TRNG I HC CN TH KHOA LUT

LUT TI CHNH

TS. L Th Nguyt Chu

NM 2009

1

THNG TIN V TC GI PHM VI V I TNG S DNG

CA GIO TRNH (LUT HNH CHNH 1)

1. THNG TIN V TC GI

H v tn: L TH NGUYT CHU

Sinh nm: 1972

C quan cng tc:

B mn: Lut Thng mi; Khoa: Lut

Trng: i hc Cn Th

a ch Email lin h:

nguyetchau@ctu.edu.vn

2. PHM VI V I TNG S DNG Gio trnh c th dng tham kho cho nhng ngnh: Ngnh Lut, Ngnh kinh t. C th dng cho cc trng: trng i hc lut, cc trng kinh t Cc t kha: php lut thu, qun l thu, thu thu nhp c nhn, thu thu nhp doanh

nghip, thu gi tr gia tng, thu tiu th c bit, thu xut nhp khu, thu nh t

Yu cu kin thc trc khi hc mn ny:

- L lun chung v nh nc v php lut 1, 2; - Lut thng mi (phn doanh nghip) xut bn in cha: cha.

2

MC LC BA....................................................................................................................................................... 1

THNG TIN V TC GI................................................................................................................. 2

MC LC........................................................................................................................................... 3

CHNG 1: NHNG VN CHUNG V LUT THU ........................................................ 7

1. Khi nim v thu........................................................................................................................... 7

1.1. Lc s s hnh thnh v pht trin ca thu ............................................................................7

1.2. Khi nim, c im v vai tr ca thu ....................................................................................9

2. Phn loi thu ............................................................................................................................... 11

2.1. Phn loi thu da trn mc ch iu tit ...............................................................................11

2.2. Phn loi thu da trn i tng tnh thu .............................................................................11

3. Cc nguyn tc xy dng lut thu............................................................................................. 12

3.1. Nguyn tc cng bng..............................................................................................................12

3.2. Nguyn tc kh thi ...................................................................................................................13

3.3. Nguyn tc r rng, n gin v d hiu..................................................................................13

3.4. Nguyn tc n nh ..................................................................................................................14

3.5. Nguyn tc hiu qu.................................................................................................................14

4. Nhng yu t c bn ca lut thu ............................................................................................. 14

4.1. Ngi np thu, ngi chu thu .............................................................................................14

4.2. Cn c tnh thu .......................................................................................................................16

5. Vi phm v x l vi phm php lut v thu ............................................................................. 18

5.1. Khi nim .................................................................................................................................18

5.2. X l vi phm php lut v thu ..............................................................................................19

6. Ngun ca lut thu ..................................................................................................................... 20

Cu hi .............................................................................................................................................. 21

Danh mc ti liu tham kho .......................................................................................................... 21

CHNG 2. THU THU NHP ................................................................................................... 22

BI 1. THU THU NHP C NHN........................................................................................... 22

1. Lc s s pht trin thu TNCN Vit Nam ......................................................................... 22

2. Khi nim, c im..................................................................................................................... 22

3. Ngi np thu ............................................................................................................................. 23

3.1. C nhn c tr ..........................................................................................................................23

3

3.2. C nhn khng c tr ...............................................................................................................24

4. Thu nhp chu thu ...................................................................................................................... 24

4.1. Phm vi xc nh thu nhp chu thu .......................................................................................25

4.2. Cc loi thu nhp chu thu ......................................................................................................25

4.3. Thu nhp c min thu.........................................................................................................29

5. Cn c tnh thu ........................................................................................................................... 30

5.1. Thu nhp tnh thu ...................................................................................................................30

5.2. Thu sut ..................................................................................................................................33

6. Gim thu, min thu................................................................................................................... 35

Cu hi .............................................................................................................................................. 35

Danh mc ti liu tham kho .......................................................................................................... 35

CHNG 3: THU THU NHP DOANH NGHIP .................................................................. 36

1. Lch s pht trin thu thu nhp doanh nghip (TNDN)......................................................... 36

2. Khi nim, c im, vai tr ca Thu TNDN trong nn kinh t th trng ......................... 37

2.1. Khi nim .................................................................................................................................37

2.2. c im ..................................................................................................................................37

2.3. Vai tr ca thu thu nhp doanh nghip trong nn kinh t th trng .....................................38

3. Ngi np thu ............................................................................................................................. 38

3.1. Cc t chc sn xut, kinh doanh hng ho, dch v thnh lp theo quy nh ca php lut Vit nam ......................................................................................................................................... 39

3.2. C s thng tr ca cng ty nc ngai Vit Nam ............................................................39

4. Cn c tnh thu ........................................................................................................................... 40

4.1. Thu nhp tnh thu ...................................................................................................................40

4.2 Thu sut ...................................................................................................................................48

5. Phng php tnh thu ................................................................................................................ 48

6. u i thu thu nhp doanh nghip........................................................................................... 49

6.1. iu kin, nguyn tc u i thu thu nhp doanh nghip ......................................................51

6.2. Cc hnh thc u i thu thu nhp doanh nghip...................................................................52

Cu hi .............................................................................................................................................. 54

Ti liu tham kho............................................................................................................................ 54

CHNG 4: THU GI TR GIA TNG ................................................................................... 55

1. Khi nim, c im..................................................................................................................... 55

2. Ngi np thu ............................................................................................................................. 56

4

3. i tng chu thu GTGT ......................................................................................................... 57

4. Cn c tnh thu ........................................................................................................................... 58

4.1.Gi tnh thu GTGT ..................................................................................................................58

4.2. Thu sut thu GTGT...............................................................................................................60

4.3. Phng php tnh thu gi tr gia tng .....................................................................................61

4.4. Ha n chng t mua bn hng ha, dch v........................................................................63

5. Hon thu gi tr gia tng............................................................................................................ 63

Cu hi .............................................................................................................................................. 66

Ti liu tham kho............................................................................................................................ 66

CHNG 5:THU TIU TH C BIT ................................................................................. 67

1. Khi nim, c im..................................................................................................................... 67

2. Ngi np thu ............................................................................................................................. 67

3. i tng chu thu...................................................................................................................... 68

3.1. Hng ha ..................................................................................................................................68

3.2. Dch v .....................................................................................................................................68

3.3. Cc trng hp hng ha khng phi chu thu TTB ...........................................................68

4. Cn c tnh thu v thu sut ..................................................................................................... 69

4.1. Gi tnh thu TTB .................................................................................................................69

4.2.Thu sut thu TTB................................................................................................................70

5. Gim thu...................................................................................................................................... 72

Cu hi .............................................................................................................................................. 72

Ti liu tham kho............................................................................................................................ 72

CHNG 6 :THU XUT NHP KHU ................................................................................... 73

1. Khi nim, vai tr ca thu xut nhp khu ............................................................................. 73

2. Ngi np thu ............................................................................................................................. 74

3. i tng chu thu...................................................................................................................... 74

4. Cn c tnh thu ........................................................................................................................... 75

4.1. Cn c tnh thu i vi hng ho p dng thu sut theo t l phn trm .............................75

4.2. Hng ho p dng thu tuyt i..............................................................................................80

5. Min thu, gim thu, hon thu XNK....................................................................................... 81

5.1. Min thu .................................................................................................................................81

5.2. Gim thu .................................................................................................................................86

5

5.3. Cc trng hp c xt hon thu .........................................................................................86

Cu hi .............................................................................................................................................. 93

Ti liu tham kho............................................................................................................................ 93

CHNG 7: MT S LOI THU TI SN VIT NAM .................................................. 94

1. Khi nim, c im..................................................................................................................... 94

2. Mt s lai thu ti sn Vit Nam............................................................................................ 94

Cu hi ............................................................................................................................................ 111

Ti liu tham kho.......................................................................................................................... 111

6

CHNG 1: NHNG VN CHUNG V LUT THU

1. Khi nim v thu

1.1. Lc s s hnh thnh v pht trin ca thu Thu l mt khan thu bt buc. Thu c th do chnh quyn trung ng trc tip thu hay y nhim cho cc c quan a phng thu. Thng thng th tin thu thu c phi c chi xi cho cc mc tiu cng cng v mc tiu ca thu khng ch l thu tin cho ngn sch nh nc m n cng nhm thc hin cng bng x hi hoc khuyn khch pht trin kinh t1. Mi chnh ph u cn c ngn sch hat ng. Mc d c th c nhng s la chn khc nhng thu l cng c hu hiu nht to ngun thu ngn sch. Mt chnh ph c th vay mn tin t cng dn hoc t nc ngoi nhng n th phi tr. Nh nc c th bn cc dch v cng cng cho cng dn ca mnh hoc cho nhng ngi nc ngoi ang c tr trong phm vi lnh th mnh qun l nhng s tin thu c khng m bo s trang tri. Mt khc, khng phi dn chng ai cng c kh nng mua cc dch v cng v nh nc khng th khng cung cp cc dch v cho ngi dn. Nh nc cng c gng trnh mc n nc ngoibi v mt khi mc n th khng ch b ph thuc v kinh t m c th b ph thuc c v chnh tr. Bt c nh nc no u chim hu cho mnh mt s ti sn nht nh v nh nc c th u t, kinh doanh s ti sn nhng nh nc vi nhiu chc nng ring ca mnh khng qun xuyn vic kinh doanh nh nhng ch th khc trong x hi. Thng thng nh nc ch kinh doanh nhng ngnh phc v cho li ch cng cng, an ninh quc gia v nhng ngnh ny thng thng khng sinh li hoc chi ph u t ban u qu ln. Mt nh nc cng c th yu cu s t nguyn ng gp ca ngi dn bi v c rt nhiu hat ng ca nh nc nhm phc cho cho li ch ca ngi dn. Tuy nhin, y khng phi l cch thc tt nht bi v nh nc lun cn mt ngn sch nht nh hng nm v h khng th ngi ch s t nguyn ca ngi dn. Nh nc vi quyn lc chnh tr sn c, s thu mt b phn thu nhp ca c x hi m bo nhu cu chi tiu ca mnh. V th m, mc tiu c bn ca thu lun lun m bo ngun thu cho chi ph ca nh nc2. Mt vn t ra l nu s ca ci vt cht do ngi dn sn xut ra ch nui sng bn thn h th lm g c phn ng gp nui b my nh nc. Theo Marx, qu trnh ti sn xut gin n, ti sn xut m rng l hai vn quan trng ca lm nn tng cho nhng l lun c bn v thu. Lao ng vi t cch l mt lai hng ha c bit, qua hat ng lao ng to ra gi tr mi ln hn gi tr ca n. Phn mi sng to gi l thu nhp. Thu nhp chnh l c s ti sn xut m rng v l ngun cho s ng vin vo ngn sch nh nc3. Thu c mt lch s rt di, Thuronyi cho rng trong lch s, c nhng khon thu nh thu nhng khng phi lc no n cng c gi tn l thu, nhng vic s dng nhng tn gi khc khng c ngha l c s khc bit v mt php l4. Theo Burg, thu l mt phn ca lch s nhn loi c phng ng v phng Ty t t nht 2500 nm v cng c th l 1 Chris White House, Revenue Law Principles and Practice, 21st Edition, Lexis Nexis TM UK, 2003, tr.5,6 2 Chris White House, Revenue Law Principles and Practice, 21st Edition, Lexis Nexis TM UK, 2003,tr.6 3 Quch c Php, Thu-Cng c iu tit v m nn kinh t, Nxb Xy Dng, H Ni 1999, tr. 10 4 Victor Thuronyi, Comparative Tax Law, Kluwer Law International, 2003, tr. 53

7

4500 nm5. Burg cng tm ra rng hnh thc sm nht ca thu c gi l corve, mt hnh thc lao ng bt buc (v t lao ng trong ting Ai Cp c cng ng ngha vi t thu). Vi quan im tng t, Gio trnh Lut thu Vit Nam ca trng i hc Lut H Ni nm 2007 cng vit rng thu thu c thc hin t hnh thc thu bng hin vt chuyn dn sang thu vi hnh thc gi tr. iu cng c ngha l, thu xut hin ban u c hnh thc biu hin rt n gin. Quan h phu phen, cng np l nhng lai thu th hin di hnh thc hin vt dn c s phc tp hn hnh thc su, thu c ct t mt cch thng nht trong phm vi lnh th. n khi tin t ra i, hnh thc thu thu bng tin lm gim nh i s nghit ng ca cc hnh thc cng np6. Khi nghin cu v lch s ca thu Anh, Sabine cho rng ban u thu c nhng im chung vi cc khon ng gp ca ngi dn cho cc nh tu h s dng trong vic gii thch cc ni s hi v nhng b mt ca t nhin, chm lo i sng tm linh ca ngi dn v nhng bin php thu cc khon ng gp ny cng khng khc vi nhng cch thc thu thu l my 7. phng Ty, hnh thc thu xut hin sm nht l Ai Cp c i di dng thu rung t. Theo , chnh quyn ly sng Nile lm c s nh thu. Nhng mnh t no gn lu vc sng th s phi ng thu cao hn nhng mnh t nm su trong sa mc. Cc Pharaoh thu thu trn nhiu lnh vc k c du n8. Trung Quc, hnh thc thu sm nht l cng thi nh H. Thut ng thu xut hin Trung Quc vo nm 594 trc cng nguyn9. Chnh quyn Hy lp c i cng c gng tn thu tt c cc khon trang tri cho cc chi ph chin tranh. Trong khi , Caesar Augustus c xem l mt trong nhng nh chin lc v thu v ng ban hnh thu tha k ly tin chi tr cho cc qun nhn gii ng10. Tuy nhin, cng v nhng chnh sch thu tn thu, h khc m nhiu v vua ca Trung quc c i b mt ngi11. Trong qu trnh tn ti ca cc nh nc, thu lun lun l vn quan trng. Trong cc cuc bu c (nht l cc nc T bn) d tho v chnh sch thu ca cc ng c vin lun lun c c tri quan tm v c lng dn, nhiu ng c vin c gng gii thiu cc chnh sch ct gim thu hoc tng chi cho cc khon phc li x hi. Cng vi s pht trin ca vn minh nhn lai, nhng lai thu v hnh thc thu phc tp hn c hnh thnh. Nhng chnh sch thu tn thu v h khc dn dn c thay th. Nh nc ch tm nhiu hn n vic han tr cc khan thu m dn ng gp thng qua vic cung cp cc hng ha cng cng, phc li x hi, vvNgay c cc c quan thu thu cng c gng thay i din mo ca mnh, va nhn danh nh nc thu thu nhng cng va l ngi trung gian gip cho ngi dn thc hin chnh xc cc ngha v thu ca mnh vi nh nc.

5 David F. Burg, A World History of Tax Rebellions, Routledge, Oxford UK 2004, tr. xi 6 Trng i hc Lut H Ni, Gio trnh Lut thu Vit Nam, NXB T php nm 2007, tr.8,9 7 B.E.V.Sabine, A Short History of Taxation, Butterworths London 1980, p.I 8 http://www.uic.edu/depts/lib/documents/resources/tax99/taxhistory.shtml9 Trng i hc Lut H Ni, Gio trnh Lut thu Vit Nam, NXB T php nm 2007, tr.8 10 http://www.taxworld.org/History/taxHistory.htm11 Han Liang Huang, the Land Tax in China, Columbia University, New York 1918

8

1.2. Khi nim, c im v vai tr ca thu

1.2.1. Khi nim, c im ca thu C nhiu quan nim khc nhau v thu, ty thuc vo cc lnh vc, gc nghin cu khc nhau. Marx vit thu l c s kinh t ca b my nh nc, l th an n gin kho bc thu c tin ca ngi dn dng vo vic chi tiu ca nh nc12. Theo cc tc gi Gio trnh Lut thu, i hc Lut H Ni th thu l khon thu np mang tnh bt buc m cc t chc v c nhn phi np cho nh nc khi c cc iu kin nht nh13. C th hn, Gio trnh Qun l Ti chnh cng ca hc vin ti chnh quan nim rng thu l mt hnh thc ng vin bt buc ca nh nc theo lut nh, thuc phm tr phn phi, nhm tp trung mt b phn thu nhp ca cc th nhn v php nhn vo ngn sch nh nc p ng cc nhu cu chi tiu ca nh nc v phc v li ch cng cng14. Tuy nhin, c th thy r cc khi nim trn u thng nht: thu l khon np bt buc vo ngn sch nh nc p ng cc nhu cu chi tiu ca nh nc.

1.2.2. c im ca thu - Thu l khon thu mang tnh bt buc. Tnh bt buc xut pht t vic nh nc l ngi cung ng phn ln hng ha cng cng cho x hi. c tnh ca hng ha cng cng l c th s dng chung v kh c th loi tr. t c ngi dn no t nguyn tr tin cho vic th hng hng ha cng cng do nh nc u t cung cp nh quc phng, mi trng, php lut, v sinh phng dch, vvV vy, m bo nhu cu chi tiu cng cng y, nh nc phi s dng quyn lc ca mnh nhn dn phi np thu cho nh nc. Tnh bt buc ca thu th hin ngha v ng gp ca mi cng dn i vi li ch cng cng ca ton x hi. Tnh bt buc ny thng c ghi nhn trong hin php ca cc quc gia. Hin php Vit Nam nm 1992 quy nh iu 80 rng cng dn c ngha v ng thu v lao ng cng ch theo quy nh ca php lut. Cc lut thu s do cc c quan quyn lc nh nc n nh, ban hnh trnh vic thu thu tu tin. V d nh khon 4 iu 84 ca Hin php Vit nam 1992 (sa i b sung nm 2001) c qui nh rng ch c Quc Hi mi c quyn qui nh, sa i, bi b cc th thu. - Thu l khon thu ca ngn sch nh nc mang tnh khng han tr trc tip v khng i gi. S tin thu phi np khng gn trc tip vi li ch c th m ngi np thu c hng t hng ha cng cng do nh nc cung cp. Cc c nhn, t chc thc hin ngha v np thu cho nh nc khng c quyn i hi nh nc phi cung cp trc tip cho h mt lng hng ha dch v c th no . Tuy nhin, c nhn v t chc c quyn nu kin ca mnh nu nh nhng g m h nhn c t s u t ca nh nc l qu thp trong khi s thu h phi np qu cao hoc h cng c th kim tra vic chi tiu ca ngn sch nh nc thng qua i biu ca h cc c quan i din (nh Quc hi, Hi ng nhn dn) v thng qua cc bo co thng nin ca cc c quan ny. c im ny ca thu nhm phn bit gia thu vi ph v l ph. Ph v l ph cng l cc khon thu mang 12 Trng i hc Lut H Ni, Gio trnh Lut thu Vit Nam, NXB T php nm 2007, tr.10, phn khi nim ca Marx c cc tc gi trch ra t Cc Mc, ng Ghen Tuyn tp, Nxb S Tht H Ni nm 1961 13 Trng i hc Lut H Ni, Gio trnh Lut thu Vit Nam, NXB T php nm 2007, tr.10 14 Hc vin Ti chnh, Gio trnh Qun l ti chnh cng, Nxb Ti chnh nm 2005, tr. 106. Tuy nhin, theo ngi vit, c th thay i cm t php nhn v th nhn thnh c nhn v t chc bao qut hn.

9

tnh bt buc nhng tnh bt buc ca ph v l ph gn trc tip vi vic khai thc v hng th li ch t nhng dch v cng cng nht nh do nh nc cung cp m theo quy nh ca php lut c thu ph hoc l ph.

1.2.3. Vai tr ca thu - Thu l cng c ch yu trong vic tp trung cc ngun lc ti chnh nhm p ng cc nhu cu chi tiu ca nh nc. thc hin tt chc nng ny, thu phi bao qut ht cc ngun thu trong x hi. Suy cho cng, ngi lm lut thu phi bit c ti tin ca ngi dn ang nm u, lm cch no ng vin cho hp l, phi suy tnh khon tin no th nh nc cn ng vin, khon no th li cho ngi dn. - Thc hin iu chnh v m nn kinh t. Ty thuc vo thc trng kinh t, x hi trong tng thi k, nh nc hon ton c th ch ng iu chnh chnh sch thu nhm thc hin mc tiu iu chnh v m nn kinh t quc dn. iu tit v m nn kinh t c ngha l nh nc khng can thip trc tip vo hat ng kinh t, x hi bng cc mnh lnh hnh chnh m nh nc ch a ra nhng chun mc mang tnh nh hng ln trn din rng v bng cc cng c n by hng cc hat ng kinh t, x hi i theo, nhm t c mc tiu kinh t ra, to hnh lang php l cho cc hat ng kinh t - x hi thc hin trong khun kh php lut15. Thu c s dng nh l mt cng c iu tit v m nn kinh t th hin cc im sau:

+ Nh nc ban hnh mt h thng php lut v thu p dng chung cho cc c s kinh doanh thuc mi thnh phn kinh t, to s bnh ng trong cnh tranh, gp phn thc y sn xut pht trin16.

+ Nh nc qui nh s lng cc lai thu khc nhau, mc thu khc nhau ty theo tng ngnh ngh, lnh vc kinh doanh, tng loi hng ha c th th hin mc khuyn khch hay khng khuyn khch, u i hay khng u i, bo h hay khng bo h, vv...Thng qua , nh nc hng dn cc thnh phn kinh t b vn u t vo sn xut, kinh doanh nhng ngnh ngh, mt hng theo nh hng pht trin kinh t ca nh nc. Hn na, s la chn quyt nh p dng mt loi thu ny hay thu khc cng gp phn iu tit v m i vi nn kinh t17.

+ Nh nc c th s dng tin thu thu c ti tr, tr cp cho mt s doanh nghip sn xut kinh doanh nhng ngnh ngh, mt hng cn khuyn khch pht trin hoc cn cung cp n cc vng su, vng xa min ni, hi o. Nh nc cng c th u t trc tip cho cc cng trnh trng im ca c nc hoc ca tng vng, u t vo nhng vic m t nhn khng mun lm hoc khng c kh nng lm.

+ Nh nc thu thu nhng ng thi cng chi ngn sch cho phc li x hi, thc y cng bng x hi, to iu kin cho mi ngi dn trong x hi pht trin.

+ Nh nc k kt cc hip c v thu vi cc nc trn th gii nhm y mnh hp tc u t, giao lu kinh t, gim tnh trng thu thu chng lp. 15 Quch c Php, Thu-Cng c iu tit v m nn kinh t, Nxb Xy Dng, H Ni 1999, tr. 40 16 Quch c Php, Thu-Cng c iu tit v m nn kinh t, Nxb Xy Dng, H Ni 1999, tr. 44 17 Quch c Php, Thu-Cng c iu tit v m nn kinh t, Nxb Xy Dng, H Ni 1999, tr.44-47

10

2. Phn loi thu C nhiu tiu ch phn lai thu. Ty thuc vo mc ch nghin cu.

2.1. Phn loi thu da trn mc ch iu tit Cch phn lai ny nhm ch ra ai thc s l ngi s np thu v ai s l ngi chu gng nng v thu. T , gip nh lm lut a ra cch thc thu thu ph hp. Theo phn chia ny, thu c phn lai thnh thu trc thu v thu gin thu. Thu trc thu l lai thu m khi xy dng lut, mc tiu ca nh nc l lm sao ngi np thu cng l ngi chu gnh nng ca thu v h khng th chuyn gnh nng ny sang cho ngi khc c. Thu trc thu thng nh trn thu nhp, li nhun v ti sn. Thu trc thu c u im l m bo s cng bng trong vic iu tit thu nhp ca ngi np thu, iu chnh khong cch giu ngho ca cc c nhn trong x hi nhng hay gy ra s phn ng ca ngi chu thu v h trc tip thy c s mt mt thu nhp, ti sn ca h khi np thu. Cm nhn ny s mnh hn khi nh nc s dng tin thu m ngi dn ng khng ng mc ch, nn tham nhng qu nhiu v nhng phc li x hi m ngi ng thu nhn c l qu t. Thng thng v phn ng tm l ny m thu trc thu thng kh thu, c ch qun l phc tp, tn km v ngi ng thu thng tm cch trnh hoc trn thu. Thu gin thu bao gm cc lai thu nh trn hng ha dch v. Thu gin thu l lai thu m ngi np thu thng khng gnh chu gnh nng v thu. So vi thu trc thu, thu gin thu t gp s phn ng t ngi chu thu v ngi np thu, nhng li t cng bng. V d nh A c thu nhp l 5.000.000 v B c thu nhp l 10.000.000 . Nu A v B cng chi tiu cho thc phm l 2000.000 thng, nh nc nh thu 10% ln thc phm. Nh vy c A v B phi ng thu 200.000. Nh vy gnh nng v thu trn thu nhp ca A (200.000/5000.000) l nhiu hn B (200.000/10.000.000). Tuy nhin, T in v thu ca IBFD (International Bureau of Fiscal Documentation) khng nh rng khng c mt s phn nh rch ri no gia thu trc thu v thu gin thu18. V d nh thu TNDN l thu trc thu nhng nu doanh nghip l cng ty c phn th ngi np thu l cng ty nhng ngi chu thu li l cc c ng gp vn v c ng ch c chia li nhun sau khi cngty hon thnh ngha v thu i vi nh nc.

2.2. Phn loi thu da trn i tng tnh thu Cn c vo i tng tnh thu, thu c phn chia thnh thu nh vo thu nhp, thu nh vo ti sn v thu nh ln tiu dng. Theo gio trnh ca Trng i hc Lut H Ni th19:

18 International Bureau of Fiscal Documentation, International Tax Glossary, 3rd Edition, Amsterdam 1996, tr. 93 19 Trng i hc Lut H Ni, Gio trnh Lut thu Vit Nam, NXB T php nm 2007, tr.16

11

- Thu nh vo ti sn l lai thu nh vo bn thn ti sn ch khng phi nh vo phn thu nhp pht sinh t ti sn . Cc lai thu nh thu nh t, thu vn, thu chuyn nhng ti sn, vv... - Thu nh vo thu nhp ch thc hin i vi nhng i tng c gi tr thng d pht sinh t ti sn, sc lao ng. - Thu tiu dng phn ln l cc lai thu gin thu nh thu gi tr gia tng, thu tiu th c bit. c im ca cc lai thu trong nhm ny l i tng tnh thu chnh l phn thu nhp ca ngi chu thu c mang vo tiu dng vo thi im chu thu.

3. Cc nguyn tc xy dng lut thu

3.1. Nguyn tc cng bng Cng bng l mt yu cu rt quan trng trong vic xy dng lut thu. Tnh cng bng ca lut thu th hin hai mt php l v kinh t. Theo cc nh kinh t, tnh cng bng ca thu c xem xt hai gic , cng bng theo chiu ngang v cng bng theo chiu dc. Cng bng theo chiu ngang l cc i tng c tnh trng v kh nng np thu ngang nhau th phi c i x v thu nh nhau. Cng bng theo chiu dc l s i x v thu khc nhau i vi cc i tng c tnh trng v kh nng ng thu khc nhau. Tnh cng bng v thu cn c cc nh kinh t xem xt kha cnh kh nng ng thu, li ch ca ngi np thu. Theo quan nim ny, cng dn ch ng thu theo t l tng ng vi nhng li ch m h nhn c t nh nc v h ch ng thu theo kh nng ca h. Xt kha cnh l lun, nhng quan im ny rt hp l v th hin quan im nhn vn cng nh dn ch ca chnh sch thu, trnh c tnh trng tn thu thu, cng nh i hi nh nc phi ch n vic cung cp cc li ch cng cng tng ng vi s ng gp ca nhn dn. Tuy nhin trn thc t, c mt s kh khn khi vn dng cc quan im ny. Xut pht t s hon tr khng trc tip ca thu, rt kh cn ong o m xem mt ngi c nhn c nhng li ch cng cng tng ng vi s ng gp ca h hay khng. nhng trng hp m mc tiu ca thu l nhm iu tit thu nhp, rt ngn khong cch gia ngi giu v ngi ngho th vic xc nh mc tng thch gia s ng gp v li ch nhn c ny cn phi c phn tch k lng hn v mt s li ch cng cng m ngi giu nhn c t nh nc s khc so vi mt s li ch m ngi ngho c hng. Hoc c mt s li ch ging nhau nhng ngi giu s c iu kin hng nhiu hn v ngc li. p dng vic nh thu da trn kh nng ng thu ca ngi dn s gp rt nhiu kh khn i vi cc quc gia m nh nc khng th qun l c tt c cc khon thu nhp (chnh thc, khng chnh thc) ca ngi dn. V mt php l, php lut Vit Nam lun lun hng n s cng bng, bnh ng. Nguyn tc ny cng c cng nhn trong Hip php Vit Nam. Theo , mi c nhn u bnh ng trc php lut, khng b phn bit i x. Nguyn tc cng bng ny c m bo bng vic gn cht chnh sch thu vi ch dn ch v nh nc php quyn.

12

3.2. Nguyn tc kh thi Nguyn tc kh thi rt quan trng trong vic xy dng bt k mt o lut no. i vi lut thu, nguyn tc kh thi th hin nhng im sau: - Nguyn tc kh thi i hi lut thu phi tnh n kh nng ng thu ca ngi dn t a ra cch thc iu chnh thch hp. Nh nc khng th bt ngi dn ng thu khi h khng c kh nng ng gp. Kh nng ng gp ca ngi dn th hin ch ngi dn ch phi ng thu khi m thu nhp chu thu ca h l khon thu nhp cn d ra sau khi chi cho nhng nhu cu cn thit. Thng thng cc quc gia tnh ton v a ra nhng nh mc chi tiu cn thit p dng chung cho mi ngi dn. Nu thu nhp ca h khng vt qu nh mc ny, h khng phi ng thu. Kh nng ng thu ca ngi dn cn th hin ch ngi dn c tin ng thu hay khng mc d xt v s giu c v ti sn, h c th rt giu. Lc ny nh nc phi xem xt c nh thu hay khng, nu nh thu th nhng ngi ny s lm g khng phi ng thu hoc phi lm g c tin ng thu v t a ra qui nh ph hp vi ch ca nh nc (trong thi im ). - Nguyn tc kh thi cng th hin vic thi hnh lut thu. C quan thu phi c kh nng xc nh ng i tng np thu, i tng chu thu, s thu phi thu. Ngai ra, c quan thu cng phi c kh nng pht hin v x l kp thi cc trng hp trn thu, trnh thu.

3.3. Nguyn tc r rng, n gin v d hiu ng thu l ngha v ca ngi dn v vy ngi dn c quyn c hiu php lut thu ca nh nc. Vic ngi dn hiu c lut s khuyn khch h chp hnh lut v gim tnh trng khng cng bng. Thng thng, ngi dn cn c bit nhng vn sau: - H c phi l i tng np thu/chu thu khng? - Nu c, h phi np thu/chu thu bao nhiu? - Khi no th h phi np thu/chu thu - Chuyn g s xy ra khi h khng ng thu? Nguyn tc n gin, d hiu phi c th hin c kha cnh kinh t ln php l. Thng thng c quan thu quan tm nhiu n s tin thu thu c cho ngn sch, nhng ngi chu thu lun mun bit xem ngai thu, h cn phi chu thm ch ph lin quan no na hay khng v d nh chi ph thu khai thu, chi ph xin giy php u i u t, thi gian m h phi b ra hon thnh ngha v thu i vi nh nc, vv...Gim bt cc chi ph lin quan n vic thc hin ngha v thu rt quan trng trong vic ci cch thu. Hu ht cc quc gia u mong mun lut thu ca mnh n gin v d hiu. V d nh trong chin dch tranh c tng thng M nhim k 2004-2008, c Kerry v Bush u ha l s n gin ha lut thu. iu ny rt c ngi dn M hoan nghnh v lut thu lin bang ca M gn 60.000 trang20. S phc tp ca lut thu do nhiu yu t nh s pht trin ca cc lai hnh kinh t, s pht trin ca cc ngun thu nhp, qui trnh lm lut, vv...

20 Maurphy Cait, What the economy needs is simplier taxes, Fortune, Volume 150, Thng 11 nm 2004

13

Tuy nhin, nu mt lut thu qu n gin cng khng phi lun lun l mt im tch cc. Thuronyi ch ra rng nhng nc ang pht trin c lut thu rt n gin v vi lut thu nh th, cc nc ny khng th iu chnh nhng giao dch phc tp21. C quan qun l thu khng th a ra c hng dn thch hp cho ngi np thu, ngi chu thu hoc c quan qun l thu khng c kh nng kim tra nhng giao dch dn n tnh trng trn, trnh thu v tht thu ngn sch.

3.4. Nguyn tc n nh Nguyn tc n nh c hiu l lut thu phi c ban hnh v thc thi trong thc tin trong mt khong thi gian thch hp, hn ch vic sa i b sung thng xuyn v khi thay i phi c k hach v thi hn cc i tng c lin quan chun b. S n nh ca php lut thu l mt i hi chnh ng ca ngi thc hin ngha v thu i vi nh nc. Theo Gio trnh qun l ti chnh cng, Hc vin Ti chnh th s n nh ca h thng thu l iu kin quan trng n nh mi trng u t kinh doanh, m bo iu kin cc th nhn v php nhn la chn kinh doanh v quyt nh hnh thc u t22. Nu nh u t khng chc chn v ngha v thu ca h i vi nh nc, h s khng th tnh ton chnh xc li nhun ca h. Tnh n nh cn c bo m trong vic xc nh i tng chu thu, i tng np thu, thu sut, thi gian np thu, ch ti khi vi phm ngha v v thu, vv... Tuy nhin, s khng n nh cng c im tch cc trong vic ngn nga trn thu v trnh thu. Mt s ngi v bit r nhng ch ti m h s b p dng khi trn thu li trn thu v c th ch ti qu nh v h cng bit rng kh nng pht hin hnh vi trn thu ca c quan qun l thu l khng nhiu. Ngc li, s khng n nh ca ch ti ti c th lm cho ngi ta s m khng trn thu.

3.5. Nguyn tc hiu qu Nguyn tc ny i hi s kim tra ca c quan lp php xem mc tiu ban hnh lut thu c c m bo khng. Vic kim tra phi c tin hnh xuyn sut trong qu trnh o dng lut thu . Nu mc tiu ca vic ban hnh lut thu l nhm mc tiu tng thu cho ngn sch nh nc th quc hi phi kim tra xem s tin thu thu c c nhiu hn chi ph m nh nc phi b ra thu thu hay khng23. Chi ph t chc qun l thu thu cng thp v s thu tp trung vo ngn sch cng ln th hiu qu ca h thng thu cng cao24.

4. Nhng yu t c bn ca lut thu

4.1. Ngi np thu, ngi chu thu Theo cch hiu thng thng, ngi chu thu l c nhn, t chc m theo ch ca cc nh lp php h thc s phi chu gnh nng ti chnh v mt hoc mt s loi thu no . Cn 21 Victor Thuronyi, Comparative Tax Law, Kluwer Law International, 2003, tr.17,18 22 Hc vin Ti chnh, Gio trnh Qun l ti chnh cng, Nxb Ti chnh nm 2005, tr.112 23 Mt s nh nghin cu cn c quan im cho rng khi tnh ton chi ph, quc hi cn xem xt chi ph ca c x hi bn hnh v thc hin mt lut thu no ch khng ch ch n chi ph m nh nc b ra thu thu. 24 Hc vin Ti chnh, Gio trnh Qun l ti chnh cng, Nxb Ti chnh nm 2005, tr.111

14

ngi np thu l cc c nhn, t chc c trch nhim np thu cho nh nc. Theo , ngi np thu s l c nhn, t chc thuc i tng phi chu mt hoc mt s thu no theo quy nh ca php lut thu v cc t chc, c nhn khc c trch nhim khu tr, lm th tc thu v np thu thay cho i tng chu thu. Xc nh c ngi chu thu c ngha v mt nghin cu, xy dng lut25. Trong khi quy nh r cc ch th l ngi np thu rt c ngha trong vic qun l, thu thu. Trong cc lut thu Vit Nam, khi nim ngi chu thu khng c cp nhng xc nh rt r v cc ch th np thu. Theo iu 6, Lut qun l Thu, ngi np thu c cc quyn nh quyn c hng dn thc hin vic np thu; c cung cp thng tin, ti liu thc hin ngha v, quyn li v thu; quyn yu cu c quan qun l thu gii thch v vic tnh thu, n nh thu; yu cu c quan, t chc gim nh s lng, cht lng, chng loi hng ho xut khu, nhp khu; quyn c gi b mt thng tin theo quy nh ca php lut; c hng cc u i v thu, hon thu theo quy nh ca php lut v thu; c k hp ng thu cc t chc kinh doanh dch v thay mnh lm th tc v thu; c quyn yu cu c quan qun l thu xc nhn vic thc hin ngha v np thu ca mnh. Ngoi ra, khi c quan thu tin hnh thanh tra thu vi mnh, ngi np thu c nhn vn bn kt lun kim tra thu, thanh tra thu ca c quan qun l thu ng thi c th yu cu gii thch ni dung kt lun kim tra thu, thanh tra thu v c quyn bo lu kin trong bin bn kim tra thu, thanh tra thu. Ngi np thu c quyn khiu ni, khi kin quyt nh hnh chnh, hnh vi hnh chnh lin quan n quyn v li ch hp php ca mnh, c quyn t co cc hnh vi vi phm php lut ca cng chc qun l thu v t chc, c nhn khc v c bi thng nhng thit hi do c quan qun l thu, cng chc qun l thu gy ra theo quy nh ca php lut. ng thi, ngi np thu c cc ngha v sau26: - ng k thu, s dng m s thu theo quy nh ca php lut. - Khai thu chnh xc, trung thc, y v np h s thu ng thi hn; chu trch nhim trc php lut v tnh chnh xc, trung thc, y ca h s thu. - Np tin thu y , ng thi hn, ng a im. - Chp hnh ch k ton, thng k v qun l, s dng ho n, chng t theo quy nh ca php lut. - Ghi chp chnh xc, trung thc, y nhng hot ng pht sinh ngha v thu, khu tr thu v giao dch phi k khai thng tin v thu. - Lp v giao ho n, chng t cho ngi mua theo ng s lng, chng loi, gi tr thc thanh ton khi bn hng ho, cung cp dch v theo quy nh ca php lut. - Cung cp chnh xc, y , kp thi thng tin, ti liu lin quan n vic xc nh ngha v thu, s hiu v ni dung giao dch ca ti khon m ti ngn hng thng mi, t chc tn dng khc; gii thch vic tnh thu, khai thu, np thu theo yu cu ca c quan qun l thu.

25 Tuy nhin, iu ny rt kh thc hin v c loi thu th ngi np thu cng l ngi chu thu, c loi thu ngi chu thu v ngi np thu l hai i tng khc nhau. Thm ch, trong cng mt loi thu nhng tng hon cnh khc nhau, ngi np thu c khi l ngi chu thu nhng c khi khng phi l ngi chu thu 26 iu 7, Lut Qun l thu ban hnh ngy 29 thng 11 nm 2006, c hiu lc t ngy 01/01/2007

15

- Chp hnh quyt nh, thng bo, yu cu ca c quan qun l thu, cng chc qun l thu theo quy nh ca php lut. - Chu trch nhim thc hin ngha v thu theo quy nh ca php lut trong trng hp ngi i din theo php lut hoc i din theo y quyn thay mt ngi np thu thc hin th tc v thu sai quy nh.

4.2. Cn c tnh thu Cn c tnh thu l nhng tiu ch, s lng c th xc nh s thu phi np. Cn c tnh thu thng c xc nh da trn i tng chu thu v v mc thu sut p dng cho tng i tng chu thu

4.2.1. i tng chu thu i tng chu thu, theo gio trnh ca i hc Lut H Ni, l i tng khch quan phi thu thu theo quy nh ca mt o lut thu, l vt chun m da vo nh nc thu c mt s tin thu nht nh27. Vic la chn i tng chu thu phn nh ch ca nh nc i vi kt qu hat ng kinh t x hi v cng l c s phn bit lut thu ny vi lut thu khc. Trong thc t, i tng chu thu c th l thu nhp, c th l kt qu hat ng kinh doanh hoc c th l ti sn28. Mc d i tng chu thu l c s phn bit lai thu ny vi lai thu khc, nhng iu khng c ngha l i tng chu thu theo quy nh ca lut thu ny khng phi l i tng chu thu ca lut thu khc. Tuy nhin, s nh thu nhiu ln ln mt lai i tng thng xy ra trong nhng han cnh c bit v theo nhng mc tiu iu chnh c th ca nh nc. V d nh mt s hng ha c th l i tng chu thu gi tr gia tng, thu tiu th c bit, thu xut nhp khu; hoc thu nh ln hnh vi tiu dng thc cht l thu nh vo thu nhp vv...

4.2.2. Thu sut Thng thng thu sut ch cho chng ta bit l nh nc s thu c bao nhiu thu t cc i tng chu thu. Tuy nhin, thu sut c qui nh trong lut i khi khng phi l thu sut thc t m cc i tng phi np cho nh nc. Thu sut thc t thng b chi phi bi cc ch k ton, t gi hi oi, u i v thu, vv... xem xt, nh gi mt lut thu, thng thng ngi ta s dng thu sut thc t. Tuy nhin, vic xc nh thu sut thc t rt kh khn v cc quc gia c nhiu cch khc nhau tnh thu sut thc t. Thng thng, thu sut trong lut thu c qui nh theo cc hnh thc sau: - Thu sut lu tin: l lai thu sut m n s tng ln dn dn cng nhp tng tin ca i tng chu thu. Thu sut ny thng p dng khi xy dng thu thu nhp c nhn. Theo , khi thu nhp chu thu tng th thu sut cng tng. V vy n c u im l iu tit mnh thu nhp t ngi giu. Thu c nhiu cho ngn sch nh nc. Tuy nhin, thit

27 Trng i hc Lut H Ni, Gio trnh Lut thu Vit Nam, NXB T php nm 2007, tr.47 28 Trng i hc Lut H Ni, Gio trnh Lut thu Vit Nam, NXB T php nm 2005, tr.47, 48

16

k biu thu ly tin th tn nhiu cng sc v biu thu ny kh phc tp. C mt s kin cho rng loi thu sut ny khng khuyn khch ngi dn lm giu. - Thu sut ly thoi: tri vi thu sut ly tin, thu sut s gim khi i tng chu thu cng tng. Loi thu sut ny thng c s dng khuyn khch to thm i tng chu thu (nu i tng chu thu l thu nhp, ti sn) hoc khuyn khch tng vic tiu dng mt lai hng ha, dch v no . Nhng lai thu sut ny thng c xem l t cng bng v cng rt phc tp khi xy dng v p dng. - Thu sut c nh: Thu sut c c nh theo t l phn trm hoc c nh bng mt s tin. Thu sut c nh thng n gin v khi thit k biu thu sut cng t phc tp. Tuy nhin, thu sut c nh bng mt s tin thng t c p dng nhng quc gia m t l lm pht cao. Trong thc t, i vi mt s i tng, trnh tht thu thu c quan thu c th n nh mc thu cho t chc, c nhn. Vic n nh thu thng da trn cc tiu ch nh ti liu k khai ca c nhn, t chc, c s d liu ca c quan thu, tham kho kin ca cc c quan c lin quan v phi tun th cc quy nh nghim ngt. Bn cht ca mc thu c n nh khc vi thu sut c nh29. Mt o lut thu c th quy nh mt mc thu sut duy nht hoc nhiu mc thu sut khc nhau ty thuc vo thi ca nh nc. Vic quy nh mt mc thu sut duy nht s to iu kin d dng trong vic p dng cho c i tng np thu v cc c quan thu thu, th hin s cng bng gia cc i tng np thu30. Trong thc t, vic xc nh cc i tng chu thu cho tng mc thu l rt phc tp, v d nh c nhng hng ha m tnh nng s dng ca n va c th c xp vo nhm thu sut ny hoc c th xp vo nhm thu sut khc, hoc do s pht trin, giao lu kinh t quc t, cc ngun thu nhp ca cc c nhn, t chc trong x hi ngy cng phong ph, a dng v vy m cng tc phn loi tr nn phc tp v kh khn hn. Tuy nhin, theo cc tc gi ca gio trnh Lut thu, i hc Lut H Ni th mc thu sut duy nht li khng th hin c s thu ht hay hn ch hay hn ch i vi lnh vc, ngnh ngh, hng ha, dch v khc nhau31. Ngoi ra, mt s lut thu cn quy nh phng php tnh thu v d nh lut thu gi tr gia tng. Phng thc tnh thu c hiu l nhng cch thc c php lut quy nh c th cho tng lai thu c c mt s tin nht nh da trn nhng cn c tnh thu quy nh trc32.

29 Xem iu 36, 37, 38, 39, 40, 41 ca Lut Qun l thu ban hnh ngy 29 thng 11 nm 2006, c hiu lc t ngy 01/01/2007 30 Trng i hc Lut H Ni, Gio trnh Lut thu Vit Nam, NXB T php nm 2007, tr. 49 31 Trng i hc Lut H Ni, Gio trnh Lut thu Vit Nam, NXB T php nm 2007, tr. 49 32 Trng i hc Lut H Ni, Gio trnh Lut thu Vit Nam, NXB T php nm 2007, tr.49, 50

17

5. Vi phm v x l vi phm php lut v thu

5.1. Khi nim Theo gio trnh lut thu ca trng i hc Lut H Ni th vi phm php lut v thu l hnh vi lm tri cc quy nh php lut v thu do t chc, c nhn thc hin mt cc c hoc v , gy thit hi n trt t cng cng v phi chu trch nhim php l v hnh vi ca mnh33. Theo l lun chung v nh nc v php lut th hnh vi vi phm php lut c cu thnh bi cc yu t l mt khch quan, mt ch quan, ch th v khch th ca hnh vi vi phm34. Nh vy, hnh vi vi phm php lut v thu c cc du hiu c bn nh sau: - Ch th ca hnh vi vi phm php lut v thu l cc t chc hoc c nhn c lin quan n hat ng thu thu nh ngi np thu, c quan thu hoc cng chc ngnh thu v cc c nhn khc. Nhng ch th ny thng c trao cc thm quyn v ngha v php l nht nh khi tham gia vo qu trnh thu thu. - Khch th vi phm php lut thu l nhng quan h x hi c php lut thu bo v, nhng b hnh vi vi phm php lut xm hi. - Hnh vi vi phm php lut thu l hnh vi tri php lut. Tnh tri php lut ca hnh vi th hin qua vic lm tri nhng g m php lut thu i hi ch th php lut phi tun th khi h tham gia vo qu trnh hnh thu thu. - V phng din ch quan, vi phm php lut v thu bao gi cng phn nh mc li ca ngi thc hin. Theo Lut qun l thu, hnh vi vi phm php lut v thu bao gm cc hnh vi sau y35: - Vi phm cc th tc qun l thu - Chm np tin thu - Khai sai lm thiu ngha v thu phi np hoc tng s thu c hon - Trn thu, gian ln thu Trong php lut thu Vit Nam, vn trnh thu khng c cp. Trnh thu theo T in Thu ca IBFD l thut ng ch vic ngi np thu sp xp mt cch hp php nhng vn c lin quan v thu ca mnh lm gim ngha v thu. Rt nhiu cc quc gia phn chia hnh vi trnh thu thnh hnh vi trnh thu c th chp nhn c v hnh vi trnh thu khng th chp nhn c. Hnh vi trnh thu c th chp nhn c v d nh vic di chuyn a im kinh doanh, lm vic n ni c u i thu hoc thu sut thp, vv...Hnh vi trnh thu khng th chp nhn c l cc hnh vi kinh doanh hp b ngoi l hp php nhng bn cht li nhm mc tiu l trnh thu. Nhng hnh vi gin tip vi phm php lut v thu. Trong qu trnh hi nhp, vic cc cng ty thu mn nhng chuyn gia t vn cho h v thu l iu khng th trnh khi v mt iu chc chn l lut

33 Trng i hc Lut H Ni, Gio trnh Lut thu Vit Nam, NXB T php nm 2007, tr. 308 34 Trng i hc Lut H Ni, Gio trnh L lun nh nc v php lut, NXB T php nm 2006, tr. 501 35 Xem iu 103 ca Lut Qun l thu ban hnh ngy 29 thng 11 nm 2006, c hiu lc t ngy 01/01/2007

18

s cng gii th k thut trnh thu ca h cng cao. iu ny i hi c quan thu cng phi c nhng bc chun b trnh b tht thu v thu.

5.2. X l vi phm php lut v thu

5.2.1. Nguyn tc Vic x l vi phm v thu phi m bo cc nguyn tc, th tc sau y:

i) Mi hnh vi vi phm php lut v thu c pht hin phi c x l kp thi, cng minh, trit . Mi hu qu do vi phm php lut v thu gy ra phi c khc phc theo ng quy nh ca php lut. ii) T chc, c nhn ch b x pht hnh chnh thu khi c hnh vi vi phm php lut v thu. iii) Vic x l vi phm php lut v thu phi do ngi c thm quyn thc hin. iv) Mt hnh vi vi phm php lut v thu ch b x pht mt ln. Nhiu ngi cng thc hin mt hnh vi vi phm php lut v thu th mi ngi vi phm u b x pht. Mt ngi thc hin nhiu hnh vi vi phm php lut v thu th b x pht v tng hnh vi vi phm. v) Vic x l vi phm php lut v thu phi cn c vo tnh cht, mc vi phm v nhng tnh tit gim nh, tng nng quyt nh mc x pht thch hp. vi) Trnh t, th tc x pht vi phm php lut v thu thc hin theo quy nh ca Chnh ph. vii) Trng hp vi phm php lut v thu n mc truy cu trch nhim hnh s thc hin theo php lut hnh s v php lut t tng hnh s.

5.2.2. Hnh thc x l Vi phm php lut v thu c th b x l hnh chnh hoc hnh s - X pht vi phm hnh chnh v thu l vic p dng cc bin php ch ti hnh chnh x l cc vi phm v thu m cha n mc phi x l hnh s. V vy, p dng cc ch ti cc c quan c thm quyn phi xem xt tnh cht, mc nguy him ca hnh vi nh th no. Cc bin php ch ti hnh chnh bao gm cnh co, pht tin,vv... Trong Lut qun l thu cc hnh vi vi phm php lut v thu c xp theo nhm v tng ng vi mi nhm vi phm c cc hnh thc ch ti. Ngai ra, Lut cn quy nh ring hnh thc x l i vi cc vi phm ca cng chc ngnh thu, c quan qun l thu, ngn hng thng mi, t chc tn dng khc, ngi bo lnh np thu v cc t chc, c nhn khc c lin quan36. - Nu vi phm php lut v thu n mc phi x l hnh s th c quan Ta n, cn c vo php lut hnh s xt x. Ngoi ti trn thu c quy nh iu 161 ca B lut Hnh

36 Xem Lut Qun l thu, Ngh nh s 13/2009/N-CP ban hnh ngy 13 thng 2 nm 2009 v Ngh nh s 98/ 2009/N-CP ban hnh ngy 07 thng 6 nm 2007 ca Chnh ph quy nh v x l vi phm php lut v thu v cng ch thi hnh quyt nh hnh chnh thu

19

s, vi phm hnh s c lin quan n thu cn c th b x l cc iu khon khc nh iu 278 v tham ti sn, 279 v ti nhn hi l, vv....

6. Ngun ca lut thu - Ngun quan trng nht ca lut thu l Hin php. Hin php quy nh r ngha v ca ngi dn l phi np thu cho nh nc. Hin php cng qui nh ch c Quc hi mi c quyn ban hnh lut thu; - Cc Lut do Quc Hi ban hnh, sa i, b sung nh Lut thu gi tr gia tng, Lut thu thu nhp doanh nghip, Lut thu xut nhp khu, Lut thu chuyn quyn s dng t, Lut thu s dng t nng nghip, Lut thu tiu th c bit. Ngoi ra, thu cng c qui nh cc vn bn lut khc nh Lut du kh quy nh v thu ti nguyn ca t chc khai thc du, kh trn lnh th Vit Nam; - Php lnh do y ban thng v Quc hi ban hnh, sa i, b sung nh Php lnh thu thu nhp i vi ngi c thu nhp cao, Php lnh thu ti nguyn, Php lnh thu nh t; - Cc vn bn di lut do Chnh ph, Th tng chnh ph, B trng cc b qun l ngnh quy nh chi tit thi hnh cc lut, php lnh thu di dng ngh nh, thng t. Ngai ra, cc cng vn ca Tng cc thu cng c ngha hng dn cho cc cc thu a phng p dng c th mt s qui nh php lut thu m cc cc thu a phng gp kh khn trong qu trnh thc hin; - Cc iu c quc t a phng m Vit Nam k kt hoc cam kt thc hin nh OECD 1997 v Hip nh mu v trnh nh thu hai ln i vi cc lai thu nh vo ti sn v thu nhp ca t chc cc nc kinh t pht trin hay UN -1980 ca Lin Hip Quc v Hip nh mu ca Lin Hip quc v trnh nh thu hai ln gia cc nc pht trin v cc nc ang pht trin, Hip nh u i thu quan c hiu lc chung (CEPT) vv...; - Cc iu c quc t song phng m Vit Nam k kt. Vit Nam k kt hn 40 Hip nh trnh nh thu hai ln vi cc quc gia. Cc quc gia l: Algeria, Anh, n , Ba Lan, Bangladesh, Belarus, B, Bulgaria, Canada, Cuba, i Loan, an Mch, c, H Lan, Hn Quc, Hungary, Iceland, , Lo, Luxemburg, Mng C, Malaysia, Myanmar, Na Uy, Nga, Nht, Pakistan, Php, Phn Lan, the Philippines, Romania, Czech, Singapore, Thi Lan, Thy in., Thy S, Bc Triu Tin, Trung Quc, c, Ukraine, Uzbekistan37

37 Ngun: website ca Tng cuc thu www.gdt.gov.vn

20

Cu hi 1. Phn bit thu vi ph, l ph 2. Ti sao ni d mang tn gi khc nhau nhng cc loi thu u nhm vo thu nhp ca dn c? 3. Hy tm bt k mt iu lut no chng minh rng i khi m bo nguyn tc kh thi, nguyn tc cng bng khng c ch trng? 4. To sao chng ta cn phi k hip nh trnh nh thu hai ln i vi cc quc gia, vng lnh th? 5. u v nhc im ca tng loi thu sut (ly tin, ly thoi, c nh)? 6. Lm th no gim cc vi phm php lut v thu?

Danh mc ti liu tham kho B.E.V.Sabine, A Short History of Taxation, Butterworths London 1980 Chris White House, Revenue Law Principles and Practice, 21st Edition, Lexis Nexis TM UK, 2003 David F. Burg, A World History of Tax Rebellions, Routledge, Oxford UK 2004 Han Liang Huang, the Land Tax in China, Columbia University, New York 1918 Hc vin Ti chnh, Gio trnh Qun l ti chnh cng, Nxb Ti chnh nm 2005 http://www.gdt.gov.vn http://www.taxworld.org/History/taxHistory.htm International Bureau of Fiscal Documentation, International Tax Glossary, 3rd Edition, Amsterdam 1996 Maurphy Cait, What the economy needs is simplier taxes, Fortune, Volume 150, Thng 11 nm 2004 Quch c Php, Thu-Cng c iu tit v m nn kinh t, Nxb Xy Dng, H Ni 1999 Trng i hc Lut H Ni, Gio trnh Lut thu Vit Nam, NXB T php nm 2007 Trng i hc Lut H Ni, Gio trnh L lun nh nc v php lut, NXB T php nm 2006 Victor Thuronyi, Comparative Tax Law, Kluwer Law International, 2003 Lut Qun l thu Ngh nh s 13/2009/N-CP ban hnh ngy 13 thng 2 nm 2009 v Ngh nh s 98/ 2009/N-CP ban hnh ngy 07 thng 6 nm 2007 ca Chnh ph quy nh v x l vi phm php lut v thu v cng ch thi hnh quyt nh hnh chnh thu

21

CHNG 2. THU THU NHP BI 1. THU THU NHP C NHN

1. Lc s s pht trin thu TNCN Vit Nam Thi k trc 1990, thu ngn sch nh nc nc ta ch yu t kinh t quc doanh v c thc hin di hnh thc thu quc doanh v trch np li nhun. Chng ta cng nhn c nhiu khon vin tr t cc nc x hi ch ngha. Thu ch p dng i vi kinh t ngoi quc doanh v mt s sc thu nh nng nghip, thu cng thng nghip, thu mn bi, vvV vy, c th ni thi k ny, vai tr ca thu rt hn ch trn c phng din huy ng ngun nhn lc cho ngn sch nh nc v phng din iu tit v m nn kinh t. S sp ca cc nc ng u cng vi cng cuc i mi nn kinh t, nh nc ta quyt nh ci cch h thng thu thu tr thnh ngun thu ch yu ca ngn sch nh nc v l cng c hu hiu iu tit v m nn kinh t. Ban hnh mt ch thu thu nhp c nhn hp l nm trong tin trnh ci cch h thng thu. Ngy 27 thng 12 nm 1990, Hi ng nh nc ban hnh Php lnh v thu thu nhp i vi ngi c thu nhp cao. Php lnh ny c hiu lc t ngy 1/4/1991. Qua qu trnh t chc thc hin, php lnh v thu thu nhp i vi ngi c thu nhp cao c U ban thng v Quc hi sa i, b sung nhiu ln vo cc nm 1992, 1993, 1994, 1997, 2001, 2004. Ngy 21 thng 11 nm 2007, Quc hi ban hnh Lut thu thu nhp c nhn (TNCN). Lut ny c hiu lc t ngy 01 thng 01 nm 2009. C th ni, vic ban hnh Lut thu TNCN khng nh mt bc pht trin ca h thng php lut thu Vit Nam

2. Khi nim, c im Thu thu nhp c nhn l loi thu ch yu nh vo thu nhp ca c nhn nhm thc hin cng bng x hi, ng vin mt phn thu nhp ca c nhn vo ngn sch nh nc v c th c s dng iu tit v m nn kinh t thng qua vic khuyn khch lm vic hay ngh ngi, thng qua vic thu hay khng thu thu i vi cc khon thu nhp t kinh doanh, u t, vv Thu thu nhp c nhn c nhng c im sau y: - L loi thu nh ln tt c c nhn c thu nhp chu thu. V l lai thu trc thu nn ngi chu thu thng kh c th chuyn gnh nng v thu cho ngi khc. Cho nn tm l ca ngi chu thu thng nng n hn khi thc hin ngha v thu ny so vi cc loi thu gin thu. Cn lu l vai tr ca ngi chi tr thu nhp khc vi vai tr ca ngi chu thu. Ngi chi tr thu nhp theo quy nh ca php lut l phi khu tr s thu m c nhn c ngha v np cho nh nc trc khi chi tr thu nhp. - Nh nc c th s dng lai thu ny khuyn khch lm vic hay ngh ngi thng qua biu thu. V d nh nh nc c th khuyn khch ngi lao ng lm thm gi, tng thu nhp bng cch nh thu nh hoc khng nh thu ln khon thu nhp tng thm do lm thm gi hoc c th khuyn khch ngh ngi bng cch nh thu nng ln khon thu nhp ny. Nh nc cng c th khuyn khch ngi dn u t hay khng u t, tit kim hay

22

khng tit kim thng qua vic nh thu hay khng nh thu thu nhp i vi thu nhp t hot ng u t, thu nhp t li tit kim. - Thu thu nhp c nhn l mt lai thu phc tp. Vic qun l thu, thu thu i hi trnh , k thut cao, chi ph qun l thu ln. C quan qun l thu phi nm c cc ngun thu nhp ca ngi chu thu, tnh trng c tr ca h Vit Nam, vv...

3. Ngi np thu Ngi np thu l cc c nhn c thu nhp chu thu. Cch nh thu ln thu nhp ca mi c nhn ty thuc vo nhiu tiu ch. Cc quc gia c th da trn tiu ch ni c tr ca ngi chu thu nh thu. Thng thng c nhn c tr s b nh thu trn tan b thu nhp chu thu khng k thu nhp pht sinh u. Quc tch cng l mt tiu ch qui nh quyn nh thu v cch nh thu. Mi quc gia, nu khng c tha thun g khc, s c quyn nh thu ln thu nhp ca cng dn nc mnh. Trong khi , vic thu nhp c pht sinh hay khng pht sinh v pht sinh u cng c cc quc gia lu khi xy dng lut thu. Thng thng mt khi c thu nhp pht sinh th quc gia ni pht sinh thu nhp cng c quyn nh thu. V cc tiu ch ny khc nhau nn c th c vic mt s khon thu nhp b b ng hoc b nh thu nhiu ln nhiu quc gia khc nhau. Hip nh trnh nh thu hai ln gia cc quc gia phn no gii quyt c tnh trng ny v tt c cc hip nh, khi nim c nhn/doanh nghip c tr c xc nh rt r Lut Thu thu nhp c nhn Vit Nam s dng tiu ch ni c tr lm cn c xc nh ngi np thu. Theo qui nh ca Lut thu thu nhp c nhn, i tng np thu bao gm:

3.1. C nhn c tr Theo Thng t s 84, ngy 30 thng 09 nm 2009 ca B Ti chnh, hng dn thi hnh mt s iu ca Lut Thu thu nhp c nhn v hng dn thi hnh Ngh nh s 100/2008/N-CP ngy 08/9/2008 ca Chnh ph quy nh chi tit mt s iu ca Lut Thu thu nhp c nhn th c nhn c tr l ngi p ng mt trong cc iu kin sau y: i) C mt ti Vit Nam t 183 ngy tr ln tnh trong mt nm dng lch hoc trong 12 thng lin tc k t ngy u tin c mt ti Vit Nam, trong , ngy n c tnh l mt ngy v ngy i cng c tnh l mt ngy. Ngy n v ngy i c xc nh cn c vo chng thc ca c quan qun l xut nhp cnh trn h chiu (hoc giy thng hnh) ca c nhn khi n v khi ri Vit Nam. Trng hp nhp cnh v xut cnh trong cng mt ngy th c tnh chung l mt ngy c tr. Thut ng c mt ti Vit Nam, theo hng dn ti Thng t 84, l s hin din ca c nhn trn lnh th Vit Nam. ii) C ni thng xuyn ti Vit Nam theo mt trong hai trng hp sau: - C ni ng k thng tr theo quy nh ca php lut v c tr:

+ i vi cng dn Vit Nam: ni ng k thng tr l ni cng dn sinh sng thng xuyn, n nh khng c thi hn ti mt ch nht nh v ng k c tr theo quy nh ca Lut c tr.

23

+ i vi ngi nc ngoi: ni thng xuyn ca ngi nc ngoi l ni ng k v c ghi trong Th thng tr hoc Th tm tr do c quan c thm quyn thuc B Cng an cp. - C nh thu ti Vit Nam theo quy nh ca php lut v nh , vi thi hn ca hp ng thu t 90 ngy tr ln trong nm tnh thu, c th nh sau:

+ C nhn cha hoc khng c ni c ng k thng tr, hoc khng c cp Th thng tr, Th tm tr theo hng dn nu trn, nhng c tng s ngy thu nh theo hp ng thu t 90 ngy tr ln trong nm tnh thu cng thuc i tng l c nhn c tr, k c trng hp thu nhiu ni.

+ Nh thu bao gm c trng hp khch sn, nh khch, nh ngh, nh tr, ni lm vic, tr s c quan,... khng phn bit c nhn t thu hay ngi s dng lao ng thu cho ngi lao ng.

3.2. C nhn khng c tr L nhng ngi khng p ng iu kin l c nhn c tr nu trn. Nu nh Php lnh thu thu nhp i vi ngi c thu nhp cao, ngi np thu c xc nh da trn hai tiu ch quc tch v ni c tr th Lut thu thu nhp c nhn ch da vo tiu ch c tr. y l mt im tin b nht l trong iu kin ton cu ha v kinh t th tiu ch quc tch b m nht i,v lun c s di chuyn lao ng, ti sn t ni ny sang ni khc. Chnh v vy a s cc quc gia s dng tiu ch c tr xc nh c nhn c mi quan h kinh t, dn s cht ch nh th no i vi mt quc gia. Nu xc nh c l c nhn c tr ti quc gia mnh th chnh quyn c quyn thu thu (v thng thng l thu trn ton b thu nhp, khng k pht sinh u).

4. Thu nhp chu thu Hin nay cha c mt nh ngha mt cch chnh xc th no l thu nhp. Vic a ra nh ngha ca thu nhp l rt kh khn. Thu nhp c th hiu l mt gi tr vt cht m ngi no c nhn. Tuy nhin, khi xy dng lut thu, khng phi tt c nhng khon gi tr vt cht u b nh thu. Vic nh thu c th s gp s phn khng ca ngi chu thu nu nh nh lm lut khng n chi ph to ra khon thu nhp , khng n han cnh nhn c thu nhp (v d nh thu nhp t bo him tai nn), khng n phn gi tr vt cht l tin hay hin vt, vv... Trn phng din thc t th tt c nhng th thu ca nh nc u nhm vo thu nhp ca ngi dn. Tuy nhin, nu ch c mt lai thu th thu sut s cao, dn n vic cn tr to ra thu nhp. Vic nh thu di cc dng khc nhau trong qu trnh trong qu trnh tch ly, s dng thu nhp ca ngi dn s to iu kin gim bt mc thu trc tip nh vo thu nhp. Ngoi ra, vic nh cc lai thu khc cho php ng vin thm phn thu nhp cha b nh thu v c phn thu nhp trn hoc trnh thu, hn ch c mt tiu cc ca thu thu nhp38. Theo cc chuyn gia v thu, vic nh thu s cng bng v bao qut hn nu nh nc bit kt hp nhun nhuyn gia thu thu nhp, thu tiu dng v thu ti sn.

38 Trng i hc Lut H Ni, Gio trnh Lut thu Vit Nam, NXB T php nm 2007, tr. 176

24

Vi s pht trin ca kinh t, thu nhp ca c nhn ngy cng a dng hn. Thu nhp ca c nhn c th c c t tin lng, thu nhp t hat ng kinh doanh, thu nhp t tin bn quyn, t hat ng u t chng khon, vv...Thu nhp cng c th c phn loi thnh thu nhp thng xuyn hay khng thng xuyn, hp php hay khng hp php, pht sinh hay cha cha pht sinh, trong nc hay ngoi nc vv..

4.1. Phm vi xc nh thu nhp chu thu

i vi c nhn c tr, thu nhp chu thu l thu nhp pht sinh trong v ngoi lnh th Vit Nam, khng phn bit ni tr v nhn thu nhp.

i vi c nhn khng c tr, thu nhp chu thu l thu nhp pht sinh ti Vit Nam, khng phn bit ni tr v nhn thu nhp.

4.2. Cc loi thu nhp chu thu Theo qui nh ca Lut thu TNCN, thu nhp chu thu bao gm cc khon thu nhp sau y:

4.2.1. Thu nhp t kinh doanh Trc y, thu nhp t kinh doanh ca c nhn thuc phm vi iu chnh ca lut thu thu nhp doanh nghip. Tuy nhin, m bo cng bng cho cc c nhn c thu nhp, nh nc ta chuyn i tng ny vo i tng np thu TNCN. Thu nhp t kinh doanh l thu nhp c c t hot ng sn xut, kinh doanh trong cc lnh vc sau: - Thu nhp t sn xut, kinh doanh hng ho, dch v thuc tt c cc lnh vc, ngnh ngh kinh doanh theo quy nh ca php lut nh: sn xut, kinh doanh hng ho; xy dng; vn ti; kinh doanh n ung; kinh doanh dch v, k c dch v cho thu nh, cho thu mt bng. - Thu nhp t hot ng hnh ngh c lp ca c nhn trong nhng lnh vc, ngnh ngh c cp giy php hoc chng ch hnh ngh theo quy nh ca php lut. - Thu nhp t hot ng sn xut, kinh doanh nng nghip, lm nghip, lm mui, nui trng, nh bt thu sn (nu khng p ng iu kin c min thu)

4.2.2. Thu nhp t tin lng, tin cng Thu nhp t tin lng, tin cng l cc khon thu nhp ngi lao ng nhn c t ngi s dng lao ng di cc hnh thc bng tin hoc khng bng tin, bao gm: - Tin lng, tin cng v cc khon c tnh cht tin lng, tin cng. - Cc khon ph cp, tr cp k c sinh hot ph m ngi lao ng nhn c - Tin th lao nhn c di cc hnh thc nh: tin hoa hng mi gii, tin tham gia cc ti nghin cu khoa hc, k thut; tin tham gia cc d n, n; tin nhun bt do vit sch, bo, dch ti liu,...; tin tham gia cc hot ng ging dy; biu din vn ho, ngh thut, th dc, th thao,...; tin thu c t cc dch v qung co v t cc dch v khc. - Tin nhn c do tham gia vo cc hi, hip hi ngh nghip, hip hi kinh doanh, hi ng qun tr doanh nghip, ban kim sot doanh nghip, ban qun l d n, hi ng qun l, hi ng doanh nghip v cc t chc khc. - Ngoi ra, cc khon li ch khc bng tin hoc khng bng tin m ngi lao ng c hng ngoi tin lng, tin cng do ngi s dng lao ng tr hoc tr h cho ngi lao ng cng c xem thu nhp chu thu v d nh tin nh , tin in, nc v cc loi

25

dch v khc km theo; tin mua bo him i vi cc hnh thc bo him m php lut khng quy nh trch nhim bt buc ngi s dng lao ng phi mua cho ngi lao ng; - Khon ph hi vin phc v cho c nhn nh: th hi vin sn gn, sn qun vt, th sinh hot cc cu lc b vn ho, ngh thut, th dc, th thao, vv... Tuy nhin, cu lu rng khng phi tt c cc khon ph cp, tr cp, tin thng u phi chu thu, Thng t 84 xc nh r cc khon ph cp, tin thng s c tr khi xc nh thu nhp chu thu v d nh ph cp i vi ngi c cng vi cch mng theo quy nh ca php lut v u i i vi ngi c cng, bao gm: ph cp, tr cp cho thng binh, bnh binh, cho thn nhn lit s; ph cp, tr cp cho cn b hot ng cch mng; ph cp, tr cp cho cc anh hng lc lng v trang, anh hng lao ng, B m Vit Nam anh hng; ph cp quc phng, an ninh theo quy nh ca php lut, tin thng km theo cc danh hiu c nh nc phong tng bao gm c tin thng km theo cc danh hiu thi ua, cc hnh thc khen thng theo quy nh ca php lut v thi ua khen thng, vv...

4.2.3. Thu nhp t u t vn Thu nhp t u t vn l khon thu nhp nhn c t hot ng cho c s sn xut, kinh doanh vay, mua c phn hoc gp vn sn xut, kinh doanh di cc hnh thc: - Tin li nhn c t cc hot ng cho cc t chc, doanh nghip, h gia nh, nhm c nhn kinh doanh, c nhn vay theo hp ng vay (tr li tin gi nhn c t ngn hng, t chc tn dng). - Li tc, c tc nhn c t vic gp vn c phn. - Li tc nhn c do tham gia gp vn vo cng ty trch nhim hu hn, cng ty hp danh, hp tc x, lin doanh, hp ng hp tc kinh doanh v cc hnh thc kinh doanh khc theo quy nh ca Lut Doanh nghip v Lut Hp tc x . - Phn tng thm ca gi tr vn gp nhn c khi gii th doanh nghip, chuyn i m hnh hot ng, sp nhp, hp nht doanh nghip hoc khi rt vn (khng bao gm vn gc c nhn li). - Thu nhp nhn c t cc khon li tri phiu, tn phiu v cc giy t c gi khc do cc t chc trong nc pht hnh (k c cc t chc nc ngoi c php thnh lp v hot ng ti Vit Nam), tr thu nhp t li tri phiu do Chnh ph Vit Nam pht hnh. - Cc khon thu nhp nhn c t u t vn di cc hnh thc khc k c trng hp gp vn u t bng hin vt, bng danh ting, bng quyn s dng t, bng pht minh, sng ch,... - Thu nhp t c phiu tr thay c tc l gi tr ca c tc c xc nh trn s sch k ton v do i hi c ng thng qua.

4.2.4. Thu nhp t chuyn nhng vn Thu nhp t chuyn nhng vn l khon tin li nhn c t vic chuyn nhng vn ca c nhn trong cc trng hp sau: - Thu nhp t chuyn nhng phn vn gp trong cc cng ty trch nhim hu hn, cng ty hp danh, cng ty c phn, cc hp ng hp tc kinh doanh, hp tc x, t chc kinh t, t chc khc.

26

- Thu nhp t chuyn nhng chng khon bao gm thu nhp t vic chuyn nhng c phiu, tri phiu, chng ch qu v cc loi chng khon khc theo quy nh ca Lut Chng khon. - Thu nhp t chuyn nhng vn di cc hnh thc khc

4.2.5. Thu nhp t chuyn nhng bt ng sn Thu nhp t chuyn nhng bt ng sn l khon thu nhp nhn c t vic chuyn nhng bt ng sn, bao gm: - Thu nhp t chuyn nhng quyn s dng t. - Thu nhp t chuyn nhng quyn s dng t v ti sn gn lin vi t. Ti sn gn lin vi t, bao gm: - Nh ; - Kt cu h tng v cc cng trnh xy dng gn lin vi t; - Cc ti sn khc gn lin vi t bao gm cc ti sn l sn phm nng nghip, lm nghip, ng nghip (cy trng, vt nui,...). - Thu nhp t chuyn nhng quyn s hu hoc s dng nh . - Thu nhp t chuyn quyn thu t, thu mt nc. -Cc khon thu nhp khc nhn c t chuyn nhng bt ng sn.

4.2.6. Thu nhp t trng thng Thu nhp t trng thng l cc khon tin hoc hin vt m c nhn nhn c di cc hnh thc sau y: - Trng thng x s do cc cng ty x s pht hnh thc hin. - Trng thng trong cc hnh thc khuyn mi khi tham gia mua bn hng ho, dch v. - Trng thng trong cc hnh thc c cc, t cc c php lut cho php. - Trng thng trong cc casino c php lut cho php hot ng. - Trng thng trong cc tr chi, cuc thi c thng v cc hnh thc trng thng khc do cc t chc kinh t, c quan hnh chnh, s nghip, cc on th v cc t chc, c nhn khc t chc.

4.2.7. Thu nhp t bn quyn Thu nhp t bn quyn l thu nhp nhn c khi chuyn nhng, chuyn nhng li v chuyn giao quyn s dng cc i tng ca quyn s hu tr tu theo quy nh ca Lut S hu tr tu; thu nhp t chuyn giao cng ngh theo quy nh ca Lut Chuyn giao cng ngh, c th: - i tng ca quyn s hu tr tu thc hin theo quy nh ti iu 3 ca Lut S hu tr tu v cc vn bn hng dn lin quan, bao gm: quyn tc gi bao gm cc tc phm vn hc, tc phm ngh thut, khoa hc; i tng quyn lin quan n quyn tc gi bao gm: ghi hnh, ghi m chng trnh pht sng, tn hiu v tinh mang chng trnh c m ho; quyn s hu cng nghip bao gm sng ch, kiu dng cng nghip, thit k b tr mch tch hp bn dn, b mt kinh doanh, nhn hiu, tn thng mi v ch dn a l; v quyn i vi ging cy trng l ging cy trng v vt liu nhn ging.

27

-i tng ca chuyn giao cng ngh thc hin theo quy nh ti iu 7 ca Lut Chuyn giao cng ngh, bao gm:

+ Chuyn giao cc b quyt k thut. + Chuyn giao kin thc k thut v cng ngh di dng phng n cng ngh, quy

trnh cng ngh, gii php k thut, cng thc, thng s k thut, bn v, s k thut, chng trnh my tnh, thng tin d liu.

+ Chuyn giao gii php hp l ho sn xut, i mi cng ngh.

4.2.8. Thu nhp t nhng quyn thng mi Nhng quyn thng mi l hot ng thng mi, theo bn nhng quyn cho php v yu cu bn nhn quyn t mnh tin hnh vic mua bn hng ha, cung ng dch v theo cc iu kin ca bn nhng quyn. Thu nhp t nhng quyn thng mi l cc khon thu nhp m c nhn nhn c t cc hp ng nhng quyn thng mi nu trn, bao gm c vic nhng li quyn thng mi theo quy nh ca php lut v nhng quyn thng mi.

4.2.9. Thu nhp t nhn tha k Thu nhp t nhn tha k l khon thu nhp m c nhn nhn c theo di chc hoc theo quy nh ca php lut v ti sn tha k i vi cc loi ti sn sau y: - i vi nhn tha k l chng khon bao gm: c phiu, tri phiu, tn phiu, chng ch qu v cc loi chng khon khc theo quy nh ca Lut Chng khon. -i vi nhn tha k l phn vn trong cc t chc kinh t, c s kinh doanh bao gm: vn gp trong cng ty trch nhim hu hn, cng ty c phn, hp tc x, cng ty hp danh, hp ng hp tc kinh doanh; vn trong doanh nghip t nhn, c s kinh doanh ca c nhn, vn trong cc hip hi, qu c php thnh lp theo quy nh ca php lut hoc ton b c s kinh doanh nu l doanh nghip t nhn, c s kinh doanh ca c nhn. - i vi nhn tha k l bt ng sn bao gm: quyn s dng t, quyn s dng t c ti sn gn lin vi t, quyn s hu nh, cn h chung c, quyn thu t, mt nc... - i vi nhn tha k l cc ti sn khc phi ng k quyn s hu hoc quyn s dng vi c quan qun l nh nc nh: t, xe gn my (xe m t), tu, thuyn, my bay...

4.2.10. Thu nhp t nhn qu tng Thu nhp t nhn qu tng l khon thu nhp ca c nhn nhn c t cc t chc, c nhn trong v ngoi nc i vi cc loi ti sn sau y: - i vi nhn qu tng l chng khon bao gm: c phiu, tri phiu, tn phiu, chng ch qu v cc loi chng khon khc theo qui nh ca Lut Chng khon. - i vi nhn qu tng l phn vn trong cc t chc kinh t, c s kinh doanh bao gm: vn trong cng ty trch nhim hu hn, cng ty c phn, hp tc x, cng ty hp danh, hp ng hp tc kinh doanh, vn trong doanh nghip t nhn, c s kinh doanh ca c nhn, vn trong cc hip hi, qu c php thnh lp theo quy nh ca php lut hoc ton b c s kinh doanh nu l doanh nghip t nhn, c s kinh doanh ca c nhn. - i vi nhn qu tng l bt ng sn bao gm: quyn s dng t, quyn s dng t c ti sn gn lin vi t, quyn s hu nh, cn h chung c, quyn thu t, mt nc,...

28

- i vi nhn qu tng l cc ti sn khc phi ng k quyn s hu hoc quyn s dng vi c quan qun l nh nc c thm quyn nh: t, xe gn my (xe m t), tu, thuyn, my bay,...

4.3. Thu nhp c min thu Tuy nhin, khng phi tt c cc khon thu nhp k trn u phi chu thu. Nh ncquy nh min thu trong cc trng hp sau y: - Thu nhp t chuyn nhng, tha k, qu tng l bt ng sn gia v vi chng, gia cha , m vi con , cha nui, m nui vi con nui; gia m chng, cha chng vi con du; gia b v, m v vi con r; gia ng ni, b ni vi chu ni; gia ng b ngoi vi chu ngoi; gia anh ch em rut vi nhau. - Thu nhp t chuyn nhng nh , quyn s dng t v ti sn gn lin vi t ca c nhn trong trng hp ngi chuyn nhng ch c duy nht mt nh , quyn s dng t ti Vit Nam - Thu nhp t gi tr quyn s dng t ca c nhn c nh nc giao t khng phi tr tin hoc c gim tin s dng t theo quy nh ca php lut - Thu nhp t chuyn i t nng nghip ca h gia nh, c nhn c Nh nc giao sn xut. - Thu nhp ca h gia nh, c nhn trc tip tham gia vo hot ng sn xut nng nghip, lm nghip, lm mui, nui trng, nh bt thu sn cha qua ch bin thnh cc sn phm khc hoc ch qua s ch thng thng. - Thu nhp t li tin gi ti ngn hng, t chc tn dng, li t hp ng bo him nhn th

- Thu nhp t kiu hi

- Thu nhp t phn tin lng, tin cng lm vic ban m, lm thm gi c tr cao hn so vi tin lng, tin cng lm vic ban ngy, lm vic trong gi theo quy nh ca B lut Lao ng

-. Thu nhp t tin lng hu do bo him x hi tr theo quy nh ca Lut Bo him x hi.

-. Thu nhp t hc bng t ngun ngn sch nh nc hoc t t chc trong nc v ngoi nc

-Thu nhp t bi thng hp ng bo him nhn th, phi nhn th, tin bi thng tai nn lao ng, cc khon bi thng nh nc v cc khon bi thng khc theo quy nh ca php lut c min thu thu nhp c nhn

- Thu nhp nhn c t cc qu t thin c c quan nh nc c thm quyn cho php thnh lp hoc cng nhn, hot ng v mc ch t thin, nhn o, khuyn hc khng nhm mc ch thu li nhun.

- Thu nhp nhn c t cc ngun vin tr ca nc ngoi v mc ch t thin, nhn o di hnh thc Chnh ph v phi Chnh ph c c quan nh nc c thm quyn ph duyt

29

5. Cn c tnh thu Cn c tnh thu thu nhp l thu nhp tnh thu v thu sut. Cn c tnh thu ca c nhn c tr v c nhn khng c tr l khc nhau. Nu nh c nhn c tr c xem xt gim tr gia cnh, cc khon bo him bt buc, hoc cc chi ph pht sinh to thu nhp chu thu th c nhn khng c tr s khng c xt gim tr. H s phi chu thu trn thu nhp pht sinh ti Vit Nam vi mc thu sut c nh. Tuy nhin, nu quc gia m h c tr hay mang quc tch c tha thun khc vi Vit Nam thng qua cc hip nh th nhng quy nh trong hip nh s c xem xt p dng thay cho nhng quy nh ca Lut thu thu nhp c nhn.

5.1. Thu nhp tnh thu Thu nhp tnh thu l khon thu nhp m theo lut nh s c dng xc nh s tin thu m ngi np thu phi np. Thu nhp tnh thu c thit lp da trn c s thu nhp chu thu. Tuy nhin, thu nhp tnh thu c th t hn thu nhp chu thu do cc khon min thu hoc gim tr.

5.1.1. i vi c nhn c tr 5.1.1.1.Thu nhp tnh thu t tin cng, tin lng, t kinh doanh Thu nhp tnh thu c xc nh bng thu nhp chu thu tr cc khon sau:

- Cc khon ng gp bo him bt buc nh: Bo him x hi, bo him y t, bo him trch nhim ngh nghip i vi mt s ngnh, ngh phi tham gia bo him bt buc v cc khon bo him bt buc khc theo quy nh ca php lut.

- Cc khon gim tr gia cnh.

- Cc khon ng gp vo qu t thin, qu nhn o, qu khuyn hc.

Thu nhp chu thu i vi c nhn va c thu nhp chu thu t kinh doanh, va c thu nhp chu thu t tin lng, tin cng l tng thu nhp chu thu t kinh doanh cng thu nhp chu thu t tin lng, tin cng. 5.1.1.1.1. Thu nhp tnh thu t tin cng, tin lng

Thu nhp chu thu t tin lng, tin cng c xc nh bng tng s tin lng, tin cng, tin th lao, cc khon thu nhp khc c tnh cht tin lng, tin cng m i tng np thu nhn c trong k tnh thu. Thi im xc nh thu nhp chu thu i vi thu nhp t tin lng, tin cng l thi im t chc, c nhn tr thu nhp cho i tng np thu 5.1.1.1.2. Thu nhp t kinh doanh

Thu nhp chu thu t kinh doanh c xc nh bng doanh thu tr cc khon chi ph hp l lin quan trc tip n vic to ra thu nhp chu thu trong k tnh thu.

Doanh thu tnh thu nhp chu thu t kinh doanh l ton b tin bn hng ho, tin gia cng, tin hoa hng, tin cung ng hng ho, dch v pht sinh trong k tnh thu bao gm c khon tr gi, ph thu, ph tri m c nhn kinh doanh c hng khng phn bit

30

thu c tin hay cha thu c tin. Cc khon chi ph hp l c tr l cc khon chi ph thc t pht sinh, c lin quan trc tip n vic to ra doanh thu, thu nhp chu thu trong k tnh thu v c ho n, chng t theo quy nh ca php lut. V mt nguyn tc, cch xc nh doanh thu v chi ph i vi thu nhp t kinh doanh ca c nhn tng i ging vi cch xc nh doanh thu v chi ph i vi doanh nghip khi thu thu thu nhp doanh nghip. Tuy nhin, c nhn kinh doanh thng quy m khng ln, t p ng c yu cu v ha n chng t nn nh nc quy nh thu nhp tnh thu c th hn i vi tng trng hp nh sau:

- i vi c nhn kinh doanh khng thc hin ch k ton ho n, chng t np thu theo phng php khon, thu nhp chu thu thu nhp c nhn c xc nh theo cng thc:

Thu nhp chu thu trong k tnh thu =

Doanh thu n nh trong k tnh thu x

T l thu nhp chu thu n nh

Doanh thu n nh c xc nh cn c vo k khai ca c nhn kinh doanh, kt qu iu tra ca c quan thu v kin tham gia ca Hi ng t vn thu x, phng.

- i vi c nhn kinh doanh ch hch ton c doanh thu bn hng ho, dch v, khng hch ton, xc nh c chi ph. Thu nhp chu thu thu nhp c nhn c xc nh theo cng thc:

Thu nhp chu thu trong k tnh thu =

Doanh thu tnh thu nhp chu thu trong k

tnh thu x T l thu nhp chu thu n nh

Trong , doanh thu tnh thu nhp chu thu c xc nh theo s sch k ton ho n, chng t ph hp vi doanh thu tnh thu gi tr gia tng.

- i vi c nhn kinh doanh thc hin y ch k ton ho n, chng t, thu nhp chu thu c xc nh theo cng thc:

Thu nhp chu thu

trong k tnh thu

=

Doanh thu tnh thu nhp

chu thu trong k tnh thu

-

Chi ph hp l lin quan n vic to ra thu nhp trong k

tnh thu

+

Thu nhp chu thu

khc trong k tnh thu

Trong :

- Doanh thu v chi ph c xc nh theo s sch k ton ho n chng t. Trng hp, c nhn kinh doanh thuc i tng np thu gi tr gia tng th doanh thu lm cn c xc nh thu nhp chu thu ph hp vi doanh thu tnh thu gi tr gia tng.

- Thu nhp chu thu khc l cc khon thu nhp pht sinh trong qu trnh kinh doanh nh: tin pht vi phm hp ng; tin pht do chm thanh ton; tin li ngn hng trong qu trnh thanh ton, tin li do bn hng tr chm, tr gp, tin li do bn ti sn c nh; tin

31

bn ph liu, ph phm. 5.1.1.1.3. Gim tr gia cnh Gim tr gia cnh l s tin c tr vo thu nhp chu thu trc khi tnh thu i vi thu nhp t kinh doanh, tin lng, tin cng ca i tng np thu l c nhn c tr.

Vic gim tr gia cnh cho ngi ph thuc thc hin theo nguyn tc mi ngi ph thuc ch c tnh gim tr mt ln vo mt i tng np thu trong nm tnh thu. Ngi ph thuc m i tng np thu c trch nhim nui dng pht sinh thng no th c tnh gim tr thng . Trng hp nhiu i tng np thu c chung ngi ph thuc phi nui dng th cc i tng np thu phi t tho thun ng k gim tr gia cnh vo mt i tng np thu.

Trng hp c nhn c tr va c thu nhp t kinh doanh, va c thu nhp t tin lng, tin cng th s tnh gim tr gia cnh mt ln vo tng thu nhp t kinh doanh v t tin lng, tin cng.

V nguyn tc, B Ti chnh quy nh i tng np thu ch c tnh gim tr gia cnh cho ngi ph thuc nu i tng np thu ng k thu v c cp m s thu v phi c h s chng minh ngi ph thuc theo quy nh.

- Mc gim tr gia cnh l 4 triu ng/thng i vi bn thn ngi np thu. Mc 4 triu ng/thng l mc tnh bnh qun cho c nm, khng phn bit mt s thng trong nm tnh thu khng c thu nhp hoc thu nhp di 4 triu ng/thng. Cn i vi mi ngi ph thuc m ngi np thu c trch nhim nui dng l 1,6 triu ng/thng k t thng pht sinh ngha v nui dng.

- Ngi ph thuc bao gm cc i tng sau:

i) Con: con , con nui, con ngoi gi th, c th:

+ Con di 18 tui (c tnh theo thng).

+ Con trn 18 tui b tn tt, khng c kh nng lao ng.

+ Con ang theo hc ti cc trng i hc, cao ng, trung hc chuyn nghip, dy ngh, khng c thu nhp hoc c thu nhp nhng khng bnh qun trong nm khng vt qu 500.000/thng

ii) V hoc chng ca i tng np thu ngoi tui lao ng hoc trong tui lao ng theo quy nh ca php lut nhng b tn tt, khng c kh nng lao ng, khng c thu nhp hoc c thu nhp nhng khng bnh qun trong nm khng vt qu 500.000/thng

iii) Cha , m , cha v, m v (hoc cha chng, m chng) ca i tng np thu ngoi tui lao ng hoc trong tui lao ng theo quy nh ca php lut nhng b tn tt, khng c kh nng lao ng, khng c thu nhp hoc c thu nhp nhng khng bnh

32

qun trong nm khng vt qu 500.000/thng

iv) Cc c nhn khc l ngi ngoi tui lao ng hoc trong tui lao ng theo quy nh ca php lut nhng b tn tt, khng c kh nng lao ng, khng ni nng ta, khng c thu nhp hoc c thu nhp nhng khng bnh qun trong nm khng vt qu 500.000/thng m i tng np thu ang phi trc tip nui dng, bao gm:

+ Anh rut, ch rut, em rut ca i tng np thu.

+ ng ni, b ni, ng ngoi, b ngoi, c rut, d rut, cu rut, ch rut, bc rut ca i tng np thu.

+ Chu rut ca i tng np thu (bao gm con ca anh rut, ch rut, em rut). v) Ngi phi trc tip nui dng khc theo quy nh ca php lut.

5.1.2. i vi c nhn khng c tr Vic xc nh thu nhp tnh thu ca c nhn khng c tr c mt s im khc bit so vi c nhn c tr: - i vi thu nhp t kinh doanh: khi tnh thu th ly doanh thu tnh thu. Cc khon chi ph s khng c khu tr. V vy m mc thu sut p dng cng s thp hn - i vi thu nhp t chuyn nhng vn, chuyn nhng bt ng sn: gi vn, chi ph khc cng khng c khu tr. - C nhn khng c tr khng c xt gim tr gia cnh.

5.2. Thu sut

5.2.1. i vi c nhn c tr C nhn c tr s chu thu theo biu thu ly tin tng phn i vi thu nhp t tin cng, tin lng v biu thu ton phn i vi cc khon thu nhp khc

Biu thu ly tin tng phn

Bc thu

Phn thu nhp tnh thu/nm

(triu ng)

Phn thu nhp tnh thu/thng (triu ng)

Thu sut (%)

1 n 60 n 5 5

2 Trn 60 n 120 Trn 5 n 10 10

3 Trn 120 n 216 Trn 10 n 18 15

4 Trn 216 n 384 Trn 18 n 32 20

5 Trn 384 n 624 Trn 32 n 52 25

6 Trn 624 n 960 Trn 52 n 80 30

7 Trn 960 Trn 80 35

33

Biu thu ton phn

STT Thu nhp tnh thu Thu sut 1 Thu nhp t u t vn 5%

Thu nhp t chuyn nhng vn

20%

2

Thu nhp t chuyn nhng chng khon - Xc nh c gi mua v chi ph c lin quan - Khng xc nh c gi mua v chi ph c lin quan

20% 0,1%

3 Thu nhp t chuyn nhng bt ng sn - Xc nh c gi vn v chi ph c lin quan - Khng xc nh c gi vn v chi ph c lin quan

25% 2%

4 Thu nhp t bn quyn, nhng quyn thng mi

5%

5 Thu nhp t tha k, trng thng, qu tng

10%

5.2.2. i vi c nhn khng c tr

STT Thu nhp tnh thu Thu sut 1 Thu nhp t tin cng, tin lng 20% 2 Thu nhp t kinh doanh

- Kinh doanh hng ha - Dch v - i vi hat ng sn xut, xy

dng, vn ti v hat ng kinh doanh khc

1% 4% 2%

3 Thu nhp t u t vn 5% 4 Thu nhp t chuyn nhng vn

0.1%

5 Thu nhp t chuyn nhng bt ng sn

2%

6 Thu nhp t bn quyn, nhng quyn thng mi

5%

7 Thu nhp t tha k, trng thng, qu tng

10%

34

6. Gim thu, min thu C nhn ngi np thu gp kh khn do thin tai, ch ho, tai nn lm thit hi n ti sn, thu nhp, nh hng n i sng bn thn th ngi np thu c xt gim thu, min thu trong nm tu theo mc thit hi. S thu c xt min, gim bng t l gia s tin thit hi so vi thu nhp chu thu trong nm nhng khng vt qua s tin thu phi np c nm.

Cu hi 1. Thu thu nhp c nhn l g? C s no nh nc thu thu thu nhp c nhn? 2. Ti sao chng ta da trn tiu ch c tr nh thu? 3. Ti sao chng ta p dng biu thu ly tin tng phn thu thu i vi c nhn c tr? 4. To sao c nhn khng c tr khng c xt gim tr gia cnh v khng c khu tr gi vn, chi ph c lin quan khi tnh thu? 5. Theo em th cn phi sa i nhgn im no trong lut thu TNCN, ti sao?

Danh mc ti liu tham kho Trng i hc Lut H Ni, Gio trnh Lut thu Vit Nam, NXB T php nm 2007

Lut Thu Thu nhp c nhn s 04/2007/QH 12 ngy 21 thng 11 nm 2007 Ngh nh s 100/2008/N-CP ngy 08/9/2008 ca Chnh ph quy nh chi tit mt s iu ca Lut Thu thu nhp c nhn Thng t s 84/2008/TT-BTC ngy 30 thng 09 nm 2008, hng dn thi hnh mt s iu ca Lut Thu thu nhp c nhn v hng dn thi hnh Ngh nh s 100/2008/N-CP ngy 08/9/2008 ca Chnh ph quy nh chi tit mt s iu ca Lut Thu thu nhp c nhn

35

CHNG 3: THU THU NHP DOANH NGHIP

1. Lch s pht trin thu thu nhp doanh nghip (TNDN) Trong thi thuc a, khng c thu thu nhp doanh nghip trong h thng thu. Nh nc Php nh cc loi thu khc nhau ln cc loi hnh kinh doanh, hng ho, cc c nhn khc nhau. Cc loi thu ph bin thi by gi l thu ru, thu mui, thu thn. Nhng loi thu gp nhiu s phn khng t ngi dn. Sau khi Vit nam b phn chia thnh hai min Nam, Bc vo nm 1954, min Bc xy dng nn kinh t x hi ch ngha, chnh ph min Nam Vit Nam di s gip ca M bt u xy dng nn kinh t th trng. Theo Taylor, min Nam Vit Nam vo nhng nm 1960 c nhn v doanh nghip c thu nhp t kinh doanh u phi np thu li tc (tr nhng khon thu nhp t chng khon v li nhun t ti sn). C s kinh doanh l cng ty th phi np thu mc thu sut l 16%, cn C s kinh doanh khng phi l cng ty th np thu mc thu l 24% 39. Min Nam Vit Nam cng tin hnh ci cch h thng thu. Ngn hng th gii v chnh ph M t vn, h tr cho qu trnh ci cch ny40. Lut thu thu nhp nm 1971 c ban hnh v c nhiu im tng ng vi B lut thu nhp ni a ca M41. Th nhng lut ny khng c c hi c p dng nhiu. min Bc, khng c mt loi thu no nh ln li nhun ca doanh nghip. Ging nh cc nc ng u c, doanh nghip quc doanh chim t l ln trong nn kinh t. Doanh nghip nh nc nhn kinh ph hot ng sn xut v li nhun thu c s np v cho nh nc, ngi lao ng trong cc doanh nghip ny c hng lng nh cng chc nh nc. Ngun thu t doanh nghip quc doanh l ngun thu chnh ca ngn sch ni a. Chnh ph cng tng s dng thu nh l cng c hn ch v loi tr doanh nghip t nhn42. Vo nm 1975, min Nam v min Bc thng nht v bt u cng cuc xy dng x hi ch ngha c hai min. Chnh sch thu ca min Bc cng c p dng cho min Nam. Theo Ng nh Quang v Nguyn Tin Dng, h thng thu lc by gi ch c thu nng nghip, thu i vi doanh nghip nh nc v thu i vi t nhn43. Tt c nhng loi thu ny da trn nhng vn bn di lut44. H thng ny tn ti n cui nhng nm 1980. Vic ra i ca thu thu nhp doanh nghip nc ta l kt qu ca vic ci cch h thng thu nhm p ng nhu cu chi tiu ca nh nc v mc tiu pht trin kinh t x hi trong thi k i mi. Cng vi cc loi thu khc, thu nh ln thu nhp ca doanh nghip c ban hnh. Loi thu nh ln thu nhp doanh nghip u tin c gii thiu l thu li tc. Thu li tc p dng n nm 1999. Lai thu ny c nhng iu khon ging nh 39 Milton C. Taylor, The Tax System of Vietnam, Michigan State University, Vietnam Advisory Group, Saigon 1960, tr. 4,5,6 40 Gio trnh ti chnh cng, i hc Lut Khoa Si Gn nm 1972, tr. 24 41 Gio trnh ti chnh cng, i hc Lut Khoa Si Gn nm 1972, tr. 25 42 Thao Cung and Frank Meier of Baker & McKenzie Hong Kong, Review recent tax reforms in Vietnam aimed at assisting the development of a multi-sector economy, : http://service.taxanalysts.com 43 Ngo Dinh Quang, Nguyen Tien Dung Tax Reforms in Vietnam, Vietnam Investment Journal, ngun : http://. www.vninvest.com44 IMF Country Report 1996: Vietnam. Chapter V Tax Reforms

36

lut thu li tc ca Trung Quc. Theo nh lut thu li tc nm 1990, c nhiu loi thu, mc thu nh ln thu nhp ca cc doanh nghip, tu thuc vo thnh phn kinh t. Doanh nghip nh nc chu mc thu khc doanh nghip t nhn, doanh nghip c vn u t trong nc chu thu khc doanh nghip c vn nc ngoi. Vic s dng chnh sch thu nh cng c ku gi u t trc tip t nc ngai li dn n s i x khng bnh ng gia cc thnh phn kinh t. C thi im doanh nghip c vn u t nc ngoi ch phi np thu li tc vi thu sut 25% (v thu chuyn li nhun ra nc ngoi nu h chuyn phn li nhun ny ra khi lnh th Vit Nam) cn doanh nghip trong nc phi np thu n 45% v c th cn phi np thm thu thu nhp b sung. Ngy 10/5/1997, Lut Thu thu nhp doanh nghip (TNDN) c Quc hi nuc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam thng qua v lut ny c hiu lc thi hnh t ngy 01/01/1999 thay cho Lut thu li tc. Ngy 17/6/2003, Quc hi nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam d thng qua Lut thu TNDN sa i, b sung thay th lut thu TNDN nm 1997, lut thu TNDN nm 2003 c hiu lc thi hnh t ngy 01/01/2004. n ngy 03 thng 06 nm 2008, Quc Hi thng qua Lut thu TNDN sa i b sung nm 2008.

2. Khi nim, c im, vai tr ca Thu TNDN trong nn kinh t th trng

2.1. Khi nim Thu thu nhp doanh nghip l loi thu thu trn thu nhp ca cc c s kinh doanh ng vin mt phn thu nhp ca h vo ngn sch nh nc. Ngoi ra, nh nc cng c th s dng loi thu ny iu tit v m nn kinh t thng qua vic ng vin cng bng gia cc thnh phn kinh t, khuyn khch u i u t nhm thc y sn xut, kinh doanh pht trin. Mc d tn gi l thu thu nhp doanh nghip nhng loi thu ny cng p dng i vi thu nhp ca cc c nhn, cc c s kinh doanh khng thnh lp theo lut doanh nghip v phn thu nhp chu thu l phn thu nhp cn li sau khi khu tr cc chi ph lin quan n qu trnh sn xut, kinh doanh. cc nc, tn gi ca lut thu ny c th khc nhau nh lut thu thu nhp cng ty, lut thu thu nhp doanh nghip, thu li tc vvNhng bn cht l tng i ging nhau. C quc gia quy nh loi thu ny trong mt lut ring, quc gia khc li quy nh chung mt b lut vi thu thu nhp c nhn v h cho rng hai loi thu nh trn thu nhp ny c quan h mt thit vi nhau nn quy nh trong cng mt vn bn th s d tip cn hn.

2.2. c im - cc nc ang pht trin nh Vit Nam, thu thu nhp doanh nghip d thu hn so vi thu thu nhp c nhn. Vic qun l thu i vi doanh nghip c th da trn h s ng k kinh doanh v s lng doanh nghip bao gi cng t hn s lng c nhn trong quc gia cho nn d qun l. cc nc pht trin, thu thu nhp doanh nghip c xem nh l mt loi thu thu trc ca thu thu nhp c nhn. cc quc gia ny, doanh nghip hu ht l doanh nghip t nhn v cng ty c phn cho nn ngi chu thu thc t l ch doanh nghip t nhn hoc c ng. Nhng ngi ny ch nhn c li tc t hot ng kinh

37

doanh ca doanh nghip sau khi doanh nghip np thu TNDN cho nh nc. Khon li tc nhn c t thu nhp ca doanh nghip s c tnh vo thu nhp chu thu thu nhp c nhn. gim tnh trng thu chng thu th cc quc gia c th cho php khu tr phn thu TNDN ng hoc nh thu thu nhp c nhn trn phn li tc ny mc thu sut thp. - c xem l loi thu trc thu nhng i khi i tng chu thu thu nhp doanh nghip c th chuyn gnh nng v thu cho cc i tng khc. Thu thu nhp doanh nghip c th chuyn cho c ng, cho ngi tiu dng hoc cho c ngi lao ng trong doanh nghip. - Ngun ca thu thu nhp doanh nghip c th l lut quc t. Qu trnh t do ho hot ng u t quc t lm cho hot ng ca cc doanh nghip vt ra khi bin gii quc gia. Vic phn nh quyn nh thu tr nn cn thit v cc quc gia c xu hng hp tc vi nhau phn nh quyn nh thu v gim tnh trng trn thu.

2.3. Vai tr ca thu thu nhp doanh nghip trong nn kinh t th trng - Thu TNDN l cng c quan trng nh nuc thc hin vic iu tit thu nhp, m bo cng bng x hi. Nh nc s dng thu TNDN lm cng c iu tit thu nhp ca cc ch th c thu nhp, m bo yu cu ng gp ca cc ch th kinh doanh vo ngn sch Nh nc c cng bng, hp l. Mc khc, cc doanh nghip thua l trong sn xut kinh doanh va khng phi ng thu TNDN, va c th c chuyn l sang cc nm sau c c hi phc hi v gim tnh trng ph sn doanh nghip. - Thu TNDN l ngun thu quan trng ca ngn sch nh nc. Phm vi p dng ca thu TNDN rt rng, gm c nhn, nhm kinh doanh, h c th v cc t chc kinh t c hot ng sn xut, kinh doanh hng ho, dch v c pht sinh thu nhp chu thu. Mt khi nn kinh t th trng pht trin, tng trng kinh t c bo m, hot ng sn xut, kinh doanh, dch v ngy cng mang li nhiu li nhun th kh nng huy ng ngun ti chnh cho ngn sch nh nc thng qua thu TNDN s ngy cng di do. Mt khc, so vi cc loi thu khc, thu TNDN d thu, t tn km chi ph nn hiu qu thu cng cao hn nhiu. cc nc ang pht trin, tin thu c t thu thu nhp doanh nghip nhiu hn nhiu so vi thu thu nhp c nhn. Cn cc nc pht trin mc d thu t thu TNDN t hn so vi thu thu nhp c nhn nhng thu TNDN gi vai tr l loi thu thu trc ca thu thu nhp c nhn. - Thu TNDN l cng c quan trng gp phn khuyn khch, thc y sn xut, kinh doanh pht trin theo hng k hoch, chin lc, pht trin ton din ca Nh nc. Nh nc u i, khuyn khch i vi cc ch th u t, kinh doanh vo nhng ngnh, lnh vc v nhng vng, min m nh nc u tin khuyn khch pht trin trong tng giai on nht nh.

3. Ngi np thu Ty theo php lut ca mi quc gia, ngi c ngha v np thu thu nhp doanh nghip (thu thu nhp cng ty) khc nhau. Theo quy nh ca lut thu M v Nht th ch c t chc kinh t kinh doanh th mi phi np thu thu nhp cng ty. Thi Lan quy nh trong b

38

lut thu thu nhp l ch c cng ty v cc t chc hn vn c t cch php nhn mi phi np thu thu nhp cng ty. Lut thu TNDN ca Vit Nam trc y quy nh i tng np thu thu nhp doanh nghip kh rng. Bt k t chc, c nhn sn xut, kinh doanh hng ho, dch v (gi chung l c s kinh doanh) c thu nhp chu thu th phi np thu thu nhp doanh nghip. Tuy nhin, sau khi ban hnh lut thu thu nhp c nhn th lut thu TNDN c sa i v i tng chu thu TNDN ch yu l cc t chc c thu nhp t sn xut kinh doanh hng ha, dch v. Bao gm:

a) Doanh nghip c thnh lp theo quy nh ca php lut Vit Nam;

b) Doanh nghip c thnh lp theo quy nh ca php lut nc ngoi (sau y gi l doanh nghip nc ngoi) c c s thng tr hoc khng c c s thng tr ti Vit Nam;

c) T chc c thnh lp theo Lut hp tc x;

d) n v s nghip c thnh lp theo quy nh ca php lut Vit Nam;

) T chc khc c hot ng sn xut, kinh doanh c thu nhp.

Trong :

3.1. Cc t chc sn xut, kinh doanh hng ho, dch v thnh lp theo quy nh ca php lut Vit nam

Doanh nghip c thnh lp v hot ng theo quy nh ca Lut doanh nghip, Lut doanh nghip Nh nc, Lut u t nc ngoi ti Vit Nam, Lut u t, Lut cc t chc tn dng, Lut kinh doanh bo him, Lut chng khon, Lut du kh, Lut thng mi v cc vn bn php lut khc di cc hnh thc: Cng ty c phn; Cng ty trch nhim hu hn; Cng ty hp danh; Doanh nghip t nhn; Doanh nghip Nh nc; Vn phng Lut s, Vn phng cng chng t; Cc bn trong hp ng hp tc kinh doanh; Cc bn trong hp ng phn chia sn phm du kh, x nghip lin doanh du kh, Cng ty iu hnh chung.

3.2. C s thng tr ca cng ty nc ngai Vit Nam C s thng tr l c s kinh doanh m thng qua c s ny cng ty nc ngoi thc hin mt phn hay ton b hot ng kinh doanh ca mnh ti Vit Nam mang li thu nhp. Vic xc nh mt c s kinh doanh c phi l c s thng tr ca cng ty nc ngai Vit Nam hay khng quyt nh vic Vit Nam c quyn nh thu ln c s kinh doanh hay khng. Nu c th c th nh thu ln khon thu nhp no. C s thng tr ca cng ty nc ngoi ch yu bao gm cc hnh thc sau : - Chi nhnh, vn phng iu hnh, nh my, xng sn xut, kho giao nhn hng ha, phng tin vn ti, hm m, m du hoc kh t, a im thm d hoc khai thc ti nguyn thin nhin hay cc thit b phng