GOGA PE^ENKOVSKI - Pollitecon · 2020. 10. 26. · ta makedonska azbuka i jazik. Nesomneno, ovoj nastan e od epohalno zna~ewe za makedonskiot narod. Prvo, zatoa {to bra}ata Kiril

$Page 1: GOGA PEÊNKOVSKI - Pollitecon · 2020. 10. 26. · ta makedonska azbuka i jazik. Nesomneno, ovoj nastan e od epohalno zna~ewe za makedonskiot narod. Prvo, zatoa {to bra}ata Kiril$
GOGA PEÊNKOVSKI

SLAVE NIKOLOVSKI - KATIN

ISBN 9989-157-06-5 SL

AV

E N

IK

OL

OV

SK

I -

KA

TI

NGO

GA P

EÊNKOVSKI


SLAVE NIKOLOVSKI ‡ KATIN

GOGA PEÊNKOVSKIGOGA PEÊNKOVSKIGOGA PEÊNKOVSKIGOGA PEÊNKOVSKIGOGA PEÊNKOVSKI

Na moeto semejstvo...

KNIGOIZDATELSTVO <MAKEDONSKA ISKRAMAKEDONSKA ISKRAMAKEDONSKA ISKRAMAKEDONSKA ISKRAMAKEDONSKA ISKRA> ‡ SKOPJE

Edicija: KATIN



PRIVATNO IZDANIE

Publikacijata e finansirana od

semejstvoto na Goga Pe~enkovski


GOGAGOGAGOGAGOGAGOGAPEÊNKOVSKIPEÊNKOVSKIPEÊNKOVSKIPEÊNKOVSKIPEÊNKOVSKI

SKOPJE, 2004

ZAROBENIK NA TRUDOT

ema poblagorodna rabota od ~uvstvoto da se osve-tli likot ne samo na svojot prijatel, tuku i na ~o-

vekot koj celiot ìvot go posvetil na svojata Tatko-vina, podnesuvaj}i ogromni ̀ rtvi, ne samo za nejzinotoosloboduvawe od fa{isti~kata okupacija, tuku i za iz-gradbata i razvojot na svojot roden kraj Prespa. Pro-niknuvaweto na tie dve horizontali vo ̀ ivotot na Go-ga Pe~enkovski, kako i na site vistinski Makedonci, jaotkriva slikata za bibliskata priroda na zemjata vokoja ìveat na ovie balkanski meridijani, so vistin-ski ambicii da mu se priklu~i na golemoto evropskosemejstvo na narodite.

@ivotnata istorija na Goga Pe~enkovski e, isto-vremeno, i istorija na Prespa, a preku nea i na Make-donija. Za{to ona {to se slu~uvalo od iskonskite vre-miwa na Aleksandar Makedonski, preku nezaboravni-te bitki na car Samoil, do onie na Goce Del~ev i StivNaumov i Mite Bogoevski, vo prespanskiot region, giotslikuva site istoriski golgoti niz koi minuvala Ma-kedonija, s# do nejzinoto proglasuvawe za samostojna inezavisna dràva. So ovaa kniga za negoviot ìvotenpat, vo najkusi crti i najsublimirano, se proektira naj-novata faza na makedonskata istorija. Zatoa, nejzinotozna~ewe gi nadminuva ramkite na obi~na monografijaza ìvotot na edno makedonsko semejstvo.

n

6 Slave Nikolovski ‡ Katin

Za avtorot na ova delo posebno zna~aen e i edendrug fakt. Toa e pridonesot na Goga za moeto li~no do-ìvuvawe na vremeto i prostorot vo koi ̀ iveele nego-vite bliski rodnini Kiro i De`da Pe~enkovski, ednood retkite uspe{ni makedonski semejstva vo kanadski-ot biznis. Zatoa i mojata li~na blagodarnost kon negoi negovata sopruga, koi mi ukaàa i vnimanie i ~est dase zapoznaam so korenite na ova istaknato makedonskosemejstvo, kako vo zemjata, taka i nadvor od nea. Dotolkupove}e {to i samiot poteknuvam od Prespa.

Od ovie pri~ini, nema pogolemo zadovolstvo ko-ga vo fokusot na moeto vnimanie }e se najdat uspe{niMakedonci, lu|e koi celiot svoj ̀ ivot mu go posvetilena svojata Tatkovina Makedonija. Eden od takvite pa-trioti e Goga Pe~enkovski. Se nadevam deka ovaa mo-nografija za negovoto semejstvo, }e go potvrdi toj fakt.

Slave Nikolovski ‡ Katin

7Goga Pe~enkovski

RODNIOT KRAJRODNIOT KRAJRODNIOT KRAJRODNIOT KRAJRODNIOT KRAJ

MAKEDONIJA I NEJZINITE KORENI

PRESPANSKA ISTORISKA RAZGLEDNICA

RESENSKI KOORDINATI

PRESPANSKI KALEIDOSKOP

MAKEDONIJA I NEJZINITE KORENI

va e monografija za semejstvoto na \or|i Pe~enkov-ski ‡ Goga. Ako nekoj istori~ar bara originalna ma-

kedonska familija, so site karakteristiki na naciona-len, kulturen i verski plan, podobar primer verojatno,nema da najde. Za{to istorijata i genezata na ova make-donsko semejstvo fakti~ki e del od istorijata na Ma-kedonija, so site nejzini golgoti niz vekovite. Slika-ta za ova semejstvo e lika i prilika za ovaa na{a zemjastradalni~ka. Poradi toa i ne slu~ajno vo Biblijata ivo drugi drevni dokumenti, Makedonija se spomenuvakako bibliska zemja. Site {to ja opi{ale nejzinata po-stara i ponova istorija se fascinirani od nea. Zatoaso pravo se veli deka Makedonija e zemja na premre`ja,no i zemja na ubavini, so priroda kakva {to samo Gospodmoè da sozdade. Prespa e najdobar primer za toa.

Sepak, nepobiten e faktot deka Makedonecot, ipokraj site obidi za negova asimilacija na ovie pro-stori, se odràl i opstojal. Toa pokaùva deka ovojnarod, kako bibliski, uspea da se sprotivstavi i da giizdrì site osvojuvawa, ugnetuvawa i negirawa. Zo{to?Zatoa {to Makedonija e edinstvenata zemja so najdol-ga i najstara istorija od bilo koj narod vo svetot. Nej-ziniot koren se anti~kite Makedonci, a nejzinite vo-da~i Filip i Aleksandar Makedonski. Od nivnoto vre-me, preku vladeeweto na Rim i Vizantija, no i prekugolemite migracii na Slovenite na Jug, otomanskiot idrugite periodi, Makedonija sekoga{ bila me|nik i

ooooo


krstopat na razli~nite civilizacii, kulturi, jazici ireligii na razni nivoa. Nepobiten e faktot deka kogaEvropa bila vo mrak, edinstveno ja osvetluval fake-lot na makedonskata kultura. Ohridskiot univerzitetna Klimenta zra~el kako simbol na najstarata civili-zacija na kontinentot.

Spored toa, vo tekot na ovoj dolg i bogat vremen-ski period, samo dva naroda imaat pravo da se nare-~at Makedonci: anti~kite i sega{nite Makedonci, koidenes ìveat na prostorot na etni~ka Makedonija, noi na site kontinenti. Makedonija kako geografski re-gion zazema del od Balkanskiot Poluostrov, koj nasever se grani~i so [ar Planina, Skopska Crna Gora,Kozjak, Osogovskite i Rilskite Planini. Na istok seprotega do zapadniot del na Rodopite i do rekata Me-sta, a na jug do Egejskoto More i rekata Bistrica. Nazapad se grani~i so planinite Korab, Jablanica, Mokrai Pind. Na celiot makedonski prostor, vo po~etokotna XX vek, nekade pred Ilindenskoto vostanie, sporednekoi stranski istoriski izvori, ìveele preku 7 mi-lioni Makedonci.

Makedonija e i radost i taga i son i jave za GogaPe~enkovski. Vo razgovorite so nego doprevme mnoguvistini, {to gi pomni od detstvoto. U{te kako u~enik,slu{al deka geografskata polo`ba na Makedonija japravi zemjata krstopat na civilizaciite. Poradi toa,ne slu~ajno, site voeni ekspedicii morale da minatpreku nea, no i trgovskite vrski, zaedno so razli~nitekulturi i vlijanija. Toa zna~i deka sekoj kamen, sekojagrutka crna zemja, sekoja reka i planina, zboruvaat zaburnata istorija na Makedonija, koja i denes s# u{tevo sebe krie mnogu tajni od minatoto.

<So imeto Makedonija u{te od anti~kite vremi-wa se narekuvala provincijata okolu Pela, koja bilaproglasena za prestolnina na Anti~koto makedonskocarstvo, {to go opfa}alo prostorot me|u dene{noto

11Goga Pe~enkovski

Pazarsko Ezero i dolniot tek na rekata Vardar. No, sopro{iruvaweto na granicite na carstvoto, rastela ioblasta nare~ena Makedonija, koja se zdobila i so voe-no-kulturen i administrativen status>, dodava Goga,vra}ajki se na istorijata i prodolùva: <Centralnatapozicija na Makedonija na Balkanot ovozmoìla povr-zuvawe na Evropa i Bliskiot Istok, no i me|u dràvi-te vo ovoj region, kako {to se Grcija, Bugarija, Srbija iAlbanija, koi vodele ìlava bitka za prigrabuvawena Makedonija. Ne samo otvorenosta kon Egejskoto Mo-re i rekite Vardar i Struma, tuku i faktot {to nizna{ata zemja minuval magistralniot pat Via Egnatia,ja pravele Makedonija isklu~itelno strate{ko pod-ra~je za osvojuvawe na novi prostori ili za dominacijavo ekonomijata>, veli Goga.

IZVORITE NA SLAVJANSKATA PISMENOST

Na ovie makedonski prostori eden od najkrupnitenastani {to se slu~ile bila prvata azbuka na sv. KirilSolunski, istoriski zna~ajna za site slavjanski naro-di. Taa i prvite prevodi na bogoslu`benite knigi nastaroslovenski jazik, go ozna~ija periodot koga voredot na vladeja~kite jazici: latinskiot, gr~kiot i ev-rejskiot, se najde i makedonskiot, odnosno staroslo-venskiot, so negovoto pismo. Ottoga{ Gospodovoto pis-mo po~nalo da se {iri i na na{iot jazik, a lu|eto dapi{uvaat i da ~itaat knigi napi{ani na seslovenska-ta makedonska azbuka i jazik.

Nesomneno, ovoj nastan e od epohalno zna~ewe zamakedonskiot narod. Prvo, zatoa {to bra}ata Kiril iMetodij bile od Solun, Makedonija, i vtoro, {to prviteknigi napi{ani na seslovenskiot jazik, bile na jazikotna makedonskite Sloveni. O~igledno, Kiril i Metodijne moèle da upotrebat ni eden drug osven jazikot naMakedoncite, koi ìveele vo nivniot grad Solun.


<Drug epohalen nastan za Makedoncite se slu~ilvo po~etokot na XI vek, koga makedonskiot car Samuilsvojata prestolnina ja preselil vo Prespa, a potoa ivo Ohrid. Potvrda za toa se ostatocite od negovite tvr-dini {to gi gledame i denes, kako svedo{tvo za toana{e slavno minato. Tuka ostanalo i sedi{teto na Oh-ridskata arhiepiskopija, s# do nejzinoto ukinuvawe vo1767 godina. Inaku, so proglasuvaweto na Patrijar{i-jata, car Samuil, od prviot ohridski patrijarh bil pro-glasen za imperator>, istaknuva Goga

Do doa|aweto na Osmanliite na ovie na{i pro-stori vo XIV vek, Makedonija bila vo podem. Svedo{tvoza toa se brojnite srednovekovni crkvi i manastiri,osobeno vo Ohridsko-prespanskiot region, koi denesse nao|aat vo riznicata na evropskata i svetskata kul-tura. Ne slu~ajno, Osmanliite ne ja ukinale vedna{ av-tokefalnosta na Ohridskata arhiepiskopija, tuku po-kaàle tolerantnost kon hristijanskata vera. Po os-vojuvaweto na Ohrid vo 1408 godina, cela Makedonijase na{la pod jaremot na Osmanliskata imperija. No, ipokraj toa, Osmanliite, ne samo {to ne ja ograni~ilenezavisnosta na Ohridskata arhiepiskopija, tuku i jazgolemile mo}ta, so cel da ja oslabat Patrijar{ijatavo Konstantinopol. Me|utoa, ekspanzijata na feudal-niot sistem vo Turcija, objektivno zna~ela slabeewena Ohridskata arhiepiskopijata.

Makedonskiot narod i negovata crkva, vo te{katasituacija vo koja se na{le, bile pod postojan pritisokna Patrijar{ijata od Konstantinopol i od katoli~katapropaganda vo Rim. Patrijar{ijata primenuvala raznimetodi za elinizacija na makedonskiot narod i uni{tu-vawe na negovata crkva, vo liceto na Ohridskata ar-hiepiskopija. Za taa cel, ne se birale sredstva i me-todi Patrijar{ijata da se nametne vrz toga{nite cr-kovni vlasti. Taka, vo 1767 godina taa ja ukinala Ohrid-

13Goga Pe~enkovski

skata arhiepiskopija, so {to mu nanela golema {tetana makedonskoto hristijansko naselenie.

Komentiraj}i go osloboduvaweto od turskoto vla-deewe, Goga Pe~enkovski veli: <Iako Balkanskite voj-ni (1912 ‡ 1913) zna~ea nekakvo osloboduvawe na Ma-kedonija od osmanliskoto ropstvo, tie fakti~ki ¼ do-nesoa novo podjarmuvawe. Dojde do nejzinata tragi~napodelba od strana na Grcija, Bugarija i Srbija, a po-docna i od Albanija, poradi {to sledat u{te pogrubiuslovi i diskriminacija za makedonskiot narod. Nesamo {to e negirana makedonskata nacija, tuku e zab-raneta i upotrebata na makedonskiot jazik, osobenovo Egejska Makedonija, kade se primenuvale strogi kaz-ni za onie koi se osmeluvale da go zboruvaat make-donskiot jazik. Vo Srbija, koja podocna }e prerasnevo Kralstvo na Srbite, Hrvatite i Slovencite, podjugoslovenskata monarhija, Makedonija bila koloni-zirana. Pak na Makedoncite im bil negiran nacional-niot identitet, a nivniot jazik potisnat. Sli~na bilanivnata sudbina i vo Bugarija, vo Pirinska Makedo-nija>, zaklu~uva toj i dodava:

<Vekovnata borba na makedonskiot narod za na-cionalna i socijalna sloboda, osobeno negovoto ak-tivno vklu~uvawe vo antifa{isti~kata koalicija, poVtorata svetska vojna, ovozmoì toj da se zdobie so su-verena dràva, so nacionalni institucii i kulturnakomunikacija so svetot. Makedonskiot jazik stanaoficijalen jazik na Republika Makedonija, poznat ipriznat vo svetski ramki. Se izu~uva na mnogu univer-ziteti vo svetot i pridonesuva za {irewe na vrednos-tite na makedonskata kultura i nivno vklu~uvawe voriznicata na svetskata kultura. Za àl, vo delovitena Makedonija, koi s# u{te se nao|aat vo sostavot naGrcija, Bugarija i Albanija, negatorskiot odnos kon ma-kedonskiot identitet i natamu prodolùva.>


PRESPANSKA ISTORISKA RAZGLEDNICA

respa spa|a vo redot na najìvopisnite podra~javo Makedonija. Taa ima dolga i bogata istorija. Nej-

zinoto ime za prvpat se spomenuva vo 9-ot vek od na-{ata era. Site istoriski epohi i site nacionalnidrami ovde ostavile dlaboki tragi. Pred doa|awetona Slovenite ova podra~je go naseluvale Rimjanite za{to svedo~at mnogu istoriski spomenici. Podocna tiebile potisnati od Ilirite, a kon krajot na {estiot ipo~etokot na sedmiot vek, ova podra~je potpadnalopod Makedoncite.

Nema podatoci koga naselenieto ja ima <podele-no> Kotlinata na Gorna, Dolna i Mala Prespa. GornaPrespa go zazema severniot, Dolna Prespa ju`niot, aMala Prespa jugozapadniot del. Gorna i Dolna Prespagi razdeluva ridot Ve}e kaj Pretor, a Mala Prespa iGorna Prespa, kopneno se razdeleni so Pre~na Pla-nina. Delot na Dolna Prespa so Maloto Ezero od MalaPrespa go oddeluva planinata Suva Gora. Vo trite de-lovi postoi nezna~itelna razlika vo govorot, nosija-ta i obi~aite na mesnoto naselenie.

Vo 969 godina Prespa stanala prvata prestolninana ranata feudalna dràva na Makedoncite. Vo nej-ziniot sostav ostanala do 1018 godina. Za celiot ovojperiod taa pretstavuvala silna odbranbena tvrdinana car Samoil. êstite napadi na mo}nata vizantiskavojska, koja so voeno-politi~ki akcii se obiduvala dagi vklu~i Makedoncite vo svojata dràvna zaednica,

ppppp

15Goga Pe~enkovski

bile uspe{no odbivani. Makedonskiot car Samoil,~esto prestojuval vo svoite letni rezidencii vo Oh-rid i na ostrovite Sv. Ail i Golem Grad na Prespan-skoto Ezero. Tuka toj doa|al na odmor po te{kite i na-porni bitki so vojskite na vizantiskiot imperator Va-silie Vtori.

Roditelite na Goga mu raskaùvale deka vo toaSamoilovo vreme bil izgraden pat od seloto Staro Eze-reni do Golem Grad, koga Prespanskoto Ezero se vikaloReka. Vo 1942 godina, po ̀ enidbata, so soprugata Slavkabile vo seloto Ezereni, da vidat dali seu{te postoitoj star pat. Za ̀ al od taa stara soobra}ajnica nemaloni traga, no zatoa pak od ovoj teren ponele nekakvikameni plo~ki, koi tatkoto na Slavka gi vgraduval vonegovata furna, koja ~esto stradala od nadojdenatavoda na Ezeroto. Baraj}i takvi plo~ki, toj ~esto so~unot odel vo toj pravec kon Ezereni i eden den kogaEzeroto bilo povle~eno, go prona{ol stariot Samoilovpat za Golem Grad, kade {to ~esto se odmaral make-donskiot car. Vo 1999 godina, koga vodata na Ezerotobila povle~ena za nekolku santimetri, Goga se obidelda dojde do toj pat, no za àl ne uspeal vo toa, bidej}itoj prostor bil pokrien so pesok.

Vo desettiot vek vo Prespa bila vostanovena iprvata slovenska mitropolija koja za Makedoncitepretstavuvala silno svetili{te na prosvetata ikulturata. Po nejzinoto formirawe, vo site naselbiokolu Prespanskoto Ezero bile podignati golem brojcrkvi i manastiri preku koi se {irela prosvetata iduhovnoto ìveewe. Osobeno zna~ajna uloga igralamalata crkva posvetena na Sv. \or|i vo seloto Kur-binovo. Pod svojot pokriv ova prosvetno ̀ ari{te krieizvonredno ubavi freski raboteni vo 1191 godina.Spored svojot stil, tie mu pripa|aat na Komnenskiotkrug na vizantiskoto slikarstvo i se smetaat za vrvniostvaruvawa vo sferata na freskoslikarstvoto.


<Po osvojuvaweto na Makedonija od Turcite do{-lo do krupni promeni vo ìvotot na Makedoncite voPrespa. Spored turskiot administrativen sistem, Re-sen, koj prvpat se spomenuva vo XI vek pod imeto Resa-na, bil op{tinski centar (kaaza). So lokalniot popisod 1547 godina, gradot imal 382 ku}i, od koi 369 hri-stijanski i 13 muslimanski. Vo 19 vek naselenieto odovoj kraj, svesno za svojata nacionalna pripadnost, vo-delo energi~na borba protiv Carigradskata patrijar-{ija, koja preku voveduvaweto na gr~kiot jazik vo crk-vite i u~ili{tata se obiduvala da go asimilira. Sepak,vo periodot od 1846 do 1880 godina bile otvoreni go-lem broj u~ili{ta vo gradot i vo selata, vo koi nasta-vata se izveduvala isklu~ivo na makedonski jazik, namesnoto nare~je>, veli Goga i prodolùva:

<Borbata za nacionalno osloboduvawe od Otoman-skata imperija vo ovoj kraj organizirano zapo~nala mno-gu odamna. U{te pred sozdavaweto na Tajnata makedon-ska odrinska revolucionerna organizacija vo 1893 go-dina, Prespa bila centar na mnogu nastani od ovoj pe-riod. Na 15 avgust 1894 godina vo ku}ata na Tatar~evivo Resen bilo odràno sovetuvawe so koe neposrednorakovodele Dame Gruev i Pere To{ev. Tuka bile done-seni zna~ajni odluki za natamo{niot razvoj na revolu-cionernoto dvièwe vo Makedonija. Ova prvo sovetu-vawe na TMORO po svoite istoriski odluki se smetaza <golema ilindenska iskra>. Vo tekot na Ilindensko-to vostanie na ovoj teren dejstvuvale 12 komitski ~etiso nad 2000 vostanici. Najèstoki bitki se vodele voreonot na selata Kru{je, Leva Reka, Bolno, Evla, Zla-tari i Kriveni>, podvlekuva Goga Pe~enkovski.

<Duhot na Ilinden prodolì i vo slavnata NOB.Za deloto na Revolucijata svoite ìvoti gi vgradija128 sinovi i }erki na Prespa, me|u koi i poetot revo-lucioner, narodniot heroj Mite Bogoevski. Na 6 juli

17Goga Pe~enkovski

1942 godina vo mesnosta Sinedolsko Kladen~e, nadseloto Zlatari, be{e formiran prviot Prespansko-bi-tolski partizanski odred <Dame Gruev>, za potoa da sesozdadat novi i u{te pogolemi voeni edinici. Na 2avgust 1943 godina, vo mesnosta Lomje, kaj Ote{evo, vopodno`jeto na planinata Gali~ica, e odràno istoris-koto Prespansko sovetuvawe na CK KPM, na koe bea do-neseni sudbonosni odluki za razgoruvawe na vooruè-noto vostanie vo Makedonija protiv fa{isti~kite oku-patori>, naglasuva Goga, gord {to bil u~esnik vo ovieistoriski nastani. Spored nego, nezaboraven e faktotdeka prvoto slobodno utro vo Resen i Prespa osamnana 5 noemvri 1944 godina, koga borcite na Pettata iSedmata makedonska narodnoosloboditelna udarnabrigada pobedonosno vlegoa vo Resen i go razvija zna-meto na slobodata, ozna~uvaj}i go krajot na vekovnotoropstvo i po~etokot na noviot sloboden razvoj na Re-publika Makedonija, a vo tie ramki i na Resen i Prespavo celina. Vo godinite po vojnata ovoj kraj, od izrazitozaostanato agrarno podra~je, doìvea zna~ajna prerod-ba, izrasnuvaj}i vo moderen industriski, zemjodelskii turisti~ki centar, so sovremena i razviena industrijavo koja vode~ko mesto imaat prehranbenata i tekstil-nata industrija.


RESENSKI KOORDINATI

enes teritorijata na op{inata Resen zafa}a po-vr{ina od 739 km2, so prose~na gustina na nasele-

nieto od 32 ̀ iteli na eden km2. Osven gradot, vo nejzi-niot atar se nao|aat 42 naselbi, od koi ~etiri sela(Petrino, Ilino, Ote{evo i Stipona) se celosno ise-leni. Spored popisot od 1994 godina vo op{tinataimalo 17681 ̀ iteli. Vo odnos na 1981 godina, toj broje namalen za 7679 ìteli, {to e rezultat na mo{negolemata emigracija na naselenieto, nadvor od op{ti-nata i zemjata. Inaku, resenskata op{tina e tradicio-nalno poznata kako pe~albarska, taka {to denes vogradot ̀ iveat desetina iljadi ̀ iteli, a, re~isi, istotolku i vo selata. Najbrojni se Makedoncite, potoaAlbancite, Turcite i Romite. Vo 17 naselbi ìveeisklu~ivo makedonsko naselenie, vo 5 pove}eto se Al-banci, a vo 2 Turcite.

Emigracijata na naselenieto predizvikala pro-meni i vo goleminata na naselbite. Vo op{tinata Re-sen dominiraat malite sela, odnosno vo 32 od niv ì-veat pomalku od 300 ìteli. Spored reljefnatastruktura, 19 naselbi vo op{tinata se smetaat za ram-ni~arski, a 10 ridsko-planinski. Vkupnata agrarna po-vr{ina zafa}a 34965 ha, od koi 13939 ha se obrabot-livo zemji{te, 9311 ha se pasi{ta, a 11715 ha se po-{umeni tereni. Vakvata agrarna struktura na op{ti-

ddddd

19Goga Pe~enkovski

nata ovozmoùva razvoj na poledelstvoto, {umars-tvoto i turizmot.

Makedonskoto naselenie za vreme na turskotovladeewe se zanimavalo so sto~arstvo, bidej}i bilokoncentrirano vo planinskite sela, vo koi re~isi se-koe doma}instvo imalo stado ovci, kozi ili goveda.No, zna~itelen del od naselenieto se zanimaval i soribolov, so koj profesionalno, na rakovodno nivo, celraboten vek }e se zanimava i Goga Pe~enkovski. <Paza-rite vo Bitola i Kor~a, vo toa vreme bile zasiteni odprespansko sirewe, mast, volna, meso, ribi>, veli mojotsogovrnik i dodava deka so ovie proizvodi prespan-skiot selanec toga{ go nadopolnuval nedostigot nasredstva za ìvot, {to ne bilo slu~aj kaj Turcite iliAlbancite, koi se zanimavale so zemjodelie, a za rabotakako naemni rabotnici gi koristele Makedoncite>.

Prespanskoto Ezero, koe leì malku poisto~nood Ohridskoto (ednoto od drugoto gi deli planinataGali~ica) e vtoro po golemina vo Republika Makedo-nija. Ima povr{ina od 274 km2, a se nao|a na nadmorskaviso~ina od 853 m. Najgolemata dlabo~ina mu iznesuva54,2 metri. Se protega na trime|eto pome|u Makedonija,Grcija i Albanija. Na Grcija ¼ pripa|aat 47,8 km2, a naAlbanija 49,4 m2. Ova ezero nema povr{inski istek kakoOhridskoto niz Crn Drim, tuku negovite vodi istekuvaatniz podzemni kanali pod planinata Gali~ica, od ~ijvrv e impresivna gletkata na dvete ezera. I ova ezeroe bogato so devet vidovi ribi. Dol` bregovite na Pre-spanskoto Ezero se nao|aat turisti~kite naselbi Ote-{evo, Carina, Pretor, Asamati i drugi.

Pelister e prvata severna planina od EgejskotoMore kon kontinentot {to ima alpska pozicija i e po-godna za zimski sportovi. Visinskata razgranetost, kon-


figuracijata na terenite, apsolutnata i relativnataviso~ina i bogatstvoto na sneg, pridonele Pelister dase razvie vo atraktiven zimski centar, pogoden kakoza vrvnite zimski sportovi, taka i za masoven turizam.Vegetacijata na Pelister ima specifi~no botani~kozna~ewe i pretstavuva priroden arboretum. Tuka ras-tat 88 vidovi rastenija, klasificirani vo 23 fami-lii, koi zafa}aat 29 procenti od vkupnata makedonskadendroflora. Zaradi reliktot na terciernata flora‡ molikovite {umi, morfolo{kiot i glacijalniot rel-jef vo alpskiot del od planinata, vo 1948 godina Pe-lister e proglasen za nacionalen park. Vo nego na re-lativno malo podra~je se zastapeni pove}e ekosiste-mi {to ekolo{ki i floristi~ki sosema jasno se raz-likuvaat. Molikata so pravo e nare~ena <Pelisterskaubavica>. Taa e avtohton petoiglest bor {to raste samona nekolku planini na Balkanskiot Poluostrov. Boga-tata fauna pridonesuva vo pazuvite na planinata daìveat site vidovi ni-zok i visok dive~: me~ka, srna,ris, elen, diva sviwa, zajak, kamewarka, le{terka idrugi vidovi vleka~i.

Od visokite vrvovi na Baba, karakteristi~ni sosvojata skulptura i plastika, se protegaat veli~est-veni panorami, na istok kon Pelagonija i Kajmak~alan,na zapad kon Prespanskoto Ezero i Gali~ica. Posebnoatraktivni se <Crveni steni>, <Jorgov kamen> i <Kozjikamen>. Pelisterskiot masiv e isprese~en so golem brojìvopisni planinski reki niz koi te~at bistrite i lad-ni pelisterski vodi. Site tie ja so~uvale svojata is-konska divina vo dekorot na planinskiot pejza`.

Od Resen vodi eden pat kon Prespanskoto Ezero,a glavnata magistrala prodolùva kon Bitola, vo pod-no`jeto na Pelister, preku preminot \avato. I tokmukoga }e se iska~i ugorninata, moè da se vidi edna

21Goga Pe~enkovski

neobi~na ~e{ma. Na samiot pat taa ima dva dulca. Odedniot dulec vodata te~e i odi po brazdata kon Resen,a drugiot kon Bitola. Sobira~ite na kurioziteti biletrpelivi i presmetale deka vodite na ovaa ~e{ma sevlevaat vo dve moriwa. Vodata {to odi kon Resen sevleva vo Prespanskoto Ezero, od koe pod Gali~icaminuva vo Ohridskoto Ezero, a ottamu, preku Drimot,se vleva vo Jadranskoto More. Drugata voda {to te~ekon Bitola preku bliskite potoci i reki~ki se vlevavo Crna Reka, odnosno vo Vardar, a preku nego vo Egej-skoto More.


PRESPANSKI KALEIDOSKOP

dna stara makedonska pogovorka veli: <Koj vo Ma-kedonija }e dojde, vo Prespa treba da pojde>. Da vi-

dime zo{to. Toa najdobro }e go pokaè prespanskiotkaleidoskop, koj najdobro gi otslikuva ubavinite, taj-nite i legendite na ovoj kraj. Negovite {iroki hori-zonti, ~istiot planinski i ezerski vozduh i prirod-nite retkosti, ni otkrivaat eden svet vo koj sekoj po-setitel se ~uvstvuva kako del od prirodata, sozdade-na od Gospod, no i od onie koi ìveat na ovoj ~udesenprostor ‡ Makedoncite od Prespa. Lu|eto so isklu~i-telni sposobnosti i dobrina so koja oplemenuvaat, ~ijadelotvorna raka i duh gi po~uvstvuvale i mnogu naro-di vo svetot, vo ~ii dràvi ìveat kako iselenici,pe~albari ili nivni dràvjani. Pe~enkovci se najdo-bar primer za toa, a nivniot blizok rodnina Goga, ne-posredna potvrda na ovoj fakt.

Celiot ìvoten i raboten vek na Goga Pe~enkov-ski e ispolnet so Prespa, a osobeno so Dolno Perovo,negovoto rodno mesto, i so sega{noto negovo ̀ iveali{te‡ gradot Resen. Toa e ~ovek ispolnet so darba i spo-sobnost, ne samo da raboti, tuku i da ̀ ivee, ne samo sosekojdnevnite obvrski (do penzioniraweto) tuku i sospomenite, kako penzioner. Retki se sogovornicite ka-ko nego, za{to i razgovorite so takvite lu|e nalikuvaatna interesna kniga koja se ~ita vo eden zdiv. Toj raska-ùva~ki poriv kaj Goga go otkriv niz razgovorot za

eeeee

23Goga Pe~enkovski

negovoto po{iroko semejstvo po povod monografijata{to ja podgotvuvav za Kiro i De`da Pe~enkovski, nego-vi bliski rodnini, sega kanadski dràvjani, ìtelina Toronto i uspe{ni biznismeni.

Desetina kilometri na jug, na bregot na Prespan-skoto Ezero se nao|a Dolno Perovo, rodnoto ogni{tena Pe~enkovski, odnosno na Goga, koj vo eden martov-ski den pojde so mene da mi go pokaè seloto. Neposred-no da go doìveam mestoto, prostorot i vremeto vo koefunkcioniralo edno semejstvo, borej}i se so proble-mite na goliot opstanok. Iako odamna ̀ ivee vo Resen,nema den, a da ne dojde vo rodnoto selo, da go po~uv-stvuva vremeto na mladosta, da popravi ne{to od ku-}ite {to ve}e se raspa|aat i da porazgovara so nekojod starite sosedi, od vremeto koga rakovodel so zem-jodelskata i so ribarskata zadruga.

Od negovata resenska ku}a do seloto ima deseti-na kilometri so odràn asfaltiran pat, so mnogu svio-ci, koi nalikuvaat na trka~ka pateka, koja zavr{uvaso Dolno Perovo i severniot breg na PrespanskotoEzero. Seloto se nao|a na nadmorska viso~ina od 854metri, a negoviot atar zafa}a prostor od 4 km2. Obra-botlivoto zemji{te, koe preovladuva, zazema povr{i-na od 208 ha, na pasi{tata otpa|aat 41 hektar, a {umskozemji{te nema. Vo 1961 godina seloto broelo 428 ì-teli, a vo 1994 godina, koga se odràl popisot, brojotna ̀ itelite se namalil na 213. Spored etni~kiot sos-tav, site se Makedonci.

Gradot Resen ima dolga grn~arska tradicija. Napazarot vo sabotite moàt da se kupat mnogu proizvodiod ra~na izrabotka. Ne slu~ajno dolgi godini vo negoraboti Kerami~kata kolonija, koja ima bogata kolek-cija na dela izraboteni vo keramika, od najpoznati av-tori vo zemjata i stranstvo. Simbol na gradot e Sarajot,nekoga{en begovski dvorec, podignat po urnekot na


Pariskata komuna vo Pariz, u{te za vreme na turskotovladeewe na ovie prostori. Kako rezultat na ovoj za-fat, Resen e edinstven grad so urbanisti~ki plan voovoj del od Balkanot.

Koga Goga re{il da se preseli vo Resen, vo ku}atana sudijata Kire Nikolovski, negovata tetka Kata, kakoìv svedok pri izgradbata na <Sarajot>, mu raskaùvaladeka Nijazi Beg, koj studiral vo Pariz, po doa|awetovo Resen, re{il da go izgradi objektot {to se nao|alna razglednicata {to ja dobil od svojot prijatel ‡ tur-skiot ambasador vo Pariz. Impresioniran od toa zda-nie, vo ramkite na urbanisti~kiot plan na gradot {togo donel li~no toj, ja zapo~nal negovata izgradba voResen, za koja bil koristen beliot mermer od \upskiotrid, koj se nao|al zapadno od gradot. Vo ramkite nanegovata obnova toj gi razurnal starite du}ani i nare-dil da se izgradat novi, pomoderni ulici i drugi ob-jekti. Mestoto na koe denes se nao|a stokovnata ku}a<Merkur> bilo sopstvenost na Nijazi Beg. Po vojnata toago kupil Goga od sinot na begot, Nuredin, koj se iselilvo Turcija.

Golemata prespanska visoramnina e polna soplantaì na jabolka, osobeno od sortite deli{es, jo-natan, lepocvetka i drugi novi kvalitetni sorti, koivo posledno vreme se izvezuvaat na zapadnite pazari.Rasko{nata prirodna ubavina na Prespa ne moè da sezamisli ni bez bogatstvoto od razni vidovi ptici, ri-bi, ̀ ivotni i golem broj rastenija. Posebno Mala i Dol-na Prespa se svoevidni rezervati na pelikani, kormo-rani, orli i jastrebi. Samo vo 1969 godina ovde se za-beleàni 100 dvojki pelikani, od vkupno 400 kolku {toìveat vo Evropa.

Ne e pomalo ni ribnoto bogatstvo na Prespansko-to Ezero. Vo nego ìveat i specifi~ni vidovi ribi:jaguli, krapovi, skobusti, pastrmki, pla{ici, mreni i

25Goga Pe~enkovski

drugi ribi. Goga Pe~enkovski e eden od najdobrite po-znava~i na ovoj svet na ezeroto, za{to kako direktorna Ribarskoto stopanstvo <Ribar>, ribolovot i zbogatu-vaweto na ribniot fond, go izdignal na visoko pro-fesionalno nivo, sozdavaj}i od nego stopanska dejnostkoja zazemala zna~ajno mesto vo prespanskata ekonomi-ja. Denes toj e gord na uspehot {to so godini go ostvaru-val na ovoj plan, za{to vo nego go vgradil celiot svojraboten vek, do zaminuvaweto vo zasluènata penzija.

<Vo ovoj raj na zemjata>, kako {to istaknuva Goga,<Gospod sozdal takva sinteza na Bo`ji ubavini, koi na~oveka mu ja odrùvaat verbata vo ̀ ivotot>. Pitomataklima, rasko{niot spektar na boi, igrata na pticite,krikot na me~kite i volcite vo okolnite planini, soz-davaat ~udesna atmosfera, zbogatena so muzikata i tan-cite na ezeroto, vo koja ~ovek se ~uvstvuva kako da senao|a vo nekoj fantasti~en svet, sozdaden od vremetona car Samoil, koga ostrovot Ail bila negovata pre-stolnina, pa s# do dene{ni dni. Zatoa i ne se slu~ajnibrojnite legendi i predanija za Prespa, za nejzinitelu|e, nejzinata priroda i ezeroto so negoviot svet.


SEMEJNITESEMEJNITESEMEJNITESEMEJNITESEMEJNITEPOTOMCIPOTOMCIPOTOMCIPOTOMCIPOTOMCI

SEMEJNOTO STEBLO NA GOGA

@IVOTOT NA ANDON I SOFIJA (COCA)

@ILAVATA BORBA ZA OPSTANOK

SEMEJNOTO STEBLO NA GOGA

pored kaùvawata na majka mu, \or|i (Goga) se rodilna 6 maj 1920 godina, no vo mati~nite knigi figuri-

ra datumot 20 april (verojatno po stariot kalendar) voselo Dolno Perovo, od tatko Andon (1868) i majka So-fija (Coca), rodena 1875 godina vo selo Pokrvenik, somominsko prezime Trpovska. Se rodil kako poslednoma{ko dete, po pette sestri, od koi najstarata Koca(1902) e omaèna vo selo Pretor za Sotir Markovski,so kogo ima tri }erki i eden sin. Vtorata sestra Florin-ka (1905) e omaèna vo selo Podmo~ani za Jon~e Pa{a-rikovski, so kogo ima edna }erka. Tretata sestra Vana(1908) e omaèna vo selo [urlenci za Kire Karapalev-ski, so kogo ima dve }erki i eden sin. ̂ etvrtata sestraSpasija (1911) omaèna vo selo Kurbinovo za Milan Jo-vevski, so kogo ima tri sina i edna }erka. Pettata ses-tra Panda (1915) e omaèna vo selo Dolna Bela Crkvaza Rade Kru{arovski, so kogo ima edna }erka.

\or|i Pe~enkovski (Goga) imal i postar brat poime Bor~e, koj umrel vedna{ po ra|aweto, taka {to zanego i ne se se}ava.

Semejstvoto na Goga se sostoi od {est ~lena. Oè-net e za Slavka Popovska od selo Dolno Perovo, nivnozaedni~ko rodno mesto.

Prvata }erka Draga (1941) e omaèna za Spase La-zarevski od Resen, so kogo ima }erka Mimoza, omaènaza Dragan Ajdukovi} vo Zagreb, so kogo ima sin Aleksan-dar, roden 1965 godina, sega pokoen. Prvata vnuka Mimo-

sssss


za e rodena vo 1962 godina. Vtorata }erka na Goga se vi-ka Milica (1947) bila omaèna za Krume Atanasovskiod Bitola, sega razvedena.Tretata }erka Elisaveta(1951) e omaèna za Georgi \eor|ievski vo SAD, vo LosAnxeles, so kogo ima dve }erki: Angelina (1970) omaè-na za Zoran, so kogo ima dve deca ‡ Daniel (1994) i Xirx(1995), sega razvedena. Vtorata }erka se vika Xeni(1975), nemaèna. Pettoto dete na Goga e sinot Mi{e(1957) oènet za Suzana Georgievska od Resen (1963),so koja ima dve deca, sinot Goran (1988) i }erkata Anita(1992), u~enici.

Soprugata na Goga ‡ Slavka (1922) od Dolno Pero-vo poteknuva od semejstvoto na Vangel Popovski. Imamajka Vangelija i dvajca bra}a: Dragan, koj ìveel voResen (sega pokoen) i Zdravko. Inaku, tatko mu na Goga‡ Andon, imal u{te eden brat i dve sestri. Pomladiotse vikal Ilija (sega pokoen) i ìveel vo Dolno Pero-vo, a sestrite ‡ Vasilka, omaèna vo selo Gorno Dupe-ni za Todor (sega pokoen), i Despina, omaèna vo CarevDvor za Tanas. Dedo mu, odnosno tatko mu se vikal Naste,a dedo mu Ivan.

Familijata Pe~enkovski ja so~inuvale devet se-mejstva koi ìveele vo edna maala vo Dolno Perovo.Semejstvata na Eftim i Mire Pe~enkovski, prvi bra-tu~edi, go zadràle prezimeto, a ostanatite go prome-nile vo Melecovci, Koànovci i Matlevci.

Seloto Perovo datira od 15 vek, koga vo nego senaselil Pere, edniot od dvajcata bra}a, a drugiot Te-{an ostanal da ̀ ivee vo Ote{evo. Edinstveniot imot{to ostanal sporen me|u bra}ata bila {umata, ~ija del-ba bila napravena duri vo 1933 godina, a vo 1939 godinai potvrdena kako utrina na dvete sela: Dolno Perovoi Ote{evo. Spored Prespanskata patrijar{ija, toga{ voDolno Perovo ìveele 85 semejstva, vo Ote{evo 15, avo Stewe 149, site pravoslavni hristijani ‡ Makedonci.Toga{ sega{niot grad Resen ne postoel, tuku nekoe mestoisto~no od nego, narekuvano Dobrovo.

31Goga Pe~enkovski

@IVOTOT NA ANDON I SOFIJA (COCA)

voeto semejstvo roditelite na Goga Pe~enkovski goformirale kon krajot na 19 vek, vo uslovi na teòk

i primitiven ìvot, diktirani od turskoto vladeniena ovie prostori, koga i zapo~na raspa|aweto na impe-rijata. Negoviot tatko Andon bil aktiven ~len na VMROi u~esnik vo Ilindenskoto vostanie. Zaedno so drugiteprivrzanici na makedonskata kauza, motivirani odideite za nacionalna i socijalna sloboda, tie sekoga{bile na prvata borbena linija, podgotveni da go ̀ rtvu-vaat svojot ìvot za slobodata na svojata tatkovina.Iako mladoènec, negoviot tatko, bez zbor gi prifa}alzada~ite {to mu bile postavuvani od organizacijata.

<Pred da po~ne vostanieto, tatko mi dobil zada~aso kowi da odi vo selo Kurbinovo i da donese dva to-vari }oselski opinci>, se se}ava Goga, koga toj mu ras-kaùval za negovata rana mladost. Patot po koj treba-lo da odi, kraj ezerskata korija, bil neprooden pora-di podigaweto na ezerskata voda. Patuval nave~er, vosamrakot. Odvaj se probil do seloto Ezerani, koe bilopoplaveno od vodite na Golemata Reka. Patot bil tol-ku teòk {to na celta pristignal duri utredenta. Ne-govoto docnewe bilo povod za golema zagriènost, nesamo na Komitetot, tuku i na majka mi, kako mlada ne-vesta, koja u{te ne go zapo~nala ìvotot so svojot sa-kan ma`. ]oselskite opinci se nosele od Grcija i odAlbanija, preku selo Kowsko i so ~unovi do Perovo, apotoa se delele na vostanicite zaedno so oru`jeto>,

sssss


naglasuva Goga, dodavaj}i deka negovoto Dolno Perovobilo izloèno na golem rizik da bide blokirano i odturskiot asker, a ne samo od nadojdenata ezerska voda.Toj se se}ava i na edna druga slu~ka so tatko mu povr-zana, isto taka, so golem rizik.Od Komitetot dobil za-da~a da go zapali anot vo Sirkon, vo koj bile otsednatinovodojdenite turski }ati. Akcijata bila uspe{na, no,za àl, vo poàrot nastradala edna èna ‡ tur~inka.Nikoga{ ne bilo otkrieno koj go napravil toa, no sepaknegovite drugari vo u~ili{teto mu prefrlale za toj~in, so jasna aluzija koj go podmetnal poàrot i koj jazapalil anamkata.

Vo toa vreme, na krajot na 19 vek, kako {to e pozna-to, stegite na imperijata po~nale da popu{taat, priti-socite vrz turskata vlast rastele i odnatre i odnad-vor, taka {to vrskite so Carigrad ̀ ivnale i Makedon-cite po~nale da odat na pe~alba vo ovoj grad. Od skrom-nata zarabotuva~ka sekoj od niv izdvojuval i za potre-bite na organizacijata, za nabavka na oru`je i druganeophodna oprema za borba protiv zavojuva~ite. Selo-to Dolno Perovo bilo naseleno ju`no i severno odcrkvata, a vo sredinata bil izgraden konak za turski-ot asker. Toa mesto i denes se vika Kona~e. Inaku, od~estite poplavi na seloto od nadojdenata ezerska vo-da, sekoga{ imalo te{ki posledici: raspa|awe na ku-}ite izgradeni od nepe~en plitar. Po edna takva ne-sre}a, semejstvoto na Goga go napu{tilo seloto, prese-luvaj}i se vo selo Drmeni, kaj edno tursko semejstvo.

Odisejata na Pe~enkovci prodolìla i po Ilin-denskoto vostanie, koe ne dovede do o~ekuvanata slo-boda, tuku be{e zadu{eno vo krv i novi stradawa namakedonskoto naselenie. Krajot na turskoto vladeniena Balkanot go ozna~ija Balkanskite vojni, za koi maj-kata Coca ~esto mu raskaùvala na svojot sin \or|i (Go-ga). Toj se se}ava na epizodata povrzana so begstvoto

33Goga Pe~enkovski

na turskiot asker od Prespa, koga minuvaj}i niz selatabarale hrana, zakanuvaj}i se deka ako ne ja dobijat }egi zapalat. Vo edna takva prilika majka mu gi povikalaènite od Drmeni da donesat bra{no i druga hrana zaaskerot za da go spasi seloto od poàr. Vo toj momentse slu{nale pukotnici od kaj Resen, kade {to se nao|a-la srpskata vojska, {to bilo povod turskiot asker dase razbega kon Albanija i Grcija, a majka mu na Goga,kako inicijator na ovaa akcija, da bide proglasena zaspasitel na seloto.

Od toa vreme, Andon se se}aval i na edna drugaepizoda, pak povrzana so askerot, koj eden den so kowi,vooruèn vlegol vo Dolno Perovo, so cel da se <snabdi>so p~enka vo ko~ani, kakvi {to zalihi ~uvale selaniteza sebe i za stokata i nejzinoto prihranuvawe vo zima-ta. Koga selanite doznale deka kon seloto se pribli-ùva askerot, prvo {to napravile bilo da gi evakui-raat devojkite, maskiraj}i gi so stara obleka vo temniboi i prefrluvaj}i gi preku rekata so cel da go izbegnatrizikot da bidat grabnati ili siluvani. Koga askerotvlegol vo Dolno Perovo, Andon bil vo seloto i videlkako vojnicite gi tovaraat kowite so vre}i napolnetiso p~enka. Odedna{ toj slu{nal istrel i videl kakoeden vojnik pukal vo zmija koja neo~ekuvano se pojavi-la. Go iskoristil toj moment i vozvratil na istrelotod svojata pu{ka, {to bilo povod za uzbuna kaj Turciteda izbegaat za da ne bidat blokirani i zarobeni. Sepovlekle kon seloto Stewe.

Borbata so askerot i so nadojdenoto ezero nema-la kraj. Koga Turcite se povlekle, taa prodolìla sonadojdenata ezerska voda. Koga }e se povle~ela od se-loto, zad sebe ostavala rastureni ku}i. No, selanitene se predavale: po~nuvale da gradat novi ku}i, oso-beno vo zapadniot del, na izvi{eniot nasip od pesok.Pe~enkovci iako imale golema ku}a, ja rasturile, a


Eftim i Mire, bratu~edite na Andon, koi bile poboga-ti, izgradile duri dve ku}i, so prizemje i kat od nepe-~eni tuli,stari }eramidi i du{eme od platici od dr-vo i zemja. Vakvi ku}i izgradile u{te i Pande Kordev,popot Nikola i Kame \urovski. Ku}a so prizemje i kat,pokriena so trska, izgradil i tatko mu na Goga ‡ Andon,potoa i striko mu Ilija, a isto~no od niv i drugite~lenovi na po{irokoto semejstvo ‡ Kowanovci, Male-covci i Metlevci, so golem bunar vo sredinata, koj idenes im pripa|a na site.

35Goga Pe~enkovski

@ILAVATA BORBA ZA OPSTANOK

ako moeto semejstvo bilo mnogu siroma{no, sepakmojot tatko zaedno so striko mi Ilija zaminale

na pe~alba vo Instanbul>, veli mojot sogovrnik Goga.No, tamu ostanal da raboti samo strikoto, a tatko muse vratil vo Dolno Perovo da go vodi doma}instvoto,vo koe imal pet }erki i eden sin, koi zaedno so negovatavredna sopruga Sofija (Coca) pretstavuvale seriozenkolektiv koj imal potreba od sajbija, kakov {to biltatko mu Andon. So cel da opstane brojnoto semejstvona Pe~enkovci, sestrite na Goga za izvesen nadomestokrabotele kaj strikovcite Eftim i Mire, koi se vbroju-vale me|u poimotnite Perovci. Taka }erkite na Andonpreku vloèniot trud vo po{irokoto semejstvo, uspe-vale da dojdat do ~eiz za maèwe, odnosno do <svad-beno ruvo>.

Vo tie voeni vremiwa vo Prespa nemalo vrabotu-vawe, nemalo ovo{tarski nasadi. Selanite se zanima-vale so zemjodelstvo, odgleduvaj}i naj~esto ̀ itarici.Imalo i takvi koi se zanimavale so gradinarska rabo-ta, a nekoi i so sto~arstvo, ~uvaj}i volovi za orawe ikravi za mleko. Vo selata nemalo u~ili{ta, a vo grado-vite obrazovanieto bilo na turski jazik. Glavna preo-kupacija na mladite vo selskite naselbi bilo izu~u-vaweto na nekoi zanaeti i ribolovot. Na pazarite sekupuvalo samo maslo, {e}er, sol i gazija za osvetluvawena domovite so kandila i lambi. Prevozni sredstva,

iiiii<


kako koli, ~ezi ili karuci imale samo onie koi drè-le kowi. Glavna razonoda na mladite bilo nièwetona tutun i selskite slavi na verskite praznici.

Na gosti se odelo pe{ i so celoto semejstvo. Nagrupnite sobiri devojkite ne smeele da zboruvaat iglasno da se smeat. Qubovta me|u niv bila platonska,no bra~noto finale zaviselo od strojnicite i nivni-ot dogovor so roditelite na devojkata. Svojot izbranikdevojkata imala pravo da go vidi od podaleku, {toobi~no doveduvalo do golemi zabludi, bidej}i idni-ot ma` viden od tolkava perspektiva, ne li~el na onoj{to ¼ bil pokaàn na negovata idna sopruga. @ena~-kata na mladite, odnosno maà~kata na devojkite na-likuvala na trik so koj na devojkata vo prvata faza ¼se nudelo da vidi ubavo mom~e, a koga }e do{la svad-bata na nea se pojavuval zetot dogovoren so strojni-cite mnogu porano, a ne ubavecot {to go videla na ras-tojanie od 50 metri.

Posebna prikazna bila doma{niot komfor, pros-torot i opremata vo nego. Vo ku}a od plitari, koi nadopir so voda se raspa|aat, imalo spalna soba, so kre-veti od drveni gredi, oblikuvani kako drvena kola ipod od glina, pokriena so slama od 'r`, vo mali neizga-zeni snop~iwa. Nad niv se stavala ~erga, {to trebaloda li~i na ne{to kako tepih, gledano od dene{na dis-tanca. <Na vakov spiev ne samo jas, tuku i celoto moesemejstvo>, se prisetuva na toa vreme Goga. <Kako male-~ok spiev na drvena kro{na, a koga se omaì najsta-rata sestra, go zazedov nejzinoto mesto. Vo sredinatana sobata ima{e golema trkalezna masa na koja jadevmesite zaedno so drveni laìci od ~inii napraveni odglina. Na eden yid ima{e golem oxak so primitivenkamin od koj se zagreva{e semejstvoto vo zima, za pomoeto ra|awe tatko mi da kupi metalna pe~ka na drva.Prozorcite bea mali, a tavanot nizok, taka {to dnev-

37Goga Pe~enkovski

nata svetlina te{ko dopira{e vo ku}ata. Nadvore{-nata vrata be{e so dve krila i odvnatre se zatvora{eso popre~no drvo, a odnadvor so reze i klu~. Vtoratapolovina od gole-mata odaja se koriste{e kako magacinza ~uvawe ìto, bra{no i na{ata obleka, vo nekakvisandaci od iskriveni drva. Pokrivite na site ku}i beaso trska i stari }eramidi, osven kaj pobogatite ~ij ̀ i-vot be{e pokvaliteten>, veli Goga Pe~enkovski.

Slu{aj}i ja ovaa prikazna pred o~ite mi se pojavislikata na starite ku}i vo Dolno Perovo, koi gi pose-tivme zaedno, tokmu po ovoj povod. Taa slika vo sebe gikrie{e tragite na ku}ite od pred sto godini za koi voovaa prilika mi raskaùva{e Goga. Duri i pretstavataza vodite na ezeroto, ~ija plima go potopuvala seloto,ru{ej}i gi ku}ite, napraveni vo toa vreme, re~isi, odisu{ena kal. Denes bregot e oddale~en pove}e stotinimetri od seloto, prekrien od suva trska, koja potsetuvana tie vremiwa. Istorijata na Prespa najdobro i naj-impresivno }e se doìvee preku ona {to }e se vididenes, otkolku od objasnuvawata na lu|eto {to se sre-}avaat tamu.

Prvata svetska vojna u{te pove}e gi vlo{i sos-tojbite vo Makedonija, a vo tie ramki i vo Prespa. Odstranskite vojski taa bila podelena na dva dela. Po-ve}e od tri godini, vo nejziniot severen del bila Ger-manija i nejziniot satelit Bugarija, a na ju`niot Anglijai Francija. Patot za Albanija bil obrasten so treva,bidej}i voop{to ne funkcioniral. Trgovskite odnosiso ovoj sosed bile re~isi prekinati, taka {to nasele-nieto se na{lo vo isklu~itelno te{ka ekonomska po-lo`ba. No, katastrofata za Makedonija i za Prespadoprva doa|ala. So Bukure{kiot dogovor od 10 avgust1913 godina Makedonija bila podelena na tri dela,taka {to od nejzinata teritorija koja iznesuvala 67741kvadratni kilometri, Grcite prigrabile 34869 km2,


Bugarite 6729 km2, a Srbite 25774 km2. Iako makedon-ski vojnici bile vklu~eni vo borbite so Turcite, na-{ite <sojuznici> bile preokupirani so podelbata naMakedonija i pro{iruvaweto na sopstvenata terito-rija. A narodot prinuden da im sluì na trojca gospo-dari, koi, bez nikakov sram }e se pretstavuvaat kakonegovi osloboditeli.

@ivotot na Makedoncite vo takvite uslovi e po-sebna prikazna. Nivnata beda bila u{te pogolema, bi-dej}i go zadràle statusot na slugi, bezmerno iscrpu-vani, a mizerno nagraduvani za svojata ropska rabota.Obrabotkata na zemjata i ribolovot bile edinstvena{ansa na lu|eto od Prespa da preìveat. Od takvatasudbina ne pobegnale ni roditelite na Goga, pred i ponegovoto ra|awe.

39Goga Pe~enkovski

@IVOTNI@IVOTNI@IVOTNI@IVOTNI@IVOTNIVRVICIVRVICIVRVICIVRVICIVRVICI

GODINITE NA DETSTVOTO I MLADOSTA

OD SUDBINATA NE SE BEGA

ISTORIJATA NA POTESNOTO SEMEJSTVO

RADOSTA OD PRVATA RO@BA

GODINITE NA DETSTVOTO I MLADOSTA

o se}avawata na Goga do denes ostanale slikiteod negovoto detstvo, koga negoviot dedo Trpo, koj

ìveel 105 godini, mu raskaùval za svojot ìvot.<Toga{ imav sedum godini i sednat vo negoviot skut jaslu{av prikaznata za nastanuvaweto na ezeroto. ImetoPrespansko Ezero go dobilo spored gradot {to toga{postoel vo sredinata na prostorot {to go zafa}alo,koj se vikal Prespa. Stanuva zbor za najdlabokiot delna jugot, do Pre~na Planina. Imeto go dobil koga bilpoplaven. Do nego imalo ezero, a vo centarot izvirale12 ~e{mi od eden izvor. Tie bile zatvoreni so klu~.Vo no}ite gi ~uval straàr. Edna ve~er kaj ~e{mitedo{la edna devojka da napolni voda. Taa ubava devoj-ka se vikala Prespa. Koga straàrot se obidel da jaizbrka od izvorite, taa pisnala i pobegnala. Od nejzi-niot vrisok se upla{il i straàrot koj, isto taka,pobegnal, taka {to vodata od ~e{mite, koi nemalo kojda gi zaklu~i, preplavila del od gradot, kogo potoanaselenieto go krstilo Prespa, a okolinata i ezerotoPrespansko>, veli Goga.

<Ovaa prikazna, kako {to istaknav, ja slu{nav oddedo mi, koga imav sedum godini i koga otidov na gostikaj nego vo seloto Pokrvenik>, istaknuva Goga i doda-va: <Koga se vrativ doma prikaznata ¼ ja raskaàv namajka mi i taa mi veti deka koga }e porasnam, povtorno}e me odvede kaj dedo mi. Toa se slu~i po tri godini,

vvvvv


koga toj mi raskaà nova prikazna, ovojpat za ribo-lovot na ezeroto. Toj bil poznat ribar koj lovel so ~uni mreà, tolku ve{to {to nikoga{ ne se vra}al soprazni race. No, eden den koga oti{ol da ja izvle~emreàta od ezeroto, nea ja nemalo, vodata ja odvlek-la kon dlabo~inite. Toga{ me|u dva ~una raspnal de-bela fortoma na koja naredil konci kako jadici i poizvesno vreme od ezeroto, namesto ribi, izvadil delod golem }up...>

Vo 1920 godina, koga Goga se rodil, vo Prespave}e bila vospostavena srpska administracija ‡ po-licija, finansii, obrazovanie i drugi funkcii, neop-hodni za edna dràva. Vo 1927 godina koga napolnilsedum godini, po~nal da odi na u~ili{te. U~itel mubil Lazar \or|evi}, Srbin od Belgrad. Pove}eto odlu|eto na klu~ni funkcii vo op{tinite bile Srbi,osven pisarite vo gradot i okolijata. Mati~nata slu`-ba vo Carev Dvor ja vodel Mice Tonevski, a vo JankoecIlija Spirovski, vo Podmo~ani Mite Mojze, vo ResenNacko Kungula, vo Qubojno Boris Naumovski i drugi.

<U~itelot Lazar \or|evi} vo Dolno Perovo doj-de so svojata majka i soprugata, a negoviot sin Mileu~e{e so mene ~etiri godini>, veli Goga i dodava: <U~i-telite vo Perovo i vo Asamati se zafatija so formi-rawe nabavno-proda`ni zadrugi, a u~itelot MilanMarkovski, dojden od Berovo, so semejstvoto, se zaf-ati so proizvodstvo na jabolka. Toj formira rasadniki go {ire{e ovo{tarstvoto, koe denes vo cela Prespae dominantna granka, osnovno zanimawe na lu|eto iglaven izvor na nivnata egzistencija>.

Vo Kralska Jugoslavija zadrugarstvoto zemalo s#pogolem zamav, taka {to vo prespanskite sela zapo~-nalo otvoraweto na zadrugi koi se zanimavale so na-bavka i proda`ba na prehranbeni i drugi produkti,neophodni za ìvot, kako na primer opinci i ~evli,

43Goga Pe~enkovski

{to bile noseni od Srbija. Sekoe doma}instvo ~lenu-valo vo takvite zadrugi, evidencijata za prometot ipe~albata bila precizno i pe-dantno vodena, taka {topokraj nejzinata podelba na zadrugarite, tie imale{ansa na krajot na godinata, po izgotvuvaweto na za-vr{nata smetka, da dobijat i dividenda.

Zadrugata imala sobranie, upraven i nadzorenodbor, a postoela i dobra revizorska slu`ba. Vo re-gionot postoel Zadruèn sojuz, koj biral delegati zaZadru`niot sojuz na Kralstvoto Jugoslavija. Zadruga-ta vo Dolno Perovo rabotela mnogu dobro, taka {to predvojnata, vo 1941 godina, kon nea se priklu~ile i ~le-novite od Pokrvenik i okolnite sela. Neposredno predzapo~nuvaweto na Vtorata svetska vojna, Upravniotodbor na zadrugata odlu~il stokata od magacinot dase dade na ~uvawe vo privatni ku}i, a po zavr{uvawetona vojnata, da se obnovi nejzinata rabota. Taka i sepostapilo, so toa {to vo Pokrvenik i vo Dolno Perovose formirale dve novi zadrugi. Goga stanal magacionerna nabavno-proda`nata zadruga vo negovoto selo.

Pe~enkovski raskaùva deka vo Prespa pred voj-nata postoele selski u~ili{ta. Vo Dolno Perovo biloizgradeno novo u~ili{te za pove}e u~enici, golemiu~ilnici na katot, a magacinski prostor vo prizemjeto.Kako u~enik Goga bil odli~en, primeren i discipli-niran, zaradi {to u~itelot, vo prvata godina, go ras-poredil da sedi vo klupata do negoviot sin Mile. Ta-ka, prijatelstvoto me|u Goga i Mile rastelo, kako {torastele i simpatiite na u~itelot za svojot vreden u~e-nik od Dolno Perovo, koj, kako {to }e pokaè podocnavremeto, izrasnal vo zrel i sposoben ~ovek na kogo mubile doveruvani odgovorni obvrski i funkcii. No, ko-ga Goga go zavr{il osnovnoto u~ili{te vo rodnoto mes-to, negoviot u~itel mu predloìl obrazovanieto da goprodolì vo Belgrad, zaedno so negoviot sin Mile i


da otsedne vo nivnata ku}a, {to bilo golemo iznena-duvawe i golema ~est za Goga, a osobeno za negoviteroditeli.

Koga u~itelot oti{ol vo domot na Goga i koga ne-govite roditeli gi informiral za ovoj negov predlog,tie odgovorile deka nivnite materijalni mo`nosti seograni~eni i ne }e moàt da gi podnesat tro{ocite za{koluvaweto na nivniot sin vo Belgrad. Me|utoa, u~i-telot i za toa imal odgovor: uverenieto za imotnatasostojba na Pe~enkovci go re{aval i toj problem, bi-dej}i so takviot dokument tie }e bile oslobodeni odpla}aweto na {kolarinata. No, i pokraj golemata ̀ el-ba za nauka kaj Goga, {ansite toa i da se ostvari, bilemali. Za{to, kako edinstveno ma{ko dete vo semejstvo-to od osum ~lena, moral da mu pomaga na tatko mu, voobrabotkata na zemjata ili vo ribolovot.

45Goga Pe~enkovski

OD SUDBINATA NE SE BEGA

red toj fakt bil nemo}en i u~itelot, pa taka planotza negovoto {koluvawe vo metropolata na toga{-

nata dràva, ednostavno propadnal. Nabrzo potoa u~i-telot Lazar \or|evi} so semejstvoto se vratil vo Bel-grad, a na negovo mesto vo Dolno Perovo do{ol drugu~itel, koj se vikal Avram. A Goga prodolìl da go pe-~e <zanaetot> kako naslednik, kako edinec koj }e ja pre-zeme griàta za semejstvoto koga negoviot tatko nemada bide vo sostojba da gi izvr{uva semejnite obvrski.

<Vo periodot pome|u 1932 i 1936 godina se sprove-duva{e katastarski premer na imotite. Po nivite voPrespa rabotea geometri od Srbija, a so niv be{e i Qut-vi od D. Bela Crkva. Nie kako deca odevme po nego i mugi nosevme instrumentite. Mu pomagavme bez pari>, veliGoga. <Vo toa vreme fati golema su{a, ostanavme bezdovolno ̀ ito za da se prehranime. Tatko mi ja prodadeednata krava Me~a i kupi ̀ ito od popot Mire, koj ima-{e dovolno zalihi bidej}i svoite verski uslugi na se-lanite gi naplatuva{e vo ìto. So parite {to gi dobiod kravata, tatko mi Andon kupi okolu 112 kilogramiìto, so koe odvaj se prehranivme nekoe vreme. Ne sese}avam kolku toa trae{e>.

Parlamentarnite izbori vo Kralska Jugoslavijase odrùvale vo 1938 godina. Kandidati za parlamen-tarci od Prespa bile Krste Strezov(i}), dotoga{en pra-tenik, potoa \or|i Donovi} i dvajcata od Resen i Mi-hajlo Popov(i}), lekar od Qubojno. Koga na Donovi}

ppppp


vlastite ne mu ja potvrdile kandidaturata, toj se ot-kaàl od nea vo korist na d-r Popovi}. Predizbornatakampawa bila golema, dinami~na i burna, kako i sitetakvi nastani. Progresivnite mladinci bile angaì-rani da pridonesat za kompromitacija na kandidatitekoi ne bile omileni kaj narodot. Toa go pravele na raz-ni na~ini, no naj~esto so vrzuvawe prazni kanti nanivnite avtomobili, koi koga bile vo dvièwe go pri-vlekuvale vnimanieto na gra|anite i nivniot potsmev.Mladite reìseri na ovie uli~ni pretstavi, pritoa,vo hor izvikuvale <UA>, pokaùvaj}i na toj na~in dekaprateni~kite kandidati ne ja uìvaat nivnata poddr-{ka. Najomrazen bil Krste Strezov i toj bil naj~estameta na Goga i negovite drugari Hristo Ristan, Goga Non-kulov, Tode Kaluxiev i drugi, ~ii prazni kanti bilenaj~est rekvizit na avtomobilot na ovoj kandidat zapratenik, koga }e se pojavil pred narodot sobran predzadrugata.>

<Vo 1939 godina ja prodadovme i kravata An|a, soparite kupivme star tip }eramidi so koi ja pokrivmeku}ata, ~ij krov be{e od trska. Za àl, toga{ ezerotonadojde i moravme malata plemna {to be{e do furna-ta da ja premestime pred dvorot, vo koj izgradivme no-va, so ra~no se~eni tuli. Tamu go prefrlivme ambaroti kov~ezite so ali{ta, a dobitokot go ostavivme vo ku-}ata vo koja dotoga{ spievme>, se se}ava Goga, naglasu-vaj}i deka vo nezaboraven spomen }e mu ostane denotkoga oti{ol vo Resen da kupi ~evli za 100 dinari. Toabil nastan za nego, bidej}i dotoga{ nosel samo opinci.

Ovoj nastan ja iniciral fazata vo koja zapo~nalperiodot na mlade~kata zrelost na Goga, koga se raz-delil od detstvoto i poleka za~ekoril vo polnolet-stvoto. Po prvite ~evli, do{ol redot i na prviotkostum, koj go pora~al kaj {iva~ot Klime âvdar, kojbil i fotograf. No, koga oti{ol da go zeme, gi zemal

47Goga Pe~enkovski

samo pantalonite, zo{to parite mu nedostigale da goplati i sakoto. Toga{ cela nedela sedel kaj strina muIlojca, pa i Veligdenot go minal po ko{ula. Sakotouspeal da go zeme vo 1940 godina koga re{il da se oè-ni. Qubovta so negovata sega{na sopruga SlavkaPopovska traela celi tri godini i se manifestiralaso gledawe oddaleku, vo namignuvawe odpoblizu i vomavtawe so raka ako se epten podaleku. <Edna{ od kajnivata na Mire Pe~enko ja povikav Slavka da porazgo-varame. Me|u nas ima{e eden {irok endek okolu dvametri, poln so voda. Koga se obidov da preskoknam Slav-ka se upla{i i pobegna>, se se}ava na ovaa romanti~naepizoda Goga i dodava: <Na selskite veselbi vo ednooro igraa samo maìte, a vo drugo samo ènite. Na Ve-ligden decata od roditelite dobivaa, namesto pari,po edno crveno jajce>.


ISTORIJATA NA POTESNOTO SEMEJSTVO

oga Goga re{il da se oèni, site negovi sestri ve-}e bile omaèni i imale svoi semejstva. Edinstven

koj mu se sprotivstavil na negovata namera, ne bileroditelite na sakanata Slavka, tuku nejziniot dedo ipopot Nikola, od pri~ini {to semejstvoto na zetot bilosiroma{no. Obidot vo ublaùvaweto na otporot da govklu~at bratot na popot Nikola, popot Sofre, ostanalbez rezultat. Nemalo drug izlez osven Goga da iznajdenekoe drugo re{enie, koe }e garantira uspeh na bra~-niot megdan. A toa bilo mo`no ako toj i negovata sakana,sami go najdat izlezot. I go na{le: so Slavka se dogo-voril koga nejzinite roditeli }e sednat da ve~eraat,taa da izleze pred portata, a Goga so drugarite da jagrabne i da ja odvede doma. Re~eno-storeno.

Vo dogovorenoto vreme Goga i drugarite ~ekalena {trek. Koga Slavka se pojavila, tie ja <grabnale>.Vsu{nost, toj ja fatil za raka i site trgnale po prvataulica kon ku}ata na Goga. Nivniot podvig, eden od dru-garite na Goga, Ta{e Kulunxievski, go proslavil soistrel od pi{tolot vo vozduh. Patem gi sretnal popotSofre i prv im ~estital. Ve~erta vo domot na Goga Pe-~enkovski zapo~nala veselbata. Radosta na negoviteroditeli bila golema, a osobeno na majka mu, koja naj-mnogu sakala Slavka da ¼ bide snaa. <Taa ubava, krupnai rusa devojka, vo brakot }e ti rodi ubavi i zdravideca>, mu velela taa na sinot.

kkkkk

49Goga Pe~enkovski

Podolgo vreme popot ne go primal Goga, lut zana~inot na koj se oènil so negovata vnuka. No, koga poedna godina i negoviot sin, popot Krste, ja zel svojatasakana koja ne mu se dopa|ala na tatko mu, sfatil dekaèna~kata ili maà~kata e strogo li~en ~in, a ne iz-bor po èlba na roditelite. Toga{ popot Nikola goprimil zetot Goga vo negoviot dom vo koj napravileubava i nezaboravna veselba. Od sudbinata ne se bega.Prv zaigral vo oroto i ja ispeal negovata ve~na pesna<Od \ur|ovden sum zatvoren vo temni, mra~ni zandani>,za{to, zaedno so svojot brat Sofre, leèl vo bitol-skiot zatvor vrzan vo sinxiri.

<Istorijata na moeto potesno semejstvo po~na na15 maj 1940 godina, koga so Slavka otidovme na ven~av-ka vo crkvata vo Dolno Perovo, poplavena so voda. Donea pristignavme so ~amci, od moja strana svatovite, aod kaj Slavka nejziniot tatko, majka ¼ i bra}ata koibea mali. Onie koi na po~etokot se protivea na na{iotbrak, gi nema{e, ovoj pat i tretiot pop Metodija, so{to popskiot otpor be{e kompleten>, veli Goga, pot-setuvaj}i se na taa za nego nezaboravna epizoda.

Neposredno pred Vtorata svetska vojna, vo Prespabila organizirana Komunisti~kata partija, koja bilamo{ne aktivna na terenot. Vo nea ~lenuvale i bratu-~edite na Goga ‡ Jon~e, Mite i Dilko, koi bile vo nej-zinite prvi redovi. <Na mojata ven~avka tatko mi zadever go odbra mojot bratu~ed Jon~e, no popot toa ne goprifati, bidej}i Jon~e bil komunist, odnosno anti-hrist, koj ne ja priznaval crkvata. Toga{ tatko mi seopredelil za Nikola, vtoriot bratu~ed, da mi bidedever. Popot vedna{ ja zapo~nal ceremonijata, no votoj moment istr~a naluten mojot vujko Go{e Trpovski,koj me fati za rakata so zborovite: <Ajde vnu~ko, akoovoj pop ne saka da te ven~a, }e odime vo Bitola i akotreba }e se ven~a{ vo Katoli~kata crkva, ama na krajot


}e vidime kako ovoj pop }e go opravda vakviot skandal!>Po vakvata reakcija, popot upla{en po~nal qubeznoda go moli vujko mu na Goga da ne go pravi toa, no ve}enemalo atmosfera da se odrì ven~avkata, poradi {tocrkvata ja napu{tile, ostavaj}i go popot sam vo nea. Povra}aweto doma ja prodolìle veselbata, no poradicrkovniot skandal go nemala vistinskiot {mek. Poedna nedela popot do{ol vo domot na Pe~enkovci i gomolel Andona za pro{ka, izvinuvaj}i se za gre{kata,za{to lesno moèl da ostane bez slu`ba.

<Po edna nedela napravivme edno odaj~e vo dvo-rot, no toa ne be{e celosno dovr{eno. Vo nego se smes-tija moite roditeli, a jas i Slavka vo starata ku}a.Duri toga{ go izvadivme stariot drven krevet, bidej}ivujko mi Go{e ni donese drug od {tici. Toga{ po~navtorata svetska vojna. Kaj nas vo seloto ima{e Ita-lijanci i Albanci, granicata be{e pomestena na jugod Resen, blizu do na{ata sega{na ovo{na gradina, aResen be{e pod bugarska okupacija>, istaknuva Goga,osvetluvaj}i eden period od ìvotot na Prespa kojne se razlikuva od istorijata na negovoto semejstvo.Poradi toa, ovaa kniga }e ostane kako trajno svedo{tvoza ìvotot na Makedonecot vo burnite vremiwa nizkoi minuval, otporen na site kataklizmi i gord nasvoeto poteklo.

Okupacijata na Makedonija ja promenila li~natakarta na Prespa. Vo selo Carev Dvor se formirala al-banska op{tina, a italijanskata vojska bila nasekadeokolu. Koga vodata go poplavila patot, vo Perovo oku-patorite po~nale da gradat pat. Prinuden da bara ra-bota, Goga oti{ol da redi kamewa za podlogata napatot, za plata od 25 leka. No, toa ne traelo dolgo, odsezonskata rabota nemalo golemo fajde. Zatoa moralda bara druga potrajna i poprofitibilna rabota. Sobratu~ed mu Vasil Popovski re{ile da se zdruàt i

51Goga Pe~enkovski

vo ku}ata na drugiot bratu~ed Bor~e Pe~enkovski,otvorile kafeana. So sinot na ortakot Slave rabote-le vo smeni, glavno popladne i no}e. Biznisot trgnalna dobro, za{to prometot go pravele albanskite {o-feri koi zapirale pred kafeanata. A nivniot broj nebil mal. Osven toa, kmetot mu odobril na Goga celotoselo da go snabduva so produkti, koi se nabavuvale sokuponi. Vo toa vreme Dolno Perovo imalo 84 doma}in-stva so 415 ̀ iteli. Tatko mu na Goga, Andon lovel ribikoi gi prodaval na pazarot vo selo Carev Dvor, otkadese snabduval so leb od edinstvenata furna vo toj kraj,za potrebite na kafeanata na sinot.


RADOSTA OD PRVATA RO@BA

tkako semejstvoto na Goga i Slavka Pe~enkovskiuspealo vo izvesna merka materijalno da se kon-

solidira, vo 1941 godina im se rodila }erkata Draga.Iako radosta od prvata ro`ba bila golema, sepak istravot od vojnata, koja{to samo {to zapo~nala, ne bilmal. Sepak, moralo da se ̀ ivee i vo takvite uslovi dase opstane, baraj}i me|u ednoto i drugoto nekakov ba-lans. Vo podelenata Prespa, vo koja Dvièweto s# po-ve}e se {irelo, Pe~enkovci se na{le vo delot {to bilpod italijanska okupacija. Vo nego se ìveelo malkuposlobodno bidej}i nemalo hajki od Italijancite pro-tiv komunistite, za razlika od drugiot del pod bugar-skata okupacija, vo koj i vojskata i policijata na<osloboditelite> bile vo denono}na potera po komu-nistite, odnosno partizanite. Posebno na ni{an gi dr-èle prvoborcite Mite Bogoevski i Stiv Naumov.

Vo 1942 godina represivnite aktivnosti od delotna Prespa {to bil pod bugarska okupacija, se pro{irilena celiot region. A vo po~etokot na proletta i vo MalaPrespa, Albanija, bidej}i na tie prostori poslobodnose ìveelo. Za osloboditelnoto dvièwe vo Prespa,Goga bil informiran od negovite bratu~edi Trpovci,koi bile edni od negovite organizatori u{te pred voj-nata. Vo sabotite koga lu|eto odele na pazar vo Resen,Jon~e drèl mali mitinzi pred nasobranite lu|e, nakoi im zboruval za opasnosta od fa{izmot. So nego,

ooooo

53Goga Pe~enkovski

edna sabota, na izlezot od Dolno Perovo, se sretnalGoga i odej}i zaedno kon Resen, kaj Sliv~e nad CarevDvor, zastanale pred nasobranite lu|e, na koi Jon~eim zboruval za partizanskoto dvièwe i za ekspan-zijata na fa{izmot, ne samo vo Evropa i svetot, tuku ikaj nas.

<So osloboditelnoto dvièwe vo Prespa bev votek u{te od po~etokot>, veli Goga, <no u{te od startotme snajde <maler>, blagodarenie na majka mi koja go mo-lela Miteta Trpovski da ne me vklu~uva vo Dvièwe-to, bidej}i na{eto semejstvo }e ostanelo bez ma{kapotpora, a te{ko se ìvee{e so pet }erki, bez edin-stveniot sin. Bratu~edot ja poslu{al majka mi i names-to vo 1941 godina, vo Dvièweto me vklu~i vo 1943 go-dina>. Taka zapo~nala partizanskata odiseja na GogaPe~enkovski, koja }e bide ispolneta so mnogu dina-mi~ni i vozbudlivi nastani, ne samo do krajot na voj-nata, tuku i potoa, vo slobodnata zemja Makedonija,odnosno vo Prespa.

Brojot na aktivistite vo Dvièweto od DolnoPerovo bil mal. Se smetalo deka selanite se probu-garski orientirani, pa te{ko odela nivnata mobili-zacija protiv okupatorot, s# do krajot na 1944 godina.Na prvi septemvri taa godina partiskata organizacijaod seloto napravila spisok na rabotosposobnoto na-selenie so cel da zamine vo partizani. Akcijata te~elabez problemi i vo tekot na no}ta, na ~elo so prekale-ni partizanski borci, grupata vo koja bil i bil Gogazaminala za selo Pokrvenik, a ottamu za KaraormanPlanina.

Po petnaeset dena, ovaa grupa partizani od Ka-raorman se vratila vo {tabot vo selo Braj~ino, kade{to bile izvr{eni temelni podgotovki za borbenataakcija. Prva cel na napadot bil gradot Prilep. No, voselo Gope{i bil izvr{en nov raspored na borcite. Goga


ve}e bil rasporeden kako zamenik politi~ki komesarvo pri{tapskata ~eta na pettata brigada. Na vtorinoemvri, minuvaj}i preku Bu~im i Novo Selo, go napad-nale Prilep, no bez dovolno sigurna procenka za efek-tite {to }e gi postignat. Napadot go izvr{ile dewe odkaj Tutunskiot kombinat vo s. Maùri{ta, ne zabele-ùvaj}i deka Germancite se vkopani na Markovite kulinad gradot. Vo èstokata bitka partizanite na Gogapretrpele teòk poraz poradi {to morale da se po-vle~at vo Novo Selo. Komandantot Naum Veslieski ‡Ov~arot, ergenski drugar na Goga, gi sobral preìvea-nite borci, naredil site dobro da se odmorat i nahra-nat, a sledniot den, treti septemvri, povtorno trgnalevo napad na Prilep. Ovoj pat borbata bila uspe{na igradot osloboden, a pobedata proslavena.

55Goga Pe~enkovski

POLITI^KIPOLITI^KIPOLITI^KIPOLITI^KIPOLITI^KIAKTIVNOSTIAKTIVNOSTIAKTIVNOSTIAKTIVNOSTIAKTIVNOSTI

AKTIVNO UÊSTVO VO NOB

VO KANXITE NA INFORMIROTO

FUNKCIITE NA GOGA

KADRITE KAKO LIMITIRA^KI FAKTOR NARAZVOJOT

VO CENTAROT NA NASTANITE

AKTIVNO UÊSTVO VO NOB

orbata za osloboduvawe na Prilep zna~ela prvovoeno kr{tevawe na Goga Pe~enkovski, kako zame-

nik politkomesar. Za razlika od obi~nite borci ‡ par-tizani, lu|eto so takva funkcija pretstavuvale odgo-vorni, smeli, borbeni i po`rtvuvani stare{ini, od koizavisel moralot, duhot i borbenata gotovnost na edi-nicata so koja komanduvale. Toa bile lu|e sposobni dapravat analiza na sekoja borbena situacija i da iz-vle~at zaklu~oci za taktikata i strategijata na bor-bata protiv okupatorot. Kako ~ovek so visoka inteli-gencija i bogato ìvotno iskustvo, so razviena smislaza komunikacija, toj nabrzo gi potvrdil svoite kvali-teti i se nametnal kako faktor vo odlu~uvaweto zaplaniranite borbi vo osloboduvawe na makedonski-te gradovi.

<Na ~etvrti noemvri trgnavme nazad za Resen,okupiran od Germancite. Celta ni be{e negovoto os-loboduvawe, no koga na petti noemvri pristignavme vogradot, germanskite vojnici ve}e pobegnale kon Ohridi Struga, verojatno informirani deka }e bidat na-padnati. Preno}ivme vo gradskata kasarna, a utreden-ta imavme sredba so na{ite najbliski. Mojata soprugaSlavka be{e presre}na {to me vide ìv i zdrav, noi upla{ena koga dozna za borbite {to n# o~ekuvaat.Na razdelbata ne moè{e da gi sokrie solzite {to ¼potekoa.

BBBBB


Po razdelbata so semejstvata, Goga i negovitepartizani trgnale za Ohrid, preku selo Petrino. Pla-nirale napad na gradot. Na sedmi noemvri utroto serasporedile na planinata Gali~ica. Toj i na~alnikotna Pettata brigada, se zasolnile zad edna viso~inkaod koja imale dobar pogled na terenot. <Od seloto sodvogled zabeleàv dva germanski tenka kako izle-guvaat od Ohrid i se dviàt kon nas. Bez somnenie,nekoj im dal informacii za nas i tie to~no znaeja ka-de se na{ite pozicii>, raskaùva Goga i dodava: <Ia-ko prvi ja zapo~navme borbata so lesno pe{adiskooru`je, nivnite topovi napravija 'r{um vo na{ite re-dovi. Za kuso vreme zagubivme trinaeset borci, a imav-me i dosta raneti. Toga{ be{e ubiena i edna devojka,koja se vika{e Len~e. Koga majkata ja vide svojata mrt-va }erka, po~na da pla~e i da si gi kube kosite od gla-vata>, veli Goga.

I pokraj `rtvite, Pettata brigada uspeala da giprotera Germancite i da go oslobodi Ohrid. Podvodneven prestoj vo gradot, partizanite trgnale konStruga, vo potera po neprijatelot. No, koga pristigna-le tamu, od Germancite nemalo ni traga, ni glas. Zatoa,pak, vo seloto Vele{ta se sudrile so albanskite ba-listi. Brigadata go blokirala seloto i koga balisti-te videle deka <crno im pi{uva>, ispratile kurir soporaka za sredba so komandantot na partizanite. Vome|uvreme, Goga i nekolku telefonisti montirale te-lefon vo ku}ata vo koja komandantot na partizanska-ta brigada prifatil da se sretne so voda~ot na balis-tite po ime Muarem. Vo me|uvreme, Goga so del od ne-govata ~eta upadnale vo zgradata na albanskata op-{tina i gi uni{tile site arhivski dokumenti. No}tase odràl sostanok na komandantite na koj bilo do-govoreno Albancite bez borba da se oddale~at odseloto.

59Goga Pe~enkovski

Partizanite na Goga Pe~enkovski vo sredinata nadekemvri 1944 godina se vratile vo kasarnata. Tie de-novi vo Ohrid prestojuval Metodija Andonov ênto vovrska so podgotovkite za Kongresot na Narodniotfront. Po nekoe vreme Goga bil izbran za delegat naKongresot. Vo Skopje oti{ol so maloto vov~e, prekuKi~evo. Inaku, Pettata partizanska brigada, nare~enaPrilepska, po vra}aweto od borbenite dejstva setransformirala vo Korpus za narodna odbrana. Pri-{tapskata ~eta na Goga bila rasporedena vo Bitol-skata po{ta, kako voena kontrolna edinica. Toga{ toji se demobiliziral. Po barawe na Op{tinskata orga-nizacija na KPM, koga se vratil vo Dolno Perovo, bilizbran za sekretar na partiskata }elija. Kako akti-vist, vedna{ se vklu~il vo formiraweto na nabavno-proda`nata zadruga, za {to ve}e imal soodvetno pret-hodno iskustvo.

<Prvata stoka na zadrugata be{e onaa {to jasokriv pred vojnata (od porane{nata prodavnica) voku}ata na Kime Xurovski. I pokraj partiskata funkci-ja, stanav i magacioner. Vo istovreme ribarite se zdru-ìja vo ribarska zadruga za cela Prespa, vo koja zapretsedatel be{e izbran Laze Kowanovski, a jas za kni-govoditel>, istaknuva denes Goga, se}avaj}i se na tieburni nastani.

So ova, me|utoa, ne zapo~nuva civilniot ̀ ivot naGoga Pe~enkovski. Vo mart 1947 godina bil povikan nadosluùvawe na voeniot rok, vo 48-ta divizija voStrumica. Tamu rabotel kako pisar vo ̂ etata za vrski.Toj i Jovica Fidanovski od Bitola bile zadolèni dapravat raspored za ve~ernite ve`bi na teren. Blisko-sta so politi~kiot komesar, po poteklo od Ki~evo, muovozmoìla na Goga izlez vo gradot vo sekoe vreme.Toa leto bile na ve`bovni aktivnosti vo Pla~kovicai Ogra`den, zaedno so drugi ~eti od 48-ta divizija. Na


ve`bite do{lo do nesre}en slu~aj, koga neo~ekuvano inenamerno se sudrile dve ~eti, no za sre}a bez `rtvi.Po toj povod Goga bil povikan vo [tip kaj komandantotna divizijata kako svedok.

Strumi~kata epizoda za Goga bila interesna izaradi eden drug slu~aj. Nekoj komandant Meto od Be-rovo, zaedno so popot i negovata èna i }erka, povtor-no izlegol vo par-tizani nezadovolen od novata na-rodna vlast. Goga dobil naredba so u{te pet vojnicida go privede buntovnikot i negovata pridru`ba, koise nao|ale kaj eden izvor vo Ogra`den. No tie, namestokaj izvorot, se na{le na drugo mesto, kade {to bilezarobeni od druga voena edinica. Fakti~ki vojnicitego zarobile popot so soprugata i }erkata, a koman-dantot Meto, koj pobegnal, po eden mesec samiot sepredal.

61Goga Pe~enkovski

VO KANXITE NA INFORMBIROTO

o periodot po osloboduvaweto, ̀ ivotot na Goga Pe-~enkovski te~el kako na filmska lenta. Vo rela-

tivno kuso vreme doìvuval brojni nastani, no i u~est-vuval vo niv, ne vo sopstvena, tuku vo tu|a reìja. Prviseptemvri 1947 godina e najva`niot datum za Goga, za-{to toj den ja dobil svojata vtora }erka Milica. Ra|a-weto na novo dete vo koe bilo semejstvo e vistinskipraznik, koj roditelite gi ispolnuva so radost i sre}a.Semejnoto scenario na negovite roditeli kako da sepovtoruva{e i vo negovoto semejstvo. I kaj Goga, kako ikaj niv, semejnata loza po~nuvala so }erki, a zavr{u-vala so sin. Podobra semejna prikazna retko koga moèda se ~ue, osven kaj dobrite roditeli i doma}ini. Po-tesnoto i po{irokoto semejstvo na Pe~enkovski e re-dok primer za toa.

Po ra|aweto na }erkata Milica, Goga zaminal zaSkopje, so voz. Po nalog na Voenata komanda sprove-duval voj-nici ‡ zatvorenici, begalci od Grcija, kojase nao|a{e vo gra|anska vojna. Grupata ja predal vokomandata na Skopskoto kale, a ottamu zaminal za BawaLuka da prifati novi regruti za Strumica. Po zavr{u-vaweto na ovie obvrski za dràvata, se vratil vo Dol-no Perovo vo koe ve}e bila formirana ribarskata za-druga. Se ponudil da raboti kako ribar, ja zemal neop-hodnata oprema i so drugite ribari zaminal na ribolovkaj selo Stewe. Eden den na ovaa lokacija do{ol so

vvvvv


xip Dimitraki Tegovski od Resen i mu predloìl naGoga da go <batali> ribolovot i ribarskata zadruga, ada prifati druga rabota, pova`na i za nego i za drà-vata. Tegovski bil pretsedatel na Reonskiot koopera-tiven sojuz vo Resen i mu bile neophodni sposobni kad-ri, a toj vo likot na Goga videl tokmu takov kadar. Goviknal Stavru{ Ko~ovski, bojaxija, da go prifati Pe-~enkovski vo negoviot stan dodeka Sojuzot ne mu go re{iovoj problem. Potoa, kako referent za otkup na zemjo-delski proizvodi, toj ja zapo~nal svojata nova rabota,za plata od 2300 dinari. Snabden so bonovi za pre-hranbeni i <to~ki> za drugi proizvodi, kako i site gra-|ani vo toa vreme. Iako onie na rakovodni funkciiimale i pogolemi privilegii, novata funkcija mu ovoz-moìla na Goga po nekolku meseci da kupi i velosi-ped, koj go vozel do 1965 godina. No, rezultatite {to gipostignal vo rabotata mu ovozmoìle da bide izbranza pretsedatel na sindikalnata podru`nica vo Koo-perativniot sojuz. Poznavaweto na rabotite mu ovoz-moìlo ~esto da go zamenuva komercijalniot direktorJordan Trantalovski, koga toj bil otsuten od Resen.

Vo proletta na 1948 godina Goga Pe~enkovski inegovite drugari Tode Grn~arovski i Dor~e Boìnov-ski, bile izbrani za ~lenovi na Op{tinskiot komitetna KPM, kako aktivisti na Partijata koi se izdvojuvaleod drugite ~lenovi so svojata samopregorna rabota nesamo na rabotnite mesta, tuku i vo izvr{uvaweto napartiskite zada~i. Vakviot ~in za sekoj ~len na Par-tijata bil golemo priznanie i nagrada, no i {ansa zanapreduvawe vo slu`bata i za povisok status vo op-{testvoto. Isto kako i denes. No, za razlika od onavreme koga li~nite i stru~nite kvaliteti imale ne-kakva prednost, denes tie, osven ~lenstvoto vo vlade-ja~kata partija, ne se smetaat za nikakva prednost ilivrednost. Posledicite se vidlivi: kriminalizacija na

63Goga Pe~enkovski

op{testvoto i opasen zastoj vo demokratizacijata naodnosite i pazarnata orientacija na ekonomijata, kojanamesto da se reformira, od osamostojuvaweto na Ma-kedonija nezapirlivo stagnira. Vo pove}epartiskisistem, koga edna, vo momentot vladeja~ka partija, }ere~e: <Dràvata, toa sum jas>, na takvata dràva ne ¼se pi{uva dobro!

Vo juli 1948 godina Op{tinskiot komitet na KPMzakaàl sostanok, koj se odràl vo ku}ata na Kire Do-novski. Den pred toa, Goga pro~ital vo vesnikot <Bor-ba> deka Jugoslavija bila isklu~ena od Informbiroto.Za mnogu ~lenovi na Partijata ovaa vest bila {okantnai zbunuva~ka. Na sostanokot vo Resen se pojavile vrvnimakedonski partiski kadri od Skopje, kako Kiro Mi-qovski, Cvetko Uzunovski i drugi, ~lenovi na CK KPM.Otkako objasnile zo{to se dojdeni, od prisutnite nasostanokot pobarale da se izjasnat: dali se za Titoili za Rezolucijata? Po voobi~aenoto zati{je, prv sejavil Goga, so zborovite: Revolucijata ja zapo~navmeso Tito i treba da ostaneme so nego i so Jugoslavija!Drugi diskutanti nemalo, poradi {to sostanokot bilprekinat i zakaàn za ve~ernite ~asovi vo hotelot<Turist>, kade {to za ovoj problem trebalo da se iz-jasnat site ~lenovi na Partijata, odnosno na Op{tin-skiot komitet. Istovremeno padnala direktiva zaformirawe selski rabotni zadrugi. Toa se slu~ilo ivo Dolno Perovo, taka {to vo zadrugata <Ribar> bilvklu~en celokupniot dvièn i nedvièn imot na se-lanite, osven po nekoe par~e oku}nica, kakva {to bilanivata od 42 ari na semejstvoto Pe~enkovski. Sli~niSRZ bile formirani, re~isi, vo sekoe selo vo Prespado krajot na 1948 godina.

Od ovoj datum pa natamu, nastanite se dvièle sofilmska brzina. Vo 1949 godina dojde do blokirawena Jugoslavija od SSSR i dràvite na Isto~niot blok.


Vo zemjata zapo~na procesot na apsewe na mnogu komu-nisti {to se izjasnile vo prilog na Informbiroto, od-nosno za natamo{na sorabotka so Stalin, so ~ie ime naustite jugoslovenskite komunisti se borea protiv fa-{isti~kite agresori. Za taa cel, na ostrovot Goli Otokvo severniot del na Jadranskoto More, bil formiranlogor vo koj bile smestuvani informbirovcite. Osvenonie {to javno verbalno se izjasnile za Revolucijata,tamu bile ispra}ani i onie komunisti koi bile prija-veni na UDBA kako takvi od nivnite <prijateli> i so-gra|ani. Na Goli Otok se odelo bez sudska presuda, bi-dej}i se rabotelo za spasot na Jugoslavija, <da se bideili da ne se bide>. Vremeto bilo preskapo za da se gubivo sudski procesi.

65Goga Pe~enkovski

FUNKCIITE NA GOGA

o 1950 godina Goga bil nazna~en za {ef na otkupnastanica na edna bitolska organizacija vo Resen, no

takvata odluka ne bila realizirana. Zatoa ostanal voREKOPS, kade stanal {ef na kadrovskoto oddelenie.Po nekolku dena, toj, Kico Man~e od Sobranieto i Si-mo Apostolovski od GP <Bigla> stanale ~lenovi na kad-rovskoto oddelenie vo Op{tinskiot komitet na KPM.Ova oddelenie davalo mislewa i karakteristiki za~lenovi na KPM predlagani za razni funkcii, {to zna-~i deka od nivnoto mislewe zavisela sudbinata nakadrite koi o~ekuvale unapreduvawe, bilo vo slu`-bata, bilo vo Partijata. Taka, Goga pretpladne rabo-tel vo REKOPS, a popladne vo Op{tinskiot komitetna KPM, vo koj Bore Petrevski bil pretsedatel, KrumeTonovski, organizacionen sekretar, a toj (Pe~enko)pretsedatel na Kadrovskata komisija. Ova telo na Ko-mitetot, pokraj mislewata, preporakite i ocenkite zaoddelni lu|e (pa duri i za voenite regruti) se grièloi za osposobuvaweto na oddelni kadri (preku kursevii seminari) za vr{ewe postru~ni raboti, za kakvi {toimalo golema potreba vo op{tinata, no i za otkrivawena takvi kadri (vo razni partiski organizacii) koi poproverkite bile ispra}ani na mesta za koi imalopotreba od niv.

Vo toa vreme platata na Goga bila toga{ni 3200dinari mese~no, koja zaedno so trudovite denovi nanegovata sopruga Slavka, koja rabotela vo Selskata

vvvvv


rabotna zadruga, i oku}nicata so koja raspolagale, bilasosema dovolen semeen prihod za normalen ìvot,odnosno za <nadminuvawe na siroma{tijata>, kako {toveli Goga. No, dinamikata na promenite ne se namaluva-la. Od Partijata <padnala> direktiva site nejzini poak-tivni ~lenovi da se vratat vo svoite rodni mesta i dase vklu~at vo aktivnostite na selskite zadrugi. Takai toj moral da se vrati vo Dolno Perovo i za 25 trudo-vi denovi da raboti vo SRZ <Ribar>. Se prijavil da se-~e gra|a za {talite i tamu ostanal do po~etokot na 1950godina, koga na prvi fevruari bil izbran za pretseda-tel na Okoliskiot sindikalen sovet, so plata 4200 di-nari. Dotoga{ ovaa funkcija ja izvr{uval volonterskiKire Kargo, a platen sekretar bil Tome Kotlarovski.Na sostanokot na koj bile vr{eni ovie kadrovski pro-meni bil prisuten i Cvetko Uzunovski, ~len na CK KPM.Vakvite ~esti promeni na kadrite od povisoka na po-niska funkcija i obratno, ne ostanale bez posledici.Pove}eto od vrabotenite pobegnale vo stranstvo, a ne-koi i ne se vratile na ponudenite funkcii.

Pokraj takvite raboti, Sindikatot na Goga se za-nimaval i so raspredelba na pomo{ta {to se dobiva-la od UNRA, vo obleka i hrana. Toa se pravelo so <to~-kici> koi toga{ imale vrednost na pari. Goga se se}avakoga na sinot Sterjo, na Pandejca od Resen, mu dodeli-le besplatno nov kostum, no, za àl, toj podocna po~i-nal. Vo toa vreme Pe~enko bil izbran i za pretseda-tel na Op{tinskiot odbor na narodna tehnika i za ~lenna Narodniot front. Osven toa, istovremeno bil ~lenna u{te 18 odbori i komisii vo drugi op{testveniorganizacii.

<Kadrovskite funkcii niz koi minuvav>, veli Go-ga, <bea povod i za humor. Osobeno koga stanav bi~ki-xija, moite drugari i sorabotnici se potsmevaa so mene,prefrluvaj}i mi so zborovite: <eve go pretsedatelot i

67Goga Pe~enkovski

sekretarot bi~kixijata>. Najmnogu so mene se majtape{emojot bratu~ed Mite Pe~enkovski i negovite drugariLome Carovski i \or|i Golidovski, koi podocna so IlijaCakulovski pobegnaa vo Grcija, a ottamu vo Amerika>. Ase potsmeva i Goga denes.

Vakvite {egi ni vo eden moment ne go obeshrabri-le Goga da pokrenuva razni inicijativi i akcii vo in-teres na negovite zemjaci. So mladincite, re~isi, se-koja ve~er organiziral igranki ili priredbi koi re-dovno imale svoja publika, koja se relaksirala po na-pornata rabota vo tekot na denot. Ne bile retki nirabotnite akcii {to toj gi organiziral za sobirawe naìtoto ili za drugi potrebi na selanite. Po edna go-dina koga stanal op{tinski odbornik, formiral ko-misija koja odlu~uvala koj kolku ìto }e dade na dr-àvata. Od druga strana, vo partiskata organizacijabil zadolèn da gi razobli~uva kulacite i onie {togi odbegnuvale obvrskite kon op{testvoto.

<Vakvata politika dovede do revolt kaj zemjo-delcite vo Republikata, pa zatoa CK na KPM doneseodluka partiskite aktivisti da se povle~at od razniteanga`mani {to im bea doveruvani i da se zanimavaatso ~isto partiska rabota>, veli Goga. Kako rezultat natoa, Goga bil postaven za sekretar na Mesniot odborvo Perovo i Drmeni i za sekretar na partiskata orga-nizacija za dvete sela. No, mesnite odbori nabrzo bilerasformirani, a na nivno mesto bile formirani po-mali op{tini. I toga{, Goga Pe~enkovski ne bil zao-bikolen. Bil nazna~en za sekretar na op{tinata, a zapretsedatel Vangel Temovski, {panski borec, koj ì-veel vo Carev Dvor. Toj bil kon krajot na rabotniotvek, taka {to mu nedostigala u{te edna rabotna godi-na do penzijata. Toga{ Goga ìveel vo Dolno Perovo,no ne bil pomalku aktiven od vremeto koga rabotel voResen. Eden den stignala direktiva za priem na novi


~lenovi vo KPM, po mo`nost ugledni gra|ani, koi }epridonesat za osamostojuvawe na Partijata. Od sekre-tarot na Op{tinskiot komitet na KPM, Jon~e Trpovski,dobil zada~a da gi ubedi popovite od Dolno Perovoda gi soble~at mantiite i da vlezat vo Partijata, no ida im obezbedi rabota vo dràvnata administracija.Nabrzo potoa na partiskiot sostanok, popovite Meto-dija i Krste bile primeni vo redovite na KPM so nivnacelosna soglasnost.

No, po nekolku sostanoci na partiskata organi-zacija, na koi se raspravalo za obvrzuva~kiot otkup naìtoto i mesoto i koga trebalo da bidat razobli~enikako voeni bogata{i Kosta i Kole Carevi i Mice Rom-bev, po zavr{uvaweto na sostanokot, popot Metodijapobaral sredba so Goga vo ~etiri o~i. Na nea prvo iz-razil blagodarnost {to toj mu pomognal da go smetaatza ~esen ~ovek, no vo isto vreme ja izrazil i svojatagolema rezerva kon ~inot na negovoto vklu~uvawe voPartijata. <Sve{teni~kata ideologija e nespoiva so ko-munizmot>, mu rekol na Goga, i dodal deka natamu netreba da smeta na nego i na Krste, koi se vratile vosvoite popski mantii. Sepak, popot Krste prodolìlda raboti kako knigovoditel, prvo vo selskata zadruga,a potoa i vo ribarskoto pretprijatie, otkade {to za-minal vo penzija.

69Goga Pe~enkovski

KADRITE KAKO LIMITIRA^KI FAKTORNA RAZVOJOT

ako po nepi{ano pravilo, Goga Pe~enkovski bilglavniot adut na partijata, osobeno za zamenata na

kadrite {to bile pred penzija, bez energija za rabo-ta. Toj kec mu padnal i vo selo Carev Dvor kade {toja izvr{uval celata rabota vo op{tinata za smetka napretsedatelot koj bil star i ~ekal penzija. Vakvi op-{tini bile formirani i vo selata Jankoec i Qubojno.Resen imal status na okoliski centar. Prespa minu-vala niz edna dinami~na faza na promeni, kako vosistemot, taka i vo odnosite me|u lu|eto. Mnogu rabotiod ìvotot i tradicijata se na{le na udar. Goga bilvo nivnoto sredi{te, bidej}i nekoi od tie promeni itoj gi iniciral, kako na primer, Zakonot za simnuvawena ferexeto kaj muslimanskite èni. Taa godina do-bil anonimno pismo, adresirano do nego. Nekoj go os-tavil kaj berberot koj trebalo da mu go dade. No toj,namesto nemu, pismoto mu go dal na pretsedatelot. Aovoj, pak, koga videl {to pi{uva vo nego, go odnel voUDBA vo Resen. Vo nego nekoj reagiral deka Goga gimaltretiral lu|eto so zakonite.

Po ovoj povod bil zakaàn sostanok na koj bilepovikani ugledni lu|e, me|u koi i Vane Ne~ovski, se-kretar na OK na KPM, Pande Tolevski, pretsedatel naSobranieto, {efovite na policijata i na UDBA i dru-gi. Dneven red na sostanokot bila informacijata vo

kkkkk


vrska so Zakonot za simnuvawe na zarot i ferexeto kajmuslimankite. Na mesniot oxa i na kurirot im bilo re-~eno tie prvi da gi donesat svoite ̀ eni odbuleni. Oxa-ta, me|utoa, se sprotivstavil toa da vaì samo za nego,pa bil prifaten predlogot popladneto da gi povikaatsite maì muslimani da dojdat so svoite èni vo So-branieto. Na povikot se odyvale site, no prv ja donelsvojata ̀ ena kurirot. Taa bila mlada i ubava. Koga Goga¼ go simnal zarot i ferexeto, taa mu upatila vedranasmevka, {to bilo znak deka ne samo {to go odobruva,tuku i go prifa}a ovoj ~in.

Na krajot od godinata, po barawe na selanite,Goga do{ol za upravnik na SRZ vo Dolno Perovo. Tiene bile zadovolni od dotoga{niot upravnik HristoPeculovski i vo znak na revolt pobarale od okoli-skite vlasti da im go dadat Pe~enkovski, kako isku-sen kadar. Toa i se slu~ilo i Goga vo zadrugata osta-nal edna godina, koga od Op{tinskiot komitet bilpredloèn da odi vo Zemjodelskoto u~ili{te, vo koebila formirana kadrovska paralelka. Toj predlogotgo prifatil, no negovite selani ne sakale ni da ~ujatza toa. Uporno barale Goga i natamu da ostane vozadrugata.

Toga{ kupil radio na baterija. Go stavil na pro-zorecot od severnata strana na ku}ata za da moàtselanite da ja sledat programata, odnosno vestite,muzi~kite, dramskite i drugite programi. Na 2 maj 1951godina mu se rodila tretata }erka Elisaveta, iakoo~ekuval sin, po prvite dve }erki, {to ve}e gi imal.No, se pomiril so toj fakt bidej}i sekoja ro`ba nosiradost vo ku}ata. Taa godina donele i struja vo selotopreku elektromotor, koj selanite go palele nave~er, ago gasele nautro. Takva struja na motor imalo u{te voCarev Dvor, zaradi {to vo dvete sela bile postavenibanderi od obi~no dabovo drvo.

71Goga Pe~enkovski

Kako upravnik na SRZ Pe~enkovski imal 25 tru-dovi denovi, za koi dobival po 150 dinari dnevno ili3750 mese~no. Na prvi fevruari 1952 godina ja podgot-vil i predal zavr{nata smetka na zadrugata, a potoabil izbran nov upravnik.

<Vo brakot so Slavka ve}e imav tri }erki, aprethodnata godina izgradiv nova ku}a vo Dolno Pe-rovo, na mestoto na starata {to ja urnav. So toa gi zao-kruìv moite slu`beni i privatni aktivnosti vo rod-noto selo i se najdov pred nov izbor: upis na Zemjo-delskoto u~ili{te vo Bitola. Pred da ja donesam ovaaodluka, kako i vo site sli~ni situacii pred toa, iovojpat pobarav soglasnost od majka mi. Taa mi odgo-vori deka kon mene napravila dve krupni gre{ki. Ed-na{ vo 1931 godina koga treba{e da odam vo Belgradda go prodolàm obrazovanieto na predlog na mojotu~itel, a taa ne mi go dozvoli toa. I vtorpat, vo 1941godina koga treba{e da se aktiviram vo NOB, so in-tervencijata kaj bliskiot rodnina, me spre~i vo taanamera. <Po tretpat nema da napravam takva gre{ka ‡mi re~e majka mi, ~estitaj}i mi go novoto u~ili{te>,raskaùva Goga.

Toga{ bilo izvr{eno i vseluvaweto vo novataku}a, koja ostanala bez nadvore{nata vrata, poradifinansiski problemi. No, so upisot vo Zemjodelskotou~ili{te od Sovetot za prosveta na NRM dobil sti-pendija vo visina na plata od 7000 dinari, koi zaednoso primenata plata od CK na KPM od prethodnite me-seci, kako i detskiot dodatok od 750 dinari {to po~-nal da go prima za sekoe dete, materijalnata polo`bana semejstvoto Pe~enkovski osetno se podobrila. Pr-va rabota za koja se zafatil toga{ bila vleznata vra-ta od ku}ata i nabavkata na nov krevet od Bitola, sokoj bil zamenet drveniot i slamaricata. So toa, o~i-gledno se podobril kvalitetot na ìvotot vo noviotdoma{en ambient.


Proletta 1954 godina Goga go zavr{il Niòtozemjodelsko u~ili{te so odli~en uspeh. Kako dobriu~enici, toj i u{te dvajca negovi drugari (Done od s.Erxelija, Svetinikolsko i Mile od Prilep) pobaraleod CK na KPM nivnata paralelka da go prodolì sred-noto obrazovanie. Po nekoe vreme, u~ili{teto go po-setil Krste Crvenkovski, sekretar na CK, koj na licemesto se zapoznal so problemot, spored koj vonrednitepostari u~enici, kako Goga i ne-govite 36 drugari,pokaàle mnogu podobar uspeh od redovnite u~enici,i se soglasil da im se dade {ansa. Potoa, na predlogod CK na KPM, Izvr{niot sovet na NRM donel odlukaova u~ili{te da prerasne vo sredno i drugata godinabila otvorena nova paralelka so 40 novi u~enici.

73Goga Pe~enkovski

VO CENTAROT NA NASTANITE

o me|uvreme, vo 1953 godina semejstvoto na Pe~en-kovski go sna{la nesre}a. Tatko mu na Goga se para-

liziral, a negovata sopruga se na{la vo te{ka materi-jalna polo`ba, bidej}i esenta, koga se vratil od Bi-tola, ostanal dolèn 16000 dinari. No, po zavr{uva-weto na sega ve}e Srednoto zemjodelsko u~ili{te (sopoloèna matura i odli~en uspeh), samo po dva mesecibil nazna~en za direktor na novoformiranata zemjo-delska apteka. Vedna{ potoa bil ispraten vo Vrawe,vo Srbija, na petnaesetdneven seminar za stru~no uso-vr{uvawe. Poleka, doma{nata situacija po~nala da sestabilizira.

Po vra}aweto od Vrawe vo aptekata vrabotil petnovi rabotnici. Bile vneseni i pove}e novini vo ra-botata na zemjodelcite, me|u koi i upotrebata na za-{titni sredstva. Vo po~etokot lu|eto bile somni~avi,no po izvr{enite demonstracii, a osobeno po dobieni-te rezultati od nivnata upotreba, interesot za niv po-rasnal. Proizvodstvoto bilo zgolemeno nad o~eku-vawata, taka {to aptekata po~nala da vr{i i otkup navi{ocite na zemjodelskite proizvodi. Po nekoe vreme,pridonesot na aptekata na ovoj plan bil evidenten vounapreduvaweto na ovo{tarstvoto i lozarstvoto. Na-brzo od Slovenija bile nabaveni novi motorni pri-kolki. Bila formirana i grupa za prskawe na ovo{kitei lozjata. Koga lu|eto ja po~uvstvuvale korista od

vvvvv


novata mehanizacija, po~nale i so li~na nabavka nadelovi od nea, a osobeno na prikolki. Toa bilo vremekoga po~nala reorganizacijata na zemjodelskite za-drugi, koga selanite zapo~nale za sebe da podigaatovo{ni i lozovi nasadi, so {to se zgolemila obrabot-kata na zemjata.

Site ovie promeni dovele do ukinuvawe na za-drugite vo pomalite sela, a do zadrùvawe vo pogole-mite, so izmeneta funkcija. Tie gi snabduvale zemjo-delcite so neophodnite produkti, nudej}i im i konkret-ni uslugi, bilo so mehanizacija ili drugi potrebi. Zataa cel bile angaìrani i dvajca agronomi od Srbija,koi vo koordinacija so aptekata na Goga, bile upatuvanikaj onie {to barale vakva pomo{. Inaku, Pe~enkovskivo aptekata obezbedil oprema i stoka za koja tie bilezainteresirani.

Vakvata dinamika na promenite vo Prespa janametnala potrebata i od formirawe fond za meha-nizacija vo Resen. So nego rakovodel Jon~e Pecalov-ski, koj pobaral od Goga da se prefrli kaj nego. Toj toago prifatil i svoeto mesto ¼ go otstapil na StevkaVasilevska, od s. Zlatari, sestra na Naum Vasilevski‡ Ov~arot, koja so nego go zavr{ila Srednoto zemjo-delsko u~ili{te vo Bitola. Vsu{nost, Goga sakal da ¼pomogne polesno da ja podnese te{kata psihi~ka sos-tojba, vo koja se na{la poradi nervnoto rastrojstvo nanejziniot brat, visok oficer vo JNA, koj samo {to sevratil od specijalizacija vo SSSR.

Vo proletta na 1955 godina Goga kupil eden hek-tar za lozje. Na eden del od placot posadil dve iljadi~okoti. Koga majka mu doznala za toa, na svojot soprugAndon mu obrnala vnimanie deka spored ona {to gorabotel nejziniot sin, naskoro }e se preselat voResen. Taa godina, so grupa zemjodelski stru~waci,Goga bil na stru~na ekskurzija vo Hrvatska, koja vo

75Goga Pe~enkovski

domenot na zemjodelstvoto bila edna od najnapredniterepubliki na toga{na Jugoslavija. Za{to, u{te od vre-meto na Avstro ‡ Ungarija, dràvata gi pomagala zem-jodelcite, kako na primer, vo Me|umurje, koga im da-vala evtini krediti za izgradba na {tali, magaciniza ~uvawe na dobitok, za kupuvawe na kravi i ovciitn. So kakvo vnimanie bila do~ekana delegacijata odMakedonija, pokaùva i priemot {to im bil napravenvo Glavniot zadruèn sojuz, na ~ie sobranie imale~est i da prisustvuvaat. Od Hrvatska prodolìle voSlovenija, kade {to go posetile slovene~koto primor-je i drugi atraktivni mesta vo ovaa i toga{ najrazvie-na republika.

Istata godina, so grupa zadrugari od Prespa, GogaPe~enkovski go posetil Saemot vo Novi Sad. Poizvesno vreme do{lo do pretstavuvawe na ovoj vojvo-dinski grad vo Resen, {to pridonelo za razmena naiskustvata me|u dvata grada vo oblasta na zemjodel-stvoto. Nabrzo potoa, Resenskata okolija se transfor-mirala vo op{tina, a okoliski centar stanal Ohrid,vo koj Goga bil izbran za odbornik. Na prvi noemvri1955 godina se ukinal i fondot za finansirawe na zem-jodelstvoto, a Goga stanal referent za zemjodelstvona op{tinata, ~ij pretsedatel bil Dimitraki Tegov-ski. Povtorno bile zaedno i povtorno imale uspe{nasorabotka, za koja blagodarnosta na Goga nikoga{ neizostanuvala. So izborot za odbornik vo Okoliskiotodbor, nemu mu prestanal mandatot vo Dolno Perovo,no zatoa stanal ~len na Op{tinskiot komitet na KPMvo Resen.

<Na 12 mart 1956 godina po~ina mojot tatko, na 85‡ godi{na vozrast. Be{e Ilindenec i zema{e po 4000dinari penzija, koja po smrtta mu be{e ukinata. Toa nese odrazi na materijalnata sostojba na na{etosemejstvo, bidej}i mojata plata be{e 8800 dinari plus


2500 dinari detski dodatok, {to s# zaedno be{edovolno za normalen ̀ ivot>, istaknuva Goga, dodavaj}ideka vo 1956 godina po~inala i majka mu. Nabrzo potoase vklu~il vo sanacijata na ovo{tarstvoto i za dobraplata rabotel vo Dolno Perovo, Drmeni i Carev Dvor.Taa godina, na 20 juli, vo Resen kupil plac so povr{inaod 2,9 hektari, koj pred toa bil stara ovo{na gradina.Po dobrata obrabotka na zemjata i ovo{kite, vo prvatagodina zarabotil 160000 dinari od jabolkata, a celataparcela ja platil 14000 dinari.

Vo 1957 godina Goga ìveel vo Dolno Perovo, vostanot na Nikola Tanovski, baxanak na porane{niotstanodavec Stavru{ Ko~ovski. Grupa gra|ani od Resen,zemjodelci, koi rabotele vo edna zadruga, kako osta-tok od selskata rabotna zadruga <Lazar Koli{evski>,go zamolile da prifati da bide nivni direktor, bi-dej}i se na{le vo te{ka polo`ba, ne moèj}i da pri-mat plata. Za da preìveat bile prinudeni da gi se-~at starite ovo{ni drvja i da gi prodavaat kako ogrev-no drvo, a zemjata ja obrabotuvale za proizvodstvo nalebno ìto. Goga im rekol deka nivnata ponuda }e japrifati otkako }e dobie soglasnost od nadle`niteinstitucii. Ne ~ekaj}i, lu|eto vedna{ oti{le kaj pret-sedatelot na op{tinata za da go zamolat za soglasnostGoga da im bide direktor, bidej}i spored nivnataprocenka samo toj moèl da ja konsolidira nivnatazadruga. Drugiot den toj bil povikan od pretsedatelotkoj pomislil deka ne e zadovolen od rabotata vo op-{tinata, no koga ~ul za iskrenite nameri da im pomognena lu|eto, se soglasil i go prifatil negoviot predlogda formira nova zemjodelska zadruga, vo koja }e vlezei onaa na grupata gra|ani, no i da otvori novi plan-taì so jabolka.

77Goga Pe~enkovski

VO SLU@BA NAVO SLU@BA NAVO SLU@BA NAVO SLU@BA NAVO SLU@BA NADR@AVATADR@AVATADR@AVATADR@AVATADR@AVATA

SELIDBATA OD DOLNO PEROVO

PATUVAWETO VO STRANSTVO

OD EKSPANZIJA DO RASPAD

VREME NA MANIPULACII

SELIDBATA OD DOLNO PEROVO

a 8 juli 1957 godina, semejstvoto na Goga Pe~enkov-ski dobilo u{te dva ~lena: bliznacite Mi{e i Il-

~e. Na 22 juli toj ja zapo~nal izgradbata na novata ku}avo Resen. Neo~ekuvano, imal mnogu te{kotii vo sredu-vaweto na rabotite. Odnenade` se razbolele i bli-znacite, od koi Il~e po~inal poradi problemite solekarite, so prevozot i niza drugi peripetii. Po ne-sre}ata so deteto, sepak rabotite po~nale nekako dase sreduvaat. Uspeal ku}ata vo Resen da ja zavr{i, jaregistriral zadrugata i taa po~nala uspe{no da rabo-ti. Nejzinoto ime bilo <RESPLOD> (resenski plod).

<Vo mart 1958 godina se iseliv od Dolno Perovo.Se dogovoriv so mojot bratu~ed Mite Pe~enkovski dami go dade materijalot so koj saka{e da pravi ku}a voPerovo, a vo zamena da mu ja dadam mojata ku}a vo selo-to. Toj se soglasi i jas se frliv na izgradba na ku}atavo Resen>, prodolùva da ja raskaùva svojata inte-resna i vozbudliva ìvotna istorija Goga. <I nabrzo,eden ubav proleten den, sednavme da ru~ame vo novataku}a. Na mojata èna Slavka ¼ rekov da go otvori pro-zorecot, a jas od radost ja simnav kapata i ja frliv vovozduh. ½ rekov deka nikoga{ pove}e nema da se vratimevo seloto, kade minavme buren i teòk ìvot, iako gosakav toa rodno ogni{te. A i denes go sakam>, veli Go-ga, koj nekolku meseci potoa, odnosno na 17 juli moralda plati kazna od 2000 dinari zatoa {to vo ku}ata sevselil bez dozvola.

nnnnn


Reorganiziranite selski zadrugi vo 1960 godinazajaknale. Po~nale da se gradat prvite plantaì sojabolka. Pokraj <RESPLOD>, plantaì so jabolka napra-vile i zemjodelskite zadrugi vo Carev Dvor, Podmo~a-ni, Gorno Dupeni i Zemjodelskoto stopanstvo <MAKAZI>vo Resen. Na site im bilo dadeno op{tonarodno zem-ji{te, a zemja moèl da kupi i sekoj drug {to moèl daplati za toa. Prvata pogolema plantaà so jabolka bi-la napravena vo mesnosta Ora{je, kaj Resen. Programaza nea podgotvil Goga i dobil kredit od bankata. Plan-taìte {to bile podignati na neramno zemji{te mora-le da bidat sredeni. Za taa cel bila upotrebena te{kamehanizacija, osobeno na onoj del kade {to minuvalarekata Bol{nica. Otkako terenot bil podgotven, plan-taàta bila oformena. <RESPLOD> imal plantaà od150 hektari, a zaedno so drugite nekolku sela (CarevDvor, Gorna Bela Crkva i Gorno Dupeni) vkupno nad 560hektari.

Vo toa vreme zadrugite imale potreba od zemji-{teto {to im bilo odzemeno pri formiraweto. Pret-sedatelot na op{tinata pobaral od Goga da go otstapisvoeto zemji{te vo Dolno Perovo, a vo zamena da do-bie drugo vo Resen, {to toj so zadovolstvo ‡ prifatil.

81Goga Pe~enkovski

PATUVAWA VO STRANSTVO

ako edna od najgolemite zemjodelski zadrugi voResen <RESPLOD> bila vo centarot na vnimanieto

ne samo vo Makedonija, tuku i po{iroko. So cel za na-tamo{no unapreduvawe na ovoj vitalen sektor za seko-ja ekonomija, bila organizirana poseta na Belgrad. Vodelegacijata bil i Goga Pe~enkovski, kako direktorna najgolemata prespanska zadruga. Po razmenata na is-kustvata so Srbite, patuvaweto go prodolìle za Ita-lija. Nivna cel bila posetata na Saemot za zemjodelskima{ini vo Verona. Patem se zadràle vo Trst, Padovai Verona, so cel da gi posetat golemite plantaì najabolka. Preku Xenova i Piza pristignale i vo Rim kade{to se zadràle dva dena. Pokraj zemjodelskite ma-{ini, imale mo`nost da gi vidat i pozna~ajnite kul-turno-istoriski spomenici na ovaa zemja. Preku Bolo-wa, Firenca i Venecija se vratile vo zemjata. Patuva-weto na delegacijata traelo 14 dena, a toa na Goga mubilo i prvo patuvawe vo stranstvo. Patot bil naporeni za nekoi od niv, kako za agronomot Cvetkovi} i Mitkood Ohrid, duri i fatalen, bidej}i po vra}aweto idvajcata zavr{ile vo bolnica.

Po nekolkudneven odmor, Goga po~nal so primena-ta na iskustvata od Italija. Ona {to go videl vo Ve-rona za jabolkovite plantaì, vedna{ go prenel i kajnas, vo prespanskite zadrugi i plantaì. Esenta, od 13do 21 septemvri 1958 godina, Goga se na{ol vo u{te

kkkkk


edna delegacija na Glavniot zadruèn sojuz na SRM,ovojpat za zapoznavawe so problemite na sto~arstvo-to vo Srbija. Gi posetile zemjodelskite kombinati voBelgrad, Be~ej, Vukovar i Vinkovci, kade {to se za-poznale so sistemot na odgleduvaweto na stokata.U{te edno iskustvo pove}e, kako dokaz za griàta {todotoga{ se vodela za unapreduvawe na zemjodelstvo-to i sto~arstvoto vo zemjata. Posebno odgleduvawetona kravi.

Od 10 do 19 maj 1959 godina Goga vo Skopje pose-tuval kurs za izu~uvawe na italijanskiot jazik, bidej-}i bil podgotvuvan da zamine na {estmese~na speci-jalizacija vo Italija. Kursot go zavr{il so uspeh, nodo specijalizacijata ne do{lo, odnosno od nekoi pri-~ini taa bila odloèna za nekoi drugi vremiwa. Goganemal potreba da ̀ ali za toa bidej}i nastanite vo ne-goviot ìvot doa|ale tolku brzo {to toj nemal vremeni da razmisluva za niv. Nepolna godina potoa, ilipoto~no na 20 mart 1960 godina, negovata }erka Dragase omaìla za Spase Lazarevski od Resen. Svadbata{to ja organizirale po toj povod, bila eden od najgo-lemite ubavi nastani vo gradot. Napraveniot tro{okbil pokrien od proda`bata na del od negoviot imot(800 m2) na zetot na sestra mu, koj re{il da gradi ku}avo Resen, za suma od 160000 dinari, plus negovata di-rektorska plata vo <RESPLOD>,koja iznesuvala 32854dinari, {to za tie priliki bil visok iznos.

Po razmenata na zemjata (od Perovo vo Resen) Pe-~enkovski formiral ovo{na gradina so 146 stebla, kojavo narednite dve godini ja pro{iril so u{te dve par-celi, so {to brojot na steblata go zgolemil na 415, koipo temelnata obrabotka, za nekoja godina mu obezbedilebogat rod {to mu donel dobar prihod. Toa mu pomognaloda ja dovr{i ku}ata na dva kata vo Resen, vo koja ̀ iveei denes so svojata sopruga Slavka, vitalni kakvi {to

83Goga Pe~enkovski

gi dal Gospod, polni so ìvot i spomeni za koi ras-kaùvaat so zadovolstvo i vozbuda.

Vo 1961 godina, vo dogovor so soprugata, iskopalbrvenik (bunar) vo koj se pojavila obilna voda {toovozmoìla navodnuvawe na ovo{nite nasadi, a so toai zgolemuvawe na rodot na ovo{kite i nov prihod zadovr{uvawe na interierot na ku}ata. Vo isto vreme,kako pora~ani do{le i nagradite od po 20000 ilivkupno 40000 dinari od CK na SKM i od <Agrosnab-ditel>, za pridonesot {to go dal vo unapreduvawetona zadrugarstvoto i ovo{tarstvoto vo Prespa. So toasiroma{tijata krenala race od negovoto semejstvo, koepo~nalo da ìvee podobar ìvot.

Vo 1962 godina <RESPLOD> dobro zajaknal, taka{to direktorskata plata dostignala do 37000 dinari.Ovoj uspeh kaj Pe~enkovci bil krunisan so ra|aweto naprvata vnuka od najstarata }erka, koja go dobila imetoMimoza. Osven toa, na krajot na godinata vo <RESPLOD>,pokraj platata, vrabotenite zemale i vi{ok od 52697dinari, {to ne bilo mala rabota za golemoto semejstvo.

Vo narednite godini zadrugata, na ~ie ~elo bilGoga, ve}e bila kompletirana so kadri, glavno so srednoi ponisko obrazovanie. Uspehot vo nejzinata rabota nebil samo negov, tuku i na lu|eto so koi rabotel. Slogatai razbiraweto vo rabotata bile presuden faktor za-drugata stabilno da raboti, bez zagubi. Ne pomalku za-slu`na bila i rakovodnata struktura, vo koja osvenGoga, kako direktor, bile i Krume Jovanovski, kako ko-mercijalen direktor, Sotir Kulum, kako finansiskidirektor, Tode Nastevski, kako {ef na smetkovod-stvoto i zemjodelskite tehni~ari Tome Buzlevski i To-dor [upalkov.

Kolku {to uspesite vo rabotata ¼ donele afir-macija na zadrugata, tolku i bile povod za nekoi nedo-razbirawa so poedinci, koi nezadovolni od statusot


ili od platata, po~nale da rovarat vo kolektivot ida se sluàt so kodo{laci vo policijata. Bidej}i votoa vreme pove}e ¼ se veruva{e na <rabotni~kata klasa>otkolku na rakovodnata birokratija, nekoi od potka-ùvawata kaj organite na progonot bile pri~ina i zapokrenuvawe na krivi~ni prijavi. No, avtoritetot naGoga i negovite razgovori so lu|eto od MVR, dovele dosmiruvawe na tenziite i ne samo do povlekuvawe naprijavite protiv nego, tuku i do poddr{ka da prodolìso rabotata na istite principi kako dotoga{.

85Goga Pe~enkovski

OD EKSPANZIJA DO RASPAD

odemot na <RESPLOD> kako da im pre~el na nekoipoliti~ki kadri vo op{tinata, pa po~nale so intri-

gi deka propa|aweto na nekoi firmi bilo predizvi-kano od integracionite procesi, a ne od lo{iot izborna kadrite. <Kako rezultat na takvata pogre{na poli-tika, spasot na fabrikata za konzervi vo Resen, kojase najde vo ste~aj, nekoj go pobaral vo integracijata sona{ata zadruga>, veli Goga, dodavaj}i deka takviotpredlog od negova strana bil celosno otfrlen na sed-nica na Op{tinskoto sobranie. <Taka, 'Prespanka' be{estavena pod prinudna uprava, a Krume Jovanovski, mojotkomercijalen direktor, nazna~en za prinuden upravnik,iako <RESPLOD> tri godini investira{e vo negovotostru~no osposobuvawe. Ovaa vest ja dobiv od nego, ot-kako bil imenuvan na ovaa funkcija od Sobranieto naop{tinata>. <Toa e tvoja rabota>, mu rekov i go oslobo-div od Zadrugata. No, po edna godina Krume se 'nacrta'povtorno pred mene, so molba da go vratam na staratarabota, bidej}i 'tamu nemal perspektiva'. Bez da mu za-meram, mu dopu{tiv da se vrati vo zadrugata. Istoto gonapravi i brat mu koj pobara da go oslobodam od rabotaza da se iseli vo Amerika, za po edna godina da se vrativo Resen, a so toa i vo <RESPLOD>. Go rasporediv za bri-gadir ‡ rakovoditel na ovo{en nasad>, naglasuva Gogadenes, se}avaj}i se na tie denovi.

Vo tekot na negovoto rakovodstvo so zadrugata,primil golem broj rabotnici koi rabotele na nasadite,

ppppp


no i vo novootvorenite prodavnici. So nad 100 sezon-ski rabotnici, pokraj onie vo redoven raboten odnos,resenskite lozja bile zbogateni so novi asortimani, asto~arstvoto pro{ireno so novi grla kravi. Za taa cel,Goga so nekolku sorabotnici bil vo Slovenija na saem,od kade {to donele kravi molznici od rasata monto-fonka, za negovata i za zadrugata vo Carev Dvor. Giuredile {talite izgradeni porano za zadrugata <LazarKoli{evski>, gornite za sto~arstvo, a dolnite za ot-kupot i mehanizacijata. Otvorile i mlekarnica so mle-~en restoran. Za prvpat toga{ zapo~nalo snabduvawe-to na gra|anite so mleko po nivnite domovi.

Ekspanzijata prodolìla so prifa}aweto obvr-ska za izgradba na fabrika za proizvodstvo na lino-leum, zaradi {to bil obezbeden plac vo resenskitelozja, na koj se proizveduvale feferoni i korni{o-ni kako novi proizvodi, a za potrebite na sto~arstvo-to p~enka za silaà. Vovedeno bilo i proizvodstvotona sto~en gra{ok, od koj mnogu privatni proizvodite-li, me|u koi bil i Goga, zarabotile dobri pari, solesna rabota. Vrz realizacijata na site ovie zafativo ramkite na zadrugata, bile vklu~eni site 260 re-dovni i okolu 100 sezonski rabotnici, prete`no èni.Osven toa, firmata otkupuvala s# {to }e proizvede-le i drugite, a semeto go plasirala vo Vojvodina zadobri pari.

Iako proizvodstvoto na zelenoto |ubre i na gra-{okot se pokaàlo kako rentabilno, za ̀ al, so napu{-taweto na zadrugarstvoto, toa bilo sosema zapostave-no. Otpadnala i izgradbata na fabrikata za proizvod-stvo na linoleum, od pri~ini {to ovoj proizvod napazarot vo toa vreme ne bil konkurenten. Toa bilo kon-statirano za vreme na posetata na Resen na visokiterepubli~ki funkcioneri Aleksandar Grli~kov i AsenSimit~iev, pretsedatel na Izvr{niot sovet na SRM.

87Goga Pe~enkovski

Vo poseta na Prespa vo toa vreme doa|ale i visokistranski pretstavnici, kako {to bil generalniot se-kretar na KP na Avstrija i drugi.

Na 8 septemvri 1964 godina se odràl pro{irensostanok vo op{tinata so golem broj stru~waci odSkopje i Resen. Se raspravalo za formirawe zemjodel-ski kombinat, so zada~a da realizira proekt za po-digawe dve iljadi hektari plantaì so jabolka. Za taacel, od 21 do 29 oktomvri istata godina, vo Avstrijai Germanija zaminala grupa stru~waci, me|u koi bil iGoga Pe~enkovski. Vo ovie zemji tie gi posetile loka-litetite na koi se proizveduvala oprema za proiz-vodstvo na vino, sokovi i drugi proizvodi, a i paza-rite na koi se zapoznale so sistemot na distribuci-jata na prehranbenite proizvodi. Patem ne gi zaobi-kolile ni poznatite kulturno-istoriski spomenici,kakvi {to se dvorecot na Marija Terezija, dvorecotna vojskovodecot Eugen vo Gorni Balvedor, logorotDahau i drugi poznati mesta. Na vra}awe go posetilePtuj, poznat po golemiot vinski podrum i preku Bel-grad se vratile doma.

Samo {to zakrepnal vo po~etokot na 1965 godi-na <RESPLOD> i navlegol vo razvieni kooperativniodnosi, so brojni nagradi i priznanija za postignatiterezultati, osobeno vo ovo{tarstvoto, nekoj lansiralideja vo Prespa da se formira nov zemjodelski kom-binat vo koj bi vlegle site selski zemjodelski zadru-gi. So toa, istovremeno, bila lansirana i vesta dekaGoga Pe~enkovski se protivel na vklu~uvaweto viso-koobrazovni kadri vo ovie procesi vo zemjodelstvo-to, so cel da bide obvinet i diskreditiran kako ~ovekkoj gi ko~i novite promeni. Iako vo negovata zadrugave}e rabotele dvajca visokoobrazovani inèneri,kakvi {to bile Krste Simovski i Blaè Naumovski.


VREME NA MANIPULACII

akvata politika na partiskite lideri ne bilasproveduvana za da se napravi ne{to podobro i

pouspe{no, tuku za da se zadovolat ne~ii ambicii ilida se zakamufliraat nekoi samovolija na poedinci odovoj e{alon, kakov {to be{e direktorot na odmora-li{teto vo Ote{evo. Pod pritisok i so izmama, Goga inegovite se soglasile da ¼ se pomogne na op{tinata sotoa {to }e ima golem kombinat, kakvi {to vo toa vremebea vo moda. Toj bil formiran na prvi fevruari 1955godina, so spojuvawe na ZZ <RESPLOD>, na zemjodelskitezadrugi od selata Carev Dvor, Dolno Perovo, Gorno Du-peni, Podmo~ani i ZZ <Makazi> od Resen. No, ovaa ve{-ta~ka tvorba nare~ena Zemjodelski kombinat <Prespan-sko jabolko>, ~ij direktor stanal Petre Sasajkov ododmorali{teto Ote{evo, nabrzo propadnala, taka {tone uspeal da ja spasi ni komercijalistot na Goga, odkogo pobarale pomo{.

Za uteha na Goga Pe~enkovski, od Op{tinskoto so-branie (koga pretsedatel bil \or|i Prculovski) mupredloìle da bide direktor na Vodnata zaednica. Iovoj predlog bil del od politi~kite igri, bidej}inamesto Goga, toa direktorsko mesto go dobil negoviotsosed Qube Stojanovski. Koga site rakovodni mesta voop{tinata ve}e bile popolneti po klanovska linija,Pe~enkovski bil postaven za direktor na neformiranaslu`ba, nare~ena nekakva kooperacija, koja nikoga{ ne

vvvvv

89Goga Pe~enkovski

profunkcionirala. O~igledno izigran, se povlekol odtoj krug i konkuriral za direktor na Ribarskoto sto-panstvo, koe za toa rakovodno mesto raspi{alo konkurs.Kako poznat stopanstvenik, Goga bil izbran za direk-tor, nasproti kandidaturata na dvajca agronomi, koiimale prednost, pa konkursot bil obàlen i poni{teni Goga pak ostanal bez rabota. Sepak, po niza peripetii,uspeal da se vraboti vo ZZ <Kisela Voda>, kako komer-cijalen rakovoditel.

No, i na ova rabotno mesto se pojavile pritisoci,glavno od onie {to se pla{ele od sposobnostite naPe~enkovski, da ne zagrozi nekoe rabotno mesto, aosobeno direktorskoto. Koga toa go nasetil, samiotpovlekol re{ava~ki poteg: formiral sopstvena zemjo-delska zadruga <Deli{es>, koja za dve godini postigna-la zavidni rezultati. No, pak se zame{ala politikata,koja izvr{ila pritisok za integracija na <Deli{es> sokombinatot <Prespansko jabolko>. Taka, dvete zadrugise spoile, a generalen direktor stanal Blaè Naumov-ski, inèner, stipendist na <RESPLOD> od Resen, a zakomercijalen direktor bil nazna~en Goga. Toa bilo vo1979 godina, koga i zaminal vo penzija.

<Sekoj proekt vo ekonomijata moè da bide uspe-{en ako za nego dobro se razmisli i ako se prou~atsite aspekti bitni za negovata realizacija. Vo toa nepomaga ni funkcijata, ni politi~kata pozicija, niprijatelskite vrski>, toa e rezonot na Goga. <Rabotatatoga{, a denes biznisot, zavisele i zavisat od sposob-nosta na onoj koj gi pokrenuva i koj ja nau~il formulatana uspehot>. Toj toa i prakti~no go dokaàl niz anga`-manite {to mu bile dovereni ili koi samiot si gi na-metnuval. Zo{to Ribarskata zadruga vo uslovi naplansko stopanstvo imala uspeh? Odgovorot e jasen:zatoa {to Goga gi primenil zakonitostite na pazarna-ta ekonomija. Primer: ako uspehot na ribarite e vo


koli~estvoto na ulovenata riba, uspehot na drugite vozadrugata }e bide vo obemot na prometot. Ovoj principna rabota na site vo zadrugata im donel golem profit,no i kavgi, koj pove}e da pri-grabi od nego, {to na krajotzavr{uvale so ceh {to go pla}al direktorot.

<Od druga strana, na lu|eto vo selata nikoj ne mo-èl da im pomogne ako samite ne si pomognat, ako ne seorganiziraat> ‡ bil rezonot na Pe~enkovski. Zadrugar-stvoto mu stanalo fah vo koj bil najkompetenten i najav-toriteten i zatoa se ~uvstvuval kako na svojot omilenteren. Potvrda za toa na{ol vo iskustvata na zadru-garite vo drugite republiki na porane{na Jugoslavija:vo Srbija, Hrvatska i Slovenija. No, za razlika od kajnas, tamu zadrugarite gi pomagala dràvata i bankiteso povolni krediti, bez dirigirawe od politikata inejzinite mo}nici, kako {to toa bilo kaj nas, vo Make-donija, odnosno vo Prespa. Zatoa tie i go uni{tile za-drugarstvoto, mislej}i deka ako zemjodelskata zadrugase prekrsti vo kombinat ‡ avtomatski }e dojde uspehot.<Za ̀ al, taa euforija trae i denes, bidej}i politikatae vovle~ena vo site pori na ìvotot>, veli Goga.

91Goga Pe~enkovski

SEMEJNISEMEJNISEMEJNISEMEJNISEMEJNIKOORDINATIKOORDINATIKOORDINATIKOORDINATIKOORDINATI

DEKADA NA SEMEJNI PROMENI

DINAMI^NI PENZIONERSKI DENOVI

PRESTOJOT VO AMERIKA

RADOSNI I TA@NI NASTANI

SOSTOJBITE VO MAKEDONIJA

DEKADA NA SEMEJNI PROMENI

ojot sogovornik Goga Pe~enkovski e eden od ret-kite prespanci koj vo svojot dnevnik gi zabeleàl

site pova`ni nastani vo Resen i Prespa, bez ogled vokoja oblast se slu~uvale, vo politikata, vo ekonomijata,vo ̀ ivotot na lu|eto ili vo prirodata. Taka, toj beleìdeka vo proletta na 1965 godina vodata na ezeroto sepodignala za 2,8 metri i go dostignala nivoto {to goimala vo 1941 godina. Pri~inata za toa bile golemitevrneì, poplavite i drugite klimatski promeni. Vo taagodina se slu~ila i golema devalvacija na dinarot vodràvata. Toj ja zagubil stabilnosta i dovel do rapidenskok na cenite na pazarot. Narodot se grabal za {e}er,bra{no, maslo i za drugi neophodni produkti.

Tokmu vo toa vreme Goga zaminal za Italija, voTrst i vo Venecija, da nabavi zlaten nakit i postelninaza svoite }erki koi ne bile maèni. Osven toa rodotna jabolkata bil golem, {to uslovilo i golem izvoz nastranskite pazari. Kako ve{tak za ovaa materija, Gogadaval stru~no mislewe za kvalitetot na jabolkata, odkoi izvesna koli~ina proletta bila uvezena od Grci-ja. ]erkata Milica go zavr{ila Srednoto trgovsko u~i-li{te vo Prilep, a potoa se vrabotila vo Bitola. Anajmalata }erka go zavr{ila Daktilografskoto u~i-li{te i sedela doma, bez rabota. Toa leto od Amerikado{ol \or|i \or|ievski so cel da se oèni vo rodniotkraj. Slu~ajno ja zapoznal }erka mu Elica na nekoja

mmmmm


igranka, qubovta se rodila na prv pogled. Po nekoj dentaa go dovela idniot soprug doma i pobarala od rodi-telite dozvola da se omaì za nego i da ̀ ivee vo Ame-rika. Holivud ¼ bil postojano vo glavata kako grad nafilmskiot glamur, no ne znaela deka toj se nao|a voLos Anxeles, kade ìveel i rabotel \or|i. Koga toa goslu{nala od nego ¼ se zavrtel pametot, presre}na de-ka naskoro }e go vidi toa svetsko ~udo kade se pravatfilmovi.

Postarata }erka na Goga s# u{te ne bila omaènai Slavka, majkata na Elica, ja predupredila na tojfakt, odnosno da ne brza so maà~kata, dodeka toa nego napravi postarata sestra. No, u{te ne stivnat se-mejniot spor, Elica so mom~eto pobegnala vo Bitola,oti{la begalka za Goga (\or|i) \or|ievski. Kako eman-cipiran i svetski ~ovek, Goga Pe~enkovski na toa nereagiral tolku ostro, kako negovata sopruga Slavka,i se obidel da ja ispravi rabotata. Ja pokanil svojata}erka i idniot zet da dojdat vo nivniot dom i doma-}inski da porazgovaraat za problemot. Toa ¼ se slu-~ilo, a na sredbata do{la i Milica, postarata }erka,koja, isto taka, pokaàla razbirawe za postapkata nasvojata pomala sestra, bidej}i i taa imala mom~e sokoe planirala da se omaì. Po nekoe vreme, \or|i iElica zaminale za Amerika, a Milica se omaìla zaKrume od Bitola.

Vo svojata retrospekcija na nastanite, Goga ne gozaboravil i nastanot od 19 septemvri 1969 godina, kogakako komercijalen direktor vo ZZ <Kisela Voda> zaed-no so direktorot i \or|i Prculovski, pretsedatel naop{tinata, trgnale na pat za Belgrad, so avtomobil<volvo>. Kaj Para}in, vo Srbija, se sudrile so avtomo-bilot na nekoj pijan voza~, koj se pretstavil kako ka-petan na brodot so koj patuval Tito po svetot. Vo sudi-rot site bile povredeni, zaradi {to morale da bidat

95Goga Pe~enkovski

prefrleni vo bolnicata vo ]uprija, kade {to ostanale15 dena na lekarski tretman.

]erkata Draga i zetot Spase bile isprateni voZagreb, na rabota vo pretstavni{tvoto na <Agroplod>od Resen, koe bilo formirano pred izvesno vreme.Tamu kupile ku}a za 70000 dinari, na ulicata <TretaAndrelove~ka> broj 1. Po vojnata vo Hrvatska, poraspadot na Jugoslavija, se vratile od Zagreb, otkade{to nivnata }erka Mimoza, so nejzinoto mom~e, pobeg-nale vo Amerika, kade {to s# u{te se nao|aat. Ovaagodina Slavka oti{la da gi poseti vo Los Anxeles. Zatoa vreme Goga bil na {tandot na <Agroplod> vo Skopje,koga dobil vest deka mora da otpatuva itno vo Zagreb,bidej}i deteto na negovata }erka Draga bilo mnogubolno. Po toj povod se vratila i Slavka od Amerika,no, za àl, deteto po~inalo. Na Elica i Goga vo Ame-rika im se rodile dve }erki, prvata Angelina, na 24avgust 1970 godina, a vtorata, Xenifer, na 12 oktomvri1975 godina.

Vo po~etokot na 1989 godina vo hotelot <Kitka>vo Resen se odràl natprevar za izbor na prespanskaubavica. Titulata ja odnela vnukata Mimoza Lazarev-ska, koja od Zagreb bila dojdena na odmor vo Resen. De-set godini podocna Goga Pe~enkovski ja zavr{il svo-jata rabotna kariera, zaminuvaj}i na zasluèn odmor,so penzija od 5380 dinari. Vo negoviot bogat ìvoteni raboten vek, toj ne samo {to ja preìveal Vtoratasvetska vojna, tuku bil i aktiven u~esnik vo nea, kako{to gi preìvea i poslednive balkanski vojni, pre-dizvikani so raspadot na SFR Jugoslavija. A i ovaa po-slednata makedonska vojna, predizvikana od alban-skiot ekspanzionizam i terorizam, sponzorirana i odnekoi nadvore{ni faktori.

DINAMI^NI PENZIONERSKI DENOVI

a rabotnik par ekselans, kakov {to bil Goga Pe~en-kovski celi 40 godini, ne vaì praviloto <leì

lebu da te jadam>, tuku negovata transformacija vo no-va rabotna {ema, povrzana so potrebite i interesitena semejstvoto. Sega ve}e glavna preokupacija mu stanaovo{nata gradina, so koristeweto na sopstvenata meha-nizacija, polevaweto i reèweto na ovo{kite. Od kva-litetot na vakviot negov anga`man zavisi prihodot odjabolkata, a so toa i obemot na profitot. Zatoa Gogakontaktiral so delovnite lu|e so koi porano rabotelna plasmanot na ovoj atraktiven resenski proizvod.Preku niv godi{no prodava preku 60 toni jabolka.

Efektite od vakvata rabota bile brzo vidlivi.Vo krajot na 1980 godina, na sinot mu kupil nov avtomo-bil <zastava 101>, kako novogodi{en podarok, a toj gozadràl stariot, no dobro odrùvan avtomobil. Na 16avgust 1981 godina, negovite od Amerika i od Resen pri-sustvuvale na svadbata na vnukata Mimoza vo Zagreb.Ven~avkata bila vo Pravoslavna crkva, a veselbatavo Domot na JNA. Po spektakularnata proslava na svad-bata, site se vratile vo Resen, ubavo da se odmorat, aosobeno negovite Amerikanci.

Na 25 oktomvri 1982 godina Goga vo ku}ata monti-ral parno greewe na drva, koe gi zatopluva site pros-torii vo ku}ata.

Vo 1983 godina vo Pretor izgradil vikendi~ka nadva kata so sredstva na zetot \or|i i }erkata Elica,koi sekoja godina doa|aat na odmor vo nea. Eden del odletoto tamu prestojuva i Goga so soprugata Slavka.

zzzzz

PRESTOJOT VO AMERIKA

oga sinot Mi{e bil vojnik vo Kwaèvac, Srbija,Goga i Slavka zaminale na gosti vo Amerika.

Patuvale od Belgrad, preku Wujork do Los Anxeles.Do~ekot od }erkata i zetot, no i od mnogu drugiMakedonci {to ìveat tamu, bil topol i srde~en. Naova patuvawe preku okeanot, tie ja povele i nivnata}erka Milica, koja se razvela od soprugot vo Bitola.Tamu se omaìla i ostanala da ìvee vo Los Anxeles.Vo taa prilika, osven Mi{e, poradi vojskata, celotosemejstvo na Goga Pe~enkovski bilo vo Amerika.

Nivniot prestoj vo SAD trael 45 dena, kolku {toim bile potrebni da se zapoznaat so nekoi znameni-tosti na Amerika i simboli na Los Anxeles. Pokraj Ho-livud, centarot na filmskata industrija, Pe~enkovcigo posetile i razgledale Diznilend, vo koj sekoja avan-tura so negovite izumi, predizvikuva {ok. Goga i godoìveal, koga se ka~il na vertikalniot voz od koj segledalo soyvezdieto. Ne pomalku vozbudliva bila iposetata na Las Vegas, gradot na komarot, koj dewe spie,a no}e raboti, plivaj}i vo rasko{nite neonski svetlana golemite kazina i na poznatite hoteli i restorani.Vo negovata blizina se nao|aat najgolemite hidro-centrali na rekata Kolorado, ~ija brana na GolemotoEzero se protega vo tri dràvi: Kalifornija, Nevadai Arizona.

Turnejata na Goga i Slavka ne ja zaobikolila niPasadena, gradot vo koj se nao|a najgolemiot fudbalski

kkkkk


stadion, no za niv najvaèn po toa {to vo nego ìveenivnata }erka Milica so semejstvoto. Tuka se nao|a ieden od najgolemite aerodromi vo SAD, kade {torabotel i zetot Goga. Po razgleduvaweto na Eskondidoi San Diego, zaminale vo Meksiko. Osven sredbite sorodninite na zetot, tie se sretnale i so nivniot starprijatel od Dolno Perovo, Ilija Naumovski i so drugiresen~ani vo Kalifornija. Najgolem vpe~atok vo LasVegas na Goga mu ostavil monumentalniot hotel <PalasCezar>, koj po vra}aweto vo Makedonija, na televizijavidel, deka Amerikancite go ru{at so cel da izgradatpogolem. <Koga odevme za Kalifornija nosevme zimskaobleka, a tamu ne oblekovme ni{to pove}e od letniteali{ta>, veli Goga.

Koga se vratile vo Resen, prvata rabota za kojase fatil Goga bila baraweto kupuva~i za negovitejabolka, no i sreduvaweto na ovo{nata gradina. Esentaimalo golemi vrneì, koi predizvikale poplavi vopove}e sela, me|u koi i vo Dolno Perovo. I vo Resense izleala golemata reka. Poradi ~estata inflacija,taa godina bile zgolemeni penziite, a vo êrnobildo{lo do golema havarija na atomskata centrala, kojaso oslobodenata radijacija predizvikala golema voz-nemirenost vo Evropa i na Balkanot, a golema trage-dija vo Ukraina.

99Goga Pe~enkovski

RADOSNI I TA@NI NASTANI

a 27 maj 1984 godina Mi{e Pe~enkovski diplomi-ral na Pravniot fakultet vo Bitola. Toa bil go-

lem nastan i golema radost, za{to toj prv vo semejstvo-to se zdobil so visoko obrazovanie. Proslavata naovoj golem datum bila odràna vo letoto, koga celotosemejstvo se sobralo vo Resen da go pozdravi uspehotna svojot edinstven ma{ki ~len na potesnoto semejstvona Goga i Slavka Pe~enkovski. So toa slavjata pro-dolìle da se redat. Vo avgust Mi{e i Suze se regi-strirale, a svadbata bila vo hotelot <Jugoslavija> voOte{evo. Goga so svatot Du{an pokanile preku 500gosti, a do{le mnogu pove}e. Veselbata ispolneta somuzika i igri traela cela no}. Taa svadba se razli-kuvala i po ne{to drugo: bila prva svadba odrànavo restoran, za{to dotoga{ tradicijata bila svadbi-te da se odrùvaat vo doma{en ambient, so site pe-ripetii ako vremeto ne se pogodelo, odnosno ako vr-nel do`d. Osven toa, toga{ podarocite se nosele do-ma, a sega namesto podaroci, gostite na mladoènci-te im davale plikovi so pari, na koi go pi{uvalesvoeto ime, da se vidi koj e kolkav erbap. NevestataSuze bila presre}na, a Goga u{te pove}e, bidej}i posvadbata mu se zgolemila i penzijata za 12%.

Esenta Mi{e zaminal za Zagreb, pridruùvan odzetot Spase, so cel da kupi avtomobil. <Renoto> {togo nabavil bilo dobro so~uvano, taka {to dolgo go

nnnnn


vozel. Potoa mu go prodal na zetot Goga, koga }e dojdelna odmor vo Prespa da imal svoj avtomobil na ras-polagawe. <Renoto> i denes e vo vozna sostojba. Po dvegodini, na 21 juni 1986 godina, Suze rodila sin, prvo-to ma{ko vnu~e. Go krstile Goran i site bile radosni,a osobeno dedoto Goga, bidej}i so toa na nekoj na~inbila izmeneta tradicijata prvo da se ra|aat ènski,a poslednoto dete vo semejstvoto Pe~enkovci da bidema{ko. Po ~etiri godini, vo septemvri 1992 godina,do{lo vtoroto dete, ovojpat ènsko, koe go krstileAnita. Radosta bila zgolemena i so prvata zemjodel-ska penzija na babata Slavka, navistina mala, no do-bredojdena.

Vo ìvotot ~ovekot doìvuva i ubavi i lo{ine{ta i dobro bi bilo ako preovladuvaat podobriteslu~uvawa, kako kaj Goga Pe~enkovski. No, za ̀ al, i tojminal edno te{ko premre`je predizvikano so pa|awe-to od cre{ovoto drvo vo bav~ata na }erka mu Draga.Bogatiot rod go izmamil, nezavisno od godinite, da seiska~i na cre{ata, od koja se liznal i te{ko se povre-dil. Ova <zadovolstvo> go ~inelo 150 dena leèwe vokrevet, do revitalizacijata na povredenite pr{leniod 'rbetniot stolb. No, od lo{o ima i polo{o. Toa ekobnata 1990 godina, koga zapo~na raspa|aweto nabiv{ata SFRJ. Na 14 Kongres na SKJ, so koj pretse-dava{e Milan Pan~evski, dojde do sudir pome|u dele-gacijata na Srbija i na Slovenija, koja demonstrativnogo napu{ti Kongresot. Filmot na nastanite {to usle-dija e poznat: po~naa voenite sudiri, prvo vo Slove-nija, pa vo Hrvatska, a potoa najstra{niot, vo Bosna iHercegovina. Po~na povlekuvaweto na JNA od Make-donija, bez rizik od konflikt. Na 8 septemvri 1991godina se odrà referendumot na koj Republika Ma-kedonija e proglasena za samostojna, suverena i neza-visna dràva.

101Goga Pe~enkovski

Vo toa vreme Prespa ja zafati su{a. Nivoto naezeroto se spu{ti do stepen koj ovozmoùva{e odewepo trskata od Sarhon do Asamati. Vo narednite godiniezeroto se povle~e pod Dolno Perovo celi dva kilo-metri. Selanite po~nale da ja oraat zemjata i da sadatzemjodelski kulturi. Vo zemjata se vovede pove}epar-tiski sistem. Na prvite demokratski izbori be{e iz-brano Sobranie i Vlada na Republika Makedonija, ne-zavisno sudstvo, Ustaven sud i site drugi instituciina edna pravna i demokratska dràva. Prvata ekspert-ska vlada ja predvode{e akademikot Nikola Kqusev,a za {ef na dràvata be{e izbran Kiro Gligorov. Kakonacionalna valuta be{e voveden denarot. Za EvropaMakedonija pretstavuva{e oaza na mirot i stabilnostana Balkanot.


SOSTOJBITE VO MAKEDONIJA

a prvpat vo Makedonskata vlada vlegoa i Alban-cite, koi vedna{ ja zapo~naa svojata izmislena pri-

kazna za pogolemi prava, iako gi uìvaa site privile-gii na ramnopravni gra|ani na Makedonija. Vlegoa sopratenici vo Parlamentot, so ministri vo Vladata, soambasadori, so direktori na javni pretprijatija, so svoiosnovni i sredni u~ili{ta, so svoj teatar, so svoja iz-dava~ka dejnost, radio i TV programi, vesnici itn. Soeden zbor, Albancite za prvpat vo 50-godi{nata isto-rija na SRJ, gi dobija site prava, ne na malcinstvo, tukuna narod. No, tie ne bea zadovolni so toa, sakaa i svojadràva vo Makedonija. Bitkata za nea ja po~naa so pu-{ka vo raka vo 2000 godina, koga vo dogovor so AliAhmeti makedonskite Albanci, pred s# onie vo Vlada-ta, so pomo{ na makedonskiot del od nea, ja destabi-liziraa zemjata i go naru{ija nejziniot teritorijalenintegritet, so okupacija na nejziniot severozapadendel, od Kumanovo do Tetovo.

Ironijata da bide pogolema, onie {to n# progla-sija za oaza na mirot, prvo ja osudija agresijata, a potoaodedna{ zastanaa na stranata na Albancite, poddrù-vaj}i gi nivnite nacionalisti~ki apetiti. Vr{ej}istraoten pritisok vrz legalnite organi na zemjata, iz-dejstvuvaa promena na makedonskiot Ustav proglasu-vaj}i ja Makedonija za multietni~ka dràva, kakva {tonema nikade vo svetot. So potpi{uvaweto na Ramkov-

zzzzz

103Goga Pe~enkovski

niot dogovor vo Ohrid podgotven i nametnat od stran-cite, zape~atena e sudbinata na Makedonija. Dali ma-kedonskiot narod e svesen {to go snajde i {to go ~eka,}e pokaè izborot na novata vlada. Ako znae, ne samoda ja za~uva dràvata, tuku i ekonomski da ja konsoli-dira, a potoa i vklu~i vo Evropskata unija, }e zavisidali }e se izvle~eme od ovaa kriza. Za{to namesto dase smiruva taa e krevka i s# u{te trae, predizvikuvaj}i~udewe i revolt kaj stranskite faktori: NATO, EU iOBSE. Nivnite izjavi vo posledno vreme se naso~enikon verbalna osuda na ona {to se slu~uva vo ZapadnaMakedonija, a makedonskata vlast osven vozdrànost,ne prezema ni{to konkretno, verojatno, ~ekaj}i stran-cite da ni gi re{at ovie problemi.

Vo svoite poodminati 82 godini, Goga Pe~enkovskinema dilema vo izborot dali da mu se prepu{ti napasivniot penzionerski ìvot ili da prodolì sosvoite rabotni aktivnosti okolu imotot. Rabotata enegova ve~na opredelba od koja nikoga{ nema da seotkaè, za{to od nea zavisi i fizi~kiot i mentalniotopstanok na ~ovekot. A vo ìvotot s# e mo`no, nesre-}ite i bolestite se del od nego, no toj mora uspe{no dagi sovladuva, koncentriraj}i go svoeto vnimanie i svo-jata energija na onie aktivnosti koi go zbogatuvaat ne-goviot ̀ ivot i go ~inat sre}en. Osven rabotata, kaj Gogatoa se knigite, dobrata literatura od koja moè da nau-~i novi raboti, za{to ~ovekot vo celiot svoj ̀ ivot po-stojano u~i, ne samo kako da se zarabotat pari, tuku ikako da se za~uva zdravjeto i semejstvoto.

Goga Pe~enkovski ne otstapuva od sintagmata de-ka samo onoj {to go saka svoeto semejstvo, moè da jasaka i svojata zemja ‡ Republika Makedonija.


RODOSLOVIETORODOSLOVIETORODOSLOVIETORODOSLOVIETORODOSLOVIETONA GOGANA GOGANA GOGANA GOGANA GOGA

PEÊNKOVSKPEÊNKOVSKPEÊNKOVSKPEÊNKOVSKPEÊNKOVSKIIIII

KORENI NA FAMILIITE PEÊNKOVSKI

Ivan so sinovi

Naste so sinovi Stavre so sinovi

Andon fam. Ilija fam. Eftim fam. Mire fam.k. Koca 1902 k. Vangelija 1907 s. Bore 1901s. Nikola 1909k. Vlorinka 1905 k. Quba 1918 s. Krste 1907 s. Mite 1912k. Vana 1908 s. Krste 1915 s. Slave 1910k. Spasija 1911 k. Todorka 1920k. Panda 1917s. \or|i (Goga) 1920

1869 e familija Andon i Sofija (Koca ‡ 1973)

f. Koca i Sotir f. Vlorina i Jon~e f. Vana i Kires. Mite so Jorda k. Zora so Milan k. Dana so Vladok. Dana so Stojan k. Bona so Nikolak. Cveta so Bogoja s. \or~e so Vesaf. Spasija i Milan f. Panda i Rade f. Goga i Slavkas. Ta{e so Zorka k. Nevena so Ace k. Dragica so Spases. Ico so Uranija k. Milica so Krumes. Tode so Monika s. Mi{e so Suzana

1920 Familija \or|i i Slavka 1922

k. Draga so SpaseMilica so Krume Elica so \or|iMi{e so Suzanak. Mime so Dragan AngelinaGorans. Aleksandar Xenifer Anita

Familii od pravnuci

Od Mimoza Od Angelinak. Aleksandra s. Daniels. Dean s. \or|i

Slave Nikolovski ‡ Katin e roden voPrespa, a na makedonskata i na me|unarodnatakulturna i nau~na javnost ñ e poznat po brojni pu-blicisti~ki i nau~ni trudovi. Tie se posveteni,glavno, na ìvotot na Makedoncite vo svetot, noi na niza drugi aspekti povrzani so dijasporata,kako i so kulturata, literaturata, jazikot,religijata, naukata, istorijata...

Vo negoviot tvore~ki opus posebno vnimaniezasluùvaat knigite: Makedoncite vo SAD i voKanada (na makedonski i angliski), Pridonesotna Makedonija vo svetskata civilizacija,Makedonski holokaust, Makedonski voznes,Pe~albarski kopne`, Vo Avstralija kako do-ma, Makedonskiot iseleni~ki pe~at, Make-donskite pravoslavni crkvi vo Avstralija,Kanada i SAD, Makedonski iseleni~ki panop-tikum, Iseleni~ki poetski horizonti, delataza Atanas Bliznakov, Andrea Branov i semej-stvoto Janovski (na makedonski i angliski).

Toj e poznat so prevodite na romanot Aleksan-dar Makedonski (od angliski na makedonski) odUrlih Vilken, potoa Strancite za Makedoncitei Makedonija i Monografijata za seloto Nevol-jani ‡ Lerinsko (od makedonski na angliski).

Slave Katin e dobitnik na golem broj nagradii priznanija, me|u koi, na presti`nata nagrada<Krste P. Misirkov> na Zdruènieto na novina-rite na Makedonija od oblasta na ùrnalisti-kata.


SODR@INA

ZAROBENIK NA TRUDOT .......................................................5

RODNIOT KRAJ ......................................................................7

MAKEDONIJA I NEJZINITE KORENI ......................9IZVORITE NA SLAVJANSKATA PISMENOST........ 11PRESPANSKA ISTORISKA RAZGLEDNICA ........... 14RESENSKI KOORDINATI ........................................ 18PRESPANSKI KALEIDOSKOP ................................. 22

SEMEJNITE POTOMCI ....................................................... 27

SEMEJNOTO STEBLO NA GOGA ............................... 29@IVOTOT NA ANDON I SOFIJA (COCA) .............. 31@ILAVATA BORBA ZA OPSTANOK ........................ 35

@IVOTNI VRVICI ............................................................. 39

GODINITE NA DETSTVOTO I MLADOSTA ............ 41OD SUDBINATA NE SE BEGA .................................. 45ISTORIJATA NA POTESNOTO SEMEJSTVO ......... 48RADOSTA OD PRVATA RO@BA ............................... 52

POLITI^KI AKTIVNOSTI ................................................ 55

AKTIVNO UÊSTOTO VO NOB ................................ 57VO KANXITE NA INFORMBIROTO ........................ 61FUNKCIITE NA GOGA ............................................... 65KADRITE KAKO LIMITIRA^KI FAKTORNA RAZVOJOT ............................................................ 69VO CENTAROT NA NASTANITE ............................... 73

109Goga Pe~enkovski

VO SLU@BA NA DR@AVATA .............................................. 77

SELIDBATA OD DOLNO PEROVO ........................... 79PATUVAWA VO STRANSTVO .................................... 81OD EKSPANZIJA DO RASPAD ................................. 85VREME NA MANIPULACII ...................................... 88

SEMEJNI KORDINATI ....................................................... 91

DEKADA NA SEMEJNI PROMENI ............................ 93DINAMI^NI PENZIONERSKI DENOVI ................. 96PRESTOJOT VO AMERIKA ....................................... 97RADOSNI I TA@NI NASTANI ................................. 99SOSTOJBATA VO MAKEDONIJA ............................ 102

RODOSLOVIETO NA GOGA PEÊNKOVSKI .................. 105

CIP - Katalogizacija vo publikacijaNarodna i univerzitetska biblioteka „Sv. Kliment Ohridski“,Skopje

929 Pe~enkovski, G.

NIKOLOVSKI – Katin, SlaveGoga Pe~enkovski / Slave Nikolovski – Katin. – Skopje :Makedonska iskra, 2004. – 112 str. : ilustr. ; 24 sm. –(Edicija: Katin)

ISBN 9989-157-06-5

1. Pe~enkovski, Goga

a) Pe~enkovski, Goga (1920 – ) – Biografii

COBISS.MK- ID 57335562

KNIGOIZDATELSTVO <MAKEDONSKA ISKRAMAKEDONSKA ISKRAMAKEDONSKA ISKRAMAKEDONSKA ISKRAMAKEDONSKA ISKRA> ‡SKOPJE

Ul. <Boìdar Axija> br. 7 ‡ SkopjeTel.: ++02-2777-368, tel./fah: ++02-3136-318



ZA IZDAVAÔTSun~ica Zmejkoska

*

GLAVEN I ODGOVOREN UREDNIKBor~e Naumovski

*

UREDNICISneàna Velkova

Aleksandar Nikolovski

*

LEKTURA I KOREKTURAElena To{eva

*

LIKOVNO OBLIKUVAWE, KORICAI KOMPJUTERSKA OBRABOTKA

Daniela Pan~evska

*

FOTOLITI I PEÂT<MAGNASKEN> ‡ Skopje


ISBN 9989-157-06-5 SL

AV

E N

IK

OL

OV

SK

I -

KA

TI

NGO

GA P

EÊNKOVSKI

Documents

GOGA PE^ENKOVSKI - Pollitecon · 2020. 10. 26. · ta makedonska azbuka i jazik. Nesomneno, ovoj nastan e od epohalno zna~ewe za makedonskiot narod. Prvo, zatoa {to bra}ata Kiril