ГАЗАР НУТГИЙН ХЭМЖЭЭ: 74 690 кв.км

2018 он

ГАЗАР НУТГИЙН ХЭМЖЭЭ:

74 690 кв.км

АГУУЛГА

• Аймгийн ерөнхий мэдээлэл

• Хүн амын үндсэн үзүүлэлт

• Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн

• ААНБ-ын тооллогын үзүүлэлт

• Эрүүл мэндийн зарим үзүүлэлт

• Ажил эрхлэлтийн зарим үзүүлэлт

• Засаг даргын мөрийн хөтөлбөр

• Боловсролын зарим үзүүлэлт

• Мал аж ахуйн зарим үзүүлэлт

• Аймгийн холбоотой ВЭБ хуудас

1

Дундговь аймаг нь 1941 онд Өмнөговь аймгаас 8 сум,

Дорноговь аймгаас 3 сум, Төв аймгаас 7 сум тус тус

шилжүүлэн 18 сумтайгаар одоогийн Өлзийт сумын нутаг Ембүү

дэрсэнэ ус гэдэг газар Шарангад аймаг нэртэйгээр

байгуулагджээ. 1942 онд аймгийн нэрийг Дундговь хэмээн

өөрчилж аймгийн төв одоогийн оршин байгаа Зоогийн Хар

овооны энгэрт суурьшсан байна.

Дундговь аймаг нь Засаг захиргааны хувьд 15 сум, 66

багтай ба урд талаараа Өмнөговь, баруун талаараа

Өвөрхангай, хойд талаараа Төв, зүүн талаараа Говьсүмбэр,

Дорноговь аймгуудтай тус тус хиллэн оршдог. Улаанбаатар

хотоос 280 км зайтай, 74,7 мянган ам км нутаг дэвсгэртэй. Хүн

амын дийлэнх хувийг халхчууд эзэлдэг. 2017 оны жилийн

эцсийн байдлаар 46 383 хүн ам, 14 556 өрх, 13 458 хүүхэд

багачууд амьдарч байна.

АЙМГИЙН ЕРӨНХИЙ МЭДЭЭЛЭЛ

2

Уур амьсгалАймгийн нутаг дэвсгэрийг уур амьсгалын хувьд хуурай, сэрүүн, уулын

хээрийн муж /Эрдэнэдалайн хойд хэсэг, Адаацаг, Дэлгэрцогт, Дэрэнгийн

хойд хэсэг/, нэн хуурай дулаавтар, цөлөрхөг хээрийн муж /Дэлгэрхангай,

Хулд, Луус, Гурвансайхан, Өндөршил сумын хойд хэсэг, Сайхан-Овоо,

Сайнцагаан, Говь-Угтаал, Цагаандэлгэр, Баянжаргалан сумдын нутаг/, нэн

хуурай дулаан, цөлөрхөг хээрийн муж /Дэлгэрхангай, Хулд, Гурвансайхан

сумдын урд хэсэг, Өлзийт сумын нутаг/ гэж 3 хуваадаг.

Агаарын температурын дундаж хэмжээ өвлийн сард – 16-19 градус, зуны

сард +17-21 градус, жилд орох хур тундасны хэмжээ 95-150 мм унадаг.


3


Ёс заншил, өв уламжлалДуу хуур, гүүний айраг, хонины махны чанараараа улсдаа

алдартай. Сайхан-Овоо сумын нутагт Өгөдэй хааны өвөлжөө, Буган чулуун

хөшөө, Замбага хайрхан уулын хүннүгийн үеийн булш, дундад зууны үед

холбогдох шаазан хотын туурь, Гурвансайхан сумын нутаг Ярх уулын

хуучин чулуун зэвсгийн бууц суурин, дарханы газар хүрэл зэвсэг

үйлдвэрлэлийн дурсгал, Дэлгэрхангай суманд Өгөдэй хааны нас

эцэслэсэн газар, Адаацаг сумын Сүм хөх бүрдэд их хаадын намаржаа,

Өлзийт сумын Дэл уулын хадны зураг, Дэлгэрийн Чойрын хийд,

Эрдэнэдалай сумын сангийн далай хийдийн

Цогчин дугана, дөрвөлжин булш, хиргисүүрийн дурсгалууд эртний

төрт улсуудын үед холбогдох булш бунхан эртний бэхлэлт цайз хэрэм

зэрэг олон мянган жилийн турш хүмүүсийн аж төрж ирснийг илтгэх түүх

соёлын үл хөдлөх дурсгалт зүйлсээр нэн арвин.

Эртний далайн ёроолын үлдэц бүхий Цагаан суварга, Морин толгойн

цав, Өөш манхан зэрэг өвөрмөц тогтоцтой байгалийн шавар цав элсэн

манхан, Их газрын чулуу, Бага газрын чулуу зэрэг боржин чулуун уул, заг,

хайлаасан төгөл, Олдох, Гурван төгрөг, Эргэнэг, Хаяа, Нэмнээ, Номгон,

Хайрхан, Загийн ус зэрэг үзэсгэлэнт газруудтай.

4


Нутгийн брэнд бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ

Аймгийнхаа ард иргэдийн ахуй амьдралын хэвшил, уламжлал, байгалийн

онцлог давуу тал, нөөц бололцоотой уялдуулан улсдаа “Дуу хуурын өлгий

нутаг” хэмээн алдаршсан дуу хуур, эртний түүхэнд мөртэй үзэсгэлэнт

Дундговь нутгийн аялал жуулчлал, гүүний айраг, ингэний хоормог, мах,

хүрэн нүүрсний үйлдвэрлэлийг аймгийн брэндээр тодорхойлон бүс нутгийн

төдийгүй улсын хэмжээнд эдгээр брэнд бүтээгдэхүүний үйлчилгээг бий

болгож улмаар зарим бүтээгдэхүүнийг экспортод гаргах бодлого барин

ажиллаж байна.

5


Бидний бахархал Дундговь аймгийн бүтээлч, хөдөлмөрч, оюунлаг ард

иргэдийн дотроос Улсын баатар 4, Хөдөлмөрийн баатар 17,

Генерал 3, Ардын цолтон 10, Төрийн шагналт 7, гавъяат жүжигчин

31, бусад гавъяат цолтон 98, эрдэмтэн доктор 19, Улсын цолтой

бөх 7, Улсын цолтой уяач 23, төрийн шагналт зохиолч 11 гараад

байна.

6

Биеийн тамир, спорт• Биеийн тамир спортын байгууллага -1

• Нийт ажиллагчид -13, Эмэгтэй -4

• Биеийн тамир, спортоор хичээллэгчид 17870

• Спорт заал -27

• Цол, зэрэгтэй тамирчид -1000

• Дасгалжуулагчид 40, Эмэгтэй 10

• Спортын мастер 2

• Цол зэрэгтэй шүүгчид 1, Эмэгтэй 1


Биеийн тамир, спорт

• Дундговь аймгаас төрөн гарсан улсын цолтой бөхчүүд

10, спортын гавьяат цолтон 1, олон улсын хэмжээний

мастер 6, спортын мастер 77, спортын дэд мастер 51,

спортын зэрэг цолтон 1100, улсын шүүгч -1, зэрэгтэй

шүүгч 38 байна.

• Олон улс, монголын бүх ард түмний спартикад,

хүүхдийн спортын наадам, улсын аварга шалгаруулах

тэмцээнээс жилд 75-130 гаруй медаль хүртэж байна.

7


Биеийн тамир, спорт

• 2017 онд Өсвөрийн улсын аварга шалгаруулах, Олон улс, тив,

дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд хөнгөн атлетик, жудо

бөх, чөлөөт бөх, үндэсний бөх, үндэсний сур, волейбол, сагсан

бөмбөг, таеквондо, теннис, шагай харваа гэсэн 10-н төрлөөр 300

гаруй тамирчин ажилттай оролцож алт-3, мөнгө-25, хүрэл-28

нийт-56 медаль хүртсэн

• Насанд хүрэгчдийн улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд

спортын 6 төрлөөр Насанд хүрэгчдийн аймгийн аваргаас

шалгарсан баг тамирчид Улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд

шагай харваа, үндэсний бөх, үндэсний сур, волейбол, хөнгөн

атлетик, ширээний теннис, 100 буудалт даам, шатар гэсэн

спортын 8-н төрлөөр 63 гаруй тамирчин амжилттай оролцож

нийт алт-1, мөнгө-8, хүрэл-6 нийт-15 медаль авсан байна.

• Нийт 2017 онд УАШТ, ОУ-ын тэмцээнээс 71 медаль хүртсэн

амжилттай.

8


Соёл, сүм хийд

• Мэргэжлийн урлагийн байгууллагын урын сан 128

• Мэргэжлийн урлагийн байгууллагын тоглолтын тоо 173

• Мэргэжлийн урлагийн байгууллагын үзэгчид 58800

• Нийтийн номын сан 15

• Нийтийн номын сангийн суудал 346

• Номын сангийн байнгын уншигчид 6237

• Сүм хийд 8

• Будда 6

• Христ 2

9


Тээвэр, харилцаа холбоо

• Техникийн хяналтын үзлэгт хамрагдсан авто машин бүгд

• 2 954

• Суудлын авто машин

• 1 770

• Ачааны автобус

• 895

• Автобус

• 226

• Тусгай зориулал

• тын

• 63

• Ашигласан хугацаагаар: 3 жил хүртэл 14

• 4-9 жил 233

• 10-аас дээш жил 2 707

10


Барилга, орон сууц, нийтийн аж ахуй

• Дотоодын барилгын байгууллагуудын гүйцэтгэсэн барилга

угсралт их засварын ажил

• 8 003.1

• Ус түгээс цэгийн тоо

• 57

• Зөөврийн ус хэрэглэдэг өрх

• 5 984

• Ус тээврийн машины тоо

• 1

• Хог устгах цэг

• 10

• Хог тээврийн машины тоо

• 18

• Халуун усны цэгийн тоо

• 17

11

12

Байгаль орчин

• Ойн сан бүхий газар 68.7 (мян.га)

• Ойн модоор бүрхэгдсэн газар 27.1

• Ой модыг огтолсон газар 0

• Мод үржүүлгийн газар 10.3

• Ой тэлэн ургах нөөц газар 31.3

• Ойн сангийн бусад газар 0

• Гадаргын ус нийт гол горхи 1

• Тасарсан 0

• Ширгэсэн 0

• Рашаан нийт 4

• Булаг 125


• Нуур, тойром 10



13

Гэмт хэрэг

• Бүртгэгдсэн гэмт хэрэг бүгд 216

• Хүний амь бие, эрүүл мэндийн эсрэг гэмт хэрэг 110

• Хүүхэд гэр бүл, нийгмийн ёс суртахууны эсрэг гэмт хэрэг 15

• Өмчлөх эрхийн эсрэг гэмт хэрэг 51

• Малын хулгайн гэмт хэрэг 14

• Тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний аюулгүй байдал,

ашиглалтын журмын эсрэг гэмт хэрэг 26

• Гэмт хэрэгт холбогдсон сэжигтэн, яллагдагч 163

• Эмэгтэй 20

• 18 хүртэлх насны 0

• Шүүхээр шийтгүүлсэн хүн 84


14

Мөнгө, банк• Иргэдийн хадгаламжийн үлдэгдэл

• 40 234.3 (сая.төг)

• Зээлийн өрийн үлдэгдэл

• 95 842.2 (сая.төг)

• Чанаргүй зээлийн өрийн үлдэгдэл

• 626.8 (сая.төг)

Төрийн санхүү• Орон нутгийн төсвийн нийт орлого

• 39 319.7 (сая.төг)

• Орон нутгийн төсвийн нийт зарлага

• 39 968.9 (сая.төг)

• Улсын төсвөөс орон нутгийн төсөвт олгосон санхүүгийн дэмжлэг

• 6 292.6 (сая.төг)

• Улсын төсвөөс орон нутгийн хөгжлийн нэгдсэн сангийн орлогын

шилжүүлэг

• 1846.8 (сая.төг)


15

ХҮН АМ

Хүн ам зүй

Хүн ам зүй нь математик тооцоолол, загвар

боловсруулахтай холбоотой. Тухайлбал: Хүн амын өсөлт,

өөрчлөлтөнд нөлөөлөх 3 бүрэлдэхүүн хэсэг болох

• Төрөлт

• Нас баралт

• Шилжилт хөдөлгөөний үзүүлэлтүүд

Тэдгээрийн хүн амын өсөлт, өөрчлөлтөнд нөлөөлөх

нөлөөллийг тооцдог. Өөрөөр хэлбэл, хүн ам зүйн үзэгдлүүдийн

хоорондох тоон уялдааг бусад үзэгдлүүдтэй хамаарах талаас

нь тайлбарлахаас илүү тодорхойлон өгүүлэх, задлан шинжлэх

онцлогтой.

16

ХҮН АМ

Хүн ам судлал

Хүн ам судлал нь хүн ам зүйн үзэгдлүүдийн уялдаа

холбоог нийгэм, эдийн засаг, сэтгэл зүй, социологи,

антропологи, газар зүй зэрэг бусад салбар шинжлэх ухаантай

нягт уялдуулан авч судалдаг.

Өөрөөр хэлбэл хүн ам, төрөлт, нас баралт, шилжих

хөдөлгөөнд гарч буй өөрчлөлтийг бусад нийгэм, эдийн засаг,

соёлын хүчин зүйлстэй хэрхэн уялдаж байгааг судалдаг.

Хүн ам судлалын судалгааны ажлууд нь цэвэр хүн ам

зүйн шинж чанартай, зарим нь эдийн засгийн буюу түүхийн

шинж чанартай ч байж болно. Тиймээс ч эдийн засгийн хүн ам

зүй, түүхийн хүн ам зүй, антропологийн хүн ам зүй гэх мэт

ойлголтуудыг эрдэмтэд өргөн хэрэглэдэг байна.

17

ХҮН АМ

Хүн амын хүйс

Хүн амын бүтцэд хүн амын нас, хүйсийн байдал чухал

байр суурь эзэлдэг бөгөөд эдгээр үзүүлэлтүүдийн өөрчлөлт,

түүний шалтгаан зэрэг нь тухайн улс орон, бүс нутгийн нийгэм,

эдийн засгийн хөгжлийн байдалтай уялдсан байдаг.

Хүн амын төрөлт

Төрөлт нь хүн ам зүйн судалгаанд томоохон үүрэг

гүйцэтгэдэг судалгааны чиглэлүүдийн нэг юм.

Хүн амын нас баралт

Нас баралт нь хүн амын бодит өсөлтөнд нөлөөлдөг гол

үзүүлэлтүүдийн нэг юм.

ХҮН АМ

Хүн амын тоо, насны бүлгээр, 2017 он, сумдаар

Сумдын нэрНийт

хүн ам 0-14 15-64 65+ Эрэмбэ

Дэлгэрцогт 1677 463 1106 108

Дэрэн 2080 594 1363 123

Говь-Угтаал 1591 443 1068 80

Цагаандэлгэр1047 298 694 55 XV хамгийн бага

Баянжаргалан

1195 369 756 70

Өндөршил 1421 376 973 72

Гурвансайхан 2149 579 1449 121

Өлзийт 2352 638 1607 107 V

Хулд 2422 701 1612 109 IV

Луус 1827 509 1239 79

Дэлгэрхангай 2279 669 1489 121

Сайхан-Овоо 2180 613 1470 97

Эрдэнэдалай 5730 1723 3685 322 II

Сайнцагаан 15508 4630 10074 804 I хамгийн их

Адаацаг 2925 853 1943 129 III

Нийт 46383 13458 30528 2397 18

ХҮН АМНасны бүлгийн эзлэх хувь, хүйсийн харьцаа, 2017 он, сумдаар

Сумдын нэрНийт хүн амд

хүүхдийн эзлэх

хувь

Хөгшидийн

эзлэх хувь

Хөдөлмөрийн

насны хүн амын

эзлэх хувь

Хүйсийн

харьцааЭрэмбэ

Дэлгэрцогт 27.6 6.4 66.0 105.8

Дэрэн 28.6 5.9 65.5 107.4 V

Говь-Угтаал 27.8 5.0 67.1 105.3

Цагаандэлгэр28.5 5.3 66.3 112.4

Баянжаргала

н 30.9 5.9 63.3 115.7II

Өндөршил 26.5 5.1 68.5 95.7

Гурвансайхан26.9 5.6 67.4 103.1

Өлзийт 27.1 4.5 68.3 119 I хамгийн их

Хулд 28.9 4.5 66.6 102.3

Луус 27.9 4.3 67.8 108.8 III

Дэлгэрхангай29.4 5.3 65.3 103.1

Сайхан-Овоо 28.1 4.4 67.4 106.6

Эрдэнэдалай30.1 5.6 64.3 100.7

Сайнцагаан29.9 5.2 65.0 92.2 XV хамгийн бага

Адаацаг 29.2 4.4 66.4 107.9 IV

Нийт 29.0 5.2 65.8 101.0 19

ХҮН АМ

Хүн ам, сумаар 1990 – 2017 он

Сумдын нэр 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2017 ЭрэмбэДэлгэрцогт 2333 2554 2623 2251 1713 1575 1677

Дэрэн 1989 2347 2530 2492 2213 2053 2080

Говь-Угтаал 1826 1776 1906 1681 1598 1043 1591

Цагаандэлгэр1556

16681723 1343 1023 1013 1047

XV хамгийн бага

Баянжаргалан 1418 1515 1385 1213 1177 1197 1195

Өндөршил 1470 1436 1508 1625 1548 1433 1421

Гурвансайхан 2081 2448 2480 2726 2272 2098 2149

Өлзийт 2655 2785 2967 2800 2389 2345 2352 V

Хулд 2236 2532 2631 2551 2274 2322 2422 IV

Луус 1807 2057 2232 2050 2047 1805 1827

Дэлгэрхангай 2331 2681 2706 2506 2385 2177 2279

Сайхан-Овоо 2303 2737 2715 2692 2537 2186 2180

Эрдэнэдалай 5847 6662 7362 6712 6141 5690 5730 II

Сайнцагаан 19005 14450 13551 14090 13509 14602 15508 I хамгийн их

Адаацаг 2467 2863 3289 3202 3088 2847 2925 III

Нийт 51324 43551 51608 49934 45914 44926 46383

20

ХҮН АМ

Өрх, сумаар 2005 – 2017 он

Сумдын нэр 2005 2010 2015 2016 2017 ЭрэмбэДэлгэрцогт 583 530 537 556 574

Дэрэн 585 582 599 607 625

Говь-Угтаал 454 512 536 519 541

Цагаандэлгэр 388 366 383 384 390 XV хамгийн бага

Баянжаргалан

319 419 413 414 412

Өндөршил 431 464 467 485 479

Гурвансайхан 681 654 655 661 678

Өлзийт 737 689 800 830 849 IV

Хулд 653 655 689 689 731 V

Луус 549 542 544 545 561

Дэлгэрхангай 636 668 652 673 710

Сайхан-Овоо 678 688 645 642 670

Эрдэнэдалай 1737 1719 1679 1713 1745 II

Сайнцагаан 3429 3780 4477 4588 4721 I хамгийн их

Адаацаг 768 824 809 822 870 III

Нийт 12798 13092 13885 14128 1455621

ДОТООДЫН НИЙТ БҮТЭЭГДЭХҮҮН

2017 онд монгол улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 0.9 %, төвийн

бүсийн 9.4% болох 252.5 тэрбум төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж

байна.

Нэг хүнд ногдох

дотоодын нийт

бүтээгдэхүүн 5.6

сая төгрөг, аж

үйлдвэрийн

бүтээгдэхүүний

үйлдвэрлэлт

8.1 тэрбумд

хүрсэн байна.

213 115.0

237 565.8

226 072.5

252 499.2

2014 2015 2016 2017

ДНБ /сая.төг/

22

ДНБ-ийг салбараар авч үзвэл: ХАА, ан агнуур, ойн аж ахуйн салбар 58.5%,

Аж үйлдвэр, барилгын салбар нь 13.4%, Үйлчилгээний салбар 28.1%-ийг

тус тус эзэлж байна. Нэг хүнд ногдох ДНБ нь 2014 онд 4.8 сая, 2015 онд

5.4 сая, 2016 онд 5.0 сая, 2017 онд 5.6 сая төгрөгт хүрсэн байна.

61 60.1 55.1 58.5

10.4 11.9 14.1 13.4

28.6 28 30.8 28.1

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2014 2015 2016 2017

Хөдөө аж ахуй Аж үйлдвэр, барилга Үйлчилгээ

ДН

Б-д

эзл

эх с

ал

барууд

ын

эзл

эх х

увь

ДОТООДЫН НИЙТ БҮТЭЭГДЭХҮҮН

23

АЖ АХУЙН НЭГЖ, БАЙГУУЛЛАГА

Аж ахуйн нэгж, байгууллагын тоо

24

Сумдын нэр 1998 2006 2011 2016 Эрэмбэ


Адаацаг 8 24 24 25

Баянжаргалан 9 16 19 33 V

Говь-Угтаал 10 14 16 25


Дэлгэрхангай 11 24 28 36 VI

Дэлгэрцогт 12 17 19 20

Дэрэн 10 18 19 19 XV хамгийн бага

Луус 8 18 18 19

Өлзийт 11 23 27 27

Өндөршил 9 25 29 29

Сайхан-Овоо 6 30 28 30

Хулд 11 22 29 38 III

Цагаандэлгэр 9 20 14 20

Эрдэнэдалай 9 31 35 44 II

Нийт 290 520 596 892

АЖ АХУЙН НЭГЖ, БАЙГУУЛЛАГА – 2016 ОН

2016 оны тооллогод хамрагдсан аж ахуйн нэгж, байгууллагыг төрлөөр нь

авч үзвэл: 74% нь аж ахуйн нэгж, 10% нь төрийн бус байгууллага, 16%нь төсвийн байгууллага байна..


25

Аж ахуй нэгж байгууллагын тоо-892

Аж ахуй нэгж-659 Төсвийн байгууллага-146 Төрийн бус байгууллага-87


АЖ АХУЙН НЭГЖ, БАЙГУУЛЛАГА –ын

ажиллагчдын сарын дундаж цалин

642.500

мянган төгрөг

646.200 мян.төг 639.900 мян.төг

26

ЭРҮҮЛ МЭНД

Эрүүл мэндийн зарим үзүүлэлт, 1995 – 2017 он

Үзүүлэлт 1995 2000 2005 2010 2015 2017

Их эмч 93 101 81 88 123 158

Эм зүйч 6 6 4 2 12 14

Ердийн өсөлт (хүн) 811 744 482 822 1130 1131

Нэг эмчид ногдох хүн 568 509 614 452 359 326

Нэг сувилагчид ногдох хүн 347 357 325 269 280 308

1000 амьд төрөлтөд ногдох

нялхсын эндэгдлийн түвшин37.4 23.9 17.7 19.5 7.0 9.1

Тав хүртэлх насны хүүхдийн

эндэгдлийн түвшин (1000

амьд төрөлт тутамд)56.2 42.2 32.4 26.7 10.0 15.9

Үр хөндөлт 305 57 49 39 105 57

Халдварт өвчнөөр өвчлөгчид 389 387 160 287 989 49127

Төрөлт, нас баралтын тоо, жилийн эцсийн байдлаар, сумдаар

Сумдын нэрТөрөлт Нас баралт

Эрэмбэ2016 2017 2016 2017

Дэлгэрцогт 35 37 11 8

Дэрэн 46 44 17 12

Говь-Угтаал 29 30 16 11

Цагаандэлгэр 28 15 11 5

Баянжаргалан 32 31 5 4

Өндөршил 31 25 12 8


Өлзийт 54 52 17 10

Хулд 68 64 14 12 IV

Луус 39 38 11 8

Дэлгэрхангай 40 54 19 17 V

Сайхан-Овоо 55 39 11 15

Эрдэнэдалай 143 144 51 33 II


Адаацаг 68 73 20 18 III

Дүн 1107 1026 314 251

ЭРҮҮЛ МЭНД

28

НИЙГМИЙН ЗАРИМ ҮЗҮҮЛЭЛТ

Нийгмийн зарим үзүүлэлт, 1995 – 2017 он

Үзүүлэлт 1995 2000 2005 2010 2015 2017

Төрөлт 1416 1214 905 974 1095 1026

Эмэгтэй 702 606 439 461 491 480

Нас баралт 340 314 345 314 316 251

Дундаж наслалт 64.13 66.59 67.81 70.23 73.78 73.58

Бүтэн өнчин хүүхдийн тоо 59 51 57 58 32 32

Хагас өнчин хүүхдийн тоо 754 822 761 581 438 390

Өрх толгойлсон эхийн тоо 920 1445 1486 1820 1749 1890

18 хүртэлх насны хүүхэдтэй

өрх толгойлсон эх871 1014 1065 862 826 1021

18 хүртэлх насны 4, түүнээс

дээш хүүхэдтэй өрх0 0 699 329 436 451

29

Нийгмийн зарим үзүүлэлт, 1995 – 2017 он

Үзүүлэлт 2017

18 хүртэлх насны 4, түүнээс дээш хүүхэдтэй өрх 451

18 хүртэлх насны хүүхэдтэй өрх толгойлсон эх 1021

1000 хүнд ногдох төрөлт 22.0

1000 хүнд ногдох нас баралт 5.3

Хүн амын дундаж наслалт 73.58

Эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлсэн өвчтөн 11141

10 000 хүн ам ногдох хорт хавдараар шинээр

өвчлөгчид14.9

Нас барагчид 13.2

НИЙГМИЙН ЗАРИМ ҮЗҮҮЛЭЛТ

30

2016 2017

1846

32

437

1069

1890

32

390

1029

Өрх толгойлсон эхийн тоо

Бүтэн өнчин хүүхдийн тоо

Хагас өнчин хүүхдийн тоо

Өрх үүсгэн ганц биеэр амьдардаг өндөр настан

Ни

йгм

ий

н з

ар

им

үзү

үл

эл

тНИЙГМИЙН ЗАРИМ ҮЗҮҮЛЭЛТ

31

ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТ

Хөдөлмөр эрхлэлтийн үзүүлэлт 2013 – 2017 он

Үзүүлэлт 2013 2014 2015 2016 2017

Хөдөлмөрийн насны

хүн ам29.7 29.5 29.8 30.1 30.5

Эдийн засгийн

идэвхтэй хүн ам21.6 22.1 21.2 22.2 23.7

Ажиллагчид 20.2 20.9 20.1 21.1 22.6

Ажилгүй иргэд 1361 1144 1162 1133 1034

Эмэгтэй 560 358 467 377 325

Бүртгэлтэй ажилгүй

иргэд829 366 512 519 633

Эмэгтэй 487 187 281 293 307

Ажиллах хүчний

оролцооны түвшин72.7 74.9 73.1 73.7 77.7

Ажил эрхлэлтийн

түвшин93.5 94.6 94.8 95.0 95.4

Ажилгүйдлийн түвшин 6.3 5.2 5.5 5.1 4.4

32

ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТ

33

Хөдөлмөрий

н насны хүн ам65,8%

Хүүхэд 29%

Өндөр настан5.2%

Хөдөлмөрийн насны хүн амын насны

бүтэц

Хөдөлмөрийн насны хүн амХүүхэд Өндөр настан

6.3

5.2 5.5

5.1

4.4

2013 он

2014 он

2015 он

2016 он

2017 он

ДУНДГОВЬ АЙМГИЙН АЖИЛГҮЙДЛИЙН ТҮВШИН

2013-2017 ОН

ЗАСАГ ДАРГЫН МӨРИЙН ХӨТӨЛБӨР

34

БОЛОВСРОЛ

Боловсролын үзүүлэлт

35

Үзүүлэлт 2005/2006 2010/2011 2015/2016 2016/2017 2017/2018

ЕБСургуулийн тоо 19 18 19 19 19

ЕБС-д өдрийн ангид

суралцагчдын тоо

(1000 хүн)

10.3 8.4 7.9 8.1 8.1

ЕБС-ийн хамран

сургалтын бохир жин

(1-9 р анги)

88 88.4 91.7 94.1 95

ЕБС-ийн суралцагч-

багшийн харьцаа26.6 17.3 15.1 15.9 15.6

СӨБ-ийн байгууллагын

тоо20 20 22 21 21

СӨБ-д хамрагдсан

хүүхдийн тоо (1000

хүүхэд)

3.1 3.2 3.1 3.2 3.3

СӨБ-д хамрагдалтын

хувь30.7 50.1 79.1 81.6 72.4

БОЛОВСРОЛ

Сургуулийн өмнөх боловсролын

байгууллагын үндсэн багш 104

Сургуулийн өмнөх боловсролын

байгууллагад хамрагдсан хүүхэд

3262

ЕБС-ийн

1 дүгээр

ангид

элсэгчид

804

ЕБС-д суралцаж

байгаа малчин өрхийн

хүүхэд 3662,

үүнээс эмэгтэй 1815

3662

1815

ЕБС-д суралцаж байгаа малчин өрхийн хүүхэд

Нийт

Эмэгтэй

996

965ЕБС-д суралцагчидаас дотуур байранд суух хүсэлт гаргасан

Амьдарч буй хүүхэд

231

546

Эмэгтэй

Нийт

Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын

байгууллагад суралцагчид624

ЕБС-ийн

үндсэн багш

36

ЕБС, СӨБ-ийн байгууллагын тоо, сумдаар, 2017/2018 хичээлийн жилд

7 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

5 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Сай

нц

ага

ан

Ад

аац

аг

Баянж

арга

лан

Говь-У

гтаал

Гур

вансайхан

Дэл

гэрханга

й

Дэл

гэрц

огт

Дэрэн

Луус

Өл

зийт

Өнд

өрш

ил

Сайхан-О

воо

Хул

д

Цага

анд

эл

гэр

Эрд

энэд

ал

ай

СӨБ ЕБС

БОЛОВСРОЛ

37

ХӨДӨӨ АЖ АХУЙ

Малын тоо

*Бодод шилжүүлэхдээ адуу, үхрийг 1 бод, тэмээг 1.5 бод, 6 хонь 8 ямааг

тус бүр 1 бод гэж тооцов. 2017 оны жилийн эцсийн мал тооллогын дүнгээр

Дундговь аймгийн 15 сумын 66 багт 3.6 сая толгой мал тоолуулж 2016

оныхоос 533.1 мянган толгой малаар буюу 17.4 хувиар өссөн байна. Мал

сүрэг таван төрөл дээрээ өссөн үзүүлэлттэй байна.38

Малын

төрөл2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Бодоор* 232,367 275,848 340,873 406,957 498,221 571,291 635,439 745,311

Толгойн

тоо1,111,509 1,348,686 1,671,946 1,996,261 2,435,193 2,764,373 3,059,855 3,592,978

Тэмээ 18,860 19,667 22,978 24,899 28,030 30,779 33,859 36,792

Адуу 51,291 59,692 71,979 84,983 105,145 123,695 137,024 160,153

Үхэр 18,584 21,029 27,574 35,596 45,926 54,948 62,672 75,277

Хонь 529,715 623,491 775,796 922,341 1,114,848 1,266,234 1,437,181 1,686,203

Ямаа 493,059 624,807 773,619 928,442 1,141,244 1,288,717 1,389,119 1,634,553

Өрх, малчдын тоо, насны бүтэц, тэдний соёл, ахуйн байдал


39

Төрөл 2008 2009 2010 2011 2012

Малтай өрх 8586 8376 7221 7097 6846

Малчин өрх 7510 7132 6249 5971 5744

Малчдын тоо 15315 14535 12377 11857 11185

16-34 насны 7231 6562 5374 4502 4258

35-аас тэтгэвэрт гарах

хүртэл насны5876 5793 5207 5731 5573

Тэтгэврийн насны 2208 2180 1906 1624 1354

Нийт малчдаас эмэгтэй 7132 6711 5655 5111 5262

Насны бүрэлдэхүүн хувь 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

16-34 насны 47.2 45.1 43.5 38.0 38.1

35-аас тэтгэвэрт гарах

хүртэл насны38.4 39.9 42.1 48.3 49.8

Тэтгэврийн насны 14.4 15.0 15.4 13.7 12.1

Нийт малчдаас эмэгтэй хувь 46.6 46.2 45.7 43.1 47.0

Нэг малчин өрхөд ногдох малын

тоо /толгойгоор/272 301 178 226 291

Өрх, малчдын тоо, насны бүтэц, тэдний соёл, ахуйн байдал


40

Төрөл 2013 2014 2015 2016 2017

Малтай өрх 7071 7280 7503 7947 8283

Малчин өрх 5828 5863 6181 6590 7001

Малчдын тоо 10755 11214 11633 12171 12222

16-34 насны 3909 3786 3868 3948 4021

35-аас тэтгэвэрт гарах хүртэл насны 5745 6114 6426 6748 6337

Тэтгэврийн насны 1284 1314 1339 1475 1864

Нийт малчдаас эмэгтэй 5054 5203 5274 5485 5361

Насны бүрэлдэхүүн хувь 102 100 100 100 100

16-34 насны 36.3 33.8 33.3 32.4 32.9

35-аас тэтгэвэрт гарах хүртэл насны 53.4 54.5 55.2 55.4 51.8

Тэтгэврийн насны 11.9 11.7 11.5 12.1 15.3

Нийт малчдаас эмэгтэй хувь 47.0 46.4 45.3 45.1 43.9

Нэг малчин өрхөд ногдох малын тоо

/толгойгоор/343 415 447 464 513

2017 оны жилийн эцсийн мал тооллогын дүнгээр Дундговь аймгийн НЭГмалчин өрхөд 513 (толгойн тоогоор) мал ногдож байна.

5

2311

241

233


41

Малын тоо,

сумдаар


42

12

25

76

12

87

18

15

46

55

17

33

40

18

37

80

18

42

79

18

74

12

18

97

27

24

02

58

25

93

09

26

63

49

28

33

82

28

63

57 3

82

23

9

55

05

97

Баянж

ар

гал

ан

Ца

гаа

нд

эл

гэр

Өнд

өр

ши

л

Луус

Дэл

гэр

цо

гт

Дэл

гэр

ха

нга

й

Го

вьУ

гта

ал

Са

йха

н-О

во

о

Дэр

эн

Гур

ва

нса

йха

н

Хул

д

Өл

зий

т

Ад

аа

ца

г

Са

йнц

ага

ан

Эр

дэнэд

ал

ай

46.9%

45.5%

2.1%

4.5%

1%

Хонь

ямаа

Үхэр

Адуу

Тэмээ Бог малын дотор хонин сүрэг

46.9, ямаан сүрэг 45.5%-ийг тус

тус эзэлж байгаа нь уламжлалт

харьцаа сүүлийн жилүүдэд

ихээхэн алдагдаж байгааг

илэрхийлж байна.

Мал сүргийн бүтэц, 2017 он


43

2017 оны жилийн эцсийн мал тооллогын дүнгээр Дундговь аймгийн

хэмжээнд 3592978 толгой мал тоологдсон байна.

36792

160153

752771686203

1634553


44

Эрдэндалай 550 597

Сайнцагаан 382 239

Адаацаг 286 357

Өлзийт 283 382

Хулд 266 349

Хамгийн олон

малтай сумд


45

2 084

2 278

5 102

6 184

11 559

Гурвансайхан

Өндөршил

Дэлгэрхангай

Хулд

Өлзийт

Малын төрлөөр нь авч үзвэл:


46

11261

12401

15538

18808

24145

Дэрэн

хулд

Адаацаг

Сайнцагаан

Эрдэнэдалай


47

5 074

5 316

7 227

8 328

18 070

Дэлгэрцогт

дэрэн


Адаацаг



48

127172

130210

139642

178170

260963

Хулд

Адаацаг

Гурвансайхан




49

117428

131332

136420

176413

245710

Хулд

Адаацаг

Өлзийт




50

51

Гол нэрийн зарим барааны жилийн дундаж үнэ

• Хонины мах 5047 (кг)

• Үхрийн мах 0

• Гурил 1232

• Цагаан будаа 2215

• Шингэн сүү 2485 (литр)

• Элсэн чихэр 2291 (кг)

• Цахилгаан 112.2 (1квтц)

• Халаалт 500 м2

• Бензин АИ-80 1536 (литр)

ХАА-н зарим бүтээгдэхүүний зах зээлийн дундаж үнэ (мян.төг)

• Ямааны цагаан ноолуур 58 000

• Ямааны бор ноолуур 58 000

• Хонины ноостой нэхий 3 000

• Ямааны ноолууртай арьс 33 500


52

Тариалсан талбай нийт 51.9

• Үр тариа 0

• Хүнсний ногоо 22.24

• Төмс 77.2

• Тэжээлийн ургамал 0.5

• Бэлтгэсэн өвс хадлан

Хураасан ургац (тонн)

• Үр тариа 0

• Хүнсний ногоо 77.2

• Төмс 169.04

• Тэжээлийн ургамал 3.5


1356

4852

51695

1202

37869

770

26

38487

5309

35356

7073

37

28030

132284

8007

478

3438

22630

23819

2158

4067

240

Арханга

й

Баян-Ө

лги

й

Баянхонго

р

Бул

ган

Говь-А

лта

й

Говьсүм

бэр

Дархан-У

ул

Дорного

вь

Дорнод

Дун

дго

вь

Завхан

Орхон

Өвөрханга

й

Өм

нөго

вь

Сүхб

аата

р

Сэл

энгэ

Төв

Увс

Ховд

Хөвсгө

л

Хэнти

й

Ул

аанб

аата

р

I

II IIIIV VХам

гийн б

ага


53

349122

77292

165175

240647

102701

19185

14156

119613

211956

151497

179954

8856

342458

89623

267910

71730

345177

105288

110785

222615 2

80821

27082

Арханга

й

Баян-Ө

лги

й

Баянхонго

р

Бул

ган

Говь-А

лта

й

Говьсүм

бэр

Дархан-У

ул

Дорного

вь

Дорнод

Дун

дго

вь

Завхан

Орхон

Өвөрханга

й

Өм

нөго

вь

Сүхб

аата

р

Сэл

энгэ

Төв

Увс

Ховд

Хөвсгө

л

Хэнти

й

Ул

аанб

аата

р

I IIIII IVV

XI

Хам

гийн б

ага


54

564943

126837 2

12878

252007

68089

12584

38177

64788

165704

69677

160266

16579

276139

22705

200015

144785

274007

147269

158769

417173

288600

50275

Арханга

й

Баян-Ө

лги

й

Баянхонго

р

Бул

ган

Говь-А

лта

й

Говьсүм

бэр

Дархан-У

ул

Дорного

вь

Дорнод

Дун

дго

вь

Завхан

Орхон

Өвөрханга

й

Өм

нөго

вь

Сүхб

аата

р

Сэл

энгэ

Төв

Увс

Ховд

Хөвсгө

л

Хэнти

й

Ул

аанб

аата

р

I

II

IIIIV V

XV

Хам

гийн б

ага


55

2630741

867354 1

257145 1658043

1054760

178340

134985

796544

851309

1603541

1608114

36289

2501419

572809

1638197

614303

2342812

1401146

1147767

2438377

1949189

130316

Арханга

й

Баян-Ө

лги

й

Баянхонго

р

Бул

ган

Говь-А

лта

й

Говьсүм

бэр

Дархан-У

ул

Дорного

вь

Дорнод

Дун

дго

вь

Завхан

Орхон

Өвөрханга

й

Өм

нөго

вь

Сүхб

аата

р

Сэл

энгэ

Төв

Увс

Ховд

Хөвсгө

л

Хэнти

й

Ул

аанб

аата

р

I

II III

IV

V

IX Хам

гийн б

ага


56

1312938

811636

2500444

935404 2

081564

169300

81936

826355

513296

1536039

1159523

34751

2233223

1665657

1025249

430712

1450763

1103081 1514509

1872629

1342369

94415

Арханга

й

Баян-Ө

лги

й

Баянхонго

р

Бул

ган

Говь-А

лта

й

Говьсүм

бэр

Дархан-У

ул

Дорного

вь

Дорнод

Дунд

говь

За

вха

н

Орхон

Өвөрханга

й

Өм

нөго

вь

Сүхб

аата

р

Сэл

энгэ

Төв

Увс

Ховд

Хөвсгө

л

Хэнти

й

Ул

аанб

аата

р

Хам

гийн б

ага

I

II

III

IV

V


57

VI

ДУНДГОВЬ АЙМАГ

58

ДУНДГОВЬ аймгийн

9 гайхамшиг

Дундговь аймгийн иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын 2014 оны

7 дугаар сарын 8-ны өдрийн 10 тоот тогтоолоор “ДУНДГОВЬ

АЙМГИЙН ЕСӨН ГАЙХАМШИГ”-ийг тодруулан баталжээ.

Дуу, хуур-өв соёл

Аймгийнхаа ард иргэдийн ахуй амьдралын хэвшил, уламжлал, байгалийн онцлог давуу тал,

нөөц бололцоотой уялдуулан улсдаа “Дуу хуурын өлгий нутаг” хэмээн алдаршсан байна.


59

ДЭЛ УУЛ

Монголын түүх соёлын дурсгалд холбогдох хосгүй дурсгалуудын нэг бол Дэл уулын цогцолбор дурсгал юм.

Дэл уул нь Өлзийт сумын Тагт багийн нутагт орших баруунаас зүүн тийш 17 км, хойноосоо урагш 8 км орчим

сунаж тогтсон жижиг жижиг дэл маягийн хаднуудаас бүрдэх бөгөөд урд хэсгээрээ Хөнжлийн уул, хойд

хэсгээрээ Цагаан суваргатай хил залган оршино. Энэхүү уулнаа МЭӨ 3000 жилээс ХХ зууны дунд үе

хүртлэх хүмүүсийн эдийн болон оюуны үнэт дурсгалууд өнөөг хүртэл хадгалагдсаар ирсэн билээ. Дэл

ууланд хүрлийн үед холбогдох 3000 орчим хадны сүг зураг, эртний хүмүүсийн оромж бүхий хавтгай чулуун

хашлага, 20 орчим дөрвөлжин булш, руни бичгийн дөрвөн дурсгал, Тан улсын үед холбогдох Монгол болон

Хятад бичээс зэргийг нээн илрүүлсэн байна.


60

ОНГИЙН ХИЙД

Дундговь аймгийн Сайхан-Овоо сумын нутагт Онгийн голын нэгэн тохойн зүүн эрэгт Сайхан-

Овоо уулын энгэрт байдаг туурь. Онгийн хийдийг төвдөөр Гүнджамбаалин хийд гэдэг бөгөөд

“хотол өглөгч” гэсэн утгатай ажээ. Хутагт лам Ишдоньлхүндэв, түүний шавь Дамцагдорж нар

1760-1810 оны хооронд бариулжээ. Тухайн цаг үед 1000 гаруй лам хувраг шавилан суудаг 28

сүм дугантай байжээ. Сайхан-Овоо уулын энгэрийн хад чулууг нямбайлан ухаж тэгшлээд,

үелсэн өндөр довжоонууд байгуулан дээр нь өөр хоорондоо ижилгүй уран барилгуудыг

цогцлуулж бүхэл бүтэн хот маягтай бүтээсэн боловч эдүгээ тэр бүхэн туурь болон үлджээ. .


61

ДЭЛГЭРХАНГАЙ УУЛ

Дундговь аймгийн нутагт байх Дэлгэрхангай уулыг эрт цагт Инэл хан уул гэдэг

байж. Инэл гэдэг нь энгүй их, маш их, их юмны таг гэсэн утгатай үг байгаа юм.

Дэлгэрхангай уулын яг орой дээр хэвлий (хэвтэш) маягийн томоос том талбай

байдаг. Түүнийг Алтан тэвш гэдэг юм.


62


ИХ ГАЗРЫН ЧУЛУУНЫ УУЛ

Дундговь аймгийн Говь-Угтаал, Гурвансайхан сумдын нутагт орших Их

газрын чулуун уул нь Монголын их боржин бүсийн хамгийн их хэмжээтэй

хэсэг юм. Хурц шовх оргил, үлдэц хадан цохио бүхий өвөрмөц тогтоцтой

үзэсгэлэнт газрын нэг бөгөөд байгалийн үзэсгэлэн, газарзүйн

онцлогийг хамгаалах зорилгоор 2003 онд УИХ-ын 30 дугаар тогтоолоор

улсын тусгай хамгаалалтанд авчээ. Мандалговиос зүүн урагш 80

километрт оршдог.63

БАГА ГАЗРЫН ЧУЛУУ

Дундговь аймгийн Адаацаг Дэлгэрцогт сумын дунд орших Бага газрын

чулуу бол урт нь 15 км өргөн нь 10 гаруй км үргэлжлэх боржин чулуун уул

юм. Хамгийн өндөр цэг нь далайн түвшнээс дээш 1768 м өндөрт өргөгдсөн

Тахилгын хавцал.

Энд түүхийн янз бүрийн үед хамаарах 200 гаруй булш хиргисүүр бий.

Сонин хэлбэртэй хад цохио элбэг. Ажиглаад явбал бүхий л зүйлийн амьтан

нэрлэж болно.


64

СҮМ ХӨХ БҮРД

Дундговь аймгийн Адаацаг сумын нутагт байх Хөх бүрд хэмээх нуур. Нуурын дунд орших

жижиг арал дээр XYI-XYII зууны үед баригдсан чулуун цайзын туурь байдаг. Туурийг тойрон

үзэхэд өндөр нь 7-8 метр, өргөн нь 10 метр, урт нь 25 метр. 150 сантиметрийн зузаан ханатай

4 хэсэг бүхий том цайз юм. Анх XYI зууны үед Төвдийн нэг ноёны хүү ирж Монголчуудаар

бариулсан боловч барилгын нурууг нь барьж амжилгүй баривчлагдан эх орондоо буцжээ.

Ийнхүү оройгүй сүм үлдсэн гэдэг.


65

ЦАГААН СУВАРГА

Цагаан суварга Дундговь аймгийн Өлзийт сумын нутагт эрт цагийн далайн ёроолын тунамал

шаварлаг хурдасны давхаргаас он цагийн явцад салхи усны үйл ажиллагаагаар эвдэрч ганга

мөргөцөг үүсгэсэн нь алсаас харахад суварга мэт харагддаг. Үүнийг Цагаан Суварга хэмээн

Монголчууд эртнээс хүндэтгэн нэрлэж ирсэн.

Цагаан Суваргын эгц цавчим мөргөцөгийн өндөр нь 30-д метр бөгөөд мөргөцөг нь нийтдээ

400-д метр үргэлжилнэ. Баруун талаасаа цагаан тал учраас мөргөцөг нь мэдэгдэлгүй явсаар

Цагаан Суваргын орой дээр гарч ирнэ. Орой дээр нь овоо босгосон байдаг.


66

ӨӨШ МАНХАН

Дундговь аймгийн төвөөс урагш 130 гаруй км яваад Өөш манханд хүрнэ. Өлзийт сумын

нутаг дахь энэ манхан олон жилийн элсний нүүдэл, цөлжилтийг үл ажран нэг км урт, зуу гаруй

метр өндөр элсэн уул хөндөлсөн шаргалтсаар заг, бударганат говио чимэглэж байна. Хөлийн

аясаар урсан нурах элсэн уулын оройд мацан гарвал оройн ирмэг хутганы ир шиг

агаад хялгана ч үл хөдлөх салхигүй атал шар торгон мяндас хийсэх адил торгон элс

намиатан байх аж.


67

Дундговь аймагтай холбоотой ВЭБ

хуудсууд

➢ http://www.dundgovi.gov.mn

➢ http://www.dundgovi.nso.mn


68

http://www.omnogovi.gov.mn/

Documents

ГАЗАР НУТГИЙН ХЭМЖЭЭ: 74 690 кв.км