&G.000 - Czerwony Kapturek - asylco.com · System of Language Communication), której podstawą są piktogramy. W początkowym okresie rozwoju pisma rysowano lub malowano obrazki

Wstęp

5

Gdynia, 25-08-2005

Wstęp Uwagi

Praca poświęcona jest opisowi alternatywnej, wizualnej i całkowicie niefonetycznej formy komunikacji Asylco® (akronim od angielskiego Alternative System of Language Communication), której podstawą są piktogramy.

W początkowym okresie rozwoju pisma rysowano lub malowano obrazki (piktogramy) przedstawiające na ogół rzeczy fizyczne, aby wyrazić prosty przekaz (sprawozdania z pól, spiżarni, zbrojowni itp.). Z czasem piktogramy przybierały coraz bardziej umowną formę, pojawiały się oznaczenia dotyczące gramatyki lub sposobu wymowy. Pismo piktograficzne przekształcało się, w różnym tempie w różnych kulturach, w pismo ideograficzne, sylabiczne a w końcu literowe, czyli w postaci takiej, w jakiej je dzisiaj znamy. W tych naturalnie się rozwijających językach piktogramom towarzyszyły dźwięki mowy, którą posługiwała się dana populacja (Chińczycy, Egipcjanie, Aztekowie).

Autor Asylco® postawił sobie za zadanie stworzenie systemu komunikowania się, którym będą mogli porozumiewać się wszyscy bez względu na język, którym się na co dzień posługują. Przewidywaną rolę Asylco® można porównać do roli jaką w dalszym ciągu pełni pismo chińskie, które jest zrozumiałe na całym obszarze państwa, którego ludność mówi różnymi, często odległymi dialektami.

W niniejszej publikacji została zaprezentowana gramatyka czyli zasady odczytywania znaczenia piktogramów, tworzenia ich kombinacji oraz zasady tworzenia rysunku piktogramów. Autor bowiem nie uważa systemu za zamknięty i zachęca Czytelników i potencjalnych Użytkowników do tworzenia nowych znaczeń na bazie zaprezentowanej konstrukcji.

Kolor czerwony w tekście użyty został do podkreślenia znaczenia. Kolor różowy dla oznaczenia słów, których nie ma w słowniku języka polskiego.

Symbole & oznacza rozdział; $ nazwę wymiaru; * nazwę elementu wymiaru; ^ opis elementu; # znaczenie indywidualne elementu.

Niektóre fragmenty tekstu przygotowane zostały do czytania wierszami, inne kolumnami a jeszcze inne powinno się analizować porównując zarówno wiersze jaki i kolumny.

Kolory tabel - kolor zielony - komentarze i uwagi - kolor czerwony - elementarne składniki gramatyki - kolor żółty - przykłady z wykorzystaniem gramatyki - kolor niebieski - przykłady z wykorzystaniem gramatyki i słownika

A.000 - Idea Asylco® - słownik - gramatyka - technika oznaczania

7

&A.000 - Idea Asylco® - słownik - gramatyka - technika oznaczania

Idea Asylco®

System powstał jako wynik zastępowania w zdaniu dowolnego słowa równoważnym elementem, ale takim, który nie składa się z liter i jest albo ogólnie zrozumiały, albo odwołuje się do prostych skojarzeń.

Zamiast pisać: To jest koza. Możemy napisać To jest

Ania podskakuje z radości. = Ania z radości.

Słychać było śpiewanie i wołanie. = Słychać i

Kura i kogut mają kurnik. = i mają .

Nad stołem wisi lampa. = stołem wisi lampa.

Pod stołem leży pies. = stołem leży pies.

Ja i ty idziemy do szkoły. = i idziemy do szkoły.

Jedynymi składnikami Asylco® są słownik i gramatyka.

Słownik: składa się z piktogramów i zawiera podstawę tworzenia słów

Znaczenie elementów słownika można wyobrazić sobie jako coś więcej niż tylko

rdzeń przyszłego słowa np. piktogram bieg to punkt wyjścia słów: bieg, rozbiegany..., ale również jest podstawą do tworzenia słów: truchtanie, pędem... Z elementów słownika będziemy tworzyć słowa mówiące o:

- człowieku, ludzkości, tłumie...

- drzewie, lesie, leśniczym, drwalu..

- języku, smaku, wyrażaniu stanu emocjonalnego

Słownik znajduje się w oddzielnej książce Słownik POLSKO-ASYLCO®.

Gramatyka

Opisuje zasady tworzenia słów, ich odmianę, budowę zdań, przekształcanie...

Gramatyka dzieli się na wymiary np: osoba, płeć, przypadek, liczba. stopniowanie...

Wymiary dzielą się na elementy (symbole).

Każdemu z wymiarów przypisana jest co najmniej jedna funkcja:

A.000 - Idea Asylco® - słownik - gramatyka - technika oznaczania

8

słowotwórcza - służąca do tworzenia nowych słów,

fleksyjna - pozwalająca odmieniać słowa,

zdaniotwórcza - tworząca zdania lub zmieniająca ich charakter,

wypowiedzi - zmieniająca charakter tekstu.

$G. Technika oznaczania. Przykładem słowotwórczego wymiaru gramatycznego jest technika oznaczania. Słada się on z trzech symboli:

Symbol i jego nazwa Opis elementu Znaczenie indywidualne

*G01. - Nazywanie ^G01. Pozwala tworzyć nazwy rzeczy, czynności, cech...: - jest elementem domyślnym, czyli takim, który na ogół można pominąć #G01. = Nazwa

*G02. - Wskazywanie ^G02. Pozwala tworzyć słowa wskazujące (zaimki)

#G02. = Ja

*G03. - Szeregowanie ^G03. Pozwala tworzyć słowa określające kolejność, liczebność...

#G03. = Szereg

Nazywanie

– Oznacza:

Wszystkie słowa, które nie są zaimkami lub liczebnikami, dla których piktogram Człowiek jest domyślny i można go pominąć.

Słowa, w których piktogram Człowiek (bez określonej płci) pozwala nam tworzyć słowa mężczyzna, kobieta, dziecko,… ale również człowieczeństwo, kobiecość, męski, ..., które dalej doprecyzujemy, korzystając z innych elementów gramatyki.

Słowa takie jak ludzki, w którym piktogram może być pominięty lub nie! Dalej zostanie to wyjaśnione.

Sam piktogram może być odczytany jako słowo (zawsze jest to rzeczownik jednostkowy), przy założeniu, że pamiętamy o wszystkich pominiętych elementach domyślnych gramatyki.

Zaimki

- Ja, ty, on... taki, gdziekolwiek, żaden…

Szeregowanie opisane jest w A.003

A.001 - Słowa - pomijanie elementów domyślnych - znaczenie indywidualne

9

&A.001 - Słowa - pomijanie elementów domyślnych - znaczenie indywidualne

Słowa

Słowo proste = elementy gramatyki + piktogram złożony + elementy gramatyki. Nie wszystkie składniki muszą wystąpić. Korzystając ze słownika i innych elementów gramatyki, które poznamy dalej, otrzymujemy odpowiednio:

= Kobieta = Mężczyzna

_ = Być = Jestem

= Kobiecy, -a, -e = Męski, -a, -e = Człowiek = Ludzki

= Ja = Ty = On, ona, ono = Ona

Pomijanie elementów domyślnych

Wszystkie znaczenia domyślne znajdują się w dodatku A.001

Podczas tworzenia słów niektóre elementy, zwane elementami domyślnymi, możemy pominąć. Jedynym pomijanym elementem słownika w przypadku, gdy występuje w słowie

jako pierwszy piktogram, jest . Dlatego powyższe słowa możemy zapisać jako:


10


_ = Być = Jestem

= Kobiecy, -a, -e = Męski, -a, -e = Człowiek = Ludzki -a, -e


Ponieważ w technice oznaczania domyślne jest nazywanie , a w innych wymiarach i też są elementami domyślnymi, to:


_ = Być = Jestem

= Kobiecy, -a, -e = Męski, -a, -e = Człowiek = Ludzki -a, -e lub


Przykłady tworzenia słów z pominięciem elementów domyślnych. Podane przykłady uwzględniają elementy słownika i gramatki np.:, , , , , których objaśnienie znajduje się dalej w opisach wymiarów.


11

= Las = Leśny = Leśniczy = Leśnictwo = Drewno

= Dźwięczny = Dźwięcznie = Bezdźwięcznie = Szmer = Hałas

= Księżycowy = Miesiąc = Miesięczny 5. = Maj .5* = Półksiężyc

= Węch = Wąchanie = Woń = Smród = Bezwonny

Znaczenie indywidualne

Większość elementów gramatyki jest poprzedzone przez piktogram lub inny

element gramatyki, np. element występuje w słowie kaczor = ,

mężczyzna = i nigdy nie występuje jako pierwszy. W drugiej grupie są

elementy, które występują samodzielnie lub rozpoczynają słowo, np.: element

może występować samodzielnie jako przyimek bez = lub

cisza = .

W pierwszym przypadku będziemy używali takich elementów bezpośrednio do tworzenia nowych znaczeń (można powiedzieć, że są one dodane do słownika) i nie będą pomijane nawet wtedy, gdy są domyślne.

Przykłady znaczenia indywidualnego w zdaniach równoważnych:

Czy ja to nazwa własna? = Czy to własna?

Szereg liczb pierwszych. = liczb pierwszych

W drugim przypadku elementy indywidualne, aby mogły być odróżnione od swojego znaczenia w gramatyce, będą zawsze występowały z innymi elementami gramatyki. Wszystkie znaczenia indywidualne znajdują się w dodatku E.002

A.002 - Rodzaje słów - directus - prospectus, separatus - kolejność powiązania, piktogram złożony - copula

13

&A.002 - Rodzaje słów - directus - prospectus, separatus - kolejność powiązania, piktogram złożony - copula

Directus - czytanie piktogramu

Wśród piktogramów słownika występują też takie, w których słowo opisane jest

przez zmianę, ruch: = Prosto (np. iść prosto, nie zbaczać). Na piktogramach - "czas płynie od lewej do prawej" a "teraźniejszość jest pierwszoplanowa":

Przykłady:

Prospectus:

= Rodzina = Strona - element słownika oznaczający stronę (w znaczeniu lewa strona, po drugiej stronie...)

= Wschód słońca = Zachód słońca

Separatus

Prospectus, separatus:

Prospectus jest elementem słownika, na którym znajduje się pewien niezróżnicowany zbiór elementów. Separatus jest tym samym obrazem, na którym mamy elementy pierwszo- i drugoplanowe. Części rysunku w kolorze szarym stanowią kontekst dla elementów w kolorze czarnym.

= Rodzice = Matka = Ojciec

= Dziecko = Lewa strona = Prawa strona


14

Kolejność powiązania, piktogram złożony, solus, duplus, triplus...

Gdy w słowie występuje pojedynczy piktogram nazywamy go - solus.

W przypadku, gdy występuje kilka piktogramów razem: (w tym wypadku drzewo połączone z siekierą), to takie połączenie dwóch elementów nazywamy duplus i jest to najprostszy piktogram złożony. Znaczenie słowa powstającego z takiego połączenia będzie kojarzone zarówno z siekierą jak i drzewem (drwal, wyręb, rąbanie, poręba...).

W Asylco nie ma ograniczenia ilości piktogramów w piktogramie złożonym.

triplus ... itd.

Pomiędzy piktogramami mogą wystąpić też elementy gramatyki, np.

w kolejność powiązania jest następująca (( )

).

Istnieje natomiast ograniczenie dotyczące gramatyki - skrajny prawy piktogram nie wiąże się bezpośrednio z następującym po nim elementem gramatyki.

Piktogram złożony kończy się zawsze pojedynczym piktogramem.

W słowie - kolejność powiązania z pominięciem

pewnych nawiasów jest następująca:

( )

piktogramem złożonym jest

(( )( )) . (syn syna mojego dziecka).

Przykłady:

_ = Rąbać - kolejność powiązania

( ) = (drzewo + siekiera) + czynność

= Drwal

W tym wypadku kolejność powiązania jest następująca:

(( ) ) = (las + siekiera) + wykonawca czynności

= Poręba

= Karpa, szczapa


15

Przykład triplusa:

= Prababka

Kolejność powiązania:

(( ) ) = ((matka matki)matki) =(babka matki)

Przykłady rodzinne:

= Wuj = Stryj

Kolejność powiązania może być istotna np.:

= Brat przyrodni matki. W przypadku, gdy powiązanie

byłoby od prawej strony, otrzymalibyśmy wuja = (syn babki po kądzieli). Dodatkowe szczegóły dotyczące kolejności piktogramów i symboli gramatyki można znaleźć w - B.000 - Rzeczowniki - kolejność symboli, schematy słowotwórcze

Copula - zmiana kolejności powiązania

Słowo złożone = słowo proste + copula + słowo proste

Tworząc słowa z kilku słów, będziemy używać copuli - jako elementu spajającego.

Element ten będzie spełniał dwa zadania:

1. Pozwoli pominąć elementy domyślne tworząc formę bezokolicznikową:

= Syn = Córka

= Brat = Siostra

= Brat przyrodni (ze strony matki)

= Dziadkowie (rodzice matki)

= Rodzeństwo matki (w lp.) = dziecko rodziców matki

= Rodzę _ = Rodzić

= Jestem _ = Być

2. Pozwoli na utworzenie jednego słowa z dwóch składników oraz zmieni kolejność powiązania i znaczenie.

= Prababki = Pradziadkowie


16

Weźmy dwa elementy słownika, które oznaczają Inny przykład:

= Mały upływ czasu = Duży upływ czasu = Stary dziad

Korzystając z gramatyki, możemy utworzyć: Człowiek - element wyjściowy -. . . . .v

_ = Dziadyga

Stary – cecha. . . . . . . . . . ^ ^. . . . . . . Gramatyka (mężczyzna)

= Młody, -a, -e = Stary, -a, -e

= Młody mężczyzna. Z copulą mamy

_ = Młodzieniec. Kolejność powiązania: ( )_().

Patrz uwagi na temat copuli w lekcji A,007 i A.101

Różne uwagi:

Modyfikując ostatni przykład (pomijamy płeć, zmieniamy

na oraz usuwamy elementy domyślne), otrzymamy

słowo oznaczające starą rybę dodatkowo w pejoratywnym znaczeniu.

_ = Stara obrzydliwa ryba

Wynika z tego, że możemy tworzyć pojedyncze słowa, których znaczenie istnieje, ale nie sposób jest przetłumaczyć je na pojedyncze słowa w tradycyjnych językach.


17

Zauważmy, że w języku polskim do domu i do drzewa "do" sugeruje, że albo dochodzimy do domu tak jak do drzewa, albo wchodzimy do drzewa tak jak do domu. W Asylco® (matematyzujemy) piszemy precyzyjnie:

Napis oznacza ruch w - (do domu, w ucho w znaczeniu "do środka")

Przykłady tworzenia słów w Asylco®, które mają bardzo precyzyjne logicznie znaczenie i uzasadnienie, a które nie istnieją w innych językach:

napis ? oznacza zaimek pytający skąd? - (z + gdzie?)

- stąd - (z + tu)

- znikąd - (z + nigdzie)

przez analogię zastępując z/od, czyli element na , możemy zauważyć, że

istnieją w języku polskim słowa:

napis ? oznacza odkąd? - (od + gdzie?) - odtąd - (od +

tu)

Napis oznacza ruch z - (z domu, z kina, z ucha)

Napis oznacza ruch do - (do drzewa, do domu-bez wchodzenia do środka)

Napis oznacza ruch od - (od ściany, od drzewa)

ale nie istnieją słowa w języku polskim:

- nikąd ? - czy tam, do środka

- tam, do środka – donikąd

skądkolwiek, ale nie pod-kądkolwiek, zewsząd, ale nie we-wsząd,,

znikądinąd, ale nie spomiędzy-nikądinąd

Po polsku pytamy dokąd wchodzisz? W Asylco® mamy dokąd idziesz? lub wkąd

wchodzisz?

Analogicznie skąd idziesz? skąd wychodzisz? lub odkąd idziesz?

A.003 - Szeregowanie - liczebniki

19

&A.003 - Szeregowanie - liczebniki

Szeregowanie to jedyny wymiar, który nie korzysta ze słownika. W skład tego wymiaru wchodzą wszystkie liczebniki. Tworzy się je w tradycyjny sposób, korzystając z cyfr i dodatkowo ze znaków:

. : / - * @ [ ] I V X

$! Liczebniki (! Ponieważ nie można zrobić słownika wszystkich liczebników)

Brak elementu domyślnego.

Oznaczenie Nazwa liczebnika Opis

<liczba> </> Ułamkowy Określenie liczności w liczbach niecałkowitych

<liczba> Główny Nazwy liczb naturalnych <liczba> <:> Godzinowy Określenie godziny

<liczba> <.> Porządkowy Określenie położenia elementu w pewnym szeregu

<:> <liczba> Minutowy Określenie minuty

<liczba> <-> Zbiorowy Określenie liczności grupy elementów

<I> <V> <X> Miesięczny Określenie miesiąca

<liczba> <*> Mnożny Określenie, z ilu elementów składa się określane pojęcie

@ Niedookreślony Cyfra niedookreślona

Oznaczenie :

gdy X jest cyfrą to [X] jest liczbą X gdy A jest literą to [A] jest słowem a – oznaczenie to jest konsekwentnie pomijane, gdy nie prowadzi do niejednoznaczności.

Oznaczenie:

:: = : W liczebnikach „czasowych” pomijamy powtarzające się znaki


20


21

Przykłady:

5 = Pięć 5. = Piąty 5- = Pięcioro 3* = Potrójny 1 1/2 = Półtora

1/2 = Pół, połowa 1/4 = Ćwierć 2* = Dwukrotny 1@- = Kilkanaścioro @@@. = Kilkusetny

10: = Dziesięć godzin :15 = Piętnaście minut 10:15 = Dziesiąta piętnaście I = Styczeń VII = Lipiec

A.004 - Płeć - osoba

23

&A.004 - Płeć - osoba

$N. Płeć (rodzaj)

Brak elementów domyślnych. Znaczenie indywidualne pokrywa się ze znaczeniem ogólnym.


*N01. – Nijakość ^N01. Tworzy słowa rodzaju nijakiego

#N01. = Nijakość

*N02. – Żeńskość ^N02. Tworzy słowa rodzaju żeńskiego

#N02. = Żeńskość

*N03. – Męskość ^N03. Tworzy słowa rodzaju męskiego

#N03. = Męskość

$S. Osoba


*S01. – Nadawca ^S01. Tworzy słowa w pierwszej osobie - jest elementem domyślnym

#S01. = Nadawca

*S02. – Odbiorca ^S02. Tworzy słowa w drugiej osobie

#S02. = Odbiorca

*S03. – Reszta ^S03. Tworzy słowa w trzeciej osobie

#S03. = Reszta

A.004 - Płeć - osoba

24

Przykłady

Uwaga: Ponieważ w płci brak elementu domyślnego, więc

= Kurczę = Kura = Kogut = On, Ona, Ono

= Tnę = Tniesz = Tnie = On = Wskazywanie + Reszta + Męskość

= Ja = Ona = Wskazywanie + Reszta + Żeńskość

= Ty = Wskazywanie + Odbiorca = Ono = Wskazywanie + Reszta + Nijakość

A.005 - Liczebność

25

&A.005 – Liczebność

Niektóre wymiary gramatyki, jak na przykład liczebność, zostały wzbogacone o dodatkowe elementy w stosunku do tradycyjnych gramatyk.

$R. Liczebność


*R01. - Pojedynczość ^R01. Tworzy słowa w liczbie pojedynczej - jest elementem domyślnym

#R01. = Element

*R02. - Mnogość ^R02. Tworzy słowa w liczbie mnogiej - dom, - domy...

#R02. = Zbiór

*R03. - Podwójność (dualność) ^R03. Tworzy słowa w liczbie podwójnej - nogi, oczy, stereo...

#R03. = Para

*R04. - Jednostkowość ^R04. Tworzy słowa odpowiadające nazwie jednostki pewnej zbiorowości - las, - drzewo...

#R04. = Jednostka

*R05. - Zbiorowość ^R05. Tworzy słowa odpowiadające grupie jednostek - żołnierz, - wojsko...

#R05. = Grupa

A.005 - Liczebność

26

Przykłady wykorzystania ze słownikiem:

= Uszy = Oczy = Ręce = Stereo

= Młodzież = Wojsko = Drób = Bajki

Przykłady wykorzystania z elementami gramatyki:

= Sam, -a, -o = Terminologia, nazewnictwo = Liczba = Cyfra

[] = Liczba jednocyfrowa = Zbiór cyfr = Zbiór liczb = Para ludzi

A.006 - Stopniowanie

27

&A.006 - Stopniowanie

1. Ten wymiar będzie dalej wykorzystywany w stopniowaniu:

2. Cechy

3. Nazwy cechy

4. Rzeczy w odniesieniu do określenia czasu

5. Rzeczy w odniesieniu do odczucia zmysłowego

6. Wykrzyknika

7. $L. Stopniowanie


*L01. - Stopień najwyższy

^L01.a. Tworzy słowa, które wyrażają największe natężenie cechy

^L01.b. Tworzy słowa, które wyrażają największe natężenie nazwy cechy

^L01.c. Tworzy słowa, które określają najwcześniejszy okres (w 5-stopniowej skali -2, -1, 0, 1, 2)

^L01.d. Tworzy słowa, które wyrażają najbardziej pozytywne natężenie odczucia zmysłowego

^L01.e. Tworzy słowa, które wyrażają najbardziej pozytywne wyrażenie stanu emocjonalnego

#L01. = Największa ilość

*L02. - Stopień wyższy

^L02.a. Tworzy słowa, które wyrażają większe natężenie cechy

^L02.b. Tworzy słowa, które wyrażają większe natężenie nazwy cechy

^L02.c. Tworzy słowa, które określają wcześniejszy okres (w 5-stopniowej skali -2, -1, 0, 1, 2)

^L02.d. Tworzy słowa, które wyrażają bardziej pozytywne natężenie odczucia zmysłowego

^L02.e. Tworzy słowa, które wyrażają bardziej pozytywne wyrażenie stanu emocjonalnego

#L02. = Dużość


28


29


*L03. - Stopień równy

^L03.a. Wyraża zdefiniowaną cechę i nie zmienia znaczenia słowa - jest elementem domyślnym

^L03.b. Wyraża zdefiniowaną nazwę cechy i nie zmienia znaczenia słowa - jest elementem

domyślnym

^L03.c. Określa zdefiniowany okres (w 5-stopniowej skali -2, -1, 0, 1, 2) i nie zmienia znaczenia

słowa - jest elementem domyślnym

^L03.d. Wyraża zdefiniowane odczucie zmysłowe i nie zmienia znaczenia słowa - jest elementem

domyślnym

^L03.e. Wyraża zdefiniowany stan emocjonalny i nie zmienia znaczenia słowa - jest elementem

domyślnym

#L03. = Równość

*L04. - Stopień niższy

^L04.a. Tworzy słowa, które wyrażają mniejsze natężenie cechy

^L04.b. Tworzy słowa, które wyrażają mniejsze natężenie nazwy cechy

^L04.c. Tworzy słowa, które określają późniejszy okres (w 5-stopniowej skali -2, -1, 0, 1, 2)

^L04.d. Tworzy słowa, które wyrażają bardziej negatywne natężenie odczucia zmysłowego

^L04.e. Tworzy słowa, które wyrażają bardziej negatywne wyrażenie stanu emocjonalnego

#L04. = Małość


30

*L05. - Stopień najniższy

^L05.a. Tworzy słowa, które wyrażają najmniejsze natężenie cechy

^L05.b. Tworzy słowa, które wyrażają najmniejsze natężenie nazwy cechy

^L05.c. Tworzy słowa, które określają najpóźniejszy okres (w 5-stopniowej skali -2, -1, 0, 1, 2)

^L05.d. Tworzy słowa, które wyrażają najbardziej negatywne odczucia zmysłowego

^L05.e. Tworzy słowa, które wyrażają najbardziej negatywne wyrażenie stanu emocjonalnego

#L05. = Najmniejsza ilość (odrobina)


Przykłady wykorzystania z elementami gramatyki: = Odejmowanie

= Dziwniejszy = Mniej zamknięty = Dodawanie = Zero

Uwaga: W odróżnieniu od Asylco® w języku polskim możemy stosować

równocześnie stopnie najwyższy, wyższy, niższy i najniższy tylko w stopniowaniu

opisowym np.: najbardziej czerwony, bardziej czerwony, czerwony, mniej

czerwony, najmniej czerwony

A.007 - Przyimkowość

31

&A.007 - Przyimkowość

Przykład i objaśnienie

W języku polskim przyimek "pod" łącząc się z rzeczownikami (lub innymi słowami pełniącymi ich funkcję) w narzędniku - tworzy wyrażenia określające zlokalizowanie czegoś poniżej jakiegoś przedmiotu (np. pod stołem).

lub

bierniku - tworzy wyrażenia określające skierowanie czegoś poniżej jakiegoś przedmiotu (pod stół).

Przyimek "spod" łącząc się z dopełniaczem, tworzy wyrażenia określające z miejsca czegoś, poniżej jakiegoś przedmiotu (z-pod stołu).

W Asylco® wyróżnia się trzy przyimki "pod" odpowiadające trzem powyższym formom pod-miejsce, (pod a) pod-w-kierunku-tam (pod b) i pod-w-kierunku-odwrotnym (spod). Powyższa zasada będzie stosowana do innych przyimków, które dają się połączyć w logiczne pary (od-do, nad-znad...). Wydaje się więc, że dzięki temu zabiegowi nie ma potrzeby zaznaczania, w jakim przypadku łączą się wszystkie przyimki z rzeczownikami

= Pod stołem

= Pod stół

= Spod stołu

Uwaga: Piłka w pudełku. = Coś X. X oznacza słowo, które jest poprzedzone

przyimkiem

Graficzne przedstawienie przyimka

Czerwone kółko(a) w oznacza coś, a czarna część obrazka jest X-em

Uwaga: Ponieważ elementy tego wymiaru występują indywidualnie, np.: lampą stoi

. = Pod lampą stoi stół. Ale również w połączeniu z lub na przykład:

lampę wstawiono . = Pod lampę wstawiono stół. to znaczenie

"indywidualne" jest wykorzystywane tylko wtedy, gdy elementy te występują z innymi elementami gramatyki lub piktogramem.

Na przykład jako rzeczownik = Wnętrze

a jako przymiotnik: = Wewnętrzny. Element jest elementem domyślnym, ale

pominąć go można tylko w przypadku, gdy jest zastąpiony innym elementem gramatyki. Ponieważ zaprezentowanie przykładów znaczenia indywidualnego wymaga użycia elementów zdefiniowanych dalej, więc nastąpi to w lekcji A.100 i dalej.


32

$Z. Przyimkowość

Brak elementu domyślnego

Miejsca


*Z01. - Intra ^Z01. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś znajduje się wewnątrz X

#Z01. = Wnętrze

*Z02. - Extra ^Z02. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś znajduje się na zewnątrz X

#Z02. = Zewnętrze

*Z03. - Apud ^Z03. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie X

#Z03. = Sąsiedztwo, lokalność

*Z04. - Ab ^Z04. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś lub czynność zaczyna się od X

#Z04. = Początek

*Z05. - Ad ^Z05. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś lub czynność kończy się na X

#Z05. = Koniec

*Z06. - Inter ^Z06. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś innego znajduje się wśród elementów X

#Z06. = Inność

*Z07. - Circa ^Z07. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś znajduje się ze wszystkich stron X

#Z07. = Otoczenie, środowisko

*Z08. - Infra ^Z08. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś znajduje się niżej niż X

#Z08. = Dół, spód

*Z09. - Supra ^Z09. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś znajduje się wyżej niż X

#Z09. = Góra, wierzch

*Z10. - Ob ^Z10. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś znajduje się (dzieje się) na miejscu X

#Z10. = Powierzchnia

*Z11. - Contra ^Z11. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś znajduje się w naprzeciwko X

#Z11. = Kontra


33

Miejsca i czasu


*Z12. - Ante ^Z12. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś znajduje się bliżej (wcześniej) niż X

#Z12. = Przód

*Z13. - Post ^Z13. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś znajduje się dalej (później) niż X

#Z13. = Tył

Czasu


*Z14. - Dum ^Z14. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś dzieje się równolegle z X

#Z14. = Jednoczesność

Przykłady

= W uchu = Poza lasami

= Przy stole

= Pomiędzy uszami

= Od drzewa = Do drzewa = Pod językiem = Pod kwiatem

= Wśród drzew = Dookoła drzewa = Nad łóżkiem = Wokół kamienia

= Na brzuchu = Naprzeciwko drzewa = Za oknem = Przed drzwiami

1: = Za godzinę = Podczas łykania podczas choroby. . = Spał


34

Kierunku


*Z15. - Adversum ^Z15. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś zmierza w kierunku Y

#Z15. = Naprzód

*Z16. - Abversum ^Z16. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś zmierza z kierunku Y

#Z16. = Wstecz

Uwaga: Y oznacza miejsce określone przez wyrażenie przyimkowe

Przykłady

= W ucho, (do wnętrza) = Z ucha

= Pod język = Spod języka

= Do domu = Z domu = Pod kwiat = Spod kwiatu

= Poza las

= Spoza lasu = Nad łóżko = Znad łóżka

= Do miejsca obok stołu = Od miejsca przy stole = Na brzuch = Z powierzchni brzucha

= Od drzewa = Do drzewa = Z naprzeciwka drzewa = Z brzucha

= Pomiędzy uszy = Spomiędzy uszu = Przed drzwi = Sprzed drzwi

= Wśród drzew = Spośród drzew = Za okno = Zza okna


35

Kauzalne i inne z przykładami wykorzystania:


*Z17. - Cum ^Z17. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś zawiera X coś współtowarzyszy X coś jest razem z X

#Z17. = Komplet

*Z18. - Sine ^Z18. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś jest bez X

#Z18. = Brak

*Z19. - Pro ^Z19. Tworzy wyrażenia oznaczające że, coś jest przeznaczone dla/do X

#Z19. = Uzupełnienie

*Z20. - Trans ^Z20. Tworzy wyrażenia oznaczające, że czynność jest wykonywana przez przeszkodę X

#Z20. = Przeszkoda

*Z21. - Ratio ^Z21. Tworzy wyrażenia oznaczające, że czynność (stan) jest wykonywana w sposób X

#Z21. = Sposób

*Z22. - Final ^Z22. Tworzy wyrażenia oznaczające, że dla czynności (stanu) celem jest X

#Z22. = Cel

*Z23. - Causa ^Z23. Tworzy wyrażenia oznaczające, że czynność (stan) jest spowodowana przyczyną X

#Z23. = Przyczyna

*Z24. - Conditio ^Z24. Tworzy wyrażenia oznaczające, że czynność (stan) może być wykonana tylko pod warunkiem X

#Z24. = Warunek

*Z25. - Praeter ^Z25. Tworzy wyrażenia oznaczające, że czynność jest rozbieżna z (nie zważa na) X

#Z25. = Rozbieżność

*Z26. - Vice ^Z26. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś jest zastąpione przez X

#Z26. = Zastępstwo

*Z27. - Exceptio ^Z27. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś stanowi wyjątek, dla X

#Z27. = Wyjątek


36


37

. = Butelka z winem.

. = Ryba bez zębów.

. = Matka z dzieckiem . = Matka bez dziecka.

. = Butelka z uchem. . = Butelka bez ucha.

. = Klucz do drzwi. . = Jedzenie dla matek.

. = Kwiaty dla ojca. . = Przechodzę przez drogę.

. = Słyszę przez okno. . = Idę na rękach.

. = Biegnę jak kaczka. . = Idę po dziecko.

. = Otworzę drzwi tylko gdy mam klucz.

. = Wbiegam przez drzwi.

. = Stoję (czekam) po lekarstwo. . = Choruję po cichu.

. = Choruję przez deszcz. . = Drżę wskutek (z powodu) temperatury.

. = Idą wszyscy mężczyźni oprócz krowy.

. = Oprócz krowy idzie koza.


38

Przyimki "przypadkowe"


*Z28. - Genetivus ^Z28. Tworzy wyrażenia oznaczające, że coś przynależy do X że czynność określa posiadanie X tworzy pytajnik - kogo? czego? #Z28. = Przynależność

*Z29. - Dativus ^Z29. Tworzy wyrażenia oznaczające, że czynność działa na X - czynny odbiorca czynności (punkt docelowy): tworzy pytajnik - komu? czemu? #Z29. = Reaktywność

*Z30. - Accusativus ^Z30. Tworzy wyrażenia oznaczające, że czynność działa na X - bierny cel (punkt odniesienia) tworzy pytajnik - kogo? co? #Z30. = Bierność

*Z31. - Instrumentalis ^Z31. Tworzy wyrażenia oznaczające, że czynność została wykonana dzięki narzędziu, środkowi, sposobowi X tworzy pytajnik - kim? czym? #Z31. = Narzędzie

. = Droga w miejscu lasu.

. = Śpię pomimo hałasu.

. = Idę wbrew naciskom. . = W góry jedynie grupowo (bycie w grupie).

. = Zamiast kury biegnie kaczka. . = Jem wszystko oprócz ciasta.

. = Idę do łóżka tylko gdy jestem niegrzeczny.

. = Myślę o dziecku. Znaczy także Informować (mówić, opowiadać, pamiętać) o dziecku - dziecko - bierny cel czynności.

. = Drżę o dziecko, znaczy informować się (pytać, upominać się, troszczyć, walczyć) o dziecko - reaktywny cel czynności.


39

. = Owca ojca.

. = Biorę dziecko.

. = Nie chcę mleka. . = Mam dziadka ze strony ojca.

. = Oczekuję deszczu. . = Niosę ciastko dziecku.

. = Szukam ciasta . = Niosę dziecko.

. = Nie mam dziecka . = Piję mleko.

. = Zabrałem dziecku. . = Dzwonię dzwonem.

. = Mówię dziecku. . = Płynę rzeką.

. = Brak ucha dziecku. . = Jestem świnią.


40

Przykłady wykorzystania przyimków do tworzenia czasowników

_ = Biegać

_ = Wybiegać _ = Zbiegać

_ = Wbiegać (do) _ = Wbiegać (na) _ = Obiegać _ = Przebiegać

_ = Dobiegać _ = Odbiegać

Zasady tworzenia czasowników opisane są w - B.001 - Czasowniki - schematy słowotwórcze

Gdzie? Kiedy?

Ja siedzę w namiocie. Owca stoi na deszczu. (gdzie?)

. = Owca stoi tam gdzie deszcz.

W południe idę do lasu. Owca stoi na deszczu. (kiedy?)

. = Owca stoi wtedy kiedy pada deszcz.

Owca stoi podczas deszczu.

Jak? Kiedy?

Oceniam pogodę po wschodzie słońca (jak?)

. = Prognozuję pogodę po tym jak

wschodzi

Oceniam pogodę po wschodzie słońca (kiedy?)

. = Prognozuję pogodę gdy słońce

wzejdzie.


41

Czym? Jak?

. = Szepczę ustami.

. = Szepczę ustami

Kto? = Kogo? (Mianownik - Biernik)

A B. = Dziecko A wącha dziecko B.

Dziecko B jest wąchane

A B. = Dziecko A jest wąchane przez

dziecko B. Dziecko A jest wąchane

= Psy gonią koty.

Koty są gonione

= Koty gonią psy.

Psy są gonione przez koty

Po co? Z jakiej przyczyny?

Pracuję na stół. (po co?)

. = Pracuję na jakiś (nowy, inny) stół. Chcę mieć stół.

Pracuję na stół. (z jakiej przyczyny?)

. = Pracuję z powodu stołu. Popsuł mi się stół.

A.008 - Stopniowanie emocjonalności - wartościowanie

43

&A.008 - Stopniowanie emocjonalności - wartościowanie $K. Stopniowanie emocjonalności


*K01. - Pieszczotliwość ^K01. Tworzy słowa, których znaczenie jest czułe (serdeczne, przymilne)

#K01. = Subtelność

*K02. - Zdrobniałość ^K02. Tworzy słowa, których znaczenie jest deminutywne (zmniejszające) lub hipokorystyczne (spieszczające) #K02. = Takt

*K03. - Neutralność ^K03. Nie zmienia znaczenia słowa - jest elementem domyślnym

#K03. = Czyn

*K04. - Niezręczność ^K04. Tworzy słowa, których znaczenie jest niezgrabne, niezdarne

#K04. = Nietakt

*K05. - Zgrubiałość ^K05. Tworzy słowa, których znaczenie jest augmentatywne (zgrubiające)

#K05. = Gafa

$H. Wartościowanie


*H01. - Amelioratywność ^H01. Tworzy słowa, których zabarwienie jest dodatnie

#H01. = Dobroć

*H02. - Neutralność ^H02. Nie zmienia zabarwienia słowa - jest elementem domyślnym

#H02. = Obojętność

*H03. - Pejoratywność ^H03. Tworzy słowa, których zabarwienie jest ujemne

#H03. = Zło

A.008 - Stopniowanie emocjonalności - wartościowanie

44


=

Dziewuszka

=

Dziewczynka

=

Dziewczyna

=

Dziewucha

=

Dziewczynisko

= Staruszek = Starzec = Dziadyga

= Smyk, kajtek, fąfel, szczawik,

małolata, koza, = Chłopak_Dziewczyna

= szczeniak, pętak, zasmarkaniec,

smród, chłystek, gnój, szczyl, gówniarz, gówniara


= Praca

= Ładny

żółty = Żółty

= Brzydki

żółty

= Zarabiam = Pracuję = Haruję

= Buzia,

dk = Twarz = Ryj, morda

Uwaga o copuli: Zmiana kolejności i zmiana znaczenia

Zarówno jak i oznacza dziewczynę, ale

oznacza dziewczynkę a _ oznacza młodą kobietkę

1 = Pała = Samiec

= Samica, wydra, babsztyl

A.009 - Wskazywanie - określoność - lokalizacja - zaimki

45

&A.009 - Wskazywanie - określoność - lokalizacja - zaimki

$M. Określoność



*M01. - Dowolność ^M01. Tworzy słowa, które oznaczają, że zakres czegoś nie jest ani pełny ani pusty

#M01. = Dowolność

*M02. - Pustość ^M02. Tworzy słowa, które oznaczają, że zakres czegoś jest pusty Brak elementów zbioru

#M02. = Pustość

*M03. - Pełność ^M03. Tworzy słowa, które oznaczają, że zakres czegoś jest pełny Całość zbioru

#M03. = Pełność

$I. Lokalizacja



*I01. - Bliskość Î01. Tworzy słowa, które oznaczają, że: coś znajduje się blisko nadawcy, jest podobne

#I01. = Bliskość

*I02. - Dalekość - daleko od

nadawcy

Î02. Tworzy słowa, które oznaczają, że coś znajduje się daleko od nadawcy, jest mało podobne #I02. = Dalekość


46

$V. Rodzajnik Brak elementu domyślnego


*V01. - Określony ^V01. Użycie rodzajnika określonego oznacza, że rzecz lub osoba, o którym mowa, jest mówiącemu znany #V01. = Znajomy

*V02. - Nieokreślony ^V02. Użycie rodzajnika nieokreślonego sygnalizuje, że rzecz lub osoba, o której jest mowa, są jeszcze nieznane i wymienione w kontekście po raz pierwszy #V02. = Obcy


= Maksimum = Nadmiar = Punkt odniesienia, poziom 0 = Niedobór = Minimum

Zaimki osobowe:

= Ja = Wskazywanie = Ty = Wskazywanie + Odbiorca = On, Ona, Ono = Wskazywanie + Reszta

= My = Wskazywanie + Mnogość = Wy = Ty + Mnogość = Oni, One = On, Ona, Ono + Mnogość

= Ono = Wskazywanie + Reszta + Nijakość = On = Wskazywanie + Reszta + Męskość = Ona = Wskazywanie + Reszta + Żeńskość

= One = Ono + Mnogość = Oni = On + Mnogość = One = Ona + Mnogość


47

Z przyimkami "przypadkowymi" – patrz lekcja A.106

= Mnie = Genetivus + Ja = Ciebie Cię = Genetivus + Ty = Go, jego, niego = Genetivus + Ono

= Go, jego, niego = Genetivus + On

= Jej, niej = Genetivus + Ona

= Nas = Genetivus + My = Was = Genetivus + Wy = Ich, nich = Genetivus + One

= Ich, nich = Genetivus + Oni

= Ich, nich = Genetivus + One

= Mnie, mi = Dativus + Ja = Tobie, ci = Dativus + Ty = Im, nim

= Im, nim

= Im, nim


48

= Nam = Dativus + My = Wam = Dativus + Wy = Jemu, mu, niemu

= Jemu, mu, niemu

= Jej, niej

= Mnie = Accusativus + Ja = Ciebie, cię = Je, nie

= Go, jego, niego

= Ją

= Nas = Accusativus + My = Was = Je, nie

= Ich, nich

= Je, nie


49

= Mną = Instrumentalis + Ja = Tobą = Nim

= Nim

= Nią

= Nami = Instrumentalis + My = Wami = Nimi

= Nimi

= Nimi Z innymi przyimkami

= W nim = Intra + On

= W niej = Intra + Ona

= W niego = Adversum + Intra + On = W nią = Adversum + Intra + Ona ...


50

Przykłady:

Dotyczy mnie = Dotyczy Wierzy mnie = Wierzy Wierzy we mi = Wierzy

Dotyczy ciebie = Dotyczy Idę do ciebie = Idę

Zaimki zwrotne

Strona jako wymiar gramatyki opisana jest dalej w lekcji A.102

= Się, siebie = Wskazywanie + Zwrotna = Sobie = Dativus + Się = Sobą = Instrumentalis + Się

Zaimki dzierżawcze:

= Mój = Ja + Dzierżawczość + Męskość = Moja = Ja + Dzierżawczość + Żeńskość = Moje = Ja + Dzierżawczość + Nijakość

= Moi = Ja + Dzierżawczość + Mnogość +

Męskość = Moje = Ja + Dzierżawczość + Mnogość +

Żeńskość = Moje = Ja + Dzierżawczość + Mnogość +

Nijakość

= Twój = Ty + Dzierżawczość + Męskość = Twoja = Ty + Dzierżawczość + Żeńskość = Twoje = Ty + Dzierżawczość + Nijakość

= Twoi = Ty + Dzierżawczość + Mnogość +

Męskość = Twoje = Ty + Dzierżawczość + Mnogość

+ Żeńskość = Twoje = Ty + Dzierżawczość + Mnogość

+ Nijakość

= Jego = On_Ona_Ono + Dzierżawczość +

Męskość = Jej = On_Ona_Ono + Dzierżawczość +

Żeńskość = Jego = On_Ona_Ono + Dzierżawczość +

Nijakość


51

= Nasz = My + Dzierżawczość + Męskość = Nasza = My + Dzierżawczość + Żeńskość = Nasze = My + Dzierżawczość + Nijakość

= Nasi = My + Dzierżawczość + Mnogość +

Męskość = Nasze = My + Dzierżawczość + Mnogość

+ Żeńskość = Nasze = My + Dzierżawczość + Mnogość

+ Nijakość

= Wasz = Wy + Dzierżawczość + Męskość = Wasza = Wy + Dzierżawczość +

Żeńskość = Wasze = Wy + Dzierżawczość + Nijakość

= Wasi = Wy + Dzierżawczość +

Mnogość + Męskość = Wasze = Wy + Dzierżawczość +

Mnogość + Żeńskość = Wasze = Wy + Dzierżawczość +

Mnogość + Nijakość

= Ich = Oni_One_One + Dzierżawczość + Mnogość

Zaimki określone (wskazujące):

Ogólne:

= Ta_osoba = Wskazywanie + Kto = To, ta_rzecz = Wskazywanie + Co

= W_tym_miejscu, tu_tam = Wskazywanie + Lokatywność = Wtenczas, wtedy = Wskazywanie + Temporalność

= W_ten_sposób,_z_tego_powodu_itd = Wskazywanie + Kauzalność_etc = Ten_ta_to = Wskazywanie + Wyodrębnialność

= Tyle = Wskazywanie + Ilość = Taki_taka_takie = Wskazywanie + Właściwość

Szczegółowe:


52

= Tu = Wskazywanie + Lokatywność + Bliskość = Tam = Wskazywanie + Lokatywność + Dalekość

= W_małej_odległości_czasowej = Wskazywanie + Temporalność + Bliskość = W_dużej_odległości_czasowej = Wskazywanie + Temporalność + Dalekość

= Sam = Wskazywanie + Jednostkowość = Tyle = Tyle + Mnogość

Uwaga:

Porównanie rzeczowników i zaimków

= Mały upływ czasu = W_małej_odległości_czasowej

= Duży upływ czasu = W_dużej_odległości_czasowej

= Ten = Wskazywanie + Wyodrębnialność +

Męskość + Bliskość = Ta = Wskazywanie + Wyodrębnialność +

Żeńskość + Bliskość = To = Wskazywanie + Wyodrębnialność +

Nijakość + Bliskość

= Tamten = Wskazywanie +

Wyodrębnialność + Męskość + Dalekość = Tamta = Wskazywanie + Wyodrębnialność

+ Żeńskość + Dalekość = Tamto = Wskazywanie + Wyodrębnialność

+ Nijakość + Dalekość

= Ci = Ten + Mnogość = Te = Ta + Mnogość = Te = To + Mnogość

= Tamci = Tamten + Mnogość = Tamte = Tamta + Mnogość = Tamte = Tamto + Mnogość

= Taki = Wskazywanie + Właściwość + Męskość = Taka = Wskazywanie + Właściwość + Żeńskość = Takie = Wskazywanie + Właściwość + Nijakość


53

= Tacy = Taki + Mnogość = Takie = Taka + Mnogość = Takie = Takie + Mnogość

Z przyimkami

Uwagi : Patrz - Pytanie o okoliczność czynności lekcja A.109

– Ablatywność - Adlatywność - Perlatywność

= Stąd = Abversum + Intra

+ Tu = Odtąd = Abversum + Ab +

Tu = Dotąd = Adbversum +

Ad + Tu = Tędy = Trans + Tu

= Stamtąd = Abversum +

Intra + Tam = Odtamtąd = Abversum +

Ab + Tam = Dotamtąd =

Adbversum + Ad + Tam = Tamtędy = Trans + Tam

= Tak = Ratio + Wskazywanie + Kauzalność

= Tego = Genetivus + Ten = Tamtego = Genetivus + Tamten

= Temu = Dativus + Ten = Tamtemu = Dativus + Tamten żywotny/nieżywotny

= Tego/ten = Accusativus + Ten = Tamtego/tamten = Accusativus + Tamten


54

= Tym = Instrumentalis + Ten = Tamtym = Instrumentalis + Tamten

= W tym = Intra + Ten = W tamtym = Intra + Tamten żywotny/nieżywotny

= W tego/ten = Adversum + Intra + Ten = W tamtego/ten = Adversum + Intra + Tamten

= Z tym = Cum + Ten = Z tą = Cum + Ta = Z tymi = Cum + Ci = Tych = Genetivus + Te

= Bez tego = Sine + Ten = Bez tej = Sine + Ta = Bez tych = Sine + Ci = Tym = Dativus + Te

= Tej = Genetivus + Ta = Tego = Genetivus + To = Tych = Genetivus + Ci

= Te = Accusativus + Te

= Tej = Dativus + Ta = Temu = Dativus + To = Tym = Dativus + Ci = Tymi = Instrumentalis + Te

= Tę = Accusativus + Ta = To = Accusativus + To = Tych/Te = Accusativus + Ci = W tych = Intra + Te

= Tą = Instrumentalis + Ta

= Tym = Instrumentalis + To

= Tymi = Instrumentalis + Ci

= W te = Adversum + Intra + Te


55

= W tej = Intra + Ta = W tym = Intra + To = W tych = Intra + Ci = Z tymi = Cum + Te

= W tę = Adversum +

Intra + Ta

= W to = Adversum +

Intra + To

= W tych/te =

Adversum + Intra + Ci = Bez tych = Sine + Te

Zaimki pytające i względne:

Zaimki nieokreślone:

= Ktokolwiek, ktoś = Wskazywanie + Kto + Dowolność

= Cokolwiek, coś = Wskazywanie + Co + Dowolność

= Kogokolwiek = Genetivus + Ktoś

= Czegokolwiek = Genetivus + Coś

= Komukolwiek = Dativus + Ktoś

= Czemukolwiek = Dativus + Coś

= Kimkolwiek = Instrumentalis + Ktoś

= Czymkolwiek = Instrumentalis + Coś

= Gdziekolwiek, gdzieś = Wskazywanie + Lokatywność + Dowolność

= Kiedykolwiek, kiedyś = Wskazywanie + Temporalność + Dowolność

= Jakkolwiek = Ratio + Wskazywanie + Kauzalność_etc + Dowolność +

= Czyjś = Wskazywanie + Dzierżawczość + Dowolność

= Czyjakolwiek = Czyjś + Żeńskość = Czyjkolwiek = Czyjś + Męskość

= Którekolwiek, któryś = Wskazywanie + Wyodrębnialność + Dowolność = Jakiekolwiek, jakiś = Wskazywanie + Właściwość + Dowolność

Uwaga 1 : Kto, co - (patrz Pytanie o podmiot lekcja 106) Uwaga 3: Kiedy, gdzie, jak, którędy, skąd, dokąd, ile - (patrz Pytanie o okoliczność czynności lekcja 109)

Uwaga 2: Ile, ilu, jak dużo, jak daleko, czyj, czyja, czyje, który, która, które, którzy, jaki, jaka, jakie, jacy - (patrz Pytanie o cechy - przydawkowość lekcja 108)

Uwaga 4: Użycie zaimków względnych - (patrz Zdania złożone podrzędnie lekcja 205)


56

Zaimki upowszechniające:

= Wszędzie = Wskazywanie + Lokatywność +

Pełność = Zawsze = Wskazywanie + Temporalność +

Pełność = Wszystko = Wskazywanie + Ilość + Pełność

= Każdy = Wskazywanie +

Wyodrębnialność + Pełność + Męskość = Każda = Wskazywanie +

Wyodrębnialność + Pełność + Żeńskość = Każde = Wskazywanie +

Wyodrębnialność + Pełność + Nijakość = Wszyscy = Każdy +

Mnogość

= Każdego = Genetivus + Każdy = Wszystkie = Każda + Mnogość

= Wszystkich = Genetivus + (Wszyscy + Wszystkie) = W_dowolny_sposób =Ratio + Wskazywanie + Kauzalność_etc + Pełność

Zaimki przeczące:

= Nikt = Wskazywanie + Kto + Pustość = Nigdzie = Wskazywanie + Lokatywność + Pustość = Nigdy = Wskazywanie + Temporalność +

Pustość

= Nic = Wskazywanie + Ilość + Pustość = Niczyj = Wskazywanie + Dzierżawczość + Pustość

= Żadne =

Wskazywanie + Wyodrębnialność + Pustość

= Żaden =

Wskazywanie + Wyodrębnialność + Pustość + Męskość

= Żaden =

Wskazywanie + Wyodrębnialność + Pustość + Żeńskość

= Nijakie =

Wskazywanie + Właściwość +

Pustość + Nijakość

= Nijaki =


Pustość + Męskość

= Nijaka =


Pustość + Żeńskość

= Nijacy =


Pustość + Męskość + Mnogość

= Nijakie =


Pustość + Żeńskość + Mnogość


57

= Nijak = Ratio Wskazywanie +

Kauzalność_etc + Pustość

= Znikąd = Abversum + Ab + Nigdzie = Donikąd = Adversum + Ad + Nigdzie

= Nikogo = Genetivus + Nikt = Nikomu = Dativus + Nikt = Nikogo = Accusativus + Nikt

= Nikim = Instrumentalis + Nikt = Przez nikogo = Trans + Nikt = Dla nikogo = Pro + Nikt

A.100 - Kategoria ontologiczna - nazwy własne

59

&A.100 - Kategoria ontologiczna - nazwy własne $Y. Kategoria ontologiczna


*Y01. - Nazwy własne ^Y01. Tworzy nazwy własne #Y01. = Imię, nazwisko

*Y02. - Człowiek, rzecz,

zjawisko

^Y02. Tworzy nazwy ludzi, zwierząt, przedmiotów, pojęć abstrakcyjnych (rzeczowniki) - pies, pogoda, stół.., - jest elementem domyślnym #Y02. = Podmiot

*Y03. - Czynność, stan ^Y03. Tworzy nazwy czynności (czasowniki) - być, iść, spać...

#Y03. = Być (domyślnie jestem)

*Y04. - Cecha ^Y04. Tworzy cechy (przymiotniki) - jasny, duża...

#Y04. = Nowy, -a, -e

*Y05. - Nazwa cechy ^Y05. Tworzy nazwy cech (przysłówki) - wcale, znienacka, mało...

#Y05. = Bardzo

*Y06. - Wykrzyknik ^Y06. Tworzy nazwy dźwięków i emocji (wykrzykniki właściwe, onomatopeje), modyfikuje sens jak i znaczenie emocjonalne (partykuły, wołacze) - a, ach, bodaj, mamo... #Y06. = Uwaga!


60


_ = Złościć _ = Grupować

_ = Przeciwstawiać, kontrować _ = Nazywać

_ = Równać _ = Określać, warunkować _ = Nadawać, mówić _ = Odbierać, słuchać

_ = Przechodzić, omijać _ = Zwiększać _ = Zbliżać _ = Znajdować się na czymś

_ = Celować _ = Wypełniać _ = Górować, przewyższać _ = Sąsiadować

_ = Kończyć _ = Posuwać się (do przodu) _ = Zerować _ = Zaczynać

_ = Ustępować, cofać się _ = Otaczać, okrążać _ = Być innym _ = Powodować, przyczyniać się

_ = Zmniejszać _ = Brakować _ = Rozmijać się. mijać _ = Zastępować

_ = Dołować, zniżać _ = Liczyć _ = Opróżniać, być pustym _ = Oddalać

_ = Opuszczać, wychodzić _ = Odstępować, rozbić wyjątek od reguły

_ = Pasować _ = Zbierać – kolekcjonować

_ = Towarzyszyć _ = Uważać _ = Wnikać, wchodzić = Subtelny

_ = Kompletować _ = Wskazywać = Jednostkowy = Nowiuśki

= Wyjście = Wejście 2. = Liczba druga = Nietaktowny


61


_ = Dzwonić = Krzyczę = Mam, posiadam = Czerwony

= Dźwiękowy = Drobiowy = Młodo = Dziwnie

Nazwy własne

Gdynia = Gdynia

= Pełny = Pusty

= Dowolny 1 = Liczby pierwsze

= Zbiorowy = Podwójny = Elementarny = Grupowy

= Bardzo dobrze. = Bardzo źle. = Bytowy = Uważny

= Elementarnie = Z biorowo = Grupowo _ = Wychodzić

= Nowość = Zły _= Oceniać @ = Cyfrowy

_ = Porządkować, układać, szeregować, numerować ! = Uwaga! Bardzo bliski koniec!

A.101 - Rzeczownikowość - stopniowanie rzeczy

63

&A.101 - Rzeczownikowość - stopniowanie rzeczy -

Uwaga: Elementy tego wymiaru zostały zaprojektowane w ten sposób, aby miały jak największy walor słowotwórczy.

Dlatego też poszczególne elementy tworzą zbiory słów, które nie wykluczają się wzajemnie i nie uzupełniają się do całości.

$F. Rzeczownikowość


Określenia osób i rzeczy

Osobowe


*F01. - Człowiek, osoba ^F01. Tworzy nazwy osób mające wspólną cechę - barbarzyńca, mieszkaniec, Polak

#F01. = Człowiek

*F02. - Nazwy wykonawców

czynności

^F02. Tworzy nazwy osób wykonujące wspólne czynności, zawody, funkcje... - uczeń, sekretarz, filozof #F02. = Uczeń

*F03. – Fauna ^F03. Tworzy nazwy zwierząt - ssak, ptak, bakteria...

#F03. = Fauna Nieosobowe stopniowalne


*F04. - Określenie czasu ^F04. Tworzy nazwy okresów czasu - lato, dziś, godzina...

#F04. = Dzień dzisiejszy, cała doba


64

*F05. - Odczucie zmysłowe ^F05. Tworzy nazwy zmysłów, uczuć - węch, ciepło, miłość, ból, złość, gra (w sensie triumf-klęska), zmęczenie, odpoczynek... #F05. = Uczucie

Stopniowanie nieosobowych stopniowalnych

= Pojutrze = Jutro = Dzisiaj = Wczoraj = Przedwczoraj

= Miłość = Przyjaźń = Uczucie, doznanie emocjonalne = Niechęć = Odraza

Nieosobowe niestopniowalne


*F06. - Przedmioty

codziennego użytku

^F06. Tworzy nazwy, przedmiotów, narzędzi - stół, krzesło, dźwignia, pokrętło... #F06. = Rzecz codziennego użytku

*F07. - Część ^F07. Tworzy nazwy części - ciała, rośliny, przedmiotu,... - dłoń, liść, blat... - coś co samo nie istnieje #F07. = Część

*F08. - Płyn ^F08. Tworzy nazwy płynów jadalnych! - zupa, woda, sok, używki - wino, wódka,...

#F08. = Płyn

*F09. - Żywność ^F09. Tworzy nazwy pożywienia w formie stałej - zboże, chleb, ryż, mięso, rośliny jadalne ...

#F09. = Żywność

*F10. - Substancja ^F10. Tworzy nazwy jednorodnego tworzywa (materii) - piasek, asfalt, azot, ciecz, drewno, gaz, kryształ, marmur, materiał, metal, minerał, płyn, substancja, tlen, tworzywo #F10. = Substancja


65

*F11. - Zakład, instytucja

^F11. Tworzy nazwy podmiotów pełniących rolę w jakiejś dziedzinie życia, ośrodka kulturalnego, naukowego, oświatowego, opiekuńczego, gospodarczego, handlowego, usługowego, rządowego i samorządowego, politycznego... - muzeum, kino, opera, teatr instytut, akademia szkoła, przedszkole, uniwersytet żłobek, hospicjum giełda, bank, fabryka, stocznia, tartak sklep, pralnia rząd, sejmik parlament, senat, partia, organizacja...

#F11. = Urząd

*F12. - Budowla

^F12. Tworzy nazwę czegoś co zostało wybudowane przez człowieka i służy określonym celom, np. zamieszkaniu, produkcji, komunikacji - dom, fabryka jako budowla, most, tunel, komin, tor kolejowy, ratusz...

#F12. = Budowla

*F13. - Flora ^F13. Tworzy nazwy roślin

#F13. = Flora

*F14. - Zjawisko ^F14. Tworzy nazwy zjawisk, procesów fizycznych, astronomicznych, geologicznych, socjologicznych... - grzanie, tęcza, powódź, tłum... #F14. = Zjawisko

*F15. - Miejsce ^F15. Tworzy nazwę części określonej przestrzeni, z którą coś się dzieje, na której coś się odbywa, odbywało teren służący określonym celom - miejscowość, polana, plaża, plac... #F15. = Miejsce

*F16. - Pojęcie

abstrakcyjne, oderwane

^F16. Tworzy - kwadrat, całka, społeczeństwo... #F16. = Abstrakcja

Tylko F02, F04, F11 ma znaczenie indywidualne różne od znaczenia ogólnego. Nie powinno to prowadzić do dwuznaczności.


= Biurko = Leworęczny

= Prawica (partia

prawicowa) = Zegar, zegarek

= Apteka = Góralskie śpiewanie = Tańce góralskie = Góral, góralka


66

= Obora = Idea, pomysł, koncepcja = Kwiaciarnia, szklarnia = Wazon, doniczka

= Kurnik = Mięso drobiowe

= Krawiec, krawcowa = Sok malinowy

= Leśnictwo = Szum (dźwięk lasu) = Krótki odpoczynek = Szpital

= Tartak = Zakład obrabiający drewno = Hotel = Łóżko

= Drewno = Bryndza, oscypek, bundz, baranina = Marzenia senne = Spanie

= Mleko owcze = Filozof = Staw rybny, akwarium = Żołądek

= Koszary - kolejność powiązania ((( ))) – Żołnierz - wojsko – wojskowy dom - koszary

Uwaga o copuli, zmiana kolejności i zmiana znaczenia:

= Osoba najważniejsza, lider _ = Głowa rodziny _() - kolejność powiązania

= Dyrektor, szef, przywódca _ = Przewodniczący _()


67

Przykłady wykorzystania z elementami gramatyki

= Tłum = Gawiedź

= Zwierzęcy, dziki = Dzikie zwierzę

= Dom mieszkalny = Mieszkaniec = Zwierzę domowe = Dzikus, barbarzyńca

_ = Administrator = Domowy = Barbarzyński = Stado

_ = Mieszkać = Budowlany = Weterynarz, pastuch = Jadalny

* = Znajomy = Sąsiad _ = Poznawać = Mięso

= Nieznajomy = Obcy = Smaczny _ = Jeść

= Pijalnia _ = Mały, lekki posiłek = Pijący = Żarcie

= Punkt = Przyjaciel _ = Pić, nalewać = Bar, restauracja

_ = Głodować = Urzędowy = Pitny = Jadalnia

= Samotność = Przeszkoda % = Alkohol = Sztuciec

= Szklanka, naczynie _ = Wymiotować, zwracać = Smakołyki = Barowy

= Ukochany = Wakacje, urlop %_ = Pić alkohol = Organ

= Odpoczynek _ = Przejście (ominięcie) _ = Przejście (pod) _ = Przejście (nad)

: = Godzina _ = Miejsce pochodzenia = Narząd = Wnętrzności

A.102 - Czas - stopniowanie intensywności - strona - aspekt - imiesłowy

69

&A.102 - Czas - stopniowanie intensywności - strona - aspekt - imiesłowy $P. Czas

Nazwa elementu Opis Znaczenie indywidualne

*P01. - Przeszłość ^P01. Tworzy słowa czasu przeszłego

#P01. = Przeszłość

*P02. - Teraźniejszość ^P02. Wyraża czas teraźniejszy i sam nie zmienia znaczenia słowa - jest elementem domyślnym #P02. = Teraźniejszość

*P03. - Przyszłość ^P03. Tworzy słowa czasu przyszłego

#P03. = Przyszłość $J. Stopniowanie intensywności


*J01. - Mała intensywność ^J01. Tworzy słowa oznaczające, że coś ma bardzo małe natężenie

#J01. = Rzadkość (od niegęsty, nieczęsty)

*J02. - Naturalna intensywność ^J02. Wyraża zwykłe znaczenie słowa - jest elementem domyślnym

#J02. = Naturalność

*J03. - Wielka intensywność ^J03. Tworzy słowa oznaczające, że coś ma bardzo duże natężenie

#J03. = Zwartość (od częsty, gęsty) Uwaga: W Asylco® wszystkie czasowniki domyślnie wyrażają czynność niezwrotną i trwającą (niedokonaną).

_ = Iść _ = Biec _ = Myć _ = Kąpać


70

$X. Strona


*X01. - Czynna ^X01. Nie zmienia znaczenia słowa. Oznacza, że podmiot sam wykonał czynność - jest elementem domyślnym #X01. = Przedstawianie (czegoś, kogoś)

*X02. - Bierna ^X02. Tworzy wyrażenia z orzeczeniem oznaczające, że podmiot jest odbiorcą czynności

#X02. = Przedstawienie

*X03. - Zwrotna ^X03. Tworzy wyrażenia z orzeczeniem oznaczające, że podmiot wykonał czynność sam i sam doświadczył jego skutków #X03. = Przedstawianie siebie

$W. Aspekt


*W01. - Nieciągły ^W01. Nie zmienia znaczenia słowa - jest elementem domyślnym

#W01. = Przerwa

*W02. - Ciągły ^W02. Tworzy słowa oznaczające czynność bez przerwy w czasie i przestrzeni

#W02. = Ciągłość

*W03. - Niedokonany ^W03. Nie zmienia znaczenia słowa - jest elementem domyślnym

#W03. = Ruch

*W04. - Dokonany ^W04. Tworzy słowa oznaczające czynność ukończoną

#W04. = Spoczynek


71


Uwaga: W przypadku gdy czasownik występuje w zdaniu wraz z zaimkiem np. Wy idziecie w Asylco® zamiast pisać:

= Idziesz pomijamy dublującą się informację '' i piszemy

. = Idzie

= Powłóczę nogami, drepczę, kroczę, snuję się, człapię = Wyciągam nogi, drałuję, pędzę, szybko idę, zasuwam

= Truchtam = Pędzę, szybko biegnę

= Zbieram = Wyrywam, szarpię

= Myję = Jestem myty

= Myję się (siebie) = Kąpię

= Jestem kąpany = Kąpię się (siebie)

= = Skaczę = Skoczyłem


72


_ = Było = Jestem _ = Będzie = Będę = Liczba naturalna

= Dawny = Przyszły = Dawno

= Rzadki (niegęsty, nieczęsty) = Naturalny = Zwarty (częsty, gęsty)

_ = Przedstawiać _ = Być przedstawianym _ = Przedstawiać się

_ = Przerywać _ = Ruszać _ = Spoczywać, leżeć

! = Ruszaj na spoczynek!

A.103 - Cecha - stopniowanie

73

&A.103 - Cecha - stopniowanie


= Dziwny, -a, -e = Kaczy, -a, -e = Czerwony, -a, -e


= Daleki, -a, -e

Uwaga: Dalej pomijamy płeć

= Zły = Obojętny

= Dobry = Pasujący

= Bliski = Równy = Zewnętrzny = Celny

= Lokalny = Początkowy = Końcowy, ostatni = Rozbieżny

= Górny = Dolny, spodni = Wierzchni = Przechodni

= Przeciwny = Przedni = Tylny, zadni = Wystarczający

= Wsteczny = Kompletny = Brakujący = Zastępczy

= Proceduralny = Konieczny = Wyjątkowy = Równoczesny


74

Stopniowanie cechy:

Uwaga: Pomijamy płeć

= Najbardziej stary, najstarszy = Bardziej stary, starszy = Stary = Mniej stary = Najmniej stary

= Duży = Większy = Największy

= Mały = Mniejszy = Najmniejszy

= Zły = Gorszy = Najgorszy

W Asylco® zdanie 'On idzie jeszcze szybciej niż (szedł) wczoraj do domu' składa się czterech części 1. On, 2. idzie 3. jeszcze szybciej niż wczoraj. 4. do domu.

Trzecia część nazywa (określa) cechę jaką posiada czynność idzie.

W języku polskim słowo jeszcze jest traktowany jako partykuła –

'Dziecko jeszcze śpi'. (Uniwersalny Słownik Języka Polskiego PWN jeszcze - «partykuła uwydatniająca, że coś trwa (powtarza się) już od pewnego czasu albo trwa dłużej niż należało się spodziewać»).

W Asylco® partykułą będą tylko wyrażenia nie posiadające samodzielnego znaczenia i określające coś więcej niż czasownik!

Określmy jak on idzie do domu?


75

1. On idzie do domu

2. On idzie prosto do domu.

3. On idzie bardzo cicho do domu.

4. On idzie za chwilę do domu.

5. On idzie teraz do domu.

6. On idzie jednak do domu.

7. On idzie niemrawo do domu.

8. On idzie jeszcze do domu.

9. On idzie do domu tak, że czynność ta trwa dłużej niż należało się spodziewać.

10. On idzie jeszcze szybciej niż wczoraj do domu.

11. Jeszcze on idzie do domu.

12. Tylko on idzie do domu.

13. A on idzie do domu.

14. Czy on idzie do domu.

15. Chyba on idzie do domu.

W zdaniach 1-10 określony jest sposób, czas... czynności idzie, w 11-15 jeszcze, a, tylko, czy, chyba pełnią inną rolę.

A.104 - Nazwa cechy - stopniowanie

77

&A.104 - Nazwa cechy – stopniowanie


= Zielono = Pięknie

= Pikantnie = Ostro


= Nowo = Przeciwnie

= Daleko = Blisko

= Pusto = Pełno = Zewnętrznie = Wewnętrznie

= Rzadko = Naturalnie = Gęsto, często = Powierzchownie

= Początkowo = Końcowo, ostatnio = Kompletnie = Lokalnie

= Dobrze = Obojętnie = Jednocześnie = Możliwie

= Celnie = Wstecznie = Koniecznie = Wyjątkowo

= Zastępczo

Stopniowanie nazwy cechy:

= Krótko = Krócej = Najkrócej


78

= Bardzo = Bardziej = Najbardziej

= Dobrze = Lepiej = Najlepiej

= Źle = Gorzej = Najgorzej

= Dużo = Więcej = Najwięcej

= Mało, trochę = Mniej = Najmniej

= Najbardziej żółto = Bardziej żółto = żółto = Mniej żółto = Najmniej żółto

= Najbardziej równo, najrówniej

= Bardziej równo, równiej

= Równo

= Mniej równo

= Najmniej równo

Określenie czynności a przysłówki, przysłówki pierwotne i wyrażenia przysłówkowe:

. = On prawie zjadł.

= Będę w pobliżu (blisko).

. = Ja chyba będę. _ . = Na dole jest za dużo ludzi.

. = Ty skaczesz wzwyż. . = On skacze w dal.


79

? = Dlaczego dzwonią dziś (dzisiaj)

dzwony?

. = Ja skaczę w bok.

! = Naprzód (w przód) marsz! . = Cisza jest dookoła.

. = Na lewo jest kuchnia. ! = Na prawo patrz!

. = Był (-a, -o) z dala (w oddali, daleko) od rodziny. . = Jutro będzie śpiew i taniec.

. = On (ona, ono) całkiem (zupełnie, kompletnie)

sczerniał.

. = Idzie w przód lub w tył (wstecz).

. = Krawiec często jest

dziwakiem. . = My rzadko (z rzadka) szyjemy.

, . = Ja idę dołem, ty idziesz

górą. . = Jestem do dyspozycji (pod ręką).

? = Czy ty czasem (czasami, nieraz, co

pewien czas) jesteś w kuchni? . = Chcę po dobroci.


80

. = Idzie bokiem. _. = Siedzę tuż obok.

Wykorzystanie zaimków do określenia czasownika - ()

(). = On (ona, ono) biegnie tutaj

`

. = Patrzył wciąż (ciągle, bez spoczynku) na nią

() . = Wszędzie go (jej) pełno. (jest domyślne) () () = Tu i teraz (obecnie).

() () = Teraz lub wcale (nigdy). ... = Co za dużo to...

(_) . = On dotychczas (jeszcze, do tego czasu, do tej pory, do dziś dnia, do obecnej chwili, do teraz) nie pracował.

(_) . = Ja natychmiast (zaraz, od razu, wkrótce, już) idę do urzędu.

? = Kto na zimno (beznamiętnie, trzeźwo) złości wilka?

* , * . = Ilekroć puka, tylekroć (tylokrotnie) słyszy pukanie.

. = Siedzi. . = To za mało (zbyt mało) powiedziane.

. = Je jabłko bezwiednie (mimowolnie, niechcący, nieumyślnie).

_. = Uczy się od nowa (na nowo, od początku, jeszcze raz, ponownie, znowu).

_ _ . = Płodzić i rodzić po ludzku. . = Krzyknął po ojcowsku.

. = Najpierw (wpierw) powoli. 3*. = Były budowane trzykrotnie.


81

* 2*. = Powtarza dwukrotnie.

A.105 - Wykrzykniki właściwe, onomatopeje, partykuły, zwracanie się do kogoś

83

&A.105 - Wykrzykniki właściwe, onomatopeje, partykuły, zwracanie się do kogoś

Wykrzykniki właściwe

Przykłady:

Tworzenie wykrzykników właściwych - wyrażanie stanów cielesnych i emocjonalnych:

= Język = Smak + Wykrzyknik - jest wykrzyknikiem odpowiednio:

stopniowanie smaku: pyszność-apetyczność-smak-niesmaczność-wstrętność. Pyszność

: = Pyszność = Ale, ojej = Apetyczność = Ach, och

= Smak = No, ech = Niesmaczność = E, eh

= Wstrętność = Fe, fu, fuj, ble, brr, tfu, pfe, pfu, pfuj

Podobnie możemy wyobrazić sobie przekształcenie w wykrzykniki:

uwielbienie-miłość-uczucie-niechęć-pogarda

= Uczucie = Pogarda = Brr, bla, he, łe, phy, phu, tfu, tfuj, tfy


84


85

rozkosz-przyjemność-samopoczucie-cierpienie-ból

= Samopoczucie = Ból = Aaa, ach, aj, au, aua, auć, och, oj, ojej, ła

= Triumf = Hura, hurra

= Zachwyt = brawo, ekstra, ojejej, , wow!

= Klęska = Ajajaj, jejku, ojej, ojejku = Zawód = Ba, i, ii, iii, łe, uuuuu

= Radość

= Cha, che, chi, ha, he, hej, hi, hip, hu, uha, wiwat

= Wstyd

= Basta, choroba, kurcze, kurde, kurka, kurna

= Żal = Ach, o, och, ojej, ojejku,

Onomatopeje, głosy zwierząt:

Przykłady:

= Mlask = Dzyń = Be = Me = Kwa


86

= Hu = Chrum = Ko = Pi = Kukuryku

Partykuły

Zapis Nazwa Partykuła

Ale wzmacniająca, wyrażająca zdumienie, podziw, zaskoczenie, podkreślająca kontrast sytuacji

Aż wyrażająca wyższy od oczekiwanego stopień intensywności

Bo mająca charakter wzmacniający

Choćby, nawet uwydatniająca zwykle minimalny zakres czegoś, na czym komuś szczególnie zależy, lub też maksymalny brany pod uwagę

Jednak wyróżniająca zdanie lub jego część ze względu na przeciwieństwo, odmienne ujęcie treści

Jeszcze uwydatniająca czas, komunikująca, że dany stan rzeczy trwał lub trwa dłużej, niż mówiący się tego spodziewał

Jeszcze włączająca do danego zbioru wyróżniony przez nią obiekt

No, -że wzmacniająca

Oczywiście komunikująca, że to, o czym jest mowa, nie budzi żadnych wątpliwości

Tak określająca sposób

Tak, dobrze, dobra twierdząca

Też, także, również uwydatniająca podobieństwo sytuacji, podobieństwo uzasadnienia, motywów, uzupełnienie, włączenie czegoś w obręb spraw już omówionych

Tylko wyodrębniająca


87

Właśnie, akurat wyróżniająca

Zaledwie komunikująca, że czegoś jest bardzo mało i że mówiący liczył na większą ilość danej rzeczy lub na wyższy stopień nasilenia cechy

Zapewne wyrażająca przypuszczenie mówiącego, że komunikowany w zdaniu sąd jest prawdziwy

Znowu wyrażająca zniecierpliwienie mówiącego

Przykłady

suknia! Mieli czworo dzieci ja wiem? Hodujmy krowę On idzie do domu

Kupię stare auto on idzie do domu On idzie do domu On idzie do domu on idzie do domu

Do końca było 2 dni on idzie do domu ! Ruszaj się To był on On idzie do domu

A, to ! idziemy Tak się stało on idzie do domu on idzie do domu

on idzie do domu On idzie do domu ! On idzie do domu on idzie do domu On idzie do domu

Przykłady partykuł "niepotrzebnych" bo są to:

Co - pytanie o podmiot - lekcja 106.

Czy, chyba, bodaj - tryby - lekcja 204.

Gdzie, jak - pytania o okoliczność czynności - lekcja 109. Albo, czyli, ani - spójniki - lekcja 205.

Niech, niechaj, niechże, oby - modalności - lekcja 203.


88

Zwracanie się do kogoś (Wołacz)

_ = Kobieto Jagoda_ = Jagodo

A.106 - Pytanie o podmiot, przypadki

89

&A.106 - Pytanie o podmiot, przypadki $O. Przypadek


*O01. - Kto Ô01. Pyta o sprawcę, podmiot - jest elementem domyślnym dla osoby

*O02. - Co Ô02. Pyta o sprawcę, podmiot nie osobowy - jest elementem domyślnym dla nieosobowych

Brak znaczenia indywidualnego.

Polskie przypadki z przykładami

Mianownik Dopełniacz Celownik Biernik Narzędnik Miejscownik Wołacz

? - Kto? ? - Kogo? ? - Komu? ? - Kogo? ? - Kim? ? - O kim? _ - O

? - Co? ? - Czego? ? - Czemu? ? - Co? ? - Czym? ? - O czym?

= Człowiek = Człowieka = Człowiekowi = Człowieka = Człowiekiem = O człowieku _ = Człowieku

= Paczka = Paczki = Paczce = Paczkę = Paczkę = O paczce _ = Paczko

A.106 - Pytanie o podmiot, przypadki

90

Przykłady wykorzystania ze słownikiem i gramatyką:

? = Kto idzie przez las?

? = Co idzie przez las?

. = Jabłko dziadka. . = Jabłko kozy.

? – Komu kupiłem psa ? ? – Dlaczego kupiłem psa ?

? = Kogo pamięta matka? ? = Co pamięta matka?

? = - Kim będę się opiekował ? – Czym będę się bawił?

? - O kim myśli Czerwony kapturek? ? - O czym myśli Czerwony kapturek?

Uwagi do wszystkich pytań:

Pytania zamknięte:

- pozostałe pytania dopełnienia w lekcjach 107-109

- pytania rozstrzygające patrz lekcja 203

Pytania otwarte typu "Co wiesz o Polsce?" nie są pytaniami w Asylco = "Opowiedz mi o Polsce"

Zakresy pytań - dla kto - nazwy ludzi dla co - nazwy przedmiotów dla gdzie - nazwy miejsc...

A.107 - Pytanie o orzeczenie

91

&A.107 - Pytanie o orzeczenie

Oznacza czynność wykonywaną przez podmiot lub stan, w jakim się on znajduje

$Q. Orzeczność


Symbol i jego nazwa Opis elementu Znaczenie indywidualne jako rzeczownika

*Q01. - Czynność ^Q01. Tworzy pytania przy określaniu czynności podmiotu

#Q01. = Czynność

*Q02. - Stan ^Q02. Tworzy pytania przy określaniu stanu w jakim znajduje się podmiot

#Q02. = Stan

*Q03. - Orzecznikowość ^Q03. Tworzy pytania przy określaniu cechy, jakiej nosicielem jest podmiot

#Q03. = Zawód

Przykłady wykorzystania ze słownikiem i gramatyką:

1. Co robi?

2. Co się z nim dzieje?, w jakim stanie się znajduje?

_ = Robić, czynić Jan? = Co się dzieje z Janem?

Jan? = Co robi Jan? Jan . = Jan śpi.

Jan . = Jan śpiewa. Jan . = Jan jest chory.

A.107 - Pytanie o orzeczenie

92

3. Kim jest?, czym jest?, jaki jest?

Jan . = Jan jest kamieniarzem.

A.108 - Pytanie o cechy - przydawkowość

93

&A.108 - Pytanie o cechy - przydawkowość

$T. Przydawkowość



*T01. - Ilość ^T01. Tworzy pytania przy określaniu ilości (liczności), miary; tworzy zaimki wskazujące; tworzy pytajniki: ile_?, ilu_? #T01. = Ilość

*T02. - Dzierżawczość ^T02. Tworzy pytania przy określaniu właściciela (posiadania, przynależności); tworzy zaimki wskazujące; tworzy pytajniki: czyj_?, czyja_?, czyje_? #T02. = Właściciel

*T03. - Wyodrębnialność ^T03. Tworzy pytania przy określaniu elementu z pewnej grupy; tworzy zaimki wskazujące; tworzy pytajniki: który_?, która_?, które_?, którzy_? #T03. = Wyróżnik

*T04. - Właściwość ^T04. Tworzy pytania przy określaniu ilości cechy przymiotnikowej, stosunku równości, nierówności; tworzy zaimki wskazujące; tworzy pytajniki: jaki_?, jaka_?, jakie_?, jacy_? #T04. = Właściwość

Uwaga: W Asylco, który nie jest równoważny, jaki...

Przykłady wykorzystania ze słownikiem: i gramatyką

? = Ile kwiatów? ? = Czyje okulary?

? = Które jabłko? ? = Jaki stół?

, . = To ten, który idzie.

A.108 - Pytanie o cechy - przydawkowość

94

= Ilościowy = Właścicielski = Wyróżniony = Właściwy


? = Ile? = Ilość ? = Ilu? = Ilość + Mnogość + Męskość

? = Czyje? = Dzierżawczość + Nijakość ? = Czyja? = Dzierżawczość + Żeńskość ? = Czyj? = Dzierżawczość + Męskość

? = Czyje? = Dzierżawczość + Mnogość

? = Które? = Wyodrębnialność + Nijakość ? = Która? = Wyodrębnialność + Żeńskość ? = Który? = Wyodrębnialność + Męskość

? = Którzy?, które? = Wyodrębnialność + Mnogość

? = Jakie? = Właściwość + Nijakość ? = Jaka? = Właściwość + Żeńskość ? = Jaki? = Właściwość + Męskość

? = Jacy? = Właściwość + Mnogość + Męskość

? = Jakie? = Właściwość + Mnogość + Żeńskość

A.109 - Pytanie o okoliczność czynności

95

&A.109 - Pytanie o okoliczność czynności

$U. Okoliczność czynności



*U01. - Lokatywność Û01. Tworzy pytajniki przy określaniu miejsca czynności pomaga tworzyć zaimki wskazujące #U01. = Miejsce - część określonej

przestrzeni

*U02. - Temporalność Û02. Tworzy pytajniki przy określaniu czasu czynności pomaga tworzyć zaimki wskazujące #U02. = Czas - wyodrębniony

okres (gdy coś jest wykonywane)

*U03. - Kauzalność_etc. Û03. Tworzy pytajniki przy określaniu innych niż czas i miejsce okoliczności czynności

#U03. = Nie określone

Przykłady pochodnych miejsca czynności i czasu:

- Ablatywność =

Ab + Lokatywność - określenie miejsca początku czynności

- Adlatywność =

Ad + Lokatywność - określenie miejsca końca (celu) czynności

- Perlatywność =

Trans + Lokatywność - określenie drogi

- Ab + Temporalność -

określenie czasu początku czynności

- Ad + Temporalność -

określenie czasu końca (celu) czynności


96

Miejsce

? = Gdzie?

Przykłady określania miejsca czynności oraz początku, końca, kierunku i przebiegu drogi:

? = Dokąd idę?

Korzystając z przyimka (z kierunku-od) możemy zapytać o początek drogi:

Korzystając z przyimka. (w kierunku-obok) możemy zapytać:

? = Obok kogo, czego idę?

W przykładzie z apteką pytanie:

apteki idziesz?

Jest pytaniem dopełnienia a jedynymi poprawnymi odpowiedziami są: Obok apteki. lub Nie obok apteki.

Zapis " " jest pytajnikiem o przebieg drogi w pobliżu.

Możemy pytać o też inne okoliczności miejsca czynności:

? = Pod kim, czym idę?

? = Wśród kogo, czego idę?

? = Pomiędzy kim, czym idę?

? = W którą stronę (w jakim kierunku) idę?...

Objaśnienie:

Przy określaniu miejsca czynności często posługujemy się pytaniami typu - "Na którym krześle siedzisz?" (Nr 37.), "W czyim łóżku leżę?" (Rodziców.), "W jakim miejscu spotykamy kozice?" (W górzystym.). W tych przypadkach korzystamy z

? = Odkąd idę? ? = Skąd idę?

Koniec drogi: ? = Dokąd idę?

Przebieg drogi: ? = Którędy idę?

Objaśnienie:

Pytajnik "którędy" może być użyty tylko tak jak w pytaniu: Którędy idziesz do kina? Jest to ogólne pytanie, w którym nie można zapytać o szczegół drogi. Rozpatrzmy następującą sytuację, jakiego pytajnika należałoby użyć w pytaniu do osoby, która wybiera się do kina i którą chcielibyśmy nie narażając ją na zbędną fatygę poprosić o wykupienie lekarstwa.

Wydaje się, że pytanie: Obok apteki idziesz do kina? zawiera wszystkie aspekty sprawy ale obok nie jest pytajnikiem. Jeżeli przyjmiemy, że w tym pytaniu domyślne jest "czy" to powstanie pytanie rozstrzygające. W praktyce tego rodzaju konstrukcja traktowana jest jak pytanie o przebieg drogi i jest po części pytaniem dopełnienia. Odpowiedź osoby, która idzie do kina, na ogół brzmi: Tak / Nie / Idę obok apteki / Mogę pójść obok apteki / Nie, ale wieczorem będę w


97

aptece...

W Asylco będziemy tworzyć pytajniki dotyczące okoliczności czynności w sposób daleko bardziej jednoznaczny.

przydawkowości (wyodrębnienia, dzierżawczości i właściwości). W Asylco zapiszemy to następująco:

Przykłady wykorzystania ze słownikiem i gramatyką

? = Na którym siedzisz krześle?

Nr 37. = Numer 37.

? = W czyim leżę łóżku? . = Rodziców. . = Rodziców.

_ ? = W jakim miejscu

spotykamy kozicę? . = W górzystym.

Czas

Przykłady pytajników określających przedział czasu oraz początek i koniec czynności: ? = Kiedy?

? = Kiedy pracuje? 2.. = We wtorki.

? = Od kiedy

pracuje?. 1.. = Od poniedziałku

? = Do kiedy

pracuje? 6- 5. . = Do 6 maja. ? = Jak długo? (ile czasu) ? = Jak dawno?


98

Możemy również zapytać o określenie czasu poprzedzającego lub następującego po czynności

? = Kiedy poprzednio był w pracy?

5 . = Pięć lat temu.

? = Od kiedy znowu będziesz w pracy?

2:. = Za 2 godziny.

Także o równoczesność czynności z innym zdarzeniem:

? = Kiedy (podczas czego) spotkałeś rodziców?

(co równocześnie trwało, działo się gdy spotkałeś rodziców?)

_ . = Podczas tańców w Nowy Rok.

Przykłady pytajników określających czas na podstawie zegara i kalendarza:

:? = Która godzina?

15:20. = Piętnasta dwadzieścia.

4:. = Po czwartej.

? = Który jest dzisiaj?

15-V. = Piętnasty maja.

? = Jaki dziś dzień tygodnia?

6. = Sobota

? = Jaki miesiąc mamy?

7. = Lipiec

V = Maj

Inne okoliczności


99

1. W zdaniu "Jaś śpi jedynie z powodu lenistwa" jednoznaczne określenie okoliczności czynności jest niemożliwe. Lenistwo jest warunkiem wystarczającym dla snu, a to oznacza, że mamy do czynienia z okolicznikiem przyczyny, z kolei słówko jedynie daje nam warunek konieczny dla snu, a to oznacza, że mamy do czynienia z okolicznikiem warunku. Gdyby natomiast okazało się, że wcześniej "Kto zobaczy Jasia to goni go do roboty więc śpi jedynie z powodu lenistwa" czyli jaki ma cel Jaś - śpi po co?, żeby uniknąć pracy - okolicznik celu.

Objaśnienie

Podobnie będzie gdy "Jaś pracuje wyłącznie ze względu na pogodę" czy "Je tylko dla przyjemności" czyli "Jaś (robi coś) wtedy i tylko wtedy, gdy ...".

Bardzo często pytania rozstrzygające (Czy ... ?), o których teoretycznie nauczyciele gramatyki lub logiki mówią, że wymagają one odpowiedzi tak/nie w wyniku wcześniejszego kontekstu lub rozłożenia akcentu stają się w pewnym sensie pytaniami dopełnienia.

2. Rozpatrzmy inną sytuację:

Małżeństwo posiada jeden samochód. Żona w piątki sama lub z koleżanką z pracy chodzi do kina. Mąż raz w miesiącu robi duże zakupy, przy których musi korzystać z samochodu.

Pada pytanie:

(Czy) idziesz do kina? Mąż kładzie akcent na słowo idziesz i oczekuje odpowiedzi, w której zawarty będzie sposób w jaki żona dostanie się do kina. Jakiej odpowiedzi oczekuje mąż: Idę (czyli nie potrzebuję samochodu) / jadę z koleżanką jej samochodem / jadę tramwajem / jadę naszym samochodem bo.. itd. Oczywiście mógłby zapytać tak jak w brazylijskich sitcomach - W jaki sposób dostaniesz się do kina, pieszo, tramwajem, czy samochodem koleżanki?

Sens rozważanych wyrażeń języka jest zazwyczaj bogatszy niż porównywanych z nimi konstrukcji logicznych dlatego uzyskanie wszystkich możliwych i

uniwersalnych pytajników jest albo niemożliwe albo prowadziłoby do barokowych konstrukcji. Dlatego podamy kilka wzorów na tworzenie innych najprostszych pytajników zostawiając inicjatywę przyszłym użytkownikom.


100

Przykłady

1. Sposób ? = Jak? . = Szedł szybko. ? = W jaki sposób idzie?

2. Cel ? = Po co? W

jakim celu? . = Biegł po lekarstwa. ? = Po co biegnie?

3. Przyczyna ? = Wskutek

kogo, czego? Dlaczego? Z jakiego powodu?

. = Płomień zgasł

wskutek deszczu.

? = Dlaczego płomień zgasł?

4. Warunek ? = Dzięki komu,

czemu? Ze względu na? . = Pracuję dzięki rodzicom. ? = Dzięki komu pracuję? 5. Przeszkoda

? = Wbrew

komu, czemu? Pomimo czego?

. = On jest grzeczny mimo

deszczu.

? = Pomimo czego on jest

grzeczny? 6. Częstotliwość

? = Jak często? . = Codziennie pada deszcz. (każdy

dzień) ? = Jak często pada deszcz?

? = Jak często?

? = Jak często?

7. Stopień ? = Jak bardzo? . = Trochę udawał. ? = Jak bardzo udawałeś?

8. Miara ? = Jak dużo? 32 . = Ma 32 zęby. ? = Jak dużo masz zębów?

A.200 - Negacja

101

&A.200 –Negacja

$B. Negacja



*B01. - Nie ^B01. Tworzy – zaprzeczenie

#B01. = Nie

Piszemy łącznie i rozdzielnie

=

Nieludzki, -e, -a . =

On nie mył się.

=

Niekompletny . =

Ona nie będzie się kąpała.

=

Niekobiecy, -e . =

On nie myje się.

=

Nieparzysty . =

Ona nie kąpie się.

=

Niemęski, -e. -a . =

On nie będzie mył się.

=

Niemłody, -a, -e

. =

Ona nie kąpała się.

Uwagi o negacji:

W języku polskim przeczenie zawsze poprzedza słowo, do którego się odnosi (ang. "is not" – polskie "nie jest").

Również krótka odpowiedź ma postać nie, nie ma więc różnicy odpowiadającej angielskiemu not – no, (np. "nie, nie jestem dzieckiem" – "no, I am not a child").

W języku polskim, w przeciwieństwie np. do angielskiego, obowiązuje zasada podwójnej negacji.

Oznacza to, że w zdaniach przeczących wszystkie użyte zaimki muszą mieć formę przeczącą, np.

. = Nikt nigdzie i nigdy nic nie zrobił.

A.201 - Kwalifikowanie słowa/wypowiedzi

103

&A.201 - Kwalifikowanie słowa/wypowiedzi $A. Kwalifikowanie słowa/wypowiedzi


*A01. - Potoczność Â01. Nie zmienia znaczenia słowa/wypowiedzi (jest powszechnie używany) - jest elementem domyślnym #A01. = Kolokwializm

*A02. - Eufemistyczność Â02. Tworzy słowa/wypowiedzi, których znaczenie jest wygładzone, łagodne

#A02. = Eufemizm

*A03. - Żartobliwość Â03. Tworzy słowa/wypowiedzi, których znaczenie jest śmieszne

#A03. = Żart

*A04. - Ironiczność Â04. Tworzy słowa/wypowiedzi, których znaczenie jest z utajoną drwiną, pozornie aprobujące

#A04. = Ironia

*A05. - Rubaszność Â05. Tworzy słowa/wypowiedzi, których znaczenie jest bezceremonialne

#A05. = Prymitywizm

*A06. - Wulgarność Â06. Tworzy słowa/wypowiedzi, których znaczenie jest prostackie, ordynarne

#A06. = Wulgaryzm

*A07. - Obelżywość Â07. Tworzy słowa/wypowiedzi, których znaczenie jest obraźliwe

#A07. = Obelga

*A08. - Poetyckość Â08. Tworzy słowa/wypowiedzi, których znaczenie jest nastrojowe

#A08. = Sformułowanie poetyckie

*A09. - Urzędowość

Â09. Tworzy słowa/wypowiedzi, których znaczenie jest oficjalne

#A09. = Sformułowanie urzędowe

A.201 - Kwalifikowanie słowa/wypowiedzi

104

Znak umieszczamy przed konkretnym słowem lub w oddzielnym wierszu przed tekstem (wówczas odnosi się do całego tekstu).

Przykłady kwalifikowania słowa Człowiek + Żeńskość = kobieta:

= Kobieta = Kobitka = Żartobliwość + kobieta

= Pani = Eufemistyczność + kobieta = Piękność

= Lala = Rubaszność + kobieta = Dupa = Wulgarność + kobieta

= Dziwka, pipa = Obelżywość + kobieta = Gołębica = Poetyckość + kobieta

= Obywatelka = Urzędowość + kobieta

Jeżeli znak kwalifikowania jest umieszczony przed tekstem, to tak jakby go przetłumaczyć na wypowiedź żartobliwą, eufemistyczną,... Przykłady wykorzystania z elementami gramatyki: .

= Ja żartuję z obywatelki.

Przykłady wulgaryzmów:

= Chuj = Pizda

= Dupa = Kurwa

= Pierdolić = Kurewka = Pizdeczka

Przykłady wykorzystania ze słownikiem i gramatyką

. = Mam pizdeczki pod oczami.

A.202 - Modalność w zdaniu

105

&A.202 - Modalności w zdaniu

$C. Modalność



*C01. - Polecenie ^C01. Tworzy zdanie, w którym zawarte jest kategoryczne życzenie wykonania jakiejś czynności lub osiągnięcie pewnego stanu - pracuj! śpij! #C01. = Rozkazuję

*C02. - Zabronienie ^C02. Tworzy zdanie, w którym zawarte jest życzenie niewykonywania jakiejś czynności lub nieosiągania pewnego stanu - nie pracuj! nie śpij! #C02. = Zakazuję

*C03. - Pobudzenie ^C03. Tworzy zdanie, w którym zawarty jest impuls do wykonania jakiejś czynności lub osiągnięcia pewnego stanu - proszę pracuj no, śpij #C03. = Zachęcam

*C04. - Pragnienie ^C04. Tworzy zdanie, w którym zawarta jest chęć do wykonania jakiejś czynności lub osiągnięcia pewnego stanu - ja chcę pracować ja chcę spać #C04. = Chcę

*C05. - Przyzwolenie ^C05. Tworzy zdanie, w którym zawarta jest możliwość wykonania jakiejś czynności lub osiągnięcia pewnego stanu (brak nakazu i sprzeciwu) - mogę spać lub pracować #C05. = Zezwalam

A.202 - Modalność w zdaniu

106

! Mnie nie wolno iść!

Zakazujący

. Niech idę.

Łagodnego rozkazu

!

Jemu nie wolno być wilkiem! (On ma zakaz bycia wilkiem) .

Niech on będzie wilkiem. (Chciałbym by on był wilkiem)

! Muszę iść!

Rozkazujący ! No idź!

Prośby

! Niech on będzie wilkiem!

! Zostań wilkiem!

. Chciałbym iść.

Nakazujący . Niech bym poszedł.

Życzący

. On powinien być wilkiem.

. Niechby on był wilkiem.

. Nie powinienem iść.

Niepolecający . Mogę iść. Zezwalający

. On nie powinien być wilkiem. .

On może być wilkiem.

. Jak chcesz, to idź.

Umożliwiający . Chcę iść.

Pragnienie wykonania

.

Jak chcesz, to bądź wilkiem (On może być wilkiem, jeśli chce) .

On chce być wilkiem.

! Idź już!

Zachęcający ! Niech on idzie! Polecenie

! Bądź wilkiem!

!

Niech on będzie wilkiem. (Życzę sobie, by on był wilkiem)

Polecenie

A.203 - Tryby

107

& A.203 - Tryby $E. Tryb


*E01. - Twierdzący Ê01. Nie zmienia znaczenia zdania (wyraża pewność co do zachodzenia faktu komunikowanego) - deszcz pada - jest elementem domyślnym #E01. = Identyczny

*E02. - Przeczący Ê02. Tworzy zaprzeczenie treści zdania - deszcz nie pada

#E02. = Przeciwny

*E03. - Pytający Ê03. Tworzy ze zdania pytanie o rozstrzygnięcie stanu niepewności czy deszcz pada?, idziesz?

#E03. = Niepewny

*E04. - Przypuszczający Ê04. Tworzy zdanie wyrażające warunkowość akcji czasownika - padałbym

#E04. = Warunkowy

Ponieważ tryb twierdzący jest domyślny, zdanie - ' .' przybiera postać: . = Idę.

Przykładowe zdania wynikowe z zastosowaniem innych trybów

. Nie idę.

= Mówię = Przeczę

. Czy ja idę?

= Pytam = Przypuszczam

Chyba poszedłbym.

A.203 - Spójniki - zdania złożone współrzędnie

109

& A.204 - Spójniki - zdania złożone współrzędnie

$D. Spójniki


Uwaga. Pięć pierwszych spójników łączy zdania wyrażające czynności lub stany odbywające się bądź w tym samym czasie, bądź jedna następuje po drugiej. Często czynności te połączone są także przestrzennie, a ich treść jest w jakiś sposób związana. W zależności od spójnika każda/niektóra/żadna z tych czynności może lub nie może zachodzić.

Symbol i jego nazwa Opis elementu Znaczenie indywidualne jako rzeczownika odsłownego

*D01. - Włączność ^D01. Tworzy zdanie współrzędne korzystając ze spójnika i i oznacza, że zaszły obie z wymienionych czynności = Włączanie #D01. = I

*D02. - Wyłączność ^D02. Tworzy zdanie współrzędne korzystając ze spójnika ani i oznacza, że nie zaszła żadna z wymienionych czynności = Wyłączanie #D02. = Ani

*D03. - Wybiórczość ^D03. Tworzy zdanie współrzędne korzystając ze spójnika lub i oznacza, że zaszła jedna lub obie z wymienionych czynności = Wybieranie #D03. = Lub

*D04. - Wykluczalność ^D04. Tworzy zdanie współrzędne korzystając ze spójnika bądź i oznacza, że nie zaszła żadna lub jedna z wymienionych czynności = Wykluczanie #D04. = Bądź

*D05. - Rozłączność ^D05. Tworzy zdanie współrzędne korzystając ze spójnika albo i oznacza, że zaszła dokładnie jedna z wymienionych czynności = Rozłączanie #D05. = Albo

*D06. - Przeciwstawność

^D06. Tworzy zdanie współrzędne ze zdań, które wyrażają treści przeciwstawne w zakresie czasu, przestrzeni, sposobu, osoby itd. korzystając ze spójnika: ale, lecz, jednak, natomiast

= Przeciwstawianie #D06. = Ale

*D07. - Wynikowość

^D07. Tworzy zdanie współrzędne, które składa się z dwóch zdań wyrażających przyczynę oraz wynik. Treść drugiego zdania wyrażająca wynik jest wprowadzona spójnikiem: więc, dlatego, zatem

= Następowanie #D07. = Dlatego


110

Przykłady zastosowania znaczenia indywidualnego:

! = ! = ! = ! = ! =

Włącz! Wyłącz! Wybierz! Wyklucz! Rozłącz!

Objaśnienie

Jakie jest znaczenie powyższych pięciu pierwszych spójników z logicznego punku widzenia? Język naturalny rzadko przestrzega jakichkolwiek rozróżnień na przykład między spójnikami albo - bądź lub albo - lub często nie dostrzega się różnicy. W Asylco możliwe jest tworzenie zdań, w których wartość logiczna zdania złożonego jest jednoznaczna.

Skorzystamy z następujących zdań

. = Kura jest blisko.

. = Kaczka jest blisko.

Utwórzmy zdania złożone korzystając ze spójników i rozpatrzmy wartości logiczne tak utworzonych zdań:

. = Kura jest blisko i kaczka jest blisko.

Koniunkcja - zdanie jest prawdziwe, gdy oba ptaki są blisko.

. = Ani kura jest blisko ani kaczka jest blisko.

Binegacja - zdanie jest prawdziwe, gdy żaden ptak nie jest blisko.

. = Kura jest blisko lub kaczka jest blisko.

Alternatywa - zdanie jest prawdziwe gdy jeden lub oba ptaki są blisko.

. = Bądź kura jest blisko bądź kaczka jest blisko.

Dysjunkcja - zdanie jest prawdziwe gdy żaden lub jeden ptak jest blisko.

. = Albo kura jest blisko albo kaczka jest blisko. Alternatywa rozłączna - zdanie jest prawdziwe gdy dokładnie jeden ptak jest blisko.


111

Przykłady z pozostałymi spójnikami:

. = Nic nie słyszy, lecz wszystko widzi.

, . = To nie jest baran, ale owca.

. = Nie jestem grzeczny, dlatego krzyczę.

, . = Pada, więc jutro będzie rosół.

A.205 - Zdania złożone podrzędnie

113

&A.205 - Zdania złożone podrzędnie ,

Analiza

Opis : Nadrzędne, korelat, wskaźnik zespolenia, podrzędne.

Przykłady zdań:

okolicznikowe miejsca początku czynności

Pochodzę stąd, skąd i ty pochodzisz. (Skąd pochodzę?) Pochodzę , i ty pochodzisz. ( pochodzę?)

okolicznikowe sposobu Śpiewam tak, jak ptaszek. (Jak śpiewam?) Śpiewam , ptaszek. ( śpiewam?)

przydawkowe ilości Żądałem tyle, ile dostałem. (Ile żądałem?) Żądałem , dostałem. ( żądałem?)

Przyszło tylu, ilu potrzeba. (Ilu przyszło?) Przyszło , potrzeba. ( przyszło?)

przydawkowe dzierżawczości Nosiła czapkę taką, jaką uszyła. (Jaką czapkę nosiła?) Nosiła czapkę , uszyła. ( czapkę nosiła?)

przydawkowe wyodrębnialności

Nosiła czapkę tę, którą uszyła. (Którą czapkę nosiła?) Nosiła czapkę , uszyła. ( czapkę nosiła?)

Lubię ludzi tych, którzy mówią prawdę. (Których ludzi lubię?) Lubię ludzi , mówią prawdę. ( ludzi lubię?)


114

Redukcja Konstrukcja zdań złożonych będzie podlegała prostej jednoznacznej redukcji. Z korelatu usuwamy wszystkie elementy, które występują równocześnie we wskaźniku zespolenia.

Przed redukcją:

Po redukcji:

Pochodzę , i ty pochodzisz Pochodzę , i ty pochodzisz

Śpiewam , ptaszek. Śpiewam , ptaszek.

Żądałem , dostałem. Żądałem , dostałem.

Przyszło , potrzeba Przyszło , potrzeba.

Przykłady innych zdań

przydawkowe dzierżawczości

Nosiła czapkę taką, jaką uszyła. (Jaką czapkę nosiła?) Nosiła czapkę , uszyła. ( czapkę nosiła?)


115

- przydawkowe wyodrębnialności

Nosiła czapkę tę, którą uszyła. (Którą czapkę nosiła?)

Nosiła czapkę , uszyła. ( czapkę nosiła?)

Lubię ludzi tych, którzy mówią prawdę. (Których ludzi lubię?) Lubię ludzi , mówią prawdę. ( ludzi lubię?)

- przydawkowe właściwości

Widziałem obraz taki, jaki mi się podoba. (Jaki obraz widziałem?) Widziałem obraz , mi się podoba. ( obraz widziałem?)

- okolicznikowe miejsca

Idę tam, gdzie chcesz. (Gdzie idę?) Idę , chcesz. ( idę?)

- okolicznikowe miejsca końca czynności

Ja doszedłem , ty doszedłeś. ( ja doszedłem?) Ja doszedłem dotąd, dokąd ty doszedłeś. (Dokąd ja doszedłem?)

- okolicznikowe drogi


116

Pójdę tędy, którędy przyszedłem. (Którędy pójdę?) Pójdę , przyszedłem. ( pójdę?)

- okolicznikowe czasu

To było wtedy, kiedy spałem. (Kiedy to było?) To było , spałem. ( to było?)

- okolicznikowe przyczyny

Nazywali ją X dlatego, że miała iksy. (Dlaczego nazywali ją tak?) Nazywali ją X , miała iksy. ( nazywali ją tak?)

- okolicznikowe stopnia

Jestem zajęty tak, że nie mam czasu. (Jak bardzo jestem zajęty?) Jestem zajęty , nie mam czasu. ( jestem zajęty?)

- okolicznikowe miary

Mam czasu tyle, żeby pójść do kina. (Jak dużo mam czasu?) Mam czasu , pójść do kina. ( mam czasu?)

A.300-302 - Czas, aspekt, przypadki rodzajniki - angielskie, niemieckie, francuskie

117

&A.300 - Czas - aspekt - angielski, niemiecki

Tense and aspect in English

Tense - Past - Present – default - Future

Aspect - Non-continuous - default - Continuous

- Imperfect - default - Perfect

Zeitform und aspekt im Deutschen

Zeiten - Präteritum -Präsens - Standardwert - Futur

Aspekt - Unterbrochen - Standardwert - Ständig

- Imperfekt - Standardwert - Perfekt


119

&A.301 - Przypadki - angielskie, niemieckie

Cases in English

Nominative ? - Who? ? - What?

Genitive - Whom ? - Whose?

Kasus im Deutschen

Nominativ Wer? ? - Was?

Genitiv ? - Wessen? ? - Wessen?

Dativ - Wem? ? - Wem?

Akkusativ ?- Was? ?- Wen?


121

&A.302 - Rodzajniki - angielskie, niemieckie, francuskie

English

Main article = The = Wskazywanie + Pełność

Indefinite article = A, an = Wskazywanie + Dowolność

Deutsch

Der bestimmte Artikel

= Der = Wskazywanie + Pełność + Męskość = Die = Wskazywanie + Pełność + Żeńskość = Das = Wskazywanie + Pełność + Nijakość

Der unbestimmte Artikel

= Ein = Nieokreślony + Męskość = Eine = Nieokreślony + Żeńskość = Ein = Nieokreślony + Nijakość

Français

Articles définis

= Le = Wskazywanie + Męskość = La = Wskazywanie + Żeńskość = Les = Wskazywanie + Mnogość

Articles indéfinis

= Un = Nieokreślony + Męskość = Une = Nieokreślony + Żeńskość = Des = Nieokreślony + Mnogość

B.000 - Rzeczowniki - kolejność piktogramów, symboli gramatyki

123

&B.000 - Rzeczowniki - kolejność piktogramów, symboli gramatyki

Rzeczownik jednostkowy - pojedynczy piktogram

Nazwa piktogramu = Lew, w tym przypadku jednoznacznie określa znaczenie piktogramu

(duży ssak drapieżny Panthera leo z rodziny kotów, o muskularnej budowie ciała, dużej głowie (u samca okolonej grzywą) i płowej, krótkiej sierści). Niektóre piktogramy bez gramatyki nie posiadają nazwy jako rzeczownik jednostkowy! Patrz - C.000 - Nazwy piktogramów, słów.

Rzeczownik złożony z piktogramów Jeżeli występują dwa piktogramy, to pierwszym jest podstawowy a drugi go określa.

= Olej słonecznikowy = Słonecznik olejowy

w pierwszy przypadku mamy olej jakiś tam, w drugim słonecznik pewnego typu.

W Asylco można zapisać to też tak:

= Olej słonecznikowy

= Słonecznik olejowy

Rzeczownik złożony z symboli rzeczownikowości

Rzeczownik określony jest ostatnim symbolem z prawej np.:

= Człowiek

= Budowla

= Dom mieszkalny

= Mieszkaniec (budowli, pod mostem, na dworcu...)

= Mieszkaniec (domu mieszkalnego)

Rzeczownik złożony z piktogramów i symboli rzeczownikowości; obowiązuje zasada ze schematu 3 (piktogramy i symbole rzeczownikowości są traktowane równoważnie) np.:

= Statek pasażersk i = Pasażer

= Kogel-mogel

B.000 - Rzeczowniki - schematy słowotwórcze

125

&B.001 - Rzeczowniki - schematy słowotwórcze

Schemat 1. Rzeczownik z powtórzenia piktogramu Uwaga : Poniżej znajdują się przykłady słów gdzie ten sam piktogram występuje wielokrotnie. W żadnym z tych przypadków zasady powtórzenia nie można zastąpić symbolami

liczebności: , , ponieważ powtórzenie ma za zadanie stwarzanie skojarzeń, a nie tworzenie mnogości, dualności czy zbiorowości.

pokrewieństwo:

= Babka (matka matki)

= Dziadkowie (rodzice rodziców)

uporządkowanie w szeregu:

= Archipelag = Atlas

= Eskadra

równoległość położenia, ruchu:

= Autostrada

= Wyścig

określenie przedziału:

= Doba

= Okres

wzmocnienie cechy:

= Ogrom

= Mdły

dodanie partnera:

= Rozmowa

= Walka


126

Schemat 2. Rzeczownik - zdrabnianie, spieszczanie

a) ... w Asylco zdrabnianie i spieszczanie zasadniczo dotyczy tylko ludzi, części ciała, małych zwierząt, jedzenia, ubrań, zabawek, przedmiotów związanych z dziećmi.... tam

gdzie spieszczenie ma za zadanie podkreślenie intensywności np. młodziutki, śliczniutki, słodziutki, żółciutki, bladziutki zastąpione jest przez symbol - patrz - B.003 -

Przymiotniki - podział, schematy słowotwórcze (schemat 7 - przymiotnik nasycony).

= Bajeczka = Bułeczka = Kaczorek

= Braciszek = Córeczka

... wszędzie tam, gdzie znaczenie ma być tylko zmniejszające symbol zastępowany jest przez piktogram

= Kubek = Garnuszek

= Garnuszeczek

= Krzew = Krzewina

= Krzewinka

= Most = Mostek

= Mosteczek

...

= Dzidzia = Mateczka

= Rybeńka = Chmureczka


127

Schemat 3. Rzeczownik - jednostkowanie

... Z definicji jednostkowanie wyodrębnia jakiś byt ze zbiorowości. W słowotwórstwie wykorzystywane jest dodatkowo jako- odwrotna funkcja liczebności (np. z pary - jeden

element),

= Rodzice

= Rodzic - jedno z rodziców, ojciec lub matka

- określenie pewnego elementu zbioru; części, cząstki całości, (meronim)

= Śnieg = Śnieżynka - pojedyncza gwiazdka śniegowa

= Woda = Kropla - mała ilość płynu, utrzymująca

się w postaci kulistej

= Czas = Chwila - maleńka cząsteczka czasu; moment

= Płacz = Łza - kropla słonawej, przezroczystej,

wodnistej cieczy wydzielanej przez gruczoły łzowe

= Chód = Krok - pojedynczy ruch wykonywany przy

chodzeniu, polegający na uniesieniu i postawieniu nogi, stąpnięcie

Schemat 4. Rzeczownik - płeć

... określa, że samiec lub samica jest młoda, nie mająca potomstwa

= Jałówka - młoda krowa niemająca jeszcze potomstwa

= Kurczak - kurczę, zwłaszcza większe

= Byczek - młody byk = Chłopiec - dziecko płci męskiej = Dziewczynka - dziecko płci żeńskiej


128

... określa, że samiec lub samica jest pozbawiona gruczołów płciowych

= Wół - kastrowany samiec bydła domowego

= Wieprz - wytrzebiony samiec świni domowej

= Kastrat - mężczyzna po kastracji

Zchemat 5. Rzeczownik - nazwa czynności chaotycznej ...&

& = Bieganina - bieganie w różne strony, często tam i z powrotem & = Pisanina - pisanie, zwłaszcza nudne, niepotrzebne, długo

trwające

Schemat 6. Rzeczownik z wrostkiem ..., , , , , , , , , , , , ,

= Wrzut = Wyrzut = Przymorze

= Międzymorze = Przedmowa

= Dobieg = Nabrzeże = Nadbrzeże

= Zachmurzenie = Przeróbka

B.002 - Czasowniki - schematy słowotwórcze

129

&B.002 - Czasowniki - schematy słowotwórcze

Patrz uwaga na końcu rozdziału

Schemat 1. Czasowniki z wrostkiem *

a) ...* - oznacza czynność długotrwałą, wielokrotną, powtarzaną

*_ = Biegać - biec od czasu do czasu; poruszać się pośpiesznie w różnych kierunkach

*_ = Jadać - jeść, posilać się co jakiś czas, jeść od czasu do czasu

*_ = Klęczeć - zgiąwszy nogi w kolanach i opierając kolana na ziemi, trwać w tej pozycji

*_ = Porzucać - rzucać coś wielokrotnie; rzucać (kolejno) wiele czegoś

*_ = Popalać - palić (fajkę, papierosa, cygaro) raz po raz, po trochu, z przerwami

*_ = Pośpiewywać - śpiewać od czasu do czasu

*_ = Nosić - trzymając coś w rękach, na plecach lub w inny sposób, chodzić z tym (długo lub wielokrotnie)

Schemat 2. Czasowniki z wrostkami , Uwaga: Wrostki te występują symetrycznie dla odróżnienia kierunku czynności.

... - oznacza czynność dochodzenia do czynności długotrwałej; ... - oznacza czynność w kierunku odwrotnym

_ = Klękać _ = Kłaść się

_ = Siadać _ = Wkładać but

_ = Wstawać z klęczek _ = Wstawać

_ = Zsiadać, wstawać _ = Zzuwać, zdejmować but


130

Schemat 3. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność wprowadzania, wkładania, wnikania do wnętrza czegoś

_ = Wbijać - bijąc, uderzając czymś, naciskając coś, zagłębiając coś w czymś, wpychać w coś

_ = Wciskać - silnie przycisnąwszy, umieszczać coś w czymś ciasnym lub już wypełnionym czymś; wpychać w głąb czegoś

_ = Wkładać - umieszczać coś w czymś, w środku czegoś; wtykać

_ = Wszywać - szyjąc wstawiać, wprawiać coś; łączyć szwem

_ = Wrastać - rosnąc zakorzeniać się, rozwijając się zagłębiać się w podłoże

_ = Wpisywać - pisać wewnątrz jakiegoś tekstu; umieszczać tekst w zeszycie, w księdze

_ = Wbudowywać - budując umieszczać coś wewnątrz czegoś; mocować coś na stałe wewnątrz jakiejś budowli, konstrukcji, urządzenia

Schemat 4. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność zmniejszania, gromadzenia, skupiania razem, w jedno miejsce, do wspólnego punktu; łączenia w jedną całość;

_ = Zlewać - lać płyn z wielu naczyń do jednego

_ = Spisywać - robić spis, sporządzać rejestr, wykaz

_ = Znosić - gromadzić wiele czegoś w jednym miejscu

_ = Sklejać - spajać, łączyć coś za pomocą kleju

_ = Zszywać - tworzyć całość z części, kawałków, złączywszy je szwami, zszywkami itp.

_ = Zbiegać się - biegnąc gromadzić się w jednym miejscu

_ = Ściskać - wywierać ucisk na coś ze wszystkich albo z dwóch przeciwnych stron


131

Schemat 5. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność powiększania, rozsypywania, rozpraszania, oddalania od wspólnego punktu; rozdrabniania, dzielenia

_ = Rozcinać - tnąc rozdzielać na części

_ = Rozrastać się - rosnąc rozwijać się, stawać się większym

_ = Rozchodzić się - o grupie: iść w różne strony, w różnych kierunkach; rozpraszać się

_ = Rozgotowywać - za długo gotując powodować, że coś się rozpada na drobne części

_ = Rozrzucać - rzucać, ciskać w różne strony, rzucając rozpraszać

_ = Rozlewać - powodować rozpływanie się jakiejś cieczy, wydostawanie się jej poza naczynie

_ = Rozbudowywać - powiększać budowlę, budować nowe obiekty

Schemat 6. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność wydostawania, wydobywania, pozbywania, wyróżniania z wnętrza czegoś

_ = Wylewać - lejąc usuwać płyn z jakiegoś naczynia _ = Wygryzać - gryząc wyjadać coś (z czegoś), drążyć wnętrze

czegoś

_ = Wynosić - niosąc usuwać coś

_ = Wyczytywać - czytając dowiadywać się czegoś albo o czymś

_ = Wyciskać - cisnąc, ściskając wydobywać, wypchać, wyduszać coś z czegoś

_ = Wyrzucać - rzucać coś w jakimś kierunku; usuwać, wydalać coś poza obręb czegoś

_ = Wycinać - cięciem usuwać, odłączać coś od czegoś lub część od większej całości


132

Schemat 7. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność zbliżania; łączenia, dostosowywania przy bliskości przestrzennej lub czasowej

_ = Przychodzić - idąc zbliżać się dokądś _ = Przynosić - niosąc dostarczać coś do określonego

miejsca

_ = Rosnąc, trwale się do czegoś przytwierdzać, z czymś łączyć się _ = Przymierzać - przykładać coś do czegoś dla sprawdzenia, czy się

nadaje, czy ma dobre wymiary itp.

_ = Przyszywać - szyjąc mocować, przytwierdzać coś do czegoś _ = Przyciskać - wywierać na coś ucisk, nacisnąć; przypierać do

czegoś, przygniatać

_ = Przycinać - skracać, formować, kształtować coś ucinając, odcinając część czegoś; odcinając dopasowywać do czegoś

Schemat 8. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność oddalania, oddzielania, wyodrębniania

_ = Odpływać - płynąc oddalać się

_ = Odcinać - odłączać, oddzielać coś od czegoś, od całości cięciem

_ = Ustępować - oddalić się dając miejsce

_ = Odgotowywać - usuwać jakiś składnik przez gotowanie

_ = Zrywać - ciągnąc, szarpiąc odłączać, odrywać coś od czegoś, rozdzielać na dwie części

_ = Odłączać - oddzielać to, co było z czymś złączone, co wchodziło w skład jakiejś całości

_ = Odlewać - przelewać część płynu


133

Schemat 9. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność robienia czegoś na nowo, przywracania czegoś do pierwotnej postaci; powtarzania w odpowiedzi na czynność wyrażoną przez czasownik podstawowy

_ = Odbudowywać - wznosić, budować na nowo; restaurować

_ = Odsmażać - odgrzewać coś smażąc na tłuszczu

_ = Odmładzać - czynić młodszym; przywracać siły żywotne starzejącemu się organizmowi

_ = Oddawać - zwracać właścicielowi to, co się od niego pożyczyło, dostało lub co się mu zabrało

_ = Odrastać - wyrastać na nowo, powtórnie (po obcięciu, wyrwaniu, zniszczeniu itp.)

_ = Odpisywać - odpowiadać w formie pisemnej na czyjeś pismo, na czyjś list, dawać komuś pisemną odpowiedź

_ = Odbierać - brać od kogoś swoją rzecz, którą się komuś pożyczyło, podarowało lub którą ktoś zabrał, wziął komuś; odzyskiwać

Schemat 10. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność kończenia, kres przestrzenny lub czasowy

_ = Dopalać - kończyć palenie, palić do reszty

_ = Dociskać - wykonywać do jakiegoś punktu czynność ciśnięcia

_ = Przekwitać - o roślinach: stracić kwiaty, przestać kwitnąć _ = Dokończać - doprowadzać coś do końca, do ostatecznego wyniku;

kończyć

_ = Doszywać - kończyć szyć

_ = Dośpiewywać - kończyć śpiewanie; śpiewać dalszy ciąg, koniec

_ = Doczytywać - dokończać czytania, czytać do końca albo do pewnego miejsca


134

Schemat 11. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność dodatkową, uzupełniającą całość, miarę, ilość itp

_ = Dobudowywać - zbudować dodatkowo _ = Dorabiać - robić coś brakującego; robić coś dodatkowo, jako

dodatek do czegoś

_ = Dopisywać - dodawać coś do tekstu napisanego, uzupełniać pismem

_ = Dolewać - dodawać więcej płynu, nalewając dopełniać, uzupełniać

_ = Doszywać - uzupełniać rzecz uszytą, przyszywać coś do czegoś

_ = Dobierać - brać więcej, dokładać, dopełniać

_ = Dosmaczać, czynić bardziej pikantnym - dodawać przypraw do czegoś wcześniej już przyprawionego

Schemat 12. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność krążenia wokół czegoś

_ = Obiegać - biegnąc zataczać krąg dokoła czegoś

_ = Obchodzić - iść dookoła kogoś lub czegoś; idąc okrążać,

_ = Objeżdżać (rowerem) - jadąc okrążać coś, jechać wokół czegoś _ = Opływać - płynąc okrążać, otaczać; płynąć dookoła, wokół

czegoś

_ = Oblatywać - lecąc okrążać coś

_ = Obnosić - nosząc wokół pokazywaĆ

_ = Obwozić (samochodem) - wioząc kogoś lub coś objechać wiele miejsc, objeżdżać coś dookoła


135

Schemat 13. Czasowniki z wrostkiem ...- oznacza czynność otaczania, ogarniania ze wszystkich stron; czynienia czegoś dokoła, wokół, po wierzchu

_ = Obciskać - zaciskać coś wokół czegoś

_ = Oblewać - lać czymś po wierzchu, ze wszystkich stron`

_ = Obrabiać - nadawać czemuś zamierzony kształt, wygląd

_ = Obgotowywać - gotować częściowo, tylko po wierzchu

_ = Obrastać - rosnąc, wyrastając pokrywać coś, wyrastać dokoła czegoś

_ = Obudowywać - otaczać coś ze wszystkich stron w celu umocnienia, osłonięcia

_ = Ogryzać - gryząc objadać, obskubywać, obszarpywać coś ze wszystkich stron

Schemat 14. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność skierowaną z góry w dół

_ = Zbiegać - biegnąc opuszczać się w dół

_ = Zeskakiwać - skakać z czegoś w dół

_= Spływać - płynąc opuszczać się w dół

_ = Zjeżdżać (rowerem) - jadąc opuszczać się w dół

_ = Schodzić - idąc opuszczać się w dół

_= Tonąć - pogrążać się w wodzie, iść na dno

_ = Zjeżdżać (na nartach) - jadąc opuszczać się w dół


136

Schemat 15. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność poniżej czegoś, w dolnej, spodniej części; czynność ukrywaną, potajemną; stratę, zmarnowanie czegoś

_ = Podcinać - obcinać coś od spodu, ścinać coś tnąc od dołu _ = Przegrywać - zostawać pokonanym w grze, w walce

sportowej itp.; tracić to, o co była gra

_ = Podrabiać - fałszować coś _ = Przejadać - wydawać pieniądze wyłącznie na jedzenie

_ = Podpisywać - zaświadczać, stwierdzać o własności, obecności itp. przez napisanie pod tekstem swojego nazwiska

_ = Podglądać - przyglądać się komuś (czemuś) ukradkiem, niepostrzeżenie, w chwili, gdy ktoś nie chce być widzianym

_ = Podpowiadać - szeptać, mówić, zwykle cicho, dyskretnie komuś to, co powinien mówić w sytuacji, kiedy czegoś nie wie, lub zapomniał

_ = Przeczesać - czesać inaczej, zmieniać uczesanie

Schemat 16. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność skierowaną od dołu ku górze

_ = Podrzucać - rzucać w górę _ = Podnosić - niosąc umieszczać kogoś, coś na wyższym

miejscu

_ = Podskoczyć - wykonywać skok w górę _ = Wbiegać na - biegnąc przemieszczać się z niższego miejsca na

wyższe

_ = Wypływać - ukazywać się na powierzchni, wynurzać się

_ = Podjeżdżać (rowerem) - jadąc wznosić się w górę

_ = Wyrastać - rosnąc wychodzić ponad podłoże; stawać się coraz większym


137

Schemat 17. Czasowniki z wrostkiem ...- oznacza czynność powyżej czegoś, w górnej części czegoś; osiąganie celu, wyniku; czynność częściową, niezupełnie skończoną

_ = Nadgryzać - napocząć coś gryząc _ = Nadpijać - upić trochę, nieco

_ = Podrastać - stawać się większym, wyższym

_ = Nadcinać - przecinać coś częściowo, nie do końca

_ = Wygrywać - odnosić zwycięstwo w jakichś, rozgrywkach, bojach, pokonywać, zwyciężać kogoś

_ = Nadlatywać - lecąc w powietrzu przybyć, zbliżyć się do jakiegoś celu w danym momencie

_ = Nadbudowywać - wybudować nową część nad jakąś wykończoną budowlą, dobudowywać wzwyż

Schemat 18. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność na powierzchni czegoś

_ = Narzucać - rzucać coś na coś, na wierzch czegoś

_ = Nanosić - osadzać coś na czymś, zostawiać coś gdzieś

_ = Nacierać - trąc smarować, mazać kogoś, coś czymś

= Nakładać - umieszczać, kłaść coś na wierzchu, kryć warstwą

_ = Naklejać - mocować na płaszczyźnie coś za pomocą kleju

_ = Naszywać - szyjąc przytwierdzać coś do wierzchniej strony

_ = Nakrywać - przygotować stół do posiłku, zastawić go naczyniami i potrawami


138

Schemat 19. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność usuwania czegoś z jakiejś powierzchni, z wierzchu czegoś

_ = Karczować - usuwać drzewa i krzewy wraz z korzeniami lub pniaki po ściętych drzewach w celu oczyszczenia gruntu

_ = Skrobać (ziemniaki) - pocierając czymś ostrym, zdrapywać, zdzierać łupinę

_ = Odśnieżać - usuwać śnieg, czyścić ulice, drogi itp. ze śniegu

_ = Zmywać - myjąc usuwać z czegoś brud, oczyszczać

_ = Ścierać - trąc oczyszczać powierzchnię czegoś; pocierając czymś zbierać z powierzchni czegoś pokrywającą ją warstwę czegoś

Schemat 20. Czasowniki z wrostkiem ...- oznacza czynność przeciwną

_ = Zbaczać - schodzić, zjeżdżać w bok od drogi _ = Odbarwiać - pozbawiać barwy, koloru; usuwać, wywabiać

barwę, kolor

_ = Osuszać - pozbawić coś wilgoci, uczynić suchym

Schemat 21. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność odkrywania, otwierania, rozpoczynania

_ = Zapalać - powodować, że coś się zaświeci, rozjarzy, stając się źródłem światła

_ = Odpakować - wydobyć coś z opakowania, otworzyć coś zapakowanego

_ = Odkorkować - otworzyć coś zamkniętego korkiem

_ = Otwierać - odemknąć coś zamkniętego

_ = Uchylić okno - z lekka, na wpół otworzyć coś zamkniętego, odemknąć; lekko rozewrzeć


139

Schemat 22. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność umieszczania na/za czymś, chowania czegoś za czymś, zamykania, przerwania

_ = Zaklejać - klejąc łatać coś

_ = Zasiedlać - osadzić gdzieś ludność na stały pobyt

_ = Zakorkować - zamknąć, zatkać korkiem

_ = Zachmurzać - pokrywać, zasnuwać chmurami, chmurą

_ = Gasić - przerywać świecenie czegoś

_ = Zaczerniać - pokrywać, smarować czymś czarnym

_ = Zalewać - lejąc płyn pokrywać nim coś całkowicie, pogrążać w nim coś; zatapiać coś

Schemat 23. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność przebywania, przemieszczania czegoś; przenikania na wskroś

_ = Przefruwać - przelatywać nad czymś frunąc

_ = Przepisywać - przenosić tekst już raz napisany

_ = Przenosić - zabierać coś z jednego miejsca i niosąc umieszczać gdzie indziej

_ = Przeskakiwać - skakać z jednego miejsca na inne, skakać przez coś (przez kogoś)

_ = Przelewać - lejąc przenosić płyn z jednego naczynia do drugiego _ = Przerastać - rosnąc przenikać przez coś, przeplatać się z czymś,

wyrastać przez coś, na wskroś czegoś

_ = Przepalać - niszczyć na wskroś coś płomieniem, ogniem, uszkadzać przez nadmierne ogrzewanie


140

Schemat 24. Czasowniki z wrostkiem ... - oznacza czynność powtórnie wykonywaną, na nowo(często w odmienny sposób)

_ = Przeszywać - przerabiać coś przez ponowne szycie

_ = Przefarbować - farbować na inny kolor, ponownie

_ = Przerabiać - opracowywać coś powtórnie, zmieniać kształt, formę czegoś dostosowując do nowego przeznaczenia

_ = Przebudowywać - dokonywać gruntownej zmiany w jakiejś budowli; przerabiać coś

_ = Przepakowywać - pakować inaczej; pakować coś powtórnie, w nowe opakowanie

B.003 - Przymiotniki - podział, schematy słowotwórcze

141

&B.003 - Przymiotniki - podział, schematy słowotwórcze

Schemat 1. Przymiotnik właściwy - bezpośrednio oddaje cechę rzeczy, dotyczący rzeczy. ...

= Ludzki = Bajkowy

= Grochowy = Książkowy

= Pokojowy, dot. pomieszczenia

= Pokojowy

= Zielony

Schemat 2. Przymiotnik podobny - mający podobną cechę rzeczy (szczególnie kształt), przypominający rzecz ...

= Jajkowaty - mający kształt podobny do kształtu ptasiego jajka

= Ogórkowaty - mający kształt ogórka, podobny do ogórka;

= Gruszkowaty - podobny do gruszki; mający kształt gruszki

= Bocianowaty - taki jak u bociana, podobny do bociana

= Grzybiasty - podobny do grzyba, kształtem przypominający grzyb = Fasolowaty - mający cechy, kształt ziarna fasoli, podobny do

niego

= Flaszkowaty, butelkowaty - będący w kształcie flaszki, mający kształt butelki, przypominający wyglądem butelkę


142

Schemat 3. Przymiotnik odległy - mający część cechy rzeczy, mało podobny do rzeczy ...

= Białawy - niezupełnie biały

= Błękitnawy - niezupełnie błękitny

= Czarniawy - nieco czarny

= Grubawy - nieco gruby

= Słodkawy - mający lekko słodki smak

= Słonawy - nieco słony

Schemat 4. Przymiotnik składnikowy - z dodatkiem rzeczy, brakiem rzeczy. Stosując ten schemat możemy odkreślić "ilość" składnika w przymiotniku..., ...

= Bezrybny - nie zawierający ryb

= Rybny - otrzymywany, produkowany z ryb lub z dodatkiem ryb

= Żółwiowy - zrobiony z żółwia % = Alkoholizowany - nasycony, zaprawiony alkoholem

= Piaskowy - zawierający piasek, zrobiony z piasku, z domieszką piasku

= Maślany - zrobiony z masła lub na maśle; zawierający masło jako jeden ze składników

Schemat 5. Przymiotnik pełny - obfitujący w rzecz, pełen rzeczy. ...

= Górzysty - pełen gór, pokryty górami

= Gwiaździsty - pełen gwiazd

= Piaszczysty - pokryty piaskiem, obfitujący w piasek, usypany z piasku

= Błotnisty - rozmokły od deszczu, pełen błota; grząski, bagnisty

= Grzybny - obfitujący w grzyby; grzybodajny


143

Schemat 6. Przymiotnik przesadny - zawierający nadmiernie dużo/mało cechy rzeczy ..., ...

= Krótkawy - trochę za krótki; przykrótki

= Przydługi - nieco za długi, zbyt długi w wymiarze liniowym

= Niskawy - dość niski, niedużego wzrostu

= Przywąski - zbyt wąski, nieco za wąski

= Przymały - za mały, zbyt mały

= Przyduży - trochę za duży

= Niedosolony - za mało osolony

= Przesolony - zbytnio osolony

Schemat 7. Przymiotnik zawodowy - oddający cechę wykonawców czynności. ...

= Kolarski - odnoszący się do kolarza

= Rybacki - dotyczący rybaka, należący do rybaka

= Okulistyczny - dotyczący okulisty

= Winiarski - dotyczący winiarzy, związany z wyrobem win

= Piekarski - dotyczący piekarza

= Zbieracki - dotyczący zbieractwa, zbieraczy

= Prawniczy - dotyczący prawnika

= Urzędniczy - odnoszący się do urzędnika, właściwy urzędnikowi;

złożony z urzędników, przeznaczony dla urzędników


144


145

Schemat 8. Przymiotnik nienasycony - oddający mało intensywną cechę rzeczy ...

= Wyblakły - blady, nikły = Powolny - ruszający się wolno, nieśpieszny, opieszały

= Szary - kolor pozbawiony wyrazistych cech będący mieszaniną białego z czarnym

= Delikatny - mający niewielką intensywność, niewielkie nasilenie; lekki, słaby, nieznaczny

Schemat 9. Przymiotnik nasycony - oddający bardzo intensywną cechę rzeczy ...

= Młodziutki - niezwykle młody

= Śliczniutki - bardzo śliczny

= Arcydziwny - bardzo dziwny

= Słodziutki - intensywnie słodki

= Ulewny - bardzo obfity, gwałtowny

= Żółciutki - niezwykle żółty

= Wrzaskliwy - nadzwyczajnie krzykliwy, hałaśliwy

Schemat 10. Przymiotnik działowy - oddający cechę zakładów, instytucji ...

= Piekarniczy - dotyczący piekarnictwa

= Warzywniczy - dotyczący warzywnictwa

= Prawniczy - dotyczący prawa


146

Schemat 11 - Przymiotnik odczasownikowy ...

= Zlew = Zlewowy

_ = Zlewać = Zlewany

= Pitny = Utarty

= Przycięty = Podpisany

= Przepalony * = Popalony

= Osuszony = Trwały

= Dokończony

Schemat 12. Przymiotnik z przedrostkami jedno-, dwu-, wielo-, pół- 1*... a) wskazujący na jednostkowość tego, co nazywa druga część złożenia

1* = Jednokonny

1* = Jednojajowy

b) podkreślający jednolity charakter lub tożsamość tego, co nazywa druga część złożenia

1* = Jednobarwny 1* = Jednoczesny

c) 2*...wskazuje na dwukrotne występowanie czegoś

2* = Dwugłowy

2* = Dwurodzinny


147

d) *... wskazuje na dużą ilość, wielość, wielokrotność tego, co wyraża drugi człon złożenia

* = Wielokrotny

* = Wielodobowy

e) .5*... wskazuje na niecałkowitość, połowiczność tego, co wyraża drugi człon złożenia

.5* = Półmięsny

.5* = Półsenny

Uwaga: Wszystkie schematy dotyczące przymiotników odnoszą się bezpośrednio do tworzenia przysłówków i rzeczowników odprzymiotnikowych.

B.004 - Inne zasady słowotwórcze

149

&B.004 - Inne zasady słowotwórcze

Schemat 1. Przedział

... = Pradziad ... = Przodek

... = Ród ... = Rodowy

Schemat 2. Tekst

A-Z = Wielka litera a-z = Mała litera

A-z = Litera A-z = Alfabet

A-z = Abecadło [A-z] = Słowo`

[A-z]* = Tekst

Schemat 3. Cyfra i liczebniki

@ = Cyfra [@] = Liczba

1@ = Kilkanaście, paręnaście @ = Kilka, parę

@@ = Kilkadziesiąt, parędziesiąt @@@ = Kilkaset, paręset

Uwaga: Wszystkie schematy słowotwórcze, wszędzie tam gdzie ma to sens, można stosować do innych części mowy. Również w przypadkach gdy nie ma "przodka" wybranego schematu np. przymiotniki odrzeczownikowe:

B.004 - Inne zasady słowotwórcze

150

= Nadmorze = Nadmorski

= Dalekomorski = Pełnomorski

= Podmorze = Podmorski

= Śródziemnomorski = Antyspołeczny

= Zamorze = Zamorski

= Prospołeczny = Ogólnospołeczny

=

Międzypaństwowy

=

Antypaństwowy

= Bezpaństwowy = Ponadpaństwowy

= Bezplanowy = Ponadplanowy

= Pozaplanowy * = Wieloplanowy

C.000 - Nazwy piktogramów, słów, cognationizm

151

&C.000 - Nazwy piktogramów, słów, cognationizm

Uwaga. Jeżeli A jest zbiorem słów pokrewnych a X, Y - są słowami należącymi do tego zbioru, to będziemy mówili, że X jest cognationimem Y. Np. jeżeli A = {bieg, biec, biegać, biegowy, bieganie, biegacz...} to bieganie jest cognationimem biegacz, bieg jest cognationimem biegowy... itd. W Asylco każde dwa słowa, mające wspólny piktogram, są dla siebie

cognationimami. Ponieważ jest symbolem domyślnym, to każdy piktogram bez jakichkolwiek znaków gramatyki przedstawia rzeczownik jednostkowy!

W języku polskim bardzo często brakuje słowa, które będąc cognationimem słowa o określonym znaczeniu jest zarazem określoną częścią mowy. Zdarza się też, że brak nawet synonimu. Dlatego też, nie jest możliwe aby wszystkie nazwy piktogramów były tylko jedną częścią mowy! Jest oczywiste, że nazwa piktogramu nawiązuje do znaczenia. Ze względów technicznych musi być krótka.

Nazwy piktogramów przykład 1: łamanie

Znaczenie piktogramu - = zginanie powodujące rozerwanie, próba

rozdzielenia. Nazwa piktogramu - = łamanie.

Rzeczowniki, które potencjalnie mogłyby stanowić nazwę tego piktogramu: łamacz-łamaniec-łam-odłam-odłamek-rozłam-ułamek - nie oddają tego co piktogram oznacza.

Przykład 2: Łamanie, bieg

Nazwa piktogramu nie może być automatycznie przenoszona do tekstu Asylco. Aby znaczenie piktogramów nie prowadziło do dwuznaczności, konieczne jest

użycie dla określenia, że mamy do czynienia z rzeczownikiem odczasownikowym. Nazwy piktogramów:

Nazwa słowa - = Łamanie

Pomijanie narzucałoby konieczność uczenia się jaką częścią mowy jest piktogram, który w tekście Asylco występuje jako rzeczownik jednostkowy,

...np.: piktogram - = bieg, w tekście Asylco może wystąpić jako

= Bieg lub jako = Bieganie

Przykład 3: Smak

Zastosowanie nazw rzeczowników jednostkowych: kwas, cukier, sól, ostrze lub rzeczowników odprzymiotnikowych: kwaśność, słodkość, słoność, ostrość; wprowadziłoby pewną sztuczność. W tym przypadku rozsądne wydaje się niezbędne użycie przymiotników. Nazwy piktogramów w tekście Asylco przybiorą postać słów:

= kwaśny = słony = słodki = ostry

= kwaśny = słony = słodki = ostry


152

Przykład 4: Razem, osobno

Nazwy piktogramów są przysłówkami: I w tym przypadku piktogram w tekście w Asylco występuje tylko z innymi elementami gramatyki. Brak rzeczownika jednostkowego określającego te byty

= razem (wraz z kimś drugim, łącznie z innymi).

= Razem = Wspólny

= osobno (oddalony od innych).

= Osobno = Oddzielny

Przykład 5: Cognationimy i ich brak w języku polskim

rzeczownik jednostkowy

pokój

chwyt

xxx

seler

czasownik xxx xxx _

brać _

naglić xxx xxx

czasownik wielokrotny

xxx xxx * _

pobierać * _

ponaglać xxx xxx

rzeczownik odczasownikowy

xxx xxx

branie

naglenie xxx xxx

przymiotnik

pokojowy

xxx

nagły

selerowy

przysłówek

pokojowo

xxx

nagle

xxx

piktogram

pokój

branie

nagle

seler

Cognationimy (kolumnami); xxx - brak lub brak w tym znaczeniu; zzz - synonim; yyy – nazwa piktogramu Asylco


153

Nazwa rozszerzona piktogramu

Nazwa rozszerzona składa się z najważniejszych słów, które można utworzyć z piktogramu

= woda, lać = kładzenie, kłaść, położyć, położenie

= ucho, słyszeć, słuchać = uderzenie, cios, bić

Słowa słownika

W słowniku objaśnienia słów mogą prowadzić do pewnych nieporozumień spowodowanych oczywistą nieregularnością języka polskiego.

Aby jednoznacznie określić słowa w słowniku większość musiałaby mieć znacznie dokładniejszy opis niż ma to miejsce w słownikach języka polskiego.

Na przykład:

Doszywać oznacza różne czynności obie uwzględnione w słowniku Asylco natomiast w 3 T. Słownika Języka Polskiego występują pod jednym objaśnieniem:

_ = Doszywać - kończyć szyć _ = Doszywać - uzupełniać rzecz uszytą, przyszywać coś do

czegoś

Wymyślać oznacza różne czynności obie uwzględnione w słowniku Asylco:

_ = - Wymyślać coś - myśląc wynajdować jakiś pomysł lub = Wymyślać komuś - obrzucać kogoś

wymysłami; urągać komuś, lżyć kogoś; wygadywać coś na kogoś,

Zwrotność w Asylco ma miejsce tylko gdy czasownik ma znaczenie strony zwrotnej

_ = Schodzić się - gromadzić się w jednym miejscu

_ = Myć się - strona zwrotna czasownika myć


154

Gdy brak jednej z wartości aspektu:

Wszystkie sposoby lania: dolewać/dolać, nalewać/nalać, oblewać/oblać itd. mają obie wartości aspektu i możemy je precyzyjnie zapisać w Asylco np.:

_ = Wylewać - lejąc usuwać płyn z jakiegoś naczynia _ = Wylać - usunąć płyn z jakiegoś naczynia

ale, brak precyzyjnego słowa w języku polskim (mającego zresztą sens), które rozróżniałoby sposoby lania i miało wartość dokonaną aspektu.:

_ = Lać - powodować płynięcie, cieknięcie płynu _ = Skończyć_lać

Gdy czasowniki różnią się tylko aspektem to w słowniku zapiszemy następująco:

_ = Chować - kłaść, umieszczać w miejscu zakrytym, zasłoniętym,

niewidocznym, bezpiecznym

_ = Schować - położyć, umieścić w miejscu zakrytym, zasłoniętym,

niewidocznym, bezpiecznym

ale np. pochować ma dwa znaczenia, w pierwszym różni się nie tylko aspektem dlatego w słowniku pojawi się:

*_ = Pochować - ukryć, schować gdzieś wiele przedmiotów

*_ = Pochowywać - ukrywać, chować gdzieś wiele przedmiotów

Pochowywać nie jest nawet potencjalnie poprawną formą języka polskiego - chociaż jest to poprawne słowo Asylco.

W innym znaczeniu pochować:

obie formy różnią się tylko aspektem ale utworzone muszą być z innego piktogramu.

Grób+_ = Chować - składać do grobu; grzebać

Grób+_ = Pochować - złożyć kogoś w grobie; pogrzebać

C.001 - Liczebniki niedookreślone kilka-, parę-

155

&C.001 - Liczebniki niedookreślone kilka-, parę-

@ = Kilka 1@ = Kilkanaście @@ = Kilkadziesiąt @@@ = Kilkaset

@ = Parę 1@ = Paręnaście @@ = Parędziesiąt @@@ = Paręset

Liczebniki porządkowe:

@. = Kilkowy 1@. = Kilkunasty @@. = Kilkadziesiąty @@@. = Kilkusetny

@. = Parętny 1@. = Paręnasty @@. = Parędziesty @@@. = Paręsetny

Liczebniki zbiorowe:

@- = Kilkoro 1@- = Kilkanaścioro @@- = Kilkadziesięcioro @@@- = Kilkasetcioro

@- = Paroro 1@- = Paręnaścioro @@- = Parędziesięcioro @@@- = Paręsetcioro

Liczebniki mnożne:

@* = Kilkakrotny 1@* = Kilkanaściekrotny @@* = Kilkudziesięciokrotny @@@* = Kilkasetkrotny

@* = Parokrotny 1@* = Paręnaściekrotny @@* = Parędziesięciokrotny @@@* = Paręsetkrotny

C.002 - Przymiotniki

157

&C.002 - Przymiotniki

Uogólnianie przymiotników z przykładami użycia (w Asylco!):

= Fasolowaty = Pierogowaty (pierogowata czapka - czapka w kształcie pieroga)

= Rybowaty (wieloryb jest rybowaty - jakwielkiryb)

= Kowadłowaty (kowadłowaty kształt chmury)

= Słodkawy = Dziurawawy (dziurawawy dach - trochę przeciekający)

= Dziwnawy (dziwnawy prezydent)

= Papierawy (papierawe torby na zakupy - plastikowe torby o niektórych właściwościach papieru)

= Górzysty = Rybiasty (rybny staw - pełen ryb)

= Deszczowy (deszczowe wakacje)

= Pełen dziur (pełne dziur drogi)

= Przydługi = Przychory (chorych ewakuowano, przychorzy zostali)

= Zbyt łatwy (wszyscy zdali zbyt łatwy egzamin)

= Przydziwny (kapelusz przydziwny, aby go założyć)

= Żółciutki = Arcydziwny = Bajeczniutki (bajeczniutki odlot)

= Kwadraciowiutki, Arcykwadratowy (kwadraciowiutki kamyk)

= Piekarski = Pierożerski, pierogarski - dotyczący pierogarki, pierogarza

(XX Zawody pierożerek)

= Surówkarski - dotyczący surówkarza (ciężki surówkarski fach)

= Sałaciarski - dotyczący sałaciarza (lekka praca sałaciarza)

= Piekarniczy = Komputerniczy - dotyczący komputernictwa (sklep komputerniczy)

= Pierożniczy, pierogarski - dział pierożniczy, filia zakładów pierogarskich

= Surówkarski - dotyczący surówkarstwa (III Zjazd Surówkarsko-Sałatniczy)

C.003 - Stosunki przestrzenne

159

&C.003 - Stosunki przestrzenne

Na przykładzie 7 par przeciwstawnych przymiotników określających stosunki przestrzenne. Uwaga „Brak w tym znaczeniu” = BWTZ

= Ciasny = Cienki = Krótki

= Przestronny = Gruby = Długi

= Duży = Niski = Szeroki

= Mały = Wysoki = Wąski

1. Cecha pośrednia. Tylko pary cienki-gruby i długi-krótki oddają w języku polskim w pełni cechę pośrednią

.5* = Półciasny .5* = Półcienki .5* = Półdługi

.5* = Półprzestronny .5* = Półgruby .5* = Półkrótki

.5* = Półduży .5* = Półniski .5* = Półszeroki

.5* = Półmały .5* = Półwysoki .5* = Półwąski


160

2. Przymiotniki oddające dużą intensywność cechy

= Ciaśniuchny, Ciaśniutki... = Cieniuchny, Cieniutki, Cieniusieńki,

Cieniuteńki, Cieniusi, Cieniuśki, Cieniuteczki... = Długachny, Długutki, Długusieńki,

Długusi, Długuśki, Długuteczki, Długaśny

= Przestroniuchny... = Grubachny, Grubiutki, Grubiuteńki,

Grubiusi, Grubiuśki, Grubaśny = Króciuchny, Króciutki, Króciusieńki,

Króciuteńki, Króciuśki...

= Dużachny... = Niziuchny, Niziutki... = Szerokuchny...

= Maluchny, Malutki, Malusieńki, Maluteńki, Malusi, Maluśki...

= Wysokuchny... = Wąziuchny, Wąziutki, Wąziusieńki,

Wąziuteńki...

3. Przymiotniki mające część cechy rzeczy, mało (nieco, dość, niezupełnie) podobne do rzeczy

= Ciasnawy = Cienkawy = Długawy (BWTZ)

= Przestronnawy = Grubawy = Krótkawy (BWTZ)

= Dużawy = Niskawy = Szerokawy

= Maławy = Wysokawy = Wąskawy


161

4. Przymiotniki oddające nadmiar cechy

= Ciasnawy, Przyciasny (ciasnawy - BWTZ)

= Cienkawy, Przycienki = Długawy, Przydługi

= Przestronnawy, Przyprzestronny = Grubawy, Przygruby = Krótkawy, Przykrótki

= Dużawy, Przyduży = Niskawy, Przyniski (niskawy - BWTZ) = Szerokawy, Przyszeroki

= Maławy, Przymały = Wysokawy, Przywysoki = Wąskawy, Przywąski

5. Czasowniki (czynność mająca za zadanie nadanie tej cechy) - strona czynna

_ = Ciaśnić, Obciaśniać, Pociaśniać, Wycieśniać, Zacieśniać, Ścieśniać

_ = Cienić, Obcieniać, Pocieniać, Zacieniać, Ścieniać (cienić, zacieniać - BWTZ)

_ = Dłużyć, Podłużać, Wydłużać, Zadłużać,(dłużyć, zadłużać - BWTZ)

_ = Przestronnić... _ = Grubić, Pogrubiać, Wygrubiać, Zgrubiać

(zgrubiać - BWTZ) _ = Krócić, Pokracać, Wykracać, Zakracać,

Skracać

_ = Dużyć... (zwiększać, powiększać - synonimy)

_ = Niżyć, Obniżać, Poniżać, Zaniżać, Zniżać (poniżać - BWTZ)

_ = Szerzyć, Obszerzać, Poszerzać, Zszerzać (szerzyć - BWTZ)

_ = Malić... (zmniejszać - synonim) _ = Wysocić... (powiększać - synonim) _ = Węzić, Obwężać, Powężać, Wywężać,

Zawężać, Zwężać


162

6. Czasowniki (czynność mająca za zadanie nadanie tej cechy) - strona bierna

_ = Być zwęrzanym _ = Być pocienionym _ = Być wydłużonym

_ = Być poszerzanym _ = Być pogrubionym _ = Być skracanym

_ = Dużeć (być powiększanym) _ = Być obniżonym _ = Być poszerzonym

_ = Być pomniejszanym _ = Być podwyższonym _ = Być zwężonym

C.004 - Substancje, naczynia, smaki

163

&C.004 - Substancje, naczynia, smaki

Przykład 1. Nazwy substancji:

W języku polskim konstrukcja X- (i/y)dło tworzy nazwy substancji spełniające funkcję czasownika:

_ = Bielić = Bielidło _ = Czernić = Czernidło

_ = Czerwienić = Czerwona farba _ = Żółcić = Żółta farba

Konstrukcja X-niczka tworzy nazwy naczyń od zawierających je substancji:

= Mydło = Cukier = Sól = Olej

= Mydelniczka = Cukierniczka = Solniczka = Olejniczka (nie w tym

znaczeniu)

= Kwas = Naczynie na kwas = Papryka (chili) = Papryczniczka

= Cukier = Cukiernica = Sól = Słoniczka

C.005 - Zaimki

165

&C.005 - Zaimki

Przykład: Zaimki uogólnione

UPZwaga: xxx - istniejące w języku polskim. yyy - nie istniejące w języku polskim

Przyimek

Zaimki W/We

również Z/Ze

Poza również

Pytający dokąd ?

skąd? ?

dokąd ?

wskazujący blisko tu tutaj

stąd

poza

wskazujący daleko tam

stamtąd

poza tamtym

nieokreślony gdziekolwiek dokądkolwiek

skądkolwiek

hen hen

upowszechniający wszędzie

zewsząd

poza wszystkim

Przeczący nigdzie donikąd

znikąd

pozanikąd

przeciwstawny skąd

skądinąd

pozakąd

przeciwstawny przeczący wnikądinąd

znikądinąd

pozanikądinąd

C.005 - Zaimki

166

Przyimek

Zaimki Spoza

Do

również Od również

Pytający spozakąd? ?

dokąd? ?

odkąd? ?

wskazujący blisko spozatąd

dotąd

odtąd

wskazujący daleko spozatamtąd

dotamtąd

odtamtąd

nieokreślony spozakądkolwiek

dokądkolwiek

odkądkolwiek

upowszechniający spozawsząd

dowsząd

odwsząd

przeczący spozanikąd

donikąd

odnikąd

przeciwstawny spozakąd

dokądinąd

odkądinąd

przeciwstawny przeczący spozanikądinąd

donikądinąd

odnikądinąd

C.005 - Zaimki

167

Przyimek

Zaimki Koło/Obok/Przy

również Na

również Przez

pytający Gdzie ?

nakąd? ?

którędy? przezkąd? ?

wskazujący blisko Gdzie

natąd

tędy przeztąd

wskazujący daleko Gdzie

natamtąd

tamtędy przeztamtąd

nieokreślony gdziekolwiek

nakądkolwiek

przezkądkolwiek

upowszechniający kołowsząd

nawsząd

przezwsząd

przeczący kołonikąd

nanikąd

przeznikąd

przeciwstawny kołokądinąd

nakądinąd

przezkądinąd

przeciwstawny przeczący kołonikądinąd

nanikądinąd

przeznikądinąd

Wspólny, wspólnie,- tu nie ma rzeczownika gdyby napisać słownik rzeczowników (opisać znaczenia tak jak rzeczowników) dla wszystkich istniejącyc i nie istniejących.

= Wspólny, -e, -a = Wspólnie

169

DODATKI

Dodatek A.001 - Wszystkie elementy domyślne

171

&Dodatek A.001 - Wszystkie elementy domyślne

Słownik

Elementem domyślnym słownika jest . Gramatyka

W wielu wymiarach występuje symbol domyślny, który można pominąć, jeżeli nie prowadzi to do nieporozumienia. Istnieją też wymiary, które nie posiadają elementu domyślnego. W tym wypadku mówimy o cesze nieokreśloności.

Dodatek A.001 - Wszystkie elementy domyślne

172

1a. - Aspekt – Nieciągły (aspectus – iterativum)

1b. - Aspekt – Niedokonany (aspectus – imperfectum)

2. - Czas – Teraźniejszość (tempus – praesens)

3. - Kategoria ontologiczna - Człowiek, rzecz, zjawisko (classis onthologica –

nomen, res, phaenomenon)

4. - Kwalifikowanie słowa/ wypowiedzi – potoczność (denotatio

verbi/enuntiatii – vulgo)

5. - Liczebność – Pojedynczość (numerus – singularis)

6. Lokalizacja - cecha nieokreśloności (locatio – infinitivum)

7. Modalność - cecha nieokreśloności (modus – infinitivum)

8. Negacja - cecha nieokreśloności (negatio - infinitivum)

9. Okoliczność czynności - cecha nieokreśloności (circumstantia actionis –

infinitivum)

10. Określoność - cecha nieokreśloności (definitio – infinitivum)

11. Orzeczność - cecha nieokreśloności (praedictum – infinitivum)

12. - Osoba – Nadawca (persona – emittens)

13. Płeć - cecha nieokreśloności (genus – indefinitum)

14. Przydawkowość - cecha nieokreśloności (attributio – indefinitum)

15. Przyimkowość - cecha nieokreśloności (praepositio – indefinitum)

16. - Przypadek - Kto, co (casus – quis?, quid?)

17. Rodzajnik - cecha nieokreśloności (articulus – indefinitum)

18. Rzeczownikowość - cecha nieokreśloności (substantivum – indefinitum)

19. Spójnik - cecha nieokreśloności (copula – indefinitum)

20. - Stopniowanie cechy/nazwy cechy/rzeczy/wykrzykników - Stopień równy

(graduatio adiectivi, subiectivi, nominis, exclamationis – gradus positivus)

21. - Stopniowanie emocjonalności – Neutralność (graduatio emotionis –

neutralis)

22. - Stopniowanie intensywności - Naturalna intensywność (graduatio

intensivi – neutrale)

23. - Strona – Czynna (activum)

24. - Technika oznaczania – Nazywanie (via nominationis)

25. - Tryb - Tryb twierdzący (modus – indicativus)

26. - Wartościowanie – Neutralność (aestimatio – neutralis)

Dodatek A.002 - Wszystkie znaczenia indywidualne

173

&Dodatek A.002 - Wszystkie znaczenia indywidualne & c

1. Aspekt (aspectus) = Przerwa (intervallum) = Ruch (motus) = Spoczynek (otium) = Ciągłość (continuum)

2. Czas (tempus) = Przeszłość (praeteritum) = Teraźniejszość (praesens) = Przyszłość (futurum)

3. Kategoria ontologiczna = Imię, nazwisko (nomen) = Podmiot (obiectum) = Być (domyślnie jestem) - esse

= Nowe, -y, -a (novus, -a, -um) = Bardzo (magnopere) = Uwaga! (attende!)

4. Kwalifikowanie słowa/wypowiedzi

= Kolokwializm (<verbum, enuntiatum> colloquiale)

= Eufemizm (euphemia) = Żart (iocus) = Ironia (ironia) = Prymitywizm (asperitas) = Wulgaryzm (obscaenum) = Obelga (contumelia)

= Sformułowanie poetyckie (poetice)

= Sformułowanie formalne (<elocutio> formalis)

5. Liczebność = Element (elementum)

= Zbiór (collectio) = Para (par) = Jednostka (unitas)

= Grupa (grex)

6. Lokalizacja = Bliskość (propinquitas) = Dalekość (longitudo) 7. Modalność (jako czasowniki) = Rozkazuję

(iubeo) = Zakazuję (veto)

= Zachęcam (hortor)

= Chcę (volo) = Zezwalam (concedo)

8. Negacja = Nie (non)

9. Okoliczność czynności (jako rzeczowniki) = Miejsce (locus) = Czas (tempus) = Nie określone (non limitatum)

10. Określoność = Dowolność (licentia) = Pustość (vacuum) = Pełność (completum)

11. Orzeczność (praedicatum) = Czynność (action) = Stan (status = Zawód (professio)


174

14. Przydawkowość (jako rzeczowniki) - attributio = Ilość (numerus,

copia) = Właściciel (possessor)

= Wyróżnik (distinctio) = Właściwość (attributio)

15. Przyimkowość, (jako rzeczowniki) - praepositio

= Zewnętrze (axtra) = Sąsiedztwo, lokalność (vicinitas)

= Początek (incipitum) = Koniec (finis)

= Otoczenie, środowisko (ambientia, circumiectus)

= Dół, spód (inferiora) = Góra, wierzch (culmen, summum)

= Przód (<pars> priora)

= Inność (diversitas) = Kontra (contra) = Jednoczesność (contemporaneitas)

= Naprzód (porro!, perge!)

= Tył (ter gum) = Powierzchnia (superficies)

= Brak (penuria, defectus)

= Uzupełnienie (supplementum)

= Przeszkoda (obstaculum)

= Wstecz (retro) = Komplet (completum)

= Sposób (modus, via)

= Cel (finis) = Przyczyna (causa) = Warunek (conditio) = Rozbieżność (diversitas)

= Zastępstwo (subrogatio)

= Wyjątek (exceptio) = Przynależność (participatio)

= Reaktywność (contradictio)

= Przedmiot czynności (obiec tum)

= Narzędzie (instrumentum)

16. Przypadek (casus) Brak znaczenia indywidualnego.

17. Rodzajnik (articulus) = Znajomy (notus) = Obcy (ignotus)


175

18. Rzeczownikowość (substantivum)

= Człowiek (homo) = Uczeń (discipulus) = Fauna (fauna) = Dzień dzisiejszy, cała doba (hodie)

= Uczucie (motio) = Rzecz codziennego użytku (utensilium)

= Część (pars) = Płyn (liquor)

= Żywność (cibum, annona)

= Substancja (substantia) = Szkoła (schola) = Budowla (eadificium)

= Flora (flora) = Zjawisko (phaenomenon)

= Miejsce (locus) = Abstrakcja (abstractum)

19. Spójniki (jako rzeczowniki) - copulae = Włączanie (inclusio) = Wyłączanie (exclusio) = Wybieranie (elisio)

= Wykluczanie (exclusio)

= Rozłączanie (separatko)

= Przeciwstawianie (oppositio)

= Następowanie (sequentia)

20. Stopniowanie cechy/nazwy cechy/rzeczy/ wykrzykników (graduatio adiectivi, subiectivi, substantiva, exclamationis)

= Największa ilość (numerus maximus, maxima copia)

= Większa ilość (numerus maior)

= Równość (aequitas)

= Mniejsza ilość (numerus minor)

= Najmniejsza ilość (odrobina) minimum

21. Stopniowanie emocjonalności (graduatio emotionis) = Subtelność

(tenuitas) = Takt (moderato) = Czyn (actus)

= Nietakt (rusticitas)

= Gafa (lapsus)

22. Stopniowanie intensywności (graduatio intensiva) = Rzadkość (od niegęsty, nieczęsty)

raritas = Naturalność (naturalista)

= Zwartość (od częsty, gęsty) densitas,

23. Strona () = Czynna - Przedstawianie (czegoś, kogoś) - activum

= Bierna - Jest przedstawiany – (passivum)

= Zwrotna - Przedstawianie siebie – (reflexivum)

24. Technika oznaczania (via nominationis) = Nazwa (nomen) = Ja (ego) = Szereg (ordo)

25. Tryb (jako przymiotniki) - modus = Identyczny (simillimus)

= Przeciwny (contrarius)

= Niepewny (incertus) = Warunkowy (conditionalis)

26. Wartościowanie (aestimatio) = Dobroć (bonitas) = Obojętność (neglegentia) = Zło (malum)

Dodatek A.003 - Elementy wszystkich wymiarów gramatycznych

177

&Dodatek A.003 - Elementy wszystkich wymiarów gramatycznych

1. Aspekt (aspectus) – Nieciągły (iterativum) – Ciągły (continuum) – Niedokonany (imperfectum)

– Dokonany (perfectum)

2. Czas (tempu) – Przeszłość (praeteritum)

– Teraźniejszość (praesens)

– Przyszłość (futurum)

3. Kategoria ontologiczna (classis onthologica)

- Nazwy własne (nomina propria)

- Człowiek, rzecz, zjawisko (homo, res, phaenomenon)

– Czynność, stan (action, status)

- Cecha stan (attributio, status)

- Nazwa cechy (nomen attributionis)

– Wykrzyknik (exclamatio)

4. Kwalifikowanie słowa/wypowiedzi (attributio verbi/enuntiatii)

– Potoczność (vulgo) – Ironiczność (ironia) – Obelżywość (contumelia)

– Eufemistyczność (euphaemia)

– Rubaszność (rusticitas)

– Poetyckość (poetice) – Żartobliwość (iocositas, iocose)

– Wulgarność (obscaenum)

– Urzędowość (<sermo> officialis)

5. Liczebność (numerus) – Pojedynczość (singularis)

- Podwójność (dualność) dualis

– Jednostkowość (unitas)

– Mnogość (frequentia, turba)

– Zbiorowość (multitudo, chassis)

6. Lokalizacja (locatio) – Bliskość (vicinitas) – Dalekość (longitudo)

7. Modalność (modus) – Polecenie (mandatum)

– Zabronienie (interdictio)

– Pobudzenie (hortatio) – Pragnienie (desiderium)

– Przyzwolenie (concessio)

8. Negacja (negatio) – Nie (non)

9. Okoliczność czynności (circumstantia actionis) – Lokatywność

(locativum) – Temporalność (temporalis)

- Kauzalność_etc (causa)


178


179

10. Określoność (limitatio) – Dowolność (licentia) – Pustość (vacuum) – Pełność (completum)

11. Orzeczność (praedicativum) – Czynność (action) – Stan (status)

– Orzecznikowość (praedicativum)

12. Osoba (persona) – Nadawca (emittens) – Odbiorca (auditor) – Reszta (caeteri)

13. Płeć (genus) – Żeńskość (femininum) – Męskość (masculinum)

– Nijakość (neutrum)

14. Przydawkowość (attributio) – Ilość (numerus)

– Dzierżawczość (possessio)

– Wyodrębnialność (distinctio)

– Właściwość (attributio)

15. Przyimkowość

- Intra - Circa – Contra - Pro – Praeter

- Extra - Infra – Dum – Trans - Dativus

- Apud – Supra – Adversum - Ratio - Vice

– Ab – Ante - Abversum – Final (finalis) - Exceptio

- Ad - Post – Cum – Causa – Genetivus

– Inter – Ob – Sine - Conditio – Accusativus

- Instrumentalis


180

16. Przypadek (casus) – Kto (quis?) – Co (quid?)

17. Rodzajnik – Określony (definitum) – Nieokreślony

(indefinitum)

18. Rzeczownikowość

- Człowiek, osoba (homo,

persona)

- Odczucie zmysłowe

(impressio) – Żywność (annona) – Flora (flora)

- Nazwy wykonawców

czynności (nomina agentium)

- Przedmioty

codziennego użytku (utensilia)

– Substancja

(substantia)

– Zjawisko

(phaenomenon)

– Fauna (fauna) – Część (pars) - Zakład, instytucja

(institutio) – Miejsce (locus)

- Określenie czasu

(limitatio temporis) – Płyn (liquor) – Budowla (aedificium)

- Pojęcie abstrakcyjne,

oderwane (abstractum)

19. Spójniki – Włączność (inclusio) – Wybiórczość (lisio) – Rozłączność

(separatio) – Wynikowość (eventus)

– Wyłączność

(exclusum)

– Wykluczalność

(exclusio)

– Przeciwstawność

(oppositio)

20. Stopniowanie cechy/nazwy cechy /rzeczy/wykrzykników (graduatio adiectivi, subiectivi, nominis, exclamationis)

- Stopień najwyższy

(gradus superlativus)

- Stopień wyższy (gradus

comparatiwus supra) - Stopień równy (gradus

positivus)

- Stopień niższy (gradus

comparativus infra)

- Stopień

najniższy (gradus minimus)


181

21. Stopniowanie emocjonalności (graduatio emotionis)

– Pieszczotliwość

(blanditia)

– Zdrobniałość

(deminutivum) – Neutralność (vulgo) – Niezręczność (lapsus)

– Zgrubiałość

(inurbanitas) 22. Stopniowanie intensywności (graduatio intensivi)

- Mała intensywność

(raritas)

- Naturalna

intensywność (intensivum naturale)

- Wielka intensywność

(intensivum magnum)

23. Strona (genus) – Czynna (activum) – Bierna (passivum) – Zwrotna (reflexivum)

24. Technika oznaczania (via nominationis) – Nazywanie

(nominatio)

– Wskazywanie

(indicatio)

– Szeregowanie

(ordinare)

25. Tryb (modus) – Twierdzący

(indicativus) – Przeczący (negativus)

– Pytający

(interrogativus)

– Przypuszczający

(coniunctivus)

26. Wartościowanie (aestimatio)

– Amelioratywność

(intensitas adiectivi)

– Neutralność

(neutrale)

– Pejoratywność

(intensitas mali)

183

PRZYKŁADY

SŁOWOTWÓRSTWA

Dodatek B.000 - Nauka języka ojczystego

185

&Dodatek B.000 - Nauka języka ojczystego

Kultura logiczna języka, nauka gramatyki i słowotwórstwa

Możemy wyróżnić trzy składniki kultury logicznej języka:

1. Precyzja słowa i zdania.

2. Rzeczowy porządek, kolejność zdań i związki między nimi.

3. Krytycyzm wobec zdań, które uznaje się za prawdę.

Drugi i trzeci stopień są realizowane w edukacji na wiele sposobów. Na lekcjach języka polskiego, geografii czy historii wymaga się od ucznia odpowiedniej kolejności zdań i związków między nimi. Na fizyce, chemii, matematyce dba się o poprawność wnioskowania i rozumowania. Niebagatelnym jednak składnikiem kultury językowej jest ustawiczna troska o to aby słowa zastępowały określoną zawartość rzeczową. Mowę ucznia można ocenić po tym czy funkcję wyrażania i przekazywania informacji, myśli, nastrojów, uczuć spełnia adekwatnie czyli czy przekazuje informacje takie jakie sam otrzymał i takie właśnie myśli, nastroje, uczucia jakie sam przeżył. Najprostszymi tworami mowy przekazującymi informację są zdania. Informacje w zdaniach mogą być prawdziwe lub fałszywe. Aby jednak były takie lub takie, muszą mieć określone składniki rzeczywistości. Wyrazy składające się na wypowiedź muszą być symbolami określonych elementów rzeczywistości. Składnia musi te wyrazy wiązać ze sobą w określony precyzyjny sposób. Najczęstszym i najdotkliwszym w skutkach wykroczeniem jest posługiwanie się mglistymi myślami, poczuciem, o którym nie bardzo wiadomo, do czego się odnosi.

Myśli powinny być oparte na fundamencie pojęć, których zawartość

rzeczowa nie ulega dla ucznia wątpliwości i dla jego rozmówców jest

również wyraźna.

Konstruowanie nowych pojęć z innych, prostszych jest narzędziem, którym

posługujemy się przez całe życie. Powinno się zwalczać nieostrość

terminów, chwiejne znaczenie pojęć a wyrabiać potrzebę precyzyjnego

pod względem rzeczowym myślenia i mówienia. Asylco pomimo tego, że

zbudowane jest na języku naturalnym posługuje się wyłącznie definicjami,

które stanowią najpoważniejszy oręż w walce o rzeczową precyzję.

Easylco®

Wdrażanie projektu Asylco w zależności od poziomu kształcenia

(przedszkole, szkoła podstawowa, gimnazjum ...) będzie obejmowało coraz

większy fragment A.xx. Poszczególne stopnie zaawansowania będą nosiły

nazwy Easylco 0.xx, Easylco 1.xx, Easylco 2.xx ...

Easylco 0/1/2.pl - poznawanie przez zabawę języka polskiego.

Dla każdego poziomu nauczania będą wykorzystywane różne pomoce

naukowe:

- na najniższym poziomie (sześciolatki) będzie to zabawa kartami-

obrazkami, piktogramami przylepnymi...

- w szkole korelacja plastyki i języka ojczystego, korelacja informatyki i

nauki języków obcych, samodzielna praca przy pomocy programu

komputerowego umożliwiającego pisanie tekstów Asylco.


186

Przykłady realizacji:

a) skojarzenia przy budowaniu słów:

_ = Mówić *_ = Powtarzać

_ = Rozmawiać _ = Przypuszczać

_ = Pytać

_ = Krzyczeć

_ = Wołać _ = Śpiewać

b) różnice w obrębie jednego wymiaru:

= Wcześniej = Teraz = Później

c) odróżnianie znaczenia słów:

_ = Schodzić (w dół - np. po schodach) _ = Schodzić się

d) różnica między biernym a świadomym odbieraniem wrażenia:

_ = Słyszeć _ = Słuchać _ = Patrzeć _ = Widzieć

e) precyzja i sens słów istniejących w Asylco a nie istniejących w językach naturalnych:

? = Odkąd? ? = Dokąd? ? = Skąd? ? = Dokąd


187

f) proste tworzenie słów, które są na ogół idiomatyczne w językach naturalnych:

= Mocno (smacznie, twardo) śpię

(smacznie, zdrowo, twardo śpię - to po prostu śpię z dużą intensywnością)

= Biegnę bardzo szybko = Pracuję opieszale, jak mucha w smole

(pracuję z małą intensywnością)

g) subtelne odróżnianie znaczenia różnych słów, tu na przykładzie uważać:

_ = Uważać - słuchać i myśleć

(koncentracja na zmyśle słuchu)

_ = Uważać - patrzeć i myśleć

(koncentracja na zmyśle wzroku)

_ = Uważać - mieć się na baczności, dostrzegać

niebezpieczeństwo

słowa, które kojarzą się z jednym piktogramem, tu punktem wyjścia jest sen:

_ = Spać _ = Śnić _ = Chrapać _ = Zasypiać = Łóżko

h) logika pojęć określających pokrewieństwo:

= Matka = Babka (matka matki) = Syn = Stryj = Brat przyrodni matki i) odróżnianie aspektu:

_ = Skakać _ = Skoczyć

j) trzy funkcje przyimka miejsca:

= W uchu = W ucho = Z ucha


188

= Na stole = Na stół = Ze stołu

k) bogactwo przymiotników:

= Biały = Białawy = Żółty = Żółciutki

= Rybi = Rybny = Piaskowy = Piaszczysty

= Długi = Przydługi = Długachny = Długawy

= Grzybowy = Grzybowaty = Grzybny = Grzybiasty

l) ilość i subtelność pojęć modalnych utworzonych ze zdania:

. = On (ona, ono) idzie.

dalej pomijamy odmianę przez osobę

! = Jemu nie wolno iść! . = On nie powinien iść. ! = On musi iść!

. = On powinien iść. . = Niech on idzie. ! = Idź!


189

! = Idź już! ! = No idź! . = On może iść.

. = Jak chcesz to idź. . = Niech by poszedł. . = On chce iść.

...

Dodatek B.001 - Nauka języka obcego

191

&Dodatek B.001 - Nauka języka obcego

Doskonałe narzędzie dla gramatyki kontrastywnej do poznawania i uświadamiania właściwości i różnic między dialektami Asylco (różnica między Asylco.xx a Asylco.yy - to różnica dwóch gramatyk języków europejskich). Może mieć zastosowanie w nauce języków obcych.

Dzięki precyzyjnemu i dokładnemu opisowi podobieństw oraz różnic możliwe

jest opracowanie takiego podręcznika, który kładzie nacisk na różnice,

pobieżnie tylko wspominając o podobieństwach

W odróżnieniu od języków naturalnych, w Asylco korzystamy ze wspólnego

słownika, dlatego łatwo pokazać różnice. Jakże często używana formuła "w

tłumaczeniu dosłownym" staje się zbędna.

Pokażmy kilka różnic między językami: Asylco.pl polski, Asylco.en angielski, Asylco.de niemiecki.

Asylco.pl: Asylco.en: Asylco.de:

. = Jestem nowy . = I am new. . = Ich bin neu.

? = Co to jest? ? = What is this? ? = Was ist das?

7.. = Nigdy nie pracuję w niedziele.

7.. = I never work on Sundays.

7.. = Ich arbeite nie am Sonntag.

. = Moje małe dziecko jest grzeczne.

. = My small child is polite.

. = Mein kleines Kind ist artig.

3 . = Syn ma 3 lata.

3 . = A son is 3 years old.

3 . = Der Sohn ist drei Jahre alt.

! = Kwa kwa! ! = Quack quack! != Quack quack!

Dodatek B.001 - Nauka języka obcego

192

Angielski I am new

Serbski Ja sam nov

Japoński 私は新しいです。

Bułgarski Аз съм нов

Słoweński Jaz sem nov

Litewski Aš naujas

Czeski Jsem nový

Śląski Jo żech jest nowy Łotewski Es naujos

Estoński Ma olen uus

Ukraiński Я новий

Norweski Jeg er ny

Francuski Je suis nouveau Węgierski Új vagyok

Portugalski Eu sou novo

Hiszpański Soy nuevo Białoruski Я новы

Rumuński Sunt nou

Islandzki Ég er nýr Chorwacki Ja sam novi

Słowacki Já som nový

Kaszubski Jô jem nowi

Duński Jeg er ny

Szwedzki Jag är ny

Łaciński Ego novus

Fiński Minä olen uusi

Turecki Ben yeniyim

Niemiecki Ich bin neu

Grecki Εγώ είμαι καινούργιος

Walijski Dwi 'n grai

Polski Ja jestem nowy

Holenderski Ik ben nieuw

Włoski Sono nuovo

http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Flag_of_England.svg

http://pl.wikipedia.org/wiki/Serbia

http://pl.wikipedia.org/wiki/Japonia

http://pl.wikipedia.org/wiki/Bu%C5%82garia

http://pl.wikipedia.org/wiki/S%C5%82owenia

http://pl.wikipedia.org/wiki/Litwa

http://pl.wikipedia.org/wiki/Czechy

http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Flagge_Preu%C3%9Fen_-_Provinz_Schlesien.svg

http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81otwa

http://pl.wikipedia.org/wiki/Estonia

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ukraina

http://pl.wikipedia.org/wiki/Norwegia

http://pl.wikipedia.org/wiki/Francja

http://pl.wikipedia.org/wiki/W%C4%99gry

http://pl.wikipedia.org/wiki/Portugalia

http://pl.wikipedia.org/wiki/Hiszpania

http://pl.wikipedia.org/wiki/Bia%C5%82oru%C5%9B

http://pl.wikipedia.org/wiki/Rumunia

http://pl.wikipedia.org/wiki/Islandia

http://pl.wikipedia.org/wiki/Chorwacja

http://pl.wikipedia.org/wiki/S%C5%82owacja

http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Kashubian_flag.svg

http://pl.wikipedia.org/wiki/Dania

http://pl.wikipedia.org/wiki/Szwecja

http://pl.wikipedia.org/wiki/Finlandia

http://pl.wikipedia.org/wiki/Turcja

http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemcy

http://pl.wikipedia.org/wiki/Grecja

http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Flag_of_Wales_2.svg

http://pl.wikipedia.org/wiki/Polska

http://pl.wikipedia.org/wiki/Holandia

http://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82ochy

Dodatek B.002 - Internet

193

&Dodatek B.002 – Internet

Emotikony a Asylco.

Znaczenie ASCII Emotikony graficzne Asylco Znaczenie ASCII Emotikony graficzne Asylco

Uśmiech :)

Pies :3-]

Smutek :(

Świnia :8)

Zdziwienie :O

Wstyd :-$

Krzyczenie :-@

Żołnierz (: -|

Chorowanie :-~)

Żaba B|

Róża @}->--

Lekarz : -)-O

lub

Kaczka {:V

Kurczę 8^

Pocałunek :-*

Pokazać język :P

_


194

1. Emotikony ASCII i Emotikony graficzne

Do pisania emotikon jest wykorzystywane około 70 znaków ASCII: ’'()[]{}<>:,–—?…!.«»-?‘’“”;/·&*@\• ^¤c$€†‡°˘!#%‰¶'§~¨_|¦ Słownik emotikon ASCII liczy mniej niż 1000 słów. Słownik emotikon graficznych liczy mniej niż 500 słów.

2. Wyrażenia Asylco

Do utworzenia słownika Asylco liczącego już ponad 10 000 słów wykorzystano - kilkaset piktogramów (mogą być dowolnej wielkości) :

24 x 24

36 x 36

72 x 72 lub w postaci fontu:

tu wielkość=36

i kilkadziesiąt znaków gramatyki:

. Gramatyka Asylco posiada 138 znaków (w tym 15 jest domyślnych, 4 nie występują w języku polskim). W praktyce korzysta się z mniej niż z 60 znaków:


195

Możliwości Asylco są nieporównywalne z jakimkolwiek zestawem emotikon:

= Grzeczna kaczka = Pieszczotliwy szept = Skowyt misia

= Dziwny dupek = Kochany gnojek = Chmurna świnia

= Puknięty w czoło = Myszowata pizdula

Zwierzęta

Różne

.

Dodatek C.000 - Czerwony Kapturek

197

&Dodatek C.000 - Czerwony Kapturek

, , , .

. Kasia, ,

, . : , ,

. Dawno, dawno, za górami, za lasami na skraju lasu był mały domek. Mieszkała w nim wraz z rodzicami dziewczynka. Miała na imię Kasia, ale wszyscy nazywali ją "Czerwony Kapturek", gdyż nosiła piękną czerwoną czapeczkę, jaką uszyła jej babcia. Wszyscy kochali Czerwonego Kapturka: mama, tata, a najbardziej babcia, która mieszkała daleko za lasem.

. , _

2. . Pewnego razu babcia zachorowała. Mama upiekła pyszne ciastka, zapakowała do koszyka i wysłała (poleciła iść) Czerwonego Kapturka do babuni na drugą stronę lasu.

: Wcześniej powiedziała:

- _, . , , , . - Czerwony Kapturku, babcia jest chora. Masz tu dla niej ciasteczka, butelkę wina, lekarstwa, jabłuszka i sok malinowy.


198

. Zanieś dzisiaj Jej to wszystko.

- . ,

. ! - Tylko pamiętaj – idź prosto do chatki babci. Nie schodź z drogi, bo w lesie mieszka bardzo zły wilk. Nie rozmawiaj z obcym!

- , . . - Dobrze, mamusiu. Chętnie odwiedzę (spotkam) babcię w jej domku.

. _

. . Czerwony Kapturek bierze w rękę koszyk i idzie w podskokach podśpiewując. Podczas drogi jednak zaczyna zbierać kwiatki i trochę zbacza z drogi. Nagle zza drzewa wyskakuje wilk.

- _? - Dokąd idziesz dziewczynko?

- , . - Do mojej babci, która leży chora w łóżku.


199

- ?

- A co tam niesiesz w koszyczku?

- , , , .

- Mam ciasteczka, butelkę wina, lekarstwa, jabłuszka i sok malinowy.

- ?

- A gdzie mieszka Twoja babcia?

- __ , . .

- Za tą polanką, na końcu drogi jest mały, biały domek. W nim mieszka moja babcia.

. _ .

Wilk krótszą drogą biegnie do chatki. Chce zdążyć przed Czerwonym Kapturkiem.

_ .

Babcia Czerwonego Kapturka leży w łóżku i oczekuje wnuczki.

, - _ .

Stuk, puk - słychać pukanie do drzwi.


200

: Babcia pyta:

- ? -, Kto tam?

- _, , . - To ja babciu, mówi wilk, twoja wnuczka.

- _. _ . . . - Wejdź kochany Kapturku. Tak bardzo się stęskniłam. Jestem chora i leżę w łóżku. Klucz jest pod wycieraczką.

, . ,

. _ . Wilk otworzył drzwi, wskoczył do domu i połknął babcię. Założył na siebie jej koszulę, czepek i okulary. Położył się na łóżku i czeka na Kapturka.

- . . Tymczasem Kapturek nazbierał kwiatków i przybył nieco spóźniony do domu babci. Puka do drzwi.

- , ... - Stuk, puk…


201

:

Wilk udający babcię pyta:

- ?

-, Kto tam?

- - . .

- To ja - Czerwony Kapturek. Przyniosłam smakołyki od mamy.

- _! .

- Wejdź droga wnusiu! Jestem chora i leżę w łóżku.

- . :

Dziewczynka wbiega do sypialni babci. Zbliża się do łóżka i pyta:

- _ ?

- Dlaczego babciu ty masz takie wielkie oczy?

- , _ _.

- Żeby cię lepiej widzieć moje dziecko!


202

- _ ?

- Dlaczego babciu ty masz takie wielkie uszy?

- , _.

- Żeby cię lepiej słyszeć wnusiu.

- _ ?

- Dlaczego babciu ty masz takie wielkie ręce?

- , _.

- Żeby cię mocno przytulać Czerwony Kapturku.

- _ ?

- Dlaczego babciu ty masz takie wielkie zębiska?

- , _! - .

- Żeby cię zjeść! – Krzyknął wilk i połknął Czerwonego Kapturka.

.

Potem położył się na łóżku i głośno chrapiąc smacznie zasnął.


203

. , .

Akurat koło domu przechodził dzielny leśniczy. Usłyszał chrapanie głośne tak, że drżały drzwi i okna.

- ?

- Czy tak chrapie babcia?

- !

- Dziwne!

- !

- Zajrzę do niej!

, .

Zajrzał przez okno i widzi wilka, który obżarty śpi.

- , ,

.

Szybko wbiegł do chatki i stanął zdumiony – na łóżku leżał, dobrze mu znany, wilk z jego lasu.


204

- , !

- Ach, to tak!

, . .

Rozciął wilkowi brzuch, ocalił babcię i Czerwonego Kapturka. Obie bardzo cieszyły się z tego.

,

.

Babcia zażyła lekarstwa, dzielny leśniczy zaszył w brzuchu wilka kamienie i wygnał do lasu.

3- . .

Wszyscy troje zasiedli do stołu. Babcia postawiła koszyk Czerwonego Kapturka i wazon z zebranymi kwiatkami.

, - .

Później śmiejąc się jedli jabłuszka i ciasteczka, pili wino - oczywiście dziewczynka piła sok malinowy.

_ . _ , .

Czerwony Kapturek od tego czasu nie schodził z drogi idąc przez las. I zawsze chciał być grzeczny, drogie dzieci.


205

, - .

I ja tam byłem, miód i mleko piłem i co słyszałem – wam opowiedziałem.

Konstancin 17-09-2006.

Dodatek C.001 - Czerwony Kapturek słowniczek Analiza dwóch zdań z pierwszego akapitu Czerwonego Kapturka

207

&Dodatek C.001 – Czerwony Kapturek słowniczek Analiza dwóch zdań z pierwszego akapitu Czerwonego Kapturka

, , , . Dawno, dawno, za górami, za lasami na skraju lasu był mały domek.

przeszłość + nazwa cechy → przysłówek dawno

coś znajduje się dalej niż góra → przyimek za

rzeczownik. jednostkowy góra + mnogość → rzeczownik góry

coś znajduje się dalej niż las → przyimek za

rzeczownik. jednostkowy drzewo + grupa + mnogość → rzeczownik lasy

coś znajduje się na brzegu; → przyimek na

rzeczownik jednostkowy brzeg, skraj, kraniec → rzeczownik brzeg

rzeczownik. jednostkowy drzewo + grupa → rzeczownik las

być (czynność znaczenie indywidualne)+ reszta + przeszłość → czasownik był

stopień niższy (stopniowanie znaczenie indywidualne małość) + cecha → przymiotnik mały

człowiek (rzeczownikowość znaczenie indywidualne) + cecha + budowla + zdrobniałość → rzeczownik domek

Dodatek C.001 - Czerwony Kapturek słowniczek Analiza dwóch zdań z pierwszego akapitu Czerwonego Kapturka

208

. Mieszkała w nim wraz z rodzicami dziewczynka.

człowiek +cecha + budowla + czynność + reszta + przeszłość → czasownik mieszkała

coś znajduje się wewnątrz domku (nim) → przyimek w

wskazywanie + reszta (bez płci – nieosobowy) - → przyimek nim

rzeczownik. jednostkowy (od razem, wraz) + nazwa cechy → przysłówek wraz

coś jest razem z rodzicami → przyimek z

→ rzeczownik jednostkowy! Rodzice

rzeczownik jednostkowy mały upływ czasu +cecha (młody) + człowiek+ żeńskość + zdrobniałość→ rzeczownik dziewczynka

Dodatek D.000 – Słownik terminów Asylco

210

&Dodatek D.000 – Słownik terminów Asylco

Słownik terminów Asylco

a (an) ang. rodzajnik nieokreślony. Forma a stosowana jest przed następującą po niej spółgłoską a river, forma an przed rzeczownikiem zaczynającym się na samogłoskę an apple.

ab łac. Przyimek odpowiadający polskiemu „od”( kogoś, czegoś) (Pol. do), przez (kogoś zrobione)

ablativus łac. nazwa przypadku odpowiadającego polskiemu narzędnikowi (z kim, z czym) i miejscownikowi (o kim, o czym)

ablatywność w Asylco wymiar wskazujący na odrywanie, odciąganie, odnoszenie czegoś, ale również na czyjeś sprawstwo. Ma związek z przyimkiem ab (zob!)

abversum w Asylco przyimek utworzony z dwóch przyimków łac. ab (od) oraz versus (w stronę, naprzeciw) oznaczający, że coś jest kierowane w stronę działającego.

accusativus łac. Nazwa przypadku odpowiadającego polskiemu biernikowi (kogo?, co?) ad łac. Przyimek odpowiadający polskiemu do. adlatywność w Asylco wymiar wskazujący, że coś się dzieje w stronę mówiącego, ma

związek z przyimkiem ad (zob!) adversum przyimek Asylco złożony z dwóch przyimków łacińskich ad (do) i versus (w

stronę czegoś), zob!. Oznacza kierunek ze względu na coś. Akkusativ niem. nazwa przypadku odpowiadającego biernikowi (zob!) amelioratywność w Asylco wymiar oznaczająca pozytywny stosunek do czegoś. Forma

utworzona od stopnia wyższego przymiotnika nieregularnego łac. bonus (dobry), melior (lepszy)

ante łac. przyimek odpowiadający polskiemu przed apud łac. Przyimek odpowiadający polskiemu u (kogoś) articles definis franc. Rodzajniki określone articles indefinis franc. Rodzajniki nieokreślone aspect ang. Aspekt (czasownika). Zob! aspekt W gramatyce wyróżnia się aspekt dokonany (poszedłem) i niedokonany

(szedłem) czynności. W języku polskim charakterystyczna jest leksykalizacja kategorii aspektu, tzn. różnica zawarta jest w znaczeniu, a nie w formie gramatycznej, np. czytać/przeczytać, gdzie jedyną różnicą jest aspekt.


211

Aspekt niem. aspekt biernik przypadek zależny odpowiadający na pytanie kogo?, co? Case ang. Przypadek causa łac. przyczyna ciągły w Asylco wymiar oznaczający czynność trwającą, odpowiednik ang.

continuous. circa łac. Przyimek odpowiadający polskiemu około cognationim łac. Cognatio „wspólny początek”. Pokrewieństwo słów pochodzących od

wspólnej podstawy np. krzyk – krzyczeć, krzyczący, zakrzyczany itp. W Asylco dwa słowa mające wspólny piktogram będą dla siebie cognationimami.

cognationizm Zjawisko pokrewieństwa słów. (Zob. Cognationim) conditio łac. warunek continuous Ang. W gramatyce czas, w odróżnieniu od perfectum (zob!), oznaczający

ciągłość czynności, np. I’m redaing (czytam, dosłownie jestem czytający) contra łac. Przyimek odpowiadający polskiemu przeciw, naprzeciw copula łac. Spójnik, łącznik cum łac. Spójnik, w Asylco odpowiada polskiemu z. czas W gramatyce element opisu czynności pokazujący kiedy dana czynność się

odbywa. Są trzy podstawowe czasy (przeszły, teraźniejszy i przyszły), aczkolwiek w różnych językach mają różne zakresy, np. ang present perfect (czas przeszły, którego skutki trwają do chwili mówienia), np. I have done najbardziej odpowiada polskiemu sformułowaniu mam to zrobione. Są języki, w których nie wyróżnia się morfologicznie kategorii czasu (chiński), albo wyróżnia się tylko dwa czasy (japoński).

czasownik słowo opisujące czynność którego morfologia pokazuje czas czynności, stronę, osobę, rodzaj, aspekt

das niem. Rodzajnik określony rodzaju nijakiego liczby pojedynczej w mianowniku i bierniku.

Dativ niem .Przypadek w języku niemieckim odpowiadający polskiemu celownikowi. Odpowiada na pytanie komu, czemu.

dativus łac. Przypadek w łacinie odpowiadający polskiemu Celownikowi. Odpowiada na pytanie komu?, czemu?

default ang. Słowo oznaczające domyślny, domyślnie der Niem. Rodzajnik określony rodzaju męskiego w mianowniku i rodzaju

żeńskiego w celowniku w języku niemieckim. Der bestimmte Artikel niem. Rodzajnik określony Der unbestimmte Artikel niem. Rodzajnik nieokreślony


212

des franc. Rodzajnik nieokreślony w liczbie mnogiej

die niem. Rodzajnik określony rodzaju żeńskiego w mianowniku i bierniku w liczbie pojedynczej.

diplus w Asylco piktogram złożony z dwóch piktogramów podstawowych. directus łac. prosty, na wprost, główny, bezpośredni dokonany Jedna z dwóch wartości aspektu (zob!) dum łac. Spójnik odpowiadający polskiemu podczas, w trakcie ein niem. Rodzajnik nieokreślony, rodzaju męskiego w mianowniku oraz

rodzaju nijakiego w mianowniku i bierniku. eine niem. Rodzajnik nieokreślony w mianowniku i bierniku rodzaju żeńskiego. eufemizm Od greckiego eu (dobrze) oraz feme (głos, słowo) oznacza słowo lub

wyrażenie bez konotacji lub o słabej konotacji negatywnej użyte do określenia zjawiska (cechy) bardziej negatywnego np. niedobór, zamiast brak

exceptio łac. wyjątek extra łac. Przyimek odpowiadający polskiemu ponad final łac. Koniec, cel. W Asylco wymiar określający cel Futur niem. Czas przyszły future ang. Czas przyszły genetivus łac. Przypadek zależny odpowiadający polskiemu dopełniaczowi (kogo?,

czego?) Genitiv niem. Przypadek zależny odpowiadającego polskiemu dopełniaczowi

(kogo?, czego?) genitive ang. Nazwa przypadku odpowiadającego polskiemu dopełniaczowi (kogo?,

czego?) imperfect ang. Czas przeszły niedokonany Imperfekt niem. Czas przeszły niedokonany indefinite article ang. Rodzajnik nieokreślony infra łac. zaimek odpowiadający polskiemu poniżej instrumentalis łac. Nazwa przypadku występującego w niektórych językach

odpowiadającego na pytanie (przy pomocy czego?, kogo?) inter łac. Zaimek odpowiadający polskiemu pomiędzy intra łac. Zaimek odpowiadający polskiemu wśród kategoria ontologiczna kategoria bytu kauzalność łac. W Asylco wymiar oznaczający przyczynowość; coś jest robione ze

względu na coś innego


213

kwalifikowanie słowa Możemy używać słów języka codziennego (kupić zamiast nabyć), zawodowego (rozwarstwienie zamiast przecięcie), młodzieżowego (starzy zamiast rodzice), wojskowego (agent zamiast szpieg) itp. które w zasadzie oznaczają to samo, ale są nieco inaczej nacechowane, bardziej precyzyjne, elegantsze, bardziej profesjonalne itp.

la franc. Rodzajnik określony rodzaju żeńskiego, liczby pojedynczej w języku francuskim

le franc. Rodzajnik określony rodzaju męskiego liczby pojedynczej w języku francuskim

les franc. Rodzajnik określony w liczbie mnogiej liczebnik niedookreślony liczebnik, który jedynie w przybliżeniu określa pewien zbiór, np.

kilkanaście, kilkadziesiąt lokatywność łac. locus (miejsce) wymiar Asylco oznaczający umiejscowienie czegoś lub

kogoś modalność formy gramatyczna czasownika oraz pewne sformułowania (różne w

różnych językach) pozwalające nie wprost wyrazić rozkaz, zachętę, niepewność, np. poszedłbyś już; miałby to być on?; chciałbym, ale..? W języku polskim wyrażane najczęściej przez tryb przypuszczający, w angielskim przez zestaw czasowników modalnych (would, could, may, might), we francuskim przez le conditionnel oraz le subjonctif

narzędnik przypadek w języku polskim odpowiadający na pytania (z kim, z czym?) Nieciągła (czynność) czynność powtarzalna, nieciągła np. chadzałem, grywałem. niedokonany jedna z dwóch postaci kategorii gramatycznej aspektu (zob!) Nominativ niem. Nazwa przypadku odpowiadającego polskiemu mianownikowi (zob!) Nominative ang. Nazwa mianownika (zob!) nominativus łac. Nazwa przypadku odpowiadającego polskiemu mianownikowi (zob!) non continuous Nieciągła (czynność). Zob! ob łac. Przyimek odpowiadający polskiemu z powodu onomatopeja gr. Wyraz dźwiękonaśladowczy, np. ćwir, ćwir; brum brum orzeczenie czasownik opisujący czynność wykonywaną przez podmiot orzecznikowość w Asylco wymiar nadający piktogram walor orzeczenia partykuła nieodmienna część mowy, niesamodzielna nadająca wypowiedzeniu

zabarwienie emocjonalne (niech, niechaj, bodaj) past Ang. Przeszłość; słowo używane w gramatyce do określania czasów

przeszłych. pejoratywność w Asylco odwrotność amelioratywności (zob!) perfect ang. Doskonały; w gramatyce słowo używane do określania aspektu (zob!)

dokonanego czasownika


214

Perfect niem. Doskonały. W gramatyce słowo używane do określania aspektu (zob!) dokonanego czasownika

perlatywność łac. Perfero (przenoszę); w Asylco wymiar oznaczający, że coś przechodzi, jest przenoszone przez coś, nad czymś, wskroś czegoś.

piktogram łac. Pictus (namalowany) i gr. Gramma (to co narysowane, napisane) słowo oznaczające rysunkową, uproszczoną reprezentację jakiegoś słowa, zjawiska, czynności itp.

podmiot wykonawca czynności, najczęściej występuje w mianowniku. post łac. Przyimek odpowiadający polskiemu po potoczność w Asylco znaczenie słowa, które jest używane powszechnie bez nadawania

znaczenia specjalistycznego. praeter łac. Przyimek odpowiadający polskiemu oprócz Präsens niem. Czas teraźniejszy Präteritum niem. Czas przeszły present ang. Czas teraźniejszy pro łac. Przyimek odpowiadający polskiemu dla, w czyimś interesie prospectus Jest tym elementem słownika (piktogramem), na którym znajduje się

pewien zbiór elementów rysowanych w jednakowy sposób. Prospectus jest piktogramem bazowym dla piktogramu zw. Separatus (zob!)

przydawkowość w Asylco wymiar funkcji przydawki w komunikacie nadany mu przez odpowiednie zestawienie piktogramów.

przyimkowość w Asylco wymiar funkcji przyimka w komunikacie nadany mu przez odpowiednie piktogramy.

przymiotnik cecha przedmiotu, zjawiska, np. wysoki, krótkotrwały, niebieski przypadki zależne wszystkie przypadki z wyjątkiem mianownika, a więc dopełniacz, celownik,

biernik, narzędnik, miejscownik, wołacz ratio łac. Sposób, relacja rzeczownik samodzielna składniowo i semantycznie odmienna część mowy nazywająca

rzeczy, obiekty, miejsca, osoby, organizmy, zjawiska, pojęcia abstrakcyjne, np. góra, dom, konduktor, drzewo, burza, trywialność.

rzeczownik jednostkowy rzeczownik oznaczający przedmiot, obiekt, miejsce pojedyncze. rzeczownikowość jeden z wymiarów (zob!) Asylco. separatus w Asylco rodzaj piktogramu, gdzie część rysunku wykonana jest linią

przerywaną i służy jako kontekst dla jednego elementu, który narysowany jest linią ciągłą, np. piktogram „dziecko” przedstawia piktogram z trzema postaciami, z których dwie większe są narysowane linią przerywaną dla zaznaczenia kontekstu rodzinnego a mniejsza linią ciągłą.

sine łac. Przyimek odpowiadający polskiemu bez

http://pl.wikipedia.org/wiki/Syntaktyka_(j%C4%99zykoznawstwo)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Semantyka_(j%C4%99zykoznawstwo)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Cz%C4%99%C5%9B%C4%87_mowy


215

słowotwórstwo Dział językoznawstwa zajmujący się ustalaniem prawideł powstawania nowych wyrazów oraz ich znaczeniem, np. od wyrazu góra górzysty, górski, pagórkowaty itp

solus w Asylco pojedynczy piktogram stopniowanie jest to nadawanie coraz większego natężenia treści przymiotnika lub

przysłówka, np. ładny, ładniejszy, najładniejszy. Stopień równy (ładny) służy do stwierdzenia, że coś/ktoś jest ładny, stopień wyższy (ładniejszy )służy do porównań – coś lub ktoś jest ładniejszy niż coś/ktoś inny, a stopień najwyższy (najładniejszy) - oznacza, że coś/ktoś jest najładniejszy ze wszystkich w ogóle lub w pewnej zbiorowości.

strona bierna strona czasownika oznaczająca, że coś lub ktoś podlega pewnej czynności np. Andrzej jest bity, lub mleko zostało wylane. Forma tworzona z czasownika posiłkowego być, zostać oraz imiesłowu przymiotnikowego biernego. Występuje we wszystkich czasach.

strona czynna strona czasownika oznaczająca, że ktoś lub coś wykonuje jakąś czynność lub jest w jakimś stanie, np. Janek śpi

strona zwrotna strona czasownika oznaczająca, że wykonawca czynności jest jednocześnie jej przedmiotem, np. Stefan myje się,

supra łac. przysłówek odpowiadający polskiemu ponad temporalność idea wyrażająca aspekt czasowy od łac. tempus czas tense ang. Czas w sensie gramatycznym the ang. Rodzajnik określony w języku angielskim trans łac. Przysłówek odpowiadający pol. przez triplus Potrójny un franc. Rodzajnik nieokreślony rodzaju męskiego une franc. Rodzajnik nieokreślony rodzaju żeńskiego vice łac. Oznacza “zastępstwo, zmianę” vocativus łac. Nazwa przypadku odpowiadającego polskiemu wołaczowi was niem. zaimek pytajny rodzaju nijakiego liczby pojedynczej, w mianowniku

odpowiadający polskiemu „co?” wem niem. Zaimek pytajny rodzaju męskiego I nijakiego liczby pojedynczej w

celowniku (zob!) wen niem. Kiedy wessen niem. Zaimek pytajny odpowiadający polskiemu “czyj?” what ang. Zaimek pytajny odpowiadający polskiemu “co?” who ang. Zaimek pytajny odpowiadający polskiemu kto?


216

whom ang. Zaimek pytajny (względny) odpowiadający polskiemu „który, kto”. Zastępuje kilka przypadków.

whose ang. Zaimek pytajny, względny odpowiadający polskiemu “co”. Zastępuje kilka przypadków.

wrostek inaczej infiks. Morfem umiejscowiony w rdzeniu wyrazu podstawowego. W Asylco piktogram lub grupa piktogramów znajdujących się między piktogramem jednostkowym a piktogramem oznaczającym wykonywanie czynności.

wykrzyknik 1. Znak interpunkcyjny oznaczający w tekście nasilenie emocji, rozkaz, polecenie

2. Wyraz nieodmienny oznaczający silniejsze stany emocjonalne, używane do podkreślenia uczuć lub woli mówiącego, np. ach, och, hej, hop, halo

wymiar w Asylco element opisu języka wyrażony znakami graficznymi. Celem Asylco jest znalezienie możliwie pełnej listy wymiarów , które pozwolą na graficzne wyrażenie (tłumaczenie maszynowe) dowolnego tekstu w dowolnym języku. Wymiar to szerokie pojęcie obejmujące gramatykę (czasownikowość, przyimkowość, przymiotnikowość), słowotwórstwo (wykonawca czynności, instytucja), fleksji (odmiana przez przypadki, koniugacja), składni, retoryki itp.

zdanie okolicznikowe zdanie podrzędne wyrażające różne okoliczności wykonywanej czynności, np. okoliczność miejsca, przyczyny sposobu, celu, miary, przyzwolenia, warunku. W Asylco zostały wyodrębnione dodatkowe okoliczności takie jak np. okoliczność drogi (Idę tędy, którędy mi wskazał)

zdanie okolicznikowe drogi zob. zdanie okolicznikowe zdanie okolicznikowe miejsca zob. zdanie okolicznikowe zdanie okolicznikowe sposobu zob. zdanie okolicznikowe zdanie przydawkowe zdanie podrzędne odpowiadające na pytania: jaki, jaka, jakie, czyj, czyja,

czyje, czego, z czego, ile, np. Posłałem tylu żołnierzy do ataku ilu miałem do dyspozycji

zdanie przydawkowe dzierżawczości zob. zdanie przydawkowe zdanie przydawkowe ilości zob. zdanie przydawkowe zdanie przydawkowe właściwości zob. zdanie przydawkowe zdanie przydawkowe wyodrębnialności zob. zdanie przydawkowe zeitform niem. Czas gramtyczny

Spis treści

217

Zawartość

Wstęp.................................................................................................................................................................................................................................................................................5

&A.000 - Idea Asylco® - słownik - gramatyka - technika oznaczania .................................................................................................................................................................................7

&A.001 - Słowa - pomijanie elementów domyślnych - znaczenie indywidualne ..............................................................................................................................................................9

&A.002 - Rodzaje słów - directus - prospectus, separatus - kolejność powiązania, piktogram złożony - copula ............................................................................................................13

&A.003 - Szeregowanie - liczebniki ..................................................................................................................................................................................................................................19

&A.004 - Płeć - osoba.......................................................................................................................................................................................................................................................23

&A.005 – Liczebność ........................................................................................................................................................................................................................................................25

&A.006 - Stopniowanie ....................................................................................................................................................................................................................................................27

&A.007 - Przyimkowość ...................................................................................................................................................................................................................................................31

&A.008 - Stopniowanie emocjonalności - wartościowanie .............................................................................................................................................................................................43

&A.009 - Wskazywanie - określoność - lokalizacja - zaimki .............................................................................................................................................................................................45

&A.100 - Kategoria ontologiczna - nazwy własne ............................................................................................................................................................................................................59

&A.101 - Rzeczownikowość - stopniowanie rzeczy .........................................................................................................................................................................................................63

&A.102 - Czas - stopniowanie intensywności - strona - aspekt - imiesłowy ....................................................................................................................................................................69

&A.103 - Cecha - stopniowanie .......................................................................................................................................................................................................................................73

&A.104 - Nazwa cechy – stopniowanie ...........................................................................................................................................................................................................................77

&A.105 - Wykrzykniki właściwe, onomatopeje, partykuły, zwracanie się do kogoś .......................................................................................................................................................83

Spis treści

218

&A.106 - Pytanie o podmiot, przypadki .......................................................................................................................................................................................................................... 89

&A.107 - Pytanie o orzeczenie ........................................................................................................................................................................................................................................ 91

&A.108 - Pytanie o cechy - przydawkowość .................................................................................................................................................................................................................... 93

&A.109 - Pytanie o okoliczność czynności ....................................................................................................................................................................................................................... 95

&A.200 –Negacja ........................................................................................................................................................................................................................................................... 101

&A.201 - Kwalifikowanie słowa/wypowiedzi ................................................................................................................................................................................................................ 103

&A.202 - Modalności w zdaniu ...................................................................................................................................................................................................................................... 105

& A.203 - Tryby .............................................................................................................................................................................................................................................................. 107

& A.204 - Spójniki - zdania złożone współrzędnie ......................................................................................................................................................................................................... 109

&A.205 - Zdania złożone podrzędnie ............................................................................................................................................................................................................................ 113

&A.300 - Czas - aspekt - angielski, niemiecki................................................................................................................................................................................................................. 117

&A.301 - Przypadki - angielskie, niemieckie .................................................................................................................................................................................................................. 119

&A.302 - Rodzajniki - angielskie, niemieckie, francuskie .............................................................................................................................................................................................. 121

&B.000 - Rzeczowniki - kolejność piktogramów, symboli gramatyki ............................................................................................................................................................................ 123

&B.001 - Rzeczowniki - schematy słowotwórcze .......................................................................................................................................................................................................... 125

&B.002 - Czasowniki - schematy słowotwórcze ............................................................................................................................................................................................................ 129

&B.003 - Przymiotniki - podział, schematy słowotwórcze ............................................................................................................................................................................................ 141

&B.004 - Inne zasady słowotwórcze.............................................................................................................................................................................................................................. 149

&C.000 - Nazwy piktogramów, słów, cognationizm ...................................................................................................................................................................................................... 151

Spis treści

219

&C.001 - Liczebniki niedookreślone kilka-, parę- .......................................................................................................................................................................................................... 155

&C.002 - Przymiotniki ................................................................................................................................................................................................................................................... 157

&C.003 - Stosunki przestrzenne .................................................................................................................................................................................................................................... 159

&C.004 - Substancje, naczynia, smaki ........................................................................................................................................................................................................................... 163

&C.005 - Zaimki ............................................................................................................................................................................................................................................................. 165

&Dodatek A.001 - Wszystkie elementy domyślne ........................................................................................................................................................................................................ 171

&Dodatek A.002 - Wszystkie znaczenia indywidualne ................................................................................................................................................................................................. 173

&Dodatek A.003 - Elementy wszystkich wymiarów gramatycznych ............................................................................................................................................................................ 177

&Dodatek B.000 - Nauka języka ojczystego .................................................................................................................................................................................................................. 185

&Dodatek B.001 - Nauka języka obcego ....................................................................................................................................................................................................................... 191

&Dodatek B.002 – Internet ........................................................................................................................................................................................................................................... 193

&Dodatek C.000 - Czerwony Kapturek ......................................................................................................................................................................................................................... 197

&Dodatek C.001 – Czerwony Kapturek słowniczek Analiza dwóch zdań z pierwszego akapitu Czerwonego Kapturka............................................................................................... 207

&Dodatek D.000 – Słownik terminów Asylco ............................................................................................................................................................................................................... 210

Documents

&G.000 - Czerwony Kapturek - asylco.com · System of Language Communication), której podstawą są piktogramy. W początkowym okresie rozwoju pisma rysowano lub malowano obrazki