mam- Gazli - hy'u Ulm'id-din 3.Cilt: Helak Edici Hususlar (Mhlikt), 1.Kitap: Afatil Lisan1.Kitap: Afatil LisanKitap 1 - Afatil lisan Alay ve stihza vam Tabakasnn Allah'n Sfatlarndan, Kelmndan ve Harflerden Sormalar Btla Dalmak Bo Konumalar Yapmak Dili Gybetten Korumann areleri Dilin Byk Tehlikesi ve Susmann Fazileti Fahi Konumak, irkin Szler Sarfetmek Fuzul Konumak/Sz Uzatmak Giri Gybet Gybet Sadece Dille Yaplmaz Gybet'in Anlam ve Tarifi Gybet'in Kefareti Gybete Tevik Eden Sebepler Gybeti Ruhsatl Klan zrler Husmet ki Hasmn Arasna Girip, ki Yzllkle Herkesin Arzusuna Gre Konumak Kalben Yaplan Gybet'in Haram Olmas Konuma Esnasndaki Hatalarn nceliklerinden Gaflet Etmek Konumada Tekellfe Kamak Lnetleme Mira (Bakasnn Szne tiraz) ve Cidal Etmek Nemime (Dedikodu) Nemime'nin Tarifi ve Reddedilmesi Gereken Ksm vmek vlene Den Vazifeler aka Yapmak Srr fa Etmek Triz Yoluyla Yalandan Saknmak Teganni Etmek ve iir Okumak Yalan Sylemek ve Yalan Yere Yemin Etmek Yalan Va'dde Bulunmak Yalana zin Verilen Yerler

*Giri

nsann yaratln gzelletirip organlarn en gzel ekilde yerletiren, insana iman nurunu ilham eden, o iman ile insan ssleyip onun eserini insanda gsteren, insana konuma kabiliyetini verip konuma yeteneiyle insan dier yaratklardan erefli klan, kalbine ilim hazinelerini aktan, kemle erdikten sonra zerine rahmetinden perde geren, kalbinin ve aklnn kapsad mnya, o dili tercman yapan ve onun vastasyla gerdii perdeyi kalpten kaldran, insann dilini hamd ile konuturan, kendisine ihsan buyurduu ilim ve kolaylatrlm olan konuma nimetlerinin karlnda o lisan aka okutturan Allah'a hamdolsun! Ben Allah'tan baka ilah olmadna, Allah'n bir ve ortaksz olduuna, Muhammed'in O'nun kulu ve rasl olduuna ahidlik ederim! O rasl ki, Allah onu ereflendirmi ve byk klmtr. O peygamber ki onu, indirmi olduu Kitab' tebli etmekle vazifelendirmi ve faziletini yceltmitir. Allah Tel, Hz. Muhammed'in, linin ve ashabnn ve ondan nce gemi peygamberlerin zerine Allah' tzim edip tehllde bulunan bir kul bulunduka rahmet deryalarn asn!

Dil, Allah'n byk nimetlerinden ve harikulde sanatnn inceliklerindendir. Dilin kendisi kktr, fakat ibadeti veya isyan pek byktr; zira kfr ve iman ancak dilin ehdetiyle aa kar. Oysa kfr ve iman, taat ve isyann hedef ve gayeleridir. Sonra mevcd, mdm, yaratan, yaratlan, hayal olan, malm olan, sanlan, vehmedilen, her ne varsa dil hepsini kapsamakta, varlk ve yokluklarn iln etmektedir; zira ilim neyi kapsarsa dil onu aa vurmaktadr. Hak veya btl ynnden hibir ey yoktur ki ilim ona dokunmasn. Bu yle bir zelliktir ki dilden baka dier azalarda bulunmaz; zira gz, renk ve suretlerden bakasna, kulak, seslerden bakasna, el, cisimlerden bakasna yetiemez.Dier organlar da byledir. Dilin alan ise, pek genitir. Onu evirecek bir engel yoktur. Onun sahasnn ne sonu, ne de snr vardr. Hayr da dilin geni alanna girer, er de... Bu bakmdan dilin ucunu brakp onun dinginini ihml eden bir kimseyi, eytan srkler gtrr. Onu yklmak zere olan bir yar'm kenarna sevkeder. Bylece onu ebed bir felkete girmeye mecbur eder; zira insanlar cehenneme ancak dilleriyle ekip bitiklerinden dolay atlrlar. Dilinin errinden ancak eriatn gemiyle gemlenen bir kimse kurtulur. Dilini dn ya ve hirette kendisine fayda verecek konularda altran, dnya ve hirette sonucundan korktuu eylerden uzaklatran bir kimse dilin errinden kurtulur. Dilin nerede iyi ve nerede kt olduu, keyfiyetinin bilinmesi pek g ve herkes tarafndan bilinmeyen bir durumdur. Bilen bir kimsenin de ona gre amel etmesi, gayet ar ve zordur.

nsanolunun en asil zas dilidir; zira dilin hareketinde herhangi bir meakkat yoktur. Halk da dilin fet ve felketlerinden saknmak hususunda eytann elinde en byk lettir. Biz Allah'n tevfki ve gzel tedbri sayesinde dilin fetlerini derli toplu olarak aklayp; teker teker trifleriyle, sebep ve tehlikeleriyle zikredeceiz, saknma yolunu gstereceiz. Dilin aleyhinde rivayet edilen hads ve eserleri beyan edeceiz. nce susmann faziletini zikredecek, onun akabinde malayani (fuzul) konumann felketini zikredeceiz. Sonra fuzul konumann fetini, sonra btla dalmann fetini, sonra mcadelenin fetini, sonra mnazaann fetini, sonra avurtlar dolduracak ekilde konumada lfazanla gitmenin fetini, seci' ve feshat iin zorlanmann fetini, konumada tasannu yapmann ve hatiblik dvasnda bulunan, fasih konumak iin kendilerini zorlayan kimselerin detlerinden olan dier tehlikelerin fetlerini, sonra fhi konumann, kfretmenin, bozuk dilli olmann fetini, sonra bir hayvana, cansz bir maddeye veya bir insana lnet okumann fetini, sonra iirle teganni etmenin fetini zikredeceiz. Zaten biz Sema kitabnda teganninin haram olan ksmn da, hell olan ksmn da zikretmitik, ikinci bir defa bunu tekrar etmeyeceiz. Sonra mizah yapmann fetini, sonra alaya almann fetini, sonra srr if etmenin fetini, sonra yalan va'din fetini, sonra szde ve yeminde yalann fetini, sonra yalandaki tarizlerin beyann, sonra gybetin, nemime'nin fetini, sonra vmenin fetini, sonra konumann sonucundan kan yanlln inceliklerinden gafil olmann fetini -hele bu konuma Allah'n sfatlar ve dinin esaslaryla ilgiliyse- sonra halk tabakasnn Allah'n sfatlar, Allah'n kelm, o kelmn harfleri hakknda 'Acaba bu harfler kadm midir, hads midir?' gibi soru sormalarnn fetini aklayacaz. Bu fet, fetlerin sonudur ve bunlarla ilgili konulara da deineceiz. Bu fetlerin tm yirmi tanedir.Allah Tel'nm minnet ve keremine snarak, O'ndan hsn- tevfkini talep ederiz!

*Dilin Byk Tehlikesi ve Susmann Fazileti

Dilin tehlikesi byktr. Onun tehlikesinden kurtulu ancak susmakla mmkndr. Bunun iin Allah'n dini susmay vm ve mntesiblerini susmaya tevik etmitir.

Hadsler

Hz. Peygamber (s.a) yle buyurmutur: Susan kurtulmutur!1 Susmak, hikmettir. Susan ise pek az!..2

Abdullah b. Sfyan, babasndan yle rivayet eder: "Ben Hz. Peygamber'e 'Ey Allah'n Rasl! Bana slm'dan yle birey ret ki bundan sonra artk hi kimseden slm hakknda birey sormaya muhta olmayaym!5 diye sorduumda, Hz. Peygamber cevap olarak yle dedi:

'Allah'a iman ettim de, sonra dosdoru ol!' Hz. Peygamber'e sormaya devam ettim:

'Hangi eyden saknaym ya Raslallah?' O da eliyle dilini iaret etti".3

Ukbe b. mir der ki: Ey Allahn Rasl! Kurtulu nedir?' dedim, Hz. Peygamber cevap olarak yle dedi: 'Dilini koru! Evinden kma! Gnahn iin ala!' 4

Sehl b. Sa'd es-Sa'd, Hz. Peygamberin yle dediini rivayet eder: 'Kim diline ve tensl organna kefl olur, haramda kullanmayacana dair Allah'a sz verirse, ben de onun iin cennete kefl olurum'.5

Yine yle buyurmutur: 'Kim, Kabkab'nn, Zabzab'nn ve Laklak'nn errinden korunmusa, o kimse btn erden korunmu demektir5.0

Kabkab mide, Zabzab tensl uzvu, Laklak ise dil demektir. te bu ehvet ile insanlarn ekserisi helk olmaktadr. Bu srra binaen biz, mide ile tensl organnn ehvetinin fetini beyan eder etmez, hemen dilin fetlerini beyan etmeye baladk.

Hz. Peygamber'e nsan cennete gtren eyin en by' sorulduu zaman u cevab verdi: 'Allah'tan saknmak ve gzel ahlk'7 'Atee sokann en by'nden sorulduu zaman da u cevab verdi: ki ii bo olan nesne: Az ile tensl organ!' htimal ki hadste bahsi geen 'az'dan murd, dilin fetleridir. nk az dilin mahallidir ve yine ihtimaldir ki mideden murd onun menfezidir. Yani tensl uzvudur. nk Muaz b. Cebel Hz. Peygamber'e 'Ey Allah'n Rasl! Biz sylediklerimizden sorumlu muyuz?' diye sordu. Hz. Peygamber (s.a) yle cevap verdi:

Ey Cebel'in olu! Annen matemini tutsun! nsanlar burunlar zerine atee srkleyen dillerin mahsulnden baka ne olabilir?8

Abdullah es-Sakafi 'Ey Allah'n Rasl! Bana snacam birey syle!' deyince, cevap olarak yle buyurmutur: 'Rabbim Allah'tr de, sonra dosdoru ol!'9 'Ya Raslullah! Benim iin en tehlikeli ey nedir?' diye sordum. Dilini tutarak 'Budur' dedi.

Rivayet ediliyor ki Muaz (r.a) "Ey Allah'n Rasl! Amellerin hangisi daha faziletlidir?' dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber dilini kard. Sonra zerine parman koydu.10

Kulun kalbi doru olmadka iman doru olmaz. Kalbi de dili doru olmadka doru olmaz. Komusunun errinden emin olmad bir kimse cennete giremez.11

Kim selmette kalmay seviyorsa, skttan ayrlmasn.12

Ademolu sabahlad zaman tm azalan dile hatrlatc olduklar halde sabahlarlar ve derler ki: 'Bizim hakkmzda Allah'tan kork! Zira sen doru olursan biz de doru oluruz. Eer sen inhiraf edersen, biz de inhiraf eder, haktan ayrlrz'.13

Rivayet ediliyor ki Hz. mer (r.a) Ebubekir Sddk', dilini eliyle ekerken grd ve 'Ey Raslullah'm halifesi! Ne yapyorsun?' diye sordu. Ebubekir yle cevap verdi: udur beni tehlikeli yerlere sokan!.. Hz. Peygamber yle buyurmutu:

Bedende hibir z yok ki Allah katnda dilden ikayeti olmasn.14

bn Mes'ud Safa tepesinde bulunuyordu: 'Lebbeyk Allahmme lebbeyke!' duasn okuyor ve yle diyordu: 'Ey dilim! Hayr syle, kr et! Kt syleme, tehlikelerden selmet kalrsn. Bunlar,piman olmazdan nce yap!' Kendisine 'Ya Eb Abdurrahman! Bu senin kendiliinden sylediin bir dua mdr, yoksa Hz. Peygamber'den dinlediin bir dua m?' denildi. bn Me'sud yle dedi: Hayr! Aksine ben Hz. Peygamberin yle dediini iittim:

Muhakkak ki ademolunun yanllklarnn ou dilindedir.15

Dilini koruyan bir kimsenin avretini Allah Tel rter. fkesine hkim olan bir kimseyi Allah azabndan korur. nk Allah'a yalvarp zrn arzederse, Allah onun zrn kabul eder.16

Rivayet ediliyor ki, Muaz b. Cebel 'Ey Allah'n Rasl! Bana nasihatta bulun!' dedi. Hz. Peygamber:

'Allah' grr gibi ona ibadet et! Nefsini llerden say! Eer dilersen, senin iin bunlardan daha faydal bireyi haber vereyim' diyerek dilini iaret etti.17

Size ibadetin en kolayn ve beden iin en rahatn haber vereyim mi? Susmak ve gzel ahlktr.18Eb Hreyre, Hz. Peygamber'in yle buyurduunu rivayet eder:

Her kim, Allah'a ve son gne inanyorsa, ya hayr sylesin veya skt etsin.

Allah o kuldan raz olsun ki, konuup ganimet sahibi olur veya susup selmette kalr.19

Hz. sa'ya 'Bizi yle bir amele muttali et ki onunla cennete girmi olalm!' denildiinde yle demitir: 'Hi konumaynz'. Dediler ki: 'Buna gcmz yetmez!' O zaman yle dedi: 'O halde ancak hayr ile konuunuz!'

Hz. Sleyman yle demitir: 'Eer sz gm ise skut altndr'.Berra b. zib'den yle rivayet ediliyor: Bir gebe Hz. Peygamberin huzurun geldi ve dedi ki: 'Beni yle bir ibadete muttali et ki cennete girmeme vesile olsun!' Hz. Peygamber de yle buyurdu:

A kimseye yedir, susuza iir! Emr-i bi'1-mruf yap! Mnkeri yasakla! Eer gcn buna yetmiyorsa -hayr hari-dilini tut!20

Hayr hari, dilini tut! Byle yapmakla eytan malp edersin.21

Allah Tel her konuann dilinin yanndadr. Bu bakmdan ne sylediini bilen kii Allah'tan korksun!

Mslman kimseyi susmu ve vakur grdnz zaman ona yaklanz! nk o, hikmeti telkin eder.22

nsanlar gruptur:

1.Ganim

2.Slim

3.Shib

Ganim, Allah' zikreden, Slim skt eden, Shib ise btla dalan kimsedir.23

M'min bir kimsenin dili, kalbinin arkasndadr. Konumak istedii zaman kalbiyle o eyi dnr, sonra diliyle onu geitirir; mnafn dili kalbinin nndedir. Bir eyi kastettiinde diliyle syler, kalbiyle dnmez.24

sa (a.s) yle demitir: badet on paradr. Bu on parann dokuzu susmak, bir paras da insanlardan kamaktadr'.

ok konuan bir kimsenin, d ok olur. D ok olan bir kimsenin gnahlar oalr. Gnalar ok olan bir kimsenin ise hereyden daha fazla lyk atetir.25

Ashab'n ve limlerin Szleri

Ebubekir Sddk (r.a) azna kk talar koyar, onlarla nefsini konumaktan menederdi. Kendisi diline iaret ederek yle demitir: 'Beni tehlikeli yerlere sokan budur!

Abdullah b. Mes'ud (r.a) der ki: 'Kendisinden baka ilah olmayan Allah'a yemin ederim, uzun hapsetmeye dilden daha fazla mstehak olan hibir ey yoktur!'.

Tavus yle demitir: 'Benim dilim yrtc hayvandr. Onu braktm zaman beni yer!'

Vehb b. Mnebbih, l-i Davud'un hikmetinden unu syledi: 'Akll bir kimseye gereken, zamann bilmek, dilini korumak ve kendi hline ynelmektir'.

Hasan Basr yle demitir: 'Dilini korumayan bir kimse dinini hakkyla bilmi deildir'.

Evz yle demitir: mer b. Abdulaziz (r.a) bizlere yle yazd: 'lm fazla hatrlayan bir kimse, dnyada az ile raz olur. Konumasn amelinden sayan bir kimse, kendisini ilgilendirmeyen konuda az konuur!"

Susmak, kii iin iki fazileti bir araya getirir:

1.Dininde selmet kalmak

2.Arkadan iyi anlamak

Muhammed b. Vsk, Mlik b. Dinar'a yle dedi: 'Ey Eb Yahya! nsanlar iin dilini korumak, dinar ve dirhemi (paray) korumaktan daha etindir'.Yunus b. Ubeyd yle demitir: 'Bir kimsenin dili bir durum zerinde ise (mazbutsa) bu dil mazbutluunun faydasn dier amellerde de grr'.

Hasan Basr yle demitir: "Bir grup Muaviye'nin yannda konutu. Ahnef b. Kays ise susmutu. Muviye ona dedi ki: 'Ey Eb Bahr! Sen hi konumuyorsun?' Ahnef, Muaviye'ye 'Eer yalan sylersem Allah'tan korkuyorum. Eer doru sylersem senden korkuyorum' dedi".

Ebubekir b. Ayya yle anlatyor: "Drt padiah bir araya geldi. Biri Hind, biri in, biri Kisr ve biri de Kayser... Ayn mny ayr ibarelerle ifadeye altlar. Onlardan biri dedi ki: 'Ben sylediimden dolay nedamet duyarm. Fakat sylemediimden dolay duymam'. Dier biri de yle dedi: 'Ben herhangi bir kelimeyi konutuum zaman o kelime bana hkim olur. Ben ona hkim olamam. Onu konumadm zaman ise, ben ona hkimim. O bana hkim deil'. ncs dedi ki: 'Ben konuann hline hayret ediyorum. Eer konutuu kendisine dnerse, kendisine zarar verir. Eer dnmezse kendisine fayda vermez'. Drdncs de 'Ben sylemediimi reddetmekte sylediimi reddetmekten daha kudretliyimdir' dedi".Mansr b. Mu'taz krk sene yats namazndan sonra bir kelime dahi konumad.Rabi b. Hay sem, yirmi sene dnya kelmndan bir kelime dahi konumad. Sabahlad zaman bir divit ile kt alr, ne konuursa kaydeder. Akam zeri konutuklarndan nefsini sorumlu tutar, hesaba ekerdi.

Soru: Susmann bu byk faziletlerinin sebebi nedir?

Cevap: Sebebi dil fetinin okluudur. O fetler; yanllk, yalan, gybet, kovuculuk, riya, mnafklk, fhi konumak, cedel yapmak, nefsi temize karmak, btla dalmak, bakasyla kavga etmek, fuzul konumak, hakkati tahrif etmek, hakkate ilvelerde bulunmak veya hakikatten eksiltmek, halka eziyet etmek veya halkn namusuna saldrmaktr.te bu fetler oktur. Bunlar dile ar gelmezler. Kalpte bunlarn halveti vardr. Nefis ve eytan insan bunlara itelemektedir. Bunlara dalan bir kimse diline az zaman hkim olup da sevdiinde dilinin dizginini brakr, sevmediinde dilini tutabilir. nk byle yapmak, ilmin -ileride de gelecei gibi- etinliklerindendir. Bu bakmdan konumaya dalmakta tehlike vardr, susmakta ise selmet... Bunun iin susmann fazileti olduka byktr. Susmakta -bu faziletle beraber- himmetin derli toplu bulunmas, vakarn devam etmesi, fikir, zikir, ibadet iin boalmak, dnya hakknda konumann mesuliyetinden selmet kalmak ve hirette hesabn vermekten kurtulmak gibi iyi hasletler vardr. Nitekim Allah Tel yle buyurmutur:

(nsan) hibir sz sylemez ki yannda (onu) gzetleyen, dediklerini zapteden (bir melek) hazr bulunmasn. (Kf/18)

Susmaya devam etmenin faziletine birey dellet eder. yle ki: Konuma drt ksmdr. Bir ksm katksz zararl, baka bir ksm katksz faydal, dier bir ksm hem zararl, hem faydal, drdnc bir ksm ise, ne zararl, ne de faydaldr. Katksz zarar olan ksma gelince, bu ksmda mutlaka susmak gerekir. nk onun faydas, zararn karlayamaz. inde ne fayda, ne de zarar olan konumaya gelince, bu fuzl konumadr. Zamann zayi edilmesi de zararn ta kendisidir. Bu bakmdan elimizde drdnc bir ksm kalyor. O halde konumann drtte dt, drtte biri kald. Bu drtte birin iinde de tehlike vardr; zira bu ksm iine riyann inceliklerinden tasannu, nefsi temize karmak ve fuzl konumak gibi gnah olan eyler karr. yle bir ekilde karr ki idrk edilmesi pek gtr. Bu nedenle insanolu byle bir konuma ile kendisini tehlikeye atm olur Kim -ilerde zikredeceimiz ekilde- dil fetlerinin inceliklerini bilirse, kesinlikle anlar ki u Hz. Peygamber'in bu hususta syledii en keskin ve amaz szdr:

Kim susarsa kurtulur.26

Yemin olsun ki, Hz. Peygambere hikmetin cevherleri, kelimelerin toplayclar bahedilmitir.27 Onun kelimelerinin herbirinin altndaki mn denizlerini ancak limlerin havss tabakas bilir. Eer Allah Tel dilerse bizim zikredeceimiz fetlerde ve o fetlerden korunmann zorluunda sana bunun hakkatini bildirecek ayrntlar vardr. Biz imdilik dil fetlerini sayalm. Onun en gizlisinden balayalm. En ana doru yava yava kalm.

Gybet, kovuculuk ve yalanclk hakkndaki konumay erteleyelim. nk bu husustaki konuma olduka uzundur. O fetler yirmi tanedir. Bunlar bil ve Allah'n inayetiyle ird ol!

1)Tirmiz2)Deylem3)Tirmiz, Nes4)Tirmiz5)Buhr6)Deylem7)Tirmiz8)bn Mce, Hkim9)Nes10)Tabern, bn Eb Dnya11)Harit, (Enes b. Malik'ten)12)bn Eb Dnya, Beyhak13)Tirmiz, (Said b. Cbir'den)14)bn Eb Dnya, Drekutn, Beyhak15)Tabern, bn Eb Dnya, Beyhak16)bn Eb Dnya, Tabern, (bn mer'den)17)bn Eb Dnya, (Mrsel olarak)18)Mslim, Buhr, (Saffan b. Selim'den)19)bn Eb Dnya, Beyhak, (Hasan Basr'dou)20)bn Hibban, Taber&nS, Evsat21)bn Eb Dnya22)bn Mce23)Tabern, (bn Mes'ud'dan)24)Harit, (Hasan Basr'den25)Eb Nuaym, Eb Hatim26)Daha nce gemiti27)Mslim, (Eb Hreyre'den

*Bo Konumalar Yapmak

Senin en gzel hlin, daha nce zikrettiimiz gybet, kovuculuk, yalan, cedel, az kavgas ve benzeri fetlerden korunman, ancak mbh olup ne sana, ne de bir mslmana zarar olmayan eyler hakknda konumandr. Gereksiz konutuun takdirde zamann zayi ettiin gibi, o konumada altrdn dilinden de sorumlu olursun. Az ve abuk geen bir ey e, senin iin daha hayrl olan fed edip deitirmi olursun! nk sen konumaya sarfedecein zamann dnceye sarfettiin takdirde, dnce nnda faydas pek byk olan ilhi rahmetin esintilerinden biri ou zaman senin iin alabilir. Eer kelime-i tevhidi sylersen, Allah' anar ve tesbih edersen senin iin daha hayrldr.

Nice kelime vardr ki ondan dolay cennette insanoluna kkler bina edilir. Oysa hazinelerden birini almaya muktedir olduu halde, onun yerine fayda vermeyen bir ate alan, apak zarar eden bir kimsedir. te bu, Allah'n zikrini terkedip kendisini ilgilendirmeyen mlyan (fuzul) eylerle megul olan bir kimsenin mislidir; zira bu kimse, her ne kadar gnahkr olmasa da muhakkak zarar eder. nk Allah'n zikriyle elde edilecek byk kr elden karm olur;*zira mslman bir kimsenin susmas dnce, bak ibret, konumas da zikirdir. nk Hz. Peygamber byle buyurmutur.28

Kulun sermayesi vakitleridir. Vaktini fuzl eylere sarfettii zaman, o vakitlerde hirette azk olacak bir sevab edinmedii takdirde sermayesini zayi etmi olur ve bu srra binaen Hz. Peygamber (s.a) yle buyurmutur:

Bo konumalar yapmay terketmek, kiinin mslmanlnn gzelliindendir.29

Bundan daha iddetli hadsler de vrid olmutur. Enes der ki: 'Bizden bir gen Uhud gnnde ehid oldu. Baktk ki onun karnnn zerine, alktan dolay bir ta baldr. Annesi, yznden topra silerek yle dedi: 'Cennet sana fiyet olsun, ey olum!' Bu sz dinleyen Hz. Peygamber u karl verdi:

Sen cennetin ona fiyet olacan nereden biliyorsun? Oysa o mlyan konumalar yapard. Kendisine zarar vermeyeni menederdi!30

Hz. Peygamber (s.a) Ka'b' (Acre'nin olu) bir ara kaybetti. Ka'b'm ne olduunu sorunca hasta olduunu sylediler. Bunun zerine Ka'b'm evine geldi, ieri girince yle dedi: 'Ey Ka'b! Mjde sana!' Ka'b'n annesi, Hz. Peygamber'in bu sz zerine 'Ey Ka'b! Senin iin cennet vardr' dedi.31 Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a) 'Allah namna cennet satan kimdir?' dedi. Ka'b 'Annemdir ya Raslullah?' dedi. Hz. Peygamber yle dedi: 'Ey Ka'b'n annesi! Sen ne biliyorsun Ka'b fuzul konumu veya lzumsuz eylerden menetmi olabilir!'32

Hadsten kan mn udur: Cennet ancak hesaba ekilmeyen bir kimse iin hazrlanm olur. Fuzul konuan bir kimse ise, her ne kadar konumas mubah bir konu hakknda ise de bu konumasndan dolay hesaba ekilir. Bu bakmdan hesaplar tartmal geeceinden ve tartmal hesaplarnda bir tr azap olmas nedeniyle bu gibilere cennet hazrlanmaz.Muhammed b. Ka'b'dan rivayet edildiine gre, Hz. Peygamber (s.a) yle buyurmutur:

Bu kapdan ilk ieriye giren cennet ehlinden bir kiidir.

Bunun zerine Selman'm olu Abdullah, kapdan girdi. Ashab- kiramdan bir grup Abdullah'n yanma gittiler. Ona hdiseyi anlattlar ve dediler ki: 'En fazla gvendiin ve bu sevaba nail olmana vesile olabileceini umduun amelini bize haber ver!' Bunu zerine Abdullah dedi ki: 'Ben muhakkak zayf bir kimseyim. Allah'tan umduum en kuvvetli amelim, gsmn selmeti ve fuzul konumay terketmemdir'.

Eb Zer el-Gfr yle demitir: Hz. Peygamber bana yle dedi:

-Sana, bedenine hafif, mizanda ar bir ameli reteyim mi?

-Evet, ya Reslullah! ret!

-O amel susmak, gzel ahlk ve seni ilgilendirmeyeni terke tmektir.33

Mchid, bn Abbas'm yle dediini naklediyor: Be haslet vardr. Onlar muhakkak ki Allah yolunda vakfedilen yaz atlardan bana daha sevimli gelirler:

1.Seni ilgilendirmeyen bir konuda konuma! nk byle bir konuma fuzuldir ve bu konumadan sana gnah gelmeyeceinden emin deilim.

2.Seni ilgilendiren bir konuda yeri gelmedike konuma!nk kendisini ilgilendiren bir konuda konuan ok kimse vardr ki konumasn uygun olan yerde deil de baka yerde yaparve bylece skntya girer.

3.Ne halm bir kimseyle, ne de ahmakla tartma! nk tartmandan dolay halm kimse sana buzeder, ahmak da seni zer.

4,Senin yannda bulunmad zaman arkadan yle bir sfatla zikret ki seni ayn sfatla zikretmesi houna gitsin.Kardeine yle bir muamele yap ki ayn muameleyi sana yapmas seni sevindirsin.

5.yiliinden dolay mkfatlandrlacam, ktlnden dolay cezalandrlacan bilen bir kimsenin ameli gibi amelde bulun!

Lokman Hakm'e yle denildi: "Senin hikmetin nedir?' Cevap olarak yle dedi: 'Bakas tarafndan yapldnda yapmaktan kurtulduum eyi sormamam ve beni ilgilendirmeyen birey iin zorluklara girmemem".

Muvarrak el-Acel34 der ki: 'Bir i vardr ki, ben yirmi seneden beri onun peindeyim. Hl onu beceremedim ve onun peini brakmak da istemiyorum?' Kendisine 'O nedir?' diye sordular. Cevap olarak yle dedi: 'Beni ilgilendirmeyen eylerde susmaktr'.

Hz. mer (r.a) yle demitir: 'Seni ilgilendirmeyen eyleri kurcalama! Dmanndan uzakla! Emin olan hari, kavminden olan dostundan bile uzak dur! Emin de ancak Allah'tan korkan bir kimse dernektir. Fcir bir kimse ile arkadalk yapma ki ondan fsk ve fcr renmeyesin! Onu srrna muttali etme, ilerinde Allah'tan korkanlarla istiare et!'

Seni ilgilendirmeyen ey hakknda konumann snr udur: yle bir konuma olmal ki eer onu yapmadnda gnahkar olmadn gibi, hibir durumda da ondan zarar grmeyesin. Bunun misali udur: Bir kavimle oturup onlara yolculuklarn, yolculukta grdn dalar, nehirler, cereyan eden hdiseler, houna giden yemek ve elbiseler, o memleketlerde houna giden lim ve yal insanlarn hallerini, balarndan geenleri nakletmendir. te bunlar birtakm eylerdir ki eer bunlarda susarsan gnahkar olmadn gibi herhangi bir zarar da sana dokunmaz. Anlattn hikayeye, fazlalk, eksiklik, grdklerinle bbrlenip nefsini byk grme, bir ahsn gybeti, Allah'n yarattklarndan bir eyi ktleme karmasn diye dikkat ettiin zaman bile zamann zayi etmi olursun! O halde saydmz fetlerden nasl korunabilirsin?

Bakasna seni ilgilendirmeyen bir eyi sorman da fuzul konuma saylr.Sen sormakla hem kendi vaktini, arkadan da cevap vermeye mecbur ettiinden tr hem de onun vaktini zayi etmi olursun. Bu durum, ancak sorduun eyin sorulmasndan dolay bir fet szkonusu olmad takdirde oyledir. Oysa suallerin ounda fetler vardr. Sen bakasndan ibadetini sorarsn, mesela yle dersin: 'Sen orulu musun?' Eer evet derse, ibadetini belirtmi olur, bu ibadete riya karm olur. Eer riya girmezse bile ibadet gizlilik defterinden silinir! Oysa gizli ibadetin, aka yaplan ibadetten birok stnl vardr. Eer hayr derse yalanc olur. Eer ne evet, ne hayr demeyip de skt ederse, sana cevap vermemek suretiyle seni aalam saylr. Dolaysyla sen rahatsz olursun. Eer cevabn mdafaas iin hileli yollar ararsa zorluk eker ve yorulur. Bu bakmdan sen ondan sormakla onu ya riya veya yalana veya istifara veya mdafaa hilesindeki yorgunlua mruz brakm olursun! Dier ibadetler hakknda sorman da byledir. Gnahlardan gizledii ve ekindii hereyden sorman da byledir. Bakasnn konumu olduu eyden sual sorman, 'Ne dersin? Senin bu husustaki grn nedir?' demen de byledir. nk ou zaman geldii yeri sana sylemekten onu engelleyen bir mni vardr. Eer geldii yeri sylerse utanr. Eer doru sylemezse, yalan sylemi olur ve sebebi de sen olursun ve bylece seni ilgilendirmeyen bir mesele hakknda sormu olursun. Sorulan adam ou zaman 'bilmiyorum' demeye utanr ve bilmedii halde cevap verir!

Seni ilgilendirmeyen hususta konumaktan, bu tr konumalar kasdetmiyorum. nk bu tr konumalar, bazen gnah ve zarar vericidir. Ancak seni ilgilendirmeyen konumann misli,

Lokman Hakm'den rivayet edilen u husustur: Lokman, Hz. Davud'un huzuruna girdi. Hz. Dvd o anda bir zrh ryordu. Lokman daha nce bu sanat grm deildi. Ondan grd bu sanat onu artt ve Davud'a yaptn sormak istediyse de hikmet onu bu sualden menetti. Dolaysyla nefsini zaptedip sormad. Hz. Dvd (a.s) iini bitirince ayaa kalkt. Sonra zrh giydi ve yle dedi: 'Evet, zrh sava iindir!' Bunun zerine Lokman yle dedi: 'Susmak hikmetin ta kendisidir. Fakat susan pek azdr'.

Deniliyor ki, Lokman bir sene sormadan zrhn ne olduunu renmek iin Hz. Davud'a gidip geldi. te bu ve benzeri sorular, ilerinde zarar olmad, baka birisinin perdesini yrtmak bulunmad, riya ve yalana sokmad takdirde, seni ilgilendirmeyen konuma trndendir. Onu terketmek slm'n gzelliinden gelir. te mlyan konumann tarifi budur.

nsan mlynye tevik eden sebebe gelince, o sebep, insanolunun muhta olmad bireyin bilinmesine kar gsterdii harislik veya sevgi kabilinden uzun konumalar yapmaktr veyahut iinde fayda olmayan hikyelerle vakit geirmektir. Bunun tedavisi, kiinin lmn nnde olduunu ve her kelimesinden sorumlu bulunduunu, nefeslerinin en nemli sermayesi olduunu ve dilinin bir tuzak olduunu, onun vastasyla cennetin el gzl hurilerini kazanabileceini, onu boa harcamann da apak zarar olduunu bilmesidir. te ilm tedavisi budur. Pratik tedavisi ise, uzlete ekilmek veya konumamak iin azna kck talar koymak veya kendisini ilgilendiren bir ksm eylerde dahi nefsini susmaya zorlamaktr ki dili bu ekilde mlynyi terketmeyi det edinsin! Dili burada zaptetmek, insanlardan uzaklap uzlete ekilen kii hari bakas iin gayet g ve etindir.

*Fuzul Konumak/Sz Uzatmak

Fuzl konumak da ktdr. Bu tr konuma, mlynye dalmay ve maksd olan konumada ihtiyatan fazlaya kamay kapsar! nk bir kimsenin kendisini ilgilendiren bireyi ksa bir konuma ile ifade etmesi mmkn olduu gibi, onu uzatp dallandrmas da mmkndr.

Maksadn bir kelime ile ifade edebildii zaman iki kelime konuursa, ikinci kelime fuzldir. Yani ihtiyatan fazladr. Bu da -daha nce geen iletten dolay- irkindir. Her ne kadar buna gnah ve zarar yoksa da... At b. Eb Rebah der ki: 'Sizden ncekiler, fuzl konumay irkin grrlerdi. Allah'n kitab, Hz. Peygamberin snneti, emr-i bi'l-mruf"ve nehy-i an'il-mnker veya zaruri ihtiya hakknda konumak hari, bunun dnda kalanlar fuzl konumadan sayarlard. Acaba sizin zerinizde hafaza ve kirmen ktibn meleklerinin olduunu, sa ve solunuzda gzc meleklerin bulunduunu ve kiinin azndan kan her sz kontrol eden ve yazan bir melein bulunduunu inkr m ediyorsunuz? Acaba sizden biriniz gnn banda doldurmu olduu sahife neredildii zaman o sahifedeki hkmlerin ounun dininin veya dnyasnn iinden olmadn grrse utanmayacak mdr?'

Ashab'dan biri yle demitir: 'Biri benimle konumak istediinde, onunla konumak, souk suyun susam bir kimsenin houna gitmesinden daha ok houma gider. Fakat fuzl konuma olur dncesiyle konumay terkediyorum'.

Mutarrf55 yle demitir: "Allah'n celli kalbinizde byk olsun! Bu bakmdan Allah Tel'mn ismi cellini kpee veya merkebe 'Ey Allahm onu mahrum et!' sznz gibi szlerle beraber zikretmeyin!". Bil ki fuzl konuma, inhisar altna alnmayacak kadar oktur. Hatta mhim olan Allah 'in Kitabnda, mahsurdur. Nitekim Allah Tel yle buyurmutur:

Onlarn fsldamalarnn ounda hayr yoktur. Ancak sadaka vermeyi veya bir iyilik etmeyi, yahut insanlarn arasn dzeltmeyi emreden mstesna!(Nis/114)

Szn fazlasn zapt-u rapt altna alp tutan, malnn fazlasn Allah yolunda infak eden bir kimseye cennet vardr!36

nsanlar bu husustaki ii nasl da tersine evirmilerdir! Hz. Peygamber'in dediinin tam aksine, mallarnn fazlasn depo etmiler, szlerini ise serbest brakmlardr.Mutarrf b. Abdullah babasndan yle rivayet ediyor. Babas yle anlatm: Ben Amr kabilesinin bir grubu ile beraber Hz. Peygamber'in huzuruna geldim. O grup Hz. Peygambere yle hitap edip: 'Sen bizim babamzsm, efendimizsin. Sen fazilet bakmndan bize bizden daha faziletlisin. Sen cmertlik bakmndan bizim iin bizden daha cmertsin. Sen bembeyaz bir ksesin. Sen sylesin, sen bylesin' gibi vglerde bulundular. Hz. Peygamber (bunun zerine) yle dedi:

Sznz syleyiniz! Sakn eytan sizi dallete drmesin.37

Bununla Hz. Peygamber suna iaret ediyor ki dil -doru da olsa- vmek hususunda babo brakld zaman, eytann onu lzumsuz fazlalklara drmesinden korkulur.

bn Mes'ud yle demitir: 'Sizi fuzul konumak hususunda uyarrm! Kiiye ihtiyacna yetecek kadar konuma yeter!'

Mchid yle dedi: "Muhakkak ki konumalar yazlr. Hatta kii olunu susturup ona 'sana unu unu satn alacam' dediinde yalanc yazlr".38

Hasan Basr yle der: Ey Ademolu! Bir sahife senin iin almtr. O sahifeyi senin amellerini yazan iki tane melek idare etmektedirler. stediini yap! ster az, istersen ok yap! (Muhakkak hepsi yazlmaktadr)'.

Rivayet ediliyor ki Hz. Sleyman (a.s) ifritlerinden birini gnderdi ve arkasndan bir ifrit daha gnderdi ki onu kontrol etsin, dediklerini dinlesin ve gelip kendisine haber versin. Arkadan gnderilen ifrit Hz. Sleyman'a gelerek o gnderilen ifritin ardan geerken ban ge kaldrp baktn, sonra insanlara bakp ban salladn haber verdi. Bunun zerine Hz. Sleyman (a.s) ona bunun sebebini sordu. frit dedi ki: 'Ben, insanlarn bann ucunda durup onlardan kanlar hemen yazan meleklere ve o meleklerden daha aada bulunan kimselerin acelece yazmalarna hayret ettim'.

brahim Teym yle demitir: 'M'min konumak istedii zaman dnr; eer lehinde ise konuur, aksi takdirde susar; fcirin konumas ise zincirleme gider'.

Hasan Basr yle demitir: 'Konumas ok olann yalan oalr. Mal ok olann gnah oalr. Ahlk kt olann nefsi azap grr veya nefsine azap ektirir',

Amr b. Dinar yle demitir: Bir kii, Hz. Peygamberin yannda fazla konutu. Hz. Peygamber kendisine yle sordu:

- Senin dilinin nnde ka perde vardr?

- Dudaklarm ve dilerim vardr!

- Acaba o perdelerde konuman azaltacak bir kuvvet yokmudur?39

Bir rivayette Hz. Peygamber s.a.v bunu kendisini ven bir kii hakknda sylemitir. nk Hz. Peygamberi ven bu kii, konumasnda ar bir ekilde mbalaa ederek sz uzatmt. Sonra Hz. Peygamber yle dedi:

Bir kiiye dilindeki fazlalktan daha erli birey verilmi deildir!40

mer b. Abdlaziz yle der: 'Beni ok konumaktan, bbrlenme korkusu menetmektedir'.Hkemanm biri yle demitir: 'Kii, bir mecliste olduu zaman konumak onun houna gidiyorsa, skt etsin! Eer susmu ise ve susmak houna gidiyorsa, konusun!'

Yezid b. Ebi Habib yle demitir: 'Konumasnn dinlemesinden kendisine daha sevimli gelmesi limin fitnesindendir. Eer lim, kendisinin yerine konuup kendisine ihtiya brakmayan birini grrse, onu dinlemekte kendisine selmet vardr.

Konumakta sslemek, artrmak ve eksiltmek vardr! bn mer yle demitir: 'Kiinin temizlenmesine en fazla muhta olduu ey dilidir'.

Eb Derd (r.a) enesi dk bir kadn grdnde yle dedi: 'Eer bu kadn dilsiz olsayd, onun iin daha hayrl olurdu.

brahim Neh yle demitir: 'Halk iki haslet helk ediyor: Birincisi fazla mal, ikincisi fazla konumak.

te bunlar, ok konumann ktlenmesi ve sebebidir. Fazla konumann ilc ise mlyan szlere dair blmde gemiti.

35)Abdullah'n oludur. mir soyunun Har koluna mensuptur. Knyesi Eb Abdullah'tr. Basraldr ve yn- itimad bir biddir. H. 95 senesindevefat etmitir.36)Bev, bn Hani, Beyhak37)Eb Dvd, Nesa38)bn Eb Dnya39)bn Eb Dnya40)Deylem, (bn Abbas'tan

*Btla Dalmak

Btla dalmak, gnahlar hakknda konumak demektir. Kadnlarn, iki meclislerinin, fsklarn makamlarnn, zenginlerin refahnn, padiahlarn diktatrlnn, irkin merasimlerinin ve irkin durumlarnn hikayesi gibi... nk bunlarn tm, kendisine dalmann hell olmad konulardr ve bunlar anlatmak haramdr. Seni ilgilendirmeyen konuda konumak veya seni ilgilendiren konuda ihtiyatan fazla konumak ise evly terketmektir. Fakat buna ramen bu tr konumada haramlk yoktur. Evet! Kendisini ilgilendirmeyen bir konuda fazla konuan bir kimsenin, sonunda btla dalmayacandan emin olunamaz; zira insanlarn ou konumas, halkn namusunu inemek, btla dalmak veya btln dier trlerini ilemek suretiyle meyvelenmenin tesine gitmez. Btln trlerini zapt u rapt altna alp snrlamak mmkn deildir. nk ok ve eitlidir. te bundan tr btldan korunmak, ancak din ve dnyann nemli meselelerinden kiiyi ilgilendirdii kadar ile yetinmekle mmkn olur. Yine de birtakm kelimeler vki olur. O kelimeleri konuan, onlar nemsemez ama o kelimeler onu helk etmeye sebep olur!

Bill b. Hars41 Hz. Peygamberin (s.a) yle dediini nakleder:Kii, Allah'n rzasna uygun bir kelime konuur, o kelime sayesinde varm olduu makama varacan sanmaz. Dolaysyla Allah Tel o kelimeden tr rzasn kyamete kadar o adam iin yazar. Kii Allah'n gazabn hak eden bir kelime konuur, c kelimeden dolay felkete urayacan sanmaz ve bylece Allah Tel onar zerine o kelimeden dolay kyamete kadar gazabn yazar.42

Alkame yle derdi: 'Konuacam nice eyler vardr ki Bill b. Hars'in hadsi beni o konumalardan menetti'.

Hz. Peygamber yle buyurmutur:

Kii bir kelime syler, o kelime ile yannda oturanlar gldrr ve o kelimeden dolay Sreyya'dan daha uzak bir mesafeden cehenneme dp yuvarlanr.43

Eb Hreyre yle demitir:nsan bir kelime syler ve onu nemsemez. Oysa o kelimeden tr cehenneme yuvarlanr ve yine bir kelime syler, bu kelimeyi yeterince takdir etmez. Oysa Allah Tel o kelimeden tr onu cennetin yce mertebelerine ykseltir.

Hz. Peygamber yle buyurmutur:

Kyamette insanlarn en fazla hatal olanlar, dnyada en fazla btla dalanlardr.44

Allah Tel cehennemliklerin yle dediklerini aktarmaktadr: Bo eylere dalanlarla birlikte dalardk! (Mddessir/45)

Onlar baka bir sze dalncaya kadar onlarla beraber oturmayn; yoksa siz de onlar gibi olursunuz.(Nisa/140)

Selmn- Fris der ki: 'Kyamet gnnde insanlarn en gnahkr olanlar, dnyadaki konumalarnda Allah'a en fazla isyan edenleridir'.

bn rn yle demitir: "Ensr- kiramdan bir kii bu tr insanlarn yanndan geerken onlara '(Kalkn) abdest aln! Muhakkak sizin sylediklerinizin bir ksm abdestsizlikten daha erlidir' derdi".

te bu, btla dalmann ta kendisidir. Bu ise, ileri de szkonusu edilecek olan gybet, kovuculuk, fahi konumak ve benzerlerinin tesindedir. Hatta bu, varl daha nce geen mahzurlar anmaya dalmaktr veya onlar anmaya din bir ihtiya olmakszn onlara varmay dnmektir. Buna, bid'atlerin hikyelerine dalmak da, bozuk mezheblerin ve ashb- kiramn arasnda cereyan eden savalar ashbm bir ksmna tanetmeyi andracak ekilde hikaye etmek de dahildir! Btn bunlar btldr. Bunlara dalmak btla dalmaktr. Biz Allah Tel'nm ltuf ve keremi sayesinde gzel yardmn talep ediyoruz.

41) Asm'm torunudur. Knyesi Eb Abdurrahman olup, Mzen kabilesin-dendir. H. 60 senesinde seksen yanda iken vefat etmitir.42)bn Mce, Tirmiz43)bn Eb Dnya44)bn Eb Dnya

*Mira (Bakasnn Szne tiraz) ve Cidal Etmek

Mira ve cidal etmek yasaklanmtr. Nitekim Hz. Peygamber (s.a) yle buyurmutur:

Kardeinle tartma, onunla alay etme! Ona bir sz verdiin zaman, szne muhalefet etme!45

(Aranzdaki) tartmay terkediniz; zira tartmann hikmeti anlalmaz, fitnesinden de emin olunmaz!46

Kim hakl olduu halde tartmay terkederse, onun iin cennetin en yce yerinde bir ev bina edilir. Haksz olduu halde tartmay terkeden bir kimse iin ise, cennetin orta yerinde bir ev bina edilir.47

Putperestlik ve ikiden sonra rabbimin beni nehyettii ilk ey mnakaa etmekten sakndrmak olmutur.48

Allah (ce) hidayet verdikten sonra cedele dalan bir kavim, dallete sapm demektir.49

Hakl da olsa kul, cedeli brakmadka iman hakikatini kemle erdiremez.50

Alt haslet vardr ki kimde bulunursa o, imann hakikatine varmtr:

1.Yaz mevsiminde oru tutmak

2.Allah dmanlar ile savamak

3.Yamurlu ve bulutlu gnlerde namaz ilk vaktinde klmak

4.Musibetlere sabretmek

5.Zorluklara ramen abdesti yerli yerinde (tam mansyla)almak

6.Hakl olduu halde mnakaay brakmak.51

Zbeyr b. Avvam,52 olu Abdullah'a yle dedi: 'Halkla, Kur'n ile tartma! nk sen onlara g yetiremezsin. Fakat snnet-i seniyye ile onlara kar k!'

mer b. Abdulaziz yle demitir: 'Kim dinini husmet ve tartmaya maruz brakrsa, o fazlasyla deitirmeye muhta olur!'.

Mslim b. Yesar yle demitir: 'Cedelden kannz! Zira o an, limin chilletii andr. O saatte eytan, limin srmesini bekler!'

Denildi ki: 'Allah'n hidayet ettii bir kavim dallete, ancak cedel ile saplanr!'

Mlik b. Enes (r.a) yle demitir: 'Dinde cedel yoktur'. Yine yle demitir: 'Mcadele kalpleri katlatrr, kin ve nefret dourur'.Lokman Hakm, oluna yle demitir: 'limlerle tartma, sana buzederler!'

Bill b. Sa'd yle demitir: 'Kiiyi konumada fazla inat, cedelci veya grn beenmi olarak grdn zaman bil ki onun zarar zirveye ulamtr'.

Sfyan es-Sevr yle demitir: 'Eer kardeim bir nar hakknda 'o tatldr' dese, ben de 'hayr, ekidir' desem mutlaka gidip beni sultana ikayet eder!'

Yine yle demitir: 'Dilediin bir insanla muhabbet et! Sonra onu bir defack cedelle kzdr. O sana yle bir iftira atar ki o felket senin hayatn alt st eder'.

bn Ebi Leyl yle demitir:54 'Ben kesinlikle arkadamla cedel etmem! nk onunla cedelletiim takdirde ya onu yalanlayacak veya kzdracam. (kisi de mahzurludur)'.

Eb Derd yle demitir: 'Devaml cedel yapman gnah bakmndan sana yeter'.Hz. Peygamber (s.a) yle buyurmutur:

Her mnakaann kefareti iki rek'at namazdr.55 Hz. mer yle demitir: lmi u ey iin renme:1. lmi, halkla mcadele etmek iin2. Onunla bbrlenmek iin3. Riyakarlk yapmak iin...

ey iin de ilmi brakma:

1. lmi renmekten utanmak iin2. lmi kymetsiz saymak iin3. lim yerine cahillie raz olmak iin...

Hz. sa (a.s) yle demitir: 'Kimin yalan oalrsa, gzellii silinir. Halkla mnakaa edenin ise mrvveti der! znts oalann bedeni hastalanr. Ahlk kt olann da devaml can sklr ve sknt iinde kalr'.

mer bin Abdlziz'in ktibi Meymn b. Mihran'a yle denildi: 'Sen neden arkadana ksp onu terketmiyorsun?' Cevap olarak dedi ki: 'nk ben onunla ne husumet ederim, ne de cedel'.

Mira ve cedelin aleyhinde vrid olan hadsler ve rivayetler saylamayacak kadar oktur. Mira'nn tarifi udur: Mira, bakasnn konumasndaki bir eksiklii belirtmek suretiyle o konumaya yaplan herhangi bir itiraz demektir. Bu belirtilen eksiklik ya lfzda, ya mnda veya konuann maksadnda olur. Miray terke etmek, muhatabn konumasn mnker grmeyi ve konumasna yaplan itiraz terketmekle olur. Bu bakmdan dinlediin konuma hak ise tasdik et! Eer btl ve yalansa ve ayn zamanda din emirlerle ilgili deilse sus! Bakasnn konumasna tanedip itiraz etmek, bazen o konumann lfzna yaplr. Yani gramer cihetinden lfzdaki bir eksiklii belirtmekle olur veya lgat cihetinden veya arapas cihetinden veya tanzim ve tertip cihetinden olur. tiraza sebep olan bu durum, bazen marifetteki kusurundan dolay meydana kar. Bazen de dil yanlmasndan tr szne itiraz edilir -durum ne olursa olsun, bakasnn konumasndaki eksiklii belirtmenin bir faydas yoktur- veya mns bakmndan bakasnn konumasna itiraz edilir, 'Senin dediin gibi deildir. nk sen filan filan ynden bu konumada yanldn' denir.

Konumann maksadndan dolay konumaya itiraz etmeye gelince, 'u sz haktr, fakat senin bu szden kasdettiin hak deildir. Senin maksadn bozuktur!' demesi veya buna benzer szler sarfetmesi gibi... te bu tr mcadele, eer ilm bir meselede cereyan ederse, bazen ona cedel ismi verilir ve o ktdr. Bir mslman a farz olan susmaktr, inat etmek ve tenkid etmek deildir. stifade tarznda sormaktr veya itiraz etmek eklinde deil de tariz etmede ince ve zarif davranmaktr.

Cedel e gelince, o bakasn susturmak, ciz brakmak, konumasn tenkid suretiyle onun deerini drmek, onu kusurlu bulmak ve cahillie nisbet etmekten ibarettir. Mcadelenin almeti, hakka dikkat ekerken kardakinin houna gitmeyecek ekilde yaplmasdr. yle ki, muhatabn hatasn aklar. Bunu da karmdakinden stn olduunu ve muhatabnn da deersiz ve eksik olduunu aa vurmak iin yapar. Bu tr mcadeleden, sustuu takdirde gnahkar olmayaca her tr tartmadan kanmakla kurtulunabilir. nsan bu tr mcadeleye tevik eden ey ise, ilmini ve faziletini gstermek suretiyle stnln ispat etmek ile bakasnn eksikliini gstererek ona hcum etmek hevesidir! Bunlarn ikisi de nefsin gizli ve pek kuvvetli iki ehvetidir.

Faziletini gstermeye gelince, bu kendisini byk gsterme kabilindendir! Bu tezkiye, kulda bulunan byklk davasnn gereidir. Oysa bu nitelik rubbiyet sfatlarmdandr! Bakasn eksik ve dk gstermeye gelince, bu da yrtclk tabiatnn gereidir. nk bu tabiat yrtmay, vurup krmay, eziyet etmeyi ister.

te bu iki sfat kt ve helk edicidir. Bu iki sfat mira ve cedel takviye etmektedir. Bu bakmdan Mira ve Cedele devam eden bir kimse, bu helk edici sfatlar takviye etmi olur. Bu ise kerahiyeti ihlal etmektir. Hatta -eer iinde bakasna eziyet vermek varsa-msiyetin ta kendisidir. Oysa cedel, hibir zaman bakasn zmekten uzak deildir. fkeyi kabartmaktan, kendisine itiraz edilen kiinin konumasn -ister hak, ister btl olsun- mmkn olduu ekilde takviye etmeye tevik etmekten uzak deildir! Kendisine itiraz edilen kii aklna gelen herey ile itiraz edeni tenkid eder. Bylece iki tartmacnn arasnda iddet gittike kzr. Tpk birbirine hrlayan iki kpein arasndaki srtmenin kzmas gibi... Onlarn herbiri dierini srmaya frsat kollar. Ceza bakmndan daha byk ve arkadan susturmak hususunda daha kuvvetli klara yeltenir.

Bunun tedavisi ise, kendi faziletini belirtmeye zorlayan, bakasn kusurlu ve eksik gstermeye iten yrtclk sfatn krmaktr. Nitekim bu, kibir, ucub ve fkenin ktln anlattmz bahislerde gelecektir. nk her illet ve hastaln tedavisi, onun sebebini silmekle olur. Mira ile cedelin sebebi ise bizim sylediklerimizdir. Sonra ona devam etmek de onu insanolunda det ve tabiat haline getirir! yle ki artk bu hastalk nefiste yerleir. Bu hastala kar sabretmek artk zorlar.

Rivayet ediliyor ki Eb Hanife (r.a) Dvd et-T'ye yle sordu: - Sen neden inzivaya ekilmeyi setin?

-Cidali terketmek suretiyle nefsimle mcadele etmek iin inzivay setim.

-Meclise gel! Sylenilen sz dinle! Konuma!

-Ben bunu yaptm! Bana bundan daha g gelen bir mchede grmedim.

Hakkat de Davud'un dedii gibidir. nk bakasnn yanln gren bir kimse, o yanl dzeltmeye veya belirtmeye gc olduu halde, orada sabretmesi cidden zordur ve bunun iin de Hz. Peygamber (s.a) yle buyurmutur:

Kim hakl olduu halde tartmay terkederse, Allah Tel ona cennetin en ycesinde bir ev bina eder.

nk byle bir durumda tartmay terketmek, nefse ok ar gelir ve bu arlk en fazla mezhepler ve inanlarda insana galebe alar. nk mira ve cedelleme yle bir tabiattr ki kii bundan dolay kendisine bir sevap geleceini zanneder ve hrs daha da artar. O vakit tabiat ile ilh nizam bu hususta yardmlar. Oysa byle sanmas katksz bir yanllktr. Oysa insana ehl-i kble hakknda dilini tutmas daha uygun der. Ne zaman bir bid'aty grrse ona tenha bir yerde cedel yoluyla deil, nasihat yoluyla ve uygun bir dille sylemelidir. nk cedel, karsndaki insann hayaline 'adamn syledii ey, beni artmak iin bir hiledir' fikrini getirebilir ve bid'at sanar ki bu bir sanattr. Benim mezhebimin ehlinden olan mcadeleciler de bu sanatn benzerlerini eer isterlerse yapmaya muktedirdirler. Bylece bid'at, cedel yznden onun kalbinde devan eder ve kuvvetlenir. Ne zaman bid'atya nasihat etmenin fayda vermeyeceini bilirse, o vakit bid'aty terkedip, kendi nefsiyle megul olmaldr. Nitekim Hz. Peygamber (s.a) yle buyurmutur:

Ehl-i kble hakknda dilini tutan bir kimseden Allah raz olsun. Ancak bildiini en gzel bir ekilde (syleyebilir).56

Hiam b. Urve der ki: 'Hz. Peygamber bu hadsi yedi defa tekrar etti. Kim bir mddet mcadeleyi det edinirse ve halk da onu verse ve bundan dolay nefsinin aziz olduunu ve halk tarafndan kabul edildiini grrse, o kimsede bu helk edici sfatlar kuvvet bulur ve fke, kibir, riya, makam sevgisi ve faziletten dolay aziz olmak gibi kt sfatlar kendisinde topland zaman onlardan kurtulmaya gc yetmez. Bu sfatlarla teker teker mcadele etmek bile g olduu halde acaba tmyle birden nasl mcadele edilebilir?

45) Tirmiz46)Tabern, (Eb Derd'dar)47)lim blmnde gemiti.48)bn Eb Dnya, Tabern, Beyhaki, (mm Seleme'den)49)Tirmiz, (Eb Umme'den)50)bn Eb Dnya, (Eb Hreyre'den51)Deylem52)Dedesi Huveylid b. Esed b. Abdluzz b. Kusay b. Kilb'dr. Knyesi Eb Abdullah'tr. Kurey'i, Esed soyundan gelmektedir. Cennetle mjdelenen on kiiden biridir. Hicretin 36. senesinde Cemel savandan dnerken ldrlmtr.53)Bu zat Msrldr. Knyesi Eb Osman'dr54)Ad Abdurrahman'dr, Cemcim hdisesinde H. 83 senesinde vefatetmitir.55)Tabern, (Ebu Umme'den56) bn Eb Dnya

*Husmet

Husmet de ktdr. Husmet, cedel ve mira dan daha ileridir. Mira bakasnn konumasndaki bir eksiklii belirtmek suretiyle itiraz etmektir. Bu itirazda muhatabn tahkir etmekten, kendi aklnn salbeti ile fikrinin kuvvetini gstermekten baka cedelcinin hibir gayesi yoktur. Cidal, mezhebini belirtmek ve yerletirmek iin yaplan mnakaadr. Husmet ise, bir mal veya hak iddias ile alkal sznde srar ve inat etmektir. Bu srar ve inat bazen balangta olur, bazen de karsndakinin tavr ve davranndan kaynaklanr. Mira ise, bir konumaya yaplan itirazdan ibarettir. Nitekim Hz.

ie Hz. Peygamberin yle dediini naklediyor:

Allah nezdinde erkeklerin en sevimsizi, mnakaada srar edenidir.57Eb Hreyre Hz. Peygamberden (s.a) yle rivayet ediyor:

Kim ilimsiz olarak bir husmette mcadele ederse, o mcadeleden vazgeinceye kadar Allah'n fkesine maruz kalr.58

Seleften biri yle demitir: 'Husmetten sakn! nk husmet, dini mahveder'.

Deniliyor ki: 'Mttaki bir kimse, din hususunda hibir zaman husmet etmez'.bn Kuteybe59 yle anlatyor: "Bir b. Abdullah yanmdan geti ve bana yle dedi:

-Neden burada oturuyorsun?

-Benimle bir amcazadem arasnda bir dva var, onun iin bekliyorum.

-Senin babann bana iyilii vardr. Ben de buna karlk sana iyilik etmek isterim. Allah'a yemin ederim ki ben husmetten daha fazla kalbi megul eden, huzuru bozan ve dini kknden sken baka birey grmedim!

bn Kuteybe diyor ki: Bu sz zerine gitmek iin ayaa kalktm. Hasmm bana dedi ki:-Ne yapacaksn?-Seninle artk muhakeme olmayacam.-Sen benim hakl olduumu anladn da ondan m vazgetin?-Hayr! yle olduu iin deil. Fakat ben nefsime ikram olarak vazgeiyorum. Bunun zerine hasmm 'Ben de senden birey istemiyorum, senin olsun' dedi.

Soru: Bir kimse hakszla urad zaman, hakkn aramak ve korumak iin elbette dva etmesi gerekir. Bu bakmdan bu kimsenin hkm ne olur ve bu kimsenin husmeti nasl kt olabilir?

Cevap: Bu ktleme, btl yolda ve ilimsiz husmet edenleri kapsamaktadr. Kad'nn60 vekili gibi... nk kad vekili, meseleyi bilmeden ve hakkn hangi tarafta olduunu renmeden nce -hangi tarafn olursa olsun- bir tarafn vekili olur ve ilimsiz onu savunur. Ayn zamanda bu ktleme, hakkn arayp ihtiya kadaryla yetinmeyen, husmette srar ve ind gsteren, bu srar ve inad eziyet vermek iin yapan kimseleri de kapsar. Bu hkm, eziyet veren szleri, delil olmad ve hakkn aa kmasnda bir yarar salamad halde syleyen kimseleri de kapsar. Hasmn malup etmek ve krmak iin sadece inaddan dolay husmete yeltenen ve ayn zamanda mahkemelik olan mal ou zaman hakir grp de iltifat etmeyen bir kimse de bu zemmin mulne dahildir. Halkn arasnda baz kimseler vardr. Aka yle syler: 'Benim maksadm hasmmn inad ve onun mrvvetinin krlmasdr. Eer ben ondan bu mal alp kuyuya atsam bile nemi yoktur! te byle diyen bir kimsenin maksad inatlktr, husmet ve srardr. Bu ise, gerekten kt bir eydir.Israr, israf, gereinden fazla ind ve eziyet maksad olmakszn sadece er' yoldan delil getiren mazluma gelince, onun yapt haram deildir. Fakat en gzeli husmeti -mmkn olduu kadar- terketmektir. nk husmette dili zaptetmek ve normale dndrmek zordur. Husmet, gs alevlendirir, fkeyi kabartr. fke harekete getii zaman husmet konusu olan ey unutulur. ki hasmn arasnda ancak kin ve nefret kalr. Hatta onlarn her birisi dierinin ktlne sevinir. Sevindiine de zlr ve biri dierinin aleyhinde dilini alabildiine serbest kullanr. Bu bakmdan kim husmete balarsa, btn bu mahzurlara kendisini mruz brakm olur. Husmetin en aznda, kalbin karmas szkonusudur. Hatta namazn iinde bile hasmn malup etmenin yollarn aratrr! Bu bakmdan i vcib olan hududunda kalmaz. O halde husmet her errin balangcdr. Mira ve cidal de byledir. Bu bakmdan zaruret olmakszn husmet kapsn amamak daha uygundur. Zaruret nnda ise, dilini ve kalbini hasmnn srmelerini takip etmekten tutmas uygundur. Bu ise gerekten zor bir eydir. Bu bakmdan husmetinde sadece farz olan miktarla yetinen bir kimse, gnahtan uzak kalmtr. Byle bir kimsenin husmeti ktlenmez. Ancak byle bir kimse husmet ettii ey hakknda husmet etmekten mstanidir. nk yannda kendisine yetecek ey vardr. Bu bakmdan bu ekilde husmet yapan bir kimse daha iyiyi terketmi olur! Fakat gnahkr olmaz. Evet! Husmette insann elinden giden faydann en az, gzel konumak ve gzel konuma hakknda vrid olan sevaptr; zira gzel konumann en az derecesi muvafakatini gstermektir. Konumay tenkit etmek ve ksacas; muhatab cahillikle itham etmek veya yalanlamak olan itiraz etmekten daha sert birey yoktur. nk mcadeleye girien miraya tutulan veyahut da muhaseme eden bir kimse, karsndaki insan ya cahillikle itham eder veya yalanlar. Bylece gzel konuma elden kaar. Oysa Hz. Peygamber (s.a) yle buyurmutur:

Gzel konuma ve yemek yedirme, cennette sizi mekan sahibi klar.61

Nitekim Allah Tel da yle buyurmutur: nsanlara gzel sz syleyiniz. (Bakara/83)

bn Abbas (r.a) yle demitir: Allah'n kullarndan sana selm veren bir kimse, mecs olsa dahi, onun selmnn karln ver. nk Allah Tel yle buyurmaktadr:

Bir selmla seimlandmz zaman, siz de ondan daha gzeliyle selm verin yahut verilen selm aynen iade edin!(Nisa/86)

Yine bn Abbas yle demitir: 'Eer Firavun bana hayr sylemi olsa, muhakkak ben de onun gibisini ona sylerdim'.

Enes, Hz. Peygamberin yle dediini nakleder:

Cennette bir ksm kkler vardr. Onlarn d iinden, ii de dndan grnr. Allah o kkleri yemek yedirenler ve yumuak konuanlar iin hazrlamtr.02

Rivayet ediliyor ki, Hz. sa'nn yanndan bir domuz geti. Hz. sa domuza 'selametle ge!' dedi. Bunun zerine Hz. sa'ya 'Sen domuza nasl byle diyorsun?' dediler. Hz. sa cevap olarak 'Dilimi kt sze altrmak istemiyorum' dedi.

Hz. Peygamber (s.a) yle buyurmutur:

Gzel bir sz sadakadr.63.

Bir hurmann yars ile de olsa ateten korununuz. Eer hurmann yarsn bulamazsanz gzel bir sz ile korununuz.64

Hz. mer (r.a) yle demitir: 'Hayr yapmak kolay bir eydir. nk gler yzllk ve yumuak konumak da hayr yapmaktr'.

Hkemadan birisi yle demitir: 'Yumuak konumak, kararlam kinleri ykar'.

Hkemadan biri yle demitir: 'Rabbini fkelendirmeyen ve arkadan raz eden konumada cimrilik yapma! nk rabbinin o konumadan dolay sana iyilik yapanlarn sevabn ihsan etmesi umulur'.

te btn bunlar gzel konumann fazileti hakknda vrid olmutur. Husmet, mira, cidal ve inatlk bunun tam zdddr. nk bunlar gs alevlendiren, fkeyi kabartan, yaay bulandran, kalbe eziyet veren, rktc ve iren konumadr. Allah Tel'dan, minnet ve keremine snarak gzel tevfkini bize yolda etmesini dileriz.

57)Buhr, Mslim, Tirmiz, Nes58)bn Eb Dnya, sfehan59)Mehur bn Kuteybe deildir.60)Burada Kad'dar maksad, hakk almak isteyendir. Onun vekili olacak kimseden maksat ise avukatdr.61)Tabern, Evsat, (Cbir'den)62)bn Eb Dnya

*Konumada Tekellfe Kamak

Konumada, azn eip-bkmek, fasih ve sec'li konuacam diye yapmack hareketlerde bulunmak, konumasna kadn ve sevgiden bahsederek giri yapmak ve hatiplik iddiasnda bulunup fesahat gsterisinde bulunanlarn detlerinde cereyan eden usllerle gsteri yapmaktr, Btn bunlar ktlenmi ve buzedilmi tekellf (zorlama) trndendir. yle bir tekellf ki Hz. Peygamber onun hakknda yle buyurmutur:

Ben ve mmetimin muttakleri tekellften (gsteri iin zorlanmaktan) uzaz.65

Benim iin en sevimsiz ve meclisimden en uzak olannz, azn eip-bkerek edebiyat yapmak iin kendini zorlayanlardr.66

Ftma (r.a) Hz. Peygamberin yle buyurduunu rivayet eder:

mmetimin erlileri o kimselerdir ki bol nimetlerle gdalanp, yemeklerin her eidini yerler, elbiselerin her rengini giyerler ve azlarn eip-bkerek konuurlar.67

Dikkat edin, derin sze dalp gereksiz yere sz uzatanlar helk olmulardr.68

Bu sz defa tekrar etti. Hads-i erifte geen tanatt kelimesi 'derinleme ve ardna kadar dalmak' demektir.

Hz. mer (r.a) yle demitir: 'ene atlatarak deve kkremesi gibi konumak eytandandr'.Amr b. Sa'd, babas Sa'd' gelerek bir ihtiyacn istedi. Bu mnasebetle ihtiyacn istemezden nce bir konuma yapt. Sa'd kendisine dedi ki: Ben hibir zaman senin ihtiyacndan bugn uzak olduum kadar uzak olmadm. Ben Hz. Peygamberin yle dediini duydum:

yle bir zaman gelecek ki srlarn dilleriyle ot geveledikleri gibi insanlar da konumay o ekilde geveleyeceklerdir.69

Sa'd, olu Amr tarafndan zoraki bir ekilde sslendirilmi ve takdim edilmi konumay ho karlamad. Bu da dilin fetlerindendir. Evet! Zorla yaplan her sec, dilin fetine dahil olur. Adetin snrn aan fesahat de byledir. Konumalarda zoraki bir ekilde yaplan secfler de byledir. nk Hz. Peygamber (s.a) bir cenn hakknda Gurre (diyet ve kan bedeline) hkmederken cinayet ileyenin kavminden biri 'memi, yememi, barmam ve kendisinden ses kmam bir kimsenin diyetini biz nasl veririz? Oysa byle bir kimsenin kan hederdir ve boa gider' dedi. Bu secli sz dinleyen Hz. Peygamber yle buyurdu:

Siz bedevilerin sec yapmas gibi, sec ve kafiye mi yapyorsunuz?70

Onlarn bu ekilde sec ve kafiye yapmalarn irkin grd. nk onlarn bu konumalarnda zorlamann eseri apakt. Hereyde maksadn ifade etmekle yetinmek uygundur. Konumann maksad, gayeyi muhataba anlatmaktr. Onun tesinde kalan, ktlenmi zorlamadr. Hitabetin lfzlarn gzelletirmek, bu ktlenmi ksma dahil olmaz. frata kamakszn ve garip kelimeler kullanmakszm hatrlatma (va'z u nasihat) da bu ksma dahil deildir. nk hitabet ve hatrlatmadan gaye; kalpleri harekete geirmek, tevik etmek, gnlleri yumuatmaktr. Lfzn zarif oluunun burada byk bir tesiri vardr. Bu bakmdan gzel lafzlar, hitabet ve nasihata uygundur. htiyalarn belirtilmesi ve ilerin kolaylatrlmas iin yaplan konumalara gelince, bu tr konumalarda ec kullanmak, avurtlar doldurarak sesli konumak uygun deildir ve byle yapmakla uramak, ktlenmi bir zorlamadr. nsan buna sevkeden ey riya, arkadalarnn arasnda belgat ve fesahatyla mmtaz olduunu ispat etmekten baka birey deildir! Btn bunlar ktdr. Allah'n dini bunlar kerih grr ve insan bunlardan sakndrr.

63)Mslim64)Mslim (Eb Hreyre'den65)Drekutn, frd, (Hz. Zbeyr'den merf olarak)66)mam Ahmed, (Eb Salebc'den)67)bn Ady, Beyhak, bn Askir68)Mslim69)mam Ahmed70)Eb Dvd

*Fahi Konumak, irkin Szler Sarfetmek

Fahi konumak, bakasna svmek ve dilin gevezeliidir, bu ekilde konumak ktdr ve yasaklanmtr. Bunun kayna alaklk ve kt tabiatl olmaktr. Hz. Peygamber (s.a) yle buyurulutur:

Fahi konumaktan saknn! nk Allah Tel ne fahi konumay ve ne de bakasna iittirmek iin fahi konumaya zorlanmay sevmez.71

Hz. Peygamber (s.a) Bedir de ldrlen mriklere kfretmeyi yasaklayarak yle buyurmutur:

Onlara svmeyin! nk sylediklerinizden onlara herhangi birey gitmez. Fakat dirileri (onlarn akrabalarn) zm olursunuz. yi bilin ki fahi ve kt konumak alaklktr.72

Drt kimsenin cehennemde ektikleri azaptan cehennemlikler bile zlrler. Hamim ile Cahm arasnda koar dururlar. 'Vay hlimize, helk olduk' derler. Bunlardan birinin azndan irin ve kan akar. Ona denir ki: 'u uzaktaki adamn durumu nedir ki bizim iinde bulunduumuz eziyete ramen bizi rahatsz etmektedir?' O da cevap olarak unlar syler: 'O adam dnyada irkin ve habis olan her sz dinler, cins mnasebetten (veya fhi konumaktan) zevk ald gibi, o szlerden zevk alrd'.75 (Dier snflar zikredilmemitir).

Hz. Peygamber (s.a) Hz. ie'ye yle buyurmutur:

Ey Aie! Eer fhi konuma bir insan olsayd, muhakkak kt bir insan olurdu.76

Fhi aklama ve gevezelik, mnafkln ubelerinden iki ubedir.htimaldir ki hads-i erifte bahsi geen aklama'dan (beyan) gaye, aklanmas caiz olmayan bireyi aklamak ve izah etmekte mbalal hareket etmektir. nk tekellf ve zorlamaya girmi olur. nc bir ihtimal daha vardr ki o da udur: Bu aklama'dan gaye, din emirler ve Allah'n sfatlarndaki aklamadr. nk din emirler ve Allah'n sfatlarn mcmel bir ekilde halk tabakasna sylemek, mbalal bir ekilde izahna girimekten daha iyidir. nk mbalal bir ekilde izahlara girimekten baz zaman birtakm phe ve vesveseler doar. Bu bakmdan bu emirler mcmel bir ekilde sylendii zaman, kalpler vesveseye dmeden onlar kabul etmeye yanarlar. Fakat Hz. Peygamber, hads-i erifteki aklamay, gevezelikle beraber zikrettiine gre. oradaki aklamadan insanolunun aklamasndan utand eylerin aklamas olmas maksd olsa gerektir. nk insanolunun aklamasndan utand eyleri kapal ve onlar stn kr geitirmek fazlasyla izah ve beyandan daha iyidir. Hz. Peygamber (s.a) yle buyurmutur:

Allah Tel, fhi konuan, fhi konumak iin kendisini zorlayan ve arlarda baran bir kimseyi sevmez.77

Cbir b. Semre78 yle demitir: Ben Hz. Peygamberin yannda oturuyordum, babam da nmdeydi. Hz. Peygamber yle buyurdu:

Fhi konumann ve karlkl fhi hareketlerde bulunmann slm'da yeri yoktur. nsanlarn slm ynnden en gzelleri, ahlken en gzel olanlardr.79

brahim b. Meysere yle demitir: 'Kyamet gnnde, fhi konuup gevezelik yapan bir kii, bir kpek suretinde veya bir kpein iinde getirilir (harolunur!)'

Ahmed b. Kays yle demitir: 'Size hastaln en iddetlisinden haber vereyim mi? O hastalk dilin gevezelii ve ahlkn dkldr!

te bunlar, fhi konumann ve hareket etmenin aleyhine vrid olan hkmlerdir.Fahi konumann tarifine ve hakikatine gelince, irkin saylan eyleri ak ibarelerle sylemekten ibarettir. Bu ise, ou zaman cins iliki ve onunla ilgili olan eyleri ifade eden lfzlarda cereyan eder. nk fesd ehlinin birtakm ak-sak ve mstehcen terimleri vardr. Onlar cins ilikiden bahsederken kullanrlar. Salh ehli ise, onlardan saknr. O terimlerin ifade ettiini kinaye yoluyla zikrederler. Onlar ifade etme zarureti hasl olduunda iaretlerle onlara deinip, onlara yakn szlerle ifade ederler.

bn Abbas der ki: 'Muhakkak Allah, hay sahibi ve kermdir. Affeder ve kinaye ile belirtir'. Lemis tabirini cima yerine kullanmtr. Bu bakmdan Mesis, Lemis, Duhul ve Sohbet terimleri cins ilikiden ibarettirler ve fhi terimler de deildirler. Fakat bu sahada fhi terimler mevcuttur. Onlar sylemek irkin kaar. Onlarn ou kfretmekte ve ayplamakta kullanlr. Bu terimlerin fhilik dereceleri ayr ayrdr. Bazlar bazsndan daha fahitir. Bunlar ou zaman memleketin detiyle de deiirler. Balanglar mekruh, sonlar mahzurlu ve haramdr. Bu iki taraf arasnda birtakm dereceler vardr ki onlarda tereddt edilir. Bu sadece cins ilikiye mahsus deildir. Hatta kk ve byk abdesti de kinaye yoluyla ifade etmek, ak ve seik bir ekilde ifade etmekten daha gzeldir. nk bunlar da gizlenen ve ak sylenmesinden utanlan eylerdendir. Bu bakmdan byle eyleri ak ibarelerle sylememek daha uygundur. nk aka sylemek fhi konumak demektir.Kadnlardan kinaye yoluyla bahsetmek, deten gzel saylr. Bu bakmdan 'Benim karm yle dedi' denilmemelidir. 'Odada veya perdenin arkasnda yle denildi veya ocuklarn annesi yle dedi' denilmelidir. nk bu lfzlarda incelik gstermek gzeldir.

Buralarda ak konumak, fhi konumaya sevkeder. Kendisinde alaca hastal, kellik ve basur gibi birtakm zahir ayplar bulunan ve o ayplardan utanan bir kimseye hitap etmek de byledir. Bu bakmdan onun o ayplarnn aka sylenmesi uygun deildir. 'ikayet ettii hastalk' ve benzeri tabirler kulanlmaldr. Bu bakmdan bu hastalklar ak ibarelerle belirtmek, fhi konumaya dahildir. Btn bunlar dilin fetlerindendir.

Al b. Hrn yle demitir: "mer b. Abdulaziz konumasnda irkin kelimelerden ok saknrd. Koltuunun altnda bir ban kt. Ona gittik 'Yara nerende?' diye sorduk. O da 'koltuumun altnda kt' demeye utand iin 'Elimin iinde kt' dedi".nsan fhi konumaya tevik eden iki sebep vardr. Ya muhataba eziyet vermek kastdr veya alak ve fsk kimselerle beraber bulunmaktan elde edilen kt alkanlktr, detleri kfrbazlk olan kimselerin arkadalndan gelen irkin huydur.Bir bedev Hz. Peygamber'e 'Bana nasihat et!' deyince Hz. Peygamber yle buyurmutur:

Takvadan ayrlma! Eer bir kii sende olan bir kusurunla seni knarsa, sen onu onda bulunan bir kusurla knama! Bu takdirde onun gnah ona olur, ecri de senin olur. Sakn hibir eye kfretme!80

Bu bedev der ki: 'Ben, Hz. Peygamberin nasihatndan sonra hibir eye kfretmedim".yad b. Himar81 Hz. Peygamber'e 'Benim kavmimden bir kii, eref bakmndan benden eksik olduu halde bana kfrederse, ben de ondan intikam alrsam bir zararm var mdr?' diye sorar. Hz. Peygamber yle cevap verir:

Sven iki kii, eytan gibidir. Onlar kpek gibi hrlar, yalan syler ve ayrlrlar.82

M'min bir kimseye svmek fsklktr. M'min bir kimseyi ldrmek kfrdr.83

Birbirine kfreden iki kiinin kfrlerinin mesuliyeti onlardan ilk balayana aittir. Ta ki zlimin dediklerinden fazlasn mazlum deyinceye kadar...84

Anne ve babasna kfreden bir kimse merundur!

Kiinin anne ve babasna kfretmesi, byk gnahlarnn en bydr!Ashb 'Ey Allah'n Rasl! Kii nasl anne ve babasna kfreder?' deyince, Hz. Peygamber 'Kardaki kiinin babasna kfreder. O da onun babasna kfreder. Dolaysyla babasna kfretmi olur!' dedi.85

71)Nes72)bn Eb Dnya73)Tirmiz74)bn Eb Dnya, Eb Nuaym75)bn Eb Dnya76)Tirmiz, Hkim77)bn Eb Dnya78)Cbir, Gnde'nin torunudur. Sa'd b. Eb Vakkas'm kardeidir. Kfe'yeyerlemi, H. 76'da orada vefat atmitir.79)Ahmed, bn Eb Dnya80)Ahmed? Tabern81)bn Eb Himar b. Naciye b. Akkal b. Muhammed b. Sfyan b. Meci'dir.Teym soyundandr ve ashab'dandr82)Taylis, Eb Dvd83)Mslim, Buhr84)Mslim85)mam Ahmed, Eb Yala, Tabern

*Lnetleme

Bu lnet -ister hayvana, ister nebata, ister insana olsun- ktdr. Nitekim Hz. Peygamber (s.a) yle buyurmutur:

Ne Allah'n lnetiyle, ne gazapla ve ne de cehennemle birbirinize lnet okumaynz.87Huzeyfe b. Yeman yle demitir: 'Birbirlerine lnet okuyan bir kavim, Allah'n azabna mstehak olur!'mrn b. Husayn yle anlatyor: 'Hz. Peygamber, bir seferde bulunuyordu. Devesinden ciz kalan Ensar'dan bir kadn, deveye lnet okudu. Bunun zerine Hz. Peygamber yle dedi:

Devenin srtnda bulunan eyleri alnz. Zira deve mel'undur.88

Rv der ki: 'Sanki ben imdi deveyi gryor gibiyim. Deve halkn arasnda yryor, hi kimse ona dokunup yaklamyordu'.

Eb Derd der ki: "Herhangi bir kimse, yere lnet okursa, yer ona: 'kimizden hangisi Allah'a daha si ise, Allah ona lnet etsin!' der".

Hz. ie yle anlatr: "Hz. Peygamber, Ebubekir Sddk'n bir klesine lnet okuduunu duyunca dnp Ebubekir'e bakt ve yle dedi:

Ey Ebubekir! Hem sdk, hem lnet edicilik bir arada olur mu? Hayr! Kabe'nin rabbine yemin ederim ki olmaz!89

Hz. Peygamber bu szn iki veya defa tekrar etti. Bunun zerine Hz. Ebubekir o gn klesini zd ederek Hz. Peygambere gelip 'Bir daha byle yapmayacam' dedi". Hz. Peygamber yle buyurmutur:

Lnet edenler, kyamet gnnde ne bir kimseye efaat edebilirler ve ne de ahid olurlar.90

Enes yle anlatyor: 'Adamn biri Hz. Peygamber ile beraber yrrken devesine lnet okudu. Bunun zerine Hz. Peygamber kendisine yle dedi:

Ey Allah'n kulu! Lnete uram bir devenin srtnda olduun halde bizimle beraber yrme!91

Hz. Peygamber, bu szn adamn yaptnn houna gitmediini belirtmek iin syledi. Lnet, kovmak ve Allah'tan uzaklatrmaktan ibarettir. Bu ise, ancak Allah'tan uzaklatrlmay hak eden bir kimse hakknda caizdir. Allah'tan uzaklatrlmay gerektiren sfatlar da kfr ve zulmdr. Mesela yle demelidir: 'Allah'n laneti zlim ve kfirlerin zerine olsun!' Byle dedii zaman da Kur'n ve hadste vrid olan lfzlar kullanmak uygundur. nk lnet okumakta tehlike vardr; zira lnet 'Allah mel'unu uzaklatrmtr' eklinde Allah adna hkmetmek demektir. Bu ise gaybdr. Allah'tan baka gayb bilen yoktur. Hz. Peygamber (s.a) bile ancak Allah kendisini gayba muttali ederse bilir. Laneti gerektiren sfatlar tr:1.Kfr2.Bid'at3.Fsk

Bu sfatlarn her birinde lanetin mertebesi vardr:

Birinci mertebe, umum bir vasftan dolay lnet etmektir. 'Allah'n laneti, kfirlerin, bid'atlarn ve fsklarm zerine olsun' denmesi gibi...

kinci mertebe, daha husus vasflarla lnet etmektir. 'Allah'n laneti, yahudiler, hristiyanlar, mecusiler, kaderler, hriciler, rfziler veya zinaclar, zlimler ve ribaclar zerine olsun' denmesi gibi... Btn bunlar caizdir. Fakat bid'atlarn vasflarmdaki lanette tehlike vardr. nk bid'atn bilinmesi gayet apraktr. Onun hakknda peygamberden nakledilen bir lfz vrid olmamtr. Bu bakmdan bu ksm lanetten avamn ekinmesi uygun olur. nk byle bir lnet okuyu, benzeri ile muraze etmeyi tevik eder. Bylece halk arasnda mnakaa kopar, fesd doar!

nc mertebe, belli bir ahsa lnet okumaktr. Bu tr lnet okumada tehlike vardr. Mesela 'Allah'n laneti Zeyd'in zerine olsun! O kfirdir veya fsk veya bid'at dr' demek gibi... Bu husustaki tafsilat udur: er'an lnet etmenin caiz olduu insana lnet okumak caizdir. 'Allah, Firavun'a ve Eb Cehil'e lnet etsin' demek gibi... nk bu kimseler kfr zerinde lmler ve bu durum er'an da bilinmektedir. Bizim zamanmzda belli bir ahsa lnet okumaya gelince -mesela 'Allah, Zeyd'e lnet etsin! O yahudidir' demek gibi- bu szde tehlike vardr. nk Zeyd'in yahudilikten dnp mslman olma ve Allah nezdinde mslman olarak lme ihtimali vardr. O halde onun mel'un olduuna nasl hkmedilebilir?

Eer 'Zeyd hl-i hazrda kfir olduundan dolay ona lnet okunuyor. Nitekim mslman bir kimse hl-i hazrda, mslman olduundan dolay 'Allah ona rahmet etsin' denildii gibi...' dersen, -her ne kadar bu mslmann maazallah sonunda dininden dnmesi tasavvur edilebilirse de- bil ki bizim 'Allah ona rahmet etsin!' szmzn mns: 'Rahmetin sebebi olan slm dini zere Allah onu sabit klsn, Allah onu ibadet zerine daim eylesin' demektir. Fakat 'Allah kfiri, lanetin sebebi olan kfr zerinde sabit klsn' demek mmkn deildir. nk byle demek -Allah korusun- kfr istemektir. Kfr istemek de haddi zatnda kfrdr. Caiz olan yle demektir: 'Eer o kfr zerine lmse, Allah ona lnet etsin, Eer slm zere lmse lnet etmesin'. Bu ise gaybdr ve bilinmemektedir. Kaytsz artsz lnet okuyan bir kimse ise, kfr veya slm arasnda bulunuyordur. Bu bakmdan mutlak lnet okumakta tehlike vardr. Fakat kfir iin olsa bile laneti terketmekte hibir tehlike yoktur. Madem ki kfir hakknda bu kaideyi rendin, o halde fsk veya bid'at olan Zeyd hakknda byle olmas daha evldr. Bu bakmdan belli ahslara lnet okumakta byk tehlike vardr. nk belli ahslarn durumu durmadan deimektedir. Ancak sonunda lnete layk olaca Hz. Peygambere bildirilen ahs olursa durum deiir. nk kfr zere lecei bilinen bir kimse iin lnet okumak caizdir. Bu srra binaen Hz. Peygamber birtakm kimseleri lnetlemitir; zira Hz. Peygamber, Kurey iin yapt bedduada yle diyordu:

Ey Allahm! Hiam'n olu Eb Cehil ve Rabia'nn olu Utbe'yi pene-i kahrnla yakala!..Hz. Peygamber, bir cemaatin ismini zikretti ki onlarn tamam Bedir savanda kfr zere ldrldler. Hatta Hz. Peygamber kibeti bilinmeyen bir kimseye de lnet ediyordu. Sonra bu tr lnet etmek Allah tarafndan menedildi; zira rivayet ediliyor ki Hz. Peygamber Maune kuyusunda retmen olarak gnderilen ashb- kiram ldren kimselere bir ay boyunca (sabah namaznn ikinci rek'atinin rkundan sonra okuduu) kunut duasnda lnet okurdu.93 Bunun zerine Allah Tel'nm u ayeti nzil oldu:

Senin elinde birey yoktur. Allah ya onlarn tevbesini kabul edip onlar affeder veya zlim olduklar iin onlara azabeder.

Yani 'Onlar belki mslman olurlar. Onlarn melun olduklarn nereden biliyorsun?' Kfr zerinde ld bizce bilinen bir kimseye de lnet okumak caizdir. Fakat mslman bir yaknma eziyet vermemek artyla. Eer bir mslman akrabas rahatsz oluyorsa caiz olmaz. Nitekim rivayet ediliyor ki; Hz. Peygamber (s.a) Tife giderken bir kabrin yanndan geti ve kime ait olduunu Ebubekir Sddk'tan sordu. Ebubekir 'Bu kabir, Allah'a ve Hz. Peygambere si olan Said b. s'n kabridir' dedi. Bu sz zerine Amr b. Said fkelendi ve yle dedi: 'Ey Allah'n Rasl! Bu, yle bir kiinin kabridir ki Eb Kuhfe'den (Ebubekir'in pederi) daha fazla dman kellesi vurdu ve misafirlere daha fazla yemek yedirdi'. Bunun zerine Ebubekir 'Ey Allah'n Rasl! Bu adam bana kar bunu nasl syler?' dedi. Hz. Peygamber (s.a), Amr'a hitaben yle dedi: 'Ebubekir'e kar dilini tut!' Amr uzaklatktan sonra Hz. Peygamber, Ebubekir'e ynelerek yle dedi:

Ey Ebubekir! Kfirlerden bahsettiiniz zaman umum bir ekilde bahsediniz. nk isim zikrettiiniz zaman evltlar babalar iin kzarlar.95

Bunun zerine halk, artk husus bir ekilde kfirleri zikretmekten menolundu.Nuayman96 arap iti ve birka defa Hz. Peygamber'in huzurunda cezalandrld. Bunun zerine ashabdan biri 'Allah ona lnet etsin! Ne ok iiyor' dedi. Bu sz iiten Hz. Peygamber yle buyurdu:

Ey kii! Kardeinin aleyhinde eytana yardmc olma! Baka bir rivayet yledir:

Byle syleme! nk Nuayman, Allah' ve Peygamber'i sever.97

te grld gibi, Hz. Peygamber lnet okuyan, lanetten menetmitir. Hz. Peygamberin bu yasa belli bir fsa dahi lnet okumann caiz olmadna dellet eder. Ksacas belli ahslara lnet okumakta tehlike vardr. Bundan her m'min saknmaldr. blis'e dahi lnet okumasa, okumayan iin hibir tehlike yoktur. Artk blis'ten bakasna lnet okumann keyfiyeti dnlsn!...

Soru: Yezid'e lnet okumak caiz midir? nk o Hz. Hseyin'in katilidir veya Hz. Hseyin'in ldrlmesini emretmitir.98

Cevap: Yezid'in Hz. Hseyin'i ldrmesi veya ldrlmesini emrettii sabit deildir. Bu bakmdan byle yapt sabit olmadka 'Yezid, Hz. Hseyin'i ldrd' veya 'Onun ldrlmesini emretti' demek bile caiz deildir. Acaba byle demek caiz deilse ona lnet okumak nasl caiz olur? nk mslman bir kimseyi tahkik ve tedkiksiz byk bir gnaha nisbet etmek caiz deildir. Evet 'bn Mlcem Hz. Ali'yi, Eb Lu'lu Hz. mer'i ldrd' demek caizdir. nk bu olaylar tevatr yoluyla sabit olmutur. Bu bakmdan hibir mslmana fsk veya kfr sfatn, tahkik ve tedkik etmeksizin yaktrmak caiz deildir. Nitekim Hz. Peygamber (s.a) yle buyurmutur:

Kimse kimseyi ne kfrle ne de fskla sulamasn! nk o kii, sulayann dedii gibi deilse, o su sulayana dner.99

Bir kii, baka bir kiinin kfrne ahidlik ederse, muhakkak onlardan biri o kfr alr. Eer 'kfirdir' dedii kii hakkaten dedii gibi ise, bu hkm dorudur. Eer kfir deilse, bakasn tekfir ettiinden dolay kendisi kfir olur!100

Bu hads-i erifin mns udur: Kardaki insann mslman olduunu bildii halde onu tekfir ederse kfir olur. Eer bir bid'atten veya baka bir eyden dolay onun kfir olduunu zannederse ve ona kfir derse (haddi zatnda o da kfir deilse) bu sefer byle diyen kfir deil, yanlm olur.

Muaz der ki: Hz. Peygamber bana yle dedi:

Ey Muaz! Bir mslmana kfretmekten veya dil bir imama (devlet bakanna) isyandan seni menediyorum.101

llere lnet okumak daha da iddetlidir. Mesrk der ki: Hz. Aie'nin huzuruna girdim. Aie validemiz 'Filn adam ne yapyor? Allah ona lnet etsin!' dedi. Cevap olarak ona 'O ld!' deyince, bu sefer Aie validemiz 'Allah ona rahmet etsin!' dedi. Ben 'Bu nasl oluyor? (Bir lnet okuyorsun, bir rahmet)' dedim. Cevap olarak yle dedi:

Sakn llere kfretmeyin. nk onlar daha nce Allah'n huzuruna gnderdikleri amellerinin zerine gitmilerdir.102

Hz. Peygamber baka bir hadsinde yle buyurmutur:

llere svmeyin! nk siz bu svmekle dirileri zm olursunuz.103

Ey insanlar! Ashabm, arkadalarm ve dnrlerim hakknda beni koruyup gzetiniz. Onlara svmeyiniz. Ey insanlar! Kii ld zaman onun hayrl taraflarn annz.104

Soru: Acaba 'Hz. Hseyin'in katiline Allah lnet etsin!' veya 'Onu ldrmeyi emredene Allah lnet etsin!' demek caiz midir?

Cevap: Dorusu yle demektir: 'Hz. Hseyin'in katili; eer tevbe etmeden lm ise, Allah ona lnet etsin'. nk Hz. Hseyin'in katilinin tevbe ettikten sonra lm olma ihtimali vardr; zira Hz. Peygamberin amcas Hz. Hamza'nm katili Vah, onu ldrrken kfirdi. Sonra gelip yaptklarndan ve kfrnden tevbe etti. Bu bakmdan bir mslman ldrmek byk bir gnahtr. Bu gnah kfr mertebesine varmaz. Bu bakmdan kii, Hz. Hseyin'in katiline 'eer tevbe etmemise' eklinde deil de mutlak bir ekilde lnet okursa, bu okuyuta tehlike vardr. Fakat Hz. Hseyin'in katiline lnet okumazsa hibir tehlike yoktur. O halde susmak daha evldr.

Biz bu hususlar halkn lnet hususundaki gevekliinden ve dilini babo brakmasndan dolay belirttik. M'min bir kimse ok lnet okuyan bir kimse olamaz. Bu yzden lnet, ancak kfr zerine len kimseler hakknda veya vasflaryla bilinenler hakknda kullanlmal... Belli ahslar hakknda deil! Bu bakmdan belli ahslara lnet etmek yerine Allah' anmak daha iyidir. Eer bu da yoksa, susmakta selmet ve kurtulu vardr.

Mekk b, brahim yle anlatyor: "Biz, bn Avn'n yannda oturuyorduk. Bu arada Bill b. Ebi Burde'den105 bahsettiler ve kendisine lnet okudular. Aleyhinde atp tuttular. bn Avn da susmutu. Dediler ki: 'Ey bn Avn! Biz ancak Bill'in sana yapm olduu zulmden dolay aleyhinde konuuyoruz! (Sen niin skt ediyorsun?)' bn Avn cevap olarak dedi ki:

"Bu iki kelime kyamet gnnde benim amel defterimden kacaktr:1.L ilhe illllah.2.Allah filan adama lnet etsin!

Bu bakmdan benim sahifemden 'L ilhe illllah'n kmas 'Allah filna lnet etsin5 sznn kmasndan daha iyidir".

Bir zat Hz. Peygambere dedi ki: 'Bana nasihatta bulun!' Hz. Peygamber yle dedi:

Sana lneti olmaman tavsiye ederim.106bn mer yle demitir: 'Allah nezdinde insanlarn en sevimsizi, halka ta'neden ve lnet okuyanlardr'.

Seleften biri yle demitir: 'Mslmana yaplan lnet, onu ldrme ile eittir!' Hammad b. Zeyd, bu sz rivayet ettikten sonra yle demitir: "Ben 'bu sz hads-i merfu'dur' demekten zerre kadar ekinmem".

Eb Katde'den yle syledii rivayet ediliyor: Gemi zamanda yle deniliyordu: 'Bir m'mine lnet okuyan onu ldrm gibidir'. Bu sz ayn zamanda Hz. Peygambere isnd edilen merf bir hads olarak da nakledilmitir.107

Bir insann aleyhinde beddua etmek de mesuliyet bakmndan lnete yakndr. Hatta zlimin aleyhinde beddua etmek bile byledir. nsann mesel 'Allah ona shhat vermesin, 'Allah ona selmet vermesin' demesi ve benzeri szler gibi... nk byle sylemek ktdr. Nitekim haberde yle vrid olmutur:

Mazlum bir kimse muhakkak zlimin zulmne karlk verecek kadar beddua eder. Sonra kyamet gnnde zlimin hakk onun yannda fazla bile kalr!108

86)Tirmiz87)Tirmiz, Eb Dvd88)Mslim89)bn Eb Dnya90)Mslim91)bn Eb Dnya92)Mslim93)Buhr ve Mslim94)Hz. Peygamber BVr-i Matine de otuz kadar sahbyi ldrenlere, sabahlar bedduada bulunuyordu. Buhr ve Mslim'in dier bir rivayetinde bir aydevaml Ra'l ve Zekvan kabilelerine beddua ettii kaytldr. Buhr veMslim, Eb Hreyre'den yle rivayet etmilerdir: Sabah namaznda okuduktan scnra tekbir getirir, bam kaldrr ve yle derdi: 'Ey AllahmLhyan vc RaTa lanet et'. Sonra Alu mrn sresinin 128. ayeti nazilolunca, Hz. Peygamber lnet etmeyi terketmitir. {thaf us-Saade, VII/486)bn Abdilberr98)Yezid'in Hz. Hseyin'i bizzat ldrmedii aka ortadadr. Fakat ldrlmesini emredip etmediinde ihtilf vardr.99)Buhr, Mslim100)Deylem101)Eb Nuaym102)Buhr103)Tirmiz104)Deylem105)Bill, Eb Brde'nin, o da Eb Musa el-E'r'nin oludur. Knyesi EbAmr olan bu zat, Basra'nn hem emri, hem de kads idi. Uzun zaman valilik yapmtr.106)mam Ahmed, Tabern107)Mslim, Buhr

*Teganni Etmek ve iir Okumak

Biz Sema kitabnda teganninin hell ve haram ksmlarn belirtmitik. Bu bakmdan ikinci bir defa tekrar etmeye gerek grmyoruz. iir'e gelince, o bir konumadr. Gzeli gzel, irkini irkindir. Ancak kendini sadece iire vermek ktdr. Nitekim Hz. Peygamber (s.a) yle buyurmutur:

Yemin ederim ki birinizin ii irin ile dolarsa, bu durum iinin iirle dolmasndan daha hayrldr.109

Mesruk'a iir hakknda soruldu. Mesruk bu suali irkin grd. Kendisine 'Neden bunu irkin grdn?' denildii zaman u cevab verdi: 'Ben, amel defterimde iir bulunmasn istemiyorum'.

Seleften birisine iirden birey soruldu. Sorana 'Onun yerine Allah'n zikrini koy! nk Allah'n zikri iirden daha hayrldr' dedi. Ksacas iir inad etmek (okumak) ve temelinden in etmek haram deildir, eer iinde mstehcen bir sz yoksa... Nitekim Hz. Peygamber yle buyurmutur: 'Muhakkak iirin bir ksm hikmettir'.110

Evet! iirin maksad vmek, ktlemek ve kadnlarn vasflarndan bahsetmektir. Bazen buna yalan da katlr. Hz. Peygamber (s.a) Ensa'dan Hasan b. Sahife kfirlere iirleriyle taarruz etmesini emir buyurmutur. airin medh u senada ileri gitmesi her ne kadar yalansa da haramlk bakmndan yalan snfna girmez. Nitekim air el-Mtenebb yle demitir:Eer onun elinde ruhundan baka birey yoksa, ruhunu vermek suretiyle cmertlik yapar.Bu nedenle ondan isleyen bir kimse Allah'tan korksun!

te airin bu sz, cmertliin son zirvesini vasfetmekten ibarettir. Eer airin vd kii cmert deilse air yalancdr. Eer cmertse, mbalaa etmek iir sanatndandr. airin buna inanmas gerekmez. Hz. Peygamber'in huzurunda birok beyitler ind edilmitir. Eer onlar tedkik edilirse, onlarda da bunun benzeri eyler bulunur. Oysa Hz. Peygamber onu syleyen airi menetmemitir.111

Hz Aie yle anlatyor: Hz. Peygamber ayakkablarn tamir ediyordu. Ben de yn eiriyordum. Hz. Peygamber'in alnnn terlemeye baladn grdm. Bu ter nra dnyordu. Bu durum karsnda dilim tutuldu ve akn akn baktm. Bu durumumu gren Hz. Peygamber 'Neden hayrete dtn?' dedi. Cevap olarak dedim ki: 'Ey Allah'n Resul! Alnndan ter akmaya balad. Sonra o terin nra dntn grdm. Eer Ebu Kebir el-HuzeJ' (mehur bir airdir) seni grseydi senin onun iirine konu olmaya herkesten daha lyk olduunu anlard'. Hz. Peygamber yle dedi: 'Ey ie! Ebu Kebir el-Huzel iirinde ne diyor?' 'O iirinde yle diyor dedim:

vdm insan hayz kannn kalntlarndan, emziren kadnn irkin durumundan ve miyel hastalndan uzaktr.112

Onun yznn hatlarna baktn zaman o hatlar su serpen bulutun berrakl gibi parlar.Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a) elindekini brakt ve benim yanma gelip sevincinden iki gzmn ortasndan pt ve yle dedi:

Ey ie! Allah sana hayr mkfat olarak versin. Benim senden aldm sevin gibi (kadar), sen benden sevin alm deilsin.113

Hz. Peygamber, Huneyn savanda ganimeti taksim ederken Abbas b. Murdas'a drt deve verdi. ''Abbas bunlar az grp bir iirinde bu durumdan ikayet etti ve o iirin sonunda unlar vardr:

Benim ve atm Ubeyd'in ald ganimeti, Uyeyne ve Akr arasnda taksim mi ediyorsun?Bedir ve Habis114 hibir toplantda Mirdas'a efendilik yapmamlardr.Ben onlardan herhangi bir kiinin altnda deilim.Bugn mertebesi drlen bir insan artk hibir zaman ykselemez.Bunun zerine Hz. Peygamber yle dedi:

Bunun dilini benden kesiniz.

Bu emir zerine Ebubekir (r.a), Abbas' gtrp istedii yz deveyi kendisine verdi. Sonra Hz. Peygamberin huzuruna herkesten daha fazla Hz. Peygamber'den raz olarak dnd. Bunun zerine Hz. Peygamber kendisine 'Benim aleyhimde iir mi sylyorsun?' dedi. Abbas bu tenkide kar Hz. Peygamber den zr dileyerek yle dedi: 'Annem ve babam cana fed olsun! Karncalarn remesi gibi dilimin zerinde iirin yrdn hissediyorum. Sonra karncalarn srd gibi beni sryor. Bu bakmdan iir sylemekten kendimi alamyorum'. Bunun zerine Hz. Peygamber tebessm ederek yle buyurdu:

Deve, inlemeyi veya barmay brakmadka Arap da iiri brakmaz.115

108)Tirmiz, (Hz. ie'den bir benzerini)109)Mslim110)lim blmnde gemi111) Mesel Kn'b b. Zbeyr Mekke'nin fethinden sonra Hz, Peygamber'in hu-zuruna gelip mslman olduu zaman mehur 'Bnet Suad' kasidesini ina ederek irticalen okumutur. O kasidede tebih ve mbala fazla olmasna ramen Hz. Peygamber onu susturmam ve sonunda hrkasn karp Ka'b'a vermitir.112)Miyel hastal, cahiliyye devrinde emzikli kadnn kocasyla yatmashalinde stnn bozulaca ve ocuun hasta olaca inancyla ilgilidir.113)Beyhak114)Bedir ve Habis, Uyeyne ile Akra'nn babalardr. Mirdas da airin ba-basdr.

*aka Yapmak

Mizahn esas ktdr. stisna edilen az bir miktar hari yasaklanmtr. Nitekim Hz. Peygamber yle buyurmutur:

Kardeine kar mir'ya. (cedele) girime! Onunla aka yapma!116

Soru: Mir (cedel), arkadan yalanlamas veya cahillikle itham edilmesi olduu iin mirda arkadaa eziyet vermek vardr. Fakat akalamaya gelince, o (bilindii gibi) ltife yapmak, sevindirmek ve kalbi honut etmektir. yleyse neden yasaklanmtr?

Cevap: Yasaklanan, ancak akada ifrata kamak veya daim bir ekilde akalamaktr. Daim bir ekilde akalamann yasaklanmasna gelince, byle yapmak, oyunla megul olmak ve fuzul hareketlerle vakit geirmek demektir. Evet! Oynamak mbahtr. Fakat daim ekilde akalamak ve oynamak ktdr. Oynamakta ifrat etmeye gelince, byle yapmak, fazla glmeyi, fazla glmek de kalbi ldrr ve baz hallerde de kin gtmeye sebep olur. Bylece hrmet ve vakar ortadan kalkar. Bu bakmdan bu gibi hareketlerden uzak olan aka ktlenemez. Nitekim Hz. Peygamber'den yle rivayet edilmitir:

Muhakkak ben (de) aka yaparm. Fakat haktan bakasn sylemem.117

Ancak aka yapp haktan bakasn sylememeye, Hz. Peygamber'in benzerleri g yetirebilirler. Dierleri ise mizah kapsn at zaman, nasl mmkn ise o yoldan halk gldrmeye aba sarfeder. Oysa Hz. Peygamber (s.a) yle buyurmutur:

Kii, yannda oturan arkadalarn gldrmek iin bazen bir sz syler. O sz yznden Sreyya yldzndan daha uzak bir mesafeden atein ierisine yuvarlanr.118

Hz. mer (r.a) yle demitir: 'Glmesi ok olann heybeti azalr. Mizah yapan kymetini kaybeder. Kim bireyi fazla yaparsa onunla tannr. Konumas fazla olann hatas oalr. Hatas ok olann hayas azalr. Hayas azalann takvas azalr. Takvas azalann da kalbi lr'.Bir de glmek, ahiretten gafil bulunmaya dellet eder. Nitekim Hz. Peygamber (s.a) yle buyurmutur:

Eer benim bildiimi bilseydiniz, muhakkak ok alar, az glerdiniz.119

Biri kardeinin (gldn grnce) yle sordu:

-Ey kardeim! Cehenneme varacan, Kur'an'da sana haber verildi mi?inizden hibir kimse istisna edilmemek zere mutlaka cehenneme varacaktr. Bu, Allah Tel'nn katnda kesinlemi bir hkmdr.(Meryem/71)

-Evet, haber verildi.

-Senin ateten kacana dair sana herhangi bir haber geldi mi?

-Hayr, gelmedi.

-O halde neden glyorsun?

Deniliyor ki: Bu adamcazn lnceye kadar gld grlmedi.

Yusuf b. Esbat yle dedi: 'Hasan Basr otuz sene glmedi'. Denildi ki: 'Ata es-Slem krk sene glmedi'.

Vuheyb el-Verd Ramazan Bayram'nda glen bir grup insana bakarak yle dedi: 'Eer bunlar Ramazan'da affolunmularsa, bu yaptklar kredenlerin fiili deildir. Eer bu mbarek ayda af olunmamlarsa, bu yaptklar korkanlarn yapt deildir!'

Abdullah b. Eb Ya'la yle demitir: 'Sen gler misin? Oysa bugn kefenin, bezcinin tezghndan kmtr'.

bn Abbas (r.a) yle demitir: 'Kim gld halde bir gnah ilerse, cehenneme alad halde girecektir'.

Muhammed b. Vas yle demitir: "Sen cennette alar bir insan grrsen onun bu durumuna amaz msn?" Cevap olarak 'evet' denildi. Devamla unlar syledi: "te sonunun nereye varacan bilmedii halde glen bir kimsenin durumu bundan daha artcdr".

te buraya kadar sylediklerimiz glmenin fetleridir. Glmenin kt olan ksm insann birok vaktini alan glmektir. Glmenin iyi ksm diler grnecek derece de tebessm etmektir. Nitekim Hz. Peygamberin glmesi byle idi.

Muaviye'nin azadls Kasm yle anlatr: Bir bedev Hz. Peygamber'e rkek bir devenin srtnda olduu halde gelip selm verdi. Hz. Peygamber'e birey sormak iin yaklamak istediinde deve rkerek kat. Bu manzara karsnda ashb- kirm gldler. Deve ise bu huysuzluunu birka defa tekrarlad. Sonra adamcaz drp lmne sebebiyet verdi, 'Ey Allah'n Rasl! O gebe devesinin srtndan dp ld' dediler. Hz. Peygamber yle buyurdu:

Evet (o ld, fakat) sizin de azlarnz onun kanyla dopdolu olduu halde!120Mizahn vakar drd hususuna gelince, Hz. mer (r.a) bu hususta yle demitir: 'Mizah yapan bir kimse hafif grlr'.

Muhammed b. Mnkedir der ki: "Annem bana 'Ey oul! ocuklarla akalama ki onlarn yannda kymetin dmesin' dedi''.

Said b. el-As, oluna yle dedi: 'erefli bir kimse ile alay etme. nk byle yaptn takdirde o senden nefret eder. Rezil bir kimse ile de akalama; zira onunla akalatn takdirde sana kar cretkr olur'.

mer b. Abdlaziz yle demitir: 'Allah'tan korkun, ve mizah yapmaktan kann. Mizah kin gtmeye ve ktle srkler! Kur'an ile konuun ve Kur'an'n glgesinde oturun. Eer Kur'an size ar gelirse o zaman erkeklerin konumasndan gzel bir konuma yapn'.

Hz. mer (r.a) yle demitir: 'Mizaha neden mizah denildiini bilir misiniz?' 'Hayr, bilmeyiz!' dediler. Hz. mer 'nk o (mizah) sahibini haktan kaydrr. Onun iin ona kaydrmak mnsna gelen 'mizah' kelimesi ad olarak verilmitir'. Denildi ki: 'Hereyin tohumu vardr. Dmanln tohumu da mizah yapmaktr'.

Deniliyor ki: 'Mizah, yasa ortadan kaldrr ve dostlar ayrr'.

tiraz: Mizah yapmak hem Hz. Peygamber'den, hem de ashab- kirmdan nakledilmitir. O halde nasl olur da mizah yasak olabilir?

Cevap: Eer Hz. Peygamber'in ve ashbnn yaptna gcn yetiyorsa, yani mizah yaparken haktan bakasn sylemiyorsan, hibir kalbi krp zmyorsan, mizahta ifrat etmiyorsan, arada srada yapyorsan o zaman sen de mizah yapabilirsin.

Mizah sanat edinerek devam edip ifrat derecede akalamaya dalan bir kimseye gelince, byle bir kimse Hz. Peygamberin fiilini kendisine delil edinirse yanlm olur. nk bir kimsenin misli, btn gn kbtlerle gezip onlarn oyunlarn seyreden, sonra bu yaptnn mbah olduuna, seyretme izninin verilmesini delil getiren bir kimsenin durumuna benzer. Bu eit delil getirmek yanltr. nk kk gnahlardan bir ksm vardr ki onlara devam edilir ve srar ile yaplrsa onlar byk gnaha dnrler. Bir ksm mbahlar da vardr ki onlara devam edildii iin kk gnahlara dnerler. O halde bu durumdan gafil olmak uygun deildir!

Ebu Hreyre (r.a) rivayet eder ki ashab- kirm 'Ey Allah'n Rasl! Sen de mi aka yapyorsun?' dedikleri zaman Hz. Peygamber (s.a) yle dedi:

Ben her ne kadar sizinle akalarsam da haktan bakasn sylemem.121

Ata der ki: Adamn biri bn Abbas'a yle sordu: 'Hz. Peygamber aka yapar myd?' bn Abbas 'Evet, yapard' dedi. Adam 'Acaba Hz. Peygamberin mizah nasld?' diye sordu. bn Abbas da yle cevap verdi: Hz. Peygamber bir gn zevcelerinden birisine geni bir elbise giydirerek ona yle dedi:

Bu elbiseyi giy, Allah'a hamdet! Gelinlerin gelinliklerinin eteini yerlerde srdkleri gibi eteini yerlerde sr!122

Enes (r.a) der ki: 'Hz. Peygamber hanmlaryla beraber olduu zaman, insanlarn en sevimlisi ve en akacsyd'. Rivayet ediliyor ki Hz. Peygamber pek fazla tebessm ederdi.123

Hasan Basr'den yle rivayet ediliyor: Bir ihtiyar kadn Hz. Peygamber'e geldi.

Hz. Peygamber ona 'htiyar kadnlar cennete giremezler' dedi. Bu sz zerine kadncaz hngr hngr alamaya balad. Hz. Peygamber, kadna ''Sen (merak etme) o gn ihtiyar olmayacaksn. nk Allah Tel 'Biz (oradaki) kadnlar da yeniden bir gzel in etmiiz. Onlar bkireler yapmzdr. Hep, yat sevgililer; san adamlar iin kzlar, kocalarna ak yatlar yaptk' buyurmutur". (Vka/35-38)Zeyd b. Eslem der ki: mm Eymen adl bir hanm Hz. Peygamber'e geldi ve dedi ki: 'Ey Allah'n Rasl! Kocam sizi dvet ediyor'. Hz. Peygamber yle sordu:

-Kocan kimdir? Yoksa o gznde beyazlk olan mdr?

-Ey Allah'n Rasl! Yemin olsun, kocamn gznde beyazlk yoktur.

-Evet, evet! Onun gznde beyazlk vardr! Hi bir insan yoktur ki gznde beyazlk olmasn!Hz. Peygamber, bu szyle insanolunun gzbebeini kapsayan beyazl kastediyordu. Baka bir hanm daha geldi ve dedi ki:

-Ey Allah'n Rasl! Beni bir deveye bindir (bana bir deve ikram et).

-Hayr! Seni deveye deil de yavrusuna bindireceim.

-Ben devenin yavrusunu ne yapaym? O beni tayamaz ki!

-Ey kadn! Hibir deve yoktur ki baka bir devenin yavrusu olmasn!125

Hz. Peygamber bu szyle aka yapmtr. Enes der ki: Ebu Talha'nn bir olu vard. Ad Ebu Umeyr idi. Hz. Peygamber onlarn evine geldiinde ocukla yle akalayordu:

Ey Ebu Umeyr! Nuay (Ku yavrusu) ne yapt (ne oldu?)126Hz. Peygamber bu szyle Ebu Umeyr'in oynad bir ku yavrusunu kastediyordu.

Hz. ie yle anlatyor: ''Bedir savama Hz. Peygamber ile beraber gittim. Bana dedi ki:

Gel seninle yaralm!

Bunun zerine ben elbisemi belime sk bir ekilde baladm. Sonra bir izgi izdik. Onun zerinde durduk ve yartk. O beni geti ve yle dedi: te bu geiim senin Zlmecaz'daki geiine karlk olsun'.127

Zlmecaz'daki hdise yle cereyan etti: "Biz oradayken Hz. Peygamber birgn bize geldi. Ben o zaman daha gencecik bir kzdm. Babam beni birey iin gndermiti. Hz. Peygamber 'onu bana ver' dedi, Ben vermedim ve Hz. Peygamber'den koarak uzaklatm. Hz. Peygamber beni tutmak iin arkamdan kotuysa da bana yetiemedi''. Yine Hz. ie yle anlatyor: ''Hz. Peygamber benimle yart ve kendisini getim. Daha sonra kilo aldmda tekrar benimle yart ve bu sefer beni geerek yle dedi: te bu (gnk galibiyet), o (gnk malbiyet) in yerine olsun".128

Yine Aie validemiz yle anlatyor: "Hz. Peygamber ile zevcesi Zem'a'nn kz Sevde hcremde bulunuyorlard. Harire (bulama a) denilen yemei yapp takdim ettim. Sevde'ye 'ye!' dedim. Sevde (r.a) 'Bu yemei sevmiyorum, yemem!' dedi. Ben 'Yemin ederim ya yiyeceksin veya yzne sreceim' diye srar ettim. mkn yok, yiyemem' deyince, ben elimle tabaktan birey aldm ve Sevde'nin yzn onunla svadm. Hz. Peygamber, Sevde benden intikamn alsn diye mbarek dizlerini alaltt. Bu sefer Sevde tabaktaki bulama andan biraz ald ve yzme srd. Hz. Peygamber ise bu manzara karsnda tebessm ediyordu".129

Rivayet ediliyor ki Dahhak b. Sfyan el-Kilb (r.a) irkin yzl, ksa boylu bir zatt. Hz. Peygamber'e biat ettii zaman Hz. Peygambere 'Ey Allah'n Rasl! Benim yanmda iki hanmm vardr. Bu kzdan daha gzeldirler. -Bu sz, rtnmeyi emreden yet nzil olmadan nce syledi- Senin iin onlarn birisini boayaym da onunla evlen' dedi. Aie validemiz de orada oturmu dinliyordu. (Kzarak) yle dedi: 'O kadn m daha gzel, sen mi?' Dahhak (r.a) 'Ben ondan daha gzel ve erefliyimdir' cevabn verdi. Hz. Peygamber, Hz. Aie'nin sorusuna gld. nk o zat irkin yzlyd".130

Alkame, Ebu Seleme'den yle rivayet ediyor: ''Hz. Peygamber dilini kararak Hz. Ali'nin olu Hasana gsterirdi. ocuk onun mbarek dilini grnce sevinir ve ona doru koard. Uyeyne b. el-Fezr131 'Allah'a yemin ederim ki evlenmi ve sakal bitmi olum vardr. Bugne kadar kendisini pm deilim' dedi. Bu sze karlk olarak Hz. Peygamber yle buyurmutur:

Muhakkak ki acmayana acnmaz!132

Bu akalarn ou kadnlarla ocuklara kar yaplmtr. Bu tr ltife, istihzaya meyletmeksizin, onlarn kalplerinin Hz. Peygamber tarafndan tedavi edilmesidir. Hz. Peygamber, gz ard halde hurma yiyen Sheyb'e bir ara yle dedi:

Gzn