1

Орон нутгийн төсвийн харилцаа

Дэлхийн банкны ОСХТТ Төслийн орон нутгийн төсвийн

шинэчлэлийн зөвлөх П.Ганчимэг

2

Агуулга

• Орон нутгийн төсөв• Орлогын хуваарилалт• Зардлын хуваарилалт• Засаглал хоорондын шилжүүлгийн систем• Нутгийн удирдах ёсны байгуулагуудын эрх,

үүрэг• Иргэд, олон нийтийн оролцоо• Орон нутгийн төсвийн төсөл боловсруулах,

батлах• Дүгнэлт

3

Орон нутгийн төсөв

• ТТХ: Орон нутгийн төсөв гэж аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн ИТХ-аас баталсан, тухайн шатны төсөвт харьяалагдах ЕЗ-ийн бүрдүүлж, хуваарилах төсвийг хэлнэ.

• ТБУСХ: Орон нутгийн төсөв гэж орон нутгийн орлого, улсын төсвөөс олгох санхүүгийн дэмжлэг, улсын төсвийн хөрөнгөөр худалдан авах бүтээгдэхүүний санхүүжилтийн нийлбэрийг хэлнэ.

4

үргэлжлэл• Орон нутгийн төсвийн суурь орлого гэж тухайн

шатны төсөвт орох татварыг доод хувь хэмжээгээр тооцсон орлого болон татварын бус орлогын нийлбэрийг хэлнэ.

• Орон нутгийн суурь зарлага гэж орон нутгийн урирдлагыг хэрэгжүүлэхтэй холбогдох урсгал болон хөрөнгийн зарлага, нийгмийн халамж, асрамжийн үйлчилгээ үзүүлэх, зохион байгуулах, орон нутгийн байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх чиг үүрэгтэй холбогдох урсгал зарлагын нийлбэрийг хэлнэ.

• Орон нутгийн төсвийн үндсэн тэнцлийн алдагдал гэж орон нутгийн төсвийн суурь орлогоос давсан орон нутгийн төсвийн суурь зарлагыг хэлнэ.

5

үргэлжлэл • Орон нутгийн төсөв гэж аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн ИТХ-аас баталсан,

тухайн шатны төсөвт харьяалагдах ЕЗ-ийн бүрдүүлж, хуваарилах төсвийн хэлнэ.

• Орон нутгийн төсвөөр хэрэгжүүлэх чиг үүрэг, орон нутгийн төсөвт хуваарилах орлогын нэр төрлийг энэ хуулиар тогтооно.

 • Орон нутгийн төсвийг алдагдалгүй төлөвлөн баталж, хэрэгжүүлнэ.  • Орон нутгийн төсвийн урьд оны үлдэгдлээс санхүүжүүлэх зарлагыг төсөвт

тусган баталж хэрэгжүүлэх ба зарлага нь санхүүжүүлэх эх үүсвэрээсээ хэтрэхгүй байна.

• Сум, дүүргийн төсвийн орлогын улирлын чанартай дутагдлыг санхүүжүүлэх зорилгоор аймаг, нийслэлийн төсвөөс богино хугацаатай зээл олгож болно.

• Орон нутгийн төсөвт Төсвийн тухай хуулиар өр үүсгэх талаар зөвшөөрснөөс бусад тохиолдолд өр үүсгэх, баталгаа гаргахыг хориглоно.

6

үргэлжлэл• Орон нутгийн төсвийн суурь орлого гэж тухайн

шатны төсөвт орох татварыг доод хувь хэмжээгээр тооцсон орлого болон татварын бус орлогын нийлбэрийг хэлнэ.

• Орон нутгийн суурь зарлага гэж орон нутгийн урирдлагыг хэрэгжүүлэхтэй холбогдох урсгал болон хөрөнгийн зарлага, нийгмийн халамж, асрамжийн үйлчилгээ үзүүлэх, зохион байгуулах, орон нутгийн байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх чиг үүрэгтэй холбогдох урсгал зарлагын нийлбэрийг хэлнэ.

• Орон нутгийн төсвийн үндсэн тэнцлийн алдагдал гэж орон нутгийн төсвийн суурь орлогоос давсан орон нутгийн төсвийн суурь зарлагыг хэлнэ.

7

Орон нутгийн орлогоУлсын төсвийн татварын орлого

Аймаг, нийслэлийн төсвийн татварын орлого

Сум, дүүргийн төсвийн татварын орлого

•ААНОАТ•НӨАТ•Онцгой татвар•Гаалийн албан татвар•АБДТАТатвар•АМНӨАТ•АМХ болон АТЗТөлбөр•Агаарын бохирдлын төлбөр•Улсын тэмдэгтийн хураамж (11.2)

•Нийслэл хотын албан татвар•Газрын төлбөр•Үл хөдлөх хөрөнгийн татвар•АТӨЯХ-ийн татвар•Үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар ашигласан усны төлбөр•Цалин хөлс, түүнтэй адилтгах хувь хүний орлогын татвар•Өв залгамжлал, бэлэглэлийн татвар•Улсын тэмдэгтийн хураамж (11.2-оос бусад)

•Хувь хүний албан татвар(8.1.1-ээс бусад)•Бууны албан татвар•Улсын тэмдэгтийн хураамж •Агнуурын нөөц, ан амьтан барих зөвш. хураамж•Байгалийн ургамал ашигласны төлбөр•Ойгоос хэрэглээний мод түлээ бэлтгэж ашигласны төлбөр•Түгээмэл тархацтай АМ ашигласны төлбөр•Хүн амын унд, ахуйн зориулалтаар ус, рашаан ашигласны төлбөр•ОТБТБАҮЭ хувь хүний орлогын албан татвар•Нохойны албан татвар

8

Орон нутгийн төсвөөр хэрэгжүүлэх чиг үүрэг

Нийслэл өөрийн төсвөөр (18):– Нийслэлийн удирдлагыг хэрэгжүүлэх– Хот төлөвлөлт, барилгажуулалт,

шинээр дэд бүтэц бий болгох– о/нутгийн өмчийн барилга,

байгуулалмжийн их засвар, шинээр өмч бий болгох, хөрөнгө оруулалт хийх

– Нийгмийн халамж, асрамжийн үйлчилгээ

– Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих, ядуурлыг бууруулах

– ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх– Бэлчээрийн менежмент хийх– Усан хангамж, бохир ус, цэвэрлэх

байгууламж– Орон сууц, НАА үйлчилгээ– Үерийн хамгаалалт

Аймаг өөрийн төсвөөр (17):– Аймгийн удирдлагыг хэрэгжүүлэх– Хот төлөвлөлт, барилгажуулалт,

шинээр дэд бүтэц бий болгох– о/нутгийн өмчийн барилга,

байгуулалмжийн их засвар, шинээр өмч бий болгох, хөрөнгө оруулалт хийх

– Нийгмийн халамж, асрамжийн үйлчилгээ

– Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих, ядуурлыг бууруулах

– ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх– Малжуулах – Бэлчээрийн менежмент хийх– Малын тэжээлийн нөөц бүрдүүлэх – Усан хангамж, бохир ус, цэвэрлэх

байгууламж, орон сууц, НАА үйлчилгээ, үерийн хамгаалалт

9

үргэлжлэл– Нийтийн тээврийн үйлчилгээ– Мал, амьтны халдварт

өвчинтэй тэмцэх, хортон шавьжийн устгал

– Гамшгаас урьдчилан сэргийлэх

– Байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх

– Нийслэлийн доторхи авто зам, гүүр, тэдгээрийн гэрэлтүүлэг, гэрлэн дохио

– Хот тохижилт, нийтийн ариун цэвэр, гэрэлтүүлэг, цэвэрлэгээ, хог зайлуулах

– Өндөр хүчдэл, цахилгааны шугам, дэд өртөөний ашиглалт, засвар үйлчилгээ

– Хуульд заасан чиг үүргүүд

– Нийтийн тээврийн үйлчилгээ– Мал, амьтны халдварт

өвчинтэй тэмцэх, хортон шавьжийн устгал, гамшгаас урьдчилан сэргийлэх

– Байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх

– Аймгийн нутаг дэвсгэрт авто зам, гүүр, тэдгээрийн гэрэлтүүлэг, гэрлэн дохио

– Хот тохижилт, нийтийн ариун цэвэр, гэрэлтүүлэг, цэвэрлэгээ, хог зайлуулах

– Өндөр хүчдэл, цахилгааны шугам, дэд өртөөний ашиглалт, засвар үйлчилгээ

– Хуульд заасан чиг үүргүүд

10

үргэлжлэл

• Дүүргийн төсвөөр (8):– Дүүргийн удирдлагыг

хэрэгжүүлэх– Нийгмийн халамж,

асрамжийн үйлчилгээ – Нийтийн ариун цэвэр,

гудамж талбайн гэрэлтүүлэг, хог цэвэрлэгээ

– Эрчимжсэн МАА хөгжүүлэх– Байгаль орчныг хамгаалах – Дүүргийн гэрэлтүүлгийн

урсгал засвар, арчилгаа– Дүүргийн тохижилт,

цэцэрлэгжүүлэлт– Хуульд заасан бусад чиг

үүргийг хэрэгжүүлэх

• Сумын төсвөөр(9):– Сумын удирдлагыг

хэрэгжүүлэх– Нийгмийн халамж, асрамжийн

үйлчилгээ – Нийтийн ариун цэвэр, гудамж

талбайн гэрэлтүүлэг, хог цэвэрлэгээ

– Малжуулах– Бэлчээрийн менежмент хийх– Байгаль орчныг хамгаалах – Сумын гэрэлтүүлгийн урсгал

засвар, арчилгаа– Сумын тохижилт,

цэцэрлэгжүүлэлт– Хуульд заасан бусад чиг

үүргийг хэрэгжүүлэх

11

Засгийн газрын зарим чиг үүргийг хэрэгжүүлэх

– Сургуулийн өмнө боловсрол– Ерөнхий боловсрол– Соёлын үйлчилгээ– Эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж, үйлчилгээ– Газрын харилцаа, кадастр– Хүүхдийн хөгжил, хамгааллын үйлчилгээ – Нийтийн биеийн тамир

Хуульд заасан чиг үүргүүд гэрээний үндсэн дээр улсын төсвөөс олгох тусгай зориулалтын шилжүүлгээр санхүүжинэ.

12

Засаглал хоорондын шилжүүлгийн систем

• Санхүүгийн дэмжлэг: Төсвийн алдагдлыг нөхөх зорилгоор олгох хөрөнгө;

• Орлогын шилжүүлэг: Орон нутгийн төсвийг дэмжих зорилгоор дээд шатны төсвийн орлогоос орон нутгийн төсөвт тооцож олгох хөрөнгө;

• Тусгай зориулалтын шилжүүлэг: Засгийн газрын зарим чиг үүргийг санхүүжүүлэх зорилгоор тусгайлан тогтоосон зориулалт, нөхцөл, шаардлагын дагуу аймаг, нийслэлийн төсөвт улсын төсвөөс олгох хөрөнгө.

13

Орлогын шилжүүлэг

• Тухайн шатны ТЕЗ нь орон нутгийн хөгжлийг дэмжих зорилго бүхий Орон нутгийн хөгжлийн сантай байна.

• Орон нутгийн хөгжлийг дэмжих,бүс нутгийн тэнцвэртэй байдлыг хангах зорилгоор улсын төсвөөс орон нутгийн төсөвт дахин хуваарилалт хийх хөрөнгө юм.

14

GLDF

25% of domestic VAT 5% Royalty Donations Transfer from

lower level

Тооцох үзүүлэлтүүд:•ОН хөгжлийн индекс•Хүн амын тоо •Хүн амын нягтрал, алслалт, нутаг дэвсгэрийн хэмжээ•Орон нутгийн татварын идэвхи саначилга

Аймаг, нийслэл

Сум, дүүрэг (ОНХНС-ийн 60% аас доошгүй)

15

LDF

Transfers from GLDF

Basic budget surplus of lower

level budgetDonations

Revenue from tax increase,

expenditure saving

ОНХС хөрөнгийг дараах зүйлд зарцуулахыг хориглоно:

•Хуулиар тогтоосон чиг үүргээс бусад хөтөлбөр, арга хэмжээ•Улс төрийн нам, ТББ-ын зарлага•Наадмаас бусад бусад баяр арга хэмжээ•Нийтийн эрх ашигт нийцээгүй үйл ажиллагаа•Зээл олгох, баталгаа гаргах, хохирол төлөх•Иргэдийн санал аваагүй, ОН төсөвт тусаагүй зардал, арга хэмжээ

16

Тусгай зориулалтын шилжүүлэг

• Засгийн газрын чиг үүргийг орон нутагт гэрээний үндсэн дээр хэрэгжүүлнэ.

• ЗГ-ын гишүүд аймаг, нийслэлийн ЗД-тай уг гэрээг улсын төсөв батлагдсанаас хойш ажлын 14 хоногийн дотор байгуулна.

• Аймаг, нийслэлийн ЗД сум дүүргийн түвшинд аймаг, нийслэлийн төсөв батлагдсанаас хойш ажлын 14 хоногийн дотор байгуулна.

17

Тусгай зориулалтын шилжүүлэг

Гэрээний нөхцөл:• Зарлагын зориулалт• Санхүүжилтийг

тодорхойлоход ашигласан тоон болон чанарын үзүүлэлтүүд

• Санхүүгийн болон гүйцэтгэлийн мэдээллийг тайлагнахад тавигдах шаардлага

Гэрээний шаардлага:• Орон нутгийн төсвийн

суурь зарлага болон бусад салбарын санхүүжилтэд шилжүүлэхгүй байх;

• Өр, авлага үүсгэхгүй байх;

• Үйлчилгээний стандарт, тоо хэмжээ , чанар, хүртээмжийг бууруулахгүй байх

19

ИТХ-ын бүрэн эрх

• Засаг даргын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг хэлэлцэн батлах, хэрэгжилтэд хяналт тавих

• Тухайн жилийн төсөв, түүний тодотголыг хэлэлцэн батлах, хэрэгжилтэд хяналт тавих, нийтэд мэдээлэх

• Төсвийн гүйцэтгэлийг хэлэлцэн батлах• Төсвийн гүйцэтгэлийн болон санхүүгийн

тайлангийн талаар ЗД-ын мэдээллийг сонсох

20

Аймаг, нийслэлийн Засаг даргын бүрэн эрх• Төсвийн төсөл, тодотгол боловсруулах, батлуулах,

тайлагнах• Тусгай зориулалтын шилжүүлгээр санхүүжих төсвийн төсөл,

гүйцэтгэл, сар, улирлын мэдээ, санхүүгийн тайлан нэгтгэн холбогдох ЕЗ-дад хүргүүлэх

• ЗГ-ын чиг үүргийг гүйцэтгэх гэрээ байгуулах• Төсвийн хөрөнгөөр бараа, ажил үйлчилгээ худалдан авах

гэрээ байгуулах• ИТХ-аас баталсан төсвийг 12 сарын 31-ний дотор СЯ-нд

хүргүүлэх• ЗГ-ын чиг үүргийг орон нутагт хэрэгжүүлэхдээ тухайн

байгууллагын зардлыг зориулалтаар нь цаг хугацаанд нь тасралтгүй бүрэн санхүүжүүлэх

• Жилийн төсвийн сар, улирлын хуваарийг батлах• Тухайн шатны байгууллагын орон тоог төсвийн захирагч

бүрээр батлах

21

Орон нутгийн төсвийн танилцуулга

• Орон нутгийн төсвийн бодлогын зорилтыг тусгасан дунд хугацааны төлөвлөгөө

• Хуульд заасан ангилалын дагуу боловсруулсан төсвийн төслийн тооцоо, танилцуулга

• Аймаг, нийслэлийн төсвөөс сум, дүүргийн төсөвт олгохоор төлөвлөсөн санхүүгийн дэмжлэг, орлогын шилжүүлэг

• Дээд шатны төсөвт батлагдсан дээд шатны төсөвт төвлөрүүлэх хөрөнгийн хэмжээ

• Макро эдийн засгийн тухайн үеийн нөхцөл байдлын үнэлгээ

• Ирээдүйн чиг хандлагын төсөөлөл, тооцоо• ЗГ-аас макроэдийн засгийн талаар баримтлах

бодлого, тэргүүлэх чиглэлийг төсөвт тусгасан байдал

22

үргэлжлэл

• Төсвийн тэнцлийн үзүүлэлтийг тооцсон байдал• Төсвийн гүйцэтгэлд нөлөөлж болзошгүй эрсдлийн

үнэлгээ• Татварын зардлын тоцоолол• Хөрөнгө оруулалтын жагсаалт• Санхүүжилтийг зогсоох болон багасгах хөтөлбөр, арга

хэмжээний жагсаалт, төсөвт үзүүлэх нөлөөлөл• Гадаад зээл тусламжийн хөрөнгөөр санхүүжих төсөл,

арга хэмжээний • Тусгай сангийн орлого, зарлагын тооцоо• Ногдол ашгийн хэмжээ• ТЕЗ бүрийн хэрэгжүүлэх хөтөлбөр, арга хэмжээ, орц,

гарц, хүрэх үр дүн

23

Орон нутгийн төсвийг батлах• ТЕЗ-ийн харьялагдах тухайн жилд төвлөрүүлэх

орлого, төсөвт байгууллагын өөрийн орлого• ТЕЗ-ийн төсвийн зарлагын дээд хэмжээ, урсгал болон

хөрөнгийн зардлын дээд хэмжээ, үүнээс тусгай зориулалтын шилжүүлгийн хэмжээ

• Төсвийн алдагдлыг санхүүжүүлэх эх үүсвэр• Доод шатны төсөвт олгох санхүүгийн дэмжлэг,

орлогын шилжүүлэг• ТЕЗ бүрийн хэрэгжүүлэх хөтөлбөр, хүрэх үр дүнг

хавсаргах• Хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга хэмжээний

жагсаалтыг хавсралтаар• Концессийн гэрээгээр хэрэгжүүлэх төсөл, арга

хэмжээний жагсаалтыг хавсралтаар

24

үргэлжлэл

• Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн ЗД дээрхи чиг үүрэг бүрээр санхүүжилтийн хуваарилалт хийх саналаа орон нутгийн төсвийн төслийн хамт бэлтгэж, хуульд заасан хугацаанд зохих шатны ИТХ-д өргөн мэдүүлнэ.

• Аймаг, нийслэлийн ИТХ Засгийн газрын чиг үүргийг орон нутагт төлөлөн хэрэгжүүлэх гэрээ, ЗД-ын саналд үндэслэн чиг үүрэг бүрээр хуваарилсан санхүүжилтийг гэрээнд заасан хэмжээнээс бууруулахгүйгээр орон нутгийн төсвийн нэг хэсэг болгож батална.

25

үргэлжлэл

• Төсвийн төслийг ИТХ-аар хэлэлцэх явцад нэмж тусгах хөрөнгө оруулалтын төсөл арга хэмжээг тухайн шатны төсвийг өргөн барьсан этгээдээс хуульд заасан хөрөнгө оруулалтын шаардлагыг хангаж байгаа эсэх талаар санал, дүгнэлтийг авсны үндсэн дээр тусгана.

• ИТХ-аас баталсан төсвийг ил тод, олон нийтэд хүрээмжтэй байдлаар мэдээлнэ.

26

үргэлжлэл

• Аймаг, нийслэлийн ЗД төсвийн төслөө 11 сарын 25-ны дотор ИТХ-д өргөн мэдүүлэх

• Аймаг, нийслэлийн ИТХ тухайн шатны төсвийг 12 сарын 05-ны дотор батлах

• Сум, дүүргийн ЗД төсвийн төслөө 12 сарын 10-ны дотор ИТХ-д өргөн мэдүүлэх

• Сум, дүүргийн ИТХ тухайн шатны төсвийг 12 сарын 20-ны дотор батлах

• Аймаг, нийслэлийн ЗД батлагдсан төсвөө 12 сарын 31-ний дотор СЯ-д хүргүүлэх

27

Дүгнэлт

• Татварын хувь хэмжээг тогтоох орон нутгийн эрх мэдэл нэмэгдсэн

• Зарлагын хуваарилалт илүү тодорхой болсон

• ОНХС-аар дамжуулан хөрөнгө оруулалт орон нутаг хийх боломжтой болсон

• Төсвийн шийдвэрт нутгийн иргэдийн оролцоо нэмэгдсэн

• Орон нутгийн эрх мэдэл, үүрэг хариуцлага нэмэгдсэн

28

Анхаарал тавьсанд баярлалаа.