Gio Trnh

i n t c b n

1

M C L C

BI 1: NGU N M T CHI U BI 2: I N T TR NG

BI 3: NGU N XOAY CHI U BI 4: NG H V N NNG BI 5: I N TR - T I N BI 6: CU N DY - BI N P BI 7: I T TRANSISTORBI 8: M CH KHU CH I

BI 9: M CH N P NGU N BI 10: M CH T O DAO NG BI 11: MOSFET THYRISTOR

2

BI 1NGU N M T CHI U

I - KHI NI M C B N V DNG I N

1. C u trc nguyn t : T t c cc nguyn t u c c u t o ln t cc nguyn t v m i nguyn t c a m t ch t c c u t o b i hai ph n l - M t h t nhn gi a cc h t mang i n tch d ng g i l Proton v cc h t trung ho i n g i l Neutron. - Cc Electron (i n t ) mang i n tch m chuy n ng xung quanh h t nhn . - Bnh th ng cc nguyn t c tr ng thi trung ho v i n ngha l s Proton h t nhn b ng s electron bn ngoi nh ng khi c tc nhn bn ngoi nh p xu t, nhi t , ma st tnh i n, tc ng c a t tr ng .. th cc i n t electron l p ngoi cng c th tch kh i qu o tr thnh cc i n t t do. - Khi m t nguyn t b m t i m t hay nhi u i n t , chng b thi u i n t v tr thnh ion d ng v ng c l i khi m t nguyn t nh n thm m t hay nhi u i n t th chng tr thnh ion m.

2 . B n ch t dng i n v chi u dng i n . Khi cc i n t t p trung v i m t cao chng t o ln hi u ng tch i n - Dng i n chnh l dng chuy n ng c a cc h t mang i n nh i n t , ion. - Chi u dng i n c quy c i t d ng sang m ( ng c v i chi u chuy n ng c a cc i n t - i t m sang d ng )

3. Tc d ng c a dng i n : Khi c m t dng i n ch y qua dy d n i n nh th nghi m sau :

Ta th y r ng dng i n t o ra m t t tr ng xung quanh lm l ch h ng c a nam chm, 3

khi i chi u dng i n th t tr ng cng i h ng => lm nam chm l ch theo h ng ng c l i. - Dng i n ch y qua bng n lm bng n pht sng v sinh nhi t nng - Dng i n ch y qua ng c lm quay ng c quay sinh ra c nng - Khi ta n p c quy cc c c c a c quy b bi n i v dng i n c tc d ng ho nng..

Nh v y dng i n c cc tc d ng l tc d ng v nhi t , tc d ng v c nng , tc d ng v t tr ng v tc d ng v ho nng.

II- DNG I N V I N P M T CHI U.

1. C ng dng i n : L i l ng c tr ng cho m nh y u c a dng i n hay c tr ng cho s l ng cc i n t i qua ti t di n c a v t d n trong m t n v th i gian

K hi u l I - Dng i n m t chi u l dng chuy n ng theo m t h ng nh t nh t d ng sang m theo quy c hay l dng chuy n ng theo m t h ng c a cc i n t t do.

n v c a c ng dng i n l Ampe

n v

Kilo Ampe = 1000 Ampe

Mega Ampe = 1000.000 Ampe

Mili Ampe = 1/1000 Ampe

Micro Ampe = 1/1000.000 Ampe

2. i n p : Khi m t cc i n t t p trung khng u t i hai i m A v B n u ta n i m t dy d n t A sang B s xu t hi n dng chuy n ng c a cc i n tch t n i c m t cao sang n i c m t th p, nh v y ng i ta g i hai i m A v B c chnh l ch v i n p v p chnh l ch chnh

4

l hi u i n th . - i n p t i i m A g i l U A - i n p t i i m B g i l U B. - Chnh l ch i n p gi a hai i m A v B g i l hi u i n th U AB UAB = UA - UB - n v c a i n p l Vol k hi u l U ho c E,

n v i n p

Kilo Vol ( KV) = 1000 Vol

Mini Vol (mV) = 1/1000 Vol

Micro Vol = 1/1000.000 Vol

i n p c th v nh cao c a m t bnh n c, n u hai bnh n c c cao khc nhau th khi n i m t ng d n s c dng n c ch y qua t bnh cao sang bnh th p h n, khi hai bnh n c c cao b ng nhau th khng c dng n c ch y qua ng d n. Dng i n cng nh v y n u hai i m c i n p chn l ch s sinh ra dng i n ch y qua dy d n n i v i hai i m t i n p cao sang i n p th p v n u hai i m c i n p b ng nhau th dng i n trong dy d n s = 0

III- M T S NH LU T C B N

1. nh lu t m

C ng dng i n trong m t o n m ch t l thu n v i i n p hai u o n m ch v t l ngh ch v i i n tr c a o n m ch .

Cng th c : I = U / R

Trong

I l c ng dng i n , tnh b ng Ampe (A) U l i n p hai u o n m ch , tnh b ng Vol (V)

5

R l i n tr c a o n m ch , tnh b ng m

2. nh lu t m cho o n m ch 2.1- o n m ch m c n i ti p: Trong m t o n m ch c nhi u i n tr m c n i ti p th i n p hai u o n m ch b ng t ng s t p trn cc i n tr .

Theo s trn th : U = U1 + U2 + U3 Theo nh lu t m ta l i c U1 =I1 x R1 , U2 = I2 x R2,

U3 = I3 x R3 nh ng o n m ch m c n i ti p th I1 = I2 = I3 S t p trn cc i n tr => t l thu n v i cc i n tr .

2.2 o n m ch m c song song Trong o n m ch c nhi u i n tr m c song song th c ng dng i n chnh b ng t ng cc dng i n i qua cc i n tr v s t p trn cc i n tr l nh nhau:

M ch trn c U1 = U2 = U3 = E I = I1 + I2 + I3 v U1 = I1 x R1 = I2 x R2 = I3 x R3 C ng dng i n t l ngh ch v i i n tr .

6

3. i n nng v cng xu t : 3.1- i n nng. Khi dng i n ch y qua cc thi t b nh bng n => lm bng n sng, ch y qua ng c => lm ng c quay nh v y dng i n sinh ra cng. Cng c a dng i n g i l i n nng, k hi u l W, trong th c t ta th ng dng Wh, KWh ( Kilo wat gi )

Cng th c tnh i n nng l :

W = U x I x t

Trong W l i n nng tnh b ng June (J) U l i n p tnh b ng Vol (V) I l dng i n tnh b ng Ampe (A) t l th i gian tnh b ng giy (s)

3.2- Cng xu t . Cng xu t c a dng i n l i n nng tiu th trong m t giy , cng xu t c tnh b i cng th c

P = W / t = (U. I .t ) / t = U .I

Theo nh lu t m ta c P = U.I = U2 / R = R.I2

7

BI 2:

I N T TR NG

I. Khi ni m v t tr ng .

* Nam chm v t tnh . Trong t nhin c m t s ch t c th ht c s t g i l nam chm t nhin. Trong cng nghi p ng i ta luy n thp ho c h p ch t thp t o thnh nam chm nhn t o. Nam chm lun lun c hai c c l c c b c North (N) v c c nam South (S) , n u ch t thanh nam chm ra lm 2 th ta l i c hai nam chm m i cng c hai c c N v S - l nam chm c tnh ch t khng phn chia.. Nam chm th ng c ng d ng s n xu t loa i n ng, micro ho c m t DC.

* T tr ng T tr ng l vng khng gian xung quanh nam chm c tnh ch t truy n l c t ln cc v t li u c t tnh, t tr ng l t p h p c a cc ng s c i t B c n c c nam.

* C ng t tr ng L i l ng c tr ng cho m nh y u c a t tr ng, k hi u l H n v l A/m

* t c m L i l ng c tr ng cho v t c t tnh ch u tc ng c a t tr ng, t c m ph thu c vo v t li u .

VD S t c t c m m nh h n ng nhi u l n .

t c m c tnh b i cng th c

B = .H

Trong B : l t c m : l t th m H : l c ng t tr ng

* T thng L s ng s c i qua m t n v di n tch, t thng t l thu t v i c ng t tr ng.

8

* ng d ng c a Nam chm vnh c u. Nam chm vnh c u c ng d ng nhi u trong thi t b i n t , chng c dng s n xu t Loa, Micro v cc lo i M t DC.

Loa

II - T TR NG C A DNG I N

1. T tr ng c a dng i n i qua dy d n th ng.

Th nghi m trn cho th y, khi cng t c bn ngoi ng, dng i n i qua bng n lm bng n sng ng th i dng i n i qua dy d n sinh ra t tr ng lm l ch h ng kim nam chm . Khi i chi u dng i n, ta th y kim nam chm l ch theo h ng ng c l i , nh v y dng i n i chi u s t o ra t tr ng cng i chi u.

9

2. T tr ng c a dng i n i qua cu n dy.

Khi ta cho dng i n ch y qua cu n dy, trong lng cu n dy xu t hi n t tr ng l cc ng s c song song, n u li cu n dy c thay b ng li thp th t tr ng t p trung trn li thp v li thp tr thnh m t chi c nam chm i n, n u ta i chi u dng i n th t tr ng cng i h ng

Dng i n m t chi u c nh i qua cu n dy s t o ra t tr ng c nh, dng i n bi n i i qua cu n dy s t o ra t tr ng bi n thin.

T tr ng bi n thin c c i m l s t o ra i n p c m ng trn cc cu n dy t trong vng nh h ng c a t tr ng , t tr ng c nh khng c c i m trn.

ng d ng: T tr ng do cu n dy sinh ra c r t nhi u ng d ng trong th c t , m t ng d ng m ta th ng g p trong thi t b in t l R le i n t .

R le i n t

10

Khi cho dng i n ch y qua cu n dy, li cu n dy tr thnh m t nam chm i n ht thanh s t v cng t c oc ng l i, tc d ng c a r le l dng m t dng i n nh i u khi n ng m ch cho dng i n l n g p nhi u l n.

3. L c i n t N u c m t dy d n t trong m t t tr ng, khi cho dng i n ch y qua th dy d n c m t l c y => l l c i n t , n u dy d n t do chng s chuy n ng trong t tr ng, nguyn l ny c ng d ng khi s n xu t loa i n ng.

Nguyn l ho t ng c a Loa ( Speaker )

Cu n dy c g n v i mng loa v t trong t tr ng m nh gi a 2 c c c a nam chm , c c S l li , c c N l ph n xung quanh, khi cho dng i n xoay chi u ch y qua cu n dy , d i tc d ng c a l c i n t cu n dy s chuy n ng, t c ng chuy n ng c a cu n dy ph thu c vo t n s c a dng i n xoay chi u, cu n dy chuy n ng c g ng vo mng loa lm mng loa chuy n ng theo, n u chuy n ng t n s > 20 Hz chng s t o ra sng m t n trong d i t n s tai ng i nghe c.

4. C m ng i n t . C m ng i n t l hi n t ng xu t hi n i n p c m ng c a cu n dy c t trong m t t tr ng bi n thin. V d : m t cu n dy qu n quanh m t li thp , khi cho dng i n xoay chi u chay qua, trn li thp xu t hi n m t t tr ng bi n thin, n u ta qu n m t cu n dy khc ln cng li thp th hai u cu n dy m i s xu t hi n i n p c m ng. B n thn cu n dy c dng i n ch y qua cng sinh ra i n p c m ng v c chi u ng c v i chi u dng i n i vo

11

BI 3:

NGU N XOAY CHI U

12

BI 4: Ch nghin c u: Dng xoay chi u qua tr thu n, qua t i n, qua cu n dy, khi ni m v dung khng c a t i n v c m khng c a cu n dy, t ng h p hai dng i n xoay chi u.

II -DNG XOAY CHI U QUA R,L,C

1. Dng i n xoay chi u i qua i n tr Dng i n xoay chi u i qua i n tr th dng i n v i n p cng pha v i nhau , ngha l khi i n p tng c c i th dng i n qua tr cng tng c c i. nh v y dng xoay chi u c tnh ch t nh dng m t chi u khi i qua tr thu n.do c th p d ng cc cng th c c a dng m t chi u cho dng xoay chi u i qua i n tr

I = U / R hay R = U/I Cng th c nh lu t ohm

P = U.I Cng th c tnh cng xu t

2 . Dng i n xoay chi u i qua t i n . Dng i n xoay chi u i qua t i n th dng i n s s m pha h n i n p 90

Dng xoay chi u c dng i n s m pha h n i n p 90 khi i qua t

* Dng xoay chi u i qua t s b t c n l i v i m t tr khng g i l Zc, v Zc c tnh b i cng th c

Zc = 1/ ( 2 x 3,14 x F x C )

Trong Zc l dung khng ( n v l Ohm )

F l t n s dng i n xoay chi u ( n v l Hz)

C l i n dung c a t i n ( n v l Fara)

Cng th c trn cho th y dung khng c a t i n t l ngh ch v i t n s dng xoay chi u (ngha l t n s cng cao cng i qua t d dng) v t l ngh c v i i n dung c a t ( ngha l t c i n dung cng l n th dng xoay chi u i qua cng d dng)

=> Dng m t chi u l dng c t n s F = 0 do Zc = v v y dng m t chi u khng

13

H NG D N S D NG NG H V N NNG

1. Gi i thi u v ng h v n nng ( VOM)

ng h v n nng ( VOM ) l thi t b o khng th thi u c v i b t k m t k thu t vin i n t no, ng h v n nng c 4 ch c nng chnh l o i n tr , o i n p DC, o i n p AC v o dng i n.

u i m c a ng h l o nhanh, ki m tra c nhi u lo i linh ki n, th y c s phng n p c a t i n , tuy nhin ng h ny c h n ch v chnh xc v c tr khng th p kho ng 20K/Vol do vy khi o vo cc m ch cho dng th p chng b s t p.

2. H ng d n o i n p xoay chi u.

S d ng ng h v n nng o p AC

14

Khi o i n p xoay chi u ta chuy n thang o v cc thang AC, thang AC cao h n i n p c n o m t n c, V d n u o i n p AC220V ta thang AC 250V, n u ta thang th p h n i n p c n o th ng h bo k ch kim, n u thanh qu cao th kim bo thi u chnh xc.

* Ch - ch :

Tuy t i khng thang o i n tr hay thang o dng i n khi o vo i n p xoay chi u => N u nh m ng h s b h ng ngay l p t c !

nh m thang o dng i n, o vo ngu n AC => s h ng ng h

nh m thang o i n tr , o vo ngu n AC => s h ng cc i n tr trong ng h

15

* N u thang o p DC m o vo ngu n AC th kim ng h khng bo , nh ng ng h khng nh h ng .

thang DC o p AC ng h khng ln kim tuy nhin ng h khng h ng

3. H ng d n o i n p m t chi u DC b ng ng h v n nng.

Khi o i n p m t chi u DC, ta nh chuy n thang o v thang DC, khi o ta t que vo c c d ng (+) ngu n, que en vo c c m (-) ngu n, thang o cao h n i n p c n o m t n c. V d n u o p DC 110V ta thang DC 250V, tr ng h p thang o th p h n i n p c n o => kim bo k ch kim, tr ng h p thang qu cao => kim bo thi u chnh xc.

Dng ng h v n nng o i n p m t chi u DC

16

*. Tr ng h p sai thang o :

N u ta sai thang o, o p m t chi u nh ng ta ng h thang xoay chi u th ng h s bo sai, thng th ng gi tr bo sai cao g p 2 l n gi tr th c c a i n p DC, tuy nhin ng h cng khng b h ng .

sai thang o khi o i n p m t chi u => bo sai gi tr .

* Tr ng h p nh m thang o

Ch - ch : Tuy t i khng nh m ng h vo thang o dng i n ho c thang o i n tr khi ta o i n p m t chi u (DC) , n u nh m ng h s b h ng ngay !!

Tr ng h p nh m thang o dng i n khi o i n p DC => ng h s b h ng !

17

Tr ng h p nh m thang o i n tr khi o i n p DC => ng h s b h ng cc i n tr bn trong!

5. H ng d n o i n tr v tr khng.

V i thang o i n tr c a ng h v n nng ta c th o c r t nhi u th .

o ki m tra gi tr c a i n tr

o ki m tra s thng m ch c a m t o n dy d n

o ki m tra s thng m ch c a m t o n m ch in

o ki m tra cc cu n dy bi n p c thng m ch khng

o ki m tra s phng n p c a t i n

o ki m tra xem t c b d, b ch p khng.

o ki m tra tr khng c a m t m ch i n

o ki m tra i t v bng bn d n.

* s d ng c cc thang o ny ng h ph i c l p 2 P n ti u 1,5V bn trong, x d ng cc thang o 1Kohm ho c 10Kohm ta ph i l p Pin 9V.

18

6. o i n tr :

o ki m tra i n tr b ng ng h v n nng

o tri s i n tr ta th c hi n theo cc b c sau :

B c 1 : thang ng h v cc thang o tr , n u i n tr nh th thang x1 ohm ho c x10 ohm, n u i n tr l n th thang x1Kohm ho c 10Kohm. => sau ch p hai que o v ch nh tri t o kim ng h bo v tr 0 ohm.

B c 2 : Chu n b o .

B c 3 : t que o vo hai u i n tr , c tr s trn thang o , Gi tr o c = ch s thang o X thang o V d : n u thang x 100 ohm v ch s bo l 27 th gi tr l = 100 x 27 = 2700 ohm = 2,7 K ohm

B c 4 : N u ta thang o qu cao th kim ch ln m t cht , nh v y c tr s s khng chnh xc.

19

B c 5 : N u ta thang o qu th p , kim ln qu nhi u, v c tr s cng khng chnh xc.

Khi o i n tr ta ch n thang o sao cho kim bo g n v tr gi a v ch ch s s cho chnh xc cao nh t.

7. Dng thang i n tr o ki m tra t i n

Ta c th dng thang i n tr ki m tra phng n p v h h ng c a t i n , khi o t i n , n u l t g m ta dng thang o x1K ohm ho c 10K ohm, n u l t ho ta dng thang x 1 ohm ho c x 10 ohm.

Dng thang x 1K ohm ki m tra t g m

Php o t g m trn cho ta bi t :

T C1 cn t t => kim phng n p khi ta o T C2 b d => ln kim nh ng khng tr v v tr c T C3 b ch p => kim ng h ln = 0 ohm v khng tr v .

20