GRAAD 12 SENIOR CERTIFICATE EXAMINATIONS€¦ · Dumellana kapa hanana le sehlooho sena. Moqoqo wa kgang (Argumentative) Moqoqong ona mohlahlobuwa o lokela ho bontsha ntlhakemo ya

Difuperweng tsa pampiri ena di se sebediswe ntle ho tumello Phetla

SENIOR CERTIFICATE EXAMINATIONS

SESOTHO PUO YA LAPENG (HL)

PAMPIRI YA BORARO (P3)

2016

MEMORANDAMO

MATSHWAO: 100

Memorandamo ona o na le maqephe a 13.

GRAAD 12

Sesotho Puo ya Lapeng (HL)/P3 2 DBE/2016 SCE- Memorandamo


KAROLO YA A: MOQOQO Dintlha tsa tataiso tsa meqoqo 1.1 Ka ba lehlohonolo hoja ke sa lebella! Moqoqo wa phetelo/o hlalosang

(Narrative/descriptive) Moqoqong ona mohlahlobuwa o pheta pale ka se ileng sa mo hlahela a sa se lebella mme sa mo tlisetsa mahlohonolo. Dikahare tse ka lebellwang e ka ba tsena tse latelang: • mohlahlobuwa a ka hlalosa maemo a neng a iphumana a le ho ona; • a ka qoqa ka seo a neng a ntse a se etsa ha a tla ba lehlohonolo a sa

lebella (e ka ba ho kenela tlhodisano eo a neng a sa lebella hore o tla hapa se itseng ho yona; ho fumana mosebetsi a ne a sa nahane hore a ka o fumana; ho thola sepatjhe se nang le tjhelete e ngata, kapa eng kapa eng feela e ileng ya mo tlisetsa lehlohonolo jj);

• a ka qoqa ka maikutlo ao a bileng le wona nakong eo a neng a fumana lehlohonolo leo a neng a sa le lebella; ha a phethela a ka kgothatsa ba bang ka hore ba se ke ba fellwa ke tshepo; leha maemo a se matle hakaalo ho tla loka.

[50] 1.2 Dikotsi tsa makoloi mebileng ya rona ke ntho e ka qojwang. Moqoqo o

hlalosang/o tebisang maikutlo (Descriptive/Reflective) Moqoqong ona mohlahlobuwa o lokela ho hlalosa ka tsela e hlakileng maemo a lebisang dikotsing tse mahlonoko mebileng ya rona le hore dikotsi tse jwalo di ka qojwa jwang. Dikahare tse ka lebellwang e ka ba tsena tse latelang: • mohlahlobuwa a ka lelekela ka ho hlakisa mefuta ya dikotsi tse etsahalang

mebileng ya rona; • a ka qoqa hanyenyane ka sesosa sa dikotsi tsena tsa mebileng ya rona; a

ka bua mangolo a ho kganna a rekiswang, tshebediso ya mehala motho a ntse a kganna, tjotjo e lefiswang bakganni ba etsang diphoso; ho palamisa bapalami ba fetang palo e behetsweng mofuta wa sepalangwang; makoloi a sa lokelang tsela

• a ka qoqa hanyenyane ka mathata a bakwang ke dikotsi tsena tsa mebileng maphelong a setjhaba le mmuso;

• a ka ama hanyane ka tjhelete e senyehang ka lebaka la dikotsi tsena; • a ka qoqa haleletsana ka kamoo dikotsi tsena di ka qojwang kateng: ho

kganna makoloi a loketseng tsela, ho phomola pele le nakong ya leeto le lelelele, ho se sebedise tahi le dithethefatsi tse ding tse ka sitisang mokganni ho laola koloi; ho kganna ka lebelo le loketseng tsela, ho seha tsebe moo ho loketseng feela jj;

• a ka phethela ka ho kgothaletsa bakganni le ditaaso ho latela melao ya tsela le ho ipaballa ka hohlehohle mebileng. Ela hloko: Motshwayi a ananele dintlha tsohle tse ikamahanyang le sehlooho.

[50]



1.3 Mmino oo ke o ratang. Moqoqo o hlalosang (Descriptive)

Moqoqong ona mohlahlobuwa o hlalosa le ho qaqisa mofuta wa mmino oo a o ratang ka tsela e kgodisang. Dikahare tse ka lebellwang e ka ba tsena tse latelang: • mohlahlobuwa a ka qoqa ka mofuta wa mmino oo a o ratang, a hlahisa

mabaka a ho rata mmino wa mofuta ona; • a ka hlalosa mofuta/mefuta ya mmino eo a ratang; • a ka qoqa ka kamoo mmino oo o binwang ka teng; • a ka totobatsa melemo/mabaka a etsang hore a rate mmino oo; • a ka qoqa ka thuto eo a e unang mminong oo a o ratang; • a ka qoqa ka tshusumetso eo mmino o nang le yona bothong ba hae le

bophelong ba hae; • a ka phethela ka ho kgothaletsa batho ho tsepama ho tsohle tseo ba di

ratang e le hore ba phele ka tsela e tlang ho ba kgotsofatsa.

[50] 1.4 Boetapele bo a tswallwa, ha bo elwe sekolong. Dumellana kapa hanana

le sehlooho sena. Moqoqo wa kgang (Argumentative) Moqoqong ona mohlahlobuwa o lokela ho bontsha ntlhakemo ya hae kapa mohopolo oo a sekamelang ka ho wona mabapi le sehlooho. O lokela ho hlahisa lehlakore le ho le ntshetsa pele, mme a le tshehetsa le ho le sireletsa ka dintlha tse utlwahalang tse bileng di kgodisang le ho kgolweha. Ntlhakemo ya mohlahlobuwa e lokela ho hlaka ka nako tsohle. Dikahare tse ka lebellwang e ka ba tsena tse latelang: • mohlahlobuwa a ka qala ka ho hlalosa hore boetapele ke eng; • a qoqe ka makgabane a lebelletsweng a boetapele ba sebele; • a qaqise maikutlo a hae mabapi le seo a se dumelang ka boetapele; • a qotse mehlala ka ho fana ka mefuta ya baetapele bao a nahanang

hore boetapele ba bo tswalletswe le bao a nahanang hore ba bo etse sekolong.

Mabaka a dumellanang le hore boetapele bo a tswallwa. • mohlahlobuwa a ka dumellana le hore boetapele bo a tswallwa, mme a

hlalosa hore motho o hlaha e le moetapele ka ho bontsha makgabane a boetapele a kang ho susumetsa ba bang ho phetha mesebetsi le ditaelo tse itseng, mme ba mo mamele;

• a ka etsa mehlala ka baetapele ba tsebahalang ba sa yang dikolong; • a ka qoqa ka marena a kgale a neng a sa ya sekolong empa a ne a le

bohlale; • a ka qoqa ka talente eo motho a hlahang a na le yona ya boetapele; a ka

etsa mohlala ka baetapele boemong bofe kapa bofe ntle le ho bo ela sekolong;

• a ka phethela ka ho bontsha hore ha se bohle baetapele ba fihletseng maemo ka ho tjhoriswa ke thuto.

Mabaka a dumellanang le hore boetapele bo elwa sekolong. • mohlahlobuwa e mong a ka dumellana le hore boetapele bo elwa

sekolong ka ho bontsha hore motho o tlamehile ho ruteha le ho kwetliswa pele e ba moetapele wa sebele;

• a ka qoqa ka seabo sa thuto ho bopeng boetapele ba sebele;



• a ka qoqa ka boitjhoriso bo etswang ke baetapele ho ntlafatsa boetapele

ba bona; • a ka bua ka baetapele ba rutehileng bao a ba tsebang. • a ka phethela ka ho hlalosa hore thuto e na le seabo sa ho bopa

baetapele.

[50]

1.5 Ho phetela motswalle mathata a hao e ka ba taba e ntle, e o imollang

ebile hape e ka ba taba e fosahetseng, e o thatafalletsang le ho feta. Moqoqo o sa tshehetseng lehlakore (Discursive) • Mofuteng ona wa moqoqo mohlahlobuwa o sekaseka sehlooho – o

tadima mahlakore a mabedi a sehlooho ka mokgwa o tshwanang, mme a a buelle ka bobedi.

• Moqoqo ona ha o nke lehlakore, mme sepheo sa wona ke ho nehelana ka maikutlo mahlakoreng ka bobedi a taba ka ho lekana.

• Mohlahlobuwa a lekole mahlakore ka bobedi a sehlooho, ebe o nehelana ka dintlha tsa hae, a sa tshehetse lehlakore lefe kapa lefe.

Dikahare tse ka lebellwang e ka ba tsena tse latelang: Dintle tsa ho phetela motswalle mathata • mohlahlobuwa a ka qoqa ka kamoo motho a ka qobang kgatello ya

maikutlo ka ho phetela motswalle tse mo kukunelang; a ka qoqa le ka dikeletso tseo a ka di fuwang ke eo a mo phetelang ka mathata a hae;

• a ka qoqa le kamoo motho a ka kgothalang kateng ha a lemoha hore ha se yena feela ya nang le mathata;

• a ka qoqa ka dikeletso le ditharollo tseo a ka e fuwang ke moeletsi wa hae;

Dimpe tsa ho phetela motswalle mathata • mohlahlobuwa a ka qoqa ka batho ba se nang sefuba ba ka tsamayang

ba ntse ba bua/pepesa mathata ao a hae; • a ka qoqa le ka boikaketsi boo batho ba bang ba ka bo etsang eka ba a

thusa athe ba tshehisa ka yena; • mohlahlobuwa a ka phethela ka ho eletsa ka hore motho ya nang le

mathata o lokela ho bua le bana babo, batswadi kapa motswalle eo a mo tshepang haholo bakeng sa ho imolla sefuba sa hae.

[50]

1.6 Ha nka iphumana ke hapile moputso o moholoholo o balwang ka

dimilionemilione. Moqoqo wa boimamelo/o tebisang maikutlo (Reflective) Ke moqoqo wa boimamelo kapa oo mongodi a tebisang maikutlo a hae hodima se itseng seo a se nahanisang ka botebo. Dikahare tse ka lebellwang e ka ba tsena tse latelang: • mohlahlobuwa a ka lokodisa tseo a neng a ka di etsa ha a se a hapile

moputso; tse kang ho intshetsa pele dithutong, ho thusa bana babo sekolong, ho tsetela, ho ahela batswadi ntlo e majabajaba, jj.;

• a ka bontsha kamoo dintlha tse ka hodimo di neng di ka fetola bophelo ba hae, ba lelapa la hae le ba batho ba ba bang kateng;

• a ka phethela ka ho kgothaletsa batho ho bapala papadi tse fananang ka moputso kappa tseo motho a hapang tjhelete e ngata ba lokelang ho e sebedisa ka bohlale kateng, molemong wa motho ya hapileng, mehahabo le setjhaba.

[50]



1.7.1 Setshwantsho:

• Moqoqong ona mohlahlobuwa o boha setshwantsho, mme o iqapela sehlooho ka mohopolo wa sehlooho o qholotswang ke setshwantsho maikutlong a hae.

• Moqoqo ona o ka ngolwa ho tswa lehlakoreng lefe kapa lefe, ho latela moelelo oo a o fumanang ka setshwantsho.

[50]

1.7.2 Setshwantsho:

• Moqoqong ona mohlahlobuwa o boha setshwantsho, mme o iqapela sehlooho ka mohopolo wa sehlooho o qholotswang maikutlong a hae.

• Moqoqo ona o ka ngolwa ho tswa lehlakoreng lefe kapa lefe, ho latela moelelo oo a o fumanang ka setshwantsho.

[50]

MATSHWAO OHLE A KAROLO YA A: 50

KAROLO YA A: MOQOQO Ditaelo ho motshwayi: • Mohlahlobuwa o lokela ho ngola ka sehlooho SE LE SENG FEELA karolong ya A,

mme a ngole ka dihlooho TSE PEDI karolong ya B. • Karolo ka nngwe e na le ruburiki ya yona. • Sebedisa diruburiki tseo o di fuweng bakeng sa ho tshwaya tema ka nngwe. • Mohlahlobuwa a etse moralo bakeng sa tema ya hae. • Ha mohlahlobuwa a tswile lekoteng moqoqong, etsa tsena tse latelang: - Mohlahlobuwa a abelwe matshwao bakeng sa dikahare ho fella kgatong ya pele

feela. - Mohlahlobuwa a abelwe matshwao bakeng sa tshebediso ya puo ho fella kgatong

ya pele feela. - Mohlahlobuwa a abelwe matshwao bakeng sa sebopeho ho fella kgatong ya pele

feela. - Mohlahlobuwa a etse moralo bakeng sa tema ya hae: Motshwayi a lekole dintlha

(mehopolo ya sehlooho le e e tshehetsang) ho bona kamoo e lebisang tlhahisong ya diratswana le tema yohle kateng.

Tataiso bakeng sa ho tshwaya moqoqo: Sehella lentswe kapa polelo e fosahetseng mola, o be o bontshe mofuta wa phoso hodima lentswe/polelo ka ho sebedisa matshwao ana a latelang: / bakeng sa ho arola mantswe a ngotsweng a kopantswe empa a lokela ho

arolwa; —, + bakeng sa ho kopanya mantswe a arohantsweng empa a ngolwa a kopane; mn bakeng sa mongolo (orthography) o fosahetseng; mp bakeng sa mopeleto o fosahetseng; mt bakeng sa tshebediso ya matshwao a puo a fosahetseng kapa moo ho

hlokehang letshwao la puo; p bakeng sa puo e sa sebediswang ka nepo kapa ka tshwanelo/tlwaelo; ۸ bakeng sa lentswe kapa karolwana ya lentswe e siilweng dipakeng tsa mantswe

a mang; // bakeng sa ho arola diratswana; ↑↓ bakeng sa ha a lobokantse dintlha.



ELA HLOKO:

• Sebedisa ruburiki ena e latelang ka nako tsohle ha o lekanyetsa meqoqo. • Matshwao a 0–50 a arotswe ho ya ka dikgato tse 5 tsa ditlhaloso tsa phihlello. • Lekgetheng la Dikahare, Puo le Setaele, tlhaloso e nngwe le e nngwe ya phihlello e

arotswe habedi ho hlahisa boemo bo hodimo le boemo bo tlase; boemo bo bong le bo bong bo na le tlhaloso ya bona.

• Lekgetha la Sebopeho lona ha le a arolwa ka bokgoni bo nang le boemo bo hodimo le bo tlase.

SENOTLOLO SA HO TSHWAYA:

Makgetha a tekanyetso Matshwao Senotlolo Dikahare le Moralo 30 DM = Puo le Setaele le Tokiso ya diphoso 15 PST = Sebopeho 05 Seb = Matshwao ohle 50

Sesotho Puo ya Lapeng (HL)/P3 7 DBE/2016 SCE – Memorandamo


KAROLO YA A: RUBURIKI YA HO LEKANYETSA MOQOQO – (MATSHWAO A 50) SESOTHO PUO YA LAPENG (HL) – SLKT

Makgetha a ho lekanyetsa Phihlello e babatsehang Phihlello e supang bokgoni Phihlello e mahareng Phihlello ya motheo feela Phihlello e haellang DIKAHARE LE MORALO Tshekatsheko ya sehlooho: tlhophiso ya mehopolo le dintlha, kelohloko ya baamohedi ba ditaba, maikemisetso le maemo MATSHWAO A: 30

Boem

o bo h

odim

o 28–30 22–24 16–18 10–12 4–6

- Nehelano e bontshang kutlwisiso e babatsehang ya sehlooho e supang bokgoni bo ikgethang; - Mehopolo e bontsha boqhetseke, e phepetsa monahano, mme ke e sutsitseng; - E hlophisitswe hantle ka tsela e ikgethang/babatsehang, mme e momahane ka tshwanelo ho kenyeditswe selelekela, mmele le qetelo.

- Nehelano e ralehileng hantle haholo; - Mehopolo e tsamaellana le sehlooho ka botlalo, e a kgahlisa, mme e na le bopaki ba mehopolo e sutsitseng; - O hlophisitswe hantle haholo ka tsela e ikgethang mme o momahane ka tshwanelo ho kenyeditswe selelekela, mmele le qetelo.

- Nehelano ke e kgotsofatsang ditlhokeho; - Mehopolo e momahane ka tsela e kgotsofatsang le e kgodisang; - O hlophisitswe ka tsela e utlwisisehang, mme o momahane ka tshwanelo ho kenyeditswe selelekela, mmele le qetelo.

- Nehelano e momahane mona le mane; - Mehopolo ke e seng ya boiqapelo, mme e sa hlakang; - Ho na le bopaki bo seng bokae ba tlhophiso le momahano ya nehelano.

- Nehelano e tswile lekoteng ho hang; - Mehopolo ke e sa tsepamang e dubakaneng; - Ha e utlwahale, mme dintlha di a phetakakwa; - Ha e a hlophiswa ka tshwanelo le momahano ha e yo.

Boem

o bo t

lase

25–27 19–21 13–15 7–9 0–3 - Mosebetsi o tswileng matsoho leha o haellwa ke dintlha tse ikgethang tsa moqoqo o babatsehang; - Mehopolo ke e sutsitseng, mme e bontsha boqhetseke; - O hlophisitswe hantle ka tsela e bontshang bokgoni mme o momahane ka tshwanelo ho kenyeditswe selelekela, mmele le qetelo.

- Nehelano e radilweng hantle - Mehopolo ke e loketseng, mme e thahasellisang - O hlophisitswe hantle ka tsela e ikgethang mme o momahane ka tshwanelo ho kenyeditswe selelekela, mmele le qetelo.

- Nehelano e a kgotsofatsa le ha e sa hlaka mona le mane; - Mehopolo e momahane le ho kgodisa ka tsela e mahareng; - Ho na le tlhopiso le momahano e itseng ho kenyeleditswe selelekela , mmele le qetelo.

- Nehelano boholo e tswile lekoteng; - Mehopolo ha e a momahana ka tshwanelo mme e a lahlehisa; - Nehelano ha e na bopaki ba tlhophiso le momahano.

- Boiteko ha bo yo ba ho arabela sehlooho; - Mehopolo e tswile lekoteng ka ho phetahala, ha e a nepahala; - Nehelano ha e a tsepama sehloohong, mme e dubakane.

PUO, SETAELE LE TOKISO YA DIPHOSO Sehalo, rejisetara, setaele, tlotlontswe ke tse lokelang sepheo/tshusumetso le maemo; Kgetho ya mantswe Tshebediso ya puo le tlwaelo, matshwao a ho bala le mopeleto MATSHWAO A: 15

Boem

o bo h

odim

o

14–15 11–12 8–9 5–6 0–3 - Sehalo, rejisetara, setaele le tlotlontswe di loketse sepheo ka tsela e babatsehang, baamohedi ba ditaba mmoho le maemo; - Tshebediso ya hae ya puo e a ikgetha, mme e bontsha boitshepo ka tsela e tsotehang - O sebedisitse sehalo se matla, mme se susumetsang ka tsela e ikgethang - O batla o hloka diphoso tsa puo le tsa mopeleto; - O radilwe ka bokgoni bo tsotehang.

- Sehalo, rejisetara, setaele le tlotlontswe di loketse sepheo, baamohedi ba ditaba mmoho le maemo haholo; - Tshebediso ya puo e matla, mme ho sebedisitswe sehalo se loketseng ka nako tsohle; - Boholo ba mosebetsi ha o na diphoso tsa tshebediso ya puo le mopeleto; - O radilwe hantle ka tshwanelo.

- Sehalo, rejisetara, setaele le tlotlontswe di loketse sepheo, baamohedi ba ditaba mmoho le maemo; - Tshebediso ya puo ke e loketseng, mme e fetisa moelelo ka tshwanelo; - Puo ya bonono ke e loketseng, mme e sebedisitswe ka tshwanelo; - Sehalo se sebedisitswe ka tshwanelo: - O radilwe ka tsela e mahareng feela.

- Sehalo, rejisetara, setaele le tlotlontswe ha di a lokela sepheo, baamohedi ba ditaba mmoho le maemo; - puo e sebedisitswe feela ka tsela ya motheo; - Sehalo mmoho le moelelo o hlahiswang ke tema ke tse sa lokelang - Ho sebedisitswe tlotlontswe ya motheo feela.

- Puo e sebedisitsweng ha se e utlwisisehang; - Sehalo, rejisetara, setaele le tlotlontswe ha di a lokela baamohedi ba ditaba, sepheo le maemo; - Tshebediso ya tlotlontswe e haellang haholo hoo nehelano e sa utlwisiseheng.

Boem

o bo t

lase

13 10 7 4 - Tshebediso ya puo ke e nepahetseng, mme e susumetsang sehalo sa tema - O batla o hloka diphoso tsa puo le tsa mopeleto; - O radilwe ka bokgoni bo tsotehang.

- Tshebediso ya puo ke e sefutho, mme e loketseng maemo; - Sehalo ke se matla mme se loketseng; - Ho na le diphoso tse seng kae tsa puo le tsa mopeleto; - O radilwe hantle.

- Tshebediso ya puo ke e kgotsofatsang le ha ho na le ho sa tsamaelane mona le mane; -Ka kakaretso sehalo ke se loketseng le ha puo ya bonono e le e haellang.

- Puo ke ya motheo feela mme e sebedisitswe ka tsela e haellang; - Popeho ya dipolelo ke e tshwanang e se nang motswako; - Tl otlontswe e haella haholo feela.

SEBOPEHO Makgetha a tema: popeho ya dipolelo le kgodiso ya diratswana le bolelele bo hlokehang. MATSHWAO A: 5

5 4 3 2 0–1 - Kgodiso ya sehlooho ke e babatsehang; - Katoloso ya dintlha ke e ikgethang; - Dipolelo le diratswana di bopilwe ka tsela e ikgethang.

- Dintlha ke tse loketseng mme tse hodisang sehlooho; - Momahano e bopilweng ke e supang bokgoni; - Dipolelo le diratswana di loketse nehelano mme di fapafapanngwa ka tshwanelo.

- Dintlha tse loketseng di hodisa sehlooho ka tsela e mahareng; - Dipolelo le diratswana di bopilwe ka tsela e mahareng; - Moqoqo o ntse o hlahisa moelelo.

- Tse ding tsa dintlha ke tse utlwahalang; - Dipolelo le diratswana di na le diphoso - Moqoqo o a utlwisiseha le ha o le diphoso.

- Dintlha tsa bohlokwa di a haella; - Dipolelo le diratswana tse hlahisitsweng ke tse fosahetseng; - Moqoqo ha o na moelelo o lebeletsweng.



KAROLO YA B: DITEMA TSA KGOKAHANO POTSO YA 2 2.1 Lengolo la setlwaedi/setswalle (la teboho)

Sebopeho • Aterese e nngwe, ya mongodi mme e ngolwa e qala hodimo bohareng ba

leqephe ho tloha tsohong le letshehadi ho ya ho le letona. Ha mohlahlobuwa a ngotse aterese le letsatsi/mohla di arohane kapa di kopane, ho se be le kotlo eo a e fuwang;

• Aterese e ngolwa ka mokgwa wa boloko; ha ho ngolwe matshwao a puo, ntle le ha ho sebedisitswe aterese ya lebokoso la poso (Aterese ya moamohedi/ya ngollwang ha e hlahiswe mofuteng ona wa lengolo);

• Ka mora mohla ho tlolwa mola, ebe ho tla tumediso; yona e ngolwa ka tsohong le letshehadi, haufi le moo leqephe le qalang. Hlokomela hore ha ho ngolwe letshwao la puo ka mora tumediso;

• Seratswana sa selelekela se lokela ho ba sekgutshwanyane, mme se omele ditaba kapa se totobatse sepheo sa lengolo;

• Mmele wa lengolo o ahwe ka diratswana tse seng kae; di ka ba tharo kapa ho feta, mme mona ke moo ya ngolang a nontshang taba tsa hae tse mabapi le sehlooho sa lengolo;

• Qetelo ya lengolo ke e kgutshwane ka tlwaelo, mme e phethela ditaba; • Lengolong la setlwaedi ha ho hlokehe hore o ngole sefane/fane ya hao,

mme ha o ngolla motswalle o ka nna wa qetella ha monatjana ka tsela eo le bitsanang ka yona mohlala: mokgotsiao, ntjamme jj.

Dikahare tse ka lebellwang e ka ba tsena tse latelang: • Mohlahlobuwa a ka ngola ka sepheo sa lengolo (ho leboha titjhere ha a ile

a mo thusa ho atleha ditlhahlobong tsa hae); • a ka hlahisa maikemisetso a hae ha e le mona a kgonne ho atleha

dithutong tsa hae; • a ka hlalosa ka tsela e ikgethileng eo ka yona titjhere a ileng a mo

kgothaletsa ho itjhorisetsa tlhahlobo; • a kopele titjhere eo matla hore a thuse baithuti ba bang ba ntseng ba

latela, ba hlokang ho kgothaletswa ho etsa mosebetsi wa sekolo ka matjato.

[25]



2.2 Puo

Puo ya mofuta ona e etswa meketjaneng e kang ya Letsatsi la Botjhaba la naha, moo motho a mametsweng ke sehlophahadi sa batho. Dikahare tse ka lebellwang e ka ba tsena tse latelang: • mohlahlobuwa, jwalo ka sebui a lebohe ho fuwa sebaka sa ho etsa puo; • a totobatse sepheo sa ho nehelana ka puo eo, e leng ho ipiletsa ho

batjha ho boloka setso sa bona; • a ka qoqa ka nalane ya letsatsi la 24 Loetse le moelelo wa lona; • a ka qoqa ka tsela eo botjhaba le setso di ka bolokwang ka yona; • a ka qoqa ka dibaka tse pepesang le ho hopotsa batho botjhaba le setso

sa bona; • a ka qoqa ka maele le mefuta ya dijo tse jewang meketeng ya botjhaba

le setso;

• a ka qoqa ka diaparo tsa mefuta tse aparwang meketeng ya botjhaba le setso;

• a ka qoqa ka mefuta ya mmino e binwang meketeng ena; • a ka phethela ka ho ba bolella melemo ya ho boloka botjhaba le setso sa

bona.

[25]

2.3. Atikele e yang makasineng

Sebopeho • Atikele e ba le sehlooho se matla ebile se hohelang mahlo; • Lebitso la moqolotsi wa ditaba le sebaka seo atikele e ngolletsweng teng

di ngolwa ka hodima seratswana sa pele; • E arolwa ka dikholomo tse bopilweng ka diratswana tse kgutshwanyane; • Le ha mohlahlobuwa a sa ngola atikele ka tsela ya dikholomo a se fuwe

kotlo; • Ditaba di hlahiswa ka sebopeho sa phiramiti. Dikahare tse ka lebellwang e ka ba tsena tse latelang: • mohlahlobuwa a ka bontsha bohlokwa ba maqheku le maqhekwana

metseng ya habo rona; • a qaqise mekgwa eo maqheku le maqhekwana a tlatlatjwang ditjhelete

tsa ona kateng; • a ka qoqa ka ho nkelwa dikarete tsa dibanka ke batho ba ipitsang

bomashonisa; • a ka qoqa ka phahello e kgolo ya ditjhelete eo bomashonisa ba e batlang

ho maqheku le maqhekwana; • a ka hlahisa se ka etswang ho thibela tlhekefetso ena.

[25]



2.4 Lengolo la semmuso

Sebopeho • Aterese di pedi. Aterese ya mongodi wa lengolo e ngolwa ho tloha

mahareng a leqephe ho leba letsohong le letona, e nto latelwa ke letsatsi, kgwedi le selemo;

• Aterese ya ya ngollwang e ngolwa ka letsohong le letshehadi. Aterese ya moamohedi e qala ka maemo a tshebetso a ya ngollwang ebe ho latela aterese ya hae ka botlalo;

• Tlasa aterese ho ngolwa tumediso (Monghadi, mofumahadi kapa mofumahatsana);

• Tlasa tumediso ho ngolwa mola wa sehlooho – o totobatsang sepheo sa lengolo, e nto ba selelekela;

• Qetelo ke ya semmuso, mme e ngolwa e le ‘Ka botshepehi, Ka boikokobetso jj;

• Ya ngolang o ngola lebitso la hae ka botlalo ka mora qetelo, ebe o a saena.

Dikahare tse ka lebellwang e ka ba tsena tse latelang: • sepheo sa mohlahlobuwa se totobale (ho hloleha ho ya mosebetsing ka

letsatsi le itseng, mme a bolele letsatsi leo); • a ka ngola a totobatsa mabaka ao a neng a ke ke a a qoba, a mo

sitisitseng ho finyella mosebetsing ka tsatsi leo; • a ka kopa tshwarelo ha e le moo a hlolehile ho fihla mosebetsing ka

letsatsi leo; • a ka ngola a hlalosa hore o tla kwala sekgeo sa letsatsi leo jwang.

[25]

2.5 Raporoto

Sebopeho • Motho kapa batho bao raporoto e lebisitsweng ho bona; • Sehlooho sa raporoto; • Ditaba kapa dintlha tseo ho tlalehwang mabapi le tsona; • Mokgwa wa tshebetso; • Diphumano/diphihlello; • Diqeto; • Ditlhahiso/Ditshisinyo/dikgothaletso; • Mohla le tshaeno/sikenetjhara. Dikahare tse ka lebellwang e ka ba tsena tse latelang: • mohlahlobuwa o lokela ho hlahisa ntlha eo raporoto e tsepameng ho yona,

e leng ho hloleha ho fihlela diphetho tse ntle thutong ya Sesotho sekolong sa habo;

• a ka ngola a hlakisa dintlha tseo a di fihletseng diphuputsong tsa hae, tse ileng tsa sitisa baithuti ho fumana diphetho tse ntle thutong ya Sesotho;

• a ka bua ka mawa a ka etswang ho ntlafatsa diphetho tsa nako e tlang, a kang ho kgothaletsa baithuti ho bua puo ya Sesotho e sa tswakwang le dipuo tse ding ka dinako tsohle, ho tshwara dingangisano ka puo ya Sesotho, ho ngola meqoqo, dithothokiso, mangolo a semmuso le diatekele ka puo ya Sesotho, jj.

[25]



2.6.

Puisano Sebopeho: • E ngolwa ka mehla e le ho puo ya mmui, empa matshwao a di a bulwa di a

kwalwa ha a sebediswe. • Lebitso la sebui le ngolwe ka letsohong le letshehadi la leqephe, le bile le

latelwa ke letshwao la kgutlopedi. Dikahare tse ka lebellwang e ka ba tsena tse latelang: • mohlahlobuwa a ka qala puisano ka tumediso mahlakoreng a mabedi; • o qala ka ho hlalosa maemo ao puisano e etsahalang tlasa ona, e leng

moqolotsi le moithuti ya ipabotseng tlhodisanong. Ebe o kena ditabeng tsa puisano ena;

• a botse dipotso tse ka botswang ke moqolotsi ho moithuti ya ipabotseng tlhodisanong ya papadi hore a fihlelle sepheo sa hae;

• a ka botsa le ka tsela ya ho ikwetlisa eo a neng a e sebedisa ha a itokisetsa tlhodisano eo;

• a ka botsa ka diphephetso tseo a kopaneng le tsona boitokisetsong ba hae, tse kang ho hloka disebediswa tse loketseng papadi, tshehetso ya borakgwebo, jj.;

• a ka botsa ka batho ba ileng ba mo kgothatsa boikwetlisong ba hae; • dikarabo tsa mohlahlobuwa e kaba tse akaretsang tse bileng di kenyelletsa

le tlhakisetso e batsi; • a ka kopa moithuti eo ho fana ka dikgothaletso ho dibapadi tse ding.

[25]

MATSHWAO OHLE A KAROLO YA B: 50

MATSHWAO OHLE A PAMPIRI ENA: 100



KAROLO YA B: DITEMA TSA KGOKAHANO Ditaelo ho motshwayi: • Mohlahlobuwa o lokela ho ngola ka dihlooho tse PEDI karolong ena. • Ha mohlahlobuwa a tswile lekoteng nehelanong etsa tsena tse latelang:

- Mohlahlobuwa a abelwe matshwao bakeng sa dikahare ho fella kgatong ya pele feela.

- Mohlahlobuwa a abelwe matshwao bakeng sa tshebediso ya puo ho fella kgatong ya pele feela.

- Mohlahlobuwa a abelwe matshwao bakeng sa sebopeho ho fella kgatong ya pele feela.

- Mohlahlobuwa a etse moralo bakeng sa ditema tsa hae. - Mohlahlobuwa a etse moralo bakeng sa tema ya hae: Motshwayi a lekole dintlha

(mehopolo ya sehlooho le e e tshehetsang) ho bona kamoo e lebisang tlhahisong ya diratswana le tema yohle kateng.

Tataiso bakeng sa ho tshwaya tema e telele: • Sehella lentswe kapa polelo e fosahetseng mola, o be o bontshe mofuta wa phoso

hodima lentswe/polelo ka ho sebedisa matshwao ana a latelang. / bakeng sa ho arola mantswe a ngotsweng a kopantswe empa a lokela ho

arolwa; —, + bakeng sa ho kopanya mantswe a arohantsweng empa a ngolwa a kopane; mn bakeng sa mongolo (orthography) o fosahetseng; mp bakeng sa mopeleto o fosahetseng; mt bakeng sa tshebediso ya matshwao a puo a fosahetseng kapa moo ho

hlokehang letshwao la puo; p bakeng sa puo e sa sebediswang ka nepo kapa ka tshwanelo/tlwaelo; ۸ bakeng sa lentswe kapa karolwana ya lentswe e siilweng dipakeng tsa mantswe

a mang; // bakeng sa ho arola diratswana; ↑↓ bakeng sa ha a lobokantse dintlha.

SENOTLOLO SA HO TSHWAYA:

Makgetha a Tekanyetso Matshwao Senotlolo Dikahare, Moralo e Sebopeho 15 DMS. =

Puo, Setaele le Tokiso ya diphoso 10 PST = Matshwao ohle 25


Difuperweng tsa pampiri ena di se sebediswe ntle ho tumello

RUBURIKI YA HO LEKANYETSA TEMA YA KGOKAHANO – SESOTHO PUO YA LAPENG [MATSHWAO A 25]

Makgetha a ho leknyetsa

Phihlello e babatsehang

Phihlello e supang bokgoni

Phihlello e mahareng Phihlello ya motheo feela

Phihlello e haellang

DIKAHARE, MORALO LE SEBOPEHO (Nehelano le mehopolo) Ho rala, ho hlophisa mehopolo. Kelohloko ya maikemisetso, baamohedi ba ditaba le maemo MATSHWAO A 15

13–15 10–12 7–9 4–6 0–3 -Nehelano e babatsehang ya sehlooho e supang bokgoni bo ikgethang; -Mehopolo e matla e sutsitseng; -Tsebo e batsi ya makgetha a mofuta ona wa tema; -Nehelano ha e kgere e tsepame sehloohong; -Mehopolo le dikahare ke tse momahaneng; -Dintlha tsohle di tshehetsa sehlooho mme di hlalositswe ka botebo; -Sebopeho ke se nepahetseng.

-Nehelano e ntle haholo e bontshang tsebo e ntle ya makgetha a mofuta ona wa tema; -Nehelano ha e kgere e tsepame sehloohong; -Mehopolo le dikahare ke tse momahaneng, tse hlalositsweng ka botebo, mme dintlha di tshehetsa sehlooho; -Sebopeho ke se loketseng se nang le diphoso tse mmalwa.

-Nehelano e lekaneng e bontshang tsebo ya makgetha a mofuta ona wa tema; -Nehelano ha e a tsepama sehloohong ka ho phethahala ho na le ho kgera ho itseng; -Mehopolo le dikahare di na le momahano e amohelehang; -Ke dintlha tse itseng feela tse tshehetsang sehlooho; -Ka kakaretso sebopeho ke se loketseng empa se nang le diphoso tse itseng.

-Nehelano ya motheo e bontshang tsebo ya makgetha a itseng feela a mofuta ona wa tema; -Nehelano e na le tsepamo e itseng feela sehloohong empa e a kgera; -Mehopolo le dikahare ha se ka mehla di momahaneng; -Sehlooho se tshehetswa ke dintlha tse itseng feela; -Sebopeho se foofo feela, mme se na le bohlotsa bo boholo.

-Nehelano e totobatsa kgaello ya tsebo ya makgetha a mofuta ona wa tema; -Moelelo o nyotobetswa ke ho kgera ho hoholo; -Mehopolo le dikahare ha di na momahano; -Ke dintlha tse mmalwa haholo tse tshehetsang sehlooho; -Ha ho na boiteko bo entsweng ho sebedisa sebopeho se nepahetseng.

PUO, SETAELE LE TOKISO YA DIPHOSO Sehalo rejistara, setaele, maikemisetso, baamohedi ba ditaba le maemo. Tshebediso ya puo, tlwaelo ya tshebediso ya puo, kgetho ya mantswe, matshwao a puo le mopeleto MATSHWAO A 10

9–10 7–8 5–6 3–4 0–2 -Sehalo, rejistara, setaele le tlotlontswe di loketse ka ho fetisisa maikemisetso, baamohedi ba ditaba le maemo; -Tshebediso ya puo e nepahetse e bile e bopehile hantle; -Nehelano ha e na diphoso.

-Sehalo, rejistara, setaele le tlotlontswe di loketse ka ho fetisisa maikemisetso, baamohedi ba ditaba le maemo; -Ka kakaretso tshebediso ya puo ke e nepahetseng e bileng e bopehile hantle; -Tshebediso ya tlotlontswe e ntle haholo; -Nehelano boholo ha e na diphoso.

-Sehalo, rejistara, setaele le tlotlontswe di loketse maikemisetso, baamohedi ba ditaba le maemo; -Nehelano e na le diphoso tse itseng tsa tshebediso ya puo; -Tshebediso ya tlotlontswe ke e lekaneng; -Diphoso ha se tse nyotobetsang moelelo.

-Sehalo, rejistara, setaele le tlotlontswe ha di a lokela maikemisetso, baamohedi ba ditaba le maemo hantle; -Tshebediso ya puo e fosahetse e bile e tletse diphoso tse ngata; -Tshebediso e seng kae ya tlotlontswe; -Moelelo o nyotobeditswe.

-Sehalo, rejistara, setaele le tlotlontswe ha di dumellane le maikemisetso, baamohedi ba ditaba le maemo; -Nehelano e tletse diphoso e dubakane; -Tlotlontswe ha e dumellane le maemo; -Moelelo o nyotobeditswe haholo.

SENIOR CERTIFICATE EXAMINATIONSGRAAD 12

Documents

GRAAD 12 SENIOR CERTIFICATE EXAMINATIONS€¦ · Dumellana kapa hanana le sehlooho sena. Moqoqo wa kgang (Argumentative) Moqoqong ona mohlahlobuwa o lokela ho bontsha ntlhakemo ya