν όλους τους ανθρώπους η ηλικία της εφηβείας παρουσιάζεται σαν πρόσω‐πο που διαρκεί πολύ λίγο η ζωή του

Ο τόνος τέλος και των δύο ποιημάτων αποτελεί επίσης έναν τρόπο προβολής του εφήμερου της νεανικής ηλικίας αφού είναι και στα δυο ποιήματα νοσταλγικός και ευδιάκριτα απαισιόδοξος ενώ το ύφος σοβαρό και μελαγχολικό κάτι που προκύπτει από όλα όσα επισημάναμε

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Μανόλης Αναγνωστάκης Στον Νίκο Ε 1949

Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα

(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)

(Παρενθέσεις 1949)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά ποιητών Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης των ποιητών της γενιάς αυτής τα οποία απαντώνται και στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 Η δομή του ποιήματος έχει τέσσερις συγκεκριμένους αρμούς Να τους εντοπίσετε και να τους σχολιάσετε

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι laquoΟ χαρακτήρας της ποίησης του Ανα‐γνωστάκη είναι εξομολογητικός επεξεργάζεται μνήμες βιώματαraquo Επα‐ληθεύεται η παραπάνω άποψη από το ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquo(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)raquo Να σχολιάσετε τον παραπάνω στίχο και να αναφερθείτε στο λόγο για τον οποίο το ποίημα συγκαταλέγεται στα ποιήματα για την ποίηση

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25] Δ Το ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού εκφράζει την άποψη του ποιητή για το ρόλο της ποίησης Ποια είναι η αντίληψη αυτή και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται

Μιχάλης Κατσαρός Όταν

Όταν ακούω να μιλάν για τον καιρό όταν ακούω να μιλάνε για τον πόλεμο όταν ακούω σήμερα το Αιγαίο να γίνεται ποίηση να πλημμυρίζει τα σαλόνια όταν ακούω να υποψιάζονται τις ιδέες μου να τις ταχτοποιούν σε μια θυρίδα όταν ακούω σένα να μιλάς εγώ πάντα σωπαίνω Όταν ακούω κάποτε στα βέβαια αυτιά μου ήχους παράξενους ψίθυρους μακρινούς όταν ακούω σάλπιγγες και θούρια λόγους ατέλειωτους ύμνους και κρότους όταν ακούω να μιλούν για την ελευθερία για νόμους ευαγγέλια για μια ζωή με τάξη όταν ακούω να γελούν όταν ακούω πάλι να μιλούν εγώ πάντα σωπαίνω Μα κάποτε που η κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνή θrsquo ανοίξω το στόμα μου θα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτες στις ίδιες βρώμικες αυλές τα οπλοστάσια οι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Πάλι σας δίνω όραμα

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και μάλιστα στην καλούμενη κοινωνική ή πολιτική ή αντιστασιακή ποίηση Τα χαρα‐κτηριστικά της ποίησης της συγκεκριμένης γενιάς είναι ο συλλογικός χαρακτήρας αφού ταυτίζεται ο ποιητής με το λαό και εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στον εξωτερικό εχθρό ή την ανελεύθερη εξουσία τον αγωνιστικό και επαναστατικό τόνο στην ποίησή του τη συντροφικό‐τητα τη ρομαντική πίστη στο όραμα Οι αντιστασιακοί ποιητές προτιμούν το ρεαλιστικό αντίκρισμα της πραγματικότητας και προτάσσουν τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού

Επίσης χαρακτηριστικά των μεταπολεμικών ποιητών από άποψη κυρίως θεματικής αποτελούν το γεγονός ότι μειώνονται οι ηρωικοί τόνοι καταγράφεται η συμπόνια για το νεκρό αντίπαλο την πείνα τις εκτελέ‐σεις αλλά και αποχρωματίζονται κομματικά οι ήρωες Δηλώνεται ένα στοιχείο ndash έστω έμμεσο ndash αμφισβήτησης Αμφισβητείται η σκοπιμότητα της στρατευμένης τέχνης επιζητείται η αυτονομία της Τέχνης η ελεύθερη έκφραση και ο προβληματισμός πάνω σrsquo αυτήν χωρίς βέβαια να χάσει τον κοινωνικό της ρόλο Έτσι οι ποιητές αυτοί νιώθουν αδυναμία να παρακολουθήσουν με το έργο τους τις απαιτήσεις της εποχής βρίσκοντας μάλιστα μια γλώσσα που θα διασφάλιζε την επικοινωνία με το λαό χωρίς παράλληλα να υποβιβαστεί η αισθητική αξία του ποιητικού τους λόγου

Τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι εύκολο κανείς να διακρί‐νει και στο ποίημα του Αναγνωστάκη Αρχικά παρατηρούμε ότι ο ποιη‐τής ταυτίζεται με το λαό κι εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στην κατάπιεστική εξουσία του δυνάστη Αυτό είναι εμφανές από το όλο πνεύμα που διαπερνά το ποίημα Ο ποιητής με αφορμή ένα ατομικό βίωμα μέσα στις φοβερές φυλακές βαρυποινιτών του Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο) της Θεσσαλονίκης το 1949 αναφέρεται σε μια κατάσταση συλλογική που απασχολεί όλους σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου Η ζοφερή κατάσταση μάλιστα της εποχής του εμφυλίου αποτυπώνεται στο ποίημα με τις εικόνες των φίλων που φεύγουν και χάνονται τις μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους το κλάμα του παιδιού στην ερημιά τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός τις τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγο‐στεύει τα ξημερώματα εμπειρίες και βιώματα εφιαλτικά που ανάγονται σε συλλογικό επίπεδο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Άλλο στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό της πρώτης μεταπο‐

λεμικής γενιάς και απαντάται στο ποίημα του Αναγνωστάκη είναι η έντονη συντροφικότητα που προβάλλεται Ας μην παραβλέπουμε αρχικά τον τίτλο του ποιήματος Ο τίτλος προσδιορίζει τον αποδέκτη του ποιητικού μηνύματος και το χρόνο Πρέπει να σημειωθεί ότι ο laquoΝίκος Ε raquo είναι ο συναγωνιστής του ποιητή Νίκος Ευστρατιάδης Σε προφορική δήλωσή του ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέφερε ότι το ποίημα αφιερώ‐νεται στον πολιτικό του σύντροφο Νίκο Ευστρατιάδη Συνεπώς ο τίτλος είναι αφιέρωση προς ένα σύντροφο Αλλά και αναφορές στο ποίημα όπως laquoΦίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέραraquo κάνουν έκδηλο το πνεύμα συντροφικότητας

Τέλος άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος που αποδει‐κνύει την ένταξη του Αναγνωστάκη στην πρώτη μεταπολεμική γενιά είναι η ρομαντική πίστη στο όραμα στο χρέος του ποιητή Το στοιχείο αυτό γίνεται έντονο προς το τέλος του ποιήματος με τον παρένθετο στίχο ndash ρητορικό ερώτημα που εκφράζει το παραπάνω χρέος Στον καταληκτικό αυτό στίχο ο Αναγνωστάκης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβίασης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέ‐ωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Β1 Τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά αποτελούν τους δομικούς αρμούς του ποιήματος

Ειδικότερα με την αναφορά laquoΦίλοιraquo ο ποιητής αποδεικνύεται laquoφι‐λέταιροςraquo Προτάσσει την εικόνα και το αντίστοιχο θέμα της απώλειας των φίλων και των συντρόφων οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν στον πόλεμο είτε εκτελέστηκαν κατά τον εμφύλιο Οι μορφές των φίλων μένουν χα‐ραγμένες στη μνήμη του ποιητή αφού μοιράστηκε μαζί τους κοινές ιδέες και κοινούς αγώνες για την ελευθερία της χώρας και την εδραίωση της δημοκρατίας

Μετά την αναφορά στους νεκρούς ο ποιητής αναφέρεται στους ζωντανούς με τις laquoΦωνέςraquo Μακρινές φωνές ακούονται τη νύχτα φωνές που η αγωνία της ατέλειωτης νύχτας τους δίνει συγκεκριμένη μορφή Δύο οπτικοακουστικές εικόνες δίνουν το στίγμα της ζοφερής πραγματικότη‐τας Από τη μια πλευρά μια απελπισμένη μάνα τριγυρνά στους έρημους δρόμους φωνάζοντας απεγνωσμένα (αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της) κι από την άλλη ένα εγκαταλελειμμένο παιδί κλαίει χωρίς απάντηση καθώς κανείς δε βρίσκεται να το παρηγορήσει και να το προστατέψει

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

πιο γνώριμοι από τα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά Ενδεικτικό παρά‐δειγμα στο απόσπασμα αποτελεί η περιγραφή κάποιων εξωτερικών χαρα‐κτηριστικών του βοσκού (laquoΉμην ωραίος έφηβος καστανόμαλλος βοσκόςraquo)

Ο έξω κόσμος του Παπαδιαμάντη παρουσιάζεται συμβολοποιη‐μένος και αποκτά βάθος η ύλη από τη μια πλευρά και το μυστήριό της από την άλλη Η φύση του πλούσια και ζωντανή αποτελεί την προβολή του εσωτερικού του κόσμου πάνω στη φύση ή καθρέφτισμα του φυσικού του κόσμου μέσα του Γνωρίζουμε άλλωστε ότι για τον Παπαδιαμάντη ακέραιος είναι μόνο ο φυσικός κόσμος όπως εκείνος τον έζησε στα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στη Σκιάθο Έμεινε ακέραιος γιατί ακέραιος ήταν τότε και ο κόσμος ο δικός του Από εκεί και οι αδιάκοπες περιγραφές το περιγραφικό του πάθος όπως παρατηρεί ο Στεργιόπου‐λος Β1 Τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη διακρίνονται για τον πλούτο των εκφραστικών τους μέσων στοιχείο που καταδεικνύεται και από το συγκε‐κριμένο απόσπασμα Παρομοιώσεις και μεταφορές κυριαρχούν στο από‐σπασμα προσδίδοντας ιδιαίτερη λογοτεχνική χάρη Αξιοπρόσεκτο εκφρα‐στικό μέσο αποτελεί και η αντίθεση η οποία μάλιστα εξυπηρετεί και συγκεκριμένη λειτουργία

Ειδικότερα στις τελευταίες παραγράφους του αποσπάσματος με την περιγραφή του κυρ Μόσχου περνάμε από την αναφορά ανώνυμων προσώπων στην ονομαστική και πληρέστερη παρουσίαση προσώπων με περισσότερες πληροφορίες Επιπλέον από την περιγραφή ανοιχτών χώ‐ρων στην παρουσίαση ενός χώρου περιγραφόμενου με φροντίδα ενός χώρου απρόσιτου του κτήματος του κυρ Μόσχου

Μεταξύ άλλων στοιχείων που δίνονται για το πρόσωπο αυτό δηλώνεται και η οικονομική και κοινωνική του κατάσταση (laquoμικρόν άρχονταraquo) ο οποίος είχε ένα τεράστιο παραθαλάσσιο κτήμα με αμπελώ‐να οπωροφόρα κάθε λογής καλλιέργειες Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την οικονομική κατάσταση των απλών χωρικών που ζουν και κινούνται στον ίδιο τόπο (laquoτου γεωργούraquo laquoτης πτωχής χήραςraquo)

Οι αντιθέσεις αυτές έχουν στόχο να υποδηλώσουν τη διαφορά ανάμεσα στον πλούσιο άρχοντα και στους φτωχούς χωρικούς της υπαίθρου αλλά και την κοινωνική και οικονομική διαφορά ανάμεσα στον ίδιο τον αφηγητή και στη Μοσχούλα την ανιψιά του πλούσιου θείου που γίνεται έτσι πιο απόμακρη Έχει επομένως δικαιωθεί η άποψη ότι με την αναφορά στον πλούσιο κυρ Μόσχο από τη μια και σε κάποιους αγρότες από την άλλη με την πληροφορία ότι ζει σε ένα απέραντο κι απρόσιτο κτήμα την απομόνωσή του από όλους και τις παρανομίες των αγροφυλά‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

κων ο συγγραφέας προβάλλει τη διαφορά ανάμεσα στον πλούτο και την φτώχεια Επιπλέον προβάλλονται οι διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα σε πλούσιους και σε φτωχούς καθώς επίσης και οι αυθαιρεσίες των οργάνων του νόμου Β2 Ο Παπαδιαμάντης ξεκινώντας από την ηθογραφία επεκτείνεται σε πολλές κατευθύνσεις όπως η ανάμειξη στοιχείων κοινωνικών με ηθογραφικά Όλα τούτα συντίθενται σε διηγήματα που τα χαρακτηρίζουν οι λυρικές και ποιητικές προεκτάσεις οι οποίες εναλλάσσονται με το ρεαλισμό Με αφορμή το απόσπασμα που μας δίνεται είναι σκόπιμο να διακρίνουμε τέτοιου είδους στοιχεία που επιβεβαιώνουν τη θέση αυτή

Στο απόσπασμα που εξετάζουμε συγκεκριμένα τα γεγονότα της αφήγησης του παρελθόντος του αφηγητή τοποθετούνται σε ένα συγκε‐κριμένο κοινωνικό πλαίσιο και μας αφήνουν να διακρίνουμε έναν κοινωνικό προβληματισμό ο οποίος βέβαια δε φτάνει στα όρια της καταγγελίας Έτσι ο συγγραφέας αναφέρεται από τη μια στον πλούσιο κυρ Μόσχο αλλά και σε κάποιους φτωχούς αγρότες ή στο απέραντο και απρόσιτο κτήμα του που περικλεινόταν από πέτρινο περίβολο Ακόμα στην απομόνωσή του από τον υπόλοιπο κόσμο αφού δεν πήγαινε συχνά στην κωμόπολη και ήθελε να ζει σε ξεχωριστό βασίλειο και από την άλλη πλευρά στις παρανομίες των αγροφυλάκων

Άλλοτε πάλι όπως παρατηρούν μελετητές προβάλλονται στοιχεία ψυχογραφικά δοσμένα επίσης από τον Παπαδιαμάντη με βάση πάντα την ηθογραφία Στο δοθέν απόσπασμα λόγου χάριν μέσα από τις εκτενείς περιγραφές του φυσικού τοπίου της υπαίθρου στοιχείο που διακρίνει την ηθογραφία δίνεται η κατάσταση απόλυτης ευτυχίας και ξεγνοιασιάς του νεαρού βοσκού Προβάλλεται έντονα ο στενός δεσμός σχεδόν η ταύτιση του βοσκού με τη φύση και η αγάπη του γιrsquo αυτή Αυτό το βλέπουμε από συγκεκριμένα χωρία όπως στη φράση laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δύο τούτους ανέμουςraquo Όμως πέρα από το δεσμό με τη φύση υπάρχει κάτι πιο σημαντικό που τονίζεται σε πολλά σημεία της αφήγησης και είναι η κυριαρχία που αισθάνεται ο ίδιος πάνω στη φύση (ιδιαίτερα στην περιοχή της laquoδικαιοδοσίαςraquo του) και η απόλυτη ελευθερία που νιώθει μέσα σrsquo αυτό το περιβάλλον (laquoτο κατάμερον εκείνο ήτον ιδικόν μουraquo laquoόλα εκείνα ήσαν ιδικά μουraquo laquoη άμπελος ήτον κτήμα ιδικόν μουraquo) Η ελευθερία αυτή γίνεται πράξη με την ανεξέλεγκτη laquoνομήraquo και laquoκάρπωσηraquo των προϊόντων των ξένων χωραφιών και αμπελώνων Όλα αυτά προκύπτουν μέσα από την ηθογρα‐φία την πιστή απεικόνιση της ζωής των ηθών και εθίμων της ελληνικής υπαίθρου

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Οι ρεαλιστικοί εξάλλου τόνοι που διακρίνουμε στο απόσπασμα

γίνονται εμφανείς από τα πρόσωπα των έργων του που είναι καθημερι‐νοί άνθρωποι συχνά υπαρκτά πρόσωπα όπως ο γεωργός η φτωχή χήρα οι αγροφύλακες οι μοναχοί και άλλοι Επίσης οι χώροι κατονομάζονται ο Μέγας Γιαλός η Πλατάνα και άλλοι Οι laquoμύθοιraquo στα διηγήματα είναι ιστορίες της ζωής Ο Παπαδιαμάντης παρουσιάζοντας στα σκιαθίτικα διηγήματά του τη ζωή της μικρής κοινωνίας του τόπου του διαγράφει με πολλές λεπτομέρειες τη φτώχεια των ανθρώπων την αθλιότητα της μίζερης ζωής τους την απομόνωσή τους τις σκληρές συνθήκες της εργασίας τους την αγριότητα του σκιαθίτικου χειμώνα

Σrsquo αυτά οι κριτικοί έχουν παρατηρήσει μια ποιητική και μια λυρική διάθεση γνωρίσματα που έχουν τη βάση τους στη θητεία του στο ρομαντισμό στη θρησκευτικότητά του στα ανεκπλήρωτα πάθη του και στη νοσταλγία για τη χαμένη αθωότητά του Τόσο οι ποιητικές όσο και οι λυρικές προεκτάσεις είναι έκδηλες στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo και ιδιαίτερα στο απόσπασμα που μας δίνεται Σχήματα λόγου όπως παρομοιώσεις laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δύο τούτους ανέμους έκαμναν να είναι σγουρά (τα μαλλιά μου) όπως οι θάμνοι κι αι αγριελαίαιraquo laquoτην ηγάπα ως να ήτο θυγάτηρ τουraquo αλλά και μεταφορές laquoμε το αιώνιον της πνοής των φραγγέλιον παρά το χείλος της θαλάσσηςraquo κάνουν αισθητή την ποιητική δυνατότητα του συγγραφέα

Τέλος στην ενότητα περιγράφεται με λεπτομέρειες ο χώρος του βοσκού το laquoκατάμερόν τουraquo και το μεγάλο κτήμα του κυρ Μόσχου (ο χώρος της Μοσχούλας) Μέσα στην περιγραφή δίνονται πολλές εικόνες από τις οποίες ξεχωρίζουν δύο για την κίνηση και το λυρισμό τους η εικόνα των μαλλιών του βοσκού που ανέμιζαν και η εικόνα με την οποία παρομοιάζονται τα μαλλιά εκείνη των θάμνων και των αγριελιών που λύγιζαν με το φύσημα των ανέμων laquoτας οποίας εκύρτωναν (οι δύο άνεμοι) με το ακούραστον φύσημά των με το αιώνιον της πνοής των φραγγέλιονraquo Δίκαια επομένως υποστηρίζεται από τον Κ Στεργιόπουλο πως ο Παπα‐διαμάντης με βάση την ηθογραφία ανοίγεται προς πολλές κατευθύνσεις ανακατεύοντας τα ηθογραφικά στοιχεία άλλοτε με στοιχεία κοινωνικά και άλλοτε με ψυχογραφικά δημιουργώντας ένα θαυμαστό κράμα όπου οι λυρικές και ποιητικές προεκτάσεις εναλλάσσονται με τους ρεαλιστι‐κούς τόνους Γ Ο αφηγητής δηλώνει ότι το καλοκαίρι του έτους 187 ήταν η τελευταία χρονιά που laquoήμην ακόμη φυσικός άνθρωποςraquo Ο προσδιορισμός laquoφυσι‐κόςraquo εκφράζει τον άνθρωπο που ζει μέσα στη φύση Εδώ λανθάνει η αγάπη του νεαρού βοσκού για τη φύση αλλά και η φυσιολατρία του Παπαδιαμάντη που καταφάσκει στη ζωή μέσα στη φύση η οποία με την

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

απλότητα και την αθωότητά της βοηθάει τον άνθρωπο να πλησιάσει πιο κοντά στο Θεό Ο στενός δεσμός σχεδόν η ταύτιση του βοσκού με τη φύση και η αγάπη του γιrsquo αυτή φαίνεται καθαρά και παρακάτω στη φράση laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δυο τούτους ανέμουςraquo αλλά και σε άλλα χωρία του αποσπάσματος

Όμως πέρα από το δεσμό με τη φύση υπάρχει κάτι πιο σημαντικό που τονίζεται σε πολλά σημεία της αφήγησης η κυριαρχία που αισθάνε‐ται ο ίδιος πάνω στη φύση ιδιαίτερα στην περιοχή της laquoδικαιοδοσίαςraquo του και η απόλυτη ελευθερία που νιώθει μέσα σrsquo αυτό το περιβάλλον laquoτο κατάμερόν εκείνο ήτον ιδικόν μου όλα εκείνα ήσαν ιδικά μου η άμπελος ήτον κτήμα ιδικόν μουraquo

Η σχέση λοιπόν του αφηγητή με τη φύση είναι άρρηκτη είναι σχέση ταυτότητας Χαρακτηριστικά παρατηρεί ο Ελύτης ότι ο τρόπος που παρατηρεί ο Παπαδιαμάντης τη φύση συνιστά ένα είδος θρησκείας Ο έξω κόσμος του Παπαδιαμάντη παρουσιάζεται συμβολοποιημένος και αποκτά βάθος η ύλη από τη μια πλευρά και το μυστήριό της από την άλλη Η φύση του πλούσια και ζωντανή αποτελεί την προβολή του εσωτερικού του κόσμου πάνω στη φύση ή καθρέφτισμα του φυσικού του κόσμου μέσα του Για τον Παπαδιαμάντη ακέραιος είναι μόνο ο φυσικός κόσμος όπως εκείνος τον έζησε στα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στη Σκιάθο Έμεινε ακέραιος γιατί ακέραιος ήταν τότε και ο κόσμος ο δικός του

Πιο συγκεκριμένα το φυσικό στοιχείο παραμένει ακέραιο και αναλλοίωτο επειδή είναι δημιούργημα του Θεού που δεν υφίσταται καμιά φθορά από τον πειρασμό Ο Παπαδιαμάντης λοιπόν ξαναβρίσκει στη φύση στον αναλλοίωτο αυτό κόσμο ότι έχει αλλοιωθεί μέσα του Συνδυάζει και συμφιλιώνει το χριστιανικό με το παγανιστικό στοιχείο Μάλιστα ο Κυριάκος Πλησής παρατηρεί ότι η σχέση του Παπαδιαμάντη με τη φύση δεν είναι μονάχα αισθητική αλλά κυρίως ηθική Θεωρείται όπως έχει ήδη επισημανθεί ο συγγραφέας του ανοιχτού χώρου Τοποθετεί τα δρώμενα στον ανοιχτό χώρο τη φύση Φύση και άνθρωπος αλληλεξαρ‐τώνται και αλληλοεπηρεάζονται Η φύση είναι εκείνη που καθορίζει τα δρώμενα αλλά και τα δρώμενα επενεργούν στο ήθος της φύσης Έτσι ο άνθρωπος δεν μπορεί να ξεκόψει από τη φύση χωρίς σοβαρές συνέπειες Αν ξεκόψει το αντίτιμο είναι η φθορά του και η αλλοτρίωση Ο άνθρωπος όσο μένει laquoφυσικόςraquo όσο βρίσκεται σε συνεχή διάλογο και σχέση με τη φύση είναι αθώος Αν χαθεί η αθωότητα αυτή χάνεται και η επικοινωνία του με το Θεό Η φύση λοιπόν έχει άμεση σχέση και με το θρησκευτικό στοιχείο εκπροσωπεί τον κόσμο του πνεύματος και της αθωότητας τον κόσμο του εξαγνισμού

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Και τα δυο αποσπάσματα από το διηγήματα του Παπαδιαμάντη μεταξύ άλλων παρουσιάζουν τον τρόπο που κινούνται και δρουν πρόσωπα ήρωες που συνυπάρχουν με τους πρωταγωνιστές των διηγημά‐των αυτών

Όσον αφορά το laquorsquoΌνειρο στο κύμαraquo δευτερεύοντα πρόσωπα που συναντάμε είναι ο γεωργός που οργώνει το χωράφι του (laquoτου γεωργού μόνον τον κόπο μουraquo η laquoπτωχή χήραraquo οι μισθωτοί της δημαρχίας οι αγροφύλακες οι καλόγηροι της μονής του Ευαγγελισμού ο κυρ Μόσχος) Αντίστοιχα στο laquoΑγνάντεμαraquo έχουμε πάλι την παρουσίαση κάποιων προσώπων όπως ο laquoγέρων ιερεύςraquo οι βοσκοί τα παιδιά τους οι γυναίκες των ναυτικών και οι κόρες τους ωραίες κοπέλες με laquoυποκάμισα κόκκινα μεταξωτάraquo

Συγκρίνοντας τα δυο αυτά αποσπάσματα εντοπίζουμε κοινά στοιχεία ως προς τον τρόπο που παρουσιάζονται οι ήρωες αυτοί Όλα τα πρόσωπα και τα γεγονότα προέρχονται από την αντικειμενική πραγματι‐κότητα καθώς αυτή έχει περάσει στην ανάμνηση Ο ώριμος αφηγητής στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo αναπολεί το ευτυχισμένο παρελθόν στη φύση το οποίο αποτελείται από το φυσικό περιβάλλον και τα πρόσωπα που κινούνται σε αυτό Ο αφηγητής στο laquoΑγνάντεμαraquo από απόσταση πάλι παρουσιάζει τους ήρωες που κινούνται στο ίδιο με αυτόν περιβάλλον

Ο φτωχός γεωργός η χήρα οι καλόγεροι της Μονής στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo αλλά και ο παπάς οι βοσκοί οι κοπέλες στο laquoΑγνάντεμαraquo που κατευθύνονται στην εκκλησία της περιοχής είναι άνθρωποι που ζουν και κινούνται σε ένα άκρως ρεαλιστικό πραγματικό περιβάλλον κοντά στα πρωταγωνιστικά πρόσωπα και προέρχονται από το χώρο των αναμνήσε‐ων του αφηγητή Αυτό αποτελεί άλλο ένα κοινό στοιχείο του τρόπου που ο συγγραφέας παρουσιάζει τους ήρωές του Κατά κύριο λόγο τον κόσμο των διηγημάτων του Παπαδιαμάντη τον αποτελούν οι απλοϊκοί άνθρω‐ποι οι αγνοημένοι οι φτωχοί Αυτοί κινούνται είτε στη Σκιαθίτικη κοινω‐νία είτε στην Αθηναϊκή συνοικία Στην προκειμένη περίπτωση κινούνται στην επαρχιακή κοινωνία του νησιού

Αποτελούν κατά κάποιο τρόπο επίσης οι ήρωες στον Παπαδιαμά‐ντη σύμβολα αποκτούν μια καθολικότητα Παραδοσιακοί τύποι από την ελληνική πραγματικότητα κυριαρχούν στα έργα του Έχουμε έτσι τον παπά το ναυτικό την κόρη τον απλό χωρικό πρόσωπα που απαντώνται και στα δύο αποσπάσματα και είναι απλοί λαϊκοί τύποι ανθρώπων που κινούνται στην επαρχιακή κοινωνία της Σκιάθου

Παρά ταύτα μέσα στην αντικειμενικότητα τούτη περνά η προσωπι‐κή αίσθηση και συγκίνηση του συγγραφέα Αυτό μπορούμε να το διαπι‐στώσουμε και στα δύο αποσπάσματα καθώς μέσα από την παρουσίαση των ανθρώπων αυτών προβάλλονται σκέψεις συναισθήματα του ίδιου

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του συγγραφέα ή του αφηγητή όπως για παράδειγμα η αγανάκτησή του κι η οργή του για τους αγροφύλακες στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo ή ο θαυμασμός του για τις όμορφες κοπέλες στο laquoΑγνάντεμαraquo Υπάρχει κατά βάθος μέσα στο αντικείμενο η έκφραση του υποκειμένου η διάχυση της ατομικής του ψυχής όπως χαρακτηριστικά παρατηρούν μελετητές όπως ο Γ Θεμελής Τα πρόσωπα ενώ έχουν δική τους ρεαλιστικά δοσμένη υπόσταση και ανεξαρτησία είναι συνάμα και κατά κάποιο τρόπο laquoσύμβολαraquo του υποκειμένου Υπάρχει μια βαθύτερη σύμπτωση ή συμφω‐νία ανάμεσα στο συγγραφέα και στα πλάσματά του Έχουν τις ιδέες του τις αντιλήψεις του τη νοοτροπία του το πάθος του την πίστη τη μελαγ‐χολία την αδράνεια όλο τον ιδιότυπο ψυχικό πλούτο του σαν να είναι άλλες τόσες περιπτώσεις αποχρώσεων του προσώπου του

Μια άλλη σημαντική παρατήρηση σχετικά με τον τρόπο παρουσία‐σης των ηρώων του Παπαδιαμάντη αποτελεί το γεγονός ότι δίνεται προ‐τεραιότητα στη γυναικεία παρουσία Στο έργο του κυριαρχεί η μορφή της γυναίκας Ο τύπος του κοριτσιού από τη μια ο τύπος της γριάς από την άλλη Και στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo έχουμε τη φτωχή χήρα από τη μια τη νέα Μοσχούλα από την άλλη αλλά και στο laquoΑγνάντεμαraquo η γυναικεία φιγούρα είναι έντονη στους δευτερεύοντες αυτούς χαρακτήρες Ο τύπος της κόρης της νέας αντιπροσωπεύει την υποταγή και εγκαρτέρηση στοιχεία καθαρά χριστιανικά Οι κοπέλες οι γυναίκες οι αδελφές των ναυτικών οι κόρες τους απευθύνονται στην Παναγία για βοήθεια και κατευόδωση των ναυτικών που έχουν στην οικογένειά τους Οι άντρες από την άλλη πλευρά δεν είναι πολλοί στα έργα του ως κυρίαρχοι τύποι δεν εμβαθύνει ο Παπαδιαμάντης σε αυτούς Οι κυριότεροι τύποι ανδρών είναι ο βοσκός ο ναυτικός ο κληρικός ο γέροντας πρόσωπα που απαντώ‐νται και στα δύο αποσπάσματα

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Κωνσταντίνος Καβάφης Μελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή∙ 595 μ Χ

Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως που κάπως ξέρεις από φάρμακα νάρκης του άλγους δοκιμές εν Φαντασία και Λόγω

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι mdash Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως που κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγή

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Κωνσταντίνος Καβάφης ανήκει λογοτεχνικά στη γενιά του 1880 στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή ωστόσο ακολουθεί διαφορετικό δρόμο στην ποίηση κάτι που τον τοποθετεί στο μεταίχμιο μεταξύ παραδοσιακής και νεότερης ποίησης ενώ έχει χαρακτηριστεί laquoγενάρχης της σύγχρονης ποίησηςraquo Από ποια στοιχεία του ποιήματος επιβεβαιώνεται αυτό [ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 α Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Τι εξυπηρετεί η εναλλαγή αυτή από άποψη περιεχομένου β Να χαρακτηρίσετε τη γλώσσα και το ύφος του ποιητή αναφερόμενοι σε συγκεκριμένα στοιχεία του ποιήματος [ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Β2 laquoΕίναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo Να σχολιάσετε το στίχο από άποψη δομής και περιεχομένου [ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Γ Έχει επισημανθεί για τον Καβάφη ότι laquoη ποίηση είναι γιrsquo αυτόν μια υψηλή παρηγοριά που κατευνάζει το άλγος της φθοράς με τη μνημονική αναδρομήraquo (Σωτήρης Τριβιζάς laquoΜελαγχολία του Ιάσωνα Κλεάνδρουraquo Τομές αρ 77 ndash 78 Οκτ ndash Νοέμ 1981 σ 48 ndash 49) Να εξετάσετε κατά πόσο επαληθεύεται η άποψη αυτή στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Δ Στηριζόμενοι από τη μια στο ποίημα του Καβάφη κι από την άλλη στο ποίημα του Μίμνερμου που ακολουθεί να σχολιάσετε πώς παρουσιάζεται στους δύο ποιητές το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Τα νιάτα φεύγουν γρήγορα Κι εμείς όπως τα φύλλα που γεννάει η πολυανθισμένη εποχή της άνοιξης όταν ευθύς με τις ακτίνες του ήλιου αυξάνουν όμοιοι με αυτά για ελάχιστο χρόνο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

απrsquo τα λουλούδια της νιότης ευχαρίστηση νιώθουμε χωρίς να γνωρίσουμε απrsquo τους θεούς ούτε κακό ούτε καλό Αλλά οι Μοίρες έχουν σταθεί δίπλα μας μαύρες η μια κρατώντας το τέλος των πονεμένων γηρατειών και η άλλη του θανάτου Λίγο χρόνο διαρκεί της νιότης ο καρπός όσο διασκορπίζεται στη γη ο ήλιος Μα όταν πια προσπεράσει κι αυτό το όριο της ηλικίας καλύτερο είναι να πεθάνει κανείς αμέσως παρά να ζήσει˙ γιατί πολλά κακά μες στην ψυχή γεννιούνται˙ άλλοτε το σπίτι ταλαιπωρείται απrsquo τα βάσανα και της φτώχειας τrsquo αποτελέσματα είναι οδυνηρά κι άλλος πάλι στερείται από παιδιά και αυτά πάρα πολύ ποθώντας οδεύει κάτω απrsquo τη γη στον Άδη˙ Άλλος αρρώστια έχει που του φθείρει τη ζωή και κανείς δεν υπάρχει απrsquo τους ανθρώπους που πολλές συμφορές να μην του δίνει ο Δίας

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Καβάφης λογοτεχνικά ανήκει στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή και κυρίως στη laquoγενιά του 1880raquo όπου δεσπόζει η μορφή τού Κ Παλαμά Ωστόσο παρά την ηγετική φυσιογνωμία του Κ Παλαμά κανείς δεν απομακρύν‐θηκε περισσότερο από τη laquoβαριά σκιάraquo του όσο ο Καβάφης Εγκατεστημέ‐νος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση απορρίπτοντας τα καθιερωμένα

Πιο συγκεκριμένα ο Κ Καβάφης απέδωσε με ρεαλισμό το νεότερο άνθρωπο που χαρακτηρίζεται από το αίσθημα της ανίας την αντιηρωική στάση στα εθνικά καλέσματα και κυρίως από το αίσθημα της τραγικής μοναξιάς Αυτό γίνεται έκδηλο από το ποίημα που εξετάζουμε αν αναλογιστούμε ότι αναφέρεται στο πέρασμα της νιότης στην καταφυγή στην ποίηση για παρηγοριά από τη θλίψη και τη μοναξιά που επέρχεται με τα γεράματα

Αλλά και από μορφολογική άποψη το ποίημα είναι χαλαρό κι όχι αυστηρό όσον αφορά το μέτρο και τη φόρμα Παράλληλα ο Καβάφης ως νεωτεριστής στρέφεται προς την πεζολογία κάτι που αποδεικνύεται και από το συγκεκριμένο ποίημα Ο στίχος σε κάποια σημεία αποκτά πεζολογικό ύφος όπως laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακα τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη πού κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγήraquo

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Παράλληλα ένα άλλο χαρακτηριστικό του ποιητή που τον καθιστά laquoγενάρχη της σύγχρονης ποίησηςraquo είναι ότι καταφέρνει και καταλύει τις χρονικές συμβάσεις Ειδικά ο τίτλος του ποιήματος με την εκτενή του έκταση αφενός με την αναφορά σε κάποιο δήθεν υπαρκτό πρόσωπο που είναι ποιητής κι αφετέρου με τον τυχαίο χρονικό προσδιορισμό καταργεί κάθε χρονική σύμβαση Ο αναγνώστης έτσι εκλαμβάνει το ποίημα ως ένα έργο του οποίου το θέμα είναι διαχρονικό και καθολικό Η ατομική μοίρα των προσώπων (ιστορικά ndash ψευδοϊστορικά) έχει διαχρονικές προεκτάσεις

Επιπλέον ο Καβάφης χρησιμοποιεί την ειρωνεία κάτι που παρατη‐ρείται και στο δοθέν ποίημα όπου η ειρωνεία του καταντά αυτοσαρ‐κασμός αφού ταυτίζεται με τον ψευδοϊστορικό ποιητή του και αν δεν αναποδογυρίζει πλήρως το νόημα του ποιήματος μετριάζει αρκετά την επιθυμητή λύτρωση Οι λέξεις laquoκάπωςraquo laquoδοκιμέςraquo laquoγια λίγοraquo και η διπλή σημασία της λέξης laquoΛόγοςraquo οδηγούν αργά αλλά βασανιστικά το ποίημα στη σφαίρα της απαισιοδοξίας Επίσης δημιουργείται έντεχνα και ένα κλίμα ασφυξίας και αδιεξόδου που συνάδει με γενικότερα χαρακτηρι‐στικά της σύγχρονης ποίησης όπως επισημάναμε ήδη

Εγκατεστημένος λοιπόν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου αυτός ο ιδιότυπος ποιητής ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση και εγκαινιάζει τη νεότερη ποίηση στοιχείο που τον κατέστησε laquoγενάρχηraquo της όπως παρατήρησαν μελετητές του Β1 α) Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Αρχικά το αrsquo ενικό πρόσωπο (laquoμουraquo laquoδεν έχωraquo ) φορτίζει το ποίημα σε δραματικότητα και αισθητική συγκίνηση Μελετητές έχουν παρατηρήσει ότι η αφήγηση γίνεται laquoεκ των έσωraquo και εστιάζεται στο προσωπικό δράμα με τη χρήση του πρώτου ενικού προσώπου Δεν κρατά καμία αισθητική απόσταση και αντικειμενικότητα οδηγώντας στο συναισθηματισμό και στην προσωπική στην οδυνηρή εξομολόγηση μιας ατομικής δραματικής κρίσης

Από την άλλη πλευρά έχουμε και δεύτερο ενικό πρόσωπο (laquoσεraquo laquoξέρειςraquo) που διαπλέκεται με το πρώτο πρόσωπο Το δεύτερο πρόσωπο (laquoεις σε hellip Τέχνη της Ποιήσεωςraquo) δημιουργείται για να φτάσει ο ποιητής στην ιδιότυπή του υποβολή Η σύζευξη πρώτου και δεύτερου προσώπου τέλος δημιουργεί μια ισορροπία μεταξύ της διανοητικότητας και της τρυφερής συγκίνησης Έτσι το ποίημα αποφεύγει την παγίδα του ρηχού συναισθηματισμού και της φτηνής αισθηματολογίας όπως χαρακτηρι‐στικά έχει παρατηρήσει και ο Π Μπήαν Επιπλέον φορτίζεται η επικοι‐νωνία του ποιητή με την Τέχνη του μέσα από ένα φανταστικό διάλογο που στην ουσία είναι εσωτερικός μονόλογος Παράλληλα προσδίδεται στην επικοινωνία αυτή θεατρικότητα Η ποίηση του Κ Καβάφη γίνεται

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

laquoπροσωποποιητικήraquo δηλαδή οι έννοιες φορούν προσωπεία γίνονται ήρω‐ες του οράματος Το ποίημα κερδίζει σε ζωντάνια αμεσότητα και δραματι‐κότητα β) Η γλώσσα του Κ Καβάφη είναι ένα αδιάλυτο κράμα δημοτικής και καθαρεύουσας Θεωρείται ότι χρησιμοποιεί μια ιδιότυπη Αλεξανδρινή δημοτική με λόγιους και πολίτικους τύπους Πολλές φορές συναντάμε λέξεις καθημερινές αντιποιητικές έτσι ώστε ο τόνος να είναι πεζολογι‐κός Αυτό μπορούμε να το παρατηρήσουμε και στο ποίημα (laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου laquoποιητού εν Κομμαγηνή∙raquo) αφού οι τύποι που κυρι‐αρχούν στον τίτλο ανήκουν στη λόγια γλώσσα Επίσης laquoτα φάρμακαraquo laquoμαχαίριraquo είναι λέξεις καθημερινές αντιποιητικές που προσδίδουν πεζο‐λογικό τόνο

Όσον αφορά το ύφος του ποιητή παρατηρούμε ότι είναι διαυγές σαφές με ακρίβεια στη διατύπωση Τα νοήματα προκύπτουν ξεκάθαρα ενώ τα εκφραστικά μέσα (προσωποποιήσεις laquoΤέχνη της Ποιήσεωςraquo laquoΦαντασίαraquo laquoΛόγωraquo μεταφορές laquoφρικτό μαχαίριraquo laquoνάρκης του άλγουςraquo υπερβατό laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo σχήμα υπαλλαγής laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσδίδουν ζωντάνια κι αμεσότητα Παράλληλα παρατηρούμε μια λεπτή ειρωνεία όπως στο στίχο laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακαraquo που τονίζει τον απαισιόδοξο τόνο του την υπαρξιακή αγωνία του Β2 Ο στίχος αυτός φέρει το θεματικό βάρος του ποιήματος ενώ συγχρόνως δομικά έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Αρχικά ο ποιητής επισημαίνει ότι η φθορά που επέρχεται με το χρόνο είναι πληγή από φριχτό μαχαίρι Ο πόνος δηλαδή που συνεπάγονται τα γεράματα παρομοιάζονται με την πληγή που προκαλεί ένα μαχαίρι Η πληγή είναι φριχτή γιατί είναι από τη μια πλευρά εξωτερική Έχουμε αναφορά στις σωματικές αλλαγές όπως στις ρυτίδες και τη σωματική φθορά Από την άλλη πλευρά η πληγή θεωρεί‐ται και εσωτερική καθώς έχουμε αναφορά σε ψυχολογικές διεργασίες που φέρνουν οι σωματικές αλλαγές όπως η αγωνία η ανασφάλεια η μελαγχολία

Δομικά ο στίχος αυτός έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Επανα‐λαμβάνεται σε δύο καίρια σημεία του ποιήματος κι επιτείνει νοηματικά την έμφαση που δίνεται στον πόνο του ποιητή για την επερχόμενη φθορά του χρόνου Η επανάληψη του δεύτερου στίχου τη δεύτερη φορά έχει μια ιδιαίτερη διαφορά την παύλα (‐) Ο Σεφέρης πρόσεξε πρώτος την τάση αυτή του ποιητή ενώ μίλησε και για laquoσπασμένη στιχουργική του Καβάφηraquo για στίχους δηλαδή οι οποίοι είναι γεμάτοι από συγκοπές ή εγκοπές που προσδίδουν ένα είδος σιωπής στο ρυθμό του ποιητή Η σιωπή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του Κ Καβάφη αποτελεί έκφραση της απόγνωσής του του δραματικού του τόνου ενώ παράλληλα δίνει αφορμή για στοχασμό και προβληματι‐σμό του αναγνώστη για θέματα διαχρονικά και καθολικά όπως η φθορά του χρόνου το εφήμερο της ανθρώπινης νιότης

Τέλος η επανάληψη του στίχου αυτού εξυπηρετεί τη μετάβαση από τη μια στροφή του ποιήματος στην άλλη και το σχήμα υπαλλαγής (laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσθέτει αισθητικό αποτέλεσμα Γ Η ποίηση για τον Καβάφη είναι ένα είδος παρηγοριάς που έχει τη δυνατότητα να κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά από τον Σ Τριβιζά

Το ποίημα laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγη‐νή∙ 595 μ Χraquo αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα επαλήθευσης της παραπά‐νω άποψης Αρχικά ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδε‐χτεί τα γηρατειά με απάθεια Υπερευαίσθητος μπροστά στη φθορά του χρόνου εκφράζει την υπαρξιακή αγωνία του Πληγώνεται και σπαράζει από το δέρμα του που ρυτιδώνεται χάνει το νεανικό του σφρίγος γίνεται πλαδαρό Η κινητική δραστηριότητά του μειώνεται οι ορμές και οι ερωτικές επιθυμίες κάμπτονται Πληγώνεται να βλέπει τις ρυτίδες του ενώ φοβάται το άσπρισμα των μαλλιών την εξασθένιση της όρασης που αποτελεί και το κυριότερο ποιητικό του εργαλείο Η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας χαρακτηρίζουν τον ήρωα που δεν έχει laquoεγκαρτέρησι καμιάraquo Προσπέφτει και προστρέχει στην Τέχνη για παρηγοριά και ίαση από τα ανυπόφερτα γηρατειά

Ο Κ Καβάφης λοιπόν βλέπει και την τέχνη ως ανακούφιση και κάθαρση σύμφωνα με την αριστοτελική θεωρία Η τέχνη μετουσιώνει την αποστροφή και τη φρίκη της ζωής μας όπως αυτό το ποίημα για τα γηρατειά σε αισθητικό καλλιτέχνημα προκαλώντας στον ποιητή την κάθαρση απέναντι στο ενοχλητικό του συναίσθημα Η Τέχνη του Κ Καβάφη είναι laquoδοκιμή νάρκης του άλγουςraquo δηλαδή απόπειρα κατευνα‐σμού καταπράυνσης του πόνου

Μάλιστα από πολύ νωρίς οι μελετητές του Κ Καβάφη επισήμαναν ότι όταν χρησιμοποιεί τη λέξη laquoΤέχνηraquo με κεφαλαίο laquoΤraquo εννοεί πάντα την ερωτική τέχνη τα ποιήματα με θέμα τον έρωτα Η καταφυγή του Κ Καβάφη στην τέχνη σχετίζεται με την ερωτική μνήμη Αυτό το νόημα έχει και το ρήμα laquoπροστρέχωraquo που σημαίνει ανατρέχω αφού ο ποιητής συντριμμένος από τη γήρανση του σώματος και την αναστολή των ερωτικών επιθυμιών καταφεύγει για παρηγοριά στις ερωτικές αναμνή‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

σεις του παρελθόντος που αποτελούν και τη δεξαμενή της ποίησής του στα ερωτικά ποιήματά του Αυτό αποδεικνύει πως η μνήμη αποτελεί τον τρόπο το μέσο να κατευνάσει τον πόνο που του προξενεί η επερχόμενη γήρανση Ο ποιητής ζητά από την τέχνη τη λύτρωση από τον πόνο της laquoφρικτής πληγήςraquo μέσα από τη φαντασία Άρα η μνημονική φαντασία στην εποχή του γήρατος και της φθοράς λειτουργεί ως αναπόληση ονειροπόληση των παλαιών ερωτικών στιγμών και ως η προσφιλέστερη πηγή της έμπνευσής του

Αυτό επιβεβαιώνεται και από το περιεχόμενο του ποιήματος ειδικά από το στίχο στον οποίο έχουμε αναφορά σε δύο έννοιες που προσωπο‐ποιεί και θεοποιεί ο ποιητής Τη Φαντασία και το Λόγο Η φαντασία είναι δημιουργική παράγει εσωτερικές εικόνες και τις μεταπλάθει Αποτελεί τη βασική προϋπόθεση της ωριμότητας στην καλλιτεχνική δημιουργία Παράλληλα είναι και μνημονική αφού οι εικόνες είναι πιστές αναπαρα‐στάσεις των αντικειμένων

Είναι λοιπόν κατανοητή η άποψη του μελετητή που υποστηρίζει ότι ο συγκεκριμένος ποιητής κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo Δ Θέμα του Καβαφικού ποιήματος είναι η προσφυγή του ποιητή στην τέχνη του προκειμένου να κατευνάσει τον πόνο του από τα γηρατειά που πλησιάζουν αλλά και η απελπισία του για την αδυναμία της ποίησης να παρηγορήσει τον πόνο του αυτό Θέμα αντίστοιχα του ποιήματος του Μίμνερμου είναι το γοργό πέρασμα της νιότης και ο ερχομός των άχαρων γηρατειών Ως προς το περιεχόμενο λοιπόν τα δύο αυτά ποιήματα έχουν περίπου κοινό θεματικό άξονα την επερχόμενη παρακμή και πτώση από την αδυσώπητη δύναμη του χρόνου και τα συναισθήματα που αυτή προκαλεί

Στο ποίημα του Καβάφη το θέμα αυτό προβάλλεται ποικιλοτρό‐πως Ο μακροσκελής τίτλος αρχικά δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αποστασιοποιηθεί από μια ατομική κατάσταση και να συλλάβει τον αιώνιο διαχρονικό χαρακτήρα του ποιήματος να προβληματιστεί και να ευαισθητοποιηθεί καθώς η γήρανση η φθορά η μοναξιά η απογοήτευση της κρίσιμης ηλικίας άφορα και τον ίδιο Η διαχρονικότητα του θέματος διαπερνά και το ποίημα του Μίμνερμου καθώς τα νιάτα που φεύγουν γρήγορα και το παράπονο για την παρακμή των γηρατειών είναι ένα θέμα που αγγίζει την ευαισθησία πολλών ποιητών Το καθολικό παράπο‐νο των γερόντων για τα νιάτα που έφυγαν τόσο γρήγορα όπως και η νοσταλγία για την εποχή της νεότητας που έχει περάσει εκφράζεται και

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

στη νεότερη και στην προγενέστερη λογοτεχνική παραγωγή όπως για παράδειγμα και στα δημοτικά τραγούδια

Το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης στον Καβάφη πέρα από τη διαχρονικότητα και την καθολικότητα που ενέχει προβάλλεται και μέσα από τα έντονα συναισθήματα του ποιητή Ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδεχτεί τα γηρατειά με απάθεια και πληγώνεται επειδή χάνει το νεανικό του σφρίγος Τα συναισθήματα που τον διακατέ‐χουν είναι η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας (laquoΔεν έχω εγκαρτέρησι καμιάraquo) Κάτι ανάλογο παρατηρούμε και στον Μίμνερμο αφού και σε αυτό το ποίημα έχουμε κλιμάκωση των συναισθημάτων Στην αρχή έκδηλη πίκρα για το εφήμερο της ζωής των ανθρώπων ύστερα βαθιά μελαγχολία για το γρήγορο και ανεπίστρεπτο πέρασμα της νεότητας και τέλος θλίψη για το κατάντημα του ανθρώπου κατά την περίοδο των γηρατειών Η νιότη με τον ψυχολογικό νόμο της αντίθεσης φέρνει στο μυαλό τα γεράματα και τις δυσάρεστες συνέπειές τους

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι ποιητές παρουσιάζουν το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης είναι τα διάφορα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούν Ο Καβάφης χρησιμοποιεί τη μεταφορά laquoφρικτό μαχαίριraquo που με την επανάληψή της σε δυο καίρια σημεία του ποιήματος αναδεικνύει εντονότερα τη δυσαρέσκεια που προκαλείται στον ποιητή από την επίθεση του χρόνου Το σχήμα υπαλλαγής εξάλλου laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo (αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προστίθεται για να φανεί και μορφικά ο πόνος του ανθρώπου που απειλείται από τον χρόνο Αλλά και η μεταφορά laquoνάρκης του άλγουςraquo εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό σε συνδυασμό με το υπερβατό (laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo)

Αντίστοιχα και ο Μίμνερμος χρησιμοποιεί διάφορα εκφραστικά μέσα για να προβάλει το ίδιο θέμα Οι άνθρωποι παρομοιάζονται με τα φύλλα των δέντρων η σύντομη περίοδος της εφηβείας παρομοιάζεται με τη λάμψη του ήλιου Οι Κήρες εμφανίζονται σαν δυο σκυθρωπές γυναίκες που ρυθμίζουν τα γεράματα και το θάνατο ndash τα δυο δεινά που χτυπούν όλους τους ανθρώπους η ηλικία της εφηβείας παρουσιάζεται σαν πρόσω‐πο που διαρκεί πολύ λίγο η ζωή του

Ο τόνος τέλος και των δύο ποιημάτων αποτελεί επίσης έναν τρόπο προβολής του εφήμερου της νεανικής ηλικίας αφού είναι και στα δυο ποιήματα νοσταλγικός και ευδιάκριτα απαισιόδοξος ενώ το ύφος σοβαρό και μελαγχολικό κάτι που προκύπτει από όλα όσα επισημάναμε

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Μανόλης Αναγνωστάκης Στον Νίκο Ε 1949

Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα

(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)

(Παρενθέσεις 1949)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά ποιητών Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης των ποιητών της γενιάς αυτής τα οποία απαντώνται και στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 Η δομή του ποιήματος έχει τέσσερις συγκεκριμένους αρμούς Να τους εντοπίσετε και να τους σχολιάσετε

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι laquoΟ χαρακτήρας της ποίησης του Ανα‐γνωστάκη είναι εξομολογητικός επεξεργάζεται μνήμες βιώματαraquo Επα‐ληθεύεται η παραπάνω άποψη από το ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquo(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)raquo Να σχολιάσετε τον παραπάνω στίχο και να αναφερθείτε στο λόγο για τον οποίο το ποίημα συγκαταλέγεται στα ποιήματα για την ποίηση

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25] Δ Το ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού εκφράζει την άποψη του ποιητή για το ρόλο της ποίησης Ποια είναι η αντίληψη αυτή και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται

Μιχάλης Κατσαρός Όταν

Όταν ακούω να μιλάν για τον καιρό όταν ακούω να μιλάνε για τον πόλεμο όταν ακούω σήμερα το Αιγαίο να γίνεται ποίηση να πλημμυρίζει τα σαλόνια όταν ακούω να υποψιάζονται τις ιδέες μου να τις ταχτοποιούν σε μια θυρίδα όταν ακούω σένα να μιλάς εγώ πάντα σωπαίνω Όταν ακούω κάποτε στα βέβαια αυτιά μου ήχους παράξενους ψίθυρους μακρινούς όταν ακούω σάλπιγγες και θούρια λόγους ατέλειωτους ύμνους και κρότους όταν ακούω να μιλούν για την ελευθερία για νόμους ευαγγέλια για μια ζωή με τάξη όταν ακούω να γελούν όταν ακούω πάλι να μιλούν εγώ πάντα σωπαίνω Μα κάποτε που η κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνή θrsquo ανοίξω το στόμα μου θα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτες στις ίδιες βρώμικες αυλές τα οπλοστάσια οι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Πάλι σας δίνω όραμα

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και μάλιστα στην καλούμενη κοινωνική ή πολιτική ή αντιστασιακή ποίηση Τα χαρα‐κτηριστικά της ποίησης της συγκεκριμένης γενιάς είναι ο συλλογικός χαρακτήρας αφού ταυτίζεται ο ποιητής με το λαό και εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στον εξωτερικό εχθρό ή την ανελεύθερη εξουσία τον αγωνιστικό και επαναστατικό τόνο στην ποίησή του τη συντροφικό‐τητα τη ρομαντική πίστη στο όραμα Οι αντιστασιακοί ποιητές προτιμούν το ρεαλιστικό αντίκρισμα της πραγματικότητας και προτάσσουν τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού

Επίσης χαρακτηριστικά των μεταπολεμικών ποιητών από άποψη κυρίως θεματικής αποτελούν το γεγονός ότι μειώνονται οι ηρωικοί τόνοι καταγράφεται η συμπόνια για το νεκρό αντίπαλο την πείνα τις εκτελέ‐σεις αλλά και αποχρωματίζονται κομματικά οι ήρωες Δηλώνεται ένα στοιχείο ndash έστω έμμεσο ndash αμφισβήτησης Αμφισβητείται η σκοπιμότητα της στρατευμένης τέχνης επιζητείται η αυτονομία της Τέχνης η ελεύθερη έκφραση και ο προβληματισμός πάνω σrsquo αυτήν χωρίς βέβαια να χάσει τον κοινωνικό της ρόλο Έτσι οι ποιητές αυτοί νιώθουν αδυναμία να παρακολουθήσουν με το έργο τους τις απαιτήσεις της εποχής βρίσκοντας μάλιστα μια γλώσσα που θα διασφάλιζε την επικοινωνία με το λαό χωρίς παράλληλα να υποβιβαστεί η αισθητική αξία του ποιητικού τους λόγου

Τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι εύκολο κανείς να διακρί‐νει και στο ποίημα του Αναγνωστάκη Αρχικά παρατηρούμε ότι ο ποιη‐τής ταυτίζεται με το λαό κι εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στην κατάπιεστική εξουσία του δυνάστη Αυτό είναι εμφανές από το όλο πνεύμα που διαπερνά το ποίημα Ο ποιητής με αφορμή ένα ατομικό βίωμα μέσα στις φοβερές φυλακές βαρυποινιτών του Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο) της Θεσσαλονίκης το 1949 αναφέρεται σε μια κατάσταση συλλογική που απασχολεί όλους σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου Η ζοφερή κατάσταση μάλιστα της εποχής του εμφυλίου αποτυπώνεται στο ποίημα με τις εικόνες των φίλων που φεύγουν και χάνονται τις μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους το κλάμα του παιδιού στην ερημιά τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός τις τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγο‐στεύει τα ξημερώματα εμπειρίες και βιώματα εφιαλτικά που ανάγονται σε συλλογικό επίπεδο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Άλλο στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό της πρώτης μεταπο‐

λεμικής γενιάς και απαντάται στο ποίημα του Αναγνωστάκη είναι η έντονη συντροφικότητα που προβάλλεται Ας μην παραβλέπουμε αρχικά τον τίτλο του ποιήματος Ο τίτλος προσδιορίζει τον αποδέκτη του ποιητικού μηνύματος και το χρόνο Πρέπει να σημειωθεί ότι ο laquoΝίκος Ε raquo είναι ο συναγωνιστής του ποιητή Νίκος Ευστρατιάδης Σε προφορική δήλωσή του ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέφερε ότι το ποίημα αφιερώ‐νεται στον πολιτικό του σύντροφο Νίκο Ευστρατιάδη Συνεπώς ο τίτλος είναι αφιέρωση προς ένα σύντροφο Αλλά και αναφορές στο ποίημα όπως laquoΦίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέραraquo κάνουν έκδηλο το πνεύμα συντροφικότητας

Τέλος άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος που αποδει‐κνύει την ένταξη του Αναγνωστάκη στην πρώτη μεταπολεμική γενιά είναι η ρομαντική πίστη στο όραμα στο χρέος του ποιητή Το στοιχείο αυτό γίνεται έντονο προς το τέλος του ποιήματος με τον παρένθετο στίχο ndash ρητορικό ερώτημα που εκφράζει το παραπάνω χρέος Στον καταληκτικό αυτό στίχο ο Αναγνωστάκης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβίασης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέ‐ωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Β1 Τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά αποτελούν τους δομικούς αρμούς του ποιήματος

Ειδικότερα με την αναφορά laquoΦίλοιraquo ο ποιητής αποδεικνύεται laquoφι‐λέταιροςraquo Προτάσσει την εικόνα και το αντίστοιχο θέμα της απώλειας των φίλων και των συντρόφων οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν στον πόλεμο είτε εκτελέστηκαν κατά τον εμφύλιο Οι μορφές των φίλων μένουν χα‐ραγμένες στη μνήμη του ποιητή αφού μοιράστηκε μαζί τους κοινές ιδέες και κοινούς αγώνες για την ελευθερία της χώρας και την εδραίωση της δημοκρατίας

Μετά την αναφορά στους νεκρούς ο ποιητής αναφέρεται στους ζωντανούς με τις laquoΦωνέςraquo Μακρινές φωνές ακούονται τη νύχτα φωνές που η αγωνία της ατέλειωτης νύχτας τους δίνει συγκεκριμένη μορφή Δύο οπτικοακουστικές εικόνες δίνουν το στίγμα της ζοφερής πραγματικότη‐τας Από τη μια πλευρά μια απελπισμένη μάνα τριγυρνά στους έρημους δρόμους φωνάζοντας απεγνωσμένα (αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της) κι από την άλλη ένα εγκαταλελειμμένο παιδί κλαίει χωρίς απάντηση καθώς κανείς δε βρίσκεται να το παρηγορήσει και να το προστατέψει

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

κων ο συγγραφέας προβάλλει τη διαφορά ανάμεσα στον πλούτο και την φτώχεια Επιπλέον προβάλλονται οι διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα σε πλούσιους και σε φτωχούς καθώς επίσης και οι αυθαιρεσίες των οργάνων του νόμου Β2 Ο Παπαδιαμάντης ξεκινώντας από την ηθογραφία επεκτείνεται σε πολλές κατευθύνσεις όπως η ανάμειξη στοιχείων κοινωνικών με ηθογραφικά Όλα τούτα συντίθενται σε διηγήματα που τα χαρακτηρίζουν οι λυρικές και ποιητικές προεκτάσεις οι οποίες εναλλάσσονται με το ρεαλισμό Με αφορμή το απόσπασμα που μας δίνεται είναι σκόπιμο να διακρίνουμε τέτοιου είδους στοιχεία που επιβεβαιώνουν τη θέση αυτή

Στο απόσπασμα που εξετάζουμε συγκεκριμένα τα γεγονότα της αφήγησης του παρελθόντος του αφηγητή τοποθετούνται σε ένα συγκε‐κριμένο κοινωνικό πλαίσιο και μας αφήνουν να διακρίνουμε έναν κοινωνικό προβληματισμό ο οποίος βέβαια δε φτάνει στα όρια της καταγγελίας Έτσι ο συγγραφέας αναφέρεται από τη μια στον πλούσιο κυρ Μόσχο αλλά και σε κάποιους φτωχούς αγρότες ή στο απέραντο και απρόσιτο κτήμα του που περικλεινόταν από πέτρινο περίβολο Ακόμα στην απομόνωσή του από τον υπόλοιπο κόσμο αφού δεν πήγαινε συχνά στην κωμόπολη και ήθελε να ζει σε ξεχωριστό βασίλειο και από την άλλη πλευρά στις παρανομίες των αγροφυλάκων

Άλλοτε πάλι όπως παρατηρούν μελετητές προβάλλονται στοιχεία ψυχογραφικά δοσμένα επίσης από τον Παπαδιαμάντη με βάση πάντα την ηθογραφία Στο δοθέν απόσπασμα λόγου χάριν μέσα από τις εκτενείς περιγραφές του φυσικού τοπίου της υπαίθρου στοιχείο που διακρίνει την ηθογραφία δίνεται η κατάσταση απόλυτης ευτυχίας και ξεγνοιασιάς του νεαρού βοσκού Προβάλλεται έντονα ο στενός δεσμός σχεδόν η ταύτιση του βοσκού με τη φύση και η αγάπη του γιrsquo αυτή Αυτό το βλέπουμε από συγκεκριμένα χωρία όπως στη φράση laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δύο τούτους ανέμουςraquo Όμως πέρα από το δεσμό με τη φύση υπάρχει κάτι πιο σημαντικό που τονίζεται σε πολλά σημεία της αφήγησης και είναι η κυριαρχία που αισθάνεται ο ίδιος πάνω στη φύση (ιδιαίτερα στην περιοχή της laquoδικαιοδοσίαςraquo του) και η απόλυτη ελευθερία που νιώθει μέσα σrsquo αυτό το περιβάλλον (laquoτο κατάμερον εκείνο ήτον ιδικόν μουraquo laquoόλα εκείνα ήσαν ιδικά μουraquo laquoη άμπελος ήτον κτήμα ιδικόν μουraquo) Η ελευθερία αυτή γίνεται πράξη με την ανεξέλεγκτη laquoνομήraquo και laquoκάρπωσηraquo των προϊόντων των ξένων χωραφιών και αμπελώνων Όλα αυτά προκύπτουν μέσα από την ηθογρα‐φία την πιστή απεικόνιση της ζωής των ηθών και εθίμων της ελληνικής υπαίθρου

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Οι ρεαλιστικοί εξάλλου τόνοι που διακρίνουμε στο απόσπασμα

γίνονται εμφανείς από τα πρόσωπα των έργων του που είναι καθημερι‐νοί άνθρωποι συχνά υπαρκτά πρόσωπα όπως ο γεωργός η φτωχή χήρα οι αγροφύλακες οι μοναχοί και άλλοι Επίσης οι χώροι κατονομάζονται ο Μέγας Γιαλός η Πλατάνα και άλλοι Οι laquoμύθοιraquo στα διηγήματα είναι ιστορίες της ζωής Ο Παπαδιαμάντης παρουσιάζοντας στα σκιαθίτικα διηγήματά του τη ζωή της μικρής κοινωνίας του τόπου του διαγράφει με πολλές λεπτομέρειες τη φτώχεια των ανθρώπων την αθλιότητα της μίζερης ζωής τους την απομόνωσή τους τις σκληρές συνθήκες της εργασίας τους την αγριότητα του σκιαθίτικου χειμώνα

Σrsquo αυτά οι κριτικοί έχουν παρατηρήσει μια ποιητική και μια λυρική διάθεση γνωρίσματα που έχουν τη βάση τους στη θητεία του στο ρομαντισμό στη θρησκευτικότητά του στα ανεκπλήρωτα πάθη του και στη νοσταλγία για τη χαμένη αθωότητά του Τόσο οι ποιητικές όσο και οι λυρικές προεκτάσεις είναι έκδηλες στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo και ιδιαίτερα στο απόσπασμα που μας δίνεται Σχήματα λόγου όπως παρομοιώσεις laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δύο τούτους ανέμους έκαμναν να είναι σγουρά (τα μαλλιά μου) όπως οι θάμνοι κι αι αγριελαίαιraquo laquoτην ηγάπα ως να ήτο θυγάτηρ τουraquo αλλά και μεταφορές laquoμε το αιώνιον της πνοής των φραγγέλιον παρά το χείλος της θαλάσσηςraquo κάνουν αισθητή την ποιητική δυνατότητα του συγγραφέα

Τέλος στην ενότητα περιγράφεται με λεπτομέρειες ο χώρος του βοσκού το laquoκατάμερόν τουraquo και το μεγάλο κτήμα του κυρ Μόσχου (ο χώρος της Μοσχούλας) Μέσα στην περιγραφή δίνονται πολλές εικόνες από τις οποίες ξεχωρίζουν δύο για την κίνηση και το λυρισμό τους η εικόνα των μαλλιών του βοσκού που ανέμιζαν και η εικόνα με την οποία παρομοιάζονται τα μαλλιά εκείνη των θάμνων και των αγριελιών που λύγιζαν με το φύσημα των ανέμων laquoτας οποίας εκύρτωναν (οι δύο άνεμοι) με το ακούραστον φύσημά των με το αιώνιον της πνοής των φραγγέλιονraquo Δίκαια επομένως υποστηρίζεται από τον Κ Στεργιόπουλο πως ο Παπα‐διαμάντης με βάση την ηθογραφία ανοίγεται προς πολλές κατευθύνσεις ανακατεύοντας τα ηθογραφικά στοιχεία άλλοτε με στοιχεία κοινωνικά και άλλοτε με ψυχογραφικά δημιουργώντας ένα θαυμαστό κράμα όπου οι λυρικές και ποιητικές προεκτάσεις εναλλάσσονται με τους ρεαλιστι‐κούς τόνους Γ Ο αφηγητής δηλώνει ότι το καλοκαίρι του έτους 187 ήταν η τελευταία χρονιά που laquoήμην ακόμη φυσικός άνθρωποςraquo Ο προσδιορισμός laquoφυσι‐κόςraquo εκφράζει τον άνθρωπο που ζει μέσα στη φύση Εδώ λανθάνει η αγάπη του νεαρού βοσκού για τη φύση αλλά και η φυσιολατρία του Παπαδιαμάντη που καταφάσκει στη ζωή μέσα στη φύση η οποία με την

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

απλότητα και την αθωότητά της βοηθάει τον άνθρωπο να πλησιάσει πιο κοντά στο Θεό Ο στενός δεσμός σχεδόν η ταύτιση του βοσκού με τη φύση και η αγάπη του γιrsquo αυτή φαίνεται καθαρά και παρακάτω στη φράση laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δυο τούτους ανέμουςraquo αλλά και σε άλλα χωρία του αποσπάσματος

Όμως πέρα από το δεσμό με τη φύση υπάρχει κάτι πιο σημαντικό που τονίζεται σε πολλά σημεία της αφήγησης η κυριαρχία που αισθάνε‐ται ο ίδιος πάνω στη φύση ιδιαίτερα στην περιοχή της laquoδικαιοδοσίαςraquo του και η απόλυτη ελευθερία που νιώθει μέσα σrsquo αυτό το περιβάλλον laquoτο κατάμερόν εκείνο ήτον ιδικόν μου όλα εκείνα ήσαν ιδικά μου η άμπελος ήτον κτήμα ιδικόν μουraquo

Η σχέση λοιπόν του αφηγητή με τη φύση είναι άρρηκτη είναι σχέση ταυτότητας Χαρακτηριστικά παρατηρεί ο Ελύτης ότι ο τρόπος που παρατηρεί ο Παπαδιαμάντης τη φύση συνιστά ένα είδος θρησκείας Ο έξω κόσμος του Παπαδιαμάντη παρουσιάζεται συμβολοποιημένος και αποκτά βάθος η ύλη από τη μια πλευρά και το μυστήριό της από την άλλη Η φύση του πλούσια και ζωντανή αποτελεί την προβολή του εσωτερικού του κόσμου πάνω στη φύση ή καθρέφτισμα του φυσικού του κόσμου μέσα του Για τον Παπαδιαμάντη ακέραιος είναι μόνο ο φυσικός κόσμος όπως εκείνος τον έζησε στα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στη Σκιάθο Έμεινε ακέραιος γιατί ακέραιος ήταν τότε και ο κόσμος ο δικός του

Πιο συγκεκριμένα το φυσικό στοιχείο παραμένει ακέραιο και αναλλοίωτο επειδή είναι δημιούργημα του Θεού που δεν υφίσταται καμιά φθορά από τον πειρασμό Ο Παπαδιαμάντης λοιπόν ξαναβρίσκει στη φύση στον αναλλοίωτο αυτό κόσμο ότι έχει αλλοιωθεί μέσα του Συνδυάζει και συμφιλιώνει το χριστιανικό με το παγανιστικό στοιχείο Μάλιστα ο Κυριάκος Πλησής παρατηρεί ότι η σχέση του Παπαδιαμάντη με τη φύση δεν είναι μονάχα αισθητική αλλά κυρίως ηθική Θεωρείται όπως έχει ήδη επισημανθεί ο συγγραφέας του ανοιχτού χώρου Τοποθετεί τα δρώμενα στον ανοιχτό χώρο τη φύση Φύση και άνθρωπος αλληλεξαρ‐τώνται και αλληλοεπηρεάζονται Η φύση είναι εκείνη που καθορίζει τα δρώμενα αλλά και τα δρώμενα επενεργούν στο ήθος της φύσης Έτσι ο άνθρωπος δεν μπορεί να ξεκόψει από τη φύση χωρίς σοβαρές συνέπειες Αν ξεκόψει το αντίτιμο είναι η φθορά του και η αλλοτρίωση Ο άνθρωπος όσο μένει laquoφυσικόςraquo όσο βρίσκεται σε συνεχή διάλογο και σχέση με τη φύση είναι αθώος Αν χαθεί η αθωότητα αυτή χάνεται και η επικοινωνία του με το Θεό Η φύση λοιπόν έχει άμεση σχέση και με το θρησκευτικό στοιχείο εκπροσωπεί τον κόσμο του πνεύματος και της αθωότητας τον κόσμο του εξαγνισμού

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Και τα δυο αποσπάσματα από το διηγήματα του Παπαδιαμάντη μεταξύ άλλων παρουσιάζουν τον τρόπο που κινούνται και δρουν πρόσωπα ήρωες που συνυπάρχουν με τους πρωταγωνιστές των διηγημά‐των αυτών

Όσον αφορά το laquorsquoΌνειρο στο κύμαraquo δευτερεύοντα πρόσωπα που συναντάμε είναι ο γεωργός που οργώνει το χωράφι του (laquoτου γεωργού μόνον τον κόπο μουraquo η laquoπτωχή χήραraquo οι μισθωτοί της δημαρχίας οι αγροφύλακες οι καλόγηροι της μονής του Ευαγγελισμού ο κυρ Μόσχος) Αντίστοιχα στο laquoΑγνάντεμαraquo έχουμε πάλι την παρουσίαση κάποιων προσώπων όπως ο laquoγέρων ιερεύςraquo οι βοσκοί τα παιδιά τους οι γυναίκες των ναυτικών και οι κόρες τους ωραίες κοπέλες με laquoυποκάμισα κόκκινα μεταξωτάraquo

Συγκρίνοντας τα δυο αυτά αποσπάσματα εντοπίζουμε κοινά στοιχεία ως προς τον τρόπο που παρουσιάζονται οι ήρωες αυτοί Όλα τα πρόσωπα και τα γεγονότα προέρχονται από την αντικειμενική πραγματι‐κότητα καθώς αυτή έχει περάσει στην ανάμνηση Ο ώριμος αφηγητής στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo αναπολεί το ευτυχισμένο παρελθόν στη φύση το οποίο αποτελείται από το φυσικό περιβάλλον και τα πρόσωπα που κινούνται σε αυτό Ο αφηγητής στο laquoΑγνάντεμαraquo από απόσταση πάλι παρουσιάζει τους ήρωες που κινούνται στο ίδιο με αυτόν περιβάλλον

Ο φτωχός γεωργός η χήρα οι καλόγεροι της Μονής στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo αλλά και ο παπάς οι βοσκοί οι κοπέλες στο laquoΑγνάντεμαraquo που κατευθύνονται στην εκκλησία της περιοχής είναι άνθρωποι που ζουν και κινούνται σε ένα άκρως ρεαλιστικό πραγματικό περιβάλλον κοντά στα πρωταγωνιστικά πρόσωπα και προέρχονται από το χώρο των αναμνήσε‐ων του αφηγητή Αυτό αποτελεί άλλο ένα κοινό στοιχείο του τρόπου που ο συγγραφέας παρουσιάζει τους ήρωές του Κατά κύριο λόγο τον κόσμο των διηγημάτων του Παπαδιαμάντη τον αποτελούν οι απλοϊκοί άνθρω‐ποι οι αγνοημένοι οι φτωχοί Αυτοί κινούνται είτε στη Σκιαθίτικη κοινω‐νία είτε στην Αθηναϊκή συνοικία Στην προκειμένη περίπτωση κινούνται στην επαρχιακή κοινωνία του νησιού

Αποτελούν κατά κάποιο τρόπο επίσης οι ήρωες στον Παπαδιαμά‐ντη σύμβολα αποκτούν μια καθολικότητα Παραδοσιακοί τύποι από την ελληνική πραγματικότητα κυριαρχούν στα έργα του Έχουμε έτσι τον παπά το ναυτικό την κόρη τον απλό χωρικό πρόσωπα που απαντώνται και στα δύο αποσπάσματα και είναι απλοί λαϊκοί τύποι ανθρώπων που κινούνται στην επαρχιακή κοινωνία της Σκιάθου

Παρά ταύτα μέσα στην αντικειμενικότητα τούτη περνά η προσωπι‐κή αίσθηση και συγκίνηση του συγγραφέα Αυτό μπορούμε να το διαπι‐στώσουμε και στα δύο αποσπάσματα καθώς μέσα από την παρουσίαση των ανθρώπων αυτών προβάλλονται σκέψεις συναισθήματα του ίδιου

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του συγγραφέα ή του αφηγητή όπως για παράδειγμα η αγανάκτησή του κι η οργή του για τους αγροφύλακες στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo ή ο θαυμασμός του για τις όμορφες κοπέλες στο laquoΑγνάντεμαraquo Υπάρχει κατά βάθος μέσα στο αντικείμενο η έκφραση του υποκειμένου η διάχυση της ατομικής του ψυχής όπως χαρακτηριστικά παρατηρούν μελετητές όπως ο Γ Θεμελής Τα πρόσωπα ενώ έχουν δική τους ρεαλιστικά δοσμένη υπόσταση και ανεξαρτησία είναι συνάμα και κατά κάποιο τρόπο laquoσύμβολαraquo του υποκειμένου Υπάρχει μια βαθύτερη σύμπτωση ή συμφω‐νία ανάμεσα στο συγγραφέα και στα πλάσματά του Έχουν τις ιδέες του τις αντιλήψεις του τη νοοτροπία του το πάθος του την πίστη τη μελαγ‐χολία την αδράνεια όλο τον ιδιότυπο ψυχικό πλούτο του σαν να είναι άλλες τόσες περιπτώσεις αποχρώσεων του προσώπου του

Μια άλλη σημαντική παρατήρηση σχετικά με τον τρόπο παρουσία‐σης των ηρώων του Παπαδιαμάντη αποτελεί το γεγονός ότι δίνεται προ‐τεραιότητα στη γυναικεία παρουσία Στο έργο του κυριαρχεί η μορφή της γυναίκας Ο τύπος του κοριτσιού από τη μια ο τύπος της γριάς από την άλλη Και στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo έχουμε τη φτωχή χήρα από τη μια τη νέα Μοσχούλα από την άλλη αλλά και στο laquoΑγνάντεμαraquo η γυναικεία φιγούρα είναι έντονη στους δευτερεύοντες αυτούς χαρακτήρες Ο τύπος της κόρης της νέας αντιπροσωπεύει την υποταγή και εγκαρτέρηση στοιχεία καθαρά χριστιανικά Οι κοπέλες οι γυναίκες οι αδελφές των ναυτικών οι κόρες τους απευθύνονται στην Παναγία για βοήθεια και κατευόδωση των ναυτικών που έχουν στην οικογένειά τους Οι άντρες από την άλλη πλευρά δεν είναι πολλοί στα έργα του ως κυρίαρχοι τύποι δεν εμβαθύνει ο Παπαδιαμάντης σε αυτούς Οι κυριότεροι τύποι ανδρών είναι ο βοσκός ο ναυτικός ο κληρικός ο γέροντας πρόσωπα που απαντώ‐νται και στα δύο αποσπάσματα

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Κωνσταντίνος Καβάφης Μελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή∙ 595 μ Χ

Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως που κάπως ξέρεις από φάρμακα νάρκης του άλγους δοκιμές εν Φαντασία και Λόγω

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι mdash Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως που κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγή

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Κωνσταντίνος Καβάφης ανήκει λογοτεχνικά στη γενιά του 1880 στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή ωστόσο ακολουθεί διαφορετικό δρόμο στην ποίηση κάτι που τον τοποθετεί στο μεταίχμιο μεταξύ παραδοσιακής και νεότερης ποίησης ενώ έχει χαρακτηριστεί laquoγενάρχης της σύγχρονης ποίησηςraquo Από ποια στοιχεία του ποιήματος επιβεβαιώνεται αυτό [ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 α Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Τι εξυπηρετεί η εναλλαγή αυτή από άποψη περιεχομένου β Να χαρακτηρίσετε τη γλώσσα και το ύφος του ποιητή αναφερόμενοι σε συγκεκριμένα στοιχεία του ποιήματος [ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Β2 laquoΕίναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo Να σχολιάσετε το στίχο από άποψη δομής και περιεχομένου [ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Γ Έχει επισημανθεί για τον Καβάφη ότι laquoη ποίηση είναι γιrsquo αυτόν μια υψηλή παρηγοριά που κατευνάζει το άλγος της φθοράς με τη μνημονική αναδρομήraquo (Σωτήρης Τριβιζάς laquoΜελαγχολία του Ιάσωνα Κλεάνδρουraquo Τομές αρ 77 ndash 78 Οκτ ndash Νοέμ 1981 σ 48 ndash 49) Να εξετάσετε κατά πόσο επαληθεύεται η άποψη αυτή στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Δ Στηριζόμενοι από τη μια στο ποίημα του Καβάφη κι από την άλλη στο ποίημα του Μίμνερμου που ακολουθεί να σχολιάσετε πώς παρουσιάζεται στους δύο ποιητές το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Τα νιάτα φεύγουν γρήγορα Κι εμείς όπως τα φύλλα που γεννάει η πολυανθισμένη εποχή της άνοιξης όταν ευθύς με τις ακτίνες του ήλιου αυξάνουν όμοιοι με αυτά για ελάχιστο χρόνο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

απrsquo τα λουλούδια της νιότης ευχαρίστηση νιώθουμε χωρίς να γνωρίσουμε απrsquo τους θεούς ούτε κακό ούτε καλό Αλλά οι Μοίρες έχουν σταθεί δίπλα μας μαύρες η μια κρατώντας το τέλος των πονεμένων γηρατειών και η άλλη του θανάτου Λίγο χρόνο διαρκεί της νιότης ο καρπός όσο διασκορπίζεται στη γη ο ήλιος Μα όταν πια προσπεράσει κι αυτό το όριο της ηλικίας καλύτερο είναι να πεθάνει κανείς αμέσως παρά να ζήσει˙ γιατί πολλά κακά μες στην ψυχή γεννιούνται˙ άλλοτε το σπίτι ταλαιπωρείται απrsquo τα βάσανα και της φτώχειας τrsquo αποτελέσματα είναι οδυνηρά κι άλλος πάλι στερείται από παιδιά και αυτά πάρα πολύ ποθώντας οδεύει κάτω απrsquo τη γη στον Άδη˙ Άλλος αρρώστια έχει που του φθείρει τη ζωή και κανείς δεν υπάρχει απrsquo τους ανθρώπους που πολλές συμφορές να μην του δίνει ο Δίας

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Καβάφης λογοτεχνικά ανήκει στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή και κυρίως στη laquoγενιά του 1880raquo όπου δεσπόζει η μορφή τού Κ Παλαμά Ωστόσο παρά την ηγετική φυσιογνωμία του Κ Παλαμά κανείς δεν απομακρύν‐θηκε περισσότερο από τη laquoβαριά σκιάraquo του όσο ο Καβάφης Εγκατεστημέ‐νος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση απορρίπτοντας τα καθιερωμένα

Πιο συγκεκριμένα ο Κ Καβάφης απέδωσε με ρεαλισμό το νεότερο άνθρωπο που χαρακτηρίζεται από το αίσθημα της ανίας την αντιηρωική στάση στα εθνικά καλέσματα και κυρίως από το αίσθημα της τραγικής μοναξιάς Αυτό γίνεται έκδηλο από το ποίημα που εξετάζουμε αν αναλογιστούμε ότι αναφέρεται στο πέρασμα της νιότης στην καταφυγή στην ποίηση για παρηγοριά από τη θλίψη και τη μοναξιά που επέρχεται με τα γεράματα

Αλλά και από μορφολογική άποψη το ποίημα είναι χαλαρό κι όχι αυστηρό όσον αφορά το μέτρο και τη φόρμα Παράλληλα ο Καβάφης ως νεωτεριστής στρέφεται προς την πεζολογία κάτι που αποδεικνύεται και από το συγκεκριμένο ποίημα Ο στίχος σε κάποια σημεία αποκτά πεζολογικό ύφος όπως laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακα τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη πού κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγήraquo

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Παράλληλα ένα άλλο χαρακτηριστικό του ποιητή που τον καθιστά laquoγενάρχη της σύγχρονης ποίησηςraquo είναι ότι καταφέρνει και καταλύει τις χρονικές συμβάσεις Ειδικά ο τίτλος του ποιήματος με την εκτενή του έκταση αφενός με την αναφορά σε κάποιο δήθεν υπαρκτό πρόσωπο που είναι ποιητής κι αφετέρου με τον τυχαίο χρονικό προσδιορισμό καταργεί κάθε χρονική σύμβαση Ο αναγνώστης έτσι εκλαμβάνει το ποίημα ως ένα έργο του οποίου το θέμα είναι διαχρονικό και καθολικό Η ατομική μοίρα των προσώπων (ιστορικά ndash ψευδοϊστορικά) έχει διαχρονικές προεκτάσεις

Επιπλέον ο Καβάφης χρησιμοποιεί την ειρωνεία κάτι που παρατη‐ρείται και στο δοθέν ποίημα όπου η ειρωνεία του καταντά αυτοσαρ‐κασμός αφού ταυτίζεται με τον ψευδοϊστορικό ποιητή του και αν δεν αναποδογυρίζει πλήρως το νόημα του ποιήματος μετριάζει αρκετά την επιθυμητή λύτρωση Οι λέξεις laquoκάπωςraquo laquoδοκιμέςraquo laquoγια λίγοraquo και η διπλή σημασία της λέξης laquoΛόγοςraquo οδηγούν αργά αλλά βασανιστικά το ποίημα στη σφαίρα της απαισιοδοξίας Επίσης δημιουργείται έντεχνα και ένα κλίμα ασφυξίας και αδιεξόδου που συνάδει με γενικότερα χαρακτηρι‐στικά της σύγχρονης ποίησης όπως επισημάναμε ήδη

Εγκατεστημένος λοιπόν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου αυτός ο ιδιότυπος ποιητής ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση και εγκαινιάζει τη νεότερη ποίηση στοιχείο που τον κατέστησε laquoγενάρχηraquo της όπως παρατήρησαν μελετητές του Β1 α) Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Αρχικά το αrsquo ενικό πρόσωπο (laquoμουraquo laquoδεν έχωraquo ) φορτίζει το ποίημα σε δραματικότητα και αισθητική συγκίνηση Μελετητές έχουν παρατηρήσει ότι η αφήγηση γίνεται laquoεκ των έσωraquo και εστιάζεται στο προσωπικό δράμα με τη χρήση του πρώτου ενικού προσώπου Δεν κρατά καμία αισθητική απόσταση και αντικειμενικότητα οδηγώντας στο συναισθηματισμό και στην προσωπική στην οδυνηρή εξομολόγηση μιας ατομικής δραματικής κρίσης

Από την άλλη πλευρά έχουμε και δεύτερο ενικό πρόσωπο (laquoσεraquo laquoξέρειςraquo) που διαπλέκεται με το πρώτο πρόσωπο Το δεύτερο πρόσωπο (laquoεις σε hellip Τέχνη της Ποιήσεωςraquo) δημιουργείται για να φτάσει ο ποιητής στην ιδιότυπή του υποβολή Η σύζευξη πρώτου και δεύτερου προσώπου τέλος δημιουργεί μια ισορροπία μεταξύ της διανοητικότητας και της τρυφερής συγκίνησης Έτσι το ποίημα αποφεύγει την παγίδα του ρηχού συναισθηματισμού και της φτηνής αισθηματολογίας όπως χαρακτηρι‐στικά έχει παρατηρήσει και ο Π Μπήαν Επιπλέον φορτίζεται η επικοι‐νωνία του ποιητή με την Τέχνη του μέσα από ένα φανταστικό διάλογο που στην ουσία είναι εσωτερικός μονόλογος Παράλληλα προσδίδεται στην επικοινωνία αυτή θεατρικότητα Η ποίηση του Κ Καβάφη γίνεται

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

laquoπροσωποποιητικήraquo δηλαδή οι έννοιες φορούν προσωπεία γίνονται ήρω‐ες του οράματος Το ποίημα κερδίζει σε ζωντάνια αμεσότητα και δραματι‐κότητα β) Η γλώσσα του Κ Καβάφη είναι ένα αδιάλυτο κράμα δημοτικής και καθαρεύουσας Θεωρείται ότι χρησιμοποιεί μια ιδιότυπη Αλεξανδρινή δημοτική με λόγιους και πολίτικους τύπους Πολλές φορές συναντάμε λέξεις καθημερινές αντιποιητικές έτσι ώστε ο τόνος να είναι πεζολογι‐κός Αυτό μπορούμε να το παρατηρήσουμε και στο ποίημα (laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου laquoποιητού εν Κομμαγηνή∙raquo) αφού οι τύποι που κυρι‐αρχούν στον τίτλο ανήκουν στη λόγια γλώσσα Επίσης laquoτα φάρμακαraquo laquoμαχαίριraquo είναι λέξεις καθημερινές αντιποιητικές που προσδίδουν πεζο‐λογικό τόνο

Όσον αφορά το ύφος του ποιητή παρατηρούμε ότι είναι διαυγές σαφές με ακρίβεια στη διατύπωση Τα νοήματα προκύπτουν ξεκάθαρα ενώ τα εκφραστικά μέσα (προσωποποιήσεις laquoΤέχνη της Ποιήσεωςraquo laquoΦαντασίαraquo laquoΛόγωraquo μεταφορές laquoφρικτό μαχαίριraquo laquoνάρκης του άλγουςraquo υπερβατό laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo σχήμα υπαλλαγής laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσδίδουν ζωντάνια κι αμεσότητα Παράλληλα παρατηρούμε μια λεπτή ειρωνεία όπως στο στίχο laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακαraquo που τονίζει τον απαισιόδοξο τόνο του την υπαρξιακή αγωνία του Β2 Ο στίχος αυτός φέρει το θεματικό βάρος του ποιήματος ενώ συγχρόνως δομικά έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Αρχικά ο ποιητής επισημαίνει ότι η φθορά που επέρχεται με το χρόνο είναι πληγή από φριχτό μαχαίρι Ο πόνος δηλαδή που συνεπάγονται τα γεράματα παρομοιάζονται με την πληγή που προκαλεί ένα μαχαίρι Η πληγή είναι φριχτή γιατί είναι από τη μια πλευρά εξωτερική Έχουμε αναφορά στις σωματικές αλλαγές όπως στις ρυτίδες και τη σωματική φθορά Από την άλλη πλευρά η πληγή θεωρεί‐ται και εσωτερική καθώς έχουμε αναφορά σε ψυχολογικές διεργασίες που φέρνουν οι σωματικές αλλαγές όπως η αγωνία η ανασφάλεια η μελαγχολία

Δομικά ο στίχος αυτός έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Επανα‐λαμβάνεται σε δύο καίρια σημεία του ποιήματος κι επιτείνει νοηματικά την έμφαση που δίνεται στον πόνο του ποιητή για την επερχόμενη φθορά του χρόνου Η επανάληψη του δεύτερου στίχου τη δεύτερη φορά έχει μια ιδιαίτερη διαφορά την παύλα (‐) Ο Σεφέρης πρόσεξε πρώτος την τάση αυτή του ποιητή ενώ μίλησε και για laquoσπασμένη στιχουργική του Καβάφηraquo για στίχους δηλαδή οι οποίοι είναι γεμάτοι από συγκοπές ή εγκοπές που προσδίδουν ένα είδος σιωπής στο ρυθμό του ποιητή Η σιωπή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του Κ Καβάφη αποτελεί έκφραση της απόγνωσής του του δραματικού του τόνου ενώ παράλληλα δίνει αφορμή για στοχασμό και προβληματι‐σμό του αναγνώστη για θέματα διαχρονικά και καθολικά όπως η φθορά του χρόνου το εφήμερο της ανθρώπινης νιότης

Τέλος η επανάληψη του στίχου αυτού εξυπηρετεί τη μετάβαση από τη μια στροφή του ποιήματος στην άλλη και το σχήμα υπαλλαγής (laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσθέτει αισθητικό αποτέλεσμα Γ Η ποίηση για τον Καβάφη είναι ένα είδος παρηγοριάς που έχει τη δυνατότητα να κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά από τον Σ Τριβιζά

Το ποίημα laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγη‐νή∙ 595 μ Χraquo αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα επαλήθευσης της παραπά‐νω άποψης Αρχικά ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδε‐χτεί τα γηρατειά με απάθεια Υπερευαίσθητος μπροστά στη φθορά του χρόνου εκφράζει την υπαρξιακή αγωνία του Πληγώνεται και σπαράζει από το δέρμα του που ρυτιδώνεται χάνει το νεανικό του σφρίγος γίνεται πλαδαρό Η κινητική δραστηριότητά του μειώνεται οι ορμές και οι ερωτικές επιθυμίες κάμπτονται Πληγώνεται να βλέπει τις ρυτίδες του ενώ φοβάται το άσπρισμα των μαλλιών την εξασθένιση της όρασης που αποτελεί και το κυριότερο ποιητικό του εργαλείο Η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας χαρακτηρίζουν τον ήρωα που δεν έχει laquoεγκαρτέρησι καμιάraquo Προσπέφτει και προστρέχει στην Τέχνη για παρηγοριά και ίαση από τα ανυπόφερτα γηρατειά

Ο Κ Καβάφης λοιπόν βλέπει και την τέχνη ως ανακούφιση και κάθαρση σύμφωνα με την αριστοτελική θεωρία Η τέχνη μετουσιώνει την αποστροφή και τη φρίκη της ζωής μας όπως αυτό το ποίημα για τα γηρατειά σε αισθητικό καλλιτέχνημα προκαλώντας στον ποιητή την κάθαρση απέναντι στο ενοχλητικό του συναίσθημα Η Τέχνη του Κ Καβάφη είναι laquoδοκιμή νάρκης του άλγουςraquo δηλαδή απόπειρα κατευνα‐σμού καταπράυνσης του πόνου

Μάλιστα από πολύ νωρίς οι μελετητές του Κ Καβάφη επισήμαναν ότι όταν χρησιμοποιεί τη λέξη laquoΤέχνηraquo με κεφαλαίο laquoΤraquo εννοεί πάντα την ερωτική τέχνη τα ποιήματα με θέμα τον έρωτα Η καταφυγή του Κ Καβάφη στην τέχνη σχετίζεται με την ερωτική μνήμη Αυτό το νόημα έχει και το ρήμα laquoπροστρέχωraquo που σημαίνει ανατρέχω αφού ο ποιητής συντριμμένος από τη γήρανση του σώματος και την αναστολή των ερωτικών επιθυμιών καταφεύγει για παρηγοριά στις ερωτικές αναμνή‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

σεις του παρελθόντος που αποτελούν και τη δεξαμενή της ποίησής του στα ερωτικά ποιήματά του Αυτό αποδεικνύει πως η μνήμη αποτελεί τον τρόπο το μέσο να κατευνάσει τον πόνο που του προξενεί η επερχόμενη γήρανση Ο ποιητής ζητά από την τέχνη τη λύτρωση από τον πόνο της laquoφρικτής πληγήςraquo μέσα από τη φαντασία Άρα η μνημονική φαντασία στην εποχή του γήρατος και της φθοράς λειτουργεί ως αναπόληση ονειροπόληση των παλαιών ερωτικών στιγμών και ως η προσφιλέστερη πηγή της έμπνευσής του

Αυτό επιβεβαιώνεται και από το περιεχόμενο του ποιήματος ειδικά από το στίχο στον οποίο έχουμε αναφορά σε δύο έννοιες που προσωπο‐ποιεί και θεοποιεί ο ποιητής Τη Φαντασία και το Λόγο Η φαντασία είναι δημιουργική παράγει εσωτερικές εικόνες και τις μεταπλάθει Αποτελεί τη βασική προϋπόθεση της ωριμότητας στην καλλιτεχνική δημιουργία Παράλληλα είναι και μνημονική αφού οι εικόνες είναι πιστές αναπαρα‐στάσεις των αντικειμένων

Είναι λοιπόν κατανοητή η άποψη του μελετητή που υποστηρίζει ότι ο συγκεκριμένος ποιητής κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo Δ Θέμα του Καβαφικού ποιήματος είναι η προσφυγή του ποιητή στην τέχνη του προκειμένου να κατευνάσει τον πόνο του από τα γηρατειά που πλησιάζουν αλλά και η απελπισία του για την αδυναμία της ποίησης να παρηγορήσει τον πόνο του αυτό Θέμα αντίστοιχα του ποιήματος του Μίμνερμου είναι το γοργό πέρασμα της νιότης και ο ερχομός των άχαρων γηρατειών Ως προς το περιεχόμενο λοιπόν τα δύο αυτά ποιήματα έχουν περίπου κοινό θεματικό άξονα την επερχόμενη παρακμή και πτώση από την αδυσώπητη δύναμη του χρόνου και τα συναισθήματα που αυτή προκαλεί

Στο ποίημα του Καβάφη το θέμα αυτό προβάλλεται ποικιλοτρό‐πως Ο μακροσκελής τίτλος αρχικά δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αποστασιοποιηθεί από μια ατομική κατάσταση και να συλλάβει τον αιώνιο διαχρονικό χαρακτήρα του ποιήματος να προβληματιστεί και να ευαισθητοποιηθεί καθώς η γήρανση η φθορά η μοναξιά η απογοήτευση της κρίσιμης ηλικίας άφορα και τον ίδιο Η διαχρονικότητα του θέματος διαπερνά και το ποίημα του Μίμνερμου καθώς τα νιάτα που φεύγουν γρήγορα και το παράπονο για την παρακμή των γηρατειών είναι ένα θέμα που αγγίζει την ευαισθησία πολλών ποιητών Το καθολικό παράπο‐νο των γερόντων για τα νιάτα που έφυγαν τόσο γρήγορα όπως και η νοσταλγία για την εποχή της νεότητας που έχει περάσει εκφράζεται και

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

στη νεότερη και στην προγενέστερη λογοτεχνική παραγωγή όπως για παράδειγμα και στα δημοτικά τραγούδια

Το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης στον Καβάφη πέρα από τη διαχρονικότητα και την καθολικότητα που ενέχει προβάλλεται και μέσα από τα έντονα συναισθήματα του ποιητή Ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδεχτεί τα γηρατειά με απάθεια και πληγώνεται επειδή χάνει το νεανικό του σφρίγος Τα συναισθήματα που τον διακατέ‐χουν είναι η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας (laquoΔεν έχω εγκαρτέρησι καμιάraquo) Κάτι ανάλογο παρατηρούμε και στον Μίμνερμο αφού και σε αυτό το ποίημα έχουμε κλιμάκωση των συναισθημάτων Στην αρχή έκδηλη πίκρα για το εφήμερο της ζωής των ανθρώπων ύστερα βαθιά μελαγχολία για το γρήγορο και ανεπίστρεπτο πέρασμα της νεότητας και τέλος θλίψη για το κατάντημα του ανθρώπου κατά την περίοδο των γηρατειών Η νιότη με τον ψυχολογικό νόμο της αντίθεσης φέρνει στο μυαλό τα γεράματα και τις δυσάρεστες συνέπειές τους

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι ποιητές παρουσιάζουν το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης είναι τα διάφορα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούν Ο Καβάφης χρησιμοποιεί τη μεταφορά laquoφρικτό μαχαίριraquo που με την επανάληψή της σε δυο καίρια σημεία του ποιήματος αναδεικνύει εντονότερα τη δυσαρέσκεια που προκαλείται στον ποιητή από την επίθεση του χρόνου Το σχήμα υπαλλαγής εξάλλου laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo (αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προστίθεται για να φανεί και μορφικά ο πόνος του ανθρώπου που απειλείται από τον χρόνο Αλλά και η μεταφορά laquoνάρκης του άλγουςraquo εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό σε συνδυασμό με το υπερβατό (laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo)

Αντίστοιχα και ο Μίμνερμος χρησιμοποιεί διάφορα εκφραστικά μέσα για να προβάλει το ίδιο θέμα Οι άνθρωποι παρομοιάζονται με τα φύλλα των δέντρων η σύντομη περίοδος της εφηβείας παρομοιάζεται με τη λάμψη του ήλιου Οι Κήρες εμφανίζονται σαν δυο σκυθρωπές γυναίκες που ρυθμίζουν τα γεράματα και το θάνατο ndash τα δυο δεινά που χτυπούν όλους τους ανθρώπους η ηλικία της εφηβείας παρουσιάζεται σαν πρόσω‐πο που διαρκεί πολύ λίγο η ζωή του

Ο τόνος τέλος και των δύο ποιημάτων αποτελεί επίσης έναν τρόπο προβολής του εφήμερου της νεανικής ηλικίας αφού είναι και στα δυο ποιήματα νοσταλγικός και ευδιάκριτα απαισιόδοξος ενώ το ύφος σοβαρό και μελαγχολικό κάτι που προκύπτει από όλα όσα επισημάναμε

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Μανόλης Αναγνωστάκης Στον Νίκο Ε 1949

Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα

(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)

(Παρενθέσεις 1949)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά ποιητών Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης των ποιητών της γενιάς αυτής τα οποία απαντώνται και στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 Η δομή του ποιήματος έχει τέσσερις συγκεκριμένους αρμούς Να τους εντοπίσετε και να τους σχολιάσετε

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι laquoΟ χαρακτήρας της ποίησης του Ανα‐γνωστάκη είναι εξομολογητικός επεξεργάζεται μνήμες βιώματαraquo Επα‐ληθεύεται η παραπάνω άποψη από το ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquo(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)raquo Να σχολιάσετε τον παραπάνω στίχο και να αναφερθείτε στο λόγο για τον οποίο το ποίημα συγκαταλέγεται στα ποιήματα για την ποίηση

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25] Δ Το ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού εκφράζει την άποψη του ποιητή για το ρόλο της ποίησης Ποια είναι η αντίληψη αυτή και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται

Μιχάλης Κατσαρός Όταν

Όταν ακούω να μιλάν για τον καιρό όταν ακούω να μιλάνε για τον πόλεμο όταν ακούω σήμερα το Αιγαίο να γίνεται ποίηση να πλημμυρίζει τα σαλόνια όταν ακούω να υποψιάζονται τις ιδέες μου να τις ταχτοποιούν σε μια θυρίδα όταν ακούω σένα να μιλάς εγώ πάντα σωπαίνω Όταν ακούω κάποτε στα βέβαια αυτιά μου ήχους παράξενους ψίθυρους μακρινούς όταν ακούω σάλπιγγες και θούρια λόγους ατέλειωτους ύμνους και κρότους όταν ακούω να μιλούν για την ελευθερία για νόμους ευαγγέλια για μια ζωή με τάξη όταν ακούω να γελούν όταν ακούω πάλι να μιλούν εγώ πάντα σωπαίνω Μα κάποτε που η κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνή θrsquo ανοίξω το στόμα μου θα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτες στις ίδιες βρώμικες αυλές τα οπλοστάσια οι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Πάλι σας δίνω όραμα

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και μάλιστα στην καλούμενη κοινωνική ή πολιτική ή αντιστασιακή ποίηση Τα χαρα‐κτηριστικά της ποίησης της συγκεκριμένης γενιάς είναι ο συλλογικός χαρακτήρας αφού ταυτίζεται ο ποιητής με το λαό και εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στον εξωτερικό εχθρό ή την ανελεύθερη εξουσία τον αγωνιστικό και επαναστατικό τόνο στην ποίησή του τη συντροφικό‐τητα τη ρομαντική πίστη στο όραμα Οι αντιστασιακοί ποιητές προτιμούν το ρεαλιστικό αντίκρισμα της πραγματικότητας και προτάσσουν τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού

Επίσης χαρακτηριστικά των μεταπολεμικών ποιητών από άποψη κυρίως θεματικής αποτελούν το γεγονός ότι μειώνονται οι ηρωικοί τόνοι καταγράφεται η συμπόνια για το νεκρό αντίπαλο την πείνα τις εκτελέ‐σεις αλλά και αποχρωματίζονται κομματικά οι ήρωες Δηλώνεται ένα στοιχείο ndash έστω έμμεσο ndash αμφισβήτησης Αμφισβητείται η σκοπιμότητα της στρατευμένης τέχνης επιζητείται η αυτονομία της Τέχνης η ελεύθερη έκφραση και ο προβληματισμός πάνω σrsquo αυτήν χωρίς βέβαια να χάσει τον κοινωνικό της ρόλο Έτσι οι ποιητές αυτοί νιώθουν αδυναμία να παρακολουθήσουν με το έργο τους τις απαιτήσεις της εποχής βρίσκοντας μάλιστα μια γλώσσα που θα διασφάλιζε την επικοινωνία με το λαό χωρίς παράλληλα να υποβιβαστεί η αισθητική αξία του ποιητικού τους λόγου

Τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι εύκολο κανείς να διακρί‐νει και στο ποίημα του Αναγνωστάκη Αρχικά παρατηρούμε ότι ο ποιη‐τής ταυτίζεται με το λαό κι εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στην κατάπιεστική εξουσία του δυνάστη Αυτό είναι εμφανές από το όλο πνεύμα που διαπερνά το ποίημα Ο ποιητής με αφορμή ένα ατομικό βίωμα μέσα στις φοβερές φυλακές βαρυποινιτών του Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο) της Θεσσαλονίκης το 1949 αναφέρεται σε μια κατάσταση συλλογική που απασχολεί όλους σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου Η ζοφερή κατάσταση μάλιστα της εποχής του εμφυλίου αποτυπώνεται στο ποίημα με τις εικόνες των φίλων που φεύγουν και χάνονται τις μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους το κλάμα του παιδιού στην ερημιά τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός τις τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγο‐στεύει τα ξημερώματα εμπειρίες και βιώματα εφιαλτικά που ανάγονται σε συλλογικό επίπεδο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Άλλο στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό της πρώτης μεταπο‐

λεμικής γενιάς και απαντάται στο ποίημα του Αναγνωστάκη είναι η έντονη συντροφικότητα που προβάλλεται Ας μην παραβλέπουμε αρχικά τον τίτλο του ποιήματος Ο τίτλος προσδιορίζει τον αποδέκτη του ποιητικού μηνύματος και το χρόνο Πρέπει να σημειωθεί ότι ο laquoΝίκος Ε raquo είναι ο συναγωνιστής του ποιητή Νίκος Ευστρατιάδης Σε προφορική δήλωσή του ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέφερε ότι το ποίημα αφιερώ‐νεται στον πολιτικό του σύντροφο Νίκο Ευστρατιάδη Συνεπώς ο τίτλος είναι αφιέρωση προς ένα σύντροφο Αλλά και αναφορές στο ποίημα όπως laquoΦίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέραraquo κάνουν έκδηλο το πνεύμα συντροφικότητας

Τέλος άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος που αποδει‐κνύει την ένταξη του Αναγνωστάκη στην πρώτη μεταπολεμική γενιά είναι η ρομαντική πίστη στο όραμα στο χρέος του ποιητή Το στοιχείο αυτό γίνεται έντονο προς το τέλος του ποιήματος με τον παρένθετο στίχο ndash ρητορικό ερώτημα που εκφράζει το παραπάνω χρέος Στον καταληκτικό αυτό στίχο ο Αναγνωστάκης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβίασης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέ‐ωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Β1 Τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά αποτελούν τους δομικούς αρμούς του ποιήματος

Ειδικότερα με την αναφορά laquoΦίλοιraquo ο ποιητής αποδεικνύεται laquoφι‐λέταιροςraquo Προτάσσει την εικόνα και το αντίστοιχο θέμα της απώλειας των φίλων και των συντρόφων οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν στον πόλεμο είτε εκτελέστηκαν κατά τον εμφύλιο Οι μορφές των φίλων μένουν χα‐ραγμένες στη μνήμη του ποιητή αφού μοιράστηκε μαζί τους κοινές ιδέες και κοινούς αγώνες για την ελευθερία της χώρας και την εδραίωση της δημοκρατίας

Μετά την αναφορά στους νεκρούς ο ποιητής αναφέρεται στους ζωντανούς με τις laquoΦωνέςraquo Μακρινές φωνές ακούονται τη νύχτα φωνές που η αγωνία της ατέλειωτης νύχτας τους δίνει συγκεκριμένη μορφή Δύο οπτικοακουστικές εικόνες δίνουν το στίγμα της ζοφερής πραγματικότη‐τας Από τη μια πλευρά μια απελπισμένη μάνα τριγυρνά στους έρημους δρόμους φωνάζοντας απεγνωσμένα (αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της) κι από την άλλη ένα εγκαταλελειμμένο παιδί κλαίει χωρίς απάντηση καθώς κανείς δε βρίσκεται να το παρηγορήσει και να το προστατέψει

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Οι ρεαλιστικοί εξάλλου τόνοι που διακρίνουμε στο απόσπασμα

γίνονται εμφανείς από τα πρόσωπα των έργων του που είναι καθημερι‐νοί άνθρωποι συχνά υπαρκτά πρόσωπα όπως ο γεωργός η φτωχή χήρα οι αγροφύλακες οι μοναχοί και άλλοι Επίσης οι χώροι κατονομάζονται ο Μέγας Γιαλός η Πλατάνα και άλλοι Οι laquoμύθοιraquo στα διηγήματα είναι ιστορίες της ζωής Ο Παπαδιαμάντης παρουσιάζοντας στα σκιαθίτικα διηγήματά του τη ζωή της μικρής κοινωνίας του τόπου του διαγράφει με πολλές λεπτομέρειες τη φτώχεια των ανθρώπων την αθλιότητα της μίζερης ζωής τους την απομόνωσή τους τις σκληρές συνθήκες της εργασίας τους την αγριότητα του σκιαθίτικου χειμώνα

Σrsquo αυτά οι κριτικοί έχουν παρατηρήσει μια ποιητική και μια λυρική διάθεση γνωρίσματα που έχουν τη βάση τους στη θητεία του στο ρομαντισμό στη θρησκευτικότητά του στα ανεκπλήρωτα πάθη του και στη νοσταλγία για τη χαμένη αθωότητά του Τόσο οι ποιητικές όσο και οι λυρικές προεκτάσεις είναι έκδηλες στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo και ιδιαίτερα στο απόσπασμα που μας δίνεται Σχήματα λόγου όπως παρομοιώσεις laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δύο τούτους ανέμους έκαμναν να είναι σγουρά (τα μαλλιά μου) όπως οι θάμνοι κι αι αγριελαίαιraquo laquoτην ηγάπα ως να ήτο θυγάτηρ τουraquo αλλά και μεταφορές laquoμε το αιώνιον της πνοής των φραγγέλιον παρά το χείλος της θαλάσσηςraquo κάνουν αισθητή την ποιητική δυνατότητα του συγγραφέα

Τέλος στην ενότητα περιγράφεται με λεπτομέρειες ο χώρος του βοσκού το laquoκατάμερόν τουraquo και το μεγάλο κτήμα του κυρ Μόσχου (ο χώρος της Μοσχούλας) Μέσα στην περιγραφή δίνονται πολλές εικόνες από τις οποίες ξεχωρίζουν δύο για την κίνηση και το λυρισμό τους η εικόνα των μαλλιών του βοσκού που ανέμιζαν και η εικόνα με την οποία παρομοιάζονται τα μαλλιά εκείνη των θάμνων και των αγριελιών που λύγιζαν με το φύσημα των ανέμων laquoτας οποίας εκύρτωναν (οι δύο άνεμοι) με το ακούραστον φύσημά των με το αιώνιον της πνοής των φραγγέλιονraquo Δίκαια επομένως υποστηρίζεται από τον Κ Στεργιόπουλο πως ο Παπα‐διαμάντης με βάση την ηθογραφία ανοίγεται προς πολλές κατευθύνσεις ανακατεύοντας τα ηθογραφικά στοιχεία άλλοτε με στοιχεία κοινωνικά και άλλοτε με ψυχογραφικά δημιουργώντας ένα θαυμαστό κράμα όπου οι λυρικές και ποιητικές προεκτάσεις εναλλάσσονται με τους ρεαλιστι‐κούς τόνους Γ Ο αφηγητής δηλώνει ότι το καλοκαίρι του έτους 187 ήταν η τελευταία χρονιά που laquoήμην ακόμη φυσικός άνθρωποςraquo Ο προσδιορισμός laquoφυσι‐κόςraquo εκφράζει τον άνθρωπο που ζει μέσα στη φύση Εδώ λανθάνει η αγάπη του νεαρού βοσκού για τη φύση αλλά και η φυσιολατρία του Παπαδιαμάντη που καταφάσκει στη ζωή μέσα στη φύση η οποία με την

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

απλότητα και την αθωότητά της βοηθάει τον άνθρωπο να πλησιάσει πιο κοντά στο Θεό Ο στενός δεσμός σχεδόν η ταύτιση του βοσκού με τη φύση και η αγάπη του γιrsquo αυτή φαίνεται καθαρά και παρακάτω στη φράση laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δυο τούτους ανέμουςraquo αλλά και σε άλλα χωρία του αποσπάσματος

Όμως πέρα από το δεσμό με τη φύση υπάρχει κάτι πιο σημαντικό που τονίζεται σε πολλά σημεία της αφήγησης η κυριαρχία που αισθάνε‐ται ο ίδιος πάνω στη φύση ιδιαίτερα στην περιοχή της laquoδικαιοδοσίαςraquo του και η απόλυτη ελευθερία που νιώθει μέσα σrsquo αυτό το περιβάλλον laquoτο κατάμερόν εκείνο ήτον ιδικόν μου όλα εκείνα ήσαν ιδικά μου η άμπελος ήτον κτήμα ιδικόν μουraquo

Η σχέση λοιπόν του αφηγητή με τη φύση είναι άρρηκτη είναι σχέση ταυτότητας Χαρακτηριστικά παρατηρεί ο Ελύτης ότι ο τρόπος που παρατηρεί ο Παπαδιαμάντης τη φύση συνιστά ένα είδος θρησκείας Ο έξω κόσμος του Παπαδιαμάντη παρουσιάζεται συμβολοποιημένος και αποκτά βάθος η ύλη από τη μια πλευρά και το μυστήριό της από την άλλη Η φύση του πλούσια και ζωντανή αποτελεί την προβολή του εσωτερικού του κόσμου πάνω στη φύση ή καθρέφτισμα του φυσικού του κόσμου μέσα του Για τον Παπαδιαμάντη ακέραιος είναι μόνο ο φυσικός κόσμος όπως εκείνος τον έζησε στα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στη Σκιάθο Έμεινε ακέραιος γιατί ακέραιος ήταν τότε και ο κόσμος ο δικός του

Πιο συγκεκριμένα το φυσικό στοιχείο παραμένει ακέραιο και αναλλοίωτο επειδή είναι δημιούργημα του Θεού που δεν υφίσταται καμιά φθορά από τον πειρασμό Ο Παπαδιαμάντης λοιπόν ξαναβρίσκει στη φύση στον αναλλοίωτο αυτό κόσμο ότι έχει αλλοιωθεί μέσα του Συνδυάζει και συμφιλιώνει το χριστιανικό με το παγανιστικό στοιχείο Μάλιστα ο Κυριάκος Πλησής παρατηρεί ότι η σχέση του Παπαδιαμάντη με τη φύση δεν είναι μονάχα αισθητική αλλά κυρίως ηθική Θεωρείται όπως έχει ήδη επισημανθεί ο συγγραφέας του ανοιχτού χώρου Τοποθετεί τα δρώμενα στον ανοιχτό χώρο τη φύση Φύση και άνθρωπος αλληλεξαρ‐τώνται και αλληλοεπηρεάζονται Η φύση είναι εκείνη που καθορίζει τα δρώμενα αλλά και τα δρώμενα επενεργούν στο ήθος της φύσης Έτσι ο άνθρωπος δεν μπορεί να ξεκόψει από τη φύση χωρίς σοβαρές συνέπειες Αν ξεκόψει το αντίτιμο είναι η φθορά του και η αλλοτρίωση Ο άνθρωπος όσο μένει laquoφυσικόςraquo όσο βρίσκεται σε συνεχή διάλογο και σχέση με τη φύση είναι αθώος Αν χαθεί η αθωότητα αυτή χάνεται και η επικοινωνία του με το Θεό Η φύση λοιπόν έχει άμεση σχέση και με το θρησκευτικό στοιχείο εκπροσωπεί τον κόσμο του πνεύματος και της αθωότητας τον κόσμο του εξαγνισμού

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Και τα δυο αποσπάσματα από το διηγήματα του Παπαδιαμάντη μεταξύ άλλων παρουσιάζουν τον τρόπο που κινούνται και δρουν πρόσωπα ήρωες που συνυπάρχουν με τους πρωταγωνιστές των διηγημά‐των αυτών

Όσον αφορά το laquorsquoΌνειρο στο κύμαraquo δευτερεύοντα πρόσωπα που συναντάμε είναι ο γεωργός που οργώνει το χωράφι του (laquoτου γεωργού μόνον τον κόπο μουraquo η laquoπτωχή χήραraquo οι μισθωτοί της δημαρχίας οι αγροφύλακες οι καλόγηροι της μονής του Ευαγγελισμού ο κυρ Μόσχος) Αντίστοιχα στο laquoΑγνάντεμαraquo έχουμε πάλι την παρουσίαση κάποιων προσώπων όπως ο laquoγέρων ιερεύςraquo οι βοσκοί τα παιδιά τους οι γυναίκες των ναυτικών και οι κόρες τους ωραίες κοπέλες με laquoυποκάμισα κόκκινα μεταξωτάraquo

Συγκρίνοντας τα δυο αυτά αποσπάσματα εντοπίζουμε κοινά στοιχεία ως προς τον τρόπο που παρουσιάζονται οι ήρωες αυτοί Όλα τα πρόσωπα και τα γεγονότα προέρχονται από την αντικειμενική πραγματι‐κότητα καθώς αυτή έχει περάσει στην ανάμνηση Ο ώριμος αφηγητής στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo αναπολεί το ευτυχισμένο παρελθόν στη φύση το οποίο αποτελείται από το φυσικό περιβάλλον και τα πρόσωπα που κινούνται σε αυτό Ο αφηγητής στο laquoΑγνάντεμαraquo από απόσταση πάλι παρουσιάζει τους ήρωες που κινούνται στο ίδιο με αυτόν περιβάλλον

Ο φτωχός γεωργός η χήρα οι καλόγεροι της Μονής στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo αλλά και ο παπάς οι βοσκοί οι κοπέλες στο laquoΑγνάντεμαraquo που κατευθύνονται στην εκκλησία της περιοχής είναι άνθρωποι που ζουν και κινούνται σε ένα άκρως ρεαλιστικό πραγματικό περιβάλλον κοντά στα πρωταγωνιστικά πρόσωπα και προέρχονται από το χώρο των αναμνήσε‐ων του αφηγητή Αυτό αποτελεί άλλο ένα κοινό στοιχείο του τρόπου που ο συγγραφέας παρουσιάζει τους ήρωές του Κατά κύριο λόγο τον κόσμο των διηγημάτων του Παπαδιαμάντη τον αποτελούν οι απλοϊκοί άνθρω‐ποι οι αγνοημένοι οι φτωχοί Αυτοί κινούνται είτε στη Σκιαθίτικη κοινω‐νία είτε στην Αθηναϊκή συνοικία Στην προκειμένη περίπτωση κινούνται στην επαρχιακή κοινωνία του νησιού

Αποτελούν κατά κάποιο τρόπο επίσης οι ήρωες στον Παπαδιαμά‐ντη σύμβολα αποκτούν μια καθολικότητα Παραδοσιακοί τύποι από την ελληνική πραγματικότητα κυριαρχούν στα έργα του Έχουμε έτσι τον παπά το ναυτικό την κόρη τον απλό χωρικό πρόσωπα που απαντώνται και στα δύο αποσπάσματα και είναι απλοί λαϊκοί τύποι ανθρώπων που κινούνται στην επαρχιακή κοινωνία της Σκιάθου

Παρά ταύτα μέσα στην αντικειμενικότητα τούτη περνά η προσωπι‐κή αίσθηση και συγκίνηση του συγγραφέα Αυτό μπορούμε να το διαπι‐στώσουμε και στα δύο αποσπάσματα καθώς μέσα από την παρουσίαση των ανθρώπων αυτών προβάλλονται σκέψεις συναισθήματα του ίδιου

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του συγγραφέα ή του αφηγητή όπως για παράδειγμα η αγανάκτησή του κι η οργή του για τους αγροφύλακες στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo ή ο θαυμασμός του για τις όμορφες κοπέλες στο laquoΑγνάντεμαraquo Υπάρχει κατά βάθος μέσα στο αντικείμενο η έκφραση του υποκειμένου η διάχυση της ατομικής του ψυχής όπως χαρακτηριστικά παρατηρούν μελετητές όπως ο Γ Θεμελής Τα πρόσωπα ενώ έχουν δική τους ρεαλιστικά δοσμένη υπόσταση και ανεξαρτησία είναι συνάμα και κατά κάποιο τρόπο laquoσύμβολαraquo του υποκειμένου Υπάρχει μια βαθύτερη σύμπτωση ή συμφω‐νία ανάμεσα στο συγγραφέα και στα πλάσματά του Έχουν τις ιδέες του τις αντιλήψεις του τη νοοτροπία του το πάθος του την πίστη τη μελαγ‐χολία την αδράνεια όλο τον ιδιότυπο ψυχικό πλούτο του σαν να είναι άλλες τόσες περιπτώσεις αποχρώσεων του προσώπου του

Μια άλλη σημαντική παρατήρηση σχετικά με τον τρόπο παρουσία‐σης των ηρώων του Παπαδιαμάντη αποτελεί το γεγονός ότι δίνεται προ‐τεραιότητα στη γυναικεία παρουσία Στο έργο του κυριαρχεί η μορφή της γυναίκας Ο τύπος του κοριτσιού από τη μια ο τύπος της γριάς από την άλλη Και στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo έχουμε τη φτωχή χήρα από τη μια τη νέα Μοσχούλα από την άλλη αλλά και στο laquoΑγνάντεμαraquo η γυναικεία φιγούρα είναι έντονη στους δευτερεύοντες αυτούς χαρακτήρες Ο τύπος της κόρης της νέας αντιπροσωπεύει την υποταγή και εγκαρτέρηση στοιχεία καθαρά χριστιανικά Οι κοπέλες οι γυναίκες οι αδελφές των ναυτικών οι κόρες τους απευθύνονται στην Παναγία για βοήθεια και κατευόδωση των ναυτικών που έχουν στην οικογένειά τους Οι άντρες από την άλλη πλευρά δεν είναι πολλοί στα έργα του ως κυρίαρχοι τύποι δεν εμβαθύνει ο Παπαδιαμάντης σε αυτούς Οι κυριότεροι τύποι ανδρών είναι ο βοσκός ο ναυτικός ο κληρικός ο γέροντας πρόσωπα που απαντώ‐νται και στα δύο αποσπάσματα

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Κωνσταντίνος Καβάφης Μελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή∙ 595 μ Χ

Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως που κάπως ξέρεις από φάρμακα νάρκης του άλγους δοκιμές εν Φαντασία και Λόγω

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι mdash Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως που κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγή

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Κωνσταντίνος Καβάφης ανήκει λογοτεχνικά στη γενιά του 1880 στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή ωστόσο ακολουθεί διαφορετικό δρόμο στην ποίηση κάτι που τον τοποθετεί στο μεταίχμιο μεταξύ παραδοσιακής και νεότερης ποίησης ενώ έχει χαρακτηριστεί laquoγενάρχης της σύγχρονης ποίησηςraquo Από ποια στοιχεία του ποιήματος επιβεβαιώνεται αυτό [ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 α Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Τι εξυπηρετεί η εναλλαγή αυτή από άποψη περιεχομένου β Να χαρακτηρίσετε τη γλώσσα και το ύφος του ποιητή αναφερόμενοι σε συγκεκριμένα στοιχεία του ποιήματος [ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Β2 laquoΕίναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo Να σχολιάσετε το στίχο από άποψη δομής και περιεχομένου [ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Γ Έχει επισημανθεί για τον Καβάφη ότι laquoη ποίηση είναι γιrsquo αυτόν μια υψηλή παρηγοριά που κατευνάζει το άλγος της φθοράς με τη μνημονική αναδρομήraquo (Σωτήρης Τριβιζάς laquoΜελαγχολία του Ιάσωνα Κλεάνδρουraquo Τομές αρ 77 ndash 78 Οκτ ndash Νοέμ 1981 σ 48 ndash 49) Να εξετάσετε κατά πόσο επαληθεύεται η άποψη αυτή στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Δ Στηριζόμενοι από τη μια στο ποίημα του Καβάφη κι από την άλλη στο ποίημα του Μίμνερμου που ακολουθεί να σχολιάσετε πώς παρουσιάζεται στους δύο ποιητές το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Τα νιάτα φεύγουν γρήγορα Κι εμείς όπως τα φύλλα που γεννάει η πολυανθισμένη εποχή της άνοιξης όταν ευθύς με τις ακτίνες του ήλιου αυξάνουν όμοιοι με αυτά για ελάχιστο χρόνο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

απrsquo τα λουλούδια της νιότης ευχαρίστηση νιώθουμε χωρίς να γνωρίσουμε απrsquo τους θεούς ούτε κακό ούτε καλό Αλλά οι Μοίρες έχουν σταθεί δίπλα μας μαύρες η μια κρατώντας το τέλος των πονεμένων γηρατειών και η άλλη του θανάτου Λίγο χρόνο διαρκεί της νιότης ο καρπός όσο διασκορπίζεται στη γη ο ήλιος Μα όταν πια προσπεράσει κι αυτό το όριο της ηλικίας καλύτερο είναι να πεθάνει κανείς αμέσως παρά να ζήσει˙ γιατί πολλά κακά μες στην ψυχή γεννιούνται˙ άλλοτε το σπίτι ταλαιπωρείται απrsquo τα βάσανα και της φτώχειας τrsquo αποτελέσματα είναι οδυνηρά κι άλλος πάλι στερείται από παιδιά και αυτά πάρα πολύ ποθώντας οδεύει κάτω απrsquo τη γη στον Άδη˙ Άλλος αρρώστια έχει που του φθείρει τη ζωή και κανείς δεν υπάρχει απrsquo τους ανθρώπους που πολλές συμφορές να μην του δίνει ο Δίας

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Καβάφης λογοτεχνικά ανήκει στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή και κυρίως στη laquoγενιά του 1880raquo όπου δεσπόζει η μορφή τού Κ Παλαμά Ωστόσο παρά την ηγετική φυσιογνωμία του Κ Παλαμά κανείς δεν απομακρύν‐θηκε περισσότερο από τη laquoβαριά σκιάraquo του όσο ο Καβάφης Εγκατεστημέ‐νος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση απορρίπτοντας τα καθιερωμένα

Πιο συγκεκριμένα ο Κ Καβάφης απέδωσε με ρεαλισμό το νεότερο άνθρωπο που χαρακτηρίζεται από το αίσθημα της ανίας την αντιηρωική στάση στα εθνικά καλέσματα και κυρίως από το αίσθημα της τραγικής μοναξιάς Αυτό γίνεται έκδηλο από το ποίημα που εξετάζουμε αν αναλογιστούμε ότι αναφέρεται στο πέρασμα της νιότης στην καταφυγή στην ποίηση για παρηγοριά από τη θλίψη και τη μοναξιά που επέρχεται με τα γεράματα

Αλλά και από μορφολογική άποψη το ποίημα είναι χαλαρό κι όχι αυστηρό όσον αφορά το μέτρο και τη φόρμα Παράλληλα ο Καβάφης ως νεωτεριστής στρέφεται προς την πεζολογία κάτι που αποδεικνύεται και από το συγκεκριμένο ποίημα Ο στίχος σε κάποια σημεία αποκτά πεζολογικό ύφος όπως laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακα τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη πού κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγήraquo

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Παράλληλα ένα άλλο χαρακτηριστικό του ποιητή που τον καθιστά laquoγενάρχη της σύγχρονης ποίησηςraquo είναι ότι καταφέρνει και καταλύει τις χρονικές συμβάσεις Ειδικά ο τίτλος του ποιήματος με την εκτενή του έκταση αφενός με την αναφορά σε κάποιο δήθεν υπαρκτό πρόσωπο που είναι ποιητής κι αφετέρου με τον τυχαίο χρονικό προσδιορισμό καταργεί κάθε χρονική σύμβαση Ο αναγνώστης έτσι εκλαμβάνει το ποίημα ως ένα έργο του οποίου το θέμα είναι διαχρονικό και καθολικό Η ατομική μοίρα των προσώπων (ιστορικά ndash ψευδοϊστορικά) έχει διαχρονικές προεκτάσεις

Επιπλέον ο Καβάφης χρησιμοποιεί την ειρωνεία κάτι που παρατη‐ρείται και στο δοθέν ποίημα όπου η ειρωνεία του καταντά αυτοσαρ‐κασμός αφού ταυτίζεται με τον ψευδοϊστορικό ποιητή του και αν δεν αναποδογυρίζει πλήρως το νόημα του ποιήματος μετριάζει αρκετά την επιθυμητή λύτρωση Οι λέξεις laquoκάπωςraquo laquoδοκιμέςraquo laquoγια λίγοraquo και η διπλή σημασία της λέξης laquoΛόγοςraquo οδηγούν αργά αλλά βασανιστικά το ποίημα στη σφαίρα της απαισιοδοξίας Επίσης δημιουργείται έντεχνα και ένα κλίμα ασφυξίας και αδιεξόδου που συνάδει με γενικότερα χαρακτηρι‐στικά της σύγχρονης ποίησης όπως επισημάναμε ήδη

Εγκατεστημένος λοιπόν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου αυτός ο ιδιότυπος ποιητής ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση και εγκαινιάζει τη νεότερη ποίηση στοιχείο που τον κατέστησε laquoγενάρχηraquo της όπως παρατήρησαν μελετητές του Β1 α) Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Αρχικά το αrsquo ενικό πρόσωπο (laquoμουraquo laquoδεν έχωraquo ) φορτίζει το ποίημα σε δραματικότητα και αισθητική συγκίνηση Μελετητές έχουν παρατηρήσει ότι η αφήγηση γίνεται laquoεκ των έσωraquo και εστιάζεται στο προσωπικό δράμα με τη χρήση του πρώτου ενικού προσώπου Δεν κρατά καμία αισθητική απόσταση και αντικειμενικότητα οδηγώντας στο συναισθηματισμό και στην προσωπική στην οδυνηρή εξομολόγηση μιας ατομικής δραματικής κρίσης

Από την άλλη πλευρά έχουμε και δεύτερο ενικό πρόσωπο (laquoσεraquo laquoξέρειςraquo) που διαπλέκεται με το πρώτο πρόσωπο Το δεύτερο πρόσωπο (laquoεις σε hellip Τέχνη της Ποιήσεωςraquo) δημιουργείται για να φτάσει ο ποιητής στην ιδιότυπή του υποβολή Η σύζευξη πρώτου και δεύτερου προσώπου τέλος δημιουργεί μια ισορροπία μεταξύ της διανοητικότητας και της τρυφερής συγκίνησης Έτσι το ποίημα αποφεύγει την παγίδα του ρηχού συναισθηματισμού και της φτηνής αισθηματολογίας όπως χαρακτηρι‐στικά έχει παρατηρήσει και ο Π Μπήαν Επιπλέον φορτίζεται η επικοι‐νωνία του ποιητή με την Τέχνη του μέσα από ένα φανταστικό διάλογο που στην ουσία είναι εσωτερικός μονόλογος Παράλληλα προσδίδεται στην επικοινωνία αυτή θεατρικότητα Η ποίηση του Κ Καβάφη γίνεται

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

laquoπροσωποποιητικήraquo δηλαδή οι έννοιες φορούν προσωπεία γίνονται ήρω‐ες του οράματος Το ποίημα κερδίζει σε ζωντάνια αμεσότητα και δραματι‐κότητα β) Η γλώσσα του Κ Καβάφη είναι ένα αδιάλυτο κράμα δημοτικής και καθαρεύουσας Θεωρείται ότι χρησιμοποιεί μια ιδιότυπη Αλεξανδρινή δημοτική με λόγιους και πολίτικους τύπους Πολλές φορές συναντάμε λέξεις καθημερινές αντιποιητικές έτσι ώστε ο τόνος να είναι πεζολογι‐κός Αυτό μπορούμε να το παρατηρήσουμε και στο ποίημα (laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου laquoποιητού εν Κομμαγηνή∙raquo) αφού οι τύποι που κυρι‐αρχούν στον τίτλο ανήκουν στη λόγια γλώσσα Επίσης laquoτα φάρμακαraquo laquoμαχαίριraquo είναι λέξεις καθημερινές αντιποιητικές που προσδίδουν πεζο‐λογικό τόνο

Όσον αφορά το ύφος του ποιητή παρατηρούμε ότι είναι διαυγές σαφές με ακρίβεια στη διατύπωση Τα νοήματα προκύπτουν ξεκάθαρα ενώ τα εκφραστικά μέσα (προσωποποιήσεις laquoΤέχνη της Ποιήσεωςraquo laquoΦαντασίαraquo laquoΛόγωraquo μεταφορές laquoφρικτό μαχαίριraquo laquoνάρκης του άλγουςraquo υπερβατό laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo σχήμα υπαλλαγής laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσδίδουν ζωντάνια κι αμεσότητα Παράλληλα παρατηρούμε μια λεπτή ειρωνεία όπως στο στίχο laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακαraquo που τονίζει τον απαισιόδοξο τόνο του την υπαρξιακή αγωνία του Β2 Ο στίχος αυτός φέρει το θεματικό βάρος του ποιήματος ενώ συγχρόνως δομικά έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Αρχικά ο ποιητής επισημαίνει ότι η φθορά που επέρχεται με το χρόνο είναι πληγή από φριχτό μαχαίρι Ο πόνος δηλαδή που συνεπάγονται τα γεράματα παρομοιάζονται με την πληγή που προκαλεί ένα μαχαίρι Η πληγή είναι φριχτή γιατί είναι από τη μια πλευρά εξωτερική Έχουμε αναφορά στις σωματικές αλλαγές όπως στις ρυτίδες και τη σωματική φθορά Από την άλλη πλευρά η πληγή θεωρεί‐ται και εσωτερική καθώς έχουμε αναφορά σε ψυχολογικές διεργασίες που φέρνουν οι σωματικές αλλαγές όπως η αγωνία η ανασφάλεια η μελαγχολία

Δομικά ο στίχος αυτός έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Επανα‐λαμβάνεται σε δύο καίρια σημεία του ποιήματος κι επιτείνει νοηματικά την έμφαση που δίνεται στον πόνο του ποιητή για την επερχόμενη φθορά του χρόνου Η επανάληψη του δεύτερου στίχου τη δεύτερη φορά έχει μια ιδιαίτερη διαφορά την παύλα (‐) Ο Σεφέρης πρόσεξε πρώτος την τάση αυτή του ποιητή ενώ μίλησε και για laquoσπασμένη στιχουργική του Καβάφηraquo για στίχους δηλαδή οι οποίοι είναι γεμάτοι από συγκοπές ή εγκοπές που προσδίδουν ένα είδος σιωπής στο ρυθμό του ποιητή Η σιωπή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του Κ Καβάφη αποτελεί έκφραση της απόγνωσής του του δραματικού του τόνου ενώ παράλληλα δίνει αφορμή για στοχασμό και προβληματι‐σμό του αναγνώστη για θέματα διαχρονικά και καθολικά όπως η φθορά του χρόνου το εφήμερο της ανθρώπινης νιότης

Τέλος η επανάληψη του στίχου αυτού εξυπηρετεί τη μετάβαση από τη μια στροφή του ποιήματος στην άλλη και το σχήμα υπαλλαγής (laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσθέτει αισθητικό αποτέλεσμα Γ Η ποίηση για τον Καβάφη είναι ένα είδος παρηγοριάς που έχει τη δυνατότητα να κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά από τον Σ Τριβιζά

Το ποίημα laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγη‐νή∙ 595 μ Χraquo αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα επαλήθευσης της παραπά‐νω άποψης Αρχικά ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδε‐χτεί τα γηρατειά με απάθεια Υπερευαίσθητος μπροστά στη φθορά του χρόνου εκφράζει την υπαρξιακή αγωνία του Πληγώνεται και σπαράζει από το δέρμα του που ρυτιδώνεται χάνει το νεανικό του σφρίγος γίνεται πλαδαρό Η κινητική δραστηριότητά του μειώνεται οι ορμές και οι ερωτικές επιθυμίες κάμπτονται Πληγώνεται να βλέπει τις ρυτίδες του ενώ φοβάται το άσπρισμα των μαλλιών την εξασθένιση της όρασης που αποτελεί και το κυριότερο ποιητικό του εργαλείο Η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας χαρακτηρίζουν τον ήρωα που δεν έχει laquoεγκαρτέρησι καμιάraquo Προσπέφτει και προστρέχει στην Τέχνη για παρηγοριά και ίαση από τα ανυπόφερτα γηρατειά

Ο Κ Καβάφης λοιπόν βλέπει και την τέχνη ως ανακούφιση και κάθαρση σύμφωνα με την αριστοτελική θεωρία Η τέχνη μετουσιώνει την αποστροφή και τη φρίκη της ζωής μας όπως αυτό το ποίημα για τα γηρατειά σε αισθητικό καλλιτέχνημα προκαλώντας στον ποιητή την κάθαρση απέναντι στο ενοχλητικό του συναίσθημα Η Τέχνη του Κ Καβάφη είναι laquoδοκιμή νάρκης του άλγουςraquo δηλαδή απόπειρα κατευνα‐σμού καταπράυνσης του πόνου

Μάλιστα από πολύ νωρίς οι μελετητές του Κ Καβάφη επισήμαναν ότι όταν χρησιμοποιεί τη λέξη laquoΤέχνηraquo με κεφαλαίο laquoΤraquo εννοεί πάντα την ερωτική τέχνη τα ποιήματα με θέμα τον έρωτα Η καταφυγή του Κ Καβάφη στην τέχνη σχετίζεται με την ερωτική μνήμη Αυτό το νόημα έχει και το ρήμα laquoπροστρέχωraquo που σημαίνει ανατρέχω αφού ο ποιητής συντριμμένος από τη γήρανση του σώματος και την αναστολή των ερωτικών επιθυμιών καταφεύγει για παρηγοριά στις ερωτικές αναμνή‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

σεις του παρελθόντος που αποτελούν και τη δεξαμενή της ποίησής του στα ερωτικά ποιήματά του Αυτό αποδεικνύει πως η μνήμη αποτελεί τον τρόπο το μέσο να κατευνάσει τον πόνο που του προξενεί η επερχόμενη γήρανση Ο ποιητής ζητά από την τέχνη τη λύτρωση από τον πόνο της laquoφρικτής πληγήςraquo μέσα από τη φαντασία Άρα η μνημονική φαντασία στην εποχή του γήρατος και της φθοράς λειτουργεί ως αναπόληση ονειροπόληση των παλαιών ερωτικών στιγμών και ως η προσφιλέστερη πηγή της έμπνευσής του

Αυτό επιβεβαιώνεται και από το περιεχόμενο του ποιήματος ειδικά από το στίχο στον οποίο έχουμε αναφορά σε δύο έννοιες που προσωπο‐ποιεί και θεοποιεί ο ποιητής Τη Φαντασία και το Λόγο Η φαντασία είναι δημιουργική παράγει εσωτερικές εικόνες και τις μεταπλάθει Αποτελεί τη βασική προϋπόθεση της ωριμότητας στην καλλιτεχνική δημιουργία Παράλληλα είναι και μνημονική αφού οι εικόνες είναι πιστές αναπαρα‐στάσεις των αντικειμένων

Είναι λοιπόν κατανοητή η άποψη του μελετητή που υποστηρίζει ότι ο συγκεκριμένος ποιητής κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo Δ Θέμα του Καβαφικού ποιήματος είναι η προσφυγή του ποιητή στην τέχνη του προκειμένου να κατευνάσει τον πόνο του από τα γηρατειά που πλησιάζουν αλλά και η απελπισία του για την αδυναμία της ποίησης να παρηγορήσει τον πόνο του αυτό Θέμα αντίστοιχα του ποιήματος του Μίμνερμου είναι το γοργό πέρασμα της νιότης και ο ερχομός των άχαρων γηρατειών Ως προς το περιεχόμενο λοιπόν τα δύο αυτά ποιήματα έχουν περίπου κοινό θεματικό άξονα την επερχόμενη παρακμή και πτώση από την αδυσώπητη δύναμη του χρόνου και τα συναισθήματα που αυτή προκαλεί

Στο ποίημα του Καβάφη το θέμα αυτό προβάλλεται ποικιλοτρό‐πως Ο μακροσκελής τίτλος αρχικά δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αποστασιοποιηθεί από μια ατομική κατάσταση και να συλλάβει τον αιώνιο διαχρονικό χαρακτήρα του ποιήματος να προβληματιστεί και να ευαισθητοποιηθεί καθώς η γήρανση η φθορά η μοναξιά η απογοήτευση της κρίσιμης ηλικίας άφορα και τον ίδιο Η διαχρονικότητα του θέματος διαπερνά και το ποίημα του Μίμνερμου καθώς τα νιάτα που φεύγουν γρήγορα και το παράπονο για την παρακμή των γηρατειών είναι ένα θέμα που αγγίζει την ευαισθησία πολλών ποιητών Το καθολικό παράπο‐νο των γερόντων για τα νιάτα που έφυγαν τόσο γρήγορα όπως και η νοσταλγία για την εποχή της νεότητας που έχει περάσει εκφράζεται και

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

στη νεότερη και στην προγενέστερη λογοτεχνική παραγωγή όπως για παράδειγμα και στα δημοτικά τραγούδια

Το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης στον Καβάφη πέρα από τη διαχρονικότητα και την καθολικότητα που ενέχει προβάλλεται και μέσα από τα έντονα συναισθήματα του ποιητή Ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδεχτεί τα γηρατειά με απάθεια και πληγώνεται επειδή χάνει το νεανικό του σφρίγος Τα συναισθήματα που τον διακατέ‐χουν είναι η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας (laquoΔεν έχω εγκαρτέρησι καμιάraquo) Κάτι ανάλογο παρατηρούμε και στον Μίμνερμο αφού και σε αυτό το ποίημα έχουμε κλιμάκωση των συναισθημάτων Στην αρχή έκδηλη πίκρα για το εφήμερο της ζωής των ανθρώπων ύστερα βαθιά μελαγχολία για το γρήγορο και ανεπίστρεπτο πέρασμα της νεότητας και τέλος θλίψη για το κατάντημα του ανθρώπου κατά την περίοδο των γηρατειών Η νιότη με τον ψυχολογικό νόμο της αντίθεσης φέρνει στο μυαλό τα γεράματα και τις δυσάρεστες συνέπειές τους

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι ποιητές παρουσιάζουν το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης είναι τα διάφορα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούν Ο Καβάφης χρησιμοποιεί τη μεταφορά laquoφρικτό μαχαίριraquo που με την επανάληψή της σε δυο καίρια σημεία του ποιήματος αναδεικνύει εντονότερα τη δυσαρέσκεια που προκαλείται στον ποιητή από την επίθεση του χρόνου Το σχήμα υπαλλαγής εξάλλου laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo (αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προστίθεται για να φανεί και μορφικά ο πόνος του ανθρώπου που απειλείται από τον χρόνο Αλλά και η μεταφορά laquoνάρκης του άλγουςraquo εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό σε συνδυασμό με το υπερβατό (laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo)

Αντίστοιχα και ο Μίμνερμος χρησιμοποιεί διάφορα εκφραστικά μέσα για να προβάλει το ίδιο θέμα Οι άνθρωποι παρομοιάζονται με τα φύλλα των δέντρων η σύντομη περίοδος της εφηβείας παρομοιάζεται με τη λάμψη του ήλιου Οι Κήρες εμφανίζονται σαν δυο σκυθρωπές γυναίκες που ρυθμίζουν τα γεράματα και το θάνατο ndash τα δυο δεινά που χτυπούν όλους τους ανθρώπους η ηλικία της εφηβείας παρουσιάζεται σαν πρόσω‐πο που διαρκεί πολύ λίγο η ζωή του

Ο τόνος τέλος και των δύο ποιημάτων αποτελεί επίσης έναν τρόπο προβολής του εφήμερου της νεανικής ηλικίας αφού είναι και στα δυο ποιήματα νοσταλγικός και ευδιάκριτα απαισιόδοξος ενώ το ύφος σοβαρό και μελαγχολικό κάτι που προκύπτει από όλα όσα επισημάναμε

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Μανόλης Αναγνωστάκης Στον Νίκο Ε 1949

Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα

(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)

(Παρενθέσεις 1949)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά ποιητών Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης των ποιητών της γενιάς αυτής τα οποία απαντώνται και στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 Η δομή του ποιήματος έχει τέσσερις συγκεκριμένους αρμούς Να τους εντοπίσετε και να τους σχολιάσετε

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι laquoΟ χαρακτήρας της ποίησης του Ανα‐γνωστάκη είναι εξομολογητικός επεξεργάζεται μνήμες βιώματαraquo Επα‐ληθεύεται η παραπάνω άποψη από το ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquo(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)raquo Να σχολιάσετε τον παραπάνω στίχο και να αναφερθείτε στο λόγο για τον οποίο το ποίημα συγκαταλέγεται στα ποιήματα για την ποίηση

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25] Δ Το ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού εκφράζει την άποψη του ποιητή για το ρόλο της ποίησης Ποια είναι η αντίληψη αυτή και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται

Μιχάλης Κατσαρός Όταν

Όταν ακούω να μιλάν για τον καιρό όταν ακούω να μιλάνε για τον πόλεμο όταν ακούω σήμερα το Αιγαίο να γίνεται ποίηση να πλημμυρίζει τα σαλόνια όταν ακούω να υποψιάζονται τις ιδέες μου να τις ταχτοποιούν σε μια θυρίδα όταν ακούω σένα να μιλάς εγώ πάντα σωπαίνω Όταν ακούω κάποτε στα βέβαια αυτιά μου ήχους παράξενους ψίθυρους μακρινούς όταν ακούω σάλπιγγες και θούρια λόγους ατέλειωτους ύμνους και κρότους όταν ακούω να μιλούν για την ελευθερία για νόμους ευαγγέλια για μια ζωή με τάξη όταν ακούω να γελούν όταν ακούω πάλι να μιλούν εγώ πάντα σωπαίνω Μα κάποτε που η κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνή θrsquo ανοίξω το στόμα μου θα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτες στις ίδιες βρώμικες αυλές τα οπλοστάσια οι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Πάλι σας δίνω όραμα

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και μάλιστα στην καλούμενη κοινωνική ή πολιτική ή αντιστασιακή ποίηση Τα χαρα‐κτηριστικά της ποίησης της συγκεκριμένης γενιάς είναι ο συλλογικός χαρακτήρας αφού ταυτίζεται ο ποιητής με το λαό και εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στον εξωτερικό εχθρό ή την ανελεύθερη εξουσία τον αγωνιστικό και επαναστατικό τόνο στην ποίησή του τη συντροφικό‐τητα τη ρομαντική πίστη στο όραμα Οι αντιστασιακοί ποιητές προτιμούν το ρεαλιστικό αντίκρισμα της πραγματικότητας και προτάσσουν τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού

Επίσης χαρακτηριστικά των μεταπολεμικών ποιητών από άποψη κυρίως θεματικής αποτελούν το γεγονός ότι μειώνονται οι ηρωικοί τόνοι καταγράφεται η συμπόνια για το νεκρό αντίπαλο την πείνα τις εκτελέ‐σεις αλλά και αποχρωματίζονται κομματικά οι ήρωες Δηλώνεται ένα στοιχείο ndash έστω έμμεσο ndash αμφισβήτησης Αμφισβητείται η σκοπιμότητα της στρατευμένης τέχνης επιζητείται η αυτονομία της Τέχνης η ελεύθερη έκφραση και ο προβληματισμός πάνω σrsquo αυτήν χωρίς βέβαια να χάσει τον κοινωνικό της ρόλο Έτσι οι ποιητές αυτοί νιώθουν αδυναμία να παρακολουθήσουν με το έργο τους τις απαιτήσεις της εποχής βρίσκοντας μάλιστα μια γλώσσα που θα διασφάλιζε την επικοινωνία με το λαό χωρίς παράλληλα να υποβιβαστεί η αισθητική αξία του ποιητικού τους λόγου

Τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι εύκολο κανείς να διακρί‐νει και στο ποίημα του Αναγνωστάκη Αρχικά παρατηρούμε ότι ο ποιη‐τής ταυτίζεται με το λαό κι εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στην κατάπιεστική εξουσία του δυνάστη Αυτό είναι εμφανές από το όλο πνεύμα που διαπερνά το ποίημα Ο ποιητής με αφορμή ένα ατομικό βίωμα μέσα στις φοβερές φυλακές βαρυποινιτών του Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο) της Θεσσαλονίκης το 1949 αναφέρεται σε μια κατάσταση συλλογική που απασχολεί όλους σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου Η ζοφερή κατάσταση μάλιστα της εποχής του εμφυλίου αποτυπώνεται στο ποίημα με τις εικόνες των φίλων που φεύγουν και χάνονται τις μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους το κλάμα του παιδιού στην ερημιά τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός τις τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγο‐στεύει τα ξημερώματα εμπειρίες και βιώματα εφιαλτικά που ανάγονται σε συλλογικό επίπεδο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Άλλο στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό της πρώτης μεταπο‐

λεμικής γενιάς και απαντάται στο ποίημα του Αναγνωστάκη είναι η έντονη συντροφικότητα που προβάλλεται Ας μην παραβλέπουμε αρχικά τον τίτλο του ποιήματος Ο τίτλος προσδιορίζει τον αποδέκτη του ποιητικού μηνύματος και το χρόνο Πρέπει να σημειωθεί ότι ο laquoΝίκος Ε raquo είναι ο συναγωνιστής του ποιητή Νίκος Ευστρατιάδης Σε προφορική δήλωσή του ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέφερε ότι το ποίημα αφιερώ‐νεται στον πολιτικό του σύντροφο Νίκο Ευστρατιάδη Συνεπώς ο τίτλος είναι αφιέρωση προς ένα σύντροφο Αλλά και αναφορές στο ποίημα όπως laquoΦίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέραraquo κάνουν έκδηλο το πνεύμα συντροφικότητας

Τέλος άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος που αποδει‐κνύει την ένταξη του Αναγνωστάκη στην πρώτη μεταπολεμική γενιά είναι η ρομαντική πίστη στο όραμα στο χρέος του ποιητή Το στοιχείο αυτό γίνεται έντονο προς το τέλος του ποιήματος με τον παρένθετο στίχο ndash ρητορικό ερώτημα που εκφράζει το παραπάνω χρέος Στον καταληκτικό αυτό στίχο ο Αναγνωστάκης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβίασης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέ‐ωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Β1 Τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά αποτελούν τους δομικούς αρμούς του ποιήματος

Ειδικότερα με την αναφορά laquoΦίλοιraquo ο ποιητής αποδεικνύεται laquoφι‐λέταιροςraquo Προτάσσει την εικόνα και το αντίστοιχο θέμα της απώλειας των φίλων και των συντρόφων οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν στον πόλεμο είτε εκτελέστηκαν κατά τον εμφύλιο Οι μορφές των φίλων μένουν χα‐ραγμένες στη μνήμη του ποιητή αφού μοιράστηκε μαζί τους κοινές ιδέες και κοινούς αγώνες για την ελευθερία της χώρας και την εδραίωση της δημοκρατίας

Μετά την αναφορά στους νεκρούς ο ποιητής αναφέρεται στους ζωντανούς με τις laquoΦωνέςraquo Μακρινές φωνές ακούονται τη νύχτα φωνές που η αγωνία της ατέλειωτης νύχτας τους δίνει συγκεκριμένη μορφή Δύο οπτικοακουστικές εικόνες δίνουν το στίγμα της ζοφερής πραγματικότη‐τας Από τη μια πλευρά μια απελπισμένη μάνα τριγυρνά στους έρημους δρόμους φωνάζοντας απεγνωσμένα (αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της) κι από την άλλη ένα εγκαταλελειμμένο παιδί κλαίει χωρίς απάντηση καθώς κανείς δε βρίσκεται να το παρηγορήσει και να το προστατέψει

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

απλότητα και την αθωότητά της βοηθάει τον άνθρωπο να πλησιάσει πιο κοντά στο Θεό Ο στενός δεσμός σχεδόν η ταύτιση του βοσκού με τη φύση και η αγάπη του γιrsquo αυτή φαίνεται καθαρά και παρακάτω στη φράση laquoεφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δυο τούτους ανέμουςraquo αλλά και σε άλλα χωρία του αποσπάσματος

Όμως πέρα από το δεσμό με τη φύση υπάρχει κάτι πιο σημαντικό που τονίζεται σε πολλά σημεία της αφήγησης η κυριαρχία που αισθάνε‐ται ο ίδιος πάνω στη φύση ιδιαίτερα στην περιοχή της laquoδικαιοδοσίαςraquo του και η απόλυτη ελευθερία που νιώθει μέσα σrsquo αυτό το περιβάλλον laquoτο κατάμερόν εκείνο ήτον ιδικόν μου όλα εκείνα ήσαν ιδικά μου η άμπελος ήτον κτήμα ιδικόν μουraquo

Η σχέση λοιπόν του αφηγητή με τη φύση είναι άρρηκτη είναι σχέση ταυτότητας Χαρακτηριστικά παρατηρεί ο Ελύτης ότι ο τρόπος που παρατηρεί ο Παπαδιαμάντης τη φύση συνιστά ένα είδος θρησκείας Ο έξω κόσμος του Παπαδιαμάντη παρουσιάζεται συμβολοποιημένος και αποκτά βάθος η ύλη από τη μια πλευρά και το μυστήριό της από την άλλη Η φύση του πλούσια και ζωντανή αποτελεί την προβολή του εσωτερικού του κόσμου πάνω στη φύση ή καθρέφτισμα του φυσικού του κόσμου μέσα του Για τον Παπαδιαμάντη ακέραιος είναι μόνο ο φυσικός κόσμος όπως εκείνος τον έζησε στα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στη Σκιάθο Έμεινε ακέραιος γιατί ακέραιος ήταν τότε και ο κόσμος ο δικός του

Πιο συγκεκριμένα το φυσικό στοιχείο παραμένει ακέραιο και αναλλοίωτο επειδή είναι δημιούργημα του Θεού που δεν υφίσταται καμιά φθορά από τον πειρασμό Ο Παπαδιαμάντης λοιπόν ξαναβρίσκει στη φύση στον αναλλοίωτο αυτό κόσμο ότι έχει αλλοιωθεί μέσα του Συνδυάζει και συμφιλιώνει το χριστιανικό με το παγανιστικό στοιχείο Μάλιστα ο Κυριάκος Πλησής παρατηρεί ότι η σχέση του Παπαδιαμάντη με τη φύση δεν είναι μονάχα αισθητική αλλά κυρίως ηθική Θεωρείται όπως έχει ήδη επισημανθεί ο συγγραφέας του ανοιχτού χώρου Τοποθετεί τα δρώμενα στον ανοιχτό χώρο τη φύση Φύση και άνθρωπος αλληλεξαρ‐τώνται και αλληλοεπηρεάζονται Η φύση είναι εκείνη που καθορίζει τα δρώμενα αλλά και τα δρώμενα επενεργούν στο ήθος της φύσης Έτσι ο άνθρωπος δεν μπορεί να ξεκόψει από τη φύση χωρίς σοβαρές συνέπειες Αν ξεκόψει το αντίτιμο είναι η φθορά του και η αλλοτρίωση Ο άνθρωπος όσο μένει laquoφυσικόςraquo όσο βρίσκεται σε συνεχή διάλογο και σχέση με τη φύση είναι αθώος Αν χαθεί η αθωότητα αυτή χάνεται και η επικοινωνία του με το Θεό Η φύση λοιπόν έχει άμεση σχέση και με το θρησκευτικό στοιχείο εκπροσωπεί τον κόσμο του πνεύματος και της αθωότητας τον κόσμο του εξαγνισμού

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Και τα δυο αποσπάσματα από το διηγήματα του Παπαδιαμάντη μεταξύ άλλων παρουσιάζουν τον τρόπο που κινούνται και δρουν πρόσωπα ήρωες που συνυπάρχουν με τους πρωταγωνιστές των διηγημά‐των αυτών

Όσον αφορά το laquorsquoΌνειρο στο κύμαraquo δευτερεύοντα πρόσωπα που συναντάμε είναι ο γεωργός που οργώνει το χωράφι του (laquoτου γεωργού μόνον τον κόπο μουraquo η laquoπτωχή χήραraquo οι μισθωτοί της δημαρχίας οι αγροφύλακες οι καλόγηροι της μονής του Ευαγγελισμού ο κυρ Μόσχος) Αντίστοιχα στο laquoΑγνάντεμαraquo έχουμε πάλι την παρουσίαση κάποιων προσώπων όπως ο laquoγέρων ιερεύςraquo οι βοσκοί τα παιδιά τους οι γυναίκες των ναυτικών και οι κόρες τους ωραίες κοπέλες με laquoυποκάμισα κόκκινα μεταξωτάraquo

Συγκρίνοντας τα δυο αυτά αποσπάσματα εντοπίζουμε κοινά στοιχεία ως προς τον τρόπο που παρουσιάζονται οι ήρωες αυτοί Όλα τα πρόσωπα και τα γεγονότα προέρχονται από την αντικειμενική πραγματι‐κότητα καθώς αυτή έχει περάσει στην ανάμνηση Ο ώριμος αφηγητής στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo αναπολεί το ευτυχισμένο παρελθόν στη φύση το οποίο αποτελείται από το φυσικό περιβάλλον και τα πρόσωπα που κινούνται σε αυτό Ο αφηγητής στο laquoΑγνάντεμαraquo από απόσταση πάλι παρουσιάζει τους ήρωες που κινούνται στο ίδιο με αυτόν περιβάλλον

Ο φτωχός γεωργός η χήρα οι καλόγεροι της Μονής στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo αλλά και ο παπάς οι βοσκοί οι κοπέλες στο laquoΑγνάντεμαraquo που κατευθύνονται στην εκκλησία της περιοχής είναι άνθρωποι που ζουν και κινούνται σε ένα άκρως ρεαλιστικό πραγματικό περιβάλλον κοντά στα πρωταγωνιστικά πρόσωπα και προέρχονται από το χώρο των αναμνήσε‐ων του αφηγητή Αυτό αποτελεί άλλο ένα κοινό στοιχείο του τρόπου που ο συγγραφέας παρουσιάζει τους ήρωές του Κατά κύριο λόγο τον κόσμο των διηγημάτων του Παπαδιαμάντη τον αποτελούν οι απλοϊκοί άνθρω‐ποι οι αγνοημένοι οι φτωχοί Αυτοί κινούνται είτε στη Σκιαθίτικη κοινω‐νία είτε στην Αθηναϊκή συνοικία Στην προκειμένη περίπτωση κινούνται στην επαρχιακή κοινωνία του νησιού

Αποτελούν κατά κάποιο τρόπο επίσης οι ήρωες στον Παπαδιαμά‐ντη σύμβολα αποκτούν μια καθολικότητα Παραδοσιακοί τύποι από την ελληνική πραγματικότητα κυριαρχούν στα έργα του Έχουμε έτσι τον παπά το ναυτικό την κόρη τον απλό χωρικό πρόσωπα που απαντώνται και στα δύο αποσπάσματα και είναι απλοί λαϊκοί τύποι ανθρώπων που κινούνται στην επαρχιακή κοινωνία της Σκιάθου

Παρά ταύτα μέσα στην αντικειμενικότητα τούτη περνά η προσωπι‐κή αίσθηση και συγκίνηση του συγγραφέα Αυτό μπορούμε να το διαπι‐στώσουμε και στα δύο αποσπάσματα καθώς μέσα από την παρουσίαση των ανθρώπων αυτών προβάλλονται σκέψεις συναισθήματα του ίδιου

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του συγγραφέα ή του αφηγητή όπως για παράδειγμα η αγανάκτησή του κι η οργή του για τους αγροφύλακες στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo ή ο θαυμασμός του για τις όμορφες κοπέλες στο laquoΑγνάντεμαraquo Υπάρχει κατά βάθος μέσα στο αντικείμενο η έκφραση του υποκειμένου η διάχυση της ατομικής του ψυχής όπως χαρακτηριστικά παρατηρούν μελετητές όπως ο Γ Θεμελής Τα πρόσωπα ενώ έχουν δική τους ρεαλιστικά δοσμένη υπόσταση και ανεξαρτησία είναι συνάμα και κατά κάποιο τρόπο laquoσύμβολαraquo του υποκειμένου Υπάρχει μια βαθύτερη σύμπτωση ή συμφω‐νία ανάμεσα στο συγγραφέα και στα πλάσματά του Έχουν τις ιδέες του τις αντιλήψεις του τη νοοτροπία του το πάθος του την πίστη τη μελαγ‐χολία την αδράνεια όλο τον ιδιότυπο ψυχικό πλούτο του σαν να είναι άλλες τόσες περιπτώσεις αποχρώσεων του προσώπου του

Μια άλλη σημαντική παρατήρηση σχετικά με τον τρόπο παρουσία‐σης των ηρώων του Παπαδιαμάντη αποτελεί το γεγονός ότι δίνεται προ‐τεραιότητα στη γυναικεία παρουσία Στο έργο του κυριαρχεί η μορφή της γυναίκας Ο τύπος του κοριτσιού από τη μια ο τύπος της γριάς από την άλλη Και στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo έχουμε τη φτωχή χήρα από τη μια τη νέα Μοσχούλα από την άλλη αλλά και στο laquoΑγνάντεμαraquo η γυναικεία φιγούρα είναι έντονη στους δευτερεύοντες αυτούς χαρακτήρες Ο τύπος της κόρης της νέας αντιπροσωπεύει την υποταγή και εγκαρτέρηση στοιχεία καθαρά χριστιανικά Οι κοπέλες οι γυναίκες οι αδελφές των ναυτικών οι κόρες τους απευθύνονται στην Παναγία για βοήθεια και κατευόδωση των ναυτικών που έχουν στην οικογένειά τους Οι άντρες από την άλλη πλευρά δεν είναι πολλοί στα έργα του ως κυρίαρχοι τύποι δεν εμβαθύνει ο Παπαδιαμάντης σε αυτούς Οι κυριότεροι τύποι ανδρών είναι ο βοσκός ο ναυτικός ο κληρικός ο γέροντας πρόσωπα που απαντώ‐νται και στα δύο αποσπάσματα

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Κωνσταντίνος Καβάφης Μελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή∙ 595 μ Χ

Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως που κάπως ξέρεις από φάρμακα νάρκης του άλγους δοκιμές εν Φαντασία και Λόγω

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι mdash Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως που κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγή

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Κωνσταντίνος Καβάφης ανήκει λογοτεχνικά στη γενιά του 1880 στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή ωστόσο ακολουθεί διαφορετικό δρόμο στην ποίηση κάτι που τον τοποθετεί στο μεταίχμιο μεταξύ παραδοσιακής και νεότερης ποίησης ενώ έχει χαρακτηριστεί laquoγενάρχης της σύγχρονης ποίησηςraquo Από ποια στοιχεία του ποιήματος επιβεβαιώνεται αυτό [ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 α Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Τι εξυπηρετεί η εναλλαγή αυτή από άποψη περιεχομένου β Να χαρακτηρίσετε τη γλώσσα και το ύφος του ποιητή αναφερόμενοι σε συγκεκριμένα στοιχεία του ποιήματος [ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Β2 laquoΕίναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo Να σχολιάσετε το στίχο από άποψη δομής και περιεχομένου [ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Γ Έχει επισημανθεί για τον Καβάφη ότι laquoη ποίηση είναι γιrsquo αυτόν μια υψηλή παρηγοριά που κατευνάζει το άλγος της φθοράς με τη μνημονική αναδρομήraquo (Σωτήρης Τριβιζάς laquoΜελαγχολία του Ιάσωνα Κλεάνδρουraquo Τομές αρ 77 ndash 78 Οκτ ndash Νοέμ 1981 σ 48 ndash 49) Να εξετάσετε κατά πόσο επαληθεύεται η άποψη αυτή στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Δ Στηριζόμενοι από τη μια στο ποίημα του Καβάφη κι από την άλλη στο ποίημα του Μίμνερμου που ακολουθεί να σχολιάσετε πώς παρουσιάζεται στους δύο ποιητές το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Τα νιάτα φεύγουν γρήγορα Κι εμείς όπως τα φύλλα που γεννάει η πολυανθισμένη εποχή της άνοιξης όταν ευθύς με τις ακτίνες του ήλιου αυξάνουν όμοιοι με αυτά για ελάχιστο χρόνο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

απrsquo τα λουλούδια της νιότης ευχαρίστηση νιώθουμε χωρίς να γνωρίσουμε απrsquo τους θεούς ούτε κακό ούτε καλό Αλλά οι Μοίρες έχουν σταθεί δίπλα μας μαύρες η μια κρατώντας το τέλος των πονεμένων γηρατειών και η άλλη του θανάτου Λίγο χρόνο διαρκεί της νιότης ο καρπός όσο διασκορπίζεται στη γη ο ήλιος Μα όταν πια προσπεράσει κι αυτό το όριο της ηλικίας καλύτερο είναι να πεθάνει κανείς αμέσως παρά να ζήσει˙ γιατί πολλά κακά μες στην ψυχή γεννιούνται˙ άλλοτε το σπίτι ταλαιπωρείται απrsquo τα βάσανα και της φτώχειας τrsquo αποτελέσματα είναι οδυνηρά κι άλλος πάλι στερείται από παιδιά και αυτά πάρα πολύ ποθώντας οδεύει κάτω απrsquo τη γη στον Άδη˙ Άλλος αρρώστια έχει που του φθείρει τη ζωή και κανείς δεν υπάρχει απrsquo τους ανθρώπους που πολλές συμφορές να μην του δίνει ο Δίας

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Καβάφης λογοτεχνικά ανήκει στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή και κυρίως στη laquoγενιά του 1880raquo όπου δεσπόζει η μορφή τού Κ Παλαμά Ωστόσο παρά την ηγετική φυσιογνωμία του Κ Παλαμά κανείς δεν απομακρύν‐θηκε περισσότερο από τη laquoβαριά σκιάraquo του όσο ο Καβάφης Εγκατεστημέ‐νος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση απορρίπτοντας τα καθιερωμένα

Πιο συγκεκριμένα ο Κ Καβάφης απέδωσε με ρεαλισμό το νεότερο άνθρωπο που χαρακτηρίζεται από το αίσθημα της ανίας την αντιηρωική στάση στα εθνικά καλέσματα και κυρίως από το αίσθημα της τραγικής μοναξιάς Αυτό γίνεται έκδηλο από το ποίημα που εξετάζουμε αν αναλογιστούμε ότι αναφέρεται στο πέρασμα της νιότης στην καταφυγή στην ποίηση για παρηγοριά από τη θλίψη και τη μοναξιά που επέρχεται με τα γεράματα

Αλλά και από μορφολογική άποψη το ποίημα είναι χαλαρό κι όχι αυστηρό όσον αφορά το μέτρο και τη φόρμα Παράλληλα ο Καβάφης ως νεωτεριστής στρέφεται προς την πεζολογία κάτι που αποδεικνύεται και από το συγκεκριμένο ποίημα Ο στίχος σε κάποια σημεία αποκτά πεζολογικό ύφος όπως laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακα τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη πού κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγήraquo

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Παράλληλα ένα άλλο χαρακτηριστικό του ποιητή που τον καθιστά laquoγενάρχη της σύγχρονης ποίησηςraquo είναι ότι καταφέρνει και καταλύει τις χρονικές συμβάσεις Ειδικά ο τίτλος του ποιήματος με την εκτενή του έκταση αφενός με την αναφορά σε κάποιο δήθεν υπαρκτό πρόσωπο που είναι ποιητής κι αφετέρου με τον τυχαίο χρονικό προσδιορισμό καταργεί κάθε χρονική σύμβαση Ο αναγνώστης έτσι εκλαμβάνει το ποίημα ως ένα έργο του οποίου το θέμα είναι διαχρονικό και καθολικό Η ατομική μοίρα των προσώπων (ιστορικά ndash ψευδοϊστορικά) έχει διαχρονικές προεκτάσεις

Επιπλέον ο Καβάφης χρησιμοποιεί την ειρωνεία κάτι που παρατη‐ρείται και στο δοθέν ποίημα όπου η ειρωνεία του καταντά αυτοσαρ‐κασμός αφού ταυτίζεται με τον ψευδοϊστορικό ποιητή του και αν δεν αναποδογυρίζει πλήρως το νόημα του ποιήματος μετριάζει αρκετά την επιθυμητή λύτρωση Οι λέξεις laquoκάπωςraquo laquoδοκιμέςraquo laquoγια λίγοraquo και η διπλή σημασία της λέξης laquoΛόγοςraquo οδηγούν αργά αλλά βασανιστικά το ποίημα στη σφαίρα της απαισιοδοξίας Επίσης δημιουργείται έντεχνα και ένα κλίμα ασφυξίας και αδιεξόδου που συνάδει με γενικότερα χαρακτηρι‐στικά της σύγχρονης ποίησης όπως επισημάναμε ήδη

Εγκατεστημένος λοιπόν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου αυτός ο ιδιότυπος ποιητής ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση και εγκαινιάζει τη νεότερη ποίηση στοιχείο που τον κατέστησε laquoγενάρχηraquo της όπως παρατήρησαν μελετητές του Β1 α) Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Αρχικά το αrsquo ενικό πρόσωπο (laquoμουraquo laquoδεν έχωraquo ) φορτίζει το ποίημα σε δραματικότητα και αισθητική συγκίνηση Μελετητές έχουν παρατηρήσει ότι η αφήγηση γίνεται laquoεκ των έσωraquo και εστιάζεται στο προσωπικό δράμα με τη χρήση του πρώτου ενικού προσώπου Δεν κρατά καμία αισθητική απόσταση και αντικειμενικότητα οδηγώντας στο συναισθηματισμό και στην προσωπική στην οδυνηρή εξομολόγηση μιας ατομικής δραματικής κρίσης

Από την άλλη πλευρά έχουμε και δεύτερο ενικό πρόσωπο (laquoσεraquo laquoξέρειςraquo) που διαπλέκεται με το πρώτο πρόσωπο Το δεύτερο πρόσωπο (laquoεις σε hellip Τέχνη της Ποιήσεωςraquo) δημιουργείται για να φτάσει ο ποιητής στην ιδιότυπή του υποβολή Η σύζευξη πρώτου και δεύτερου προσώπου τέλος δημιουργεί μια ισορροπία μεταξύ της διανοητικότητας και της τρυφερής συγκίνησης Έτσι το ποίημα αποφεύγει την παγίδα του ρηχού συναισθηματισμού και της φτηνής αισθηματολογίας όπως χαρακτηρι‐στικά έχει παρατηρήσει και ο Π Μπήαν Επιπλέον φορτίζεται η επικοι‐νωνία του ποιητή με την Τέχνη του μέσα από ένα φανταστικό διάλογο που στην ουσία είναι εσωτερικός μονόλογος Παράλληλα προσδίδεται στην επικοινωνία αυτή θεατρικότητα Η ποίηση του Κ Καβάφη γίνεται

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

laquoπροσωποποιητικήraquo δηλαδή οι έννοιες φορούν προσωπεία γίνονται ήρω‐ες του οράματος Το ποίημα κερδίζει σε ζωντάνια αμεσότητα και δραματι‐κότητα β) Η γλώσσα του Κ Καβάφη είναι ένα αδιάλυτο κράμα δημοτικής και καθαρεύουσας Θεωρείται ότι χρησιμοποιεί μια ιδιότυπη Αλεξανδρινή δημοτική με λόγιους και πολίτικους τύπους Πολλές φορές συναντάμε λέξεις καθημερινές αντιποιητικές έτσι ώστε ο τόνος να είναι πεζολογι‐κός Αυτό μπορούμε να το παρατηρήσουμε και στο ποίημα (laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου laquoποιητού εν Κομμαγηνή∙raquo) αφού οι τύποι που κυρι‐αρχούν στον τίτλο ανήκουν στη λόγια γλώσσα Επίσης laquoτα φάρμακαraquo laquoμαχαίριraquo είναι λέξεις καθημερινές αντιποιητικές που προσδίδουν πεζο‐λογικό τόνο

Όσον αφορά το ύφος του ποιητή παρατηρούμε ότι είναι διαυγές σαφές με ακρίβεια στη διατύπωση Τα νοήματα προκύπτουν ξεκάθαρα ενώ τα εκφραστικά μέσα (προσωποποιήσεις laquoΤέχνη της Ποιήσεωςraquo laquoΦαντασίαraquo laquoΛόγωraquo μεταφορές laquoφρικτό μαχαίριraquo laquoνάρκης του άλγουςraquo υπερβατό laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo σχήμα υπαλλαγής laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσδίδουν ζωντάνια κι αμεσότητα Παράλληλα παρατηρούμε μια λεπτή ειρωνεία όπως στο στίχο laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακαraquo που τονίζει τον απαισιόδοξο τόνο του την υπαρξιακή αγωνία του Β2 Ο στίχος αυτός φέρει το θεματικό βάρος του ποιήματος ενώ συγχρόνως δομικά έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Αρχικά ο ποιητής επισημαίνει ότι η φθορά που επέρχεται με το χρόνο είναι πληγή από φριχτό μαχαίρι Ο πόνος δηλαδή που συνεπάγονται τα γεράματα παρομοιάζονται με την πληγή που προκαλεί ένα μαχαίρι Η πληγή είναι φριχτή γιατί είναι από τη μια πλευρά εξωτερική Έχουμε αναφορά στις σωματικές αλλαγές όπως στις ρυτίδες και τη σωματική φθορά Από την άλλη πλευρά η πληγή θεωρεί‐ται και εσωτερική καθώς έχουμε αναφορά σε ψυχολογικές διεργασίες που φέρνουν οι σωματικές αλλαγές όπως η αγωνία η ανασφάλεια η μελαγχολία

Δομικά ο στίχος αυτός έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Επανα‐λαμβάνεται σε δύο καίρια σημεία του ποιήματος κι επιτείνει νοηματικά την έμφαση που δίνεται στον πόνο του ποιητή για την επερχόμενη φθορά του χρόνου Η επανάληψη του δεύτερου στίχου τη δεύτερη φορά έχει μια ιδιαίτερη διαφορά την παύλα (‐) Ο Σεφέρης πρόσεξε πρώτος την τάση αυτή του ποιητή ενώ μίλησε και για laquoσπασμένη στιχουργική του Καβάφηraquo για στίχους δηλαδή οι οποίοι είναι γεμάτοι από συγκοπές ή εγκοπές που προσδίδουν ένα είδος σιωπής στο ρυθμό του ποιητή Η σιωπή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του Κ Καβάφη αποτελεί έκφραση της απόγνωσής του του δραματικού του τόνου ενώ παράλληλα δίνει αφορμή για στοχασμό και προβληματι‐σμό του αναγνώστη για θέματα διαχρονικά και καθολικά όπως η φθορά του χρόνου το εφήμερο της ανθρώπινης νιότης

Τέλος η επανάληψη του στίχου αυτού εξυπηρετεί τη μετάβαση από τη μια στροφή του ποιήματος στην άλλη και το σχήμα υπαλλαγής (laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσθέτει αισθητικό αποτέλεσμα Γ Η ποίηση για τον Καβάφη είναι ένα είδος παρηγοριάς που έχει τη δυνατότητα να κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά από τον Σ Τριβιζά

Το ποίημα laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγη‐νή∙ 595 μ Χraquo αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα επαλήθευσης της παραπά‐νω άποψης Αρχικά ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδε‐χτεί τα γηρατειά με απάθεια Υπερευαίσθητος μπροστά στη φθορά του χρόνου εκφράζει την υπαρξιακή αγωνία του Πληγώνεται και σπαράζει από το δέρμα του που ρυτιδώνεται χάνει το νεανικό του σφρίγος γίνεται πλαδαρό Η κινητική δραστηριότητά του μειώνεται οι ορμές και οι ερωτικές επιθυμίες κάμπτονται Πληγώνεται να βλέπει τις ρυτίδες του ενώ φοβάται το άσπρισμα των μαλλιών την εξασθένιση της όρασης που αποτελεί και το κυριότερο ποιητικό του εργαλείο Η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας χαρακτηρίζουν τον ήρωα που δεν έχει laquoεγκαρτέρησι καμιάraquo Προσπέφτει και προστρέχει στην Τέχνη για παρηγοριά και ίαση από τα ανυπόφερτα γηρατειά

Ο Κ Καβάφης λοιπόν βλέπει και την τέχνη ως ανακούφιση και κάθαρση σύμφωνα με την αριστοτελική θεωρία Η τέχνη μετουσιώνει την αποστροφή και τη φρίκη της ζωής μας όπως αυτό το ποίημα για τα γηρατειά σε αισθητικό καλλιτέχνημα προκαλώντας στον ποιητή την κάθαρση απέναντι στο ενοχλητικό του συναίσθημα Η Τέχνη του Κ Καβάφη είναι laquoδοκιμή νάρκης του άλγουςraquo δηλαδή απόπειρα κατευνα‐σμού καταπράυνσης του πόνου

Μάλιστα από πολύ νωρίς οι μελετητές του Κ Καβάφη επισήμαναν ότι όταν χρησιμοποιεί τη λέξη laquoΤέχνηraquo με κεφαλαίο laquoΤraquo εννοεί πάντα την ερωτική τέχνη τα ποιήματα με θέμα τον έρωτα Η καταφυγή του Κ Καβάφη στην τέχνη σχετίζεται με την ερωτική μνήμη Αυτό το νόημα έχει και το ρήμα laquoπροστρέχωraquo που σημαίνει ανατρέχω αφού ο ποιητής συντριμμένος από τη γήρανση του σώματος και την αναστολή των ερωτικών επιθυμιών καταφεύγει για παρηγοριά στις ερωτικές αναμνή‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

σεις του παρελθόντος που αποτελούν και τη δεξαμενή της ποίησής του στα ερωτικά ποιήματά του Αυτό αποδεικνύει πως η μνήμη αποτελεί τον τρόπο το μέσο να κατευνάσει τον πόνο που του προξενεί η επερχόμενη γήρανση Ο ποιητής ζητά από την τέχνη τη λύτρωση από τον πόνο της laquoφρικτής πληγήςraquo μέσα από τη φαντασία Άρα η μνημονική φαντασία στην εποχή του γήρατος και της φθοράς λειτουργεί ως αναπόληση ονειροπόληση των παλαιών ερωτικών στιγμών και ως η προσφιλέστερη πηγή της έμπνευσής του

Αυτό επιβεβαιώνεται και από το περιεχόμενο του ποιήματος ειδικά από το στίχο στον οποίο έχουμε αναφορά σε δύο έννοιες που προσωπο‐ποιεί και θεοποιεί ο ποιητής Τη Φαντασία και το Λόγο Η φαντασία είναι δημιουργική παράγει εσωτερικές εικόνες και τις μεταπλάθει Αποτελεί τη βασική προϋπόθεση της ωριμότητας στην καλλιτεχνική δημιουργία Παράλληλα είναι και μνημονική αφού οι εικόνες είναι πιστές αναπαρα‐στάσεις των αντικειμένων

Είναι λοιπόν κατανοητή η άποψη του μελετητή που υποστηρίζει ότι ο συγκεκριμένος ποιητής κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo Δ Θέμα του Καβαφικού ποιήματος είναι η προσφυγή του ποιητή στην τέχνη του προκειμένου να κατευνάσει τον πόνο του από τα γηρατειά που πλησιάζουν αλλά και η απελπισία του για την αδυναμία της ποίησης να παρηγορήσει τον πόνο του αυτό Θέμα αντίστοιχα του ποιήματος του Μίμνερμου είναι το γοργό πέρασμα της νιότης και ο ερχομός των άχαρων γηρατειών Ως προς το περιεχόμενο λοιπόν τα δύο αυτά ποιήματα έχουν περίπου κοινό θεματικό άξονα την επερχόμενη παρακμή και πτώση από την αδυσώπητη δύναμη του χρόνου και τα συναισθήματα που αυτή προκαλεί

Στο ποίημα του Καβάφη το θέμα αυτό προβάλλεται ποικιλοτρό‐πως Ο μακροσκελής τίτλος αρχικά δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αποστασιοποιηθεί από μια ατομική κατάσταση και να συλλάβει τον αιώνιο διαχρονικό χαρακτήρα του ποιήματος να προβληματιστεί και να ευαισθητοποιηθεί καθώς η γήρανση η φθορά η μοναξιά η απογοήτευση της κρίσιμης ηλικίας άφορα και τον ίδιο Η διαχρονικότητα του θέματος διαπερνά και το ποίημα του Μίμνερμου καθώς τα νιάτα που φεύγουν γρήγορα και το παράπονο για την παρακμή των γηρατειών είναι ένα θέμα που αγγίζει την ευαισθησία πολλών ποιητών Το καθολικό παράπο‐νο των γερόντων για τα νιάτα που έφυγαν τόσο γρήγορα όπως και η νοσταλγία για την εποχή της νεότητας που έχει περάσει εκφράζεται και

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

στη νεότερη και στην προγενέστερη λογοτεχνική παραγωγή όπως για παράδειγμα και στα δημοτικά τραγούδια

Το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης στον Καβάφη πέρα από τη διαχρονικότητα και την καθολικότητα που ενέχει προβάλλεται και μέσα από τα έντονα συναισθήματα του ποιητή Ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδεχτεί τα γηρατειά με απάθεια και πληγώνεται επειδή χάνει το νεανικό του σφρίγος Τα συναισθήματα που τον διακατέ‐χουν είναι η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας (laquoΔεν έχω εγκαρτέρησι καμιάraquo) Κάτι ανάλογο παρατηρούμε και στον Μίμνερμο αφού και σε αυτό το ποίημα έχουμε κλιμάκωση των συναισθημάτων Στην αρχή έκδηλη πίκρα για το εφήμερο της ζωής των ανθρώπων ύστερα βαθιά μελαγχολία για το γρήγορο και ανεπίστρεπτο πέρασμα της νεότητας και τέλος θλίψη για το κατάντημα του ανθρώπου κατά την περίοδο των γηρατειών Η νιότη με τον ψυχολογικό νόμο της αντίθεσης φέρνει στο μυαλό τα γεράματα και τις δυσάρεστες συνέπειές τους

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι ποιητές παρουσιάζουν το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης είναι τα διάφορα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούν Ο Καβάφης χρησιμοποιεί τη μεταφορά laquoφρικτό μαχαίριraquo που με την επανάληψή της σε δυο καίρια σημεία του ποιήματος αναδεικνύει εντονότερα τη δυσαρέσκεια που προκαλείται στον ποιητή από την επίθεση του χρόνου Το σχήμα υπαλλαγής εξάλλου laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo (αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προστίθεται για να φανεί και μορφικά ο πόνος του ανθρώπου που απειλείται από τον χρόνο Αλλά και η μεταφορά laquoνάρκης του άλγουςraquo εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό σε συνδυασμό με το υπερβατό (laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo)

Αντίστοιχα και ο Μίμνερμος χρησιμοποιεί διάφορα εκφραστικά μέσα για να προβάλει το ίδιο θέμα Οι άνθρωποι παρομοιάζονται με τα φύλλα των δέντρων η σύντομη περίοδος της εφηβείας παρομοιάζεται με τη λάμψη του ήλιου Οι Κήρες εμφανίζονται σαν δυο σκυθρωπές γυναίκες που ρυθμίζουν τα γεράματα και το θάνατο ndash τα δυο δεινά που χτυπούν όλους τους ανθρώπους η ηλικία της εφηβείας παρουσιάζεται σαν πρόσω‐πο που διαρκεί πολύ λίγο η ζωή του

Ο τόνος τέλος και των δύο ποιημάτων αποτελεί επίσης έναν τρόπο προβολής του εφήμερου της νεανικής ηλικίας αφού είναι και στα δυο ποιήματα νοσταλγικός και ευδιάκριτα απαισιόδοξος ενώ το ύφος σοβαρό και μελαγχολικό κάτι που προκύπτει από όλα όσα επισημάναμε

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Μανόλης Αναγνωστάκης Στον Νίκο Ε 1949

Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα

(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)

(Παρενθέσεις 1949)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά ποιητών Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης των ποιητών της γενιάς αυτής τα οποία απαντώνται και στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 Η δομή του ποιήματος έχει τέσσερις συγκεκριμένους αρμούς Να τους εντοπίσετε και να τους σχολιάσετε

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι laquoΟ χαρακτήρας της ποίησης του Ανα‐γνωστάκη είναι εξομολογητικός επεξεργάζεται μνήμες βιώματαraquo Επα‐ληθεύεται η παραπάνω άποψη από το ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquo(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)raquo Να σχολιάσετε τον παραπάνω στίχο και να αναφερθείτε στο λόγο για τον οποίο το ποίημα συγκαταλέγεται στα ποιήματα για την ποίηση

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25] Δ Το ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού εκφράζει την άποψη του ποιητή για το ρόλο της ποίησης Ποια είναι η αντίληψη αυτή και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται

Μιχάλης Κατσαρός Όταν

Όταν ακούω να μιλάν για τον καιρό όταν ακούω να μιλάνε για τον πόλεμο όταν ακούω σήμερα το Αιγαίο να γίνεται ποίηση να πλημμυρίζει τα σαλόνια όταν ακούω να υποψιάζονται τις ιδέες μου να τις ταχτοποιούν σε μια θυρίδα όταν ακούω σένα να μιλάς εγώ πάντα σωπαίνω Όταν ακούω κάποτε στα βέβαια αυτιά μου ήχους παράξενους ψίθυρους μακρινούς όταν ακούω σάλπιγγες και θούρια λόγους ατέλειωτους ύμνους και κρότους όταν ακούω να μιλούν για την ελευθερία για νόμους ευαγγέλια για μια ζωή με τάξη όταν ακούω να γελούν όταν ακούω πάλι να μιλούν εγώ πάντα σωπαίνω Μα κάποτε που η κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνή θrsquo ανοίξω το στόμα μου θα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτες στις ίδιες βρώμικες αυλές τα οπλοστάσια οι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Πάλι σας δίνω όραμα

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και μάλιστα στην καλούμενη κοινωνική ή πολιτική ή αντιστασιακή ποίηση Τα χαρα‐κτηριστικά της ποίησης της συγκεκριμένης γενιάς είναι ο συλλογικός χαρακτήρας αφού ταυτίζεται ο ποιητής με το λαό και εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στον εξωτερικό εχθρό ή την ανελεύθερη εξουσία τον αγωνιστικό και επαναστατικό τόνο στην ποίησή του τη συντροφικό‐τητα τη ρομαντική πίστη στο όραμα Οι αντιστασιακοί ποιητές προτιμούν το ρεαλιστικό αντίκρισμα της πραγματικότητας και προτάσσουν τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού

Επίσης χαρακτηριστικά των μεταπολεμικών ποιητών από άποψη κυρίως θεματικής αποτελούν το γεγονός ότι μειώνονται οι ηρωικοί τόνοι καταγράφεται η συμπόνια για το νεκρό αντίπαλο την πείνα τις εκτελέ‐σεις αλλά και αποχρωματίζονται κομματικά οι ήρωες Δηλώνεται ένα στοιχείο ndash έστω έμμεσο ndash αμφισβήτησης Αμφισβητείται η σκοπιμότητα της στρατευμένης τέχνης επιζητείται η αυτονομία της Τέχνης η ελεύθερη έκφραση και ο προβληματισμός πάνω σrsquo αυτήν χωρίς βέβαια να χάσει τον κοινωνικό της ρόλο Έτσι οι ποιητές αυτοί νιώθουν αδυναμία να παρακολουθήσουν με το έργο τους τις απαιτήσεις της εποχής βρίσκοντας μάλιστα μια γλώσσα που θα διασφάλιζε την επικοινωνία με το λαό χωρίς παράλληλα να υποβιβαστεί η αισθητική αξία του ποιητικού τους λόγου

Τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι εύκολο κανείς να διακρί‐νει και στο ποίημα του Αναγνωστάκη Αρχικά παρατηρούμε ότι ο ποιη‐τής ταυτίζεται με το λαό κι εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στην κατάπιεστική εξουσία του δυνάστη Αυτό είναι εμφανές από το όλο πνεύμα που διαπερνά το ποίημα Ο ποιητής με αφορμή ένα ατομικό βίωμα μέσα στις φοβερές φυλακές βαρυποινιτών του Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο) της Θεσσαλονίκης το 1949 αναφέρεται σε μια κατάσταση συλλογική που απασχολεί όλους σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου Η ζοφερή κατάσταση μάλιστα της εποχής του εμφυλίου αποτυπώνεται στο ποίημα με τις εικόνες των φίλων που φεύγουν και χάνονται τις μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους το κλάμα του παιδιού στην ερημιά τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός τις τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγο‐στεύει τα ξημερώματα εμπειρίες και βιώματα εφιαλτικά που ανάγονται σε συλλογικό επίπεδο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Άλλο στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό της πρώτης μεταπο‐

λεμικής γενιάς και απαντάται στο ποίημα του Αναγνωστάκη είναι η έντονη συντροφικότητα που προβάλλεται Ας μην παραβλέπουμε αρχικά τον τίτλο του ποιήματος Ο τίτλος προσδιορίζει τον αποδέκτη του ποιητικού μηνύματος και το χρόνο Πρέπει να σημειωθεί ότι ο laquoΝίκος Ε raquo είναι ο συναγωνιστής του ποιητή Νίκος Ευστρατιάδης Σε προφορική δήλωσή του ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέφερε ότι το ποίημα αφιερώ‐νεται στον πολιτικό του σύντροφο Νίκο Ευστρατιάδη Συνεπώς ο τίτλος είναι αφιέρωση προς ένα σύντροφο Αλλά και αναφορές στο ποίημα όπως laquoΦίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέραraquo κάνουν έκδηλο το πνεύμα συντροφικότητας

Τέλος άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος που αποδει‐κνύει την ένταξη του Αναγνωστάκη στην πρώτη μεταπολεμική γενιά είναι η ρομαντική πίστη στο όραμα στο χρέος του ποιητή Το στοιχείο αυτό γίνεται έντονο προς το τέλος του ποιήματος με τον παρένθετο στίχο ndash ρητορικό ερώτημα που εκφράζει το παραπάνω χρέος Στον καταληκτικό αυτό στίχο ο Αναγνωστάκης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβίασης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέ‐ωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Β1 Τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά αποτελούν τους δομικούς αρμούς του ποιήματος

Ειδικότερα με την αναφορά laquoΦίλοιraquo ο ποιητής αποδεικνύεται laquoφι‐λέταιροςraquo Προτάσσει την εικόνα και το αντίστοιχο θέμα της απώλειας των φίλων και των συντρόφων οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν στον πόλεμο είτε εκτελέστηκαν κατά τον εμφύλιο Οι μορφές των φίλων μένουν χα‐ραγμένες στη μνήμη του ποιητή αφού μοιράστηκε μαζί τους κοινές ιδέες και κοινούς αγώνες για την ελευθερία της χώρας και την εδραίωση της δημοκρατίας

Μετά την αναφορά στους νεκρούς ο ποιητής αναφέρεται στους ζωντανούς με τις laquoΦωνέςraquo Μακρινές φωνές ακούονται τη νύχτα φωνές που η αγωνία της ατέλειωτης νύχτας τους δίνει συγκεκριμένη μορφή Δύο οπτικοακουστικές εικόνες δίνουν το στίγμα της ζοφερής πραγματικότη‐τας Από τη μια πλευρά μια απελπισμένη μάνα τριγυρνά στους έρημους δρόμους φωνάζοντας απεγνωσμένα (αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της) κι από την άλλη ένα εγκαταλελειμμένο παιδί κλαίει χωρίς απάντηση καθώς κανείς δε βρίσκεται να το παρηγορήσει και να το προστατέψει

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Και τα δυο αποσπάσματα από το διηγήματα του Παπαδιαμάντη μεταξύ άλλων παρουσιάζουν τον τρόπο που κινούνται και δρουν πρόσωπα ήρωες που συνυπάρχουν με τους πρωταγωνιστές των διηγημά‐των αυτών

Όσον αφορά το laquorsquoΌνειρο στο κύμαraquo δευτερεύοντα πρόσωπα που συναντάμε είναι ο γεωργός που οργώνει το χωράφι του (laquoτου γεωργού μόνον τον κόπο μουraquo η laquoπτωχή χήραraquo οι μισθωτοί της δημαρχίας οι αγροφύλακες οι καλόγηροι της μονής του Ευαγγελισμού ο κυρ Μόσχος) Αντίστοιχα στο laquoΑγνάντεμαraquo έχουμε πάλι την παρουσίαση κάποιων προσώπων όπως ο laquoγέρων ιερεύςraquo οι βοσκοί τα παιδιά τους οι γυναίκες των ναυτικών και οι κόρες τους ωραίες κοπέλες με laquoυποκάμισα κόκκινα μεταξωτάraquo

Συγκρίνοντας τα δυο αυτά αποσπάσματα εντοπίζουμε κοινά στοιχεία ως προς τον τρόπο που παρουσιάζονται οι ήρωες αυτοί Όλα τα πρόσωπα και τα γεγονότα προέρχονται από την αντικειμενική πραγματι‐κότητα καθώς αυτή έχει περάσει στην ανάμνηση Ο ώριμος αφηγητής στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo αναπολεί το ευτυχισμένο παρελθόν στη φύση το οποίο αποτελείται από το φυσικό περιβάλλον και τα πρόσωπα που κινούνται σε αυτό Ο αφηγητής στο laquoΑγνάντεμαraquo από απόσταση πάλι παρουσιάζει τους ήρωες που κινούνται στο ίδιο με αυτόν περιβάλλον

Ο φτωχός γεωργός η χήρα οι καλόγεροι της Μονής στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo αλλά και ο παπάς οι βοσκοί οι κοπέλες στο laquoΑγνάντεμαraquo που κατευθύνονται στην εκκλησία της περιοχής είναι άνθρωποι που ζουν και κινούνται σε ένα άκρως ρεαλιστικό πραγματικό περιβάλλον κοντά στα πρωταγωνιστικά πρόσωπα και προέρχονται από το χώρο των αναμνήσε‐ων του αφηγητή Αυτό αποτελεί άλλο ένα κοινό στοιχείο του τρόπου που ο συγγραφέας παρουσιάζει τους ήρωές του Κατά κύριο λόγο τον κόσμο των διηγημάτων του Παπαδιαμάντη τον αποτελούν οι απλοϊκοί άνθρω‐ποι οι αγνοημένοι οι φτωχοί Αυτοί κινούνται είτε στη Σκιαθίτικη κοινω‐νία είτε στην Αθηναϊκή συνοικία Στην προκειμένη περίπτωση κινούνται στην επαρχιακή κοινωνία του νησιού

Αποτελούν κατά κάποιο τρόπο επίσης οι ήρωες στον Παπαδιαμά‐ντη σύμβολα αποκτούν μια καθολικότητα Παραδοσιακοί τύποι από την ελληνική πραγματικότητα κυριαρχούν στα έργα του Έχουμε έτσι τον παπά το ναυτικό την κόρη τον απλό χωρικό πρόσωπα που απαντώνται και στα δύο αποσπάσματα και είναι απλοί λαϊκοί τύποι ανθρώπων που κινούνται στην επαρχιακή κοινωνία της Σκιάθου

Παρά ταύτα μέσα στην αντικειμενικότητα τούτη περνά η προσωπι‐κή αίσθηση και συγκίνηση του συγγραφέα Αυτό μπορούμε να το διαπι‐στώσουμε και στα δύο αποσπάσματα καθώς μέσα από την παρουσίαση των ανθρώπων αυτών προβάλλονται σκέψεις συναισθήματα του ίδιου

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του συγγραφέα ή του αφηγητή όπως για παράδειγμα η αγανάκτησή του κι η οργή του για τους αγροφύλακες στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo ή ο θαυμασμός του για τις όμορφες κοπέλες στο laquoΑγνάντεμαraquo Υπάρχει κατά βάθος μέσα στο αντικείμενο η έκφραση του υποκειμένου η διάχυση της ατομικής του ψυχής όπως χαρακτηριστικά παρατηρούν μελετητές όπως ο Γ Θεμελής Τα πρόσωπα ενώ έχουν δική τους ρεαλιστικά δοσμένη υπόσταση και ανεξαρτησία είναι συνάμα και κατά κάποιο τρόπο laquoσύμβολαraquo του υποκειμένου Υπάρχει μια βαθύτερη σύμπτωση ή συμφω‐νία ανάμεσα στο συγγραφέα και στα πλάσματά του Έχουν τις ιδέες του τις αντιλήψεις του τη νοοτροπία του το πάθος του την πίστη τη μελαγ‐χολία την αδράνεια όλο τον ιδιότυπο ψυχικό πλούτο του σαν να είναι άλλες τόσες περιπτώσεις αποχρώσεων του προσώπου του

Μια άλλη σημαντική παρατήρηση σχετικά με τον τρόπο παρουσία‐σης των ηρώων του Παπαδιαμάντη αποτελεί το γεγονός ότι δίνεται προ‐τεραιότητα στη γυναικεία παρουσία Στο έργο του κυριαρχεί η μορφή της γυναίκας Ο τύπος του κοριτσιού από τη μια ο τύπος της γριάς από την άλλη Και στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo έχουμε τη φτωχή χήρα από τη μια τη νέα Μοσχούλα από την άλλη αλλά και στο laquoΑγνάντεμαraquo η γυναικεία φιγούρα είναι έντονη στους δευτερεύοντες αυτούς χαρακτήρες Ο τύπος της κόρης της νέας αντιπροσωπεύει την υποταγή και εγκαρτέρηση στοιχεία καθαρά χριστιανικά Οι κοπέλες οι γυναίκες οι αδελφές των ναυτικών οι κόρες τους απευθύνονται στην Παναγία για βοήθεια και κατευόδωση των ναυτικών που έχουν στην οικογένειά τους Οι άντρες από την άλλη πλευρά δεν είναι πολλοί στα έργα του ως κυρίαρχοι τύποι δεν εμβαθύνει ο Παπαδιαμάντης σε αυτούς Οι κυριότεροι τύποι ανδρών είναι ο βοσκός ο ναυτικός ο κληρικός ο γέροντας πρόσωπα που απαντώ‐νται και στα δύο αποσπάσματα

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Κωνσταντίνος Καβάφης Μελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή∙ 595 μ Χ

Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως που κάπως ξέρεις από φάρμακα νάρκης του άλγους δοκιμές εν Φαντασία και Λόγω

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι mdash Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως που κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγή

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Κωνσταντίνος Καβάφης ανήκει λογοτεχνικά στη γενιά του 1880 στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή ωστόσο ακολουθεί διαφορετικό δρόμο στην ποίηση κάτι που τον τοποθετεί στο μεταίχμιο μεταξύ παραδοσιακής και νεότερης ποίησης ενώ έχει χαρακτηριστεί laquoγενάρχης της σύγχρονης ποίησηςraquo Από ποια στοιχεία του ποιήματος επιβεβαιώνεται αυτό [ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 α Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Τι εξυπηρετεί η εναλλαγή αυτή από άποψη περιεχομένου β Να χαρακτηρίσετε τη γλώσσα και το ύφος του ποιητή αναφερόμενοι σε συγκεκριμένα στοιχεία του ποιήματος [ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Β2 laquoΕίναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo Να σχολιάσετε το στίχο από άποψη δομής και περιεχομένου [ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Γ Έχει επισημανθεί για τον Καβάφη ότι laquoη ποίηση είναι γιrsquo αυτόν μια υψηλή παρηγοριά που κατευνάζει το άλγος της φθοράς με τη μνημονική αναδρομήraquo (Σωτήρης Τριβιζάς laquoΜελαγχολία του Ιάσωνα Κλεάνδρουraquo Τομές αρ 77 ndash 78 Οκτ ndash Νοέμ 1981 σ 48 ndash 49) Να εξετάσετε κατά πόσο επαληθεύεται η άποψη αυτή στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Δ Στηριζόμενοι από τη μια στο ποίημα του Καβάφη κι από την άλλη στο ποίημα του Μίμνερμου που ακολουθεί να σχολιάσετε πώς παρουσιάζεται στους δύο ποιητές το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Τα νιάτα φεύγουν γρήγορα Κι εμείς όπως τα φύλλα που γεννάει η πολυανθισμένη εποχή της άνοιξης όταν ευθύς με τις ακτίνες του ήλιου αυξάνουν όμοιοι με αυτά για ελάχιστο χρόνο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

απrsquo τα λουλούδια της νιότης ευχαρίστηση νιώθουμε χωρίς να γνωρίσουμε απrsquo τους θεούς ούτε κακό ούτε καλό Αλλά οι Μοίρες έχουν σταθεί δίπλα μας μαύρες η μια κρατώντας το τέλος των πονεμένων γηρατειών και η άλλη του θανάτου Λίγο χρόνο διαρκεί της νιότης ο καρπός όσο διασκορπίζεται στη γη ο ήλιος Μα όταν πια προσπεράσει κι αυτό το όριο της ηλικίας καλύτερο είναι να πεθάνει κανείς αμέσως παρά να ζήσει˙ γιατί πολλά κακά μες στην ψυχή γεννιούνται˙ άλλοτε το σπίτι ταλαιπωρείται απrsquo τα βάσανα και της φτώχειας τrsquo αποτελέσματα είναι οδυνηρά κι άλλος πάλι στερείται από παιδιά και αυτά πάρα πολύ ποθώντας οδεύει κάτω απrsquo τη γη στον Άδη˙ Άλλος αρρώστια έχει που του φθείρει τη ζωή και κανείς δεν υπάρχει απrsquo τους ανθρώπους που πολλές συμφορές να μην του δίνει ο Δίας

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Καβάφης λογοτεχνικά ανήκει στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή και κυρίως στη laquoγενιά του 1880raquo όπου δεσπόζει η μορφή τού Κ Παλαμά Ωστόσο παρά την ηγετική φυσιογνωμία του Κ Παλαμά κανείς δεν απομακρύν‐θηκε περισσότερο από τη laquoβαριά σκιάraquo του όσο ο Καβάφης Εγκατεστημέ‐νος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση απορρίπτοντας τα καθιερωμένα

Πιο συγκεκριμένα ο Κ Καβάφης απέδωσε με ρεαλισμό το νεότερο άνθρωπο που χαρακτηρίζεται από το αίσθημα της ανίας την αντιηρωική στάση στα εθνικά καλέσματα και κυρίως από το αίσθημα της τραγικής μοναξιάς Αυτό γίνεται έκδηλο από το ποίημα που εξετάζουμε αν αναλογιστούμε ότι αναφέρεται στο πέρασμα της νιότης στην καταφυγή στην ποίηση για παρηγοριά από τη θλίψη και τη μοναξιά που επέρχεται με τα γεράματα

Αλλά και από μορφολογική άποψη το ποίημα είναι χαλαρό κι όχι αυστηρό όσον αφορά το μέτρο και τη φόρμα Παράλληλα ο Καβάφης ως νεωτεριστής στρέφεται προς την πεζολογία κάτι που αποδεικνύεται και από το συγκεκριμένο ποίημα Ο στίχος σε κάποια σημεία αποκτά πεζολογικό ύφος όπως laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακα τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη πού κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγήraquo

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Παράλληλα ένα άλλο χαρακτηριστικό του ποιητή που τον καθιστά laquoγενάρχη της σύγχρονης ποίησηςraquo είναι ότι καταφέρνει και καταλύει τις χρονικές συμβάσεις Ειδικά ο τίτλος του ποιήματος με την εκτενή του έκταση αφενός με την αναφορά σε κάποιο δήθεν υπαρκτό πρόσωπο που είναι ποιητής κι αφετέρου με τον τυχαίο χρονικό προσδιορισμό καταργεί κάθε χρονική σύμβαση Ο αναγνώστης έτσι εκλαμβάνει το ποίημα ως ένα έργο του οποίου το θέμα είναι διαχρονικό και καθολικό Η ατομική μοίρα των προσώπων (ιστορικά ndash ψευδοϊστορικά) έχει διαχρονικές προεκτάσεις

Επιπλέον ο Καβάφης χρησιμοποιεί την ειρωνεία κάτι που παρατη‐ρείται και στο δοθέν ποίημα όπου η ειρωνεία του καταντά αυτοσαρ‐κασμός αφού ταυτίζεται με τον ψευδοϊστορικό ποιητή του και αν δεν αναποδογυρίζει πλήρως το νόημα του ποιήματος μετριάζει αρκετά την επιθυμητή λύτρωση Οι λέξεις laquoκάπωςraquo laquoδοκιμέςraquo laquoγια λίγοraquo και η διπλή σημασία της λέξης laquoΛόγοςraquo οδηγούν αργά αλλά βασανιστικά το ποίημα στη σφαίρα της απαισιοδοξίας Επίσης δημιουργείται έντεχνα και ένα κλίμα ασφυξίας και αδιεξόδου που συνάδει με γενικότερα χαρακτηρι‐στικά της σύγχρονης ποίησης όπως επισημάναμε ήδη

Εγκατεστημένος λοιπόν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου αυτός ο ιδιότυπος ποιητής ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση και εγκαινιάζει τη νεότερη ποίηση στοιχείο που τον κατέστησε laquoγενάρχηraquo της όπως παρατήρησαν μελετητές του Β1 α) Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Αρχικά το αrsquo ενικό πρόσωπο (laquoμουraquo laquoδεν έχωraquo ) φορτίζει το ποίημα σε δραματικότητα και αισθητική συγκίνηση Μελετητές έχουν παρατηρήσει ότι η αφήγηση γίνεται laquoεκ των έσωraquo και εστιάζεται στο προσωπικό δράμα με τη χρήση του πρώτου ενικού προσώπου Δεν κρατά καμία αισθητική απόσταση και αντικειμενικότητα οδηγώντας στο συναισθηματισμό και στην προσωπική στην οδυνηρή εξομολόγηση μιας ατομικής δραματικής κρίσης

Από την άλλη πλευρά έχουμε και δεύτερο ενικό πρόσωπο (laquoσεraquo laquoξέρειςraquo) που διαπλέκεται με το πρώτο πρόσωπο Το δεύτερο πρόσωπο (laquoεις σε hellip Τέχνη της Ποιήσεωςraquo) δημιουργείται για να φτάσει ο ποιητής στην ιδιότυπή του υποβολή Η σύζευξη πρώτου και δεύτερου προσώπου τέλος δημιουργεί μια ισορροπία μεταξύ της διανοητικότητας και της τρυφερής συγκίνησης Έτσι το ποίημα αποφεύγει την παγίδα του ρηχού συναισθηματισμού και της φτηνής αισθηματολογίας όπως χαρακτηρι‐στικά έχει παρατηρήσει και ο Π Μπήαν Επιπλέον φορτίζεται η επικοι‐νωνία του ποιητή με την Τέχνη του μέσα από ένα φανταστικό διάλογο που στην ουσία είναι εσωτερικός μονόλογος Παράλληλα προσδίδεται στην επικοινωνία αυτή θεατρικότητα Η ποίηση του Κ Καβάφη γίνεται

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

laquoπροσωποποιητικήraquo δηλαδή οι έννοιες φορούν προσωπεία γίνονται ήρω‐ες του οράματος Το ποίημα κερδίζει σε ζωντάνια αμεσότητα και δραματι‐κότητα β) Η γλώσσα του Κ Καβάφη είναι ένα αδιάλυτο κράμα δημοτικής και καθαρεύουσας Θεωρείται ότι χρησιμοποιεί μια ιδιότυπη Αλεξανδρινή δημοτική με λόγιους και πολίτικους τύπους Πολλές φορές συναντάμε λέξεις καθημερινές αντιποιητικές έτσι ώστε ο τόνος να είναι πεζολογι‐κός Αυτό μπορούμε να το παρατηρήσουμε και στο ποίημα (laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου laquoποιητού εν Κομμαγηνή∙raquo) αφού οι τύποι που κυρι‐αρχούν στον τίτλο ανήκουν στη λόγια γλώσσα Επίσης laquoτα φάρμακαraquo laquoμαχαίριraquo είναι λέξεις καθημερινές αντιποιητικές που προσδίδουν πεζο‐λογικό τόνο

Όσον αφορά το ύφος του ποιητή παρατηρούμε ότι είναι διαυγές σαφές με ακρίβεια στη διατύπωση Τα νοήματα προκύπτουν ξεκάθαρα ενώ τα εκφραστικά μέσα (προσωποποιήσεις laquoΤέχνη της Ποιήσεωςraquo laquoΦαντασίαraquo laquoΛόγωraquo μεταφορές laquoφρικτό μαχαίριraquo laquoνάρκης του άλγουςraquo υπερβατό laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo σχήμα υπαλλαγής laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσδίδουν ζωντάνια κι αμεσότητα Παράλληλα παρατηρούμε μια λεπτή ειρωνεία όπως στο στίχο laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακαraquo που τονίζει τον απαισιόδοξο τόνο του την υπαρξιακή αγωνία του Β2 Ο στίχος αυτός φέρει το θεματικό βάρος του ποιήματος ενώ συγχρόνως δομικά έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Αρχικά ο ποιητής επισημαίνει ότι η φθορά που επέρχεται με το χρόνο είναι πληγή από φριχτό μαχαίρι Ο πόνος δηλαδή που συνεπάγονται τα γεράματα παρομοιάζονται με την πληγή που προκαλεί ένα μαχαίρι Η πληγή είναι φριχτή γιατί είναι από τη μια πλευρά εξωτερική Έχουμε αναφορά στις σωματικές αλλαγές όπως στις ρυτίδες και τη σωματική φθορά Από την άλλη πλευρά η πληγή θεωρεί‐ται και εσωτερική καθώς έχουμε αναφορά σε ψυχολογικές διεργασίες που φέρνουν οι σωματικές αλλαγές όπως η αγωνία η ανασφάλεια η μελαγχολία

Δομικά ο στίχος αυτός έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Επανα‐λαμβάνεται σε δύο καίρια σημεία του ποιήματος κι επιτείνει νοηματικά την έμφαση που δίνεται στον πόνο του ποιητή για την επερχόμενη φθορά του χρόνου Η επανάληψη του δεύτερου στίχου τη δεύτερη φορά έχει μια ιδιαίτερη διαφορά την παύλα (‐) Ο Σεφέρης πρόσεξε πρώτος την τάση αυτή του ποιητή ενώ μίλησε και για laquoσπασμένη στιχουργική του Καβάφηraquo για στίχους δηλαδή οι οποίοι είναι γεμάτοι από συγκοπές ή εγκοπές που προσδίδουν ένα είδος σιωπής στο ρυθμό του ποιητή Η σιωπή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του Κ Καβάφη αποτελεί έκφραση της απόγνωσής του του δραματικού του τόνου ενώ παράλληλα δίνει αφορμή για στοχασμό και προβληματι‐σμό του αναγνώστη για θέματα διαχρονικά και καθολικά όπως η φθορά του χρόνου το εφήμερο της ανθρώπινης νιότης

Τέλος η επανάληψη του στίχου αυτού εξυπηρετεί τη μετάβαση από τη μια στροφή του ποιήματος στην άλλη και το σχήμα υπαλλαγής (laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσθέτει αισθητικό αποτέλεσμα Γ Η ποίηση για τον Καβάφη είναι ένα είδος παρηγοριάς που έχει τη δυνατότητα να κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά από τον Σ Τριβιζά

Το ποίημα laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγη‐νή∙ 595 μ Χraquo αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα επαλήθευσης της παραπά‐νω άποψης Αρχικά ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδε‐χτεί τα γηρατειά με απάθεια Υπερευαίσθητος μπροστά στη φθορά του χρόνου εκφράζει την υπαρξιακή αγωνία του Πληγώνεται και σπαράζει από το δέρμα του που ρυτιδώνεται χάνει το νεανικό του σφρίγος γίνεται πλαδαρό Η κινητική δραστηριότητά του μειώνεται οι ορμές και οι ερωτικές επιθυμίες κάμπτονται Πληγώνεται να βλέπει τις ρυτίδες του ενώ φοβάται το άσπρισμα των μαλλιών την εξασθένιση της όρασης που αποτελεί και το κυριότερο ποιητικό του εργαλείο Η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας χαρακτηρίζουν τον ήρωα που δεν έχει laquoεγκαρτέρησι καμιάraquo Προσπέφτει και προστρέχει στην Τέχνη για παρηγοριά και ίαση από τα ανυπόφερτα γηρατειά

Ο Κ Καβάφης λοιπόν βλέπει και την τέχνη ως ανακούφιση και κάθαρση σύμφωνα με την αριστοτελική θεωρία Η τέχνη μετουσιώνει την αποστροφή και τη φρίκη της ζωής μας όπως αυτό το ποίημα για τα γηρατειά σε αισθητικό καλλιτέχνημα προκαλώντας στον ποιητή την κάθαρση απέναντι στο ενοχλητικό του συναίσθημα Η Τέχνη του Κ Καβάφη είναι laquoδοκιμή νάρκης του άλγουςraquo δηλαδή απόπειρα κατευνα‐σμού καταπράυνσης του πόνου

Μάλιστα από πολύ νωρίς οι μελετητές του Κ Καβάφη επισήμαναν ότι όταν χρησιμοποιεί τη λέξη laquoΤέχνηraquo με κεφαλαίο laquoΤraquo εννοεί πάντα την ερωτική τέχνη τα ποιήματα με θέμα τον έρωτα Η καταφυγή του Κ Καβάφη στην τέχνη σχετίζεται με την ερωτική μνήμη Αυτό το νόημα έχει και το ρήμα laquoπροστρέχωraquo που σημαίνει ανατρέχω αφού ο ποιητής συντριμμένος από τη γήρανση του σώματος και την αναστολή των ερωτικών επιθυμιών καταφεύγει για παρηγοριά στις ερωτικές αναμνή‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

σεις του παρελθόντος που αποτελούν και τη δεξαμενή της ποίησής του στα ερωτικά ποιήματά του Αυτό αποδεικνύει πως η μνήμη αποτελεί τον τρόπο το μέσο να κατευνάσει τον πόνο που του προξενεί η επερχόμενη γήρανση Ο ποιητής ζητά από την τέχνη τη λύτρωση από τον πόνο της laquoφρικτής πληγήςraquo μέσα από τη φαντασία Άρα η μνημονική φαντασία στην εποχή του γήρατος και της φθοράς λειτουργεί ως αναπόληση ονειροπόληση των παλαιών ερωτικών στιγμών και ως η προσφιλέστερη πηγή της έμπνευσής του

Αυτό επιβεβαιώνεται και από το περιεχόμενο του ποιήματος ειδικά από το στίχο στον οποίο έχουμε αναφορά σε δύο έννοιες που προσωπο‐ποιεί και θεοποιεί ο ποιητής Τη Φαντασία και το Λόγο Η φαντασία είναι δημιουργική παράγει εσωτερικές εικόνες και τις μεταπλάθει Αποτελεί τη βασική προϋπόθεση της ωριμότητας στην καλλιτεχνική δημιουργία Παράλληλα είναι και μνημονική αφού οι εικόνες είναι πιστές αναπαρα‐στάσεις των αντικειμένων

Είναι λοιπόν κατανοητή η άποψη του μελετητή που υποστηρίζει ότι ο συγκεκριμένος ποιητής κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo Δ Θέμα του Καβαφικού ποιήματος είναι η προσφυγή του ποιητή στην τέχνη του προκειμένου να κατευνάσει τον πόνο του από τα γηρατειά που πλησιάζουν αλλά και η απελπισία του για την αδυναμία της ποίησης να παρηγορήσει τον πόνο του αυτό Θέμα αντίστοιχα του ποιήματος του Μίμνερμου είναι το γοργό πέρασμα της νιότης και ο ερχομός των άχαρων γηρατειών Ως προς το περιεχόμενο λοιπόν τα δύο αυτά ποιήματα έχουν περίπου κοινό θεματικό άξονα την επερχόμενη παρακμή και πτώση από την αδυσώπητη δύναμη του χρόνου και τα συναισθήματα που αυτή προκαλεί

Στο ποίημα του Καβάφη το θέμα αυτό προβάλλεται ποικιλοτρό‐πως Ο μακροσκελής τίτλος αρχικά δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αποστασιοποιηθεί από μια ατομική κατάσταση και να συλλάβει τον αιώνιο διαχρονικό χαρακτήρα του ποιήματος να προβληματιστεί και να ευαισθητοποιηθεί καθώς η γήρανση η φθορά η μοναξιά η απογοήτευση της κρίσιμης ηλικίας άφορα και τον ίδιο Η διαχρονικότητα του θέματος διαπερνά και το ποίημα του Μίμνερμου καθώς τα νιάτα που φεύγουν γρήγορα και το παράπονο για την παρακμή των γηρατειών είναι ένα θέμα που αγγίζει την ευαισθησία πολλών ποιητών Το καθολικό παράπο‐νο των γερόντων για τα νιάτα που έφυγαν τόσο γρήγορα όπως και η νοσταλγία για την εποχή της νεότητας που έχει περάσει εκφράζεται και

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

στη νεότερη και στην προγενέστερη λογοτεχνική παραγωγή όπως για παράδειγμα και στα δημοτικά τραγούδια

Το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης στον Καβάφη πέρα από τη διαχρονικότητα και την καθολικότητα που ενέχει προβάλλεται και μέσα από τα έντονα συναισθήματα του ποιητή Ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδεχτεί τα γηρατειά με απάθεια και πληγώνεται επειδή χάνει το νεανικό του σφρίγος Τα συναισθήματα που τον διακατέ‐χουν είναι η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας (laquoΔεν έχω εγκαρτέρησι καμιάraquo) Κάτι ανάλογο παρατηρούμε και στον Μίμνερμο αφού και σε αυτό το ποίημα έχουμε κλιμάκωση των συναισθημάτων Στην αρχή έκδηλη πίκρα για το εφήμερο της ζωής των ανθρώπων ύστερα βαθιά μελαγχολία για το γρήγορο και ανεπίστρεπτο πέρασμα της νεότητας και τέλος θλίψη για το κατάντημα του ανθρώπου κατά την περίοδο των γηρατειών Η νιότη με τον ψυχολογικό νόμο της αντίθεσης φέρνει στο μυαλό τα γεράματα και τις δυσάρεστες συνέπειές τους

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι ποιητές παρουσιάζουν το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης είναι τα διάφορα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούν Ο Καβάφης χρησιμοποιεί τη μεταφορά laquoφρικτό μαχαίριraquo που με την επανάληψή της σε δυο καίρια σημεία του ποιήματος αναδεικνύει εντονότερα τη δυσαρέσκεια που προκαλείται στον ποιητή από την επίθεση του χρόνου Το σχήμα υπαλλαγής εξάλλου laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo (αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προστίθεται για να φανεί και μορφικά ο πόνος του ανθρώπου που απειλείται από τον χρόνο Αλλά και η μεταφορά laquoνάρκης του άλγουςraquo εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό σε συνδυασμό με το υπερβατό (laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo)

Αντίστοιχα και ο Μίμνερμος χρησιμοποιεί διάφορα εκφραστικά μέσα για να προβάλει το ίδιο θέμα Οι άνθρωποι παρομοιάζονται με τα φύλλα των δέντρων η σύντομη περίοδος της εφηβείας παρομοιάζεται με τη λάμψη του ήλιου Οι Κήρες εμφανίζονται σαν δυο σκυθρωπές γυναίκες που ρυθμίζουν τα γεράματα και το θάνατο ndash τα δυο δεινά που χτυπούν όλους τους ανθρώπους η ηλικία της εφηβείας παρουσιάζεται σαν πρόσω‐πο που διαρκεί πολύ λίγο η ζωή του

Ο τόνος τέλος και των δύο ποιημάτων αποτελεί επίσης έναν τρόπο προβολής του εφήμερου της νεανικής ηλικίας αφού είναι και στα δυο ποιήματα νοσταλγικός και ευδιάκριτα απαισιόδοξος ενώ το ύφος σοβαρό και μελαγχολικό κάτι που προκύπτει από όλα όσα επισημάναμε

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Μανόλης Αναγνωστάκης Στον Νίκο Ε 1949

Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα

(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)

(Παρενθέσεις 1949)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά ποιητών Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης των ποιητών της γενιάς αυτής τα οποία απαντώνται και στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 Η δομή του ποιήματος έχει τέσσερις συγκεκριμένους αρμούς Να τους εντοπίσετε και να τους σχολιάσετε

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι laquoΟ χαρακτήρας της ποίησης του Ανα‐γνωστάκη είναι εξομολογητικός επεξεργάζεται μνήμες βιώματαraquo Επα‐ληθεύεται η παραπάνω άποψη από το ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquo(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)raquo Να σχολιάσετε τον παραπάνω στίχο και να αναφερθείτε στο λόγο για τον οποίο το ποίημα συγκαταλέγεται στα ποιήματα για την ποίηση

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25] Δ Το ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού εκφράζει την άποψη του ποιητή για το ρόλο της ποίησης Ποια είναι η αντίληψη αυτή και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται

Μιχάλης Κατσαρός Όταν

Όταν ακούω να μιλάν για τον καιρό όταν ακούω να μιλάνε για τον πόλεμο όταν ακούω σήμερα το Αιγαίο να γίνεται ποίηση να πλημμυρίζει τα σαλόνια όταν ακούω να υποψιάζονται τις ιδέες μου να τις ταχτοποιούν σε μια θυρίδα όταν ακούω σένα να μιλάς εγώ πάντα σωπαίνω Όταν ακούω κάποτε στα βέβαια αυτιά μου ήχους παράξενους ψίθυρους μακρινούς όταν ακούω σάλπιγγες και θούρια λόγους ατέλειωτους ύμνους και κρότους όταν ακούω να μιλούν για την ελευθερία για νόμους ευαγγέλια για μια ζωή με τάξη όταν ακούω να γελούν όταν ακούω πάλι να μιλούν εγώ πάντα σωπαίνω Μα κάποτε που η κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνή θrsquo ανοίξω το στόμα μου θα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτες στις ίδιες βρώμικες αυλές τα οπλοστάσια οι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Πάλι σας δίνω όραμα

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και μάλιστα στην καλούμενη κοινωνική ή πολιτική ή αντιστασιακή ποίηση Τα χαρα‐κτηριστικά της ποίησης της συγκεκριμένης γενιάς είναι ο συλλογικός χαρακτήρας αφού ταυτίζεται ο ποιητής με το λαό και εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στον εξωτερικό εχθρό ή την ανελεύθερη εξουσία τον αγωνιστικό και επαναστατικό τόνο στην ποίησή του τη συντροφικό‐τητα τη ρομαντική πίστη στο όραμα Οι αντιστασιακοί ποιητές προτιμούν το ρεαλιστικό αντίκρισμα της πραγματικότητας και προτάσσουν τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού

Επίσης χαρακτηριστικά των μεταπολεμικών ποιητών από άποψη κυρίως θεματικής αποτελούν το γεγονός ότι μειώνονται οι ηρωικοί τόνοι καταγράφεται η συμπόνια για το νεκρό αντίπαλο την πείνα τις εκτελέ‐σεις αλλά και αποχρωματίζονται κομματικά οι ήρωες Δηλώνεται ένα στοιχείο ndash έστω έμμεσο ndash αμφισβήτησης Αμφισβητείται η σκοπιμότητα της στρατευμένης τέχνης επιζητείται η αυτονομία της Τέχνης η ελεύθερη έκφραση και ο προβληματισμός πάνω σrsquo αυτήν χωρίς βέβαια να χάσει τον κοινωνικό της ρόλο Έτσι οι ποιητές αυτοί νιώθουν αδυναμία να παρακολουθήσουν με το έργο τους τις απαιτήσεις της εποχής βρίσκοντας μάλιστα μια γλώσσα που θα διασφάλιζε την επικοινωνία με το λαό χωρίς παράλληλα να υποβιβαστεί η αισθητική αξία του ποιητικού τους λόγου

Τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι εύκολο κανείς να διακρί‐νει και στο ποίημα του Αναγνωστάκη Αρχικά παρατηρούμε ότι ο ποιη‐τής ταυτίζεται με το λαό κι εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στην κατάπιεστική εξουσία του δυνάστη Αυτό είναι εμφανές από το όλο πνεύμα που διαπερνά το ποίημα Ο ποιητής με αφορμή ένα ατομικό βίωμα μέσα στις φοβερές φυλακές βαρυποινιτών του Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο) της Θεσσαλονίκης το 1949 αναφέρεται σε μια κατάσταση συλλογική που απασχολεί όλους σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου Η ζοφερή κατάσταση μάλιστα της εποχής του εμφυλίου αποτυπώνεται στο ποίημα με τις εικόνες των φίλων που φεύγουν και χάνονται τις μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους το κλάμα του παιδιού στην ερημιά τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός τις τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγο‐στεύει τα ξημερώματα εμπειρίες και βιώματα εφιαλτικά που ανάγονται σε συλλογικό επίπεδο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Άλλο στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό της πρώτης μεταπο‐

λεμικής γενιάς και απαντάται στο ποίημα του Αναγνωστάκη είναι η έντονη συντροφικότητα που προβάλλεται Ας μην παραβλέπουμε αρχικά τον τίτλο του ποιήματος Ο τίτλος προσδιορίζει τον αποδέκτη του ποιητικού μηνύματος και το χρόνο Πρέπει να σημειωθεί ότι ο laquoΝίκος Ε raquo είναι ο συναγωνιστής του ποιητή Νίκος Ευστρατιάδης Σε προφορική δήλωσή του ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέφερε ότι το ποίημα αφιερώ‐νεται στον πολιτικό του σύντροφο Νίκο Ευστρατιάδη Συνεπώς ο τίτλος είναι αφιέρωση προς ένα σύντροφο Αλλά και αναφορές στο ποίημα όπως laquoΦίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέραraquo κάνουν έκδηλο το πνεύμα συντροφικότητας

Τέλος άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος που αποδει‐κνύει την ένταξη του Αναγνωστάκη στην πρώτη μεταπολεμική γενιά είναι η ρομαντική πίστη στο όραμα στο χρέος του ποιητή Το στοιχείο αυτό γίνεται έντονο προς το τέλος του ποιήματος με τον παρένθετο στίχο ndash ρητορικό ερώτημα που εκφράζει το παραπάνω χρέος Στον καταληκτικό αυτό στίχο ο Αναγνωστάκης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβίασης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέ‐ωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Β1 Τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά αποτελούν τους δομικούς αρμούς του ποιήματος

Ειδικότερα με την αναφορά laquoΦίλοιraquo ο ποιητής αποδεικνύεται laquoφι‐λέταιροςraquo Προτάσσει την εικόνα και το αντίστοιχο θέμα της απώλειας των φίλων και των συντρόφων οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν στον πόλεμο είτε εκτελέστηκαν κατά τον εμφύλιο Οι μορφές των φίλων μένουν χα‐ραγμένες στη μνήμη του ποιητή αφού μοιράστηκε μαζί τους κοινές ιδέες και κοινούς αγώνες για την ελευθερία της χώρας και την εδραίωση της δημοκρατίας

Μετά την αναφορά στους νεκρούς ο ποιητής αναφέρεται στους ζωντανούς με τις laquoΦωνέςraquo Μακρινές φωνές ακούονται τη νύχτα φωνές που η αγωνία της ατέλειωτης νύχτας τους δίνει συγκεκριμένη μορφή Δύο οπτικοακουστικές εικόνες δίνουν το στίγμα της ζοφερής πραγματικότη‐τας Από τη μια πλευρά μια απελπισμένη μάνα τριγυρνά στους έρημους δρόμους φωνάζοντας απεγνωσμένα (αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της) κι από την άλλη ένα εγκαταλελειμμένο παιδί κλαίει χωρίς απάντηση καθώς κανείς δε βρίσκεται να το παρηγορήσει και να το προστατέψει

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του συγγραφέα ή του αφηγητή όπως για παράδειγμα η αγανάκτησή του κι η οργή του για τους αγροφύλακες στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo ή ο θαυμασμός του για τις όμορφες κοπέλες στο laquoΑγνάντεμαraquo Υπάρχει κατά βάθος μέσα στο αντικείμενο η έκφραση του υποκειμένου η διάχυση της ατομικής του ψυχής όπως χαρακτηριστικά παρατηρούν μελετητές όπως ο Γ Θεμελής Τα πρόσωπα ενώ έχουν δική τους ρεαλιστικά δοσμένη υπόσταση και ανεξαρτησία είναι συνάμα και κατά κάποιο τρόπο laquoσύμβολαraquo του υποκειμένου Υπάρχει μια βαθύτερη σύμπτωση ή συμφω‐νία ανάμεσα στο συγγραφέα και στα πλάσματά του Έχουν τις ιδέες του τις αντιλήψεις του τη νοοτροπία του το πάθος του την πίστη τη μελαγ‐χολία την αδράνεια όλο τον ιδιότυπο ψυχικό πλούτο του σαν να είναι άλλες τόσες περιπτώσεις αποχρώσεων του προσώπου του

Μια άλλη σημαντική παρατήρηση σχετικά με τον τρόπο παρουσία‐σης των ηρώων του Παπαδιαμάντη αποτελεί το γεγονός ότι δίνεται προ‐τεραιότητα στη γυναικεία παρουσία Στο έργο του κυριαρχεί η μορφή της γυναίκας Ο τύπος του κοριτσιού από τη μια ο τύπος της γριάς από την άλλη Και στο laquoΌνειρο στο κύμαraquo έχουμε τη φτωχή χήρα από τη μια τη νέα Μοσχούλα από την άλλη αλλά και στο laquoΑγνάντεμαraquo η γυναικεία φιγούρα είναι έντονη στους δευτερεύοντες αυτούς χαρακτήρες Ο τύπος της κόρης της νέας αντιπροσωπεύει την υποταγή και εγκαρτέρηση στοιχεία καθαρά χριστιανικά Οι κοπέλες οι γυναίκες οι αδελφές των ναυτικών οι κόρες τους απευθύνονται στην Παναγία για βοήθεια και κατευόδωση των ναυτικών που έχουν στην οικογένειά τους Οι άντρες από την άλλη πλευρά δεν είναι πολλοί στα έργα του ως κυρίαρχοι τύποι δεν εμβαθύνει ο Παπαδιαμάντης σε αυτούς Οι κυριότεροι τύποι ανδρών είναι ο βοσκός ο ναυτικός ο κληρικός ο γέροντας πρόσωπα που απαντώ‐νται και στα δύο αποσπάσματα

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Κωνσταντίνος Καβάφης Μελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή∙ 595 μ Χ

Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως που κάπως ξέρεις από φάρμακα νάρκης του άλγους δοκιμές εν Φαντασία και Λόγω

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι mdash Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως που κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγή

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Κωνσταντίνος Καβάφης ανήκει λογοτεχνικά στη γενιά του 1880 στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή ωστόσο ακολουθεί διαφορετικό δρόμο στην ποίηση κάτι που τον τοποθετεί στο μεταίχμιο μεταξύ παραδοσιακής και νεότερης ποίησης ενώ έχει χαρακτηριστεί laquoγενάρχης της σύγχρονης ποίησηςraquo Από ποια στοιχεία του ποιήματος επιβεβαιώνεται αυτό [ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 α Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Τι εξυπηρετεί η εναλλαγή αυτή από άποψη περιεχομένου β Να χαρακτηρίσετε τη γλώσσα και το ύφος του ποιητή αναφερόμενοι σε συγκεκριμένα στοιχεία του ποιήματος [ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Β2 laquoΕίναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo Να σχολιάσετε το στίχο από άποψη δομής και περιεχομένου [ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Γ Έχει επισημανθεί για τον Καβάφη ότι laquoη ποίηση είναι γιrsquo αυτόν μια υψηλή παρηγοριά που κατευνάζει το άλγος της φθοράς με τη μνημονική αναδρομήraquo (Σωτήρης Τριβιζάς laquoΜελαγχολία του Ιάσωνα Κλεάνδρουraquo Τομές αρ 77 ndash 78 Οκτ ndash Νοέμ 1981 σ 48 ndash 49) Να εξετάσετε κατά πόσο επαληθεύεται η άποψη αυτή στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Δ Στηριζόμενοι από τη μια στο ποίημα του Καβάφη κι από την άλλη στο ποίημα του Μίμνερμου που ακολουθεί να σχολιάσετε πώς παρουσιάζεται στους δύο ποιητές το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Τα νιάτα φεύγουν γρήγορα Κι εμείς όπως τα φύλλα που γεννάει η πολυανθισμένη εποχή της άνοιξης όταν ευθύς με τις ακτίνες του ήλιου αυξάνουν όμοιοι με αυτά για ελάχιστο χρόνο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

απrsquo τα λουλούδια της νιότης ευχαρίστηση νιώθουμε χωρίς να γνωρίσουμε απrsquo τους θεούς ούτε κακό ούτε καλό Αλλά οι Μοίρες έχουν σταθεί δίπλα μας μαύρες η μια κρατώντας το τέλος των πονεμένων γηρατειών και η άλλη του θανάτου Λίγο χρόνο διαρκεί της νιότης ο καρπός όσο διασκορπίζεται στη γη ο ήλιος Μα όταν πια προσπεράσει κι αυτό το όριο της ηλικίας καλύτερο είναι να πεθάνει κανείς αμέσως παρά να ζήσει˙ γιατί πολλά κακά μες στην ψυχή γεννιούνται˙ άλλοτε το σπίτι ταλαιπωρείται απrsquo τα βάσανα και της φτώχειας τrsquo αποτελέσματα είναι οδυνηρά κι άλλος πάλι στερείται από παιδιά και αυτά πάρα πολύ ποθώντας οδεύει κάτω απrsquo τη γη στον Άδη˙ Άλλος αρρώστια έχει που του φθείρει τη ζωή και κανείς δεν υπάρχει απrsquo τους ανθρώπους που πολλές συμφορές να μην του δίνει ο Δίας

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Καβάφης λογοτεχνικά ανήκει στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή και κυρίως στη laquoγενιά του 1880raquo όπου δεσπόζει η μορφή τού Κ Παλαμά Ωστόσο παρά την ηγετική φυσιογνωμία του Κ Παλαμά κανείς δεν απομακρύν‐θηκε περισσότερο από τη laquoβαριά σκιάraquo του όσο ο Καβάφης Εγκατεστημέ‐νος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση απορρίπτοντας τα καθιερωμένα

Πιο συγκεκριμένα ο Κ Καβάφης απέδωσε με ρεαλισμό το νεότερο άνθρωπο που χαρακτηρίζεται από το αίσθημα της ανίας την αντιηρωική στάση στα εθνικά καλέσματα και κυρίως από το αίσθημα της τραγικής μοναξιάς Αυτό γίνεται έκδηλο από το ποίημα που εξετάζουμε αν αναλογιστούμε ότι αναφέρεται στο πέρασμα της νιότης στην καταφυγή στην ποίηση για παρηγοριά από τη θλίψη και τη μοναξιά που επέρχεται με τα γεράματα

Αλλά και από μορφολογική άποψη το ποίημα είναι χαλαρό κι όχι αυστηρό όσον αφορά το μέτρο και τη φόρμα Παράλληλα ο Καβάφης ως νεωτεριστής στρέφεται προς την πεζολογία κάτι που αποδεικνύεται και από το συγκεκριμένο ποίημα Ο στίχος σε κάποια σημεία αποκτά πεζολογικό ύφος όπως laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακα τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη πού κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγήraquo

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Παράλληλα ένα άλλο χαρακτηριστικό του ποιητή που τον καθιστά laquoγενάρχη της σύγχρονης ποίησηςraquo είναι ότι καταφέρνει και καταλύει τις χρονικές συμβάσεις Ειδικά ο τίτλος του ποιήματος με την εκτενή του έκταση αφενός με την αναφορά σε κάποιο δήθεν υπαρκτό πρόσωπο που είναι ποιητής κι αφετέρου με τον τυχαίο χρονικό προσδιορισμό καταργεί κάθε χρονική σύμβαση Ο αναγνώστης έτσι εκλαμβάνει το ποίημα ως ένα έργο του οποίου το θέμα είναι διαχρονικό και καθολικό Η ατομική μοίρα των προσώπων (ιστορικά ndash ψευδοϊστορικά) έχει διαχρονικές προεκτάσεις

Επιπλέον ο Καβάφης χρησιμοποιεί την ειρωνεία κάτι που παρατη‐ρείται και στο δοθέν ποίημα όπου η ειρωνεία του καταντά αυτοσαρ‐κασμός αφού ταυτίζεται με τον ψευδοϊστορικό ποιητή του και αν δεν αναποδογυρίζει πλήρως το νόημα του ποιήματος μετριάζει αρκετά την επιθυμητή λύτρωση Οι λέξεις laquoκάπωςraquo laquoδοκιμέςraquo laquoγια λίγοraquo και η διπλή σημασία της λέξης laquoΛόγοςraquo οδηγούν αργά αλλά βασανιστικά το ποίημα στη σφαίρα της απαισιοδοξίας Επίσης δημιουργείται έντεχνα και ένα κλίμα ασφυξίας και αδιεξόδου που συνάδει με γενικότερα χαρακτηρι‐στικά της σύγχρονης ποίησης όπως επισημάναμε ήδη

Εγκατεστημένος λοιπόν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου αυτός ο ιδιότυπος ποιητής ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση και εγκαινιάζει τη νεότερη ποίηση στοιχείο που τον κατέστησε laquoγενάρχηraquo της όπως παρατήρησαν μελετητές του Β1 α) Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Αρχικά το αrsquo ενικό πρόσωπο (laquoμουraquo laquoδεν έχωraquo ) φορτίζει το ποίημα σε δραματικότητα και αισθητική συγκίνηση Μελετητές έχουν παρατηρήσει ότι η αφήγηση γίνεται laquoεκ των έσωraquo και εστιάζεται στο προσωπικό δράμα με τη χρήση του πρώτου ενικού προσώπου Δεν κρατά καμία αισθητική απόσταση και αντικειμενικότητα οδηγώντας στο συναισθηματισμό και στην προσωπική στην οδυνηρή εξομολόγηση μιας ατομικής δραματικής κρίσης

Από την άλλη πλευρά έχουμε και δεύτερο ενικό πρόσωπο (laquoσεraquo laquoξέρειςraquo) που διαπλέκεται με το πρώτο πρόσωπο Το δεύτερο πρόσωπο (laquoεις σε hellip Τέχνη της Ποιήσεωςraquo) δημιουργείται για να φτάσει ο ποιητής στην ιδιότυπή του υποβολή Η σύζευξη πρώτου και δεύτερου προσώπου τέλος δημιουργεί μια ισορροπία μεταξύ της διανοητικότητας και της τρυφερής συγκίνησης Έτσι το ποίημα αποφεύγει την παγίδα του ρηχού συναισθηματισμού και της φτηνής αισθηματολογίας όπως χαρακτηρι‐στικά έχει παρατηρήσει και ο Π Μπήαν Επιπλέον φορτίζεται η επικοι‐νωνία του ποιητή με την Τέχνη του μέσα από ένα φανταστικό διάλογο που στην ουσία είναι εσωτερικός μονόλογος Παράλληλα προσδίδεται στην επικοινωνία αυτή θεατρικότητα Η ποίηση του Κ Καβάφη γίνεται

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

laquoπροσωποποιητικήraquo δηλαδή οι έννοιες φορούν προσωπεία γίνονται ήρω‐ες του οράματος Το ποίημα κερδίζει σε ζωντάνια αμεσότητα και δραματι‐κότητα β) Η γλώσσα του Κ Καβάφη είναι ένα αδιάλυτο κράμα δημοτικής και καθαρεύουσας Θεωρείται ότι χρησιμοποιεί μια ιδιότυπη Αλεξανδρινή δημοτική με λόγιους και πολίτικους τύπους Πολλές φορές συναντάμε λέξεις καθημερινές αντιποιητικές έτσι ώστε ο τόνος να είναι πεζολογι‐κός Αυτό μπορούμε να το παρατηρήσουμε και στο ποίημα (laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου laquoποιητού εν Κομμαγηνή∙raquo) αφού οι τύποι που κυρι‐αρχούν στον τίτλο ανήκουν στη λόγια γλώσσα Επίσης laquoτα φάρμακαraquo laquoμαχαίριraquo είναι λέξεις καθημερινές αντιποιητικές που προσδίδουν πεζο‐λογικό τόνο

Όσον αφορά το ύφος του ποιητή παρατηρούμε ότι είναι διαυγές σαφές με ακρίβεια στη διατύπωση Τα νοήματα προκύπτουν ξεκάθαρα ενώ τα εκφραστικά μέσα (προσωποποιήσεις laquoΤέχνη της Ποιήσεωςraquo laquoΦαντασίαraquo laquoΛόγωraquo μεταφορές laquoφρικτό μαχαίριraquo laquoνάρκης του άλγουςraquo υπερβατό laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo σχήμα υπαλλαγής laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσδίδουν ζωντάνια κι αμεσότητα Παράλληλα παρατηρούμε μια λεπτή ειρωνεία όπως στο στίχο laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακαraquo που τονίζει τον απαισιόδοξο τόνο του την υπαρξιακή αγωνία του Β2 Ο στίχος αυτός φέρει το θεματικό βάρος του ποιήματος ενώ συγχρόνως δομικά έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Αρχικά ο ποιητής επισημαίνει ότι η φθορά που επέρχεται με το χρόνο είναι πληγή από φριχτό μαχαίρι Ο πόνος δηλαδή που συνεπάγονται τα γεράματα παρομοιάζονται με την πληγή που προκαλεί ένα μαχαίρι Η πληγή είναι φριχτή γιατί είναι από τη μια πλευρά εξωτερική Έχουμε αναφορά στις σωματικές αλλαγές όπως στις ρυτίδες και τη σωματική φθορά Από την άλλη πλευρά η πληγή θεωρεί‐ται και εσωτερική καθώς έχουμε αναφορά σε ψυχολογικές διεργασίες που φέρνουν οι σωματικές αλλαγές όπως η αγωνία η ανασφάλεια η μελαγχολία

Δομικά ο στίχος αυτός έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Επανα‐λαμβάνεται σε δύο καίρια σημεία του ποιήματος κι επιτείνει νοηματικά την έμφαση που δίνεται στον πόνο του ποιητή για την επερχόμενη φθορά του χρόνου Η επανάληψη του δεύτερου στίχου τη δεύτερη φορά έχει μια ιδιαίτερη διαφορά την παύλα (‐) Ο Σεφέρης πρόσεξε πρώτος την τάση αυτή του ποιητή ενώ μίλησε και για laquoσπασμένη στιχουργική του Καβάφηraquo για στίχους δηλαδή οι οποίοι είναι γεμάτοι από συγκοπές ή εγκοπές που προσδίδουν ένα είδος σιωπής στο ρυθμό του ποιητή Η σιωπή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του Κ Καβάφη αποτελεί έκφραση της απόγνωσής του του δραματικού του τόνου ενώ παράλληλα δίνει αφορμή για στοχασμό και προβληματι‐σμό του αναγνώστη για θέματα διαχρονικά και καθολικά όπως η φθορά του χρόνου το εφήμερο της ανθρώπινης νιότης

Τέλος η επανάληψη του στίχου αυτού εξυπηρετεί τη μετάβαση από τη μια στροφή του ποιήματος στην άλλη και το σχήμα υπαλλαγής (laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσθέτει αισθητικό αποτέλεσμα Γ Η ποίηση για τον Καβάφη είναι ένα είδος παρηγοριάς που έχει τη δυνατότητα να κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά από τον Σ Τριβιζά

Το ποίημα laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγη‐νή∙ 595 μ Χraquo αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα επαλήθευσης της παραπά‐νω άποψης Αρχικά ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδε‐χτεί τα γηρατειά με απάθεια Υπερευαίσθητος μπροστά στη φθορά του χρόνου εκφράζει την υπαρξιακή αγωνία του Πληγώνεται και σπαράζει από το δέρμα του που ρυτιδώνεται χάνει το νεανικό του σφρίγος γίνεται πλαδαρό Η κινητική δραστηριότητά του μειώνεται οι ορμές και οι ερωτικές επιθυμίες κάμπτονται Πληγώνεται να βλέπει τις ρυτίδες του ενώ φοβάται το άσπρισμα των μαλλιών την εξασθένιση της όρασης που αποτελεί και το κυριότερο ποιητικό του εργαλείο Η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας χαρακτηρίζουν τον ήρωα που δεν έχει laquoεγκαρτέρησι καμιάraquo Προσπέφτει και προστρέχει στην Τέχνη για παρηγοριά και ίαση από τα ανυπόφερτα γηρατειά

Ο Κ Καβάφης λοιπόν βλέπει και την τέχνη ως ανακούφιση και κάθαρση σύμφωνα με την αριστοτελική θεωρία Η τέχνη μετουσιώνει την αποστροφή και τη φρίκη της ζωής μας όπως αυτό το ποίημα για τα γηρατειά σε αισθητικό καλλιτέχνημα προκαλώντας στον ποιητή την κάθαρση απέναντι στο ενοχλητικό του συναίσθημα Η Τέχνη του Κ Καβάφη είναι laquoδοκιμή νάρκης του άλγουςraquo δηλαδή απόπειρα κατευνα‐σμού καταπράυνσης του πόνου

Μάλιστα από πολύ νωρίς οι μελετητές του Κ Καβάφη επισήμαναν ότι όταν χρησιμοποιεί τη λέξη laquoΤέχνηraquo με κεφαλαίο laquoΤraquo εννοεί πάντα την ερωτική τέχνη τα ποιήματα με θέμα τον έρωτα Η καταφυγή του Κ Καβάφη στην τέχνη σχετίζεται με την ερωτική μνήμη Αυτό το νόημα έχει και το ρήμα laquoπροστρέχωraquo που σημαίνει ανατρέχω αφού ο ποιητής συντριμμένος από τη γήρανση του σώματος και την αναστολή των ερωτικών επιθυμιών καταφεύγει για παρηγοριά στις ερωτικές αναμνή‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

σεις του παρελθόντος που αποτελούν και τη δεξαμενή της ποίησής του στα ερωτικά ποιήματά του Αυτό αποδεικνύει πως η μνήμη αποτελεί τον τρόπο το μέσο να κατευνάσει τον πόνο που του προξενεί η επερχόμενη γήρανση Ο ποιητής ζητά από την τέχνη τη λύτρωση από τον πόνο της laquoφρικτής πληγήςraquo μέσα από τη φαντασία Άρα η μνημονική φαντασία στην εποχή του γήρατος και της φθοράς λειτουργεί ως αναπόληση ονειροπόληση των παλαιών ερωτικών στιγμών και ως η προσφιλέστερη πηγή της έμπνευσής του

Αυτό επιβεβαιώνεται και από το περιεχόμενο του ποιήματος ειδικά από το στίχο στον οποίο έχουμε αναφορά σε δύο έννοιες που προσωπο‐ποιεί και θεοποιεί ο ποιητής Τη Φαντασία και το Λόγο Η φαντασία είναι δημιουργική παράγει εσωτερικές εικόνες και τις μεταπλάθει Αποτελεί τη βασική προϋπόθεση της ωριμότητας στην καλλιτεχνική δημιουργία Παράλληλα είναι και μνημονική αφού οι εικόνες είναι πιστές αναπαρα‐στάσεις των αντικειμένων

Είναι λοιπόν κατανοητή η άποψη του μελετητή που υποστηρίζει ότι ο συγκεκριμένος ποιητής κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo Δ Θέμα του Καβαφικού ποιήματος είναι η προσφυγή του ποιητή στην τέχνη του προκειμένου να κατευνάσει τον πόνο του από τα γηρατειά που πλησιάζουν αλλά και η απελπισία του για την αδυναμία της ποίησης να παρηγορήσει τον πόνο του αυτό Θέμα αντίστοιχα του ποιήματος του Μίμνερμου είναι το γοργό πέρασμα της νιότης και ο ερχομός των άχαρων γηρατειών Ως προς το περιεχόμενο λοιπόν τα δύο αυτά ποιήματα έχουν περίπου κοινό θεματικό άξονα την επερχόμενη παρακμή και πτώση από την αδυσώπητη δύναμη του χρόνου και τα συναισθήματα που αυτή προκαλεί

Στο ποίημα του Καβάφη το θέμα αυτό προβάλλεται ποικιλοτρό‐πως Ο μακροσκελής τίτλος αρχικά δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αποστασιοποιηθεί από μια ατομική κατάσταση και να συλλάβει τον αιώνιο διαχρονικό χαρακτήρα του ποιήματος να προβληματιστεί και να ευαισθητοποιηθεί καθώς η γήρανση η φθορά η μοναξιά η απογοήτευση της κρίσιμης ηλικίας άφορα και τον ίδιο Η διαχρονικότητα του θέματος διαπερνά και το ποίημα του Μίμνερμου καθώς τα νιάτα που φεύγουν γρήγορα και το παράπονο για την παρακμή των γηρατειών είναι ένα θέμα που αγγίζει την ευαισθησία πολλών ποιητών Το καθολικό παράπο‐νο των γερόντων για τα νιάτα που έφυγαν τόσο γρήγορα όπως και η νοσταλγία για την εποχή της νεότητας που έχει περάσει εκφράζεται και

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

στη νεότερη και στην προγενέστερη λογοτεχνική παραγωγή όπως για παράδειγμα και στα δημοτικά τραγούδια

Το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης στον Καβάφη πέρα από τη διαχρονικότητα και την καθολικότητα που ενέχει προβάλλεται και μέσα από τα έντονα συναισθήματα του ποιητή Ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδεχτεί τα γηρατειά με απάθεια και πληγώνεται επειδή χάνει το νεανικό του σφρίγος Τα συναισθήματα που τον διακατέ‐χουν είναι η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας (laquoΔεν έχω εγκαρτέρησι καμιάraquo) Κάτι ανάλογο παρατηρούμε και στον Μίμνερμο αφού και σε αυτό το ποίημα έχουμε κλιμάκωση των συναισθημάτων Στην αρχή έκδηλη πίκρα για το εφήμερο της ζωής των ανθρώπων ύστερα βαθιά μελαγχολία για το γρήγορο και ανεπίστρεπτο πέρασμα της νεότητας και τέλος θλίψη για το κατάντημα του ανθρώπου κατά την περίοδο των γηρατειών Η νιότη με τον ψυχολογικό νόμο της αντίθεσης φέρνει στο μυαλό τα γεράματα και τις δυσάρεστες συνέπειές τους

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι ποιητές παρουσιάζουν το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης είναι τα διάφορα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούν Ο Καβάφης χρησιμοποιεί τη μεταφορά laquoφρικτό μαχαίριraquo που με την επανάληψή της σε δυο καίρια σημεία του ποιήματος αναδεικνύει εντονότερα τη δυσαρέσκεια που προκαλείται στον ποιητή από την επίθεση του χρόνου Το σχήμα υπαλλαγής εξάλλου laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo (αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προστίθεται για να φανεί και μορφικά ο πόνος του ανθρώπου που απειλείται από τον χρόνο Αλλά και η μεταφορά laquoνάρκης του άλγουςraquo εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό σε συνδυασμό με το υπερβατό (laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo)

Αντίστοιχα και ο Μίμνερμος χρησιμοποιεί διάφορα εκφραστικά μέσα για να προβάλει το ίδιο θέμα Οι άνθρωποι παρομοιάζονται με τα φύλλα των δέντρων η σύντομη περίοδος της εφηβείας παρομοιάζεται με τη λάμψη του ήλιου Οι Κήρες εμφανίζονται σαν δυο σκυθρωπές γυναίκες που ρυθμίζουν τα γεράματα και το θάνατο ndash τα δυο δεινά που χτυπούν όλους τους ανθρώπους η ηλικία της εφηβείας παρουσιάζεται σαν πρόσω‐πο που διαρκεί πολύ λίγο η ζωή του

Ο τόνος τέλος και των δύο ποιημάτων αποτελεί επίσης έναν τρόπο προβολής του εφήμερου της νεανικής ηλικίας αφού είναι και στα δυο ποιήματα νοσταλγικός και ευδιάκριτα απαισιόδοξος ενώ το ύφος σοβαρό και μελαγχολικό κάτι που προκύπτει από όλα όσα επισημάναμε

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Μανόλης Αναγνωστάκης Στον Νίκο Ε 1949

Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα

(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)

(Παρενθέσεις 1949)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά ποιητών Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης των ποιητών της γενιάς αυτής τα οποία απαντώνται και στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 Η δομή του ποιήματος έχει τέσσερις συγκεκριμένους αρμούς Να τους εντοπίσετε και να τους σχολιάσετε

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι laquoΟ χαρακτήρας της ποίησης του Ανα‐γνωστάκη είναι εξομολογητικός επεξεργάζεται μνήμες βιώματαraquo Επα‐ληθεύεται η παραπάνω άποψη από το ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquo(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)raquo Να σχολιάσετε τον παραπάνω στίχο και να αναφερθείτε στο λόγο για τον οποίο το ποίημα συγκαταλέγεται στα ποιήματα για την ποίηση

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25] Δ Το ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού εκφράζει την άποψη του ποιητή για το ρόλο της ποίησης Ποια είναι η αντίληψη αυτή και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται

Μιχάλης Κατσαρός Όταν

Όταν ακούω να μιλάν για τον καιρό όταν ακούω να μιλάνε για τον πόλεμο όταν ακούω σήμερα το Αιγαίο να γίνεται ποίηση να πλημμυρίζει τα σαλόνια όταν ακούω να υποψιάζονται τις ιδέες μου να τις ταχτοποιούν σε μια θυρίδα όταν ακούω σένα να μιλάς εγώ πάντα σωπαίνω Όταν ακούω κάποτε στα βέβαια αυτιά μου ήχους παράξενους ψίθυρους μακρινούς όταν ακούω σάλπιγγες και θούρια λόγους ατέλειωτους ύμνους και κρότους όταν ακούω να μιλούν για την ελευθερία για νόμους ευαγγέλια για μια ζωή με τάξη όταν ακούω να γελούν όταν ακούω πάλι να μιλούν εγώ πάντα σωπαίνω Μα κάποτε που η κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνή θrsquo ανοίξω το στόμα μου θα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτες στις ίδιες βρώμικες αυλές τα οπλοστάσια οι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Πάλι σας δίνω όραμα

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και μάλιστα στην καλούμενη κοινωνική ή πολιτική ή αντιστασιακή ποίηση Τα χαρα‐κτηριστικά της ποίησης της συγκεκριμένης γενιάς είναι ο συλλογικός χαρακτήρας αφού ταυτίζεται ο ποιητής με το λαό και εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στον εξωτερικό εχθρό ή την ανελεύθερη εξουσία τον αγωνιστικό και επαναστατικό τόνο στην ποίησή του τη συντροφικό‐τητα τη ρομαντική πίστη στο όραμα Οι αντιστασιακοί ποιητές προτιμούν το ρεαλιστικό αντίκρισμα της πραγματικότητας και προτάσσουν τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού

Επίσης χαρακτηριστικά των μεταπολεμικών ποιητών από άποψη κυρίως θεματικής αποτελούν το γεγονός ότι μειώνονται οι ηρωικοί τόνοι καταγράφεται η συμπόνια για το νεκρό αντίπαλο την πείνα τις εκτελέ‐σεις αλλά και αποχρωματίζονται κομματικά οι ήρωες Δηλώνεται ένα στοιχείο ndash έστω έμμεσο ndash αμφισβήτησης Αμφισβητείται η σκοπιμότητα της στρατευμένης τέχνης επιζητείται η αυτονομία της Τέχνης η ελεύθερη έκφραση και ο προβληματισμός πάνω σrsquo αυτήν χωρίς βέβαια να χάσει τον κοινωνικό της ρόλο Έτσι οι ποιητές αυτοί νιώθουν αδυναμία να παρακολουθήσουν με το έργο τους τις απαιτήσεις της εποχής βρίσκοντας μάλιστα μια γλώσσα που θα διασφάλιζε την επικοινωνία με το λαό χωρίς παράλληλα να υποβιβαστεί η αισθητική αξία του ποιητικού τους λόγου

Τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι εύκολο κανείς να διακρί‐νει και στο ποίημα του Αναγνωστάκη Αρχικά παρατηρούμε ότι ο ποιη‐τής ταυτίζεται με το λαό κι εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στην κατάπιεστική εξουσία του δυνάστη Αυτό είναι εμφανές από το όλο πνεύμα που διαπερνά το ποίημα Ο ποιητής με αφορμή ένα ατομικό βίωμα μέσα στις φοβερές φυλακές βαρυποινιτών του Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο) της Θεσσαλονίκης το 1949 αναφέρεται σε μια κατάσταση συλλογική που απασχολεί όλους σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου Η ζοφερή κατάσταση μάλιστα της εποχής του εμφυλίου αποτυπώνεται στο ποίημα με τις εικόνες των φίλων που φεύγουν και χάνονται τις μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους το κλάμα του παιδιού στην ερημιά τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός τις τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγο‐στεύει τα ξημερώματα εμπειρίες και βιώματα εφιαλτικά που ανάγονται σε συλλογικό επίπεδο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Άλλο στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό της πρώτης μεταπο‐

λεμικής γενιάς και απαντάται στο ποίημα του Αναγνωστάκη είναι η έντονη συντροφικότητα που προβάλλεται Ας μην παραβλέπουμε αρχικά τον τίτλο του ποιήματος Ο τίτλος προσδιορίζει τον αποδέκτη του ποιητικού μηνύματος και το χρόνο Πρέπει να σημειωθεί ότι ο laquoΝίκος Ε raquo είναι ο συναγωνιστής του ποιητή Νίκος Ευστρατιάδης Σε προφορική δήλωσή του ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέφερε ότι το ποίημα αφιερώ‐νεται στον πολιτικό του σύντροφο Νίκο Ευστρατιάδη Συνεπώς ο τίτλος είναι αφιέρωση προς ένα σύντροφο Αλλά και αναφορές στο ποίημα όπως laquoΦίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέραraquo κάνουν έκδηλο το πνεύμα συντροφικότητας

Τέλος άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος που αποδει‐κνύει την ένταξη του Αναγνωστάκη στην πρώτη μεταπολεμική γενιά είναι η ρομαντική πίστη στο όραμα στο χρέος του ποιητή Το στοιχείο αυτό γίνεται έντονο προς το τέλος του ποιήματος με τον παρένθετο στίχο ndash ρητορικό ερώτημα που εκφράζει το παραπάνω χρέος Στον καταληκτικό αυτό στίχο ο Αναγνωστάκης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβίασης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέ‐ωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Β1 Τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά αποτελούν τους δομικούς αρμούς του ποιήματος

Ειδικότερα με την αναφορά laquoΦίλοιraquo ο ποιητής αποδεικνύεται laquoφι‐λέταιροςraquo Προτάσσει την εικόνα και το αντίστοιχο θέμα της απώλειας των φίλων και των συντρόφων οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν στον πόλεμο είτε εκτελέστηκαν κατά τον εμφύλιο Οι μορφές των φίλων μένουν χα‐ραγμένες στη μνήμη του ποιητή αφού μοιράστηκε μαζί τους κοινές ιδέες και κοινούς αγώνες για την ελευθερία της χώρας και την εδραίωση της δημοκρατίας

Μετά την αναφορά στους νεκρούς ο ποιητής αναφέρεται στους ζωντανούς με τις laquoΦωνέςraquo Μακρινές φωνές ακούονται τη νύχτα φωνές που η αγωνία της ατέλειωτης νύχτας τους δίνει συγκεκριμένη μορφή Δύο οπτικοακουστικές εικόνες δίνουν το στίγμα της ζοφερής πραγματικότη‐τας Από τη μια πλευρά μια απελπισμένη μάνα τριγυρνά στους έρημους δρόμους φωνάζοντας απεγνωσμένα (αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της) κι από την άλλη ένα εγκαταλελειμμένο παιδί κλαίει χωρίς απάντηση καθώς κανείς δε βρίσκεται να το παρηγορήσει και να το προστατέψει

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι mdash Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως που κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγή

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Κωνσταντίνος Καβάφης ανήκει λογοτεχνικά στη γενιά του 1880 στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή ωστόσο ακολουθεί διαφορετικό δρόμο στην ποίηση κάτι που τον τοποθετεί στο μεταίχμιο μεταξύ παραδοσιακής και νεότερης ποίησης ενώ έχει χαρακτηριστεί laquoγενάρχης της σύγχρονης ποίησηςraquo Από ποια στοιχεία του ποιήματος επιβεβαιώνεται αυτό [ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 α Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Τι εξυπηρετεί η εναλλαγή αυτή από άποψη περιεχομένου β Να χαρακτηρίσετε τη γλώσσα και το ύφος του ποιητή αναφερόμενοι σε συγκεκριμένα στοιχεία του ποιήματος [ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Β2 laquoΕίναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo Να σχολιάσετε το στίχο από άποψη δομής και περιεχομένου [ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Γ Έχει επισημανθεί για τον Καβάφη ότι laquoη ποίηση είναι γιrsquo αυτόν μια υψηλή παρηγοριά που κατευνάζει το άλγος της φθοράς με τη μνημονική αναδρομήraquo (Σωτήρης Τριβιζάς laquoΜελαγχολία του Ιάσωνα Κλεάνδρουraquo Τομές αρ 77 ndash 78 Οκτ ndash Νοέμ 1981 σ 48 ndash 49) Να εξετάσετε κατά πόσο επαληθεύεται η άποψη αυτή στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Δ Στηριζόμενοι από τη μια στο ποίημα του Καβάφη κι από την άλλη στο ποίημα του Μίμνερμου που ακολουθεί να σχολιάσετε πώς παρουσιάζεται στους δύο ποιητές το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Τα νιάτα φεύγουν γρήγορα Κι εμείς όπως τα φύλλα που γεννάει η πολυανθισμένη εποχή της άνοιξης όταν ευθύς με τις ακτίνες του ήλιου αυξάνουν όμοιοι με αυτά για ελάχιστο χρόνο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

απrsquo τα λουλούδια της νιότης ευχαρίστηση νιώθουμε χωρίς να γνωρίσουμε απrsquo τους θεούς ούτε κακό ούτε καλό Αλλά οι Μοίρες έχουν σταθεί δίπλα μας μαύρες η μια κρατώντας το τέλος των πονεμένων γηρατειών και η άλλη του θανάτου Λίγο χρόνο διαρκεί της νιότης ο καρπός όσο διασκορπίζεται στη γη ο ήλιος Μα όταν πια προσπεράσει κι αυτό το όριο της ηλικίας καλύτερο είναι να πεθάνει κανείς αμέσως παρά να ζήσει˙ γιατί πολλά κακά μες στην ψυχή γεννιούνται˙ άλλοτε το σπίτι ταλαιπωρείται απrsquo τα βάσανα και της φτώχειας τrsquo αποτελέσματα είναι οδυνηρά κι άλλος πάλι στερείται από παιδιά και αυτά πάρα πολύ ποθώντας οδεύει κάτω απrsquo τη γη στον Άδη˙ Άλλος αρρώστια έχει που του φθείρει τη ζωή και κανείς δεν υπάρχει απrsquo τους ανθρώπους που πολλές συμφορές να μην του δίνει ο Δίας

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Καβάφης λογοτεχνικά ανήκει στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή και κυρίως στη laquoγενιά του 1880raquo όπου δεσπόζει η μορφή τού Κ Παλαμά Ωστόσο παρά την ηγετική φυσιογνωμία του Κ Παλαμά κανείς δεν απομακρύν‐θηκε περισσότερο από τη laquoβαριά σκιάraquo του όσο ο Καβάφης Εγκατεστημέ‐νος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση απορρίπτοντας τα καθιερωμένα

Πιο συγκεκριμένα ο Κ Καβάφης απέδωσε με ρεαλισμό το νεότερο άνθρωπο που χαρακτηρίζεται από το αίσθημα της ανίας την αντιηρωική στάση στα εθνικά καλέσματα και κυρίως από το αίσθημα της τραγικής μοναξιάς Αυτό γίνεται έκδηλο από το ποίημα που εξετάζουμε αν αναλογιστούμε ότι αναφέρεται στο πέρασμα της νιότης στην καταφυγή στην ποίηση για παρηγοριά από τη θλίψη και τη μοναξιά που επέρχεται με τα γεράματα

Αλλά και από μορφολογική άποψη το ποίημα είναι χαλαρό κι όχι αυστηρό όσον αφορά το μέτρο και τη φόρμα Παράλληλα ο Καβάφης ως νεωτεριστής στρέφεται προς την πεζολογία κάτι που αποδεικνύεται και από το συγκεκριμένο ποίημα Ο στίχος σε κάποια σημεία αποκτά πεζολογικό ύφος όπως laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακα τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη πού κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγήraquo

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Παράλληλα ένα άλλο χαρακτηριστικό του ποιητή που τον καθιστά laquoγενάρχη της σύγχρονης ποίησηςraquo είναι ότι καταφέρνει και καταλύει τις χρονικές συμβάσεις Ειδικά ο τίτλος του ποιήματος με την εκτενή του έκταση αφενός με την αναφορά σε κάποιο δήθεν υπαρκτό πρόσωπο που είναι ποιητής κι αφετέρου με τον τυχαίο χρονικό προσδιορισμό καταργεί κάθε χρονική σύμβαση Ο αναγνώστης έτσι εκλαμβάνει το ποίημα ως ένα έργο του οποίου το θέμα είναι διαχρονικό και καθολικό Η ατομική μοίρα των προσώπων (ιστορικά ndash ψευδοϊστορικά) έχει διαχρονικές προεκτάσεις

Επιπλέον ο Καβάφης χρησιμοποιεί την ειρωνεία κάτι που παρατη‐ρείται και στο δοθέν ποίημα όπου η ειρωνεία του καταντά αυτοσαρ‐κασμός αφού ταυτίζεται με τον ψευδοϊστορικό ποιητή του και αν δεν αναποδογυρίζει πλήρως το νόημα του ποιήματος μετριάζει αρκετά την επιθυμητή λύτρωση Οι λέξεις laquoκάπωςraquo laquoδοκιμέςraquo laquoγια λίγοraquo και η διπλή σημασία της λέξης laquoΛόγοςraquo οδηγούν αργά αλλά βασανιστικά το ποίημα στη σφαίρα της απαισιοδοξίας Επίσης δημιουργείται έντεχνα και ένα κλίμα ασφυξίας και αδιεξόδου που συνάδει με γενικότερα χαρακτηρι‐στικά της σύγχρονης ποίησης όπως επισημάναμε ήδη

Εγκατεστημένος λοιπόν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου αυτός ο ιδιότυπος ποιητής ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση και εγκαινιάζει τη νεότερη ποίηση στοιχείο που τον κατέστησε laquoγενάρχηraquo της όπως παρατήρησαν μελετητές του Β1 α) Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Αρχικά το αrsquo ενικό πρόσωπο (laquoμουraquo laquoδεν έχωraquo ) φορτίζει το ποίημα σε δραματικότητα και αισθητική συγκίνηση Μελετητές έχουν παρατηρήσει ότι η αφήγηση γίνεται laquoεκ των έσωraquo και εστιάζεται στο προσωπικό δράμα με τη χρήση του πρώτου ενικού προσώπου Δεν κρατά καμία αισθητική απόσταση και αντικειμενικότητα οδηγώντας στο συναισθηματισμό και στην προσωπική στην οδυνηρή εξομολόγηση μιας ατομικής δραματικής κρίσης

Από την άλλη πλευρά έχουμε και δεύτερο ενικό πρόσωπο (laquoσεraquo laquoξέρειςraquo) που διαπλέκεται με το πρώτο πρόσωπο Το δεύτερο πρόσωπο (laquoεις σε hellip Τέχνη της Ποιήσεωςraquo) δημιουργείται για να φτάσει ο ποιητής στην ιδιότυπή του υποβολή Η σύζευξη πρώτου και δεύτερου προσώπου τέλος δημιουργεί μια ισορροπία μεταξύ της διανοητικότητας και της τρυφερής συγκίνησης Έτσι το ποίημα αποφεύγει την παγίδα του ρηχού συναισθηματισμού και της φτηνής αισθηματολογίας όπως χαρακτηρι‐στικά έχει παρατηρήσει και ο Π Μπήαν Επιπλέον φορτίζεται η επικοι‐νωνία του ποιητή με την Τέχνη του μέσα από ένα φανταστικό διάλογο που στην ουσία είναι εσωτερικός μονόλογος Παράλληλα προσδίδεται στην επικοινωνία αυτή θεατρικότητα Η ποίηση του Κ Καβάφη γίνεται

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

laquoπροσωποποιητικήraquo δηλαδή οι έννοιες φορούν προσωπεία γίνονται ήρω‐ες του οράματος Το ποίημα κερδίζει σε ζωντάνια αμεσότητα και δραματι‐κότητα β) Η γλώσσα του Κ Καβάφη είναι ένα αδιάλυτο κράμα δημοτικής και καθαρεύουσας Θεωρείται ότι χρησιμοποιεί μια ιδιότυπη Αλεξανδρινή δημοτική με λόγιους και πολίτικους τύπους Πολλές φορές συναντάμε λέξεις καθημερινές αντιποιητικές έτσι ώστε ο τόνος να είναι πεζολογι‐κός Αυτό μπορούμε να το παρατηρήσουμε και στο ποίημα (laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου laquoποιητού εν Κομμαγηνή∙raquo) αφού οι τύποι που κυρι‐αρχούν στον τίτλο ανήκουν στη λόγια γλώσσα Επίσης laquoτα φάρμακαraquo laquoμαχαίριraquo είναι λέξεις καθημερινές αντιποιητικές που προσδίδουν πεζο‐λογικό τόνο

Όσον αφορά το ύφος του ποιητή παρατηρούμε ότι είναι διαυγές σαφές με ακρίβεια στη διατύπωση Τα νοήματα προκύπτουν ξεκάθαρα ενώ τα εκφραστικά μέσα (προσωποποιήσεις laquoΤέχνη της Ποιήσεωςraquo laquoΦαντασίαraquo laquoΛόγωraquo μεταφορές laquoφρικτό μαχαίριraquo laquoνάρκης του άλγουςraquo υπερβατό laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo σχήμα υπαλλαγής laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσδίδουν ζωντάνια κι αμεσότητα Παράλληλα παρατηρούμε μια λεπτή ειρωνεία όπως στο στίχο laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακαraquo που τονίζει τον απαισιόδοξο τόνο του την υπαρξιακή αγωνία του Β2 Ο στίχος αυτός φέρει το θεματικό βάρος του ποιήματος ενώ συγχρόνως δομικά έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Αρχικά ο ποιητής επισημαίνει ότι η φθορά που επέρχεται με το χρόνο είναι πληγή από φριχτό μαχαίρι Ο πόνος δηλαδή που συνεπάγονται τα γεράματα παρομοιάζονται με την πληγή που προκαλεί ένα μαχαίρι Η πληγή είναι φριχτή γιατί είναι από τη μια πλευρά εξωτερική Έχουμε αναφορά στις σωματικές αλλαγές όπως στις ρυτίδες και τη σωματική φθορά Από την άλλη πλευρά η πληγή θεωρεί‐ται και εσωτερική καθώς έχουμε αναφορά σε ψυχολογικές διεργασίες που φέρνουν οι σωματικές αλλαγές όπως η αγωνία η ανασφάλεια η μελαγχολία

Δομικά ο στίχος αυτός έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Επανα‐λαμβάνεται σε δύο καίρια σημεία του ποιήματος κι επιτείνει νοηματικά την έμφαση που δίνεται στον πόνο του ποιητή για την επερχόμενη φθορά του χρόνου Η επανάληψη του δεύτερου στίχου τη δεύτερη φορά έχει μια ιδιαίτερη διαφορά την παύλα (‐) Ο Σεφέρης πρόσεξε πρώτος την τάση αυτή του ποιητή ενώ μίλησε και για laquoσπασμένη στιχουργική του Καβάφηraquo για στίχους δηλαδή οι οποίοι είναι γεμάτοι από συγκοπές ή εγκοπές που προσδίδουν ένα είδος σιωπής στο ρυθμό του ποιητή Η σιωπή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του Κ Καβάφη αποτελεί έκφραση της απόγνωσής του του δραματικού του τόνου ενώ παράλληλα δίνει αφορμή για στοχασμό και προβληματι‐σμό του αναγνώστη για θέματα διαχρονικά και καθολικά όπως η φθορά του χρόνου το εφήμερο της ανθρώπινης νιότης

Τέλος η επανάληψη του στίχου αυτού εξυπηρετεί τη μετάβαση από τη μια στροφή του ποιήματος στην άλλη και το σχήμα υπαλλαγής (laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσθέτει αισθητικό αποτέλεσμα Γ Η ποίηση για τον Καβάφη είναι ένα είδος παρηγοριάς που έχει τη δυνατότητα να κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά από τον Σ Τριβιζά

Το ποίημα laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγη‐νή∙ 595 μ Χraquo αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα επαλήθευσης της παραπά‐νω άποψης Αρχικά ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδε‐χτεί τα γηρατειά με απάθεια Υπερευαίσθητος μπροστά στη φθορά του χρόνου εκφράζει την υπαρξιακή αγωνία του Πληγώνεται και σπαράζει από το δέρμα του που ρυτιδώνεται χάνει το νεανικό του σφρίγος γίνεται πλαδαρό Η κινητική δραστηριότητά του μειώνεται οι ορμές και οι ερωτικές επιθυμίες κάμπτονται Πληγώνεται να βλέπει τις ρυτίδες του ενώ φοβάται το άσπρισμα των μαλλιών την εξασθένιση της όρασης που αποτελεί και το κυριότερο ποιητικό του εργαλείο Η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας χαρακτηρίζουν τον ήρωα που δεν έχει laquoεγκαρτέρησι καμιάraquo Προσπέφτει και προστρέχει στην Τέχνη για παρηγοριά και ίαση από τα ανυπόφερτα γηρατειά

Ο Κ Καβάφης λοιπόν βλέπει και την τέχνη ως ανακούφιση και κάθαρση σύμφωνα με την αριστοτελική θεωρία Η τέχνη μετουσιώνει την αποστροφή και τη φρίκη της ζωής μας όπως αυτό το ποίημα για τα γηρατειά σε αισθητικό καλλιτέχνημα προκαλώντας στον ποιητή την κάθαρση απέναντι στο ενοχλητικό του συναίσθημα Η Τέχνη του Κ Καβάφη είναι laquoδοκιμή νάρκης του άλγουςraquo δηλαδή απόπειρα κατευνα‐σμού καταπράυνσης του πόνου

Μάλιστα από πολύ νωρίς οι μελετητές του Κ Καβάφη επισήμαναν ότι όταν χρησιμοποιεί τη λέξη laquoΤέχνηraquo με κεφαλαίο laquoΤraquo εννοεί πάντα την ερωτική τέχνη τα ποιήματα με θέμα τον έρωτα Η καταφυγή του Κ Καβάφη στην τέχνη σχετίζεται με την ερωτική μνήμη Αυτό το νόημα έχει και το ρήμα laquoπροστρέχωraquo που σημαίνει ανατρέχω αφού ο ποιητής συντριμμένος από τη γήρανση του σώματος και την αναστολή των ερωτικών επιθυμιών καταφεύγει για παρηγοριά στις ερωτικές αναμνή‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

σεις του παρελθόντος που αποτελούν και τη δεξαμενή της ποίησής του στα ερωτικά ποιήματά του Αυτό αποδεικνύει πως η μνήμη αποτελεί τον τρόπο το μέσο να κατευνάσει τον πόνο που του προξενεί η επερχόμενη γήρανση Ο ποιητής ζητά από την τέχνη τη λύτρωση από τον πόνο της laquoφρικτής πληγήςraquo μέσα από τη φαντασία Άρα η μνημονική φαντασία στην εποχή του γήρατος και της φθοράς λειτουργεί ως αναπόληση ονειροπόληση των παλαιών ερωτικών στιγμών και ως η προσφιλέστερη πηγή της έμπνευσής του

Αυτό επιβεβαιώνεται και από το περιεχόμενο του ποιήματος ειδικά από το στίχο στον οποίο έχουμε αναφορά σε δύο έννοιες που προσωπο‐ποιεί και θεοποιεί ο ποιητής Τη Φαντασία και το Λόγο Η φαντασία είναι δημιουργική παράγει εσωτερικές εικόνες και τις μεταπλάθει Αποτελεί τη βασική προϋπόθεση της ωριμότητας στην καλλιτεχνική δημιουργία Παράλληλα είναι και μνημονική αφού οι εικόνες είναι πιστές αναπαρα‐στάσεις των αντικειμένων

Είναι λοιπόν κατανοητή η άποψη του μελετητή που υποστηρίζει ότι ο συγκεκριμένος ποιητής κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo Δ Θέμα του Καβαφικού ποιήματος είναι η προσφυγή του ποιητή στην τέχνη του προκειμένου να κατευνάσει τον πόνο του από τα γηρατειά που πλησιάζουν αλλά και η απελπισία του για την αδυναμία της ποίησης να παρηγορήσει τον πόνο του αυτό Θέμα αντίστοιχα του ποιήματος του Μίμνερμου είναι το γοργό πέρασμα της νιότης και ο ερχομός των άχαρων γηρατειών Ως προς το περιεχόμενο λοιπόν τα δύο αυτά ποιήματα έχουν περίπου κοινό θεματικό άξονα την επερχόμενη παρακμή και πτώση από την αδυσώπητη δύναμη του χρόνου και τα συναισθήματα που αυτή προκαλεί

Στο ποίημα του Καβάφη το θέμα αυτό προβάλλεται ποικιλοτρό‐πως Ο μακροσκελής τίτλος αρχικά δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αποστασιοποιηθεί από μια ατομική κατάσταση και να συλλάβει τον αιώνιο διαχρονικό χαρακτήρα του ποιήματος να προβληματιστεί και να ευαισθητοποιηθεί καθώς η γήρανση η φθορά η μοναξιά η απογοήτευση της κρίσιμης ηλικίας άφορα και τον ίδιο Η διαχρονικότητα του θέματος διαπερνά και το ποίημα του Μίμνερμου καθώς τα νιάτα που φεύγουν γρήγορα και το παράπονο για την παρακμή των γηρατειών είναι ένα θέμα που αγγίζει την ευαισθησία πολλών ποιητών Το καθολικό παράπο‐νο των γερόντων για τα νιάτα που έφυγαν τόσο γρήγορα όπως και η νοσταλγία για την εποχή της νεότητας που έχει περάσει εκφράζεται και

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

στη νεότερη και στην προγενέστερη λογοτεχνική παραγωγή όπως για παράδειγμα και στα δημοτικά τραγούδια

Το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης στον Καβάφη πέρα από τη διαχρονικότητα και την καθολικότητα που ενέχει προβάλλεται και μέσα από τα έντονα συναισθήματα του ποιητή Ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδεχτεί τα γηρατειά με απάθεια και πληγώνεται επειδή χάνει το νεανικό του σφρίγος Τα συναισθήματα που τον διακατέ‐χουν είναι η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας (laquoΔεν έχω εγκαρτέρησι καμιάraquo) Κάτι ανάλογο παρατηρούμε και στον Μίμνερμο αφού και σε αυτό το ποίημα έχουμε κλιμάκωση των συναισθημάτων Στην αρχή έκδηλη πίκρα για το εφήμερο της ζωής των ανθρώπων ύστερα βαθιά μελαγχολία για το γρήγορο και ανεπίστρεπτο πέρασμα της νεότητας και τέλος θλίψη για το κατάντημα του ανθρώπου κατά την περίοδο των γηρατειών Η νιότη με τον ψυχολογικό νόμο της αντίθεσης φέρνει στο μυαλό τα γεράματα και τις δυσάρεστες συνέπειές τους

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι ποιητές παρουσιάζουν το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης είναι τα διάφορα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούν Ο Καβάφης χρησιμοποιεί τη μεταφορά laquoφρικτό μαχαίριraquo που με την επανάληψή της σε δυο καίρια σημεία του ποιήματος αναδεικνύει εντονότερα τη δυσαρέσκεια που προκαλείται στον ποιητή από την επίθεση του χρόνου Το σχήμα υπαλλαγής εξάλλου laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo (αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προστίθεται για να φανεί και μορφικά ο πόνος του ανθρώπου που απειλείται από τον χρόνο Αλλά και η μεταφορά laquoνάρκης του άλγουςraquo εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό σε συνδυασμό με το υπερβατό (laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo)

Αντίστοιχα και ο Μίμνερμος χρησιμοποιεί διάφορα εκφραστικά μέσα για να προβάλει το ίδιο θέμα Οι άνθρωποι παρομοιάζονται με τα φύλλα των δέντρων η σύντομη περίοδος της εφηβείας παρομοιάζεται με τη λάμψη του ήλιου Οι Κήρες εμφανίζονται σαν δυο σκυθρωπές γυναίκες που ρυθμίζουν τα γεράματα και το θάνατο ndash τα δυο δεινά που χτυπούν όλους τους ανθρώπους η ηλικία της εφηβείας παρουσιάζεται σαν πρόσω‐πο που διαρκεί πολύ λίγο η ζωή του

Ο τόνος τέλος και των δύο ποιημάτων αποτελεί επίσης έναν τρόπο προβολής του εφήμερου της νεανικής ηλικίας αφού είναι και στα δυο ποιήματα νοσταλγικός και ευδιάκριτα απαισιόδοξος ενώ το ύφος σοβαρό και μελαγχολικό κάτι που προκύπτει από όλα όσα επισημάναμε

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Μανόλης Αναγνωστάκης Στον Νίκο Ε 1949

Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα

(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)

(Παρενθέσεις 1949)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά ποιητών Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης των ποιητών της γενιάς αυτής τα οποία απαντώνται και στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 Η δομή του ποιήματος έχει τέσσερις συγκεκριμένους αρμούς Να τους εντοπίσετε και να τους σχολιάσετε

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι laquoΟ χαρακτήρας της ποίησης του Ανα‐γνωστάκη είναι εξομολογητικός επεξεργάζεται μνήμες βιώματαraquo Επα‐ληθεύεται η παραπάνω άποψη από το ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquo(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)raquo Να σχολιάσετε τον παραπάνω στίχο και να αναφερθείτε στο λόγο για τον οποίο το ποίημα συγκαταλέγεται στα ποιήματα για την ποίηση

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25] Δ Το ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού εκφράζει την άποψη του ποιητή για το ρόλο της ποίησης Ποια είναι η αντίληψη αυτή και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται

Μιχάλης Κατσαρός Όταν

Όταν ακούω να μιλάν για τον καιρό όταν ακούω να μιλάνε για τον πόλεμο όταν ακούω σήμερα το Αιγαίο να γίνεται ποίηση να πλημμυρίζει τα σαλόνια όταν ακούω να υποψιάζονται τις ιδέες μου να τις ταχτοποιούν σε μια θυρίδα όταν ακούω σένα να μιλάς εγώ πάντα σωπαίνω Όταν ακούω κάποτε στα βέβαια αυτιά μου ήχους παράξενους ψίθυρους μακρινούς όταν ακούω σάλπιγγες και θούρια λόγους ατέλειωτους ύμνους και κρότους όταν ακούω να μιλούν για την ελευθερία για νόμους ευαγγέλια για μια ζωή με τάξη όταν ακούω να γελούν όταν ακούω πάλι να μιλούν εγώ πάντα σωπαίνω Μα κάποτε που η κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνή θrsquo ανοίξω το στόμα μου θα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτες στις ίδιες βρώμικες αυλές τα οπλοστάσια οι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Πάλι σας δίνω όραμα

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και μάλιστα στην καλούμενη κοινωνική ή πολιτική ή αντιστασιακή ποίηση Τα χαρα‐κτηριστικά της ποίησης της συγκεκριμένης γενιάς είναι ο συλλογικός χαρακτήρας αφού ταυτίζεται ο ποιητής με το λαό και εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στον εξωτερικό εχθρό ή την ανελεύθερη εξουσία τον αγωνιστικό και επαναστατικό τόνο στην ποίησή του τη συντροφικό‐τητα τη ρομαντική πίστη στο όραμα Οι αντιστασιακοί ποιητές προτιμούν το ρεαλιστικό αντίκρισμα της πραγματικότητας και προτάσσουν τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού

Επίσης χαρακτηριστικά των μεταπολεμικών ποιητών από άποψη κυρίως θεματικής αποτελούν το γεγονός ότι μειώνονται οι ηρωικοί τόνοι καταγράφεται η συμπόνια για το νεκρό αντίπαλο την πείνα τις εκτελέ‐σεις αλλά και αποχρωματίζονται κομματικά οι ήρωες Δηλώνεται ένα στοιχείο ndash έστω έμμεσο ndash αμφισβήτησης Αμφισβητείται η σκοπιμότητα της στρατευμένης τέχνης επιζητείται η αυτονομία της Τέχνης η ελεύθερη έκφραση και ο προβληματισμός πάνω σrsquo αυτήν χωρίς βέβαια να χάσει τον κοινωνικό της ρόλο Έτσι οι ποιητές αυτοί νιώθουν αδυναμία να παρακολουθήσουν με το έργο τους τις απαιτήσεις της εποχής βρίσκοντας μάλιστα μια γλώσσα που θα διασφάλιζε την επικοινωνία με το λαό χωρίς παράλληλα να υποβιβαστεί η αισθητική αξία του ποιητικού τους λόγου

Τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι εύκολο κανείς να διακρί‐νει και στο ποίημα του Αναγνωστάκη Αρχικά παρατηρούμε ότι ο ποιη‐τής ταυτίζεται με το λαό κι εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στην κατάπιεστική εξουσία του δυνάστη Αυτό είναι εμφανές από το όλο πνεύμα που διαπερνά το ποίημα Ο ποιητής με αφορμή ένα ατομικό βίωμα μέσα στις φοβερές φυλακές βαρυποινιτών του Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο) της Θεσσαλονίκης το 1949 αναφέρεται σε μια κατάσταση συλλογική που απασχολεί όλους σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου Η ζοφερή κατάσταση μάλιστα της εποχής του εμφυλίου αποτυπώνεται στο ποίημα με τις εικόνες των φίλων που φεύγουν και χάνονται τις μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους το κλάμα του παιδιού στην ερημιά τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός τις τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγο‐στεύει τα ξημερώματα εμπειρίες και βιώματα εφιαλτικά που ανάγονται σε συλλογικό επίπεδο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Άλλο στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό της πρώτης μεταπο‐

λεμικής γενιάς και απαντάται στο ποίημα του Αναγνωστάκη είναι η έντονη συντροφικότητα που προβάλλεται Ας μην παραβλέπουμε αρχικά τον τίτλο του ποιήματος Ο τίτλος προσδιορίζει τον αποδέκτη του ποιητικού μηνύματος και το χρόνο Πρέπει να σημειωθεί ότι ο laquoΝίκος Ε raquo είναι ο συναγωνιστής του ποιητή Νίκος Ευστρατιάδης Σε προφορική δήλωσή του ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέφερε ότι το ποίημα αφιερώ‐νεται στον πολιτικό του σύντροφο Νίκο Ευστρατιάδη Συνεπώς ο τίτλος είναι αφιέρωση προς ένα σύντροφο Αλλά και αναφορές στο ποίημα όπως laquoΦίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέραraquo κάνουν έκδηλο το πνεύμα συντροφικότητας

Τέλος άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος που αποδει‐κνύει την ένταξη του Αναγνωστάκη στην πρώτη μεταπολεμική γενιά είναι η ρομαντική πίστη στο όραμα στο χρέος του ποιητή Το στοιχείο αυτό γίνεται έντονο προς το τέλος του ποιήματος με τον παρένθετο στίχο ndash ρητορικό ερώτημα που εκφράζει το παραπάνω χρέος Στον καταληκτικό αυτό στίχο ο Αναγνωστάκης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβίασης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέ‐ωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Β1 Τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά αποτελούν τους δομικούς αρμούς του ποιήματος

Ειδικότερα με την αναφορά laquoΦίλοιraquo ο ποιητής αποδεικνύεται laquoφι‐λέταιροςraquo Προτάσσει την εικόνα και το αντίστοιχο θέμα της απώλειας των φίλων και των συντρόφων οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν στον πόλεμο είτε εκτελέστηκαν κατά τον εμφύλιο Οι μορφές των φίλων μένουν χα‐ραγμένες στη μνήμη του ποιητή αφού μοιράστηκε μαζί τους κοινές ιδέες και κοινούς αγώνες για την ελευθερία της χώρας και την εδραίωση της δημοκρατίας

Μετά την αναφορά στους νεκρούς ο ποιητής αναφέρεται στους ζωντανούς με τις laquoΦωνέςraquo Μακρινές φωνές ακούονται τη νύχτα φωνές που η αγωνία της ατέλειωτης νύχτας τους δίνει συγκεκριμένη μορφή Δύο οπτικοακουστικές εικόνες δίνουν το στίγμα της ζοφερής πραγματικότη‐τας Από τη μια πλευρά μια απελπισμένη μάνα τριγυρνά στους έρημους δρόμους φωνάζοντας απεγνωσμένα (αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της) κι από την άλλη ένα εγκαταλελειμμένο παιδί κλαίει χωρίς απάντηση καθώς κανείς δε βρίσκεται να το παρηγορήσει και να το προστατέψει

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

απrsquo τα λουλούδια της νιότης ευχαρίστηση νιώθουμε χωρίς να γνωρίσουμε απrsquo τους θεούς ούτε κακό ούτε καλό Αλλά οι Μοίρες έχουν σταθεί δίπλα μας μαύρες η μια κρατώντας το τέλος των πονεμένων γηρατειών και η άλλη του θανάτου Λίγο χρόνο διαρκεί της νιότης ο καρπός όσο διασκορπίζεται στη γη ο ήλιος Μα όταν πια προσπεράσει κι αυτό το όριο της ηλικίας καλύτερο είναι να πεθάνει κανείς αμέσως παρά να ζήσει˙ γιατί πολλά κακά μες στην ψυχή γεννιούνται˙ άλλοτε το σπίτι ταλαιπωρείται απrsquo τα βάσανα και της φτώχειας τrsquo αποτελέσματα είναι οδυνηρά κι άλλος πάλι στερείται από παιδιά και αυτά πάρα πολύ ποθώντας οδεύει κάτω απrsquo τη γη στον Άδη˙ Άλλος αρρώστια έχει που του φθείρει τη ζωή και κανείς δεν υπάρχει απrsquo τους ανθρώπους που πολλές συμφορές να μην του δίνει ο Δίας

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Καβάφης λογοτεχνικά ανήκει στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή και κυρίως στη laquoγενιά του 1880raquo όπου δεσπόζει η μορφή τού Κ Παλαμά Ωστόσο παρά την ηγετική φυσιογνωμία του Κ Παλαμά κανείς δεν απομακρύν‐θηκε περισσότερο από τη laquoβαριά σκιάraquo του όσο ο Καβάφης Εγκατεστημέ‐νος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση απορρίπτοντας τα καθιερωμένα

Πιο συγκεκριμένα ο Κ Καβάφης απέδωσε με ρεαλισμό το νεότερο άνθρωπο που χαρακτηρίζεται από το αίσθημα της ανίας την αντιηρωική στάση στα εθνικά καλέσματα και κυρίως από το αίσθημα της τραγικής μοναξιάς Αυτό γίνεται έκδηλο από το ποίημα που εξετάζουμε αν αναλογιστούμε ότι αναφέρεται στο πέρασμα της νιότης στην καταφυγή στην ποίηση για παρηγοριά από τη θλίψη και τη μοναξιά που επέρχεται με τα γεράματα

Αλλά και από μορφολογική άποψη το ποίημα είναι χαλαρό κι όχι αυστηρό όσον αφορά το μέτρο και τη φόρμα Παράλληλα ο Καβάφης ως νεωτεριστής στρέφεται προς την πεζολογία κάτι που αποδεικνύεται και από το συγκεκριμένο ποίημα Ο στίχος σε κάποια σημεία αποκτά πεζολογικό ύφος όπως laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακα τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη πού κάμνουνε mdash για λίγο mdash να μη νοιώθεται η πληγήraquo

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Παράλληλα ένα άλλο χαρακτηριστικό του ποιητή που τον καθιστά laquoγενάρχη της σύγχρονης ποίησηςraquo είναι ότι καταφέρνει και καταλύει τις χρονικές συμβάσεις Ειδικά ο τίτλος του ποιήματος με την εκτενή του έκταση αφενός με την αναφορά σε κάποιο δήθεν υπαρκτό πρόσωπο που είναι ποιητής κι αφετέρου με τον τυχαίο χρονικό προσδιορισμό καταργεί κάθε χρονική σύμβαση Ο αναγνώστης έτσι εκλαμβάνει το ποίημα ως ένα έργο του οποίου το θέμα είναι διαχρονικό και καθολικό Η ατομική μοίρα των προσώπων (ιστορικά ndash ψευδοϊστορικά) έχει διαχρονικές προεκτάσεις

Επιπλέον ο Καβάφης χρησιμοποιεί την ειρωνεία κάτι που παρατη‐ρείται και στο δοθέν ποίημα όπου η ειρωνεία του καταντά αυτοσαρ‐κασμός αφού ταυτίζεται με τον ψευδοϊστορικό ποιητή του και αν δεν αναποδογυρίζει πλήρως το νόημα του ποιήματος μετριάζει αρκετά την επιθυμητή λύτρωση Οι λέξεις laquoκάπωςraquo laquoδοκιμέςraquo laquoγια λίγοraquo και η διπλή σημασία της λέξης laquoΛόγοςraquo οδηγούν αργά αλλά βασανιστικά το ποίημα στη σφαίρα της απαισιοδοξίας Επίσης δημιουργείται έντεχνα και ένα κλίμα ασφυξίας και αδιεξόδου που συνάδει με γενικότερα χαρακτηρι‐στικά της σύγχρονης ποίησης όπως επισημάναμε ήδη

Εγκατεστημένος λοιπόν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου αυτός ο ιδιότυπος ποιητής ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση και εγκαινιάζει τη νεότερη ποίηση στοιχείο που τον κατέστησε laquoγενάρχηraquo της όπως παρατήρησαν μελετητές του Β1 α) Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Αρχικά το αrsquo ενικό πρόσωπο (laquoμουraquo laquoδεν έχωraquo ) φορτίζει το ποίημα σε δραματικότητα και αισθητική συγκίνηση Μελετητές έχουν παρατηρήσει ότι η αφήγηση γίνεται laquoεκ των έσωraquo και εστιάζεται στο προσωπικό δράμα με τη χρήση του πρώτου ενικού προσώπου Δεν κρατά καμία αισθητική απόσταση και αντικειμενικότητα οδηγώντας στο συναισθηματισμό και στην προσωπική στην οδυνηρή εξομολόγηση μιας ατομικής δραματικής κρίσης

Από την άλλη πλευρά έχουμε και δεύτερο ενικό πρόσωπο (laquoσεraquo laquoξέρειςraquo) που διαπλέκεται με το πρώτο πρόσωπο Το δεύτερο πρόσωπο (laquoεις σε hellip Τέχνη της Ποιήσεωςraquo) δημιουργείται για να φτάσει ο ποιητής στην ιδιότυπή του υποβολή Η σύζευξη πρώτου και δεύτερου προσώπου τέλος δημιουργεί μια ισορροπία μεταξύ της διανοητικότητας και της τρυφερής συγκίνησης Έτσι το ποίημα αποφεύγει την παγίδα του ρηχού συναισθηματισμού και της φτηνής αισθηματολογίας όπως χαρακτηρι‐στικά έχει παρατηρήσει και ο Π Μπήαν Επιπλέον φορτίζεται η επικοι‐νωνία του ποιητή με την Τέχνη του μέσα από ένα φανταστικό διάλογο που στην ουσία είναι εσωτερικός μονόλογος Παράλληλα προσδίδεται στην επικοινωνία αυτή θεατρικότητα Η ποίηση του Κ Καβάφη γίνεται

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

laquoπροσωποποιητικήraquo δηλαδή οι έννοιες φορούν προσωπεία γίνονται ήρω‐ες του οράματος Το ποίημα κερδίζει σε ζωντάνια αμεσότητα και δραματι‐κότητα β) Η γλώσσα του Κ Καβάφη είναι ένα αδιάλυτο κράμα δημοτικής και καθαρεύουσας Θεωρείται ότι χρησιμοποιεί μια ιδιότυπη Αλεξανδρινή δημοτική με λόγιους και πολίτικους τύπους Πολλές φορές συναντάμε λέξεις καθημερινές αντιποιητικές έτσι ώστε ο τόνος να είναι πεζολογι‐κός Αυτό μπορούμε να το παρατηρήσουμε και στο ποίημα (laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου laquoποιητού εν Κομμαγηνή∙raquo) αφού οι τύποι που κυρι‐αρχούν στον τίτλο ανήκουν στη λόγια γλώσσα Επίσης laquoτα φάρμακαraquo laquoμαχαίριraquo είναι λέξεις καθημερινές αντιποιητικές που προσδίδουν πεζο‐λογικό τόνο

Όσον αφορά το ύφος του ποιητή παρατηρούμε ότι είναι διαυγές σαφές με ακρίβεια στη διατύπωση Τα νοήματα προκύπτουν ξεκάθαρα ενώ τα εκφραστικά μέσα (προσωποποιήσεις laquoΤέχνη της Ποιήσεωςraquo laquoΦαντασίαraquo laquoΛόγωraquo μεταφορές laquoφρικτό μαχαίριraquo laquoνάρκης του άλγουςraquo υπερβατό laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo σχήμα υπαλλαγής laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσδίδουν ζωντάνια κι αμεσότητα Παράλληλα παρατηρούμε μια λεπτή ειρωνεία όπως στο στίχο laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακαraquo που τονίζει τον απαισιόδοξο τόνο του την υπαρξιακή αγωνία του Β2 Ο στίχος αυτός φέρει το θεματικό βάρος του ποιήματος ενώ συγχρόνως δομικά έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Αρχικά ο ποιητής επισημαίνει ότι η φθορά που επέρχεται με το χρόνο είναι πληγή από φριχτό μαχαίρι Ο πόνος δηλαδή που συνεπάγονται τα γεράματα παρομοιάζονται με την πληγή που προκαλεί ένα μαχαίρι Η πληγή είναι φριχτή γιατί είναι από τη μια πλευρά εξωτερική Έχουμε αναφορά στις σωματικές αλλαγές όπως στις ρυτίδες και τη σωματική φθορά Από την άλλη πλευρά η πληγή θεωρεί‐ται και εσωτερική καθώς έχουμε αναφορά σε ψυχολογικές διεργασίες που φέρνουν οι σωματικές αλλαγές όπως η αγωνία η ανασφάλεια η μελαγχολία

Δομικά ο στίχος αυτός έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Επανα‐λαμβάνεται σε δύο καίρια σημεία του ποιήματος κι επιτείνει νοηματικά την έμφαση που δίνεται στον πόνο του ποιητή για την επερχόμενη φθορά του χρόνου Η επανάληψη του δεύτερου στίχου τη δεύτερη φορά έχει μια ιδιαίτερη διαφορά την παύλα (‐) Ο Σεφέρης πρόσεξε πρώτος την τάση αυτή του ποιητή ενώ μίλησε και για laquoσπασμένη στιχουργική του Καβάφηraquo για στίχους δηλαδή οι οποίοι είναι γεμάτοι από συγκοπές ή εγκοπές που προσδίδουν ένα είδος σιωπής στο ρυθμό του ποιητή Η σιωπή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του Κ Καβάφη αποτελεί έκφραση της απόγνωσής του του δραματικού του τόνου ενώ παράλληλα δίνει αφορμή για στοχασμό και προβληματι‐σμό του αναγνώστη για θέματα διαχρονικά και καθολικά όπως η φθορά του χρόνου το εφήμερο της ανθρώπινης νιότης

Τέλος η επανάληψη του στίχου αυτού εξυπηρετεί τη μετάβαση από τη μια στροφή του ποιήματος στην άλλη και το σχήμα υπαλλαγής (laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσθέτει αισθητικό αποτέλεσμα Γ Η ποίηση για τον Καβάφη είναι ένα είδος παρηγοριάς που έχει τη δυνατότητα να κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά από τον Σ Τριβιζά

Το ποίημα laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγη‐νή∙ 595 μ Χraquo αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα επαλήθευσης της παραπά‐νω άποψης Αρχικά ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδε‐χτεί τα γηρατειά με απάθεια Υπερευαίσθητος μπροστά στη φθορά του χρόνου εκφράζει την υπαρξιακή αγωνία του Πληγώνεται και σπαράζει από το δέρμα του που ρυτιδώνεται χάνει το νεανικό του σφρίγος γίνεται πλαδαρό Η κινητική δραστηριότητά του μειώνεται οι ορμές και οι ερωτικές επιθυμίες κάμπτονται Πληγώνεται να βλέπει τις ρυτίδες του ενώ φοβάται το άσπρισμα των μαλλιών την εξασθένιση της όρασης που αποτελεί και το κυριότερο ποιητικό του εργαλείο Η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας χαρακτηρίζουν τον ήρωα που δεν έχει laquoεγκαρτέρησι καμιάraquo Προσπέφτει και προστρέχει στην Τέχνη για παρηγοριά και ίαση από τα ανυπόφερτα γηρατειά

Ο Κ Καβάφης λοιπόν βλέπει και την τέχνη ως ανακούφιση και κάθαρση σύμφωνα με την αριστοτελική θεωρία Η τέχνη μετουσιώνει την αποστροφή και τη φρίκη της ζωής μας όπως αυτό το ποίημα για τα γηρατειά σε αισθητικό καλλιτέχνημα προκαλώντας στον ποιητή την κάθαρση απέναντι στο ενοχλητικό του συναίσθημα Η Τέχνη του Κ Καβάφη είναι laquoδοκιμή νάρκης του άλγουςraquo δηλαδή απόπειρα κατευνα‐σμού καταπράυνσης του πόνου

Μάλιστα από πολύ νωρίς οι μελετητές του Κ Καβάφη επισήμαναν ότι όταν χρησιμοποιεί τη λέξη laquoΤέχνηraquo με κεφαλαίο laquoΤraquo εννοεί πάντα την ερωτική τέχνη τα ποιήματα με θέμα τον έρωτα Η καταφυγή του Κ Καβάφη στην τέχνη σχετίζεται με την ερωτική μνήμη Αυτό το νόημα έχει και το ρήμα laquoπροστρέχωraquo που σημαίνει ανατρέχω αφού ο ποιητής συντριμμένος από τη γήρανση του σώματος και την αναστολή των ερωτικών επιθυμιών καταφεύγει για παρηγοριά στις ερωτικές αναμνή‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

σεις του παρελθόντος που αποτελούν και τη δεξαμενή της ποίησής του στα ερωτικά ποιήματά του Αυτό αποδεικνύει πως η μνήμη αποτελεί τον τρόπο το μέσο να κατευνάσει τον πόνο που του προξενεί η επερχόμενη γήρανση Ο ποιητής ζητά από την τέχνη τη λύτρωση από τον πόνο της laquoφρικτής πληγήςraquo μέσα από τη φαντασία Άρα η μνημονική φαντασία στην εποχή του γήρατος και της φθοράς λειτουργεί ως αναπόληση ονειροπόληση των παλαιών ερωτικών στιγμών και ως η προσφιλέστερη πηγή της έμπνευσής του

Αυτό επιβεβαιώνεται και από το περιεχόμενο του ποιήματος ειδικά από το στίχο στον οποίο έχουμε αναφορά σε δύο έννοιες που προσωπο‐ποιεί και θεοποιεί ο ποιητής Τη Φαντασία και το Λόγο Η φαντασία είναι δημιουργική παράγει εσωτερικές εικόνες και τις μεταπλάθει Αποτελεί τη βασική προϋπόθεση της ωριμότητας στην καλλιτεχνική δημιουργία Παράλληλα είναι και μνημονική αφού οι εικόνες είναι πιστές αναπαρα‐στάσεις των αντικειμένων

Είναι λοιπόν κατανοητή η άποψη του μελετητή που υποστηρίζει ότι ο συγκεκριμένος ποιητής κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo Δ Θέμα του Καβαφικού ποιήματος είναι η προσφυγή του ποιητή στην τέχνη του προκειμένου να κατευνάσει τον πόνο του από τα γηρατειά που πλησιάζουν αλλά και η απελπισία του για την αδυναμία της ποίησης να παρηγορήσει τον πόνο του αυτό Θέμα αντίστοιχα του ποιήματος του Μίμνερμου είναι το γοργό πέρασμα της νιότης και ο ερχομός των άχαρων γηρατειών Ως προς το περιεχόμενο λοιπόν τα δύο αυτά ποιήματα έχουν περίπου κοινό θεματικό άξονα την επερχόμενη παρακμή και πτώση από την αδυσώπητη δύναμη του χρόνου και τα συναισθήματα που αυτή προκαλεί

Στο ποίημα του Καβάφη το θέμα αυτό προβάλλεται ποικιλοτρό‐πως Ο μακροσκελής τίτλος αρχικά δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αποστασιοποιηθεί από μια ατομική κατάσταση και να συλλάβει τον αιώνιο διαχρονικό χαρακτήρα του ποιήματος να προβληματιστεί και να ευαισθητοποιηθεί καθώς η γήρανση η φθορά η μοναξιά η απογοήτευση της κρίσιμης ηλικίας άφορα και τον ίδιο Η διαχρονικότητα του θέματος διαπερνά και το ποίημα του Μίμνερμου καθώς τα νιάτα που φεύγουν γρήγορα και το παράπονο για την παρακμή των γηρατειών είναι ένα θέμα που αγγίζει την ευαισθησία πολλών ποιητών Το καθολικό παράπο‐νο των γερόντων για τα νιάτα που έφυγαν τόσο γρήγορα όπως και η νοσταλγία για την εποχή της νεότητας που έχει περάσει εκφράζεται και

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

στη νεότερη και στην προγενέστερη λογοτεχνική παραγωγή όπως για παράδειγμα και στα δημοτικά τραγούδια

Το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης στον Καβάφη πέρα από τη διαχρονικότητα και την καθολικότητα που ενέχει προβάλλεται και μέσα από τα έντονα συναισθήματα του ποιητή Ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδεχτεί τα γηρατειά με απάθεια και πληγώνεται επειδή χάνει το νεανικό του σφρίγος Τα συναισθήματα που τον διακατέ‐χουν είναι η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας (laquoΔεν έχω εγκαρτέρησι καμιάraquo) Κάτι ανάλογο παρατηρούμε και στον Μίμνερμο αφού και σε αυτό το ποίημα έχουμε κλιμάκωση των συναισθημάτων Στην αρχή έκδηλη πίκρα για το εφήμερο της ζωής των ανθρώπων ύστερα βαθιά μελαγχολία για το γρήγορο και ανεπίστρεπτο πέρασμα της νεότητας και τέλος θλίψη για το κατάντημα του ανθρώπου κατά την περίοδο των γηρατειών Η νιότη με τον ψυχολογικό νόμο της αντίθεσης φέρνει στο μυαλό τα γεράματα και τις δυσάρεστες συνέπειές τους

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι ποιητές παρουσιάζουν το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης είναι τα διάφορα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούν Ο Καβάφης χρησιμοποιεί τη μεταφορά laquoφρικτό μαχαίριraquo που με την επανάληψή της σε δυο καίρια σημεία του ποιήματος αναδεικνύει εντονότερα τη δυσαρέσκεια που προκαλείται στον ποιητή από την επίθεση του χρόνου Το σχήμα υπαλλαγής εξάλλου laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo (αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προστίθεται για να φανεί και μορφικά ο πόνος του ανθρώπου που απειλείται από τον χρόνο Αλλά και η μεταφορά laquoνάρκης του άλγουςraquo εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό σε συνδυασμό με το υπερβατό (laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo)

Αντίστοιχα και ο Μίμνερμος χρησιμοποιεί διάφορα εκφραστικά μέσα για να προβάλει το ίδιο θέμα Οι άνθρωποι παρομοιάζονται με τα φύλλα των δέντρων η σύντομη περίοδος της εφηβείας παρομοιάζεται με τη λάμψη του ήλιου Οι Κήρες εμφανίζονται σαν δυο σκυθρωπές γυναίκες που ρυθμίζουν τα γεράματα και το θάνατο ndash τα δυο δεινά που χτυπούν όλους τους ανθρώπους η ηλικία της εφηβείας παρουσιάζεται σαν πρόσω‐πο που διαρκεί πολύ λίγο η ζωή του

Ο τόνος τέλος και των δύο ποιημάτων αποτελεί επίσης έναν τρόπο προβολής του εφήμερου της νεανικής ηλικίας αφού είναι και στα δυο ποιήματα νοσταλγικός και ευδιάκριτα απαισιόδοξος ενώ το ύφος σοβαρό και μελαγχολικό κάτι που προκύπτει από όλα όσα επισημάναμε

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Μανόλης Αναγνωστάκης Στον Νίκο Ε 1949

Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα

(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)

(Παρενθέσεις 1949)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά ποιητών Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης των ποιητών της γενιάς αυτής τα οποία απαντώνται και στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 Η δομή του ποιήματος έχει τέσσερις συγκεκριμένους αρμούς Να τους εντοπίσετε και να τους σχολιάσετε

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι laquoΟ χαρακτήρας της ποίησης του Ανα‐γνωστάκη είναι εξομολογητικός επεξεργάζεται μνήμες βιώματαraquo Επα‐ληθεύεται η παραπάνω άποψη από το ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquo(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)raquo Να σχολιάσετε τον παραπάνω στίχο και να αναφερθείτε στο λόγο για τον οποίο το ποίημα συγκαταλέγεται στα ποιήματα για την ποίηση

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25] Δ Το ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού εκφράζει την άποψη του ποιητή για το ρόλο της ποίησης Ποια είναι η αντίληψη αυτή και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται

Μιχάλης Κατσαρός Όταν

Όταν ακούω να μιλάν για τον καιρό όταν ακούω να μιλάνε για τον πόλεμο όταν ακούω σήμερα το Αιγαίο να γίνεται ποίηση να πλημμυρίζει τα σαλόνια όταν ακούω να υποψιάζονται τις ιδέες μου να τις ταχτοποιούν σε μια θυρίδα όταν ακούω σένα να μιλάς εγώ πάντα σωπαίνω Όταν ακούω κάποτε στα βέβαια αυτιά μου ήχους παράξενους ψίθυρους μακρινούς όταν ακούω σάλπιγγες και θούρια λόγους ατέλειωτους ύμνους και κρότους όταν ακούω να μιλούν για την ελευθερία για νόμους ευαγγέλια για μια ζωή με τάξη όταν ακούω να γελούν όταν ακούω πάλι να μιλούν εγώ πάντα σωπαίνω Μα κάποτε που η κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνή θrsquo ανοίξω το στόμα μου θα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτες στις ίδιες βρώμικες αυλές τα οπλοστάσια οι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Πάλι σας δίνω όραμα

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και μάλιστα στην καλούμενη κοινωνική ή πολιτική ή αντιστασιακή ποίηση Τα χαρα‐κτηριστικά της ποίησης της συγκεκριμένης γενιάς είναι ο συλλογικός χαρακτήρας αφού ταυτίζεται ο ποιητής με το λαό και εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στον εξωτερικό εχθρό ή την ανελεύθερη εξουσία τον αγωνιστικό και επαναστατικό τόνο στην ποίησή του τη συντροφικό‐τητα τη ρομαντική πίστη στο όραμα Οι αντιστασιακοί ποιητές προτιμούν το ρεαλιστικό αντίκρισμα της πραγματικότητας και προτάσσουν τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού

Επίσης χαρακτηριστικά των μεταπολεμικών ποιητών από άποψη κυρίως θεματικής αποτελούν το γεγονός ότι μειώνονται οι ηρωικοί τόνοι καταγράφεται η συμπόνια για το νεκρό αντίπαλο την πείνα τις εκτελέ‐σεις αλλά και αποχρωματίζονται κομματικά οι ήρωες Δηλώνεται ένα στοιχείο ndash έστω έμμεσο ndash αμφισβήτησης Αμφισβητείται η σκοπιμότητα της στρατευμένης τέχνης επιζητείται η αυτονομία της Τέχνης η ελεύθερη έκφραση και ο προβληματισμός πάνω σrsquo αυτήν χωρίς βέβαια να χάσει τον κοινωνικό της ρόλο Έτσι οι ποιητές αυτοί νιώθουν αδυναμία να παρακολουθήσουν με το έργο τους τις απαιτήσεις της εποχής βρίσκοντας μάλιστα μια γλώσσα που θα διασφάλιζε την επικοινωνία με το λαό χωρίς παράλληλα να υποβιβαστεί η αισθητική αξία του ποιητικού τους λόγου

Τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι εύκολο κανείς να διακρί‐νει και στο ποίημα του Αναγνωστάκη Αρχικά παρατηρούμε ότι ο ποιη‐τής ταυτίζεται με το λαό κι εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στην κατάπιεστική εξουσία του δυνάστη Αυτό είναι εμφανές από το όλο πνεύμα που διαπερνά το ποίημα Ο ποιητής με αφορμή ένα ατομικό βίωμα μέσα στις φοβερές φυλακές βαρυποινιτών του Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο) της Θεσσαλονίκης το 1949 αναφέρεται σε μια κατάσταση συλλογική που απασχολεί όλους σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου Η ζοφερή κατάσταση μάλιστα της εποχής του εμφυλίου αποτυπώνεται στο ποίημα με τις εικόνες των φίλων που φεύγουν και χάνονται τις μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους το κλάμα του παιδιού στην ερημιά τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός τις τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγο‐στεύει τα ξημερώματα εμπειρίες και βιώματα εφιαλτικά που ανάγονται σε συλλογικό επίπεδο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Άλλο στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό της πρώτης μεταπο‐

λεμικής γενιάς και απαντάται στο ποίημα του Αναγνωστάκη είναι η έντονη συντροφικότητα που προβάλλεται Ας μην παραβλέπουμε αρχικά τον τίτλο του ποιήματος Ο τίτλος προσδιορίζει τον αποδέκτη του ποιητικού μηνύματος και το χρόνο Πρέπει να σημειωθεί ότι ο laquoΝίκος Ε raquo είναι ο συναγωνιστής του ποιητή Νίκος Ευστρατιάδης Σε προφορική δήλωσή του ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέφερε ότι το ποίημα αφιερώ‐νεται στον πολιτικό του σύντροφο Νίκο Ευστρατιάδη Συνεπώς ο τίτλος είναι αφιέρωση προς ένα σύντροφο Αλλά και αναφορές στο ποίημα όπως laquoΦίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέραraquo κάνουν έκδηλο το πνεύμα συντροφικότητας

Τέλος άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος που αποδει‐κνύει την ένταξη του Αναγνωστάκη στην πρώτη μεταπολεμική γενιά είναι η ρομαντική πίστη στο όραμα στο χρέος του ποιητή Το στοιχείο αυτό γίνεται έντονο προς το τέλος του ποιήματος με τον παρένθετο στίχο ndash ρητορικό ερώτημα που εκφράζει το παραπάνω χρέος Στον καταληκτικό αυτό στίχο ο Αναγνωστάκης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβίασης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέ‐ωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Β1 Τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά αποτελούν τους δομικούς αρμούς του ποιήματος

Ειδικότερα με την αναφορά laquoΦίλοιraquo ο ποιητής αποδεικνύεται laquoφι‐λέταιροςraquo Προτάσσει την εικόνα και το αντίστοιχο θέμα της απώλειας των φίλων και των συντρόφων οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν στον πόλεμο είτε εκτελέστηκαν κατά τον εμφύλιο Οι μορφές των φίλων μένουν χα‐ραγμένες στη μνήμη του ποιητή αφού μοιράστηκε μαζί τους κοινές ιδέες και κοινούς αγώνες για την ελευθερία της χώρας και την εδραίωση της δημοκρατίας

Μετά την αναφορά στους νεκρούς ο ποιητής αναφέρεται στους ζωντανούς με τις laquoΦωνέςraquo Μακρινές φωνές ακούονται τη νύχτα φωνές που η αγωνία της ατέλειωτης νύχτας τους δίνει συγκεκριμένη μορφή Δύο οπτικοακουστικές εικόνες δίνουν το στίγμα της ζοφερής πραγματικότη‐τας Από τη μια πλευρά μια απελπισμένη μάνα τριγυρνά στους έρημους δρόμους φωνάζοντας απεγνωσμένα (αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της) κι από την άλλη ένα εγκαταλελειμμένο παιδί κλαίει χωρίς απάντηση καθώς κανείς δε βρίσκεται να το παρηγορήσει και να το προστατέψει

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Παράλληλα ένα άλλο χαρακτηριστικό του ποιητή που τον καθιστά laquoγενάρχη της σύγχρονης ποίησηςraquo είναι ότι καταφέρνει και καταλύει τις χρονικές συμβάσεις Ειδικά ο τίτλος του ποιήματος με την εκτενή του έκταση αφενός με την αναφορά σε κάποιο δήθεν υπαρκτό πρόσωπο που είναι ποιητής κι αφετέρου με τον τυχαίο χρονικό προσδιορισμό καταργεί κάθε χρονική σύμβαση Ο αναγνώστης έτσι εκλαμβάνει το ποίημα ως ένα έργο του οποίου το θέμα είναι διαχρονικό και καθολικό Η ατομική μοίρα των προσώπων (ιστορικά ndash ψευδοϊστορικά) έχει διαχρονικές προεκτάσεις

Επιπλέον ο Καβάφης χρησιμοποιεί την ειρωνεία κάτι που παρατη‐ρείται και στο δοθέν ποίημα όπου η ειρωνεία του καταντά αυτοσαρ‐κασμός αφού ταυτίζεται με τον ψευδοϊστορικό ποιητή του και αν δεν αναποδογυρίζει πλήρως το νόημα του ποιήματος μετριάζει αρκετά την επιθυμητή λύτρωση Οι λέξεις laquoκάπωςraquo laquoδοκιμέςraquo laquoγια λίγοraquo και η διπλή σημασία της λέξης laquoΛόγοςraquo οδηγούν αργά αλλά βασανιστικά το ποίημα στη σφαίρα της απαισιοδοξίας Επίσης δημιουργείται έντεχνα και ένα κλίμα ασφυξίας και αδιεξόδου που συνάδει με γενικότερα χαρακτηρι‐στικά της σύγχρονης ποίησης όπως επισημάναμε ήδη

Εγκατεστημένος λοιπόν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου αυτός ο ιδιότυπος ποιητής ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο στην ποίηση και εγκαινιάζει τη νεότερη ποίηση στοιχείο που τον κατέστησε laquoγενάρχηraquo της όπως παρατήρησαν μελετητές του Β1 α) Στο ποίημα υπάρχει εναλλαγή μεταξύ αrsquo και βrsquo ενικού προσώπου Αρχικά το αrsquo ενικό πρόσωπο (laquoμουraquo laquoδεν έχωraquo ) φορτίζει το ποίημα σε δραματικότητα και αισθητική συγκίνηση Μελετητές έχουν παρατηρήσει ότι η αφήγηση γίνεται laquoεκ των έσωraquo και εστιάζεται στο προσωπικό δράμα με τη χρήση του πρώτου ενικού προσώπου Δεν κρατά καμία αισθητική απόσταση και αντικειμενικότητα οδηγώντας στο συναισθηματισμό και στην προσωπική στην οδυνηρή εξομολόγηση μιας ατομικής δραματικής κρίσης

Από την άλλη πλευρά έχουμε και δεύτερο ενικό πρόσωπο (laquoσεraquo laquoξέρειςraquo) που διαπλέκεται με το πρώτο πρόσωπο Το δεύτερο πρόσωπο (laquoεις σε hellip Τέχνη της Ποιήσεωςraquo) δημιουργείται για να φτάσει ο ποιητής στην ιδιότυπή του υποβολή Η σύζευξη πρώτου και δεύτερου προσώπου τέλος δημιουργεί μια ισορροπία μεταξύ της διανοητικότητας και της τρυφερής συγκίνησης Έτσι το ποίημα αποφεύγει την παγίδα του ρηχού συναισθηματισμού και της φτηνής αισθηματολογίας όπως χαρακτηρι‐στικά έχει παρατηρήσει και ο Π Μπήαν Επιπλέον φορτίζεται η επικοι‐νωνία του ποιητή με την Τέχνη του μέσα από ένα φανταστικό διάλογο που στην ουσία είναι εσωτερικός μονόλογος Παράλληλα προσδίδεται στην επικοινωνία αυτή θεατρικότητα Η ποίηση του Κ Καβάφη γίνεται

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

laquoπροσωποποιητικήraquo δηλαδή οι έννοιες φορούν προσωπεία γίνονται ήρω‐ες του οράματος Το ποίημα κερδίζει σε ζωντάνια αμεσότητα και δραματι‐κότητα β) Η γλώσσα του Κ Καβάφη είναι ένα αδιάλυτο κράμα δημοτικής και καθαρεύουσας Θεωρείται ότι χρησιμοποιεί μια ιδιότυπη Αλεξανδρινή δημοτική με λόγιους και πολίτικους τύπους Πολλές φορές συναντάμε λέξεις καθημερινές αντιποιητικές έτσι ώστε ο τόνος να είναι πεζολογι‐κός Αυτό μπορούμε να το παρατηρήσουμε και στο ποίημα (laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου laquoποιητού εν Κομμαγηνή∙raquo) αφού οι τύποι που κυρι‐αρχούν στον τίτλο ανήκουν στη λόγια γλώσσα Επίσης laquoτα φάρμακαraquo laquoμαχαίριraquo είναι λέξεις καθημερινές αντιποιητικές που προσδίδουν πεζο‐λογικό τόνο

Όσον αφορά το ύφος του ποιητή παρατηρούμε ότι είναι διαυγές σαφές με ακρίβεια στη διατύπωση Τα νοήματα προκύπτουν ξεκάθαρα ενώ τα εκφραστικά μέσα (προσωποποιήσεις laquoΤέχνη της Ποιήσεωςraquo laquoΦαντασίαraquo laquoΛόγωraquo μεταφορές laquoφρικτό μαχαίριraquo laquoνάρκης του άλγουςraquo υπερβατό laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo σχήμα υπαλλαγής laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσδίδουν ζωντάνια κι αμεσότητα Παράλληλα παρατηρούμε μια λεπτή ειρωνεία όπως στο στίχο laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακαraquo που τονίζει τον απαισιόδοξο τόνο του την υπαρξιακή αγωνία του Β2 Ο στίχος αυτός φέρει το θεματικό βάρος του ποιήματος ενώ συγχρόνως δομικά έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Αρχικά ο ποιητής επισημαίνει ότι η φθορά που επέρχεται με το χρόνο είναι πληγή από φριχτό μαχαίρι Ο πόνος δηλαδή που συνεπάγονται τα γεράματα παρομοιάζονται με την πληγή που προκαλεί ένα μαχαίρι Η πληγή είναι φριχτή γιατί είναι από τη μια πλευρά εξωτερική Έχουμε αναφορά στις σωματικές αλλαγές όπως στις ρυτίδες και τη σωματική φθορά Από την άλλη πλευρά η πληγή θεωρεί‐ται και εσωτερική καθώς έχουμε αναφορά σε ψυχολογικές διεργασίες που φέρνουν οι σωματικές αλλαγές όπως η αγωνία η ανασφάλεια η μελαγχολία

Δομικά ο στίχος αυτός έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Επανα‐λαμβάνεται σε δύο καίρια σημεία του ποιήματος κι επιτείνει νοηματικά την έμφαση που δίνεται στον πόνο του ποιητή για την επερχόμενη φθορά του χρόνου Η επανάληψη του δεύτερου στίχου τη δεύτερη φορά έχει μια ιδιαίτερη διαφορά την παύλα (‐) Ο Σεφέρης πρόσεξε πρώτος την τάση αυτή του ποιητή ενώ μίλησε και για laquoσπασμένη στιχουργική του Καβάφηraquo για στίχους δηλαδή οι οποίοι είναι γεμάτοι από συγκοπές ή εγκοπές που προσδίδουν ένα είδος σιωπής στο ρυθμό του ποιητή Η σιωπή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του Κ Καβάφη αποτελεί έκφραση της απόγνωσής του του δραματικού του τόνου ενώ παράλληλα δίνει αφορμή για στοχασμό και προβληματι‐σμό του αναγνώστη για θέματα διαχρονικά και καθολικά όπως η φθορά του χρόνου το εφήμερο της ανθρώπινης νιότης

Τέλος η επανάληψη του στίχου αυτού εξυπηρετεί τη μετάβαση από τη μια στροφή του ποιήματος στην άλλη και το σχήμα υπαλλαγής (laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσθέτει αισθητικό αποτέλεσμα Γ Η ποίηση για τον Καβάφη είναι ένα είδος παρηγοριάς που έχει τη δυνατότητα να κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά από τον Σ Τριβιζά

Το ποίημα laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγη‐νή∙ 595 μ Χraquo αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα επαλήθευσης της παραπά‐νω άποψης Αρχικά ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδε‐χτεί τα γηρατειά με απάθεια Υπερευαίσθητος μπροστά στη φθορά του χρόνου εκφράζει την υπαρξιακή αγωνία του Πληγώνεται και σπαράζει από το δέρμα του που ρυτιδώνεται χάνει το νεανικό του σφρίγος γίνεται πλαδαρό Η κινητική δραστηριότητά του μειώνεται οι ορμές και οι ερωτικές επιθυμίες κάμπτονται Πληγώνεται να βλέπει τις ρυτίδες του ενώ φοβάται το άσπρισμα των μαλλιών την εξασθένιση της όρασης που αποτελεί και το κυριότερο ποιητικό του εργαλείο Η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας χαρακτηρίζουν τον ήρωα που δεν έχει laquoεγκαρτέρησι καμιάraquo Προσπέφτει και προστρέχει στην Τέχνη για παρηγοριά και ίαση από τα ανυπόφερτα γηρατειά

Ο Κ Καβάφης λοιπόν βλέπει και την τέχνη ως ανακούφιση και κάθαρση σύμφωνα με την αριστοτελική θεωρία Η τέχνη μετουσιώνει την αποστροφή και τη φρίκη της ζωής μας όπως αυτό το ποίημα για τα γηρατειά σε αισθητικό καλλιτέχνημα προκαλώντας στον ποιητή την κάθαρση απέναντι στο ενοχλητικό του συναίσθημα Η Τέχνη του Κ Καβάφη είναι laquoδοκιμή νάρκης του άλγουςraquo δηλαδή απόπειρα κατευνα‐σμού καταπράυνσης του πόνου

Μάλιστα από πολύ νωρίς οι μελετητές του Κ Καβάφη επισήμαναν ότι όταν χρησιμοποιεί τη λέξη laquoΤέχνηraquo με κεφαλαίο laquoΤraquo εννοεί πάντα την ερωτική τέχνη τα ποιήματα με θέμα τον έρωτα Η καταφυγή του Κ Καβάφη στην τέχνη σχετίζεται με την ερωτική μνήμη Αυτό το νόημα έχει και το ρήμα laquoπροστρέχωraquo που σημαίνει ανατρέχω αφού ο ποιητής συντριμμένος από τη γήρανση του σώματος και την αναστολή των ερωτικών επιθυμιών καταφεύγει για παρηγοριά στις ερωτικές αναμνή‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

σεις του παρελθόντος που αποτελούν και τη δεξαμενή της ποίησής του στα ερωτικά ποιήματά του Αυτό αποδεικνύει πως η μνήμη αποτελεί τον τρόπο το μέσο να κατευνάσει τον πόνο που του προξενεί η επερχόμενη γήρανση Ο ποιητής ζητά από την τέχνη τη λύτρωση από τον πόνο της laquoφρικτής πληγήςraquo μέσα από τη φαντασία Άρα η μνημονική φαντασία στην εποχή του γήρατος και της φθοράς λειτουργεί ως αναπόληση ονειροπόληση των παλαιών ερωτικών στιγμών και ως η προσφιλέστερη πηγή της έμπνευσής του

Αυτό επιβεβαιώνεται και από το περιεχόμενο του ποιήματος ειδικά από το στίχο στον οποίο έχουμε αναφορά σε δύο έννοιες που προσωπο‐ποιεί και θεοποιεί ο ποιητής Τη Φαντασία και το Λόγο Η φαντασία είναι δημιουργική παράγει εσωτερικές εικόνες και τις μεταπλάθει Αποτελεί τη βασική προϋπόθεση της ωριμότητας στην καλλιτεχνική δημιουργία Παράλληλα είναι και μνημονική αφού οι εικόνες είναι πιστές αναπαρα‐στάσεις των αντικειμένων

Είναι λοιπόν κατανοητή η άποψη του μελετητή που υποστηρίζει ότι ο συγκεκριμένος ποιητής κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo Δ Θέμα του Καβαφικού ποιήματος είναι η προσφυγή του ποιητή στην τέχνη του προκειμένου να κατευνάσει τον πόνο του από τα γηρατειά που πλησιάζουν αλλά και η απελπισία του για την αδυναμία της ποίησης να παρηγορήσει τον πόνο του αυτό Θέμα αντίστοιχα του ποιήματος του Μίμνερμου είναι το γοργό πέρασμα της νιότης και ο ερχομός των άχαρων γηρατειών Ως προς το περιεχόμενο λοιπόν τα δύο αυτά ποιήματα έχουν περίπου κοινό θεματικό άξονα την επερχόμενη παρακμή και πτώση από την αδυσώπητη δύναμη του χρόνου και τα συναισθήματα που αυτή προκαλεί

Στο ποίημα του Καβάφη το θέμα αυτό προβάλλεται ποικιλοτρό‐πως Ο μακροσκελής τίτλος αρχικά δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αποστασιοποιηθεί από μια ατομική κατάσταση και να συλλάβει τον αιώνιο διαχρονικό χαρακτήρα του ποιήματος να προβληματιστεί και να ευαισθητοποιηθεί καθώς η γήρανση η φθορά η μοναξιά η απογοήτευση της κρίσιμης ηλικίας άφορα και τον ίδιο Η διαχρονικότητα του θέματος διαπερνά και το ποίημα του Μίμνερμου καθώς τα νιάτα που φεύγουν γρήγορα και το παράπονο για την παρακμή των γηρατειών είναι ένα θέμα που αγγίζει την ευαισθησία πολλών ποιητών Το καθολικό παράπο‐νο των γερόντων για τα νιάτα που έφυγαν τόσο γρήγορα όπως και η νοσταλγία για την εποχή της νεότητας που έχει περάσει εκφράζεται και

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

στη νεότερη και στην προγενέστερη λογοτεχνική παραγωγή όπως για παράδειγμα και στα δημοτικά τραγούδια

Το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης στον Καβάφη πέρα από τη διαχρονικότητα και την καθολικότητα που ενέχει προβάλλεται και μέσα από τα έντονα συναισθήματα του ποιητή Ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδεχτεί τα γηρατειά με απάθεια και πληγώνεται επειδή χάνει το νεανικό του σφρίγος Τα συναισθήματα που τον διακατέ‐χουν είναι η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας (laquoΔεν έχω εγκαρτέρησι καμιάraquo) Κάτι ανάλογο παρατηρούμε και στον Μίμνερμο αφού και σε αυτό το ποίημα έχουμε κλιμάκωση των συναισθημάτων Στην αρχή έκδηλη πίκρα για το εφήμερο της ζωής των ανθρώπων ύστερα βαθιά μελαγχολία για το γρήγορο και ανεπίστρεπτο πέρασμα της νεότητας και τέλος θλίψη για το κατάντημα του ανθρώπου κατά την περίοδο των γηρατειών Η νιότη με τον ψυχολογικό νόμο της αντίθεσης φέρνει στο μυαλό τα γεράματα και τις δυσάρεστες συνέπειές τους

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι ποιητές παρουσιάζουν το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης είναι τα διάφορα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούν Ο Καβάφης χρησιμοποιεί τη μεταφορά laquoφρικτό μαχαίριraquo που με την επανάληψή της σε δυο καίρια σημεία του ποιήματος αναδεικνύει εντονότερα τη δυσαρέσκεια που προκαλείται στον ποιητή από την επίθεση του χρόνου Το σχήμα υπαλλαγής εξάλλου laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo (αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προστίθεται για να φανεί και μορφικά ο πόνος του ανθρώπου που απειλείται από τον χρόνο Αλλά και η μεταφορά laquoνάρκης του άλγουςraquo εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό σε συνδυασμό με το υπερβατό (laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo)

Αντίστοιχα και ο Μίμνερμος χρησιμοποιεί διάφορα εκφραστικά μέσα για να προβάλει το ίδιο θέμα Οι άνθρωποι παρομοιάζονται με τα φύλλα των δέντρων η σύντομη περίοδος της εφηβείας παρομοιάζεται με τη λάμψη του ήλιου Οι Κήρες εμφανίζονται σαν δυο σκυθρωπές γυναίκες που ρυθμίζουν τα γεράματα και το θάνατο ndash τα δυο δεινά που χτυπούν όλους τους ανθρώπους η ηλικία της εφηβείας παρουσιάζεται σαν πρόσω‐πο που διαρκεί πολύ λίγο η ζωή του

Ο τόνος τέλος και των δύο ποιημάτων αποτελεί επίσης έναν τρόπο προβολής του εφήμερου της νεανικής ηλικίας αφού είναι και στα δυο ποιήματα νοσταλγικός και ευδιάκριτα απαισιόδοξος ενώ το ύφος σοβαρό και μελαγχολικό κάτι που προκύπτει από όλα όσα επισημάναμε

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Μανόλης Αναγνωστάκης Στον Νίκο Ε 1949

Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα

(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)

(Παρενθέσεις 1949)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά ποιητών Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης των ποιητών της γενιάς αυτής τα οποία απαντώνται και στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 Η δομή του ποιήματος έχει τέσσερις συγκεκριμένους αρμούς Να τους εντοπίσετε και να τους σχολιάσετε

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι laquoΟ χαρακτήρας της ποίησης του Ανα‐γνωστάκη είναι εξομολογητικός επεξεργάζεται μνήμες βιώματαraquo Επα‐ληθεύεται η παραπάνω άποψη από το ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquo(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)raquo Να σχολιάσετε τον παραπάνω στίχο και να αναφερθείτε στο λόγο για τον οποίο το ποίημα συγκαταλέγεται στα ποιήματα για την ποίηση

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25] Δ Το ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού εκφράζει την άποψη του ποιητή για το ρόλο της ποίησης Ποια είναι η αντίληψη αυτή και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται

Μιχάλης Κατσαρός Όταν

Όταν ακούω να μιλάν για τον καιρό όταν ακούω να μιλάνε για τον πόλεμο όταν ακούω σήμερα το Αιγαίο να γίνεται ποίηση να πλημμυρίζει τα σαλόνια όταν ακούω να υποψιάζονται τις ιδέες μου να τις ταχτοποιούν σε μια θυρίδα όταν ακούω σένα να μιλάς εγώ πάντα σωπαίνω Όταν ακούω κάποτε στα βέβαια αυτιά μου ήχους παράξενους ψίθυρους μακρινούς όταν ακούω σάλπιγγες και θούρια λόγους ατέλειωτους ύμνους και κρότους όταν ακούω να μιλούν για την ελευθερία για νόμους ευαγγέλια για μια ζωή με τάξη όταν ακούω να γελούν όταν ακούω πάλι να μιλούν εγώ πάντα σωπαίνω Μα κάποτε που η κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνή θrsquo ανοίξω το στόμα μου θα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτες στις ίδιες βρώμικες αυλές τα οπλοστάσια οι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Πάλι σας δίνω όραμα

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και μάλιστα στην καλούμενη κοινωνική ή πολιτική ή αντιστασιακή ποίηση Τα χαρα‐κτηριστικά της ποίησης της συγκεκριμένης γενιάς είναι ο συλλογικός χαρακτήρας αφού ταυτίζεται ο ποιητής με το λαό και εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στον εξωτερικό εχθρό ή την ανελεύθερη εξουσία τον αγωνιστικό και επαναστατικό τόνο στην ποίησή του τη συντροφικό‐τητα τη ρομαντική πίστη στο όραμα Οι αντιστασιακοί ποιητές προτιμούν το ρεαλιστικό αντίκρισμα της πραγματικότητας και προτάσσουν τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού

Επίσης χαρακτηριστικά των μεταπολεμικών ποιητών από άποψη κυρίως θεματικής αποτελούν το γεγονός ότι μειώνονται οι ηρωικοί τόνοι καταγράφεται η συμπόνια για το νεκρό αντίπαλο την πείνα τις εκτελέ‐σεις αλλά και αποχρωματίζονται κομματικά οι ήρωες Δηλώνεται ένα στοιχείο ndash έστω έμμεσο ndash αμφισβήτησης Αμφισβητείται η σκοπιμότητα της στρατευμένης τέχνης επιζητείται η αυτονομία της Τέχνης η ελεύθερη έκφραση και ο προβληματισμός πάνω σrsquo αυτήν χωρίς βέβαια να χάσει τον κοινωνικό της ρόλο Έτσι οι ποιητές αυτοί νιώθουν αδυναμία να παρακολουθήσουν με το έργο τους τις απαιτήσεις της εποχής βρίσκοντας μάλιστα μια γλώσσα που θα διασφάλιζε την επικοινωνία με το λαό χωρίς παράλληλα να υποβιβαστεί η αισθητική αξία του ποιητικού τους λόγου

Τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι εύκολο κανείς να διακρί‐νει και στο ποίημα του Αναγνωστάκη Αρχικά παρατηρούμε ότι ο ποιη‐τής ταυτίζεται με το λαό κι εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στην κατάπιεστική εξουσία του δυνάστη Αυτό είναι εμφανές από το όλο πνεύμα που διαπερνά το ποίημα Ο ποιητής με αφορμή ένα ατομικό βίωμα μέσα στις φοβερές φυλακές βαρυποινιτών του Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο) της Θεσσαλονίκης το 1949 αναφέρεται σε μια κατάσταση συλλογική που απασχολεί όλους σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου Η ζοφερή κατάσταση μάλιστα της εποχής του εμφυλίου αποτυπώνεται στο ποίημα με τις εικόνες των φίλων που φεύγουν και χάνονται τις μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους το κλάμα του παιδιού στην ερημιά τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός τις τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγο‐στεύει τα ξημερώματα εμπειρίες και βιώματα εφιαλτικά που ανάγονται σε συλλογικό επίπεδο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Άλλο στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό της πρώτης μεταπο‐

λεμικής γενιάς και απαντάται στο ποίημα του Αναγνωστάκη είναι η έντονη συντροφικότητα που προβάλλεται Ας μην παραβλέπουμε αρχικά τον τίτλο του ποιήματος Ο τίτλος προσδιορίζει τον αποδέκτη του ποιητικού μηνύματος και το χρόνο Πρέπει να σημειωθεί ότι ο laquoΝίκος Ε raquo είναι ο συναγωνιστής του ποιητή Νίκος Ευστρατιάδης Σε προφορική δήλωσή του ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέφερε ότι το ποίημα αφιερώ‐νεται στον πολιτικό του σύντροφο Νίκο Ευστρατιάδη Συνεπώς ο τίτλος είναι αφιέρωση προς ένα σύντροφο Αλλά και αναφορές στο ποίημα όπως laquoΦίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέραraquo κάνουν έκδηλο το πνεύμα συντροφικότητας

Τέλος άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος που αποδει‐κνύει την ένταξη του Αναγνωστάκη στην πρώτη μεταπολεμική γενιά είναι η ρομαντική πίστη στο όραμα στο χρέος του ποιητή Το στοιχείο αυτό γίνεται έντονο προς το τέλος του ποιήματος με τον παρένθετο στίχο ndash ρητορικό ερώτημα που εκφράζει το παραπάνω χρέος Στον καταληκτικό αυτό στίχο ο Αναγνωστάκης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβίασης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέ‐ωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Β1 Τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά αποτελούν τους δομικούς αρμούς του ποιήματος

Ειδικότερα με την αναφορά laquoΦίλοιraquo ο ποιητής αποδεικνύεται laquoφι‐λέταιροςraquo Προτάσσει την εικόνα και το αντίστοιχο θέμα της απώλειας των φίλων και των συντρόφων οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν στον πόλεμο είτε εκτελέστηκαν κατά τον εμφύλιο Οι μορφές των φίλων μένουν χα‐ραγμένες στη μνήμη του ποιητή αφού μοιράστηκε μαζί τους κοινές ιδέες και κοινούς αγώνες για την ελευθερία της χώρας και την εδραίωση της δημοκρατίας

Μετά την αναφορά στους νεκρούς ο ποιητής αναφέρεται στους ζωντανούς με τις laquoΦωνέςraquo Μακρινές φωνές ακούονται τη νύχτα φωνές που η αγωνία της ατέλειωτης νύχτας τους δίνει συγκεκριμένη μορφή Δύο οπτικοακουστικές εικόνες δίνουν το στίγμα της ζοφερής πραγματικότη‐τας Από τη μια πλευρά μια απελπισμένη μάνα τριγυρνά στους έρημους δρόμους φωνάζοντας απεγνωσμένα (αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της) κι από την άλλη ένα εγκαταλελειμμένο παιδί κλαίει χωρίς απάντηση καθώς κανείς δε βρίσκεται να το παρηγορήσει και να το προστατέψει

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

laquoπροσωποποιητικήraquo δηλαδή οι έννοιες φορούν προσωπεία γίνονται ήρω‐ες του οράματος Το ποίημα κερδίζει σε ζωντάνια αμεσότητα και δραματι‐κότητα β) Η γλώσσα του Κ Καβάφη είναι ένα αδιάλυτο κράμα δημοτικής και καθαρεύουσας Θεωρείται ότι χρησιμοποιεί μια ιδιότυπη Αλεξανδρινή δημοτική με λόγιους και πολίτικους τύπους Πολλές φορές συναντάμε λέξεις καθημερινές αντιποιητικές έτσι ώστε ο τόνος να είναι πεζολογι‐κός Αυτό μπορούμε να το παρατηρήσουμε και στο ποίημα (laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου laquoποιητού εν Κομμαγηνή∙raquo) αφού οι τύποι που κυρι‐αρχούν στον τίτλο ανήκουν στη λόγια γλώσσα Επίσης laquoτα φάρμακαraquo laquoμαχαίριraquo είναι λέξεις καθημερινές αντιποιητικές που προσδίδουν πεζο‐λογικό τόνο

Όσον αφορά το ύφος του ποιητή παρατηρούμε ότι είναι διαυγές σαφές με ακρίβεια στη διατύπωση Τα νοήματα προκύπτουν ξεκάθαρα ενώ τα εκφραστικά μέσα (προσωποποιήσεις laquoΤέχνη της Ποιήσεωςraquo laquoΦαντασίαraquo laquoΛόγωraquo μεταφορές laquoφρικτό μαχαίριraquo laquoνάρκης του άλγουςraquo υπερβατό laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo σχήμα υπαλλαγής laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσδίδουν ζωντάνια κι αμεσότητα Παράλληλα παρατηρούμε μια λεπτή ειρωνεία όπως στο στίχο laquoπου κάπως ξέρεις από φάρμακαraquo που τονίζει τον απαισιόδοξο τόνο του την υπαρξιακή αγωνία του Β2 Ο στίχος αυτός φέρει το θεματικό βάρος του ποιήματος ενώ συγχρόνως δομικά έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Αρχικά ο ποιητής επισημαίνει ότι η φθορά που επέρχεται με το χρόνο είναι πληγή από φριχτό μαχαίρι Ο πόνος δηλαδή που συνεπάγονται τα γεράματα παρομοιάζονται με την πληγή που προκαλεί ένα μαχαίρι Η πληγή είναι φριχτή γιατί είναι από τη μια πλευρά εξωτερική Έχουμε αναφορά στις σωματικές αλλαγές όπως στις ρυτίδες και τη σωματική φθορά Από την άλλη πλευρά η πληγή θεωρεί‐ται και εσωτερική καθώς έχουμε αναφορά σε ψυχολογικές διεργασίες που φέρνουν οι σωματικές αλλαγές όπως η αγωνία η ανασφάλεια η μελαγχολία

Δομικά ο στίχος αυτός έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα Επανα‐λαμβάνεται σε δύο καίρια σημεία του ποιήματος κι επιτείνει νοηματικά την έμφαση που δίνεται στον πόνο του ποιητή για την επερχόμενη φθορά του χρόνου Η επανάληψη του δεύτερου στίχου τη δεύτερη φορά έχει μια ιδιαίτερη διαφορά την παύλα (‐) Ο Σεφέρης πρόσεξε πρώτος την τάση αυτή του ποιητή ενώ μίλησε και για laquoσπασμένη στιχουργική του Καβάφηraquo για στίχους δηλαδή οι οποίοι είναι γεμάτοι από συγκοπές ή εγκοπές που προσδίδουν ένα είδος σιωπής στο ρυθμό του ποιητή Η σιωπή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του Κ Καβάφη αποτελεί έκφραση της απόγνωσής του του δραματικού του τόνου ενώ παράλληλα δίνει αφορμή για στοχασμό και προβληματι‐σμό του αναγνώστη για θέματα διαχρονικά και καθολικά όπως η φθορά του χρόνου το εφήμερο της ανθρώπινης νιότης

Τέλος η επανάληψη του στίχου αυτού εξυπηρετεί τη μετάβαση από τη μια στροφή του ποιήματος στην άλλη και το σχήμα υπαλλαγής (laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσθέτει αισθητικό αποτέλεσμα Γ Η ποίηση για τον Καβάφη είναι ένα είδος παρηγοριάς που έχει τη δυνατότητα να κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά από τον Σ Τριβιζά

Το ποίημα laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγη‐νή∙ 595 μ Χraquo αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα επαλήθευσης της παραπά‐νω άποψης Αρχικά ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδε‐χτεί τα γηρατειά με απάθεια Υπερευαίσθητος μπροστά στη φθορά του χρόνου εκφράζει την υπαρξιακή αγωνία του Πληγώνεται και σπαράζει από το δέρμα του που ρυτιδώνεται χάνει το νεανικό του σφρίγος γίνεται πλαδαρό Η κινητική δραστηριότητά του μειώνεται οι ορμές και οι ερωτικές επιθυμίες κάμπτονται Πληγώνεται να βλέπει τις ρυτίδες του ενώ φοβάται το άσπρισμα των μαλλιών την εξασθένιση της όρασης που αποτελεί και το κυριότερο ποιητικό του εργαλείο Η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας χαρακτηρίζουν τον ήρωα που δεν έχει laquoεγκαρτέρησι καμιάraquo Προσπέφτει και προστρέχει στην Τέχνη για παρηγοριά και ίαση από τα ανυπόφερτα γηρατειά

Ο Κ Καβάφης λοιπόν βλέπει και την τέχνη ως ανακούφιση και κάθαρση σύμφωνα με την αριστοτελική θεωρία Η τέχνη μετουσιώνει την αποστροφή και τη φρίκη της ζωής μας όπως αυτό το ποίημα για τα γηρατειά σε αισθητικό καλλιτέχνημα προκαλώντας στον ποιητή την κάθαρση απέναντι στο ενοχλητικό του συναίσθημα Η Τέχνη του Κ Καβάφη είναι laquoδοκιμή νάρκης του άλγουςraquo δηλαδή απόπειρα κατευνα‐σμού καταπράυνσης του πόνου

Μάλιστα από πολύ νωρίς οι μελετητές του Κ Καβάφη επισήμαναν ότι όταν χρησιμοποιεί τη λέξη laquoΤέχνηraquo με κεφαλαίο laquoΤraquo εννοεί πάντα την ερωτική τέχνη τα ποιήματα με θέμα τον έρωτα Η καταφυγή του Κ Καβάφη στην τέχνη σχετίζεται με την ερωτική μνήμη Αυτό το νόημα έχει και το ρήμα laquoπροστρέχωraquo που σημαίνει ανατρέχω αφού ο ποιητής συντριμμένος από τη γήρανση του σώματος και την αναστολή των ερωτικών επιθυμιών καταφεύγει για παρηγοριά στις ερωτικές αναμνή‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

σεις του παρελθόντος που αποτελούν και τη δεξαμενή της ποίησής του στα ερωτικά ποιήματά του Αυτό αποδεικνύει πως η μνήμη αποτελεί τον τρόπο το μέσο να κατευνάσει τον πόνο που του προξενεί η επερχόμενη γήρανση Ο ποιητής ζητά από την τέχνη τη λύτρωση από τον πόνο της laquoφρικτής πληγήςraquo μέσα από τη φαντασία Άρα η μνημονική φαντασία στην εποχή του γήρατος και της φθοράς λειτουργεί ως αναπόληση ονειροπόληση των παλαιών ερωτικών στιγμών και ως η προσφιλέστερη πηγή της έμπνευσής του

Αυτό επιβεβαιώνεται και από το περιεχόμενο του ποιήματος ειδικά από το στίχο στον οποίο έχουμε αναφορά σε δύο έννοιες που προσωπο‐ποιεί και θεοποιεί ο ποιητής Τη Φαντασία και το Λόγο Η φαντασία είναι δημιουργική παράγει εσωτερικές εικόνες και τις μεταπλάθει Αποτελεί τη βασική προϋπόθεση της ωριμότητας στην καλλιτεχνική δημιουργία Παράλληλα είναι και μνημονική αφού οι εικόνες είναι πιστές αναπαρα‐στάσεις των αντικειμένων

Είναι λοιπόν κατανοητή η άποψη του μελετητή που υποστηρίζει ότι ο συγκεκριμένος ποιητής κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo Δ Θέμα του Καβαφικού ποιήματος είναι η προσφυγή του ποιητή στην τέχνη του προκειμένου να κατευνάσει τον πόνο του από τα γηρατειά που πλησιάζουν αλλά και η απελπισία του για την αδυναμία της ποίησης να παρηγορήσει τον πόνο του αυτό Θέμα αντίστοιχα του ποιήματος του Μίμνερμου είναι το γοργό πέρασμα της νιότης και ο ερχομός των άχαρων γηρατειών Ως προς το περιεχόμενο λοιπόν τα δύο αυτά ποιήματα έχουν περίπου κοινό θεματικό άξονα την επερχόμενη παρακμή και πτώση από την αδυσώπητη δύναμη του χρόνου και τα συναισθήματα που αυτή προκαλεί

Στο ποίημα του Καβάφη το θέμα αυτό προβάλλεται ποικιλοτρό‐πως Ο μακροσκελής τίτλος αρχικά δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αποστασιοποιηθεί από μια ατομική κατάσταση και να συλλάβει τον αιώνιο διαχρονικό χαρακτήρα του ποιήματος να προβληματιστεί και να ευαισθητοποιηθεί καθώς η γήρανση η φθορά η μοναξιά η απογοήτευση της κρίσιμης ηλικίας άφορα και τον ίδιο Η διαχρονικότητα του θέματος διαπερνά και το ποίημα του Μίμνερμου καθώς τα νιάτα που φεύγουν γρήγορα και το παράπονο για την παρακμή των γηρατειών είναι ένα θέμα που αγγίζει την ευαισθησία πολλών ποιητών Το καθολικό παράπο‐νο των γερόντων για τα νιάτα που έφυγαν τόσο γρήγορα όπως και η νοσταλγία για την εποχή της νεότητας που έχει περάσει εκφράζεται και

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

στη νεότερη και στην προγενέστερη λογοτεχνική παραγωγή όπως για παράδειγμα και στα δημοτικά τραγούδια

Το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης στον Καβάφη πέρα από τη διαχρονικότητα και την καθολικότητα που ενέχει προβάλλεται και μέσα από τα έντονα συναισθήματα του ποιητή Ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδεχτεί τα γηρατειά με απάθεια και πληγώνεται επειδή χάνει το νεανικό του σφρίγος Τα συναισθήματα που τον διακατέ‐χουν είναι η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας (laquoΔεν έχω εγκαρτέρησι καμιάraquo) Κάτι ανάλογο παρατηρούμε και στον Μίμνερμο αφού και σε αυτό το ποίημα έχουμε κλιμάκωση των συναισθημάτων Στην αρχή έκδηλη πίκρα για το εφήμερο της ζωής των ανθρώπων ύστερα βαθιά μελαγχολία για το γρήγορο και ανεπίστρεπτο πέρασμα της νεότητας και τέλος θλίψη για το κατάντημα του ανθρώπου κατά την περίοδο των γηρατειών Η νιότη με τον ψυχολογικό νόμο της αντίθεσης φέρνει στο μυαλό τα γεράματα και τις δυσάρεστες συνέπειές τους

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι ποιητές παρουσιάζουν το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης είναι τα διάφορα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούν Ο Καβάφης χρησιμοποιεί τη μεταφορά laquoφρικτό μαχαίριraquo που με την επανάληψή της σε δυο καίρια σημεία του ποιήματος αναδεικνύει εντονότερα τη δυσαρέσκεια που προκαλείται στον ποιητή από την επίθεση του χρόνου Το σχήμα υπαλλαγής εξάλλου laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo (αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προστίθεται για να φανεί και μορφικά ο πόνος του ανθρώπου που απειλείται από τον χρόνο Αλλά και η μεταφορά laquoνάρκης του άλγουςraquo εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό σε συνδυασμό με το υπερβατό (laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo)

Αντίστοιχα και ο Μίμνερμος χρησιμοποιεί διάφορα εκφραστικά μέσα για να προβάλει το ίδιο θέμα Οι άνθρωποι παρομοιάζονται με τα φύλλα των δέντρων η σύντομη περίοδος της εφηβείας παρομοιάζεται με τη λάμψη του ήλιου Οι Κήρες εμφανίζονται σαν δυο σκυθρωπές γυναίκες που ρυθμίζουν τα γεράματα και το θάνατο ndash τα δυο δεινά που χτυπούν όλους τους ανθρώπους η ηλικία της εφηβείας παρουσιάζεται σαν πρόσω‐πο που διαρκεί πολύ λίγο η ζωή του

Ο τόνος τέλος και των δύο ποιημάτων αποτελεί επίσης έναν τρόπο προβολής του εφήμερου της νεανικής ηλικίας αφού είναι και στα δυο ποιήματα νοσταλγικός και ευδιάκριτα απαισιόδοξος ενώ το ύφος σοβαρό και μελαγχολικό κάτι που προκύπτει από όλα όσα επισημάναμε

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Μανόλης Αναγνωστάκης Στον Νίκο Ε 1949

Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα

(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)

(Παρενθέσεις 1949)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά ποιητών Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης των ποιητών της γενιάς αυτής τα οποία απαντώνται και στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 Η δομή του ποιήματος έχει τέσσερις συγκεκριμένους αρμούς Να τους εντοπίσετε και να τους σχολιάσετε

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι laquoΟ χαρακτήρας της ποίησης του Ανα‐γνωστάκη είναι εξομολογητικός επεξεργάζεται μνήμες βιώματαraquo Επα‐ληθεύεται η παραπάνω άποψη από το ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquo(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)raquo Να σχολιάσετε τον παραπάνω στίχο και να αναφερθείτε στο λόγο για τον οποίο το ποίημα συγκαταλέγεται στα ποιήματα για την ποίηση

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25] Δ Το ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού εκφράζει την άποψη του ποιητή για το ρόλο της ποίησης Ποια είναι η αντίληψη αυτή και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται

Μιχάλης Κατσαρός Όταν

Όταν ακούω να μιλάν για τον καιρό όταν ακούω να μιλάνε για τον πόλεμο όταν ακούω σήμερα το Αιγαίο να γίνεται ποίηση να πλημμυρίζει τα σαλόνια όταν ακούω να υποψιάζονται τις ιδέες μου να τις ταχτοποιούν σε μια θυρίδα όταν ακούω σένα να μιλάς εγώ πάντα σωπαίνω Όταν ακούω κάποτε στα βέβαια αυτιά μου ήχους παράξενους ψίθυρους μακρινούς όταν ακούω σάλπιγγες και θούρια λόγους ατέλειωτους ύμνους και κρότους όταν ακούω να μιλούν για την ελευθερία για νόμους ευαγγέλια για μια ζωή με τάξη όταν ακούω να γελούν όταν ακούω πάλι να μιλούν εγώ πάντα σωπαίνω Μα κάποτε που η κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνή θrsquo ανοίξω το στόμα μου θα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτες στις ίδιες βρώμικες αυλές τα οπλοστάσια οι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Πάλι σας δίνω όραμα

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και μάλιστα στην καλούμενη κοινωνική ή πολιτική ή αντιστασιακή ποίηση Τα χαρα‐κτηριστικά της ποίησης της συγκεκριμένης γενιάς είναι ο συλλογικός χαρακτήρας αφού ταυτίζεται ο ποιητής με το λαό και εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στον εξωτερικό εχθρό ή την ανελεύθερη εξουσία τον αγωνιστικό και επαναστατικό τόνο στην ποίησή του τη συντροφικό‐τητα τη ρομαντική πίστη στο όραμα Οι αντιστασιακοί ποιητές προτιμούν το ρεαλιστικό αντίκρισμα της πραγματικότητας και προτάσσουν τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού

Επίσης χαρακτηριστικά των μεταπολεμικών ποιητών από άποψη κυρίως θεματικής αποτελούν το γεγονός ότι μειώνονται οι ηρωικοί τόνοι καταγράφεται η συμπόνια για το νεκρό αντίπαλο την πείνα τις εκτελέ‐σεις αλλά και αποχρωματίζονται κομματικά οι ήρωες Δηλώνεται ένα στοιχείο ndash έστω έμμεσο ndash αμφισβήτησης Αμφισβητείται η σκοπιμότητα της στρατευμένης τέχνης επιζητείται η αυτονομία της Τέχνης η ελεύθερη έκφραση και ο προβληματισμός πάνω σrsquo αυτήν χωρίς βέβαια να χάσει τον κοινωνικό της ρόλο Έτσι οι ποιητές αυτοί νιώθουν αδυναμία να παρακολουθήσουν με το έργο τους τις απαιτήσεις της εποχής βρίσκοντας μάλιστα μια γλώσσα που θα διασφάλιζε την επικοινωνία με το λαό χωρίς παράλληλα να υποβιβαστεί η αισθητική αξία του ποιητικού τους λόγου

Τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι εύκολο κανείς να διακρί‐νει και στο ποίημα του Αναγνωστάκη Αρχικά παρατηρούμε ότι ο ποιη‐τής ταυτίζεται με το λαό κι εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στην κατάπιεστική εξουσία του δυνάστη Αυτό είναι εμφανές από το όλο πνεύμα που διαπερνά το ποίημα Ο ποιητής με αφορμή ένα ατομικό βίωμα μέσα στις φοβερές φυλακές βαρυποινιτών του Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο) της Θεσσαλονίκης το 1949 αναφέρεται σε μια κατάσταση συλλογική που απασχολεί όλους σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου Η ζοφερή κατάσταση μάλιστα της εποχής του εμφυλίου αποτυπώνεται στο ποίημα με τις εικόνες των φίλων που φεύγουν και χάνονται τις μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους το κλάμα του παιδιού στην ερημιά τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός τις τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγο‐στεύει τα ξημερώματα εμπειρίες και βιώματα εφιαλτικά που ανάγονται σε συλλογικό επίπεδο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Άλλο στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό της πρώτης μεταπο‐

λεμικής γενιάς και απαντάται στο ποίημα του Αναγνωστάκη είναι η έντονη συντροφικότητα που προβάλλεται Ας μην παραβλέπουμε αρχικά τον τίτλο του ποιήματος Ο τίτλος προσδιορίζει τον αποδέκτη του ποιητικού μηνύματος και το χρόνο Πρέπει να σημειωθεί ότι ο laquoΝίκος Ε raquo είναι ο συναγωνιστής του ποιητή Νίκος Ευστρατιάδης Σε προφορική δήλωσή του ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέφερε ότι το ποίημα αφιερώ‐νεται στον πολιτικό του σύντροφο Νίκο Ευστρατιάδη Συνεπώς ο τίτλος είναι αφιέρωση προς ένα σύντροφο Αλλά και αναφορές στο ποίημα όπως laquoΦίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέραraquo κάνουν έκδηλο το πνεύμα συντροφικότητας

Τέλος άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος που αποδει‐κνύει την ένταξη του Αναγνωστάκη στην πρώτη μεταπολεμική γενιά είναι η ρομαντική πίστη στο όραμα στο χρέος του ποιητή Το στοιχείο αυτό γίνεται έντονο προς το τέλος του ποιήματος με τον παρένθετο στίχο ndash ρητορικό ερώτημα που εκφράζει το παραπάνω χρέος Στον καταληκτικό αυτό στίχο ο Αναγνωστάκης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβίασης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέ‐ωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Β1 Τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά αποτελούν τους δομικούς αρμούς του ποιήματος

Ειδικότερα με την αναφορά laquoΦίλοιraquo ο ποιητής αποδεικνύεται laquoφι‐λέταιροςraquo Προτάσσει την εικόνα και το αντίστοιχο θέμα της απώλειας των φίλων και των συντρόφων οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν στον πόλεμο είτε εκτελέστηκαν κατά τον εμφύλιο Οι μορφές των φίλων μένουν χα‐ραγμένες στη μνήμη του ποιητή αφού μοιράστηκε μαζί τους κοινές ιδέες και κοινούς αγώνες για την ελευθερία της χώρας και την εδραίωση της δημοκρατίας

Μετά την αναφορά στους νεκρούς ο ποιητής αναφέρεται στους ζωντανούς με τις laquoΦωνέςraquo Μακρινές φωνές ακούονται τη νύχτα φωνές που η αγωνία της ατέλειωτης νύχτας τους δίνει συγκεκριμένη μορφή Δύο οπτικοακουστικές εικόνες δίνουν το στίγμα της ζοφερής πραγματικότη‐τας Από τη μια πλευρά μια απελπισμένη μάνα τριγυρνά στους έρημους δρόμους φωνάζοντας απεγνωσμένα (αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της) κι από την άλλη ένα εγκαταλελειμμένο παιδί κλαίει χωρίς απάντηση καθώς κανείς δε βρίσκεται να το παρηγορήσει και να το προστατέψει

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

του Κ Καβάφη αποτελεί έκφραση της απόγνωσής του του δραματικού του τόνου ενώ παράλληλα δίνει αφορμή για στοχασμό και προβληματι‐σμό του αναγνώστη για θέματα διαχρονικά και καθολικά όπως η φθορά του χρόνου το εφήμερο της ανθρώπινης νιότης

Τέλος η επανάληψη του στίχου αυτού εξυπηρετεί τη μετάβαση από τη μια στροφή του ποιήματος στην άλλη και το σχήμα υπαλλαγής (laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προσθέτει αισθητικό αποτέλεσμα Γ Η ποίηση για τον Καβάφη είναι ένα είδος παρηγοριάς που έχει τη δυνατότητα να κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά από τον Σ Τριβιζά

Το ποίημα laquoΜελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγη‐νή∙ 595 μ Χraquo αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα επαλήθευσης της παραπά‐νω άποψης Αρχικά ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδε‐χτεί τα γηρατειά με απάθεια Υπερευαίσθητος μπροστά στη φθορά του χρόνου εκφράζει την υπαρξιακή αγωνία του Πληγώνεται και σπαράζει από το δέρμα του που ρυτιδώνεται χάνει το νεανικό του σφρίγος γίνεται πλαδαρό Η κινητική δραστηριότητά του μειώνεται οι ορμές και οι ερωτικές επιθυμίες κάμπτονται Πληγώνεται να βλέπει τις ρυτίδες του ενώ φοβάται το άσπρισμα των μαλλιών την εξασθένιση της όρασης που αποτελεί και το κυριότερο ποιητικό του εργαλείο Η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας χαρακτηρίζουν τον ήρωα που δεν έχει laquoεγκαρτέρησι καμιάraquo Προσπέφτει και προστρέχει στην Τέχνη για παρηγοριά και ίαση από τα ανυπόφερτα γηρατειά

Ο Κ Καβάφης λοιπόν βλέπει και την τέχνη ως ανακούφιση και κάθαρση σύμφωνα με την αριστοτελική θεωρία Η τέχνη μετουσιώνει την αποστροφή και τη φρίκη της ζωής μας όπως αυτό το ποίημα για τα γηρατειά σε αισθητικό καλλιτέχνημα προκαλώντας στον ποιητή την κάθαρση απέναντι στο ενοχλητικό του συναίσθημα Η Τέχνη του Κ Καβάφη είναι laquoδοκιμή νάρκης του άλγουςraquo δηλαδή απόπειρα κατευνα‐σμού καταπράυνσης του πόνου

Μάλιστα από πολύ νωρίς οι μελετητές του Κ Καβάφη επισήμαναν ότι όταν χρησιμοποιεί τη λέξη laquoΤέχνηraquo με κεφαλαίο laquoΤraquo εννοεί πάντα την ερωτική τέχνη τα ποιήματα με θέμα τον έρωτα Η καταφυγή του Κ Καβάφη στην τέχνη σχετίζεται με την ερωτική μνήμη Αυτό το νόημα έχει και το ρήμα laquoπροστρέχωraquo που σημαίνει ανατρέχω αφού ο ποιητής συντριμμένος από τη γήρανση του σώματος και την αναστολή των ερωτικών επιθυμιών καταφεύγει για παρηγοριά στις ερωτικές αναμνή‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

σεις του παρελθόντος που αποτελούν και τη δεξαμενή της ποίησής του στα ερωτικά ποιήματά του Αυτό αποδεικνύει πως η μνήμη αποτελεί τον τρόπο το μέσο να κατευνάσει τον πόνο που του προξενεί η επερχόμενη γήρανση Ο ποιητής ζητά από την τέχνη τη λύτρωση από τον πόνο της laquoφρικτής πληγήςraquo μέσα από τη φαντασία Άρα η μνημονική φαντασία στην εποχή του γήρατος και της φθοράς λειτουργεί ως αναπόληση ονειροπόληση των παλαιών ερωτικών στιγμών και ως η προσφιλέστερη πηγή της έμπνευσής του

Αυτό επιβεβαιώνεται και από το περιεχόμενο του ποιήματος ειδικά από το στίχο στον οποίο έχουμε αναφορά σε δύο έννοιες που προσωπο‐ποιεί και θεοποιεί ο ποιητής Τη Φαντασία και το Λόγο Η φαντασία είναι δημιουργική παράγει εσωτερικές εικόνες και τις μεταπλάθει Αποτελεί τη βασική προϋπόθεση της ωριμότητας στην καλλιτεχνική δημιουργία Παράλληλα είναι και μνημονική αφού οι εικόνες είναι πιστές αναπαρα‐στάσεις των αντικειμένων

Είναι λοιπόν κατανοητή η άποψη του μελετητή που υποστηρίζει ότι ο συγκεκριμένος ποιητής κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo Δ Θέμα του Καβαφικού ποιήματος είναι η προσφυγή του ποιητή στην τέχνη του προκειμένου να κατευνάσει τον πόνο του από τα γηρατειά που πλησιάζουν αλλά και η απελπισία του για την αδυναμία της ποίησης να παρηγορήσει τον πόνο του αυτό Θέμα αντίστοιχα του ποιήματος του Μίμνερμου είναι το γοργό πέρασμα της νιότης και ο ερχομός των άχαρων γηρατειών Ως προς το περιεχόμενο λοιπόν τα δύο αυτά ποιήματα έχουν περίπου κοινό θεματικό άξονα την επερχόμενη παρακμή και πτώση από την αδυσώπητη δύναμη του χρόνου και τα συναισθήματα που αυτή προκαλεί

Στο ποίημα του Καβάφη το θέμα αυτό προβάλλεται ποικιλοτρό‐πως Ο μακροσκελής τίτλος αρχικά δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αποστασιοποιηθεί από μια ατομική κατάσταση και να συλλάβει τον αιώνιο διαχρονικό χαρακτήρα του ποιήματος να προβληματιστεί και να ευαισθητοποιηθεί καθώς η γήρανση η φθορά η μοναξιά η απογοήτευση της κρίσιμης ηλικίας άφορα και τον ίδιο Η διαχρονικότητα του θέματος διαπερνά και το ποίημα του Μίμνερμου καθώς τα νιάτα που φεύγουν γρήγορα και το παράπονο για την παρακμή των γηρατειών είναι ένα θέμα που αγγίζει την ευαισθησία πολλών ποιητών Το καθολικό παράπο‐νο των γερόντων για τα νιάτα που έφυγαν τόσο γρήγορα όπως και η νοσταλγία για την εποχή της νεότητας που έχει περάσει εκφράζεται και

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

στη νεότερη και στην προγενέστερη λογοτεχνική παραγωγή όπως για παράδειγμα και στα δημοτικά τραγούδια

Το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης στον Καβάφη πέρα από τη διαχρονικότητα και την καθολικότητα που ενέχει προβάλλεται και μέσα από τα έντονα συναισθήματα του ποιητή Ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδεχτεί τα γηρατειά με απάθεια και πληγώνεται επειδή χάνει το νεανικό του σφρίγος Τα συναισθήματα που τον διακατέ‐χουν είναι η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας (laquoΔεν έχω εγκαρτέρησι καμιάraquo) Κάτι ανάλογο παρατηρούμε και στον Μίμνερμο αφού και σε αυτό το ποίημα έχουμε κλιμάκωση των συναισθημάτων Στην αρχή έκδηλη πίκρα για το εφήμερο της ζωής των ανθρώπων ύστερα βαθιά μελαγχολία για το γρήγορο και ανεπίστρεπτο πέρασμα της νεότητας και τέλος θλίψη για το κατάντημα του ανθρώπου κατά την περίοδο των γηρατειών Η νιότη με τον ψυχολογικό νόμο της αντίθεσης φέρνει στο μυαλό τα γεράματα και τις δυσάρεστες συνέπειές τους

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι ποιητές παρουσιάζουν το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης είναι τα διάφορα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούν Ο Καβάφης χρησιμοποιεί τη μεταφορά laquoφρικτό μαχαίριraquo που με την επανάληψή της σε δυο καίρια σημεία του ποιήματος αναδεικνύει εντονότερα τη δυσαρέσκεια που προκαλείται στον ποιητή από την επίθεση του χρόνου Το σχήμα υπαλλαγής εξάλλου laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo (αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προστίθεται για να φανεί και μορφικά ο πόνος του ανθρώπου που απειλείται από τον χρόνο Αλλά και η μεταφορά laquoνάρκης του άλγουςraquo εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό σε συνδυασμό με το υπερβατό (laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo)

Αντίστοιχα και ο Μίμνερμος χρησιμοποιεί διάφορα εκφραστικά μέσα για να προβάλει το ίδιο θέμα Οι άνθρωποι παρομοιάζονται με τα φύλλα των δέντρων η σύντομη περίοδος της εφηβείας παρομοιάζεται με τη λάμψη του ήλιου Οι Κήρες εμφανίζονται σαν δυο σκυθρωπές γυναίκες που ρυθμίζουν τα γεράματα και το θάνατο ndash τα δυο δεινά που χτυπούν όλους τους ανθρώπους η ηλικία της εφηβείας παρουσιάζεται σαν πρόσω‐πο που διαρκεί πολύ λίγο η ζωή του

Ο τόνος τέλος και των δύο ποιημάτων αποτελεί επίσης έναν τρόπο προβολής του εφήμερου της νεανικής ηλικίας αφού είναι και στα δυο ποιήματα νοσταλγικός και ευδιάκριτα απαισιόδοξος ενώ το ύφος σοβαρό και μελαγχολικό κάτι που προκύπτει από όλα όσα επισημάναμε

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Μανόλης Αναγνωστάκης Στον Νίκο Ε 1949

Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα

(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)

(Παρενθέσεις 1949)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά ποιητών Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης των ποιητών της γενιάς αυτής τα οποία απαντώνται και στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 Η δομή του ποιήματος έχει τέσσερις συγκεκριμένους αρμούς Να τους εντοπίσετε και να τους σχολιάσετε

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι laquoΟ χαρακτήρας της ποίησης του Ανα‐γνωστάκη είναι εξομολογητικός επεξεργάζεται μνήμες βιώματαraquo Επα‐ληθεύεται η παραπάνω άποψη από το ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquo(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)raquo Να σχολιάσετε τον παραπάνω στίχο και να αναφερθείτε στο λόγο για τον οποίο το ποίημα συγκαταλέγεται στα ποιήματα για την ποίηση

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25] Δ Το ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού εκφράζει την άποψη του ποιητή για το ρόλο της ποίησης Ποια είναι η αντίληψη αυτή και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται

Μιχάλης Κατσαρός Όταν

Όταν ακούω να μιλάν για τον καιρό όταν ακούω να μιλάνε για τον πόλεμο όταν ακούω σήμερα το Αιγαίο να γίνεται ποίηση να πλημμυρίζει τα σαλόνια όταν ακούω να υποψιάζονται τις ιδέες μου να τις ταχτοποιούν σε μια θυρίδα όταν ακούω σένα να μιλάς εγώ πάντα σωπαίνω Όταν ακούω κάποτε στα βέβαια αυτιά μου ήχους παράξενους ψίθυρους μακρινούς όταν ακούω σάλπιγγες και θούρια λόγους ατέλειωτους ύμνους και κρότους όταν ακούω να μιλούν για την ελευθερία για νόμους ευαγγέλια για μια ζωή με τάξη όταν ακούω να γελούν όταν ακούω πάλι να μιλούν εγώ πάντα σωπαίνω Μα κάποτε που η κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνή θrsquo ανοίξω το στόμα μου θα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτες στις ίδιες βρώμικες αυλές τα οπλοστάσια οι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Πάλι σας δίνω όραμα

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και μάλιστα στην καλούμενη κοινωνική ή πολιτική ή αντιστασιακή ποίηση Τα χαρα‐κτηριστικά της ποίησης της συγκεκριμένης γενιάς είναι ο συλλογικός χαρακτήρας αφού ταυτίζεται ο ποιητής με το λαό και εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στον εξωτερικό εχθρό ή την ανελεύθερη εξουσία τον αγωνιστικό και επαναστατικό τόνο στην ποίησή του τη συντροφικό‐τητα τη ρομαντική πίστη στο όραμα Οι αντιστασιακοί ποιητές προτιμούν το ρεαλιστικό αντίκρισμα της πραγματικότητας και προτάσσουν τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού

Επίσης χαρακτηριστικά των μεταπολεμικών ποιητών από άποψη κυρίως θεματικής αποτελούν το γεγονός ότι μειώνονται οι ηρωικοί τόνοι καταγράφεται η συμπόνια για το νεκρό αντίπαλο την πείνα τις εκτελέ‐σεις αλλά και αποχρωματίζονται κομματικά οι ήρωες Δηλώνεται ένα στοιχείο ndash έστω έμμεσο ndash αμφισβήτησης Αμφισβητείται η σκοπιμότητα της στρατευμένης τέχνης επιζητείται η αυτονομία της Τέχνης η ελεύθερη έκφραση και ο προβληματισμός πάνω σrsquo αυτήν χωρίς βέβαια να χάσει τον κοινωνικό της ρόλο Έτσι οι ποιητές αυτοί νιώθουν αδυναμία να παρακολουθήσουν με το έργο τους τις απαιτήσεις της εποχής βρίσκοντας μάλιστα μια γλώσσα που θα διασφάλιζε την επικοινωνία με το λαό χωρίς παράλληλα να υποβιβαστεί η αισθητική αξία του ποιητικού τους λόγου

Τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι εύκολο κανείς να διακρί‐νει και στο ποίημα του Αναγνωστάκη Αρχικά παρατηρούμε ότι ο ποιη‐τής ταυτίζεται με το λαό κι εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στην κατάπιεστική εξουσία του δυνάστη Αυτό είναι εμφανές από το όλο πνεύμα που διαπερνά το ποίημα Ο ποιητής με αφορμή ένα ατομικό βίωμα μέσα στις φοβερές φυλακές βαρυποινιτών του Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο) της Θεσσαλονίκης το 1949 αναφέρεται σε μια κατάσταση συλλογική που απασχολεί όλους σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου Η ζοφερή κατάσταση μάλιστα της εποχής του εμφυλίου αποτυπώνεται στο ποίημα με τις εικόνες των φίλων που φεύγουν και χάνονται τις μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους το κλάμα του παιδιού στην ερημιά τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός τις τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγο‐στεύει τα ξημερώματα εμπειρίες και βιώματα εφιαλτικά που ανάγονται σε συλλογικό επίπεδο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Άλλο στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό της πρώτης μεταπο‐

λεμικής γενιάς και απαντάται στο ποίημα του Αναγνωστάκη είναι η έντονη συντροφικότητα που προβάλλεται Ας μην παραβλέπουμε αρχικά τον τίτλο του ποιήματος Ο τίτλος προσδιορίζει τον αποδέκτη του ποιητικού μηνύματος και το χρόνο Πρέπει να σημειωθεί ότι ο laquoΝίκος Ε raquo είναι ο συναγωνιστής του ποιητή Νίκος Ευστρατιάδης Σε προφορική δήλωσή του ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέφερε ότι το ποίημα αφιερώ‐νεται στον πολιτικό του σύντροφο Νίκο Ευστρατιάδη Συνεπώς ο τίτλος είναι αφιέρωση προς ένα σύντροφο Αλλά και αναφορές στο ποίημα όπως laquoΦίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέραraquo κάνουν έκδηλο το πνεύμα συντροφικότητας

Τέλος άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος που αποδει‐κνύει την ένταξη του Αναγνωστάκη στην πρώτη μεταπολεμική γενιά είναι η ρομαντική πίστη στο όραμα στο χρέος του ποιητή Το στοιχείο αυτό γίνεται έντονο προς το τέλος του ποιήματος με τον παρένθετο στίχο ndash ρητορικό ερώτημα που εκφράζει το παραπάνω χρέος Στον καταληκτικό αυτό στίχο ο Αναγνωστάκης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβίασης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέ‐ωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Β1 Τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά αποτελούν τους δομικούς αρμούς του ποιήματος

Ειδικότερα με την αναφορά laquoΦίλοιraquo ο ποιητής αποδεικνύεται laquoφι‐λέταιροςraquo Προτάσσει την εικόνα και το αντίστοιχο θέμα της απώλειας των φίλων και των συντρόφων οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν στον πόλεμο είτε εκτελέστηκαν κατά τον εμφύλιο Οι μορφές των φίλων μένουν χα‐ραγμένες στη μνήμη του ποιητή αφού μοιράστηκε μαζί τους κοινές ιδέες και κοινούς αγώνες για την ελευθερία της χώρας και την εδραίωση της δημοκρατίας

Μετά την αναφορά στους νεκρούς ο ποιητής αναφέρεται στους ζωντανούς με τις laquoΦωνέςraquo Μακρινές φωνές ακούονται τη νύχτα φωνές που η αγωνία της ατέλειωτης νύχτας τους δίνει συγκεκριμένη μορφή Δύο οπτικοακουστικές εικόνες δίνουν το στίγμα της ζοφερής πραγματικότη‐τας Από τη μια πλευρά μια απελπισμένη μάνα τριγυρνά στους έρημους δρόμους φωνάζοντας απεγνωσμένα (αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της) κι από την άλλη ένα εγκαταλελειμμένο παιδί κλαίει χωρίς απάντηση καθώς κανείς δε βρίσκεται να το παρηγορήσει και να το προστατέψει

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

σεις του παρελθόντος που αποτελούν και τη δεξαμενή της ποίησής του στα ερωτικά ποιήματά του Αυτό αποδεικνύει πως η μνήμη αποτελεί τον τρόπο το μέσο να κατευνάσει τον πόνο που του προξενεί η επερχόμενη γήρανση Ο ποιητής ζητά από την τέχνη τη λύτρωση από τον πόνο της laquoφρικτής πληγήςraquo μέσα από τη φαντασία Άρα η μνημονική φαντασία στην εποχή του γήρατος και της φθοράς λειτουργεί ως αναπόληση ονειροπόληση των παλαιών ερωτικών στιγμών και ως η προσφιλέστερη πηγή της έμπνευσής του

Αυτό επιβεβαιώνεται και από το περιεχόμενο του ποιήματος ειδικά από το στίχο στον οποίο έχουμε αναφορά σε δύο έννοιες που προσωπο‐ποιεί και θεοποιεί ο ποιητής Τη Φαντασία και το Λόγο Η φαντασία είναι δημιουργική παράγει εσωτερικές εικόνες και τις μεταπλάθει Αποτελεί τη βασική προϋπόθεση της ωριμότητας στην καλλιτεχνική δημιουργία Παράλληλα είναι και μνημονική αφού οι εικόνες είναι πιστές αναπαρα‐στάσεις των αντικειμένων

Είναι λοιπόν κατανοητή η άποψη του μελετητή που υποστηρίζει ότι ο συγκεκριμένος ποιητής κατευνάζει τον πόνο και τη θλίψη που του προκαλεί η φθορά και η παρακμή με μέσο την αναδρομή στο παρελθόν τη laquoμνημονική αναδρομήraquo Δ Θέμα του Καβαφικού ποιήματος είναι η προσφυγή του ποιητή στην τέχνη του προκειμένου να κατευνάσει τον πόνο του από τα γηρατειά που πλησιάζουν αλλά και η απελπισία του για την αδυναμία της ποίησης να παρηγορήσει τον πόνο του αυτό Θέμα αντίστοιχα του ποιήματος του Μίμνερμου είναι το γοργό πέρασμα της νιότης και ο ερχομός των άχαρων γηρατειών Ως προς το περιεχόμενο λοιπόν τα δύο αυτά ποιήματα έχουν περίπου κοινό θεματικό άξονα την επερχόμενη παρακμή και πτώση από την αδυσώπητη δύναμη του χρόνου και τα συναισθήματα που αυτή προκαλεί

Στο ποίημα του Καβάφη το θέμα αυτό προβάλλεται ποικιλοτρό‐πως Ο μακροσκελής τίτλος αρχικά δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αποστασιοποιηθεί από μια ατομική κατάσταση και να συλλάβει τον αιώνιο διαχρονικό χαρακτήρα του ποιήματος να προβληματιστεί και να ευαισθητοποιηθεί καθώς η γήρανση η φθορά η μοναξιά η απογοήτευση της κρίσιμης ηλικίας άφορα και τον ίδιο Η διαχρονικότητα του θέματος διαπερνά και το ποίημα του Μίμνερμου καθώς τα νιάτα που φεύγουν γρήγορα και το παράπονο για την παρακμή των γηρατειών είναι ένα θέμα που αγγίζει την ευαισθησία πολλών ποιητών Το καθολικό παράπο‐νο των γερόντων για τα νιάτα που έφυγαν τόσο γρήγορα όπως και η νοσταλγία για την εποχή της νεότητας που έχει περάσει εκφράζεται και

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

στη νεότερη και στην προγενέστερη λογοτεχνική παραγωγή όπως για παράδειγμα και στα δημοτικά τραγούδια

Το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης στον Καβάφη πέρα από τη διαχρονικότητα και την καθολικότητα που ενέχει προβάλλεται και μέσα από τα έντονα συναισθήματα του ποιητή Ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδεχτεί τα γηρατειά με απάθεια και πληγώνεται επειδή χάνει το νεανικό του σφρίγος Τα συναισθήματα που τον διακατέ‐χουν είναι η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας (laquoΔεν έχω εγκαρτέρησι καμιάraquo) Κάτι ανάλογο παρατηρούμε και στον Μίμνερμο αφού και σε αυτό το ποίημα έχουμε κλιμάκωση των συναισθημάτων Στην αρχή έκδηλη πίκρα για το εφήμερο της ζωής των ανθρώπων ύστερα βαθιά μελαγχολία για το γρήγορο και ανεπίστρεπτο πέρασμα της νεότητας και τέλος θλίψη για το κατάντημα του ανθρώπου κατά την περίοδο των γηρατειών Η νιότη με τον ψυχολογικό νόμο της αντίθεσης φέρνει στο μυαλό τα γεράματα και τις δυσάρεστες συνέπειές τους

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι ποιητές παρουσιάζουν το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης είναι τα διάφορα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούν Ο Καβάφης χρησιμοποιεί τη μεταφορά laquoφρικτό μαχαίριraquo που με την επανάληψή της σε δυο καίρια σημεία του ποιήματος αναδεικνύει εντονότερα τη δυσαρέσκεια που προκαλείται στον ποιητή από την επίθεση του χρόνου Το σχήμα υπαλλαγής εξάλλου laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo (αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προστίθεται για να φανεί και μορφικά ο πόνος του ανθρώπου που απειλείται από τον χρόνο Αλλά και η μεταφορά laquoνάρκης του άλγουςraquo εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό σε συνδυασμό με το υπερβατό (laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo)

Αντίστοιχα και ο Μίμνερμος χρησιμοποιεί διάφορα εκφραστικά μέσα για να προβάλει το ίδιο θέμα Οι άνθρωποι παρομοιάζονται με τα φύλλα των δέντρων η σύντομη περίοδος της εφηβείας παρομοιάζεται με τη λάμψη του ήλιου Οι Κήρες εμφανίζονται σαν δυο σκυθρωπές γυναίκες που ρυθμίζουν τα γεράματα και το θάνατο ndash τα δυο δεινά που χτυπούν όλους τους ανθρώπους η ηλικία της εφηβείας παρουσιάζεται σαν πρόσω‐πο που διαρκεί πολύ λίγο η ζωή του

Ο τόνος τέλος και των δύο ποιημάτων αποτελεί επίσης έναν τρόπο προβολής του εφήμερου της νεανικής ηλικίας αφού είναι και στα δυο ποιήματα νοσταλγικός και ευδιάκριτα απαισιόδοξος ενώ το ύφος σοβαρό και μελαγχολικό κάτι που προκύπτει από όλα όσα επισημάναμε

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Μανόλης Αναγνωστάκης Στον Νίκο Ε 1949

Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα

(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)

(Παρενθέσεις 1949)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά ποιητών Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης των ποιητών της γενιάς αυτής τα οποία απαντώνται και στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 Η δομή του ποιήματος έχει τέσσερις συγκεκριμένους αρμούς Να τους εντοπίσετε και να τους σχολιάσετε

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι laquoΟ χαρακτήρας της ποίησης του Ανα‐γνωστάκη είναι εξομολογητικός επεξεργάζεται μνήμες βιώματαraquo Επα‐ληθεύεται η παραπάνω άποψη από το ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquo(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)raquo Να σχολιάσετε τον παραπάνω στίχο και να αναφερθείτε στο λόγο για τον οποίο το ποίημα συγκαταλέγεται στα ποιήματα για την ποίηση

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25] Δ Το ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού εκφράζει την άποψη του ποιητή για το ρόλο της ποίησης Ποια είναι η αντίληψη αυτή και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται

Μιχάλης Κατσαρός Όταν

Όταν ακούω να μιλάν για τον καιρό όταν ακούω να μιλάνε για τον πόλεμο όταν ακούω σήμερα το Αιγαίο να γίνεται ποίηση να πλημμυρίζει τα σαλόνια όταν ακούω να υποψιάζονται τις ιδέες μου να τις ταχτοποιούν σε μια θυρίδα όταν ακούω σένα να μιλάς εγώ πάντα σωπαίνω Όταν ακούω κάποτε στα βέβαια αυτιά μου ήχους παράξενους ψίθυρους μακρινούς όταν ακούω σάλπιγγες και θούρια λόγους ατέλειωτους ύμνους και κρότους όταν ακούω να μιλούν για την ελευθερία για νόμους ευαγγέλια για μια ζωή με τάξη όταν ακούω να γελούν όταν ακούω πάλι να μιλούν εγώ πάντα σωπαίνω Μα κάποτε που η κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνή θrsquo ανοίξω το στόμα μου θα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτες στις ίδιες βρώμικες αυλές τα οπλοστάσια οι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Πάλι σας δίνω όραμα

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και μάλιστα στην καλούμενη κοινωνική ή πολιτική ή αντιστασιακή ποίηση Τα χαρα‐κτηριστικά της ποίησης της συγκεκριμένης γενιάς είναι ο συλλογικός χαρακτήρας αφού ταυτίζεται ο ποιητής με το λαό και εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στον εξωτερικό εχθρό ή την ανελεύθερη εξουσία τον αγωνιστικό και επαναστατικό τόνο στην ποίησή του τη συντροφικό‐τητα τη ρομαντική πίστη στο όραμα Οι αντιστασιακοί ποιητές προτιμούν το ρεαλιστικό αντίκρισμα της πραγματικότητας και προτάσσουν τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού

Επίσης χαρακτηριστικά των μεταπολεμικών ποιητών από άποψη κυρίως θεματικής αποτελούν το γεγονός ότι μειώνονται οι ηρωικοί τόνοι καταγράφεται η συμπόνια για το νεκρό αντίπαλο την πείνα τις εκτελέ‐σεις αλλά και αποχρωματίζονται κομματικά οι ήρωες Δηλώνεται ένα στοιχείο ndash έστω έμμεσο ndash αμφισβήτησης Αμφισβητείται η σκοπιμότητα της στρατευμένης τέχνης επιζητείται η αυτονομία της Τέχνης η ελεύθερη έκφραση και ο προβληματισμός πάνω σrsquo αυτήν χωρίς βέβαια να χάσει τον κοινωνικό της ρόλο Έτσι οι ποιητές αυτοί νιώθουν αδυναμία να παρακολουθήσουν με το έργο τους τις απαιτήσεις της εποχής βρίσκοντας μάλιστα μια γλώσσα που θα διασφάλιζε την επικοινωνία με το λαό χωρίς παράλληλα να υποβιβαστεί η αισθητική αξία του ποιητικού τους λόγου

Τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι εύκολο κανείς να διακρί‐νει και στο ποίημα του Αναγνωστάκη Αρχικά παρατηρούμε ότι ο ποιη‐τής ταυτίζεται με το λαό κι εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στην κατάπιεστική εξουσία του δυνάστη Αυτό είναι εμφανές από το όλο πνεύμα που διαπερνά το ποίημα Ο ποιητής με αφορμή ένα ατομικό βίωμα μέσα στις φοβερές φυλακές βαρυποινιτών του Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο) της Θεσσαλονίκης το 1949 αναφέρεται σε μια κατάσταση συλλογική που απασχολεί όλους σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου Η ζοφερή κατάσταση μάλιστα της εποχής του εμφυλίου αποτυπώνεται στο ποίημα με τις εικόνες των φίλων που φεύγουν και χάνονται τις μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους το κλάμα του παιδιού στην ερημιά τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός τις τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγο‐στεύει τα ξημερώματα εμπειρίες και βιώματα εφιαλτικά που ανάγονται σε συλλογικό επίπεδο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Άλλο στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό της πρώτης μεταπο‐

λεμικής γενιάς και απαντάται στο ποίημα του Αναγνωστάκη είναι η έντονη συντροφικότητα που προβάλλεται Ας μην παραβλέπουμε αρχικά τον τίτλο του ποιήματος Ο τίτλος προσδιορίζει τον αποδέκτη του ποιητικού μηνύματος και το χρόνο Πρέπει να σημειωθεί ότι ο laquoΝίκος Ε raquo είναι ο συναγωνιστής του ποιητή Νίκος Ευστρατιάδης Σε προφορική δήλωσή του ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέφερε ότι το ποίημα αφιερώ‐νεται στον πολιτικό του σύντροφο Νίκο Ευστρατιάδη Συνεπώς ο τίτλος είναι αφιέρωση προς ένα σύντροφο Αλλά και αναφορές στο ποίημα όπως laquoΦίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέραraquo κάνουν έκδηλο το πνεύμα συντροφικότητας

Τέλος άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος που αποδει‐κνύει την ένταξη του Αναγνωστάκη στην πρώτη μεταπολεμική γενιά είναι η ρομαντική πίστη στο όραμα στο χρέος του ποιητή Το στοιχείο αυτό γίνεται έντονο προς το τέλος του ποιήματος με τον παρένθετο στίχο ndash ρητορικό ερώτημα που εκφράζει το παραπάνω χρέος Στον καταληκτικό αυτό στίχο ο Αναγνωστάκης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβίασης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέ‐ωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Β1 Τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά αποτελούν τους δομικούς αρμούς του ποιήματος

Ειδικότερα με την αναφορά laquoΦίλοιraquo ο ποιητής αποδεικνύεται laquoφι‐λέταιροςraquo Προτάσσει την εικόνα και το αντίστοιχο θέμα της απώλειας των φίλων και των συντρόφων οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν στον πόλεμο είτε εκτελέστηκαν κατά τον εμφύλιο Οι μορφές των φίλων μένουν χα‐ραγμένες στη μνήμη του ποιητή αφού μοιράστηκε μαζί τους κοινές ιδέες και κοινούς αγώνες για την ελευθερία της χώρας και την εδραίωση της δημοκρατίας

Μετά την αναφορά στους νεκρούς ο ποιητής αναφέρεται στους ζωντανούς με τις laquoΦωνέςraquo Μακρινές φωνές ακούονται τη νύχτα φωνές που η αγωνία της ατέλειωτης νύχτας τους δίνει συγκεκριμένη μορφή Δύο οπτικοακουστικές εικόνες δίνουν το στίγμα της ζοφερής πραγματικότη‐τας Από τη μια πλευρά μια απελπισμένη μάνα τριγυρνά στους έρημους δρόμους φωνάζοντας απεγνωσμένα (αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της) κι από την άλλη ένα εγκαταλελειμμένο παιδί κλαίει χωρίς απάντηση καθώς κανείς δε βρίσκεται να το παρηγορήσει και να το προστατέψει

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

στη νεότερη και στην προγενέστερη λογοτεχνική παραγωγή όπως για παράδειγμα και στα δημοτικά τραγούδια

Το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης στον Καβάφη πέρα από τη διαχρονικότητα και την καθολικότητα που ενέχει προβάλλεται και μέσα από τα έντονα συναισθήματα του ποιητή Ο ποιητής αδυνατεί να αντιμετωπίσει και να αποδεχτεί τα γηρατειά με απάθεια και πληγώνεται επειδή χάνει το νεανικό του σφρίγος Τα συναισθήματα που τον διακατέ‐χουν είναι η κατάθλιψη η μελαγχολία η έλλειψη υπομονής και καρτερίας (laquoΔεν έχω εγκαρτέρησι καμιάraquo) Κάτι ανάλογο παρατηρούμε και στον Μίμνερμο αφού και σε αυτό το ποίημα έχουμε κλιμάκωση των συναισθημάτων Στην αρχή έκδηλη πίκρα για το εφήμερο της ζωής των ανθρώπων ύστερα βαθιά μελαγχολία για το γρήγορο και ανεπίστρεπτο πέρασμα της νεότητας και τέλος θλίψη για το κατάντημα του ανθρώπου κατά την περίοδο των γηρατειών Η νιότη με τον ψυχολογικό νόμο της αντίθεσης φέρνει στο μυαλό τα γεράματα και τις δυσάρεστες συνέπειές τους

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι ποιητές παρουσιάζουν το πρόβλημα του εφήμερου της νιότης είναι τα διάφορα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούν Ο Καβάφης χρησιμοποιεί τη μεταφορά laquoφρικτό μαχαίριraquo που με την επανάληψή της σε δυο καίρια σημεία του ποιήματος αναδεικνύει εντονότερα τη δυσαρέσκεια που προκαλείται στον ποιητή από την επίθεση του χρόνου Το σχήμα υπαλλαγής εξάλλου laquoείναι πληγή από φρικτό μαχαίριraquo (αντί laquoείναι φρικτή πληγή από μαχαίριraquo) προστίθεται για να φανεί και μορφικά ο πόνος του ανθρώπου που απειλείται από τον χρόνο Αλλά και η μεταφορά laquoνάρκης του άλγουςraquo εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό σε συνδυασμό με το υπερβατό (laquoνάρκης του άλγους δοκιμέςraquo)

Αντίστοιχα και ο Μίμνερμος χρησιμοποιεί διάφορα εκφραστικά μέσα για να προβάλει το ίδιο θέμα Οι άνθρωποι παρομοιάζονται με τα φύλλα των δέντρων η σύντομη περίοδος της εφηβείας παρομοιάζεται με τη λάμψη του ήλιου Οι Κήρες εμφανίζονται σαν δυο σκυθρωπές γυναίκες που ρυθμίζουν τα γεράματα και το θάνατο ndash τα δυο δεινά που χτυπούν όλους τους ανθρώπους η ηλικία της εφηβείας παρουσιάζεται σαν πρόσω‐πο που διαρκεί πολύ λίγο η ζωή του

Ο τόνος τέλος και των δύο ποιημάτων αποτελεί επίσης έναν τρόπο προβολής του εφήμερου της νεανικής ηλικίας αφού είναι και στα δυο ποιήματα νοσταλγικός και ευδιάκριτα απαισιόδοξος ενώ το ύφος σοβαρό και μελαγχολικό κάτι που προκύπτει από όλα όσα επισημάναμε

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Μανόλης Αναγνωστάκης Στον Νίκο Ε 1949

Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα

(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)

(Παρενθέσεις 1949)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά ποιητών Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης των ποιητών της γενιάς αυτής τα οποία απαντώνται και στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 Η δομή του ποιήματος έχει τέσσερις συγκεκριμένους αρμούς Να τους εντοπίσετε και να τους σχολιάσετε

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι laquoΟ χαρακτήρας της ποίησης του Ανα‐γνωστάκη είναι εξομολογητικός επεξεργάζεται μνήμες βιώματαraquo Επα‐ληθεύεται η παραπάνω άποψη από το ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquo(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)raquo Να σχολιάσετε τον παραπάνω στίχο και να αναφερθείτε στο λόγο για τον οποίο το ποίημα συγκαταλέγεται στα ποιήματα για την ποίηση

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25] Δ Το ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού εκφράζει την άποψη του ποιητή για το ρόλο της ποίησης Ποια είναι η αντίληψη αυτή και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται

Μιχάλης Κατσαρός Όταν

Όταν ακούω να μιλάν για τον καιρό όταν ακούω να μιλάνε για τον πόλεμο όταν ακούω σήμερα το Αιγαίο να γίνεται ποίηση να πλημμυρίζει τα σαλόνια όταν ακούω να υποψιάζονται τις ιδέες μου να τις ταχτοποιούν σε μια θυρίδα όταν ακούω σένα να μιλάς εγώ πάντα σωπαίνω Όταν ακούω κάποτε στα βέβαια αυτιά μου ήχους παράξενους ψίθυρους μακρινούς όταν ακούω σάλπιγγες και θούρια λόγους ατέλειωτους ύμνους και κρότους όταν ακούω να μιλούν για την ελευθερία για νόμους ευαγγέλια για μια ζωή με τάξη όταν ακούω να γελούν όταν ακούω πάλι να μιλούν εγώ πάντα σωπαίνω Μα κάποτε που η κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνή θrsquo ανοίξω το στόμα μου θα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτες στις ίδιες βρώμικες αυλές τα οπλοστάσια οι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Πάλι σας δίνω όραμα

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και μάλιστα στην καλούμενη κοινωνική ή πολιτική ή αντιστασιακή ποίηση Τα χαρα‐κτηριστικά της ποίησης της συγκεκριμένης γενιάς είναι ο συλλογικός χαρακτήρας αφού ταυτίζεται ο ποιητής με το λαό και εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στον εξωτερικό εχθρό ή την ανελεύθερη εξουσία τον αγωνιστικό και επαναστατικό τόνο στην ποίησή του τη συντροφικό‐τητα τη ρομαντική πίστη στο όραμα Οι αντιστασιακοί ποιητές προτιμούν το ρεαλιστικό αντίκρισμα της πραγματικότητας και προτάσσουν τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού

Επίσης χαρακτηριστικά των μεταπολεμικών ποιητών από άποψη κυρίως θεματικής αποτελούν το γεγονός ότι μειώνονται οι ηρωικοί τόνοι καταγράφεται η συμπόνια για το νεκρό αντίπαλο την πείνα τις εκτελέ‐σεις αλλά και αποχρωματίζονται κομματικά οι ήρωες Δηλώνεται ένα στοιχείο ndash έστω έμμεσο ndash αμφισβήτησης Αμφισβητείται η σκοπιμότητα της στρατευμένης τέχνης επιζητείται η αυτονομία της Τέχνης η ελεύθερη έκφραση και ο προβληματισμός πάνω σrsquo αυτήν χωρίς βέβαια να χάσει τον κοινωνικό της ρόλο Έτσι οι ποιητές αυτοί νιώθουν αδυναμία να παρακολουθήσουν με το έργο τους τις απαιτήσεις της εποχής βρίσκοντας μάλιστα μια γλώσσα που θα διασφάλιζε την επικοινωνία με το λαό χωρίς παράλληλα να υποβιβαστεί η αισθητική αξία του ποιητικού τους λόγου

Τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι εύκολο κανείς να διακρί‐νει και στο ποίημα του Αναγνωστάκη Αρχικά παρατηρούμε ότι ο ποιη‐τής ταυτίζεται με το λαό κι εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στην κατάπιεστική εξουσία του δυνάστη Αυτό είναι εμφανές από το όλο πνεύμα που διαπερνά το ποίημα Ο ποιητής με αφορμή ένα ατομικό βίωμα μέσα στις φοβερές φυλακές βαρυποινιτών του Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο) της Θεσσαλονίκης το 1949 αναφέρεται σε μια κατάσταση συλλογική που απασχολεί όλους σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου Η ζοφερή κατάσταση μάλιστα της εποχής του εμφυλίου αποτυπώνεται στο ποίημα με τις εικόνες των φίλων που φεύγουν και χάνονται τις μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους το κλάμα του παιδιού στην ερημιά τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός τις τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγο‐στεύει τα ξημερώματα εμπειρίες και βιώματα εφιαλτικά που ανάγονται σε συλλογικό επίπεδο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Άλλο στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό της πρώτης μεταπο‐

λεμικής γενιάς και απαντάται στο ποίημα του Αναγνωστάκη είναι η έντονη συντροφικότητα που προβάλλεται Ας μην παραβλέπουμε αρχικά τον τίτλο του ποιήματος Ο τίτλος προσδιορίζει τον αποδέκτη του ποιητικού μηνύματος και το χρόνο Πρέπει να σημειωθεί ότι ο laquoΝίκος Ε raquo είναι ο συναγωνιστής του ποιητή Νίκος Ευστρατιάδης Σε προφορική δήλωσή του ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέφερε ότι το ποίημα αφιερώ‐νεται στον πολιτικό του σύντροφο Νίκο Ευστρατιάδη Συνεπώς ο τίτλος είναι αφιέρωση προς ένα σύντροφο Αλλά και αναφορές στο ποίημα όπως laquoΦίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέραraquo κάνουν έκδηλο το πνεύμα συντροφικότητας

Τέλος άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος που αποδει‐κνύει την ένταξη του Αναγνωστάκη στην πρώτη μεταπολεμική γενιά είναι η ρομαντική πίστη στο όραμα στο χρέος του ποιητή Το στοιχείο αυτό γίνεται έντονο προς το τέλος του ποιήματος με τον παρένθετο στίχο ndash ρητορικό ερώτημα που εκφράζει το παραπάνω χρέος Στον καταληκτικό αυτό στίχο ο Αναγνωστάκης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβίασης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέ‐ωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Β1 Τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά αποτελούν τους δομικούς αρμούς του ποιήματος

Ειδικότερα με την αναφορά laquoΦίλοιraquo ο ποιητής αποδεικνύεται laquoφι‐λέταιροςraquo Προτάσσει την εικόνα και το αντίστοιχο θέμα της απώλειας των φίλων και των συντρόφων οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν στον πόλεμο είτε εκτελέστηκαν κατά τον εμφύλιο Οι μορφές των φίλων μένουν χα‐ραγμένες στη μνήμη του ποιητή αφού μοιράστηκε μαζί τους κοινές ιδέες και κοινούς αγώνες για την ελευθερία της χώρας και την εδραίωση της δημοκρατίας

Μετά την αναφορά στους νεκρούς ο ποιητής αναφέρεται στους ζωντανούς με τις laquoΦωνέςraquo Μακρινές φωνές ακούονται τη νύχτα φωνές που η αγωνία της ατέλειωτης νύχτας τους δίνει συγκεκριμένη μορφή Δύο οπτικοακουστικές εικόνες δίνουν το στίγμα της ζοφερής πραγματικότη‐τας Από τη μια πλευρά μια απελπισμένη μάνα τριγυρνά στους έρημους δρόμους φωνάζοντας απεγνωσμένα (αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της) κι από την άλλη ένα εγκαταλελειμμένο παιδί κλαίει χωρίς απάντηση καθώς κανείς δε βρίσκεται να το παρηγορήσει και να το προστατέψει

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Μανόλης Αναγνωστάκης Στον Νίκο Ε 1949

Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα

(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)

(Παρενθέσεις 1949)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά ποιητών Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης των ποιητών της γενιάς αυτής τα οποία απαντώνται και στο συγκεκριμένο ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15]

Β1 Η δομή του ποιήματος έχει τέσσερις συγκεκριμένους αρμούς Να τους εντοπίσετε και να τους σχολιάσετε

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι laquoΟ χαρακτήρας της ποίησης του Ανα‐γνωστάκη είναι εξομολογητικός επεξεργάζεται μνήμες βιώματαraquo Επα‐ληθεύεται η παραπάνω άποψη από το ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquo(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)raquo Να σχολιάσετε τον παραπάνω στίχο και να αναφερθείτε στο λόγο για τον οποίο το ποίημα συγκαταλέγεται στα ποιήματα για την ποίηση

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25] Δ Το ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού εκφράζει την άποψη του ποιητή για το ρόλο της ποίησης Ποια είναι η αντίληψη αυτή και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται

Μιχάλης Κατσαρός Όταν

Όταν ακούω να μιλάν για τον καιρό όταν ακούω να μιλάνε για τον πόλεμο όταν ακούω σήμερα το Αιγαίο να γίνεται ποίηση να πλημμυρίζει τα σαλόνια όταν ακούω να υποψιάζονται τις ιδέες μου να τις ταχτοποιούν σε μια θυρίδα όταν ακούω σένα να μιλάς εγώ πάντα σωπαίνω Όταν ακούω κάποτε στα βέβαια αυτιά μου ήχους παράξενους ψίθυρους μακρινούς όταν ακούω σάλπιγγες και θούρια λόγους ατέλειωτους ύμνους και κρότους όταν ακούω να μιλούν για την ελευθερία για νόμους ευαγγέλια για μια ζωή με τάξη όταν ακούω να γελούν όταν ακούω πάλι να μιλούν εγώ πάντα σωπαίνω Μα κάποτε που η κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνή θrsquo ανοίξω το στόμα μου θα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτες στις ίδιες βρώμικες αυλές τα οπλοστάσια οι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Πάλι σας δίνω όραμα

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και μάλιστα στην καλούμενη κοινωνική ή πολιτική ή αντιστασιακή ποίηση Τα χαρα‐κτηριστικά της ποίησης της συγκεκριμένης γενιάς είναι ο συλλογικός χαρακτήρας αφού ταυτίζεται ο ποιητής με το λαό και εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στον εξωτερικό εχθρό ή την ανελεύθερη εξουσία τον αγωνιστικό και επαναστατικό τόνο στην ποίησή του τη συντροφικό‐τητα τη ρομαντική πίστη στο όραμα Οι αντιστασιακοί ποιητές προτιμούν το ρεαλιστικό αντίκρισμα της πραγματικότητας και προτάσσουν τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού

Επίσης χαρακτηριστικά των μεταπολεμικών ποιητών από άποψη κυρίως θεματικής αποτελούν το γεγονός ότι μειώνονται οι ηρωικοί τόνοι καταγράφεται η συμπόνια για το νεκρό αντίπαλο την πείνα τις εκτελέ‐σεις αλλά και αποχρωματίζονται κομματικά οι ήρωες Δηλώνεται ένα στοιχείο ndash έστω έμμεσο ndash αμφισβήτησης Αμφισβητείται η σκοπιμότητα της στρατευμένης τέχνης επιζητείται η αυτονομία της Τέχνης η ελεύθερη έκφραση και ο προβληματισμός πάνω σrsquo αυτήν χωρίς βέβαια να χάσει τον κοινωνικό της ρόλο Έτσι οι ποιητές αυτοί νιώθουν αδυναμία να παρακολουθήσουν με το έργο τους τις απαιτήσεις της εποχής βρίσκοντας μάλιστα μια γλώσσα που θα διασφάλιζε την επικοινωνία με το λαό χωρίς παράλληλα να υποβιβαστεί η αισθητική αξία του ποιητικού τους λόγου

Τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι εύκολο κανείς να διακρί‐νει και στο ποίημα του Αναγνωστάκη Αρχικά παρατηρούμε ότι ο ποιη‐τής ταυτίζεται με το λαό κι εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στην κατάπιεστική εξουσία του δυνάστη Αυτό είναι εμφανές από το όλο πνεύμα που διαπερνά το ποίημα Ο ποιητής με αφορμή ένα ατομικό βίωμα μέσα στις φοβερές φυλακές βαρυποινιτών του Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο) της Θεσσαλονίκης το 1949 αναφέρεται σε μια κατάσταση συλλογική που απασχολεί όλους σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου Η ζοφερή κατάσταση μάλιστα της εποχής του εμφυλίου αποτυπώνεται στο ποίημα με τις εικόνες των φίλων που φεύγουν και χάνονται τις μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους το κλάμα του παιδιού στην ερημιά τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός τις τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγο‐στεύει τα ξημερώματα εμπειρίες και βιώματα εφιαλτικά που ανάγονται σε συλλογικό επίπεδο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Άλλο στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό της πρώτης μεταπο‐

λεμικής γενιάς και απαντάται στο ποίημα του Αναγνωστάκη είναι η έντονη συντροφικότητα που προβάλλεται Ας μην παραβλέπουμε αρχικά τον τίτλο του ποιήματος Ο τίτλος προσδιορίζει τον αποδέκτη του ποιητικού μηνύματος και το χρόνο Πρέπει να σημειωθεί ότι ο laquoΝίκος Ε raquo είναι ο συναγωνιστής του ποιητή Νίκος Ευστρατιάδης Σε προφορική δήλωσή του ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέφερε ότι το ποίημα αφιερώ‐νεται στον πολιτικό του σύντροφο Νίκο Ευστρατιάδη Συνεπώς ο τίτλος είναι αφιέρωση προς ένα σύντροφο Αλλά και αναφορές στο ποίημα όπως laquoΦίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέραraquo κάνουν έκδηλο το πνεύμα συντροφικότητας

Τέλος άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος που αποδει‐κνύει την ένταξη του Αναγνωστάκη στην πρώτη μεταπολεμική γενιά είναι η ρομαντική πίστη στο όραμα στο χρέος του ποιητή Το στοιχείο αυτό γίνεται έντονο προς το τέλος του ποιήματος με τον παρένθετο στίχο ndash ρητορικό ερώτημα που εκφράζει το παραπάνω χρέος Στον καταληκτικό αυτό στίχο ο Αναγνωστάκης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβίασης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέ‐ωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Β1 Τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά αποτελούν τους δομικούς αρμούς του ποιήματος

Ειδικότερα με την αναφορά laquoΦίλοιraquo ο ποιητής αποδεικνύεται laquoφι‐λέταιροςraquo Προτάσσει την εικόνα και το αντίστοιχο θέμα της απώλειας των φίλων και των συντρόφων οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν στον πόλεμο είτε εκτελέστηκαν κατά τον εμφύλιο Οι μορφές των φίλων μένουν χα‐ραγμένες στη μνήμη του ποιητή αφού μοιράστηκε μαζί τους κοινές ιδέες και κοινούς αγώνες για την ελευθερία της χώρας και την εδραίωση της δημοκρατίας

Μετά την αναφορά στους νεκρούς ο ποιητής αναφέρεται στους ζωντανούς με τις laquoΦωνέςraquo Μακρινές φωνές ακούονται τη νύχτα φωνές που η αγωνία της ατέλειωτης νύχτας τους δίνει συγκεκριμένη μορφή Δύο οπτικοακουστικές εικόνες δίνουν το στίγμα της ζοφερής πραγματικότη‐τας Από τη μια πλευρά μια απελπισμένη μάνα τριγυρνά στους έρημους δρόμους φωνάζοντας απεγνωσμένα (αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της) κι από την άλλη ένα εγκαταλελειμμένο παιδί κλαίει χωρίς απάντηση καθώς κανείς δε βρίσκεται να το παρηγορήσει και να το προστατέψει

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι laquoΟ χαρακτήρας της ποίησης του Ανα‐γνωστάκη είναι εξομολογητικός επεξεργάζεται μνήμες βιώματαraquo Επα‐ληθεύεται η παραπάνω άποψη από το ποίημα

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquo(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά)raquo Να σχολιάσετε τον παραπάνω στίχο και να αναφερθείτε στο λόγο για τον οποίο το ποίημα συγκαταλέγεται στα ποιήματα για την ποίηση

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25] Δ Το ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού εκφράζει την άποψη του ποιητή για το ρόλο της ποίησης Ποια είναι η αντίληψη αυτή και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται

Μιχάλης Κατσαρός Όταν

Όταν ακούω να μιλάν για τον καιρό όταν ακούω να μιλάνε για τον πόλεμο όταν ακούω σήμερα το Αιγαίο να γίνεται ποίηση να πλημμυρίζει τα σαλόνια όταν ακούω να υποψιάζονται τις ιδέες μου να τις ταχτοποιούν σε μια θυρίδα όταν ακούω σένα να μιλάς εγώ πάντα σωπαίνω Όταν ακούω κάποτε στα βέβαια αυτιά μου ήχους παράξενους ψίθυρους μακρινούς όταν ακούω σάλπιγγες και θούρια λόγους ατέλειωτους ύμνους και κρότους όταν ακούω να μιλούν για την ελευθερία για νόμους ευαγγέλια για μια ζωή με τάξη όταν ακούω να γελούν όταν ακούω πάλι να μιλούν εγώ πάντα σωπαίνω Μα κάποτε που η κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνή θrsquo ανοίξω το στόμα μου θα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτες στις ίδιες βρώμικες αυλές τα οπλοστάσια οι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Πάλι σας δίνω όραμα

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και μάλιστα στην καλούμενη κοινωνική ή πολιτική ή αντιστασιακή ποίηση Τα χαρα‐κτηριστικά της ποίησης της συγκεκριμένης γενιάς είναι ο συλλογικός χαρακτήρας αφού ταυτίζεται ο ποιητής με το λαό και εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στον εξωτερικό εχθρό ή την ανελεύθερη εξουσία τον αγωνιστικό και επαναστατικό τόνο στην ποίησή του τη συντροφικό‐τητα τη ρομαντική πίστη στο όραμα Οι αντιστασιακοί ποιητές προτιμούν το ρεαλιστικό αντίκρισμα της πραγματικότητας και προτάσσουν τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού

Επίσης χαρακτηριστικά των μεταπολεμικών ποιητών από άποψη κυρίως θεματικής αποτελούν το γεγονός ότι μειώνονται οι ηρωικοί τόνοι καταγράφεται η συμπόνια για το νεκρό αντίπαλο την πείνα τις εκτελέ‐σεις αλλά και αποχρωματίζονται κομματικά οι ήρωες Δηλώνεται ένα στοιχείο ndash έστω έμμεσο ndash αμφισβήτησης Αμφισβητείται η σκοπιμότητα της στρατευμένης τέχνης επιζητείται η αυτονομία της Τέχνης η ελεύθερη έκφραση και ο προβληματισμός πάνω σrsquo αυτήν χωρίς βέβαια να χάσει τον κοινωνικό της ρόλο Έτσι οι ποιητές αυτοί νιώθουν αδυναμία να παρακολουθήσουν με το έργο τους τις απαιτήσεις της εποχής βρίσκοντας μάλιστα μια γλώσσα που θα διασφάλιζε την επικοινωνία με το λαό χωρίς παράλληλα να υποβιβαστεί η αισθητική αξία του ποιητικού τους λόγου

Τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι εύκολο κανείς να διακρί‐νει και στο ποίημα του Αναγνωστάκη Αρχικά παρατηρούμε ότι ο ποιη‐τής ταυτίζεται με το λαό κι εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στην κατάπιεστική εξουσία του δυνάστη Αυτό είναι εμφανές από το όλο πνεύμα που διαπερνά το ποίημα Ο ποιητής με αφορμή ένα ατομικό βίωμα μέσα στις φοβερές φυλακές βαρυποινιτών του Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο) της Θεσσαλονίκης το 1949 αναφέρεται σε μια κατάσταση συλλογική που απασχολεί όλους σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου Η ζοφερή κατάσταση μάλιστα της εποχής του εμφυλίου αποτυπώνεται στο ποίημα με τις εικόνες των φίλων που φεύγουν και χάνονται τις μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους το κλάμα του παιδιού στην ερημιά τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός τις τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγο‐στεύει τα ξημερώματα εμπειρίες και βιώματα εφιαλτικά που ανάγονται σε συλλογικό επίπεδο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Άλλο στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό της πρώτης μεταπο‐

λεμικής γενιάς και απαντάται στο ποίημα του Αναγνωστάκη είναι η έντονη συντροφικότητα που προβάλλεται Ας μην παραβλέπουμε αρχικά τον τίτλο του ποιήματος Ο τίτλος προσδιορίζει τον αποδέκτη του ποιητικού μηνύματος και το χρόνο Πρέπει να σημειωθεί ότι ο laquoΝίκος Ε raquo είναι ο συναγωνιστής του ποιητή Νίκος Ευστρατιάδης Σε προφορική δήλωσή του ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέφερε ότι το ποίημα αφιερώ‐νεται στον πολιτικό του σύντροφο Νίκο Ευστρατιάδη Συνεπώς ο τίτλος είναι αφιέρωση προς ένα σύντροφο Αλλά και αναφορές στο ποίημα όπως laquoΦίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέραraquo κάνουν έκδηλο το πνεύμα συντροφικότητας

Τέλος άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος που αποδει‐κνύει την ένταξη του Αναγνωστάκη στην πρώτη μεταπολεμική γενιά είναι η ρομαντική πίστη στο όραμα στο χρέος του ποιητή Το στοιχείο αυτό γίνεται έντονο προς το τέλος του ποιήματος με τον παρένθετο στίχο ndash ρητορικό ερώτημα που εκφράζει το παραπάνω χρέος Στον καταληκτικό αυτό στίχο ο Αναγνωστάκης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβίασης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέ‐ωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Β1 Τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά αποτελούν τους δομικούς αρμούς του ποιήματος

Ειδικότερα με την αναφορά laquoΦίλοιraquo ο ποιητής αποδεικνύεται laquoφι‐λέταιροςraquo Προτάσσει την εικόνα και το αντίστοιχο θέμα της απώλειας των φίλων και των συντρόφων οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν στον πόλεμο είτε εκτελέστηκαν κατά τον εμφύλιο Οι μορφές των φίλων μένουν χα‐ραγμένες στη μνήμη του ποιητή αφού μοιράστηκε μαζί τους κοινές ιδέες και κοινούς αγώνες για την ελευθερία της χώρας και την εδραίωση της δημοκρατίας

Μετά την αναφορά στους νεκρούς ο ποιητής αναφέρεται στους ζωντανούς με τις laquoΦωνέςraquo Μακρινές φωνές ακούονται τη νύχτα φωνές που η αγωνία της ατέλειωτης νύχτας τους δίνει συγκεκριμένη μορφή Δύο οπτικοακουστικές εικόνες δίνουν το στίγμα της ζοφερής πραγματικότη‐τας Από τη μια πλευρά μια απελπισμένη μάνα τριγυρνά στους έρημους δρόμους φωνάζοντας απεγνωσμένα (αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της) κι από την άλλη ένα εγκαταλελειμμένο παιδί κλαίει χωρίς απάντηση καθώς κανείς δε βρίσκεται να το παρηγορήσει και να το προστατέψει

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Πάλι σας δίνω όραμα

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α Ο Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά και μάλιστα στην καλούμενη κοινωνική ή πολιτική ή αντιστασιακή ποίηση Τα χαρα‐κτηριστικά της ποίησης της συγκεκριμένης γενιάς είναι ο συλλογικός χαρακτήρας αφού ταυτίζεται ο ποιητής με το λαό και εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στον εξωτερικό εχθρό ή την ανελεύθερη εξουσία τον αγωνιστικό και επαναστατικό τόνο στην ποίησή του τη συντροφικό‐τητα τη ρομαντική πίστη στο όραμα Οι αντιστασιακοί ποιητές προτιμούν το ρεαλιστικό αντίκρισμα της πραγματικότητας και προτάσσουν τον κοινωνικό ρόλο του δημιουργού

Επίσης χαρακτηριστικά των μεταπολεμικών ποιητών από άποψη κυρίως θεματικής αποτελούν το γεγονός ότι μειώνονται οι ηρωικοί τόνοι καταγράφεται η συμπόνια για το νεκρό αντίπαλο την πείνα τις εκτελέ‐σεις αλλά και αποχρωματίζονται κομματικά οι ήρωες Δηλώνεται ένα στοιχείο ndash έστω έμμεσο ndash αμφισβήτησης Αμφισβητείται η σκοπιμότητα της στρατευμένης τέχνης επιζητείται η αυτονομία της Τέχνης η ελεύθερη έκφραση και ο προβληματισμός πάνω σrsquo αυτήν χωρίς βέβαια να χάσει τον κοινωνικό της ρόλο Έτσι οι ποιητές αυτοί νιώθουν αδυναμία να παρακολουθήσουν με το έργο τους τις απαιτήσεις της εποχής βρίσκοντας μάλιστα μια γλώσσα που θα διασφάλιζε την επικοινωνία με το λαό χωρίς παράλληλα να υποβιβαστεί η αισθητική αξία του ποιητικού τους λόγου

Τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι εύκολο κανείς να διακρί‐νει και στο ποίημα του Αναγνωστάκη Αρχικά παρατηρούμε ότι ο ποιη‐τής ταυτίζεται με το λαό κι εκφράζει την αντίστασή του ενάντια στην κατάπιεστική εξουσία του δυνάστη Αυτό είναι εμφανές από το όλο πνεύμα που διαπερνά το ποίημα Ο ποιητής με αφορμή ένα ατομικό βίωμα μέσα στις φοβερές φυλακές βαρυποινιτών του Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο) της Θεσσαλονίκης το 1949 αναφέρεται σε μια κατάσταση συλλογική που απασχολεί όλους σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές τον τελευταίο χρόνο του εμφυλίου Η ζοφερή κατάσταση μάλιστα της εποχής του εμφυλίου αποτυπώνεται στο ποίημα με τις εικόνες των φίλων που φεύγουν και χάνονται τις μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους το κλάμα του παιδιού στην ερημιά τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός τις τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγο‐στεύει τα ξημερώματα εμπειρίες και βιώματα εφιαλτικά που ανάγονται σε συλλογικό επίπεδο

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Άλλο στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό της πρώτης μεταπο‐

λεμικής γενιάς και απαντάται στο ποίημα του Αναγνωστάκη είναι η έντονη συντροφικότητα που προβάλλεται Ας μην παραβλέπουμε αρχικά τον τίτλο του ποιήματος Ο τίτλος προσδιορίζει τον αποδέκτη του ποιητικού μηνύματος και το χρόνο Πρέπει να σημειωθεί ότι ο laquoΝίκος Ε raquo είναι ο συναγωνιστής του ποιητή Νίκος Ευστρατιάδης Σε προφορική δήλωσή του ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέφερε ότι το ποίημα αφιερώ‐νεται στον πολιτικό του σύντροφο Νίκο Ευστρατιάδη Συνεπώς ο τίτλος είναι αφιέρωση προς ένα σύντροφο Αλλά και αναφορές στο ποίημα όπως laquoΦίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέραraquo κάνουν έκδηλο το πνεύμα συντροφικότητας

Τέλος άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος που αποδει‐κνύει την ένταξη του Αναγνωστάκη στην πρώτη μεταπολεμική γενιά είναι η ρομαντική πίστη στο όραμα στο χρέος του ποιητή Το στοιχείο αυτό γίνεται έντονο προς το τέλος του ποιήματος με τον παρένθετο στίχο ndash ρητορικό ερώτημα που εκφράζει το παραπάνω χρέος Στον καταληκτικό αυτό στίχο ο Αναγνωστάκης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβίασης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέ‐ωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Β1 Τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά αποτελούν τους δομικούς αρμούς του ποιήματος

Ειδικότερα με την αναφορά laquoΦίλοιraquo ο ποιητής αποδεικνύεται laquoφι‐λέταιροςraquo Προτάσσει την εικόνα και το αντίστοιχο θέμα της απώλειας των φίλων και των συντρόφων οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν στον πόλεμο είτε εκτελέστηκαν κατά τον εμφύλιο Οι μορφές των φίλων μένουν χα‐ραγμένες στη μνήμη του ποιητή αφού μοιράστηκε μαζί τους κοινές ιδέες και κοινούς αγώνες για την ελευθερία της χώρας και την εδραίωση της δημοκρατίας

Μετά την αναφορά στους νεκρούς ο ποιητής αναφέρεται στους ζωντανούς με τις laquoΦωνέςraquo Μακρινές φωνές ακούονται τη νύχτα φωνές που η αγωνία της ατέλειωτης νύχτας τους δίνει συγκεκριμένη μορφή Δύο οπτικοακουστικές εικόνες δίνουν το στίγμα της ζοφερής πραγματικότη‐τας Από τη μια πλευρά μια απελπισμένη μάνα τριγυρνά στους έρημους δρόμους φωνάζοντας απεγνωσμένα (αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της) κι από την άλλη ένα εγκαταλελειμμένο παιδί κλαίει χωρίς απάντηση καθώς κανείς δε βρίσκεται να το παρηγορήσει και να το προστατέψει

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Άλλο στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό της πρώτης μεταπο‐

λεμικής γενιάς και απαντάται στο ποίημα του Αναγνωστάκη είναι η έντονη συντροφικότητα που προβάλλεται Ας μην παραβλέπουμε αρχικά τον τίτλο του ποιήματος Ο τίτλος προσδιορίζει τον αποδέκτη του ποιητικού μηνύματος και το χρόνο Πρέπει να σημειωθεί ότι ο laquoΝίκος Ε raquo είναι ο συναγωνιστής του ποιητή Νίκος Ευστρατιάδης Σε προφορική δήλωσή του ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέφερε ότι το ποίημα αφιερώ‐νεται στον πολιτικό του σύντροφο Νίκο Ευστρατιάδη Συνεπώς ο τίτλος είναι αφιέρωση προς ένα σύντροφο Αλλά και αναφορές στο ποίημα όπως laquoΦίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέραraquo κάνουν έκδηλο το πνεύμα συντροφικότητας

Τέλος άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ποιήματος που αποδει‐κνύει την ένταξη του Αναγνωστάκη στην πρώτη μεταπολεμική γενιά είναι η ρομαντική πίστη στο όραμα στο χρέος του ποιητή Το στοιχείο αυτό γίνεται έντονο προς το τέλος του ποιήματος με τον παρένθετο στίχο ndash ρητορικό ερώτημα που εκφράζει το παραπάνω χρέος Στον καταληκτικό αυτό στίχο ο Αναγνωστάκης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβίασης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέ‐ωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Β1 Τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά αποτελούν τους δομικούς αρμούς του ποιήματος

Ειδικότερα με την αναφορά laquoΦίλοιraquo ο ποιητής αποδεικνύεται laquoφι‐λέταιροςraquo Προτάσσει την εικόνα και το αντίστοιχο θέμα της απώλειας των φίλων και των συντρόφων οι οποίοι είτε σκοτώθηκαν στον πόλεμο είτε εκτελέστηκαν κατά τον εμφύλιο Οι μορφές των φίλων μένουν χα‐ραγμένες στη μνήμη του ποιητή αφού μοιράστηκε μαζί τους κοινές ιδέες και κοινούς αγώνες για την ελευθερία της χώρας και την εδραίωση της δημοκρατίας

Μετά την αναφορά στους νεκρούς ο ποιητής αναφέρεται στους ζωντανούς με τις laquoΦωνέςraquo Μακρινές φωνές ακούονται τη νύχτα φωνές που η αγωνία της ατέλειωτης νύχτας τους δίνει συγκεκριμένη μορφή Δύο οπτικοακουστικές εικόνες δίνουν το στίγμα της ζοφερής πραγματικότη‐τας Από τη μια πλευρά μια απελπισμένη μάνα τριγυρνά στους έρημους δρόμους φωνάζοντας απεγνωσμένα (αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της) κι από την άλλη ένα εγκαταλελειμμένο παιδί κλαίει χωρίς απάντηση καθώς κανείς δε βρίσκεται να το παρηγορήσει και να το προστατέψει

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Στη συνέχεια έχουμε το τρίτο άναρθρο ουσιαστικό που εξυπηρετεί

τη δομή του ποιήματος τα laquoερείπιαraquo Αποτυπώνει την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η αδελφοκτόνος σύγκρουση με μία μόνο λέξη Οι υλικές καταστροφές εκτός από τις χιλιάδες ανθρώπινες απώλει‐ες υπήρξαν ανυπολόγιστες Χωριά λεηλατήθηκαν και ερημώθηκαν πό‐λεις έγιναν το επίκεντρο αιματηρών οδομαχιών Επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε τις συνέπειες που συσσώρευσε ο εμφύλιος σε κοινωνικό πολιτικό και οικονομικό επίπεδο

Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις εκτελέσεις των θανατοποινιτών που γίνονταν τα ξημερώματα Δομικά αυτό εξυπηρετείται με το στίχο laquoΕφιάλτεςraquo Οι θανατοποινίτες ζουν τις εφιαλτικές στιγμές της τελευταί‐ας τους νύχτας στα laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo των κελιών τους την ώρα που το φως της ζωής τους λιγοστεύει δηλαδή τα ξημερώματα Δημιουργεί μάλιστα ο στίχος μια σαφή νοηματική αντίθεση κάθε πρωί όταν το φως του ήλιου ανέτειλε για τον κόσμο δηλαδή δυνάμωνε οι θανατοποινίτες έβλεπαν να λιγοστεύει το φως της δικής τους ζωής Ο ποιητής τους βλέπει να φεύγουν από το παράθυρο του κελιού και περιμένει τη σειρά του Β2 Ο Γ Παγανός υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της ποίησης του Αναγνω‐στάκη είναι εξομολογητικός ότι επεξεργάζεται μνήμες βιώματα Το ίδιο το ποίημα επαληθεύει την παραπάνω άποψη από πλευράς μορφής αλλά και περιεχομένου

Όσον αφορά τη μορφή του ποιήματος παρατηρούμε ότι η γλώσσα εκφράζει την οδυνηρή ατμόσφαιρα της εποχής του εμφυλίου πολέμου που έζησε ο ποιητής Οι πιο χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν κάτι τέτοιο είναι οι ακόλουθες laquoφεύγουνraquo laquoχάνονταιraquo laquoνύχταraquo laquoμακρινέςraquo laquoτρελήςraquo laquoέρημουςraquo laquoκλάμαraquo laquoχωρίς απάντησηraquo laquoερείπιαraquo laquoτρυπημέ‐νεςraquo laquoσάπιεςraquo laquoεφιάλτεςraquo laquoσιδερένια κρεβάτιαraquo laquoλιγοστεύειraquo

Το ύφος εξάλλου του ποιήματος είναι εξομολογητικό Ο Αναγνω‐στάκης αποφασίζει να γράψει γιατί αισθάνεται την ανάγκη να επικοινω‐νήσει να αποτυπώσει τον αντίκτυπο που έχουν στην ψυχή του οι δραματικές καταστάσεις του εμφυλίου σπαραγμού και να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που γεννά η μοναξιά του κελιού και η αίσθηση του μελλοθανάτου Το ύφος επιπλέον αποπνέει και ανθρωπιά αφού ο ποιη‐τής δείχνει ενδιαφέρον για την αγωνία των φυλακισμένων και θανατο‐ποινιτών καθώς και για το σπαραγμό των παιδιών και των μανάδων που βιώνουν αυτές τις τραγικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας Και ακόμα ανθρωπιά δηλώνει το ότι για όλα αυτά θα μιλήσει ο ποιητής με πόνο

Οι εικόνες περιγράφουν παραστατικά επίσης τη ζοφερή κατάστα‐ση της εποχής του εμφυλίου οι φίλοι που φεύγουν και χάνονται (εικόνα κινητική) οι μακρινές φωνές της τρελής μάνας στους έρημους δρόμους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

(εικόνα ηχητική) το κλάμα του παιδιού στην ερημιά (εικόνα ηχητική) τα ερείπια που άφησε ο εμφύλιος σπαραγμός οι τρυπημένες σάπιες σημαίες τα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής το φως που λιγοστεύει τα ξημερώμα‐τα (ώρα εκτελέσεων)

Το ποίημα ολόκληρο τέλος φέρνει την ποίηση απέναντι στη ζοφε‐ρή ιστορική πραγματικότητα και τον ποιητή αντιμέτωπο με το χρέος του σε μια εποχή που οι κοινωνικές συνθήκες είναι εφιαλτικές και καθιστούν τον ποιητικό λόγο αδύναμο Αποτελεί επομένως μια ξεκάθαρη θέση του ποιητή απέναντι στο χρέος του σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες

Γ Στον καταληκτικό αυτό στίχο που θυμίζει υστερόγραφο ο Αναγνωστά‐κης θέτει το ζήτημα της αποστολής των ποιητών σε συνθήκες παραβία‐σης κάθε έννοιας ανθρώπινου δικαιώματος Η ερώτηση απευθύνεται τυπικά στον αποδέκτη του ποιήματος ο οποίος δηλώνεται στον τίτλο στο Νίκο Ευστρατιάδη Ο ποιητής Αναγνωστάκης έρχεται αντιμέτωπος με το χρέος του Μέσα στην εναγώνια ερώτησή του (laquoμα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτάraquo) κοινωνεί τον πόθο του να εκφράσει με την ποίησή του τις οδυνηρές στιγμές που βιώνει ο ίδιος Αυτός ο στίχος τοποθετεί την ποίηση μπροστά στο χρέος που έχει καθώς υποχρέωση των ποιητών ndash και ασφαλώς και του ίδιου ndash είναι να μη σιωπήσουν και να καταγγείλουν τα εγκλήματα του πολιτικού καθεστώτος και του εμφυλίου Θα μπορούσε ο ποιητής να απευθύνεται είτε στην τέχνη της ποίησης είτε στον ίδιο τον εαυτό του και σε όλους τους ομότεχνούς του Ο ποιητής αυτός είναι που με οδύνη θα μιλήσει για όλα αυτά Συνεπώς η ερώτηση με την αυτονόη‐τη απάντηση παίρνει το χαρακτήρα ρητορικής ερώτησης

Η παρένθεση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά από το Μανόλη Αναγνωστάκη έχει πάντα μια ιδιαίτερη σημασία Στο συγκεκριμένο ποίημα ο καταληκτικός στίχος ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο αφού με το μεγάλο διάστιχο και το κλείσιμό του σε παρένθεση ο ποιητής επιδι‐ώκει να προβάλει εμφατικά το χρέος και την ευθύνη του ποιητή

Πρόκειται λοιπόν για ένα μονοφωνικό ποίημα που στον τελικό αυτό στίχο φαίνεται πως μετατρέπει το μονόλογό του σε διάλογο με την Ποίηση Στον παρενθετικό στίχο συμπυκνώνονται τα συναισθήματα του αφηγητή αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους γίνεται η αποστασιοποίησή του από το ανθρώπινο πρόσωπό του και τίθεται το αγωνιώδες ερώτημα για το αν η ποιητική έκφραση κατάφερε να αποδώσει τον πόνο και τη φρίκη της εποχής Αποδίδεται έτσι το χρέος η υποχρέωση του δημιουργού ndash ποιητή απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας και για αυτό άλ‐λωστε θεωρείται το ποίημα ποίημα laquoποιητικήςraquo Καταφέρνει να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σε δύσκολες ιστορικές περιόδους

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Το ποίημα laquoΌτανraquo φέρει συνολικά το στίγμα της αντίθεσης του ποιητή απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας είτε πολιτικής είτε κομματικής Αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο σχεδόν το ποίημα στο οποίο ο ποιητής αφού παραθέτει μια σειρά από δυσάρεστες για αυτόν καταστάσεις δηλώνει πως σιωπά ως αντίδραση σε όλα αυτά

Ο ποιητής λοιπόν αίρεται πάνω από μια απεχθή πραγματικότητα που παρουσιάζεται μέσα στο ποίημα μέσω πολλών εικόνων οι οποίες αποκαλύπτουν τη ρηχότητα και την υποκρισία της σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό το πολιτικό και το πνευματικό Η σιωπή όμως που ο ποιητής στις παρούσες συνθήκες επιλέγει ως στάση δε σχετίζεται με κάποιο φόβο αλλά ενέχει το στοιχείο της περήφανης απόρριψης αυτού του ψεύτικου κόσμου Μορφικά αυτό γίνεται αισθητό κι εντονότερο με την επίμονη επανάληψη του laquoόταν ακούω raquo που επίσης συντελεί και στη συνολική ευρυθμία του ποιητικού αποτελέσματος

Αφού παρατίθενται με τον παραπάνω τρόπο μια σειρά από κατά‐στάσεις στις οποίες ο ποιητής αντιδρά το ύφος του ποιήματος αλλάζει και ο ποιητής περνά σε έναν άλλο τρόπο αντίδρασης σε ότι αποτελεί καταπίεση και συμβατικότητα Αυτό μορφικά επιτυγχάνεται με την παύση της επανάληψης laquoΌταν raquo και με την προβολή της αντίθεσης με το laquoΜαraquo Δηλώνει δηλαδή ο Κατσαρός ότι κάποια στιγμή που laquoη κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνήraquo εκείνος θα αντιδράσει σπάζοντας πια τη σιωπή του Τότε λοιπόν θα δώσει νόημα σε καταστάσεις παρακμής και τέλματος laquoθα γεμίσουν οι κήποι με καταρράχτεςraquo θα ξεσπάσει κάθε είδους ορμητικότητα κι αντίσταση Θα εκφραστεί κάθε είδος αντιεξουσια‐στικής και ανεξάρτητης στάσης

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Μ Κατσαρός κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους που θα γαλουχηθούν και θα επηρεαστούν από τα διδάγματα της ποίησής του laquoοι νέοι έξαλλοι θrsquo ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσίαraquo Διαφαίνεται και εδώ ο ρόλος της ποίησης η οποία έχει ως στόχο να αφυπνίζει και να καλλιεργεί συνειδή‐σεις ανυπόταχτες σε κάθε μορφή καταπίεσης Η ποίηση λοιπόν καλείται να περάσει τα μηνύματά της τα διδάγματά της σε κάθε περίσταση καταπίεσης και ανελευθερίας επιτελώντας κοινωνικό ρόλο και υπηρετώ‐ντας το συλλογικό καλό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός Ο Κρητικός

4 [ 21]

Εκοίταξε τrsquo αστέρια κι εκείνα αναγαλλιάσαν Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν Κι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνει Κυπαρισσένιο ανάερα τrsquo ανάστημα σηκώνει Κι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη Τότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει Κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει Τέλος σrsquo έμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνη Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω Καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο Κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου Καν τrsquo όνειρο όταν μrsquo έθρεφε το γάλα της μητρός μου∙ Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένη Που ομπρός μου τώρα μrsquo όλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι νrsquo αναβρύζει Ξάφνου οχrsquo τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου Πού ετρέμαν και δε μrsquo άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου Όμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τrsquo ανθρώπου Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου laquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοι Όμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου∙ Τrsquo αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τrsquo αδράξαν

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Την αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν Τον γέροντα τον κύρη μου μου κάψανε το βράδυ Και την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι Στην Κρήτη Μακριά rsquoπό κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα Βόηθα θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο να rsquoχω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α Η λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα κορυφώθηκε στα χρόνια της ακμής του Σολωμού Αντιπροσωπευτικό έργο της ωριμότητάς του αποτε‐λεί ο Κρητικός Στηριζόμενοι στο συγκεκριμένο απόσπασμα να εντοπίσε‐τε τα κύρια γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής

[ΜΟΝΑΔΕΣ 15] Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική αντίθετα συχνά διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις (αναλήψεις) Να εντοπίσετε τις αναδρομές του συγκεκριμένου αποσπάσματος και να σχολιάσετε τη λειτουργικότητά τους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Β2 Ο Βάρναλης έχει υποστηρίξει για το ποίημα Κρητικός ότι laquoστυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητος Είναι εθνικό ποίημα χωρίς να έχει εθνικό θέμαraquo (Κ Βάρναλης Δ Σολωμός Άπαντα επιμ Γ Ν Παπανικολάου τ 1 σελίδα 492) Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται να εξετάσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη

[ΜΟΝΑΔΕΣ 20] Γ laquoΤέλος σrsquo εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα Καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα Όχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέ την κεφαλή της κλίνει∙ Την κοίταζα ο βαριόμοιρος μrsquo εκοίταζε κι εκείνηraquo Να σχολιάσετε τη γοητεία που άσκησε η ματιά της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό στηριζόμενοι στους παραπάνω στίχους

[ΜΟΝΑΔΕΣ 25]

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Δ Να συγκρίνετε τον Κρητικό στηριζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται με το προοίμιο της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo του Κάλβου ως προς το συναίσθημα της φιλοπατρίας που εκφράζουν

Ανδρέας Κάλβος Ο Φιλόπατρις

αrsquo Ω φιλτάτη πατρίς ω θαυμασία νήσος Ζάκυνθε ndash συ μου έδωκας την πνοήν και του Απόλλωνος τα χρυσά δώρα βrsquo Και συ τον ύμνον δέξου ndash εχθαίρουσιν οι Αθάνατοι την ψυχήν και βροντάουσιν επί τας κεφαλάς των αχαρίστων γrsquo Ποτέ δεν σε ελησμόνησα ποτέ∙ ndash Και η τύχη μrsquo έρριψε μακρά από σε ndash με είδε το πέμπτον του αιώνος εις ξένα έθνη δrsquo Αλλά ευτυχής η δύστηνος όταν το φως επλούτει τα βουνά και τα κύματα σε εμπρός των οφθαλμών μου πάντοτες είχον εrsquo Συ όταν τα ουράνια ρόδα με το αμαυρότατον πέπλον σκεπάζει η νύκτα

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

συ είσαι των ονείρων μου η χαρά μόνη

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ndash ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1 Η ποίηση των Επτανήσιων ποιητών έφτασε στην κορυφαία της στιγμή με την ποιητική δημιουργία του Δ Σολωμού ενώ ο Κρητικός αποτελεί ένα από τα έργα της ακμής της ώριμης περιόδου της ποίησής του Στο ποίημα αυτό εντοπίζουμε όλες σχεδόν τις επιδράσεις από την επτανησιακή σχολή Αρχικά θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ότι οι Επτανήσιοι ποιητές χαρακτηρίζονται από κάποιες ομοιότητες όσον αφορά τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο των ποιημάτων τους Κοινές είναι επίσης και οι επιδράσεις που έχουν δεχθεί

Αρχικά ως προς τη μορφή είναι προσηλωμένοι στη δημοτική γλώσσα ο στίχος είναι παραδοσιακός δηλαδή υπάρχει εμφανές μέτρο συγκεκριμένος αριθμός συλλαβών ομοιοκαταληξία και χωρισμός του ποιήματος σε στροφές

Ως προς τη θεματολογία εντοπίζουμε κάποια κοινά χαρακτηριστι‐κά αφού τα περισσότερα ποιήματα σχετίζονται με την πατρίδα τη θρη‐σκεία τη γυναίκα και τη φύση Τέλος οι επιρροές που έχει δεχθεί η επτα‐νησιακή ποίηση προέρχονται από την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία από την κρητική λογοτεχνία (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί έφτασαν στα Επτάνησα) και από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από το ποιητικό έργο του Βηλαρά και του Χριστόπουλου

Στηριζόμενοι στο απόσπασμα που μας δίνεται μπορούμε να εντο‐πίσουμε τα κυριότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά Για παράδειγ‐μα παρουσιάζονται τα θέματα που αφορούν αρχικά την πατρίδα όπως στο σημείο όπου αναφέρεται ότι τα αδέρφια του Κρητικού αιχμαλωτίστη‐καν και ότι όλη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε από τους εχθρούς της πατρίδας ενώ ο ίδιος εξομολογείται την αγάπη και τη νοσταλγία του γιrsquo αυτήν (στίχοι 31 ndash 36)

Επιπλέον εντοπίζουμε τη γυναικεία παρουσία έντονα σε αυτό το απόσπασμα του ποιήματος αφού το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσμα‐τος καλύπτεται από την παρουσία και την περιγραφή της φεγγαροντυ‐μένης ενώ γίνεται λόγος και για την αγαπημένη του Κρητικού

Όσον αφορά το θέμα της θρησκείας είναι κι αυτό ένα από τα γνωρίσματα της επτανησιακής σχολής που επίσης απαντάται στο από‐σπασμα αυτό όπως στο στίχο 8 όπου η κτίση γίνεται πάμφωτος ναός ενώ η φεγγαροντυμένη στο στίχο 14 αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσμα‐τος και σε πολλά σημεία παίρνει υπόσταση θεϊκή

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

Τέλος όσον αφορά τη θεματολογία εντοπίζουμε και την παρουσία

της φύσης κάτι που επίσης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό κοινό για την ποίηση των επτανησίων Αναφέρονται σε διάφορα σημεία του αποσπά‐σματος τα αστέρια το μεσημεριανό φως του ήλιου το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού ο γκρεμός από τον οποίο κρέμεται ο αφηγητής

Φυσικά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αφορούν τις επιρροές του Σολωμού από την επτανησιακή σχολή και έχουν σχέση με μορφολογικά χαρακτηριστικά αλλά και με τις λογοτεχνικές επιρροές που έχει δεχθεί η επτανησιακή ποίηση Για παράδειγμα στο στίχο 37 με τη μεταφορική περίφραση laquoτρυφερό κλωνάριraquo χαρακτηρίζεται και η Αρετούσα στον Ερωτόκριτο ενώ στο στίχο 38 η μεταφορά του γκρεμού για τη δήλωση του κινδύνου και των συμφορών υπάρχει και στον Ερωτόκριτο κάτι που αποτελεί επίδραση από την κρητική λογοτεχνία Επιπλέον όσον αφορά μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος παρατηρούμε ότι η στιχουργία είναι πάντα δεξιοτεχνική Επισημαίνεται για παράδειγμα η παράξενη εσωτερική χασμωδία του στίχου 1 (αστέρια) και ακόμα δύο χασμωδίες (στίχοι 7 10 και 31) στην τομή του στίχου Ακόμα και η χασμωδία του στίχου 25 (αυτοί είναι) δεν ενοχλεί καθώς βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τονούμενες συλλαβές

Κλείνοντας μπορούμε να επισημάνουμε και άλλες επιρροές από την επτανησιακή σχολή όπως στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι αν παρατηρήσουμε λόγου χάριν την τριπλή επανάληψη του laquoκάνraquo τη γνωστή δηλαδή χρήση του αριθμού τρία που είναι ιδιαίτερα προσφιλής στη δημοτική ποίηση Β1 Η αφήγηση στον Κρητικό δεν είναι χρονολογική δηλαδή τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν με τη φυσική τους σειρά Υπάρχει μια κύρια ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία που αρχίζει μάλιστα in medias res (στα μισά της ιστορίας) και που διακόπτεται από αναδρομικές αφηγήσεις ndash αναλήψεις και πρόδρομες αφηγήσεις ndash προλήψεις

Τα χρονικά επίπεδα στα οποία αναπτύσσεται ο μύθος (τα χρονικά διαστήματα της αφήγησης) είναι τέσσερα και δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται το ένα με το άλλο με τις αναλήψεις και τις προλήψεις Πρέπει μάλιστα να παρατηρήσουμε ότι τα επεισόδια της αφήγησης εκτείνονται σε διάφορα χρονικά επίπεδα τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων το παρόν (το χρόνο των γεγονότων της κύριας αφήγησης) το παρελθόν (το διάστημα πριν από τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) και το laquoμέλλονraquo (το διάστημα που ακολούθησε τα γεγονότα της κύριας αφήγησης) Υπάρχει βέβαια και ένα υπερβατικό απώτατο μελλοντικό

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

επίπεδο χρόνου Κοντά λοιπόν στο ναυάγιο και στα κύρια επεισόδια αναφέρονται επεισόδια και από το παρελθόν και από τον κατοπινό χρόνο κι έτσι συμπληρώνεται η ιστορία του κεντρικού ήρωα

Ονομάζοντας ο Μαρωνίτης τα επίπεδα αυτά εποχές όπως ο Σολωμός παρατηρεί μεταξύ άλλων ότι η laquoδεύτερη εποχήraquo του έργου είναι ο ομόκεντρος κύκλος που περιβάλλει την laquoπρώτη εποχήraquo (laquoπρώτη εποχήraquo του ποιήματος αποτελεί το πλαίσιο χρόνου και χώρου που συνθέτουν τα βασικά του ευθύγραμμα επεισόδια το ναυάγιο η νηνεμία η ανάδυση της Φεγγαροντυμένης η διάχυση του γλυκύτατου ήχου ο αιφνίδιος θάνατος της κόρης την ύστατη ώρα της δοκιμασίας) και το χώρο επομένως που ορίζουν οι διαφυγές από τον πρώτο κύκλο Η δεύτερη αυτή περιφέρεια μοιράζεται άνισα ανάμεσα στις παλίνδρομες μνήμες (βρεφική ηλικία εφηβεία πολεμική δραστηριότητα στην Κρήτη εκπατρισμός του Κρητικού) και στις πρόδρομες

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι υπάρχουν αναδρο‐μικές αφηγήσεις στο παρελθόν όπως στους στίχους 13 ndash 17 που περιλαμ‐βάνουν αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα Επιπλέον στους στίχους 31 ndash 36 αναφέρεται ο αφανισμός της οικογένειας του ήρωα από τους Τούρκους και ο αποχωρισμός από την πατρίδα η φυγή του για την ξενιτιά Οι αναδρομικές και οι πρόδρομες αφηγήσεις καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις Β2 Ο Βάρναλης υποστήριξε ότι το ποίημα Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς όμως να έχει εθνικό θέμα Η άποψη αυτή θα μπορούσε να επαληθευτεί ιδίως μάλιστα αν λάβουμε υπόψη το απόσπασμα που μας δίνεται

Αρχικά η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται όσον αφορά το περιε‐χόμενο Συγκεκριμένα στους στίχους 31 έως και 34 η φεγγαροντυμένη διαβάζει με τα μάτια της στα σωθικά του Κρητικού τις σκέψεις του δηλαδή όσα ήθελε εκείνος να της πει διεκτραγωδώντας με θλίψη τους πόνους τα δεινά τις συμφορές της ζωής του Οι πόνοι του Κρητικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τους αντέχει άλλο και θέλει να τους πει Αυτό εξυπηρετεί άλλωστε και η μεταφορά του συγκεκριμένου στίχου laquoΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μουraquo Αναφέρονται εδώ οι οικογενεια‐κές συμφορές που έχουν πλήξει τον Κρητικό Συγκεκριμένα ολόκληρη η οικογένειά του ξεκληρίστηκε Έχουμε αναδρομική αφήγηση για να δοθούν τα δεινά που πέρασε ο Κρητικός ενώ δίνονται οι θάνατοι τριών προσώπων της αδερφής του πατέρα και της μάνας του

Αξιοπρόσεκτο εξάλλου είναι το γεγονός ότι η αναδρομική αυτή αφήγηση δίνεται με εκφραστική λιτότητα χωρίς σχήματα λόγου αλλά με

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

εικόνες ρεαλιστικές για να αποδοθεί η σκληρή ατίμωση και η θανάτωση των μελών της οικογένειας (laquoΤrsquo αδέλφια μου τα δυνατά hellip Την αδελφή μου ατίμασαν hellip Τον γέροντα τον κύρη μου hellip Και την αυγή hellip τη μάνα στο πηγάδιraquo)

Επιπλέον στους στίχους 35 ndash 38 με μια ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εικόνα δίνεται πάλι η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη Ο αφηγητής λοιπόν καθώς φεύγει από την πατρίδα του έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της Έμεινε μόνος χωρίς οικογένει‐α και έφυγε πρόσφυγας στην ξενιτιά ζώντας πάντα με τη νοσταλγία της πατρίδας του

Αυτές οι αναφορές ως προς το περιεχόμενο καταδεικνύουν πως έναν από τους ιδεολογικούς άξονες του Κρητικού αποτελεί το θέμα της πατρίδας Ο Κρητικός αγωνίστηκε με γενναιότητα για την Κρήτη στοιχείο που δίνεται σε πολλά σημεία της σύνθεσης Μάλιστα σε ένα σημείο του ποιήματος παρουσιάζεται ο ήρωας στον Ψηλορείτη να ταράζεται στα σπλάχνα από την ελπίδα της ελευθερίας να οραματίζεται τη μορφή της πατρίδας και κλαίγοντας να απλώνει τα χέρια του σε αυτή τη laquoθεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδαraquo και να απευθύνει σε αυτήν το λόγο

Εξάλλου όπως επισημαίνουν μελετητές σύμφωνα με τη σολωμική αντίληψη προορισμός του ποιητή ήταν η ηθική στήριξη των συμπατριω‐τών του Ο κοινωνικός του ρόλος δηλαδή ήταν το ίδιο σημαντικός με αυτόν των αγωνιστών που πολεμούσαν τους Τούρκους Ο Κρητικός γράφτηκε τη διετία 1833 ndash 1834 ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και την εποχή που ήρθε στην Ελλάδα ο Όθωνας (1833) Θωρείται σταθμός στην ποιητική πορεία του Σολωμού το πρώτο από τα μεγάλα και σημαντικά ποιήματα της εντελώς ώριμης περιόδου του Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) κατάληψη της Μεσαράς κι έπειτα των Σφακιών από τους Τούρκους και φυγή χιλιάδων Χριστιανών με πλοία από τη νότια και δυτική Κρήτη προς τα Κύθηρα τα Αντικύθηρα την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα Συγκεκριμένα ύστερα από την κήρυξη της Επανάστασης στην Κρήτη οι Τούρκοι ενισχυμένοι και με αιγυπτιακά στρατεύματα κατέ‐στρεψαν πολλές επαρχίες της δυτικής Κρήτης και προέβησαν σε σφαγές Πολλοί μαχητές κρύφτηκαν για να συνεχίσουν τον αγώνα πολλοί Κρητι‐κοί (περίπου 10000 ανάμεσά τους και πολλοί πολεμιστές) εγκατέλειψαν την Κρήτη για τις περιοχές που αναφέραμε παραπάνω Πολλοί βρήκαν το θάνατο είτε από τους Τούρκους είτε από τις ασθένειες ή τις κακουχίες όταν έφτασαν στον προορισμό τους

Δίκαια επομένως κάποιοι μελετητές του ποιήματος θεώρησαν πως πρόκειται για ένα ποίημα που αλληγορικά παρασταίνει τους αγώνες και την προσπάθεια της Κρήτης να γίνει ελεύθερη και να μη μείνει χωρισμέ‐

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

νη από την υπόλοιπη Ελλάδα Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκίνηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Έτσι ο επινοημένος ναυαγός ανήκει σε αυτούς τους πρό‐σφυγες Πρόκειται για έναν Κρητικό ας μην ξεχνάμε που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του και που αγωνίζεται να σώσει την αγαπημένη του μέσα στη θαλασσοταραχή

Καταλήγουμε επομένως να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι ο Σολωμός στυλώθηκε στο κέντρο της εθνικότητας και ότι ο Κρητικός είναι ένα εθνικό ποίημα χωρίς αποκλειστικά εθνικό περιεχόμενο Γ Στο απόσπασμα αυτό η φεγγαροντυμένη πλημμυρίζει όλη την πλάση με φως μέσα στη νύχτα και συνεπαίρνει το ναυαγό με την παρουσία της καθώς στρέφεται προς αυτόν και τον κοιτάζει επικοινωνώντας έτσι με αυτόν με έναν τρόπο μυστηριώδη Ο ήρωας καθώς την κοιτάζει εκστατικά νιώθει ότι η φεγγαροντυμένη είναι μια εξιδανικευμένη μορφή που ο ίδιος είχε πλάσει από το μακρινό παρελθόν και γνωρίζει Τη βλέπει για πολλή ώρα άφωνος από τη συγκίνηση και νιώθει ότι εκείνη διαβάζει τις σκέψεις του με τις οποίες διεκτραγωδεί το θλιβερό παρελθόν οι Τούρκοι αιχμαλώ‐τισαν τα αδέρφια του ατίμασαν και σκότωσαν την αδερφή του θανάτωσαν κρυφά τους γέροντες γονείς του ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της προσφυγιάς μέσα σε κινδύνους έχοντας ως μόνη παρηγοριά την αγαπημένη του

Αυτή η θεσπέσια κι ολόφωτη μορφή αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια στο τέλος (στίχοι 9 ndash 10) έστρεψε το κεφάλι και το βλέμμα της προς τον Κρητικό που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά της θάλασσας και τον κοίταξε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν σαν να την είχε μαγνητίσει ενώ και εκείνος την κοίταζε προφανώς εκστατικός

Το κέντρο βάρους σε αυτούς τους στίχους πέφτει στην παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα Ο Σολωμός ψάχνοντας έναν έντονο τρόπο για να δείξει πως ο Κρητικός είχε μαγνητίσει τη ματιά της γυναικείας οπτασίας βρήκε την πετροκαλαμίθρα Για να επιτύχει την ομοιοκαταληξία δε βρήκε την πρωτότυπη λέξη laquoρείθραraquo Φαίνεται να ελκύει τη φεγγαροντυμένη ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί Στις σημειώσεις μάλιστα του ποιητή υπάρχει και η εξής παραλλαγή του στίχου laquoΕγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθραraquo Στηριζόμενοι στην παραλλαγή αυτή αλλά και στο γεγονός ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκα‐λαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο μελετητές όπως ο Γ Δάλλας παρα‐τηρούν σχετικά με το στίχο ότι ο Κρητικός είναι το σίδερο που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της πετροκαλαμίθρας ως αλεξικέραυνου και να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα από την αγαπημένη του αλλά και ότι η

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

φεγγαροντυμένη εν είδη αλεξικέραυνου με τη διαμεσολάβηση του ήρωα καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού που επικίνδυνα πέφτει κοντά στην κορασιά

Ύστερα από την παρομοίωση με την πετροκαλαμίθρα υπογραμμί‐ζεται κι εδώ η έλξη που ασκεί η φεγγαροντυμένη στο ναυαγό Κρητικό Με το σχήμα άρσης ndash θέσης laquoόχι στην κόρη αλλά σrsquo εμέraquo τονίζεται η στροφή του βλέμματος της φεγγαροντυμένης στον Κρητικό Για να παρουσιαστεί εξάλλου ακόμα πιο παραστατικά και ζωντανά η κίνησή της σαν να γίνεται τη στιγμή της αφήγησης και μπροστά στα μάτια του ακροατή χρησιμοποιείται δραματικός Ενεστώτας

Παρατηρούμε τέλος ότι και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων (laquoτην κοίταζα ndash μrsquo εκοίταζεraquo) ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμέ‐νη θα αποβούν σημαδιακές για τη μετέπειτα μοίρα του Δ Στο απόσπασμα 4 [21] του Κρητικού όπως και στο ποίημα ολόκληρο είναι έκδηλο το συναίσθημα της φιλοπατρίας Αντίστοιχα θέμα της ωδής laquoΟ Φιλόπατριςraquo είναι η νοσταλγική αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζάκυνθο και τις φυσικές ομορφιές της κάτι που γίνεται αντιληπτό από το προοίμιό της ακόμα

Πιο συγκεκριμένα στο 4 [21] του Κρητικού η φιλοπατρία εκφράζε‐ται αρχικά στο περιεχόμενο και δηλώνεται στους στίχους εκείνους όπου ο ήρωας εξωτερικεύει τον έντονο πόνο του για τα δεινά που γνώρισε σε ατομικό επίπεδο εξαιτίας της κατάληψης της πατρίδας του από τους κατακτητές Ο πόνοι αυτοί laquoεξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς τουraquo αφού laquoτrsquo αδέλφια του τα δυνατά οι Τούρκοι του τrsquo άδραξαν την αδελφή του ατίμησαν κι αμέσως την έσφαξαν τον γέροντα τον κύρη του εκάψανε το βράδυ και την αυγή του ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιraquo Οι συμφορές που πέρασαν ας μην ξεχνάμε οι Κρητικοί μετά την κατάληψη του νησιού τους από τον Τούρκο κατακτητή είχαν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα το Σολωμό Η έμπνευσή του αντλείται από τα πραγματικά γεγονότα της επανάστασης στην Κρήτη (1821 ndash 1824) Ο ποιητής ένιωσε ιδιαίτερη συγκί‐νηση για τα παραπάνω γεγονότα όπως τα πληροφορήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες Το στοιχείο αυτό δηλώνει αισθήματα φιλοπατρίας αφού το ατομικό βίωμα του Κρητικού παραπέμπει στη συλλογική μοίρα που είχαν οι Κρητικοί

Συγκρίνοντας τώρα τον Κρητικό με την ωδή του Κάλβου επιση‐μαίνουμε ότι και στο δεύτερο ποίημα συναντούμε αναφορά σε δεινά και συμφορές που προκάλεσε η κατάκτηση από τον εχθρό Πράγματι και στο ποίημα του Κάλβου το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η νοσταλγία

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων

Προτεινόμενα επαναληπτικά απαντημένα θέματα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γrsquo Λυκείου

φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων Ντίνια Μαρία φιλόλογος

δηλαδή η αγάπη του ποιητή για την ιδιαίτερη πατρίδα του και ο πόθος του να επιστρέψει σε αυτήν

Ένα άλλο σημείο που δείχνει τα αισθήματα φιλοπατρίας στον Κρητικό εντοπίζεται στους στίχους στους οποίους με μια ιδιαίτερα συγκι‐νησιακά φορτισμένη εικόνα αναφέρεται ότι ο ήρωας φεύγει από την πατρίδα του την Κρήτη ενώ έχει τις χούφτες του γεμάτες από το χώμα της (laquoΣτην Κρήτη Μακριά από κείθrsquo εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαraquo) Πρόκειται για έναν Κρητικό που έρχεται από την Κρήτη ύστερα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί για να διατηρήσει έστω ως πρόσφυγας την ελευθερία του Η αγάπη του για την ιδιαίτερή του πατρί‐δα φαίνεται από το γεγονός ότι κρατά από αυτή μια χούφτα χώμα ένα από τα ζωτικά της στοιχεία προκειμένου να την κρατήσει ζωντανή μέσα του

Στοιχεία νοσταλγίας υπάρχουν και στον Κάλβο Η εκδήλωση του συναισθήματος αυτού δηλώνεται ήδη με τον τίτλο laquoΦιλόπατριςraquo Με τη λέξη φιλόπατρις δηλώνεται εκείνος που αγαπάει την πατρίδα του και τις ομορφιές της και που ποθεί να επιστρέψει σε αυτήν ο νοσταλγός Επι‐πλέον στην ωδή αυτή έχουμε προσφώνηση προς την πατρίδα που δείχνει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό (στίχοι 1 ndash 2) επίθετα που προσδιορίζουν την πατρίδα όπως laquoφιλτάτη θαυμασίαraquo αλλά και ονομαστική αναφορά της ιδιαίτερης πατρίδας της Ζακύνθου κάτι που συναντάμε και στον Κρητικό

Στις επόμενες στροφές ο Κάλβος δηλώνει ότι στη γενέτειρά του χρωστάει τη ζωή και το ποιητικό του χάρισμα (στίχοι 3 ndash 5) και με τη δήλωση αυτή συνεχίζει τονίζοντας ότι από ευγνωμοσύνη θα της απευθύ‐νει ύμνο Τρεις ακόμα φράσεις συνεχίζουν να δείχνουν έντονα και να κλιμακώνουν τη φιλοπατρία του ποιητή ο οποίος θυμάται την πατρίδα του πάντα ακόμα και στον ύπνο του Το απόσπασμα της ωδής τελειώνει με αναφορά στις ομορφιές της πατρίδας του Η Ζάκυνθος είναι συνυφα‐σμένη στη συνείδηση του ποιητή με το φως και με έντονες φυσικές ομορφιές που την καθιστούν πολύ αγαπητή

Η φλογερή αγάπη λοιπόν για την ελευθερία και την πατρίδα από‐τέλεσαν την πηγή της έμπνευσης και κοινά σημεία της ποίησης του Σολωμού και του Κάλβου όπως αποδεικνύεται από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων