ГАЗАР НУТГИЙН ХЭМЖЭЭ: 109 472.3 кв.км¨врийн дэвтэр(1).pdf · • Монгол эх хэл болон аман уламжлал, илэрхийллүүд

2018 он

ГАЗАР НУТГИЙН ХЭМЖЭЭ:

109 472.3 кв.км

АГУУЛГА

• Аймгийн ерөнхий мэдээлэл

• Хүн амын үндсэн үзүүлэлт

• Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн

• ААНБ-ын тооллогын үзүүлэлт

• Эрүүл мэндийн зарим үзүүлэлт

• Ажил эрхлэлтийн зарим үзүүлэлт

• Засаг даргын мөрийн хөтөлбөр

• Боловсролын зарим үзүүлэлт

• Мал аж ахуйн зарим үзүүлэлт

1

АЙМГИЙН ЕРӨНХИЙ МЭДЭЭЛЭЛ

2

Дорноговь аймаг нь Монгол улсын хамгийн зүүн өмнөд хэсэгт

оршдог бөгөөд 14 сум, 64 багтай ба урд талаараа БНХАУ-тай, баруун

талаараа Дундговь, Өмнөговь, баруун хойд хэсгээр Говьсүмбэр, хойд

талаараа Хэнтий, зүүн талаараа Сүхбаатар аймгуудтай тус тус хиллэн

оршдог. Улаанбаатар хотоос 456 км зайтай. Монгол улсын хэмжээнд

хамгийн том 109.5 мянган кв.км нутаг дэвсгэртэй. Хүн амын дийлэнх

хувийг халхчууд эзэлдэг. 2017 оны жилийн эцсийн байдлаар 68192 хүн

амтай, үүнээс 20972 хүүхэд багачууд амьдарч байна.

Уур амьсгал Эх газрын эрс тэс уур амьсгалтай, зуны улиралд +41 хэм хүртэл

халж, өвлийн улиралд -40 хэм хүртэл хүйтэрдэг. Салхины дундаж хурд 4,2-

4,6 м/сек, зарим үед 35 м/сек хүртэл ширүүсэх тохиолдол бий.

Дорноговь аймагт Богд хан уулын аймгийн Ихдулаан уулын хошуу,

Хан Хэнтий уулын аймгийн Оцол Сансар уул, Галшар уулын хошуудын

өмнөд талын хэсэг, Дарьганга хошууны баруун хэсгийг хамруулахаар заасан байна. БНМАУ-ын Бага Хурлын Тэргүүлэгчдиин 1931 оны 2 дугаар

сарын 7-ны өдрийн 5 дугаар тогтоолоор 13 аймаг байгуулахаар

шийдвэрлэсний нэг нь Дорноговь аймаг юм.


3

Ёс заншил, өв уламжлал

Дорноговь аймгийн онцлог соёлын биет бус өв:

• Монгол эх хэл болон аман уламжлал, илэрхийллүүд

• Монгол ардын язгуур урлаг

• Үндэсний уламжлалт зан үйл, ёслол, баяр наадам

• Байгалийн болон сав ертөнцийн тухай мэдлэг, заншил, уламжлалт арга

ухаан гэсэн соёлын биет бус өвийн ай савын ихэнхи төрлүүдээр өв

болон өвлөн уламжлагчид бүртгэгдсэн байдаг.

Нийт 343 СББӨ-ийг өвлөн уламжлагчид бүртгэлтэй байна. Ур

чадварын өндөр түвшинд эзэмшсэн өвлөн уламжлагчдаас Улсын ерөөлч,

магтаалчдын наадамд 10 удаа түрүүлсэн, Төрийн өргөмжлөлт, ерөөлч

магтаалч З.Чулуунбаатарыг нэрлэж болох юм. Одоо түүний гарын шавь

нар ардын уламжлалт ерөөл магтаал, халх тууль болон түүний зохиосон

магтаал, туулийг өвлөн уламжилж, СББӨ-ийг түгээн дэлгэрүүлэхэд хувь

нэмрээ оруулж байна.


4

Дорноговь аймгаас төрсөн алдартан:

- Ардын жүжигчин, зууны манлай бүжиг дэглээч Ц.Сэвжид

- Ардын зураач Л.Гаваа

- Ардын багш Ж.Лхамсүрэн

- Ардын жүжигчин Ц.Батчулуун

- Төрийн соёрхолт, ардын уран зохиолч, СГЗ Б.Догмид

- Ардын жүжигчин Д.Ухнаа

- Урлаг, соёлын гавьяат – 20

- Монгол улсын баатар – 6

- Монгол улсын Хөдөлмөрийн баатар – 8

- Системийн гавьяат – 41


Биеийн тамир, спорт

• Биеийн тамир спортын байгууллага 1

• Нийт ажиллагчид 106

• Эмэгтэй 48

• Биеийн тамир, спортоор хичээллэгчид 24 330

• Спорт заал 29

• Цол, зэрэгтэй тамирчид 848

• Дасгалжуулагчид


• Олон улсын мастер 19

• Спортын мастер 222

• Цол зэрэгтэй шүүгчид 8


5



• Дорноговь аймгаас төрөн гарсан улсын цолтой бөхчүүд 6,

спортын гавьяат цолтон 2, олон улсын хэмжээний мастер 19,

спортын мастер 222, спортын дэд мастер 111, спортын зэрэг

цолтон 451, улсын шүүгч 23, зэрэгтэй шүүгч 145 байна.

• Сүүлийн 5 жилд тус аймгийн биеийн тамир, спортын салбар

олимпийн болон олимпийн бус спортын багийн, ганцаарчилсан,

үндэсний спортын төрлүүдээр баг, тамирчид улсад тогтмол

эхний дээгүүр байрт шалгарч байна.

• Тив, дэлхий, олон улс, монголын бүх ард түмний спартикад,

хүүхдийн спортын наадам, улсын аварга шалгаруулах

тэмцээнээс жилд 200 орчим медаль хүртэж байна.

6



• 2018 оны эхний 9 сарын байдлаар Өсвөрийн улсын аварга

шалгаруулах, Олон улс, тив, дэлхийн аварга шалгаруулах

тэмцээнд хөнгөн атлетик, жүдо бөх, чөлөөт бөх, үндэсний бөх,

үндэсний сур, волейбол, сагсан бөмбөг, таеквондо, теннис,

дугуй, шагай харваа, шатар, даам, пауэрлифтинг, жюү жицү,

эмнэг сургалт гэсэн 16-н төрлөөр 300 гаруй тамирчин ажилттай

оролцож 192 медаль хүртсэн.

• Насанд хүрэгчдийн Монгол улсын аварга шалгаруулах

тэмцээнд спортын 10 орчим төрлөөр шагай харваа, үндэсний

сур, сагсан бөмбөг, хөнгөн атлетик, ширээний теннис, эмнэг

сургалт, пауэрлифтинг, жюү жицү зэрэг төрлөөр 40 гаруй

медалыг хүртээд байна.

• Нийт 2018 онд УАШТ, ОУ, Тив, дэлхийгээс 192 медаль хүртсэн

амжилттай.

7


СОЁЛ, СҮМ ХИЙД

8

ҮЗҮҮЛЭЛТ 2017

Мэргэжлийн урлагын байгууллагын тоглолт 156

Мэргэжлийн урлагын байгууллагын үзэгчид 31 200

Нийтийн номын сан 15

Нийтийн номын сангийн суудал 335

Нийтийн номын сангийн байнгын уншигчид 36 424

Сүм хийд 8

- Будда 4

- Христ 1

- Бусад 3


Нутгийн брэнд бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ

9


10

Төрөл 2017

Техникийн хяналтын үзлэгт хамрагдсан авто

машин бүгд 13 364

Суудлын авто машин 11 304

Ачааны автобус 2 165

Автобус 462

Тусгай зориулалтын 1438

Ашигласан хугацаагаар

3 жил хүртэл 573

4-9 жил 2 935

10-аас дээш жил 10 064

ТЭЭВЭР


11

Төрөл 2017

Дотоодын барилгын байгууллагуудын гүйцэтгэсэн

барилга угсралт, их засварын ажил (сая.төг) 111 924.1

Ус түгээх цэгийн тоо 61

Зөөврийн ус хэрэглэдэг өрх 10 793

Ус тээврийн машины тоо 15

Хог устгах цэг 17

Хог тээврийн машины тоо 38

Халуун усны цэгийн тоо 28

БАРИЛГА, ОРОН СУУЦ, НИЙТИЙН АЖ АХУЙ

12


Төрөл 2017

Ойн сан бүхий газар (мян.га) 116.9

Ойн модоор бүрхэгдсэн газар 55.8

Ой модыг огтолсон газар 0.0

Мод үржүүлгийн газар 0.01

Ой тэлэн ургах нөөц газар 0.0

Ойн сангийн бусад газар 0.0

Гадаргын ус нийт гол горхи 0

Булаг 332

Нуур, тойром 0

БАЙГАЛЬ ОРЧИН

13


Төрөл 2017

Бүртгэгдсэн гэмт хэрэг бүгд 654

Хүний амь бие, эрүүл мэндийн эсрэг гэмт хэрэг 190

Хүүхэд гэр бүл, нийгмийн ёс суртахууны эсрэг гэмт хэрэг 17

Өмчлөх эрхийн эсрэг гэмт хэрэг 281

Малын хулгайн гэмт хэрэг 36

Тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний аюулгүй байдал, ашиглалтын

журмын эсрэг гэмт хэрэг 59

Гэмт хэрэгт холбогдсон сэжигтэн, яллагдагч 522

Эмэгтэй 80

18 хүртэлх насны 16

Шүүхээр шийтгүүлсэн хүн 335

ГЭМТ ХЭРЭГ

14


Төрөл 2017

МӨНГӨ, БАНК (сая.төг)

Иргэдийн хадгаламжийн үлдэгдэл 78 851.7

Зээлийн өрийн үлдэгдэл 202 085.1

Чанаргүй зээлийн өрийн үлдэгдэл 6 736.3

ТӨРИЙН САНХҮҮ (сая.төг)

Орон нутгийн төсвийн нийт орлого 24 516.0

Орон нутгийн төсвийн нийт зарлага 55 245.0

Улсын төсвөөс орон нутгийн төсөвт олгосон тусгай

зориулалтын шилжүүлэг 28 986.7

Улсын төсвөөс орон нутгийн хөгжлийн нэгдсэн сангийн

орлогын шилжүүлэг 2 307.0

МӨНГӨ, БАНК, ТӨРИЙН САНХҮҮ

ХҮН АМ

ХҮН АМЫН ТОО, НАСНЫ БҮЛГЭЭР, 2017 ОН,

СУМДААР

Сумдын нэр Нийт хүн ам 0-14 15-64 65+

Айраг 3811 1148 2528 135

Алтанширээ 1327 367 909 51

Даланжаргалан 2749 859 1778 112

Дэлгэрэх 1873 548 1233 92

Иххэт 2108 587 1424 97

Мандах 1587 445 1068 74

Өргөн 2004 554 1374 76

Сайхандулаан 1380 422 913 45

Улаанбадрах 1470 395 996 79

Хатанбулаг 2919 836 1974 109

Хөвсгөл 1573 466 1034 73

Эрдэнэ 2378 707 1573 98

Сайншанд 24772 7728 16039 1005

Замын-Үүд 18241 5910 12062 269

Нийт 68192 20972 44905 2315

15

НАСНЫ БҮЛГИЙН ЭЗЛЭХ ХУВЬ, ХҮЙСИЙН ХАРЬЦАА,

2017 ОН, СУМДААР

Сумдын нэр

Нийт хүн амд

хүүхдийн эзлэх

хувь

Хөгшидийн

эзлэх хувь

Хөдөлмөрийн

насны хүн амын

эзлэх хувь

Хүйсийн

харьцаа

Айраг 30.1 3.5 66.3 101.4

Алтанширээ 27.7 3.8 68.5 107.0

Даланжаргалан 31.2 4.1 64.7 104.8

Дэлгэрэх 29.3 4.9 65.8 102.9

Иххэт 27.8 4.6 67.6 101.9

Мандах 28.0 4.7 67.3 102.7

Өргөн 27.6 3.8 68.6 103.9

Сайхандулаан 30.6 3.3 66.2 118.7

Улаанбадрах 26.9 5.4 67.8 105.9

Хатанбулаг 28.6 3.7 67.6 103.4

Хөвсгөл 29.6 4.6 65.7 104.6

Эрдэнэ 29.7 4.1 66.1 105.9

Сайншанд 31.2 4.1 64.7 93.5

Замын-Үүд 32.4 1.5 66.1 103.6

Нийт 30.8 3.4 65.9 100.1

16

ХҮН АМ ХҮН АМ, СУМДААР, 1990-2017 ОН

Сумдын нэр 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2017

Айраг 3006 3212 3467 3462 3599 3612 3811

Алтанширээ 1532 1591 1547 1563 1303 1262 1327

Даланжаргалан 2183 2054 2332 2447 2581 2680 2749

Дэлгэрэх 1769 1872 1893 1755 1797 1851 1873

Иххэт 1210 3031 2701 2135 2144 2039 2108

Мандах 1743 1830 1905 1715 1508 1566 1587

Өргөн 1748 1897 2028 1837 1875 1889 2004

Сайхандулаан 1407 1301 1281 1319 1234 1292 1380

Улаанбадрах 1484 1695 1731 1580 1542 1431 1470

Хатанбулаг 2761 2851 3362 3090 3096 2752 2919

Хөвсгөл 1434 1527 1720 1542 1565 1518 1573

Эрдэнэ 2094 2373 2832 2512 2582 2340 2378

Сайншанд 19947 18085 18290 18272 21147 23191 24772

Замын-Үүд 1332 2415 5486 8353 13799 15702 18241

Сүмбэр 7345

Хажуу улаан 2401

Шивээ говь 1791

Нийт 55177 43551 50575 51582 59772 63125 68192

17

ХҮН АМ

ӨРХИЙН ТОО, СУМДААР, 2005-2017 ОН

Сумдын нэр 2005 2010 2015 2016 2017

Айраг 944 1114 1183 1184 1232

Алтанширээ 381 391 432 450 456

Даланжаргалан 563 827 919 930 947

Дэлгэрэх 445 486 534 551 556

Иххэт 657 728 702 708 732

Мандах 428 421 494 492 509

Өргөн 475 572 651 676 700

Сайхандулаан 355 374 436 461 462

Улаанбадрах 408 473 493 502 508

Хатанбулаг 783 917 884 932 965

Хөвсгөл 380 442 480 486 498

Эрдэнэ 684 739 765 785 781

Сайншанд 5121 6229 7087 7195 7369

Замын-Үүд 2344 4083 4958 4947 5129

Нийт 13968 17796 20018 20299 20844

18

ДОТООДЫН НИЙТ БҮТЭЭГДЭХҮҮН

19

2017 онд монгол улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 1.1%, төвийн

бүсийн 10.2% болох 297.4 тэрбум төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж

байна.

Нэг хүнд ногдох

дотоодын нийт

бүтээгдэхүүн

4.4 сая төгрөг,

аж үйлдвэрийн

бүтээгдэхүүний

үйлдвэрлэлт

дүнгээр 51.6

тэрбумд хүрсэн

байна.

308,754.4

261,319.1 272,288.4

297,413.0

2014 2015 2016 2017

ДНБ /сая төг/

ДН

Б-д

эзл

эх с

ал

ба

рууд

ын

эзл

эх х

увь

ДОТООДЫН НИЙТ БҮТЭЭГДЭХҮҮН

20

ДНБ-ийг салбараар авч үзвэл: ХАА, ан агнуур, ойн аж ахуйн салбар 27.1%,

Аж үйлдвэр, барилгын салбар нь 17.3%, Үйлчилгээний салбар 55.5%-ийг

тус тус эзэлж байна. Нэг хүнд ногдох ДНБ нь 2014 онд 4.9 сая, 2015 онд

4.1 сая, 2016 онд 4.2 сая, 2017 онд 4.4 сая төгрөгт хүрсэн байна.

31.5 36.0 25.6 27.1

25.2 8.0 18.1 17.3

43.4 56.0 56.4 55.5

0.0

20.0

40.0

60.0

80.0

100.0

2014 2015 2016 2017

Хөдөө аж ахуй Үйлдвэрлэл Үйлчилгээ

АЖ АХУЙН НЭГЖ, БАЙГУУЛЛАГА

АЖ АХУЙН НЭГЖ БАЙГУУЛЛАГЫН ТОО

21

Сумдын нэр 1998 2006 2011 2016 Эрэмбэ

Айраг 25 27 43 53 III

Алтанширээ 15 17 18 22

Даланжаргалан 13 24 28 44 IV

Дэлгэрэх 10 16 17 22

Иххэт 26 26 26 30

Мандах 12 20 16 21

Өргөн 13 18 18 31 V



Хатанбулаг 10 25 16 29

Хөвсгөл 6 15 11 15 XIV хамгийн

бага

Эрдэнэ 15 21 21 19

Сайншанд 324 305 436 627 I хамгийн их

Замын-Үүд 35 129 150 269 II

Нийт 524 675 827 1221

АЖ АХУЙН НЭГЖ, БАЙГУУЛЛАГА – 2016 ОН


22

Аж ахуйн нэгж, байгууллагын тоо

1221

Аж ахуйн нэгж 878

Төрийн бус байгууллага

171

Төсвийн байгууллага

172

2016 оны тооллогод хамрагдсан аж ахуйн нэгж, байгууллагыг төрлөөр нь

авч үзвэл: 71.9% нь аж ахуйн нэгж, 14.0% нь төрийн бус байгууллага,

14.1% нь төсвийн байгууллага байна.


АЖ АХУЙН НЭГЖ, БАЙГУУЛЛАГА –ын

ажиллагчдын сарын дундаж цалин

23

903 800

төгрөг

1 017 400 төгрөг 780 200 төгрөг

ЭРҮҮЛ МЭНД

ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ЗАРИМ ҮЗҮҮЛЭЛТ, 1995-2017

Үзүүлэлт 1995 2000 2005 2010 2015 2017

Их эмч 90 125 144 184 210 222

Эм зүйч 4 7 10 17 26 28

Ердийн өсөлт (хүн) 813 771 640 967 1317 1026

Нэг их эмчид ногдох хүн 522 407 367 317 301 304

Нэг сувилагчид ногдох хүн 280 346 326 315 304 265

1000 амьд төрөлтөд ногдох

нялхсын эндэгдлийн түвшин 0 0 0 13.9 12.3 9.0

Тав хүртэлх насны хүүхдийн

эндэгдлийн түвшин (1000

амьд төрөлт тутамд)

0 0 0 28.5 12.3 31.0

Үр хөндөлт 168 379 287 444 451 404

Халдварт өвчнөөр

өвчлөгчид 0 0 0 2532 1766 1374

24

ТӨРӨЛТ, НАС БАРАЛТЫН ТОО, СУМДААР

2017,2018 ОН Сумдын нэр

Төрөлт Нас баралт

2017 2018 2017 2018 Айраг 95 50 24 20

Алтанширээ 26 20 9 9

Даланжаргалан 54 33 23 18

Дэлгэрэх 33 22 7 9

Иххэт 33 29 10 8

Мандах 42 28 7 3

Өргөн 33 25 10 9



Хатанбулаг 47 30 18 12

Хөвсгөл 35 17 9 6

Эрдэнэ 50 24 12 6

Сайншанд 532 393 137 77

Замын-Үүд 365 299 75 46

Дүн 1386 1009 360 244

ЭРҮҮЛ МЭНД

25

НИЙГМИЙН ЗАРИМ ҮЗҮҮЛЭЛТ

НИЙГМИЙН ЗАРИМ ҮЗҮҮЛЭЛТ, 1995-2017 ОН

Үзүүлэлт 1995 2000 2005 2010 2015 2017

Төрөлт 1163 1114 1005 1346 1558 1395

Эмэгтэй 554 548 505 659 766 684

Нас баралт 350 343 365 379 362 362

Дундаж наслалт 63.85 62.68 64.54 67.31 70.71 70.6

Бүтэн өнчин хүүхдийн тоо 0 0 89 51 54 54

Хагас өнчин хүүхдийн тоо 0 0 875 736 673 748

Өрх толгойлсон эхийн тоо 0 0 1667 2377 2265 2267

18 хүртэлх насны хүүхэдтэй

өрх толгойлсон эх 823 1116 1370 1146 1205 1202

18 хүртэлх насны 4, түүнээс

дээш хүүхэдтэй өрх 0 0 0 0 511 782

26

Үзүүлэлт 2017

18 хүртэлх насны 4, түүнээс дээш хүүхэдтэй өрх 782

18 хүртэлх насны хүүхэдтэй өрх толгойлсон эх 1327

1000 хүнд ногдох төрөлт 20.6

1000 хүнд ногдох нас баралт 5.3

Хүн амын дундаж наслалт 70.6

Эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлсэн өвчтөн 16054

10 000 хүн амд ногдох хорт хавдараар шинээр

өвчлөгчид 0

Нас барагчид 12.9


27

НИЙГМИЙН ЗАРИМ ҮЗҮҮЛЭЛТ, 1995-2017 ОН

2016 2017

2166

60

695

968

2267

54

748

890

Өрх толгойлсон эхийн тоо

Бүтэн өнчин хүүхдийн тоо

Хагас өнчин хүүхдийн тоо

Өрх үүсгэн ганц биеэр амьдардаг өндөр настан

Ни

йгм

ий

н з

ар

им

үзү

үл

эл

т


28

ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТ

ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ, 2013-2017 ОН

29

Хэмжих

нэгж2013 2014 2015 2016 2017

хүн 42,342 42,603 39,882 45,643 47,996

хүн 28,563 28,712 27,126 31,178 33,439

Ажиллагчид хүн 26,330 24,816 23,333 28,079 31,415

Ажилгүй иргэд хүн 2,233 3,896 3,793 3,099 2,024

Бүртгэлтэй ажилгүй иргэд хүн 1,299 1,018 1,127 1,338 952

хувь 67.5 67.4 68.0 68.3 69.7

хувь 62.2 58.2 58.5 61.5 65.5

Ажилгүйдлийн түвшин хувь 7.8 13.6 14.0 9.9 6.1

хүн 21,884 21,800 20,694 23,315 25,508

хүн 13,703 13,164 12,691 14,525 16,083

хүн 12,671 11,995 11,038 13,500 15,315

Ажилгүй иргэд хүн 1,032 1,169 1,653 1,025 768

Бүртгэлтэй ажилгүй иргэд хүн 556.0 417.0 478.0 635.0 461.0

хувь 62.6 60.4 61.3 62.3 63.1

хувь 57.9 55.0 53.3 57.9 60.0

Ажилгүйдлийн түвшин хувь 7.5 8.9 13.0 7.1 4.8

Ажиллах хүчний оролцооны түвшин

Хөдөлмөр эрхлэлтийн түвшин

Хөдөлмөр эрхлэлтийн түвшин

Бүгдээс Эмэгтэй

Хөдөлмөрийн насын хүн ам

Эдийн засгийн идэвхитэй хүн ам

Ажиллагчид

Бүгд

Хөдөлмөрийн насын хүн ам

Эдийн засгийн идэвхитэй хүн ам

Ажиллах хүчний оролцооны түвшин

Нийт хүн амд хөдөлмөрийн насны

хүн амын эзлэх хувь, 2017 оноор

2017 оны хүн

ам, насны

ангиллаар

Ажилгүйдлийн

түвшин

ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТ

30

7.8

13.6 14.0

9.9

6.1

0.0

5.0

10.0

15.0

2013 2014 2015 2016 2017

30.7%

63.4%

5.9%

0%

0-14 15-59 60+

ЗАСАГ ДАРГЫН МӨРИЙН ХӨТӨЛБӨР

2016-2020 онд хөгжүүлэх аймгийн засаг

даргын үйл ажиллагааны “Хөгжлийн төлөө

хамтдаа” хөтөлбөр

ЭДИЙН ЗАСАГ,

САНХҮҮГИЙН

ЧИГЛЭЛ

БАРИЛГА, ХОТ

БАЙГУУЛАЛТ, ДЭД

БҮТЦИЙГ

ХӨГЖҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛ

ХҮНС, ХӨДӨӨ АЖ

АХУЙН ЧИГЛЭЛ

ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН

ЧИГЛЭЛ

БОЛОВСРОЛ, СОЁЛЫН

ЧИГЛЭЛ

БИЕИЙН ТАМИР

СПОРТЫН ЧИГЛЭЛ

ГЭР БҮЛ, ХҮҮХЭД

ЗАЛУУЧУУДЫН

ХӨГЖЛИЙН

ЧИГЛЭЛЭЭР

БАЙГАЛЬ, ОРЧИН,

НОГООН

ХӨГЖЛИЙН ЧИГЛЭЛ

АЯЛАЛ

ЖУУЛЧЛАЛЫН

ЧИГЛЭЛ

ТОГТВОРТОЙ,

ХАРИУЦЛАГАТАЙ,

ТӨРИЙН АЛБЫГ

ТӨЛӨВШҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛ

ТӨРИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН

ХЯНАЛТ- ШИНЖИЛГЭЭ,

ҮНЭЛГЭЭНИЙҮР ДҮНГ

ДЭЭШЛҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛ

ОЛОН НИЙТИЙН

ОРОЛЦООНД

ТҮШИГЛЭСЭН ГАМШГААС

ХАМГААЛАХ ЧИГЛЭЛ

ХУУЛЬ ЗҮЙН ЧИГЛЭЛ

ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТ,

НИЙГМИЙН

ХАМГААЛЛЫН ЧИГЛЭЛ

БАТЛАН ХАМГААЛАХ

ЧИГЛЭЛ

31

ГАДААД ХАРИЛЦААНЫ

ЧИГЛЭЛ

БОЛОВСРОЛ

БОЛОВСРОЛЫН ҮЗҮҮЛЭЛТ

Үзүүлэлт 2005/2006 2010/2011 2015/2016 2016/2017 2017/2018

ЕБСургуулийн тоо 20 22 22 22 22

ЕБС-д өдрийн ангид

суралцагчдын тоо (1000

хүн)

11.5 11.0 11.9 12.3 12.7

ЕБС-ийн хамран сургалтын

бохир жин (1-9 р анги) 96.3 93.5 97.2 96.4 97.6

ЕБС-ийн суралцагч-

багшийн харьцаа 0 20.6 20.1 20.5 20,3

СӨБ-ийн байгууллагын тоо 0 18 27 27 28

СӨБ-д хамрагдсан

хүүхдийн тоо (1000 хүүхэд) 0 2.6 4.7 5.2 5.5

СӨБ-д ажиллаж байгаа нэг

багшид ногдох хүүхэд 0 35.7 30.6 31.6 32.2

32

БОЛОВСРОЛ

Сургуулийн өмнөх боловсролын

байгууллагын үндсэн багш 167

Сургуулийн өмнөх боловсролын

байгууллагад хамрагдсан хүүхэд

5354

ЕБС-ийн

1 дүгээр

ангид

элсэгчид

1553

ЕБС-д суралцаж

байгаа малчин өрхийн

хүүхэд 2478,

үүнээс эмэгтэй 1284

2478

1284

ЕБС-д суралцаж байгаа малчин өрхийн хүүхэд

Нийт

Эмэгтэй

813

813 ЕБС-д суралцагчидаас дотуур байранд суух хүсэлт гаргасан

Амьдарч буй хүүхэд

214

597

Эмэгтэй

Нийт

Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын

байгууллагад суралцагчид 625

ЕБС-ийн

үндсэн багш

33

ЕБС, СӨБ-ИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ТОО,

СУМДААР, 2017\2018 ОН

БОЛОВСРОЛ

34

11 2 1 1 1 1 1 1 1 1

1 5 4

21 2 1 1 1 1 1 1 1 1

2 13 11

Айр

аг

Ал

танш

ир

ээ

Дал

анж

ар

гал

ан

Дэл

гэр

эх

Ихх

эт

Манд

ах

Өр

гөн

Сайха

нд

улаан

Ул

аанбад

рах

Хата

нбул

аг

Хөвсгө

л

Эрд

энэ

Сайнш

анд

Зам

ын-Ү

үд

ЕБС СӨБ

ХӨДӨӨ АЖ АХУЙ

35

*Бодод шилжүүлэхдээ адуу, үхрийг 1 бод, тэмээг 1.5 бод, 6 хонь,

8 ямааг тус бүр 1 бод гэж тооцов.

МАЛЫН ТОО

Төрөл 2010 2011 2012 2013

Бодоор * 291399 327681 358996 405820

Толгойн тоо 1056778 1207381 1327930 1516371

Тэмээ 28121 30023 31446 32845

Адуу 77364 86458 95555 107025

Үхэр 40446 45646 50298 59393

Хонь 421260 477277 531494 611922

Ямаа 489587 567977 619137 705186


МАЛЫН ТОО

36

2017 оны жилийн эцсийн мал тооллогын дүнгээр Дорноговь аймгийн 14

сумын 64 багт 2.0 сая толгой мал тоолуулж 2016 оныхоос 248.7 мянган

толгой малаар буюу 14.2 хувиар өссөн байна. Мал сүрэг таван төрөл дээрээ

өссөн үзүүлэлттэй байна.

Төрөл 2014 2015 2016 2017

Бодоор * 450453 482352 461522 522205

Толгойн тоо 1686793 1801178 1752918

2001644

Тэмээ 34792 36082 37718 40724

Адуу 120832 131591 118650 133219

Үхэр 65436 69877 63003 72620

Хонь 690742 751388 758379 861478

Ямаа 774991 812240 775168 893603


37

ӨРХ, МАЛЧДЫН ТОО, НАСНЫ БҮТЭЦ, ТЭДНИЙ СОЁЛ,

АХУЙН БАЙДАЛ Төрөл 2008 2009 2010 2011 2012

Малтай өрх 4231 4441 4460 4554 4593

Малчин өрх 3305 3353 3395 3495 3552

Малчдын тоо 6914 6774 6750 6792 6858

16-34 насны 3164 3057 2971 2869 2787

35-аас тэтгэвэрт гарах хүртэл насны 2646 2701 2811 2948 3321

Тэтгэврийн насны 1104 1016 968 975 750

Нийт малчдаас эмэгтэй 3201 5453 4809 4598 4403

Насны бүрэлдэхүүн хувь 100 100 100 100 100

16-34 насны 45.8 45.1 44 42.2 40.6

35-аас тэтгэвэрт гарах хүртэл насны 38.3 40 41.6 43.4 48.4

Тэтгэврийн насны 15.9 14.9 14.4 14.4 11

Нийт малчдаас эмэгтэй хувь 46.3 80.5 71.2 67.6 64.2

Нэг малчин өрхөд ногдох малын тоо

/толгойгоор/ 282 289 276 306 338


38

ӨРХ, МАЛЧДЫН ТОО, НАСНЫ БҮТЭЦ, ТЭДНИЙ

СОЁЛ, АХУЙН БАЙДАЛ

Төрөл 2013 2014 2015 2016 2017

Малтай өрх 6 713 6 771 6 963 7 172 7 418

Малчин өрх 5 173 5 216 5 417 5 647 5 819

Малчдын тоо 9 226 9 449 9 588 9 846 9 594

16-34 насны 3 534 3 493 3 473 3 408 3 084

35-аас тэтгэвэрт гарах хүртэл насны 4 706 4 944 5 135 5 353 5 079

Тэтгэврийн насны 986 1 012 980 1 085 1 431

Нийт малчдаас эмэгтэй 4 382 4 408 4 378 4 503 4 315

Насны бүрэлдэхүүн хувь 100 100 100 100 100

16-34 насны 38.3 37 36.2 34.6 32.2

35-аас тэтгэвэрт гарах хүртэл насны 51 52.3 53.6 54.4 52.9

Тэтгэврийн насны 10.7 10.7 10.2 11 14.9

Нийт малчдаас эмэгтэй хувь 47.5 46.7 45.7 45.7 44.8

Нэг малчин өрхөд ногдох малын тоо /толгойгоор/ 320 354 379 409 456


39

Мал сүргийн бүтэц, 2017 он


40

Бог малын дотор хонин

сүрэг 43.0%, ямаан

сүрэг 44.6%-ийг тус

тус эзэлж байгаа нь

уламжлалт харьцаа

тэнцүү байгааг

илэрхийлж байна.

2.1% 6.7%

3.6%

43%

44.6%

2017 оны жилийн эцсийн мал тооллогын дүнгээр Дорноговь аймгийн

хэмжээнд 2 001 644 толгой мал тоологдсон байна.

40 724

133 219

861 478

893 603


41

Хатанбулаг 228 394

Дэлгэрэх 186 188

Даланжаргалан 174 714

Иххэт 167 214

Сайхандулаан 164 780

Хамгийн олон

малтай сумд


42


ХЭРЭГЛЭЭНИЙ БАРААНЫ ҮНЭ

43

НЭР ТӨРӨЛ хэмжих нэгж 2017

ГОЛ НЭРИЙН ЗАРИМ БАРААНЫ ЖИЛИЙН ДУНДАЖ ҮНЭ

ХОНИНЫ МАХ кг 7 833

ҮХРИЙН МАХ кг 8 458

ГУРИЛ кг 1 244

ЦАГААН БУДАА кг 2 121

ШИНГЭН СҮҮ литр 1 850

ЭЛСЭНЧИХЭР кг 2 124

ЦАХИЛГААН 1квт 116

ХАЛААЛТ 1м2 394

БЕНЗИН АИ-80 литр 1 557

ХАА-Н ЗАРИМ БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ДУНДАЖ ҮНЭ ( мян.төг)

ЯМААНЫ ЦАГААН НООЛУУР мян.төг 59 200

ЯМААНЫ БОР НООЛУУР мян.төг 59 200

ХОНИНЫ НООСТОЙ НЭХИЙ мян.төг 3 100

ЯМААНЫ НООЛУУРТАЙ АРЬС мян.төг 23 333

44


ТАРИАЛСАН ТАЛБАЙ, ХУРААСАН УРГАЦ

Бэлтгэсэн, өвс хадлан 265.0

Төрөл 2017

ТАРИАЛСАН ТАЛБАЙ Нийт 105.5 - (га)

Хүнсний ногоо 67.4

Төмс 31.1

Тэжээлийн ургамал 7

ХУРААСАН УРГАЦ Нийт 719.8- (тонн)

Хүнсний ногоо 346.5

Төмс 100.3

Тэжээлийн ургамал 8

1356

4852

51695

1202

37869

770

26

38487

5309

35356

7073

37

28030

132284

8007

478

3438

22630

23819

2158

4067

240

Арха

нга

й

Баян-Ө

лги

й

Баянхонго

р

Бул

ган

Говь-А

лта

й

Говьсүм

бэр

Дарха

н-У

ул

Дорного

вь

Дорнод

Дунд

говь

Завха

н

Орхо

н

Өвөрха

нга

й

Өм

нөго

вь

Сүхб

аатар

Сэл

энгэ

Төв

Увс

Ховд

Хөвсгө

л

Хэнти

й

Ул

аанб

аатар

I

II III IV V Хам

гийн б

ага


45

349122

77292

165175

240647

102701

19185

14156

119613

211956

151497

179954

8856

342458

89623

267910

71730

345177

105288

110785

222615 280821

27082

Арха

нга

й

Баян-Ө

лги

й

Баянхонго

р

Бул

ган

Говь-А

лта

й

Говьсүм

бэр

Дарха

н-У

ул

Дорного

вь

Дорнод

Дунд

говь

Завха

н

Орхо

н

Өвөрха

нга

й

Өм

нөго

вь

Сүхб

аатар

Сэл

энгэ

Төв

Увс

Ховд

Хөвсгө

л

Хэнти

й

Ул

аанб

аатар

I II III IV V

XVI

Хам

гийн б

ага


46

564943

126837 212878

252007

68089

12584

38177

64788

165704

69677

160266

16579

276139

22705

200015

144785

274007

147269

158769

417173

288600

50275

Арха

нга

й

Баян-Ө

лги

й

Баянхонго

р

Бул

ган

Говь-А

лта

й

Говьсүм

бэр

Дарха

н-У

ул

Дорного

вь

Дорнод

Дунд

говь

Завха

н

Орхо

н

Өвөрха

нга

й

Өм

нөго

вь

Сүхб

аатар

Сэл

энгэ

Төв

Увс

Ховд

Хөвсгө

л

Хэнти

й

Ул

аанб

аатар

I

II

III IV V

XX Хам

гийн б

ага


47

2630741

867354 1257145

1658043

1054760

178340

134985

796544

851309

1603541

1608114

36289

2501419

572809

1638197

614303

2342812

1401146

1147767 2

438377

1949189

130316

Арха

нга

й

Баян-Ө

лги

й

Баянхонго

р

Бул

ган

Говь-А

лта

й

Говьсүм

бэр

Дарха

н-У

ул

Дорного

вь

Дорнод

Дунд

говь

Завха

н

Орхо

н

Өвөрха

нга

й

Өм

нөго

вь

Сүхб

аатар

Сэл

энгэ

Төв

Увс

Ховд

Хөвсгө

л

Хэнти

й

Ул

аанб

аатар

I

II III

IV

V

XVIII

Хам

гийн б

ага


48

1312938

811636

2500444

935404 2081564

169300

81936

826355

513296

1536039

1159523

34751

2233223

1665657

1025249

430712

1450763

1103081

1514509

1872629

1342369

94415

Арха

нга

й

Баян-Ө

лги

й

Баянхо

нго

р

Булга

н

Говь-А

лта

й

Го

вьсүм

бэр

Дарха

н-У

ул

Дорного

вь

Дорнод

Дунд

говь

Завха

н

Орхо

н

Өвөрха

нга

й

Өм

нөго

вь

Сүхб

аата

р

Сэлэнгэ

Төв

Увс

Ховд

Хөвсгө

л

Хэнти

й

Улаанб

аата

р

Хам

гийн б

ага

I

II

III

IV

V


49

ДОРНОГОВЬ АЙМАГ

ЭРГЭЛИЙН ЗОО

Äîðíîãîâü àéìãèéí Õàòàíáóëàã ñóìûí Ýðãýëèéí çîî íü óðòààðàà 60 ãàðóé êì, ºðãºíººðºº 20

ãàðóé êì ¿ðãýëæèëñýí áàéãàëèéí ñîíèí òîãòîöòîé, ïàëåíòëîãèéí îëäâîð èõòýé, ýðòíèé

àìüòäûí ¿ëäýãäýë á¿õèé íóóðûí õóðäàñ ãàçàð þì. Ýðãýëèéí çîî íü ýíãýð òàëààñàà àëñààñ

àãñàõ íàëóó õàðèí àð òàëààñàà ýãö èðìýã á¿õèé 20 îð÷èì ìåòðèéí àíäàð õàíàí ýðýã áîëîí

¿ðãýëæèëäýã þì.

50

ХҮРЭЭТИЙН СУХАЙ

Дорноговь аймгийн Сайхандулаан сумын нутагт сумаасаа зүүн тийш 20 км

зайд Хүрээтийн сухай гэх байгалийн үзэсгэлэнт тогтоц оршино. Монгол

Улсын Улаан номд бүртгэгдсэн говийн ховор ургамал сухай модны төгөл

байдаг.


51

БҮРДЭНЭ БУЛАГ МӨНХИЙН АМ

Дорноговь аймгийн Эрдэнэ сумаас 38 км зайтай Адрамгийн уулын баруун хэсэгт ар тийш харсан

хайлаас модтой аманд байдаг мөнхийн устай булаг юм. Уг уулын аманд ан амьтан төрөл бүрийн

хорхой, мөлхөгчид элбэг байлаг хөлгүй ус бололтой. Нэгэн домгоос үзвэл: Нэгэн цагт хагархай

Мөнх гэдэг хүн алга болж хэд хоногийн дараа булгийн усан дээр малгай, тамхины уут зэрэг нь

хөвж байсан учир энэ хүний нэрээр нэрлэсэн гэх. Ер нь энэ булаг нь гүнзгий ширгэдэггүй. Учир

нь мөнх устай гэснээс нэрлэгдсэн байж болох учиртай. Энд байгалийн янз бүрийн элемент,

хортой, хоргүй аварга болон суман могой элбэг байдаг гэдэг.


52

ИХ НАРТЫН ХАД

Дорноговь аймгийн Даланжаргалан сумын байгалийн сонин тогтоц бүхий энэ газрыг

1996 онд Монгол Улсын Их Хурлын 44 дүгээр тогтоолоор ’’Байгалийн нөөц’’ газрын

зэрэглэлээр улсын тусгай хамгаалалтанд авсан хуурай энэ бүс нь байгалийн ер

бусын бүлгэмдлийг тэтгэдэг юм.


53

НҮДЭНГИЙН ХОНХОР


54

Дорноговь аймгийн Айраг сумын газар нүдэнгийн хийдийн туурь, хадны завсраас гардаг

ходоодонд сайн рашаан, тойрмоос нь хужир ургадаг хужрыг нь малчид өвөл ашигладаг зэрэг

онцлогтой. Мөн өвөлжөө хаваржаа бууцтай , ундны сайн устай. Зүүн талд нь хөх өндөрийн

тахилгатай овоотой. Уг овоог нутгийн иргэд жил бүр тахидаг. Цайдмын тойром болон

Нүдэнгийн орчмоор байгалийн сонин дүрс тогтоц бүхий хад чулуутай. Үнэг , хярс гэх мэт ан

амьтадтай. Нүдэнгийн хийд 1960-аад он хүртэл ном хурж байсан. Одоо бурхан шүтээн нь

Гандан хийхэд байдаг. Нүдэнгийн хийдэд Равжаа хутагт Түгээмэл элбэгтийн 2-р оны хавар

/1852/ Далантүрүүгийн рашаан орох замдаа морилон саатаж байсан гэсэн яриа байдаг.

Нүдэнгийн хадны ходоодонд сайн рашааныг зөвхөн эрэгтэй хүн очиж авдаг бөгөөд хэрэв

эмэгтэй хүн авбал ус нь ширгэдэг онцлогтой.

Дорноговь аймгийн Дэлгэрэх сумын Аманшанд багийн нутаг дэвсгэрт байдаг

бөгөөд байгалийн үзэсгэлэнт тогтоц бүхий 6 талт чулуулгаар бүрдсэн байгалийн

ховор дурсгалт газар юм.

Цонжийн чулуу шиг хэлбэртэй хүрмэн чулууд Завхан аймгийн Завхан гол эрэгт

нэгэн газарт байдаг байна. Гэхдээ тэр нь Цонжийн чулуу шиг босоо бус харин

хураасан мэт хэвтээ байрлалтай.

55


ЦОНЖЫН ХАД

Дорноговь аймгийн Улаанбадрах сумын Áàÿíáîãä óóë нь Ìýðãýí âàíãèéí õîøóó

1800-ààä îíû äóíä ¿åýñ ýõëýí Áàÿí-Óëààíû óóëûã õîøóóíû ñ¿ëä îâîî áîëãîæ

òàõèæ ø¿òýæ áàéæýý.

Ìýðãýí âàí Àíàíä-Î÷èð íî¸í, îëîí õ¿ðýýíèé Ãýðãýíòèâ áàãø ëàì õî¸ð íèéëýýä

Áàÿí-Óëààí ãýäýã íýðèéã ººð÷ëºí Áàÿíáîãä ãýæ íýðëýæýý.


БАЯНБОГД УУЛ

56

Дорноговь аймгийн Айраг сумын Цагаан дэлийн агуй нь малталтаас үүссэн газрын доод

давхаргын амнаас доош 4-5 метр өргөн 8-9м гүн буух тавцантай бөгөөд эргэн тойрон гэр

хэлбэрийн хөндийтэй. Уг хөндийгөөс цааш тахиралдсан нарийн нүхтэй том дургираг гэр

хэлбэрийн хөндийнүүдтэй бөгөөд жилийн 4-нм улиралд мөстэй устай байдаг. Уг агуйн орчим

нь хайгуур жоншны ордуудтай бөгөөд иргэн хууль бусаар амных нь болон дотор ханын

жоншийг нь ашиглаж эвдэж сүйтгэсэн. Уг агуй нь улсад дотроо том амьтны соёо, сүг зураг,

байдаг байсан бөгөөд бүрэн судлагдаагүй.


ЦАГААН ДЭЛИЙН АГУЙ

57

Дорноговь аймгийн Хатанбулаг сумын нутагт цагаан зандан мод ургасан байдаг.

Уг мод нь дэлхий хэмжээнд 2 ш байдаг гэлцэнэ. Энэхүү мод уулын жалганд хэзээ ,

ямар замаар ургасаныг хэн ч мэдэхгүй бөгөөд аймгийн нутаг дэвсгэрт түүнтэй

ижил төрлийн мод ургадаггүй.


ЦАГААН ЗАНДАН МОД

58

Дорноговь аймагтай холбоотой ВЭБ

хуудсууд

http://www.dornogovi.gov.mn

http://www.dornogovi.nso.mn


59

http://www.dornogovi.gov.mn/



Documents

ГАЗАР НУТГИЙН ХЭМЖЭЭ: 109 472.3 кв.км¨врийн дэвтэр(1).pdf · • Монгол эх хэл болон аман уламжлал, илэрхийллүүд