Gradjansko IV Sss Razred Cg

Crna Gora

Vlada Crne Gore MINISTARSTVO PROSVJETE I NAUKE ZAVOD ZA KOLSTVO

Katalog znanja predmetni program

GRAANSKO OBRAZOVANJE, izborni predmet IV razred srednje strune kole

Podgorica 2009.

Zavod za kolstvo GRAANSKO OBRAZOVANJE

2

1. NAZIV NASTAVNOG PREDMETA IZBORNI PREDMET

NAZIV PREDMETNOG PROGRAMA GRAANSKO OBRAZOVANJE (IZBORNI PREDMET) 2. ODREENJE PREDMETNOG PROGRAMA Predmet GRAANSKO OBRAZOVANJE ima vanu ulogu u osposobljavanju mladih za aktivno i odgovorno uee u demokratskom drutvu. Polazei od toga program GRAANSKO OBRAZOVANJE (GO) obuhvata raznovrsne aktivnosti u nastavi, i van nje, kojima je cilj pomo mladima u usvajanju znanja, razvijanju vjetina i prihvatanju vrijednosti potrebnih za aktivnu ulogu u demokratskom drutvu da se u svojoj zajednici ponaaju autonomno, odgovorno i kritiki. Za razliku od tzv. ueg odreenja pojma graanin i predmeta GO koji prvenstveno naglaava politiku pismenost, a pojam graanin definie kroz zakonski status u okviru datog politikog sistema, savremena evropska iskustva u kreiranju ovih programa polaze od tzv. ireg odreenja pojma graanin kao osobe koja ima znanje, sposobnosti i spremnost da aktivno autonomno, odgovorno i kritiki participira u drutvenom ivotu svoje zajednice. Ovakvo odreenje pojma graanin, i predmeta GO, jasno odraava potrebe drave Crne Gore koja nastoji da unapreivanjem obrazovanja doprinese demokratizaciji drutva i ubrza ukljuivanje Crne Gore u savremene tokove meunarodnog povezivanja. Tako predmet GO, iji su ciljevi razvijeni u skladu sa pomenutim konceptima, moe biti osnov i podstrek za tekui proces demokratizacije i modernizacije samog obrazovanja, ali i demokratizacije drutva u cjelini i razvoja kulture pravednosti, prava, odgovornosti, pluralizma i drugih graanskih vrijednosti. Na taj nain predmet GO je snano povezan sa optim ciljevima reforme obrazovanja i nastojanjima crnogorskog drutva uopte. Kao predmet, GRAANSKO OBRAZOVANJE ima specifine ciljeve, karakteristine sadraje i aktivnosti uenja, i ui se tokom IV razreda srednje strune kole (IV stepena strunosti) kao izborni predmet. Godinji fond asova za realizaciju programa:

RAZRED NEDJELJNI BROJ ASOVA GODINI BROJ ASOVA IV 1 35


3

3. OPTI CILJEVI PREDMETNOG PROGRAMA U cjelini gledano graanskim obrazovanjem oznaava se skup obrazovnih i vaspitnih mjera, akcija i aktivnosti koje kao konaan ishod imaju kompetentne i odgovorne mlade ljude za aktivnu ulogu u drutvenom ivotu svoje zajednice. U skladu sa tim utvrena su tri opta cilja uenja GO-a:

obezbijediti usvajanje znanja i informacija o drutvu koje e mladima omoguiti da razviju autonomne odgovore na drutvena i etika pitanja, i obezbijediti im samostalnu participaciju u drutvenom ivotu zajednice;

kroz dijalog, raspravu, rjeavanje problema, istraivanje i slino, omoguiti mladima razvijanje vjetina, sposobnosti i kompetencija koje su osnov samostalnog i odgovornog praktikovanja demokratije i participacije u razliitim podrujima drutvenog ivota;

izgraditi svijest o pravima i odgovornostima, vrijednosnim normama, pravilima ponaanja, etikim i moralnim pitanjima drutvene zajednice, kako bi mladi kritiki sagledavali i usmjeravali svoju aktivnost u zajednici.

Kao polazite za utvrivanje kljunih kompetencija kojima treba da se bavi nastava graanskog obrazovanja, u Evropi, iroko je prihvaen model prema kome predmet graanskog obrazovanja treba da ima uticaj na tri osnovne dimenzije linosti:

kognitivnu (saznajnu), afektivnu (vrijednosnu) i socijalnu (akcionu) komponentu linosti uenika/ce.

3.1. Kognitivna dimenzija ciljeva graanskog obrazovanja Kognitivna dimenzija graanskog obrazovanja ukljuuje: znanje o (osnovnim oblicima drutvenog organizovanja i osnovnim institucijama graanskog drutva i demokratije); znanje kako (se npr. u zajednici dogovara, odluuje i sl.); kao i sposobnosti i vjetine potrebne za kompetentno djelovanje u zajednici. Uenik/ca treba da zna o:

osnovnim drutvenim grupama i o njihovoj ulozi, pravilima zajednikog ivota, porijeklu i svrsi tih pravila, razliitim ulogama i nivoima moi u drutvu, svojim pravima i odgovornostima, osnovnim naelima demokratije, graanskog i civilnog drutva, nainima funkcionisanja javnih institucija (ustanova) i sl.


4

Uenik/ca treba da zna kako se: postaje lan neke drutvene grupe, u grupi demokratski odluuje i utvruje zajedniki cilj, u grupi tolerantno raspravlja i dogovaraju pravila i norme ponaanja, u grupi ravnopravno dijele zaduenja i preuzima odgovornost, u grupi odgovorno postupa , u grupi zalae za ravnopravnost i bori protiv diskriminacije i sl.

Kroz uenje graanskog obrazovanja uenik/ca treba da razvija sposobnosti i vjetine potrebne za graansko djelovanje u demokratski organizovanom drutvu: a) osnovne vjetine (sposobnosti):

argumentovanog i kritikog miljenja, rjeavanja drutvenih i interpersonalnih problema, ocjenjivanja i vrednovanja, moralnog rasuivanja;

b) drutveno vane vjetine:

saradnje, komunikacije, rada u grupi i timu, debatovanja, pregovaranja i nalaenja kompromisa, interkulturalne vjetine, spreavanja i rjeavanja sukoba, posredovanja, demokratskog voenja, lobiranja i sl.

3.2. Vrijednosna dimenzija ciljeva graanskog obrazovanja Vrijednosna dimenzija predmeta GO podrazumijeva razvijenu svijest o pravima i odgovornostima, normama ponaanja i vrednostima graanskog drutva, kao i o etikim i moralnim pitanjima zajednice. Oekivanje je da opte demokratske i graanske vrijednosti kao to su: sloboda, jednakost, solidarnosti meu ljudima, dostojanstvo linosti, potovanje razliitosti i slino, postanu dio vrijednosnog sistema uenika/ce i osnova njegovog/njenog budueg djelovanja u zajednici. Stavovi, vrijednosti i osobine linosti znaajne za nastavu GO-a:

sloboda za sve ljude, vladavina pravde i pravinosti,


5

jednakost i uvaavanje razliitosti, ravnopravnost, samopouzdanje, povjerenje u druge, odgovornost, solidarnost, humanost, inicijativnost, tolerantnost...

3.3. Socijalno-akciona dimenzija ciljeva graanskog obrazovanja Socijalno-akciona dimenzija opisuje spremnost pojedinca da djeluje i da se zalae za graansko drutvo i demokratiju. Radi se dakle o ponaanju pojedinca, i ova dimenzija predstavlja, u pravom smislu rijei, ishod uenja predmeta GO. Kao kapacitete za djelovanje u svom okruenju u svojoj porodici; koli; lokalnoj zajednici; dravi Crnoj Gori i ire, kod uenika/ca treba razvijati sposobnost i spremnost:

da se integrie u svoju zajednicu; da se informie, ui i stalno usavrava; da kritiki prosuuje, autonomno odluuje i samostalno postupa; da zajedniki radi i sarauje sa drugima u zajednici; da odgovori da bude odgovoran/na prema sebi, prema drugima i prema svojoj zajednici; da bude human/na i spreman/na da pomogne drugima; da potuje i uvaava sebe i svoju pripadnost; da potuje i uvaava dugog i drugaije; da doprinosi aktivnoj toleranciji i suivotu razliitosti; da se bori protiv nepravde, diskriminacije, stereotipa i neovlaenog postupanja; da se zalae za demokratske i graanske vrijednosti; da se zalae za slobodu, jednakost, pravednost i ljudska prava za sve; da preuzima inicijativu; da se angauje u razliitim inicijativama i akcijama; da uestvuje u javnim raspravama; da konflikte rjeava nenasilno; da radi za dobrobit pojedinca i cijele zajednice; da se zalae i da doprinosi unapreivanju svoje zajednice.


6

4. SADRAJI I OPERATIVNI CILJEVI PREDMETNOG PROGRAMA

GRAANSKO OBRAZOVANJE U IV RAZREDU SREDNJE STRUNE KOLE Obavezne teme: UVOD U PREDMET; DEMOKRATIJA; POLITIKI SISTEM MOJE DRAVE; LJUDSKA PRAVA UNIVERZALIZACIJA STANDARDI I ZATITA; ZANIMANJE, PROFESIJA I RAD; TRITE I DEMOKRATIJA; SVIJET GLOBALNO SELO; ODRIVI RAZVOJ, EKOLOGIJA I DRUTVENI RIZICI.

PLAN REALIZACIJE PROGRAMA Za realizaciju programa GRAANSKO OBRAZOVANJE u IV razredu etvorogodinjih strunih kola predviena su 35 asa. Obavezne teme se ralizuju kroz 24 asa. Uz svaku obaveznu temu realizuje se i jedna ili vie izbornih tema. Izborne teme u lokalnoj zajednici mogue je planirati na vie naina. Mogue je predvidjeti jednu temu koja se realizuje kroz fond od 5 asova, ili vie tema u okviru fonda od 5 asova. (vidi: Planiranje programa GO poglavlje 5.1.).

OBAVEZNE TEME OBAVEZNE TEME (BROJ ASOVA) IZBORNE TEME U KOLI

(BROJ ASOVA) IZBORNE TEME U LOKALNOJ ZAJEDNICI

(BROJ ASOVA) UVOD U PREDMET 1 DEMOKRATIJA 3 1 1 POLITIKI SISTEM MOJE DRAVE 3 1 1 LJUDSKA PRAVA UNIVERZALIZACIJA STANDARDI I ZATITA 4 1 1

ZANIMANJE, PROFESIJA I RAD 3 1 1 TRITE I DEMOKRATIJA 3 1 SVIJETGLOBALNO SELO 4 ODRIVI RAZVOJ, EKOLOGIJA I DRUTVENI RIZICI 3 1 1

Ukupno asova: 35 24 6 5


7

TEMA: UVOD U PREDMET (1)

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije Uenik/ca treba da: - upozna znaaj, ciljeve i sadraj

predmeta GO i razumije njegovu vanost za sebe, druge ljude i zajednicu,

- razumije svoju ulogu u ostvarivanju ciljeva predmeta GO.

Uenici/e: - analiziraju ciljeve i sadraje i

znaaj predmeta GO, - dogovaraju pravila

demokratskog rada i uenja u grupi (u odjeljenju).

Graansko obrazovanje.

TEMA: DEMOKRATIJA (3+1+1)

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije Uenik/ca treba da: - upozna odreenje

demokratije kao drutvenog onosa, drutvene procedure i naina ivota u socijalnoj sredini,

- upozna se sa istorijskim razvojem demokratije (razumije odreenje pojmova demos i graanin kao subjekta politikog odluivanja),

- razumije znaaj demokratske odgovornosti za funkcionisanje demokratije.

Uenici/e: - analiziraju na osnovu prethodno

steenih znanja, istorijske i drutvene uzroke nastanka i razvoja demokratije,

- identifikuju kroz analizu drutvenog ivota raznovrsnost demokratije i njenu kompleksnost kao odnosa, izbora, miljenja, odgovornosti, pravila drutvene igre, odluivanja...

Demokratija; demos; graanin; civilno drutvo.

Istorija: graanske revolucije; revolucija 1848. Sociologija: drava; politika.


8

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije Uenik/ca treba da: - razumije osnovne uslove za

postojanje i principe demokratije,

- se upozna sa oblicima, karakteristikama i pojavama nedemokratski reimima: autokratija i totalitarizam,

- se upozna sa osnovnim oblicima neposredne demokratije: referendum (oblici i vrste), javna rasprava, narodna incijativa,

- upozna se sa prisustvom i oblicima neposredne demokratije u Crnoj Gori.

Uenici/e: - identifikuju neophodne uslove za

ostvarenje demokratije u drutvu (pravni poredak, garancija ljudskih prava i sloboda, politiki pluralizam, nezavisno sudstvo, mehanizmi kontrole i zatite, pravo kritike i kontrole vlasti, tolerancija, javnost, politika kultura, odgovornost...),

- analiziraju znaaj i osnovne oblike neposredne demokratije u koli, lokalnoj zajednici, organizacijama, dravi,

- identifikuju dobre i loe strane neposredne demokratije.

Principi; drutveni uslovi demokratije; pluralizam; neposredna demokratija; predstavnika demokratija; autokratija; totalitarizam; referendum; javna rasprava; narodna inicijativa.

Istorija: drutveno-politike i ekonomske karakteristike svijeta poetkom XX vijeka.

Uenik/ca treba da: - se upozna sa osnovnim

karakteristikama predstavnike demokratije,

- razumije znaaj politikog i drutvenog pluralizma kao osnove za mnotvo ideja, stavova, djelovanja politikog organizovanja, konkurencije, izbora, opredjeljenja,

- razumije odnos neposredne i predstavnike izborne demokratije u savremenom drutvu,

- razumije demokratiju kao nain miljenja, pogled na drutvenu stvarnost, nain i sredstvo politikog djelovanja, odnosno kao svojevrsni oblik drutvene ideologije.

Uenici/e: - analiziraju znaaj neposrednih

slobodnih izbora za stabilnost drutva, participaciju i zatitu interesa razliitih drutvenih grupa,

- analiziraju znaaj parlamenta u demokratskom drutvu i njegovu ulogu kao tijela direktno izabranog voljom graana,

- identifikuju oblike predstavnike demokratije u koli, organizacijama, lokalnom nivou, dravi.

Predstavnika demokratija; pluralizam; politike grupe; mandat; izbori; izborni sistemi; izborna procedura.

Istorija: Evropa i SAD u drugoj polovini XIX vijeka; doba parlamentarizma.

Izborne teme/aktivnosti: GRADSKI IVOT OBILJEJA; NEPOSREDNA DEMOKRATIJA U ISTORIJI CRNE GORE; TOLERANCIJA; LIBERALNA DEMOKRATIJA.


9

TEMA: POLITIKI SISTEM MOJE DRAVE (3+1+1) Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije

Uenik/ca treba da: - se upozna sa znaenjem pojma

politiki sistem kao oblika ureenog skupa drutvenog djelovanja,

- upozna osnovne elemente politikog sistema i njihov znaaj za sistem uopte,

- upozna se sa dravnom tradicijom i istorijskim razvojem crnogorske drave i njenim politikim sistemom,

- se upozna sa ustavnom i pravnom tradicijom Crne Gore.

Uenici/e: - analiziraju znaaj politikog

sistema kao podsistema drutvenog sistema i njegovu ulogu u donoenju legitimnih,

- identifikuju strukturnu osnovu politikog sistema: institucije sistema, obrasce ponaanja, uloge, ustanove, organizacije i pravila,

- analiziraju dravne forme i i razvoj institucija kroz istorijski razvoj crnogorske drave,

- formiraju svoj stav o znaaju dravne i pravne tradicije i njihovih vrijednosti za crnogorsku drutvenu zajednicu.

Politiki sistem; oblici politikog sistema: jedinstva vlasti, podijeljene vlasti, parlamentarni, predsjedniki, skuptinski, mjeoviti oblik; elementi politikog sistema; istorija institucija; pravna tradicija.

Istorija: apsolutne monarhije; Evropa i SAD u drugoj polovini XIX vijeka; doba parlamentarizma. Istorija: Crna Gora u doba vladikata; Crna Gora na diplomatskoj sceni tokom XVIII vijeka; ustolienje dinastije Petrovi u doba Petra I i u doba Petra II; proglaenje knjaevine; Berlinski kongres; doba knjaza Nikole...)

Uenik/ca treba da: - se upozna sa osnovnim

principima, optim naelima, osnovnim drutvenim vrijednostima i opredjeljenjima i dijelovima ustava Crne Gore,

- upozna znaaj ustrojstva Crne Gore kao graanske drave,

- razumije specifinost Crne Gore kao multietnikog i multikulturalnog drutva,

- se upozna sa modelom rjeenja i stanjem manjinskih i kolektivnih prava u Crnoj Gori.

Uenici/e: - identifikuju karakter politikog

sistema u ustavu Crne Gore, osnovna opredjeljenja i proklamovane vrijednosti drutvene zajednice,

- analiziraju principe i osnovne vrijednosti graanskog drutva kao modela drutvenog organizovanja,

- identifikuju manjinske grupe u svojoj sredini i njihov drutveni poloaj, odnose prema njima, manjinskim i kolektivnim pravima.

Ustav osnovni principi, ekoloka drava, graanska drava, socijalna drava, multikulturalnost, inkulturalnost, ljudska prava, manjinska prava; afirmativna akcija.

Istorija: politika knjaza Nikole; prvi ustav Crne Gore; Crna Gora u socijalistikoj Jugoslaviji.


10

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije Uenik/ca treba da: - se upozna sa ustavnom

podjelom vlasti i osnovnim nadlenostima, odnosom izmeu institucija vlasti,

- se upozna sa nainom formiranja, strukturom i nadlenostima: Skuptina Vlada sudska vlast lokalna samouprava

Uenici/e: - analiziraju odnose izmeu

razliitih organa vlasti, nivoe vlasti i naine konstituisanja organa vlasti,

- identifikuju mehanizme unutranje kontrole vlasti,

- planiraju posjetu institucijama vlasti na razliitim nivoima: lokalnom, nacionalnom.

Podjela vlasti; institucije vlasti; Skuptina; Vlada; sudska vlast; lokalna samouprava.

Istorija: Crna Gora u sastavu jugoslovenske drave. Geografija: Crna Gora, poloaj, veliina, granice i dravno ureenje.

Izborne teme/aktivnosti: USTAVNO UREENJE CRNE GORE; ISTORIJSKI RAZVOJ PARLAMENTARIZMA U CRNOJ GORI; POLOAJ JEDNE MANJINSKE GRUPE U MOJOJ SREDINI/KOLI/LOKALNOJ ZAJEDNICI/CRNOJ GORI; POLOAJ ENE I RODNA RAVNOPRAVNOST U CRNOJ GORI/RADNOJ/LOKALNOJ SREDINI ISTRAIVANJE. TEMA: LJUDSKA PRAVA UNIVERZALIZACIJA STANDARDI I ZATITA (4+1+1)

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije Uenik/ca treba da: - se upozna sa odreenjem i

pojmom ljudskih prava u filozofskoj i pravnoj teoriji (istorijat ideje), teorijama o ljudskim pravima i slobodama (prirodnog prava, liberalna teorija, drutvenog ugovora, klasna teorija...),

- se upozna sa odreenjem i razlikom izmeu pojmova ovjek i graanin; poloaj i izvor prava; prirodna prava,

- se upozna sa modelima podjele prava i sloboda (klasina, prema izvoru, generacijama...),

- se upozna sa sadrajem meunarodnih dokumenta (deklaracije, paktovi, protokoli, konvencije...).

Uenici/e: - na osnovu steenih znanja iz

istorije, knjievnosti, istorije religije, filozofije identifikuju istorijske primjere borbe za ostvarenje ljudskih prava i sloboda, pojedinaca, grupa, organizacija, pokreta,

- raspravljaju o kauzalnim vezama izmeu kulturnih potreba i prava ovjeka,

- razgovaraju o odreenjima pojmova ovjek i graanin i sadrajima pojmova,

- identifikuju mogue kriterijume podjele prava i sloboda, razumiju izvore individualnih i kolektivnih prava.

Ljudska prava; ovjek; graanin; prirodna prava; individualna prava; kolektivna prava.

Sociologija: socioloke teorije; drava, pravo, politika; ovjek graanin; socioloke teorije.


11

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije Uenik/ca treba da: - se upozna sa pojedinanim

pravima prve generacije ljudskih prava i sloboda (Pakt o graanskim i politikim pravima),

- se upozna sa pojedinanim pravima druge generacije (Pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima),

- se upozna sa pojedinanim pravima tree generacije prava sadraj, podjela.

Uenici/e: - identifikuju i analiziraju sadraj

prava i sloboda prve generacije lina, politika i graanska prava,

- identifikuju i analiziraju sadraj prava i sloboda druge generacije ekonomska i kulturna prava,

- razgovaraju o manjinskim pravima, ekolokim, pravima na budunost...

Generacije prava.

Uenik/ca treba da: - se upozna sa odreenjem i

podjelom kolektivnih i manjinskih prava mehanizmima zatite; meunarodni dokumenti o manjinskim i kolektivnim pravima,

- razumije znaaj odgovornosti (sadraj, oblici) za ostvarenje demokratije i ljudskih prava i sloboda.

Uenici/e: - raspravljaju o poloaju manjina

i njihovim pravima, sadrajem i podjelom kolektivnih prava,

- analiziraju naine zatite ljudskih i manjinskih prava na nacionalnom i meunarodnom nivou,

- analiziraju meunarodne dokumente o manjinskim pravima, kompariraju rjeenja i prepoznaju standarde.

Kolektivna prava; manjinska prava; odgovornosti.

Sociologija: nacija; manjinske grupe; multikulturalizam.


12

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije Uenik/ca treba da: - se upozna sa evropskom

praksom i standardima zatite ljudskih, manjinskih i graanskih prava i sloboda,

- se upozna sa nainom regulacije i poloajem ljudskih i manjinskih prava u Crnoj Gori standardi.

Uenici/e: - analiziraju Evropsku konvenciju

o ljudskim pravima, Okvirnu konvenciju o zatiti manjina, Evropsku socijalnu povelju, Konvenciju o zatiti i ouvanju manjinskih jezika,

- analiziraju ustavna odreenja ljudskih prava i sloboda i Crnoj Gori,

- na osnovu prethodnih saznanja istrauju oblike krenja i nepotovanja ljudskih i manjinskih prava u crnogorskom drutvu, lokalnoj zajednici, koli...

Mehanizmi zatite; evropska praksa; crnogorska praksa.

Istorija: oblici novih evropskih integracija; Crna Gora.

Izborne teme/aktivnosti: ISTORIJAT RAZVOJA LJUDSKIH PRAVA OD IDEJE DO PRAKSE; MANJINSKA PRAVA NEKAD I SAD; OJSTVO JE BRANITI DRUGOGA OD SEBE ESEJ; FEMINIZAM; PRVI PUT GLASAM. TEMA: TRITE I DEMOKRATIJA (3+1)

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije Uenik/ca treba da: - se uozna sa odreenjem

svojine, svojinskim pluralizmom kao uslovom liberale ekonomije,

- razumije znaaj garancije slobode raspolaganja vlasnitvom i slobode preduzetnitva,

- razumije znaaj i karakteristike robne proizvodnje svojstva,

- se upozna sa odreenjem pojma i zakonitostima trita osnovne slobode: sloboda protoka roba, ljudi, ideja i kapitala.

Uenici/e: - identifikuju osnovne oblike

svojine i nosioce vlasnitva u svojoj zajednici, razumiju vanost prava svojine i slobode raspolaganja vlasnitvom i slobode preduzetnitva,

- formiraju stav o vanosti trita (sinonima za savremenu ekonomiju), kao stimulansa za stvaranje i realizaciju linih sposobnosti ovjeka u procesu rada.

Svojina; robna proizvodnja; vlasnitvo; preduzetnitvo; trite; trine slobode.

Sociologija: svojina, vasnitvo; svojinski pluralizam; titular svojine; proizvodnja; rad i privredni ivot; norme i vrijednosti. Istorija: samoupravna Jugoslavija; dravni socijalizam u SSSR-u.


13

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije Uenik/ca treba da: - uoava vezu demokratije i

robne proizvodnje kroz ostvarenje prava izbora, konkurencije, pluralizma, vladavine prava, odgovornosti,

- upozna osnovne ekonomske slobode kao jedan od osnova demokratije liberalizacije,

- se upozna sa oblicima i sadrajima pojedinanih ekonomskih sloboda i prava pravo svojine, pravo na rad, socijalna prava i slobode.

Uenici/e: - analiziraju na osnovu steenih

znanja, razliitu ulogu drave u socijalizmu i kapitalizmu,

- identifikuju osnovne ekonomske slobode i formiraju stavove o njihovoj vanosti za pojedinca, porodicu i drutvo uopte,

- analiziraju uslove za bavljenje preduzetnitvom pojedinca ili porodice u svojoj lokalnoj zajednici,

- analiziraju ekonomsko- socijalna prava u svojoj zajednici, mogunost realizacije, oblike krenja i mehanizme zatite prava.

Ekonomske slobode; liberalizacija; planska privreda; trina privreda; pravo svojine; pravo na rad; socijalna prava i slobode.

Istorija: drutveno-politiki i ekonomski sistem u XX vijeku; socijalizam; OUN; nove evropske integracije. Sociologija: profesionalni rad; ene i rad.

Uenik/ca treba da: - razumije prisustvo razliitih

trita u savremenoj ekonomiji: trite roba, trite rada, trite usluga,

- razumije ulogu konkurencije kao zakonitosti trita i njene pozitivne i negativne efekte,

- razumije i identifikuje mehanizme zatite potroaa,

- se upozna sa odlikama trine ekonomije u Crnoj Gori,

- se upozna sa stanjem i regulacijom ekonomsko-socijalnih prava i sloboda u Crnoj Gori.

Uenici/e: - analiziraju i identifikuju

pluralizam trita u demokratiji, - analiziraju trite rada u svojoj

zajednici na osnovu prikupljenih informacija, vanost zakona ponude i tranje na tritu rada,

- planiraju istraivanje o razliitim oblicima ugroavanja prava potroaa u svojoj sredini.

Trite roba, usluga; trite rada; monopol; konkurencija; potroa.

Sociologija: tradicionalno moderno drutvo; proces tranzicije; liberalizacija i demokratija.

Izborne teme/aktivnosti: TRITE PROSTOR ZADOVOLJENJA POTREBA I INTERESA; MARKETING I REKLAMA KAO SREDSTVA TRITA TA PRODAJE ROBU: KVALITET ILI REKLAMA; ZATITA POTROAA; MOJ BIZNIS PLAN PROJEKAT.


14

TEMA: ZANIMANJE, PROFESIJA I RAD (3+1+1) Operativni ciljevi Aktivnosti uenja Pojmovi Korelacije

Uenik/ca treba da: - se upozna sa odreenjem i

osnovnim karakteristikama rada, kao nunosti i kao slobodne aktivnosti ovjeka,

- se upozna sa sadrajem prava i slobode rada kao osnovnog ekonomskog prava nekad i sad, znaajem prava,

- se upoznaj sa odreenjem zanimanja i njegovim karakteristikama,

- uoava i razlikuje karakteristike tradicionalnog i profesionalnog rada.

Uenici/e: - analiziraju znaaj rada za

pojedinca, porodicu, zajednicu, - razvijaju pravilan odnos prema

radu kao obliku samopotvrivanja,

- analiziraju odnos prema radu, njegov karakter, svrhu rada kroz razliite periode razvoja drutva i u svojoj sredini,

- identifikuju povezanost rada kao sredstva za zadovoljenje razliitih kulturnih potreba pojedinca i njegove porodice,

- uoavaju karakteristike i dananje prisustvo tradicionalnog rada u svojoj sredini.

Rad; potroaka kultura; ciljnost i svrhovitost rada; potrebe.

Sociologija: pojam i karakteristike rada; ovjek kao radno i tehniko bie; potroaka kultura; kulturne potrebe; antropoloko odreenje rada.

Uenik/ca treba da: - uoava i razumije razlike: rad

zanimanjeprofesija, - uoava znaaj profesionalne

orijentacije, identifikuje motive, uticaje i druge faktore koji utiu na izbor profesije, znaaj i vanost slobodnog izbora profesije i zanimanja,

- uoava vanost i neophodnost stalne veze izmeu rada i obrazovanja u uslovima savremenog tehnolokog drutva (uticaj tehnike tehnikog determinizma u oblasti rada),

- analizira poloaj djece i mladih u oblasti rada.

Uenici/e: - analiziraju znaaj profesionalne

orijentacije za pojedinca i zajednicu, faktore koji utiu na orijentaciju, tradicionalne faktore,

- analiziraju koliko potrebe trita utiu na orijentaciju.

Zanimanje; tradicionalni rad; profesionalni rad; profesionalna orijentacija; sloboda izbora.

Sociologija: drutvena podjela rada; tradicionalni rad; profesionalni rad; znaaj profesionalne orijentacije.


15

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije

Uenik/ca treba da: - razumije posebnost podruja

radnih odnosa kao specifinog drutvenog, ekonomskog i pravnog odnosa (razliiti oblici radnog odnosa, zaposlenost, nezaposlenost, privremeni rad...), radnu sredinu, metode vrednovanja rada i raspodjelu dohotka,

- razumije vanost radnog zakonodavstva za ostvarenje svojih ekonomsko-socijalnih prava,

- razumije ulogu trita rada na individualnom i drutvenom nivou, kretanja i zakonitosti trita rada,

- identifikuje i na primjerima iz svakodnevnog ivota uoava oblike zloupotreba u oblasti rada: eksploatacija, prinudni rad, diskriminacija u oblasti rada: rodna, etnika, rasna, generacijska..., trafiking, ropstvo.

Uenici/e: - identifikuju oblike

nezaposlenosti i analiziraju uzroke pojave u lokalnoj zajednici,

- identifikuju razliita podruja rada, poloaj zaposlenih u njima, njihova prava, nepravilnosti,

- uoavaju znaaj sindikalnog organizovanja za zatitu prava radnika,

- razumiju ulogu drave u procesu rada.

Radni odnos; radno mjesto; raspodjela dohotka; radno zakonodavstvo; sindikat; tripartizam.

Sociologija: profesionalni rad; znaaj profesionalne orijentacije; nezaposlenost; drutvene nejednakosti i rad; industrijski konflikt i sindikat.


16


Uenik/ca treba da: - uoava i analizira na osnovu

saznatog: rad, zanimanje i profesiju u crnogorskom drutvu,

- analizira oblike drutvene pokretljivosti na osnovu rada u Crnoj Gori,

- razumije znaaj povezanosti drutvenog razvoja, planiranja, profesionalne orjentacije, obrazovanja i trita rada,

- upoznaje osnovne institute i mehanizme zatite individualnih i kolektivnih prava na osnovu rada u Crnoj Gori, pojave diskriminacije i zloupotreba u oblasti rada.

Uenici/e: - analiziraju i kompariraju

rjeenja u meunarodnim dokumentima i prepoznaju u njima standardna rjeenja,

- razgovaraju o rjeenjima i garantovanim standardima u oblasti rada u crnogorskom drutvu,

- identifikuju i analiziraju pojave diskriminacije i zloupotreba u Crnoj Gori,

- identifikuju mehanizme zatite prava na rad i prava iz rada u Crnoj Gori.

Drutvena pokretljivost; drutveni razvoj.

Sociologija: drutvene nejednakosti, nezaposlenost, poloaj ene u procesu rada, socijalne razlike i slojevitosti, diskriminacija na osnovu rada u crnogorskom drutvu.

Izborne teme/aktivnosti: TRADICIONALNI I PROFESIONALNI RAD U LOKALNOJ SREDINI ISTRAIVANJE; CRNA GORA I STRUKTURA RADNE SNAGE; OBLICI INSTITUCIONALNE I KULTURNE DISKRIMINACIJE U SFERI RADA; MLADI I PROFESIONALNA ORIJENTACIJA; RODNA RAVNOPRAVNOST DISKRIMINACIJA U OBLASTI RADA; PROFESIONALNA ORIJENTACIJA.


17

TEMA: SVIJET ,,GLOBALNO SELO (4+0) Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije

Uenik/ca treba da: - razumije znaenje sintagme

globalno selo kao jednu od karakteristika savremenog tehnolokog drutva,

- uoava karakteristike ere globalnog komuniciranja, satelitske televizije i Interneta, medijskog imperijalizma,

- se upozna sa odreenjem informisanja kao procesa oblikovanja i usvajanja informacija i kao pravo i slobodu ovjeka,

- se upozna sa odreenjem globalizacije kao irenja, produbljivanja i ubrzavanja svjetske meuzavisnosti u svim aspektima modernog drutvenog ivota,

- uoava ulogu sredstava masovne komunikacije, protok informacija, znanja (ekonomija znanja), transnacionalne kompanije kao faktora globalizacije, politikih uzroka (pad komunizma, meunarodni mehanizmi vladavine, MVO, MNVO).

Uenici/e: - identifikuju savremeno drutvo i

uticaj globalnih medija, sadraje koje nude, dominaciju i mo u stvaranju kulturne imperije, porijeklom iz najrazvijenijih zemalja, nad manje razvijenim i nerazvijenim narodima koji nemaju dovoljno sredstava za ouvanje svog kulturnog identiteta,

- identifikuju uticaj globalnih medija, meunarodnih organizacija na ivot u koli, lokalnoj i nacionalnoj zajednici (promjena ponaanja, miljenja, dominacija globalnih tema nad lokalnim i nacionalnim, gubljenje sopstvenih kulturnih obrazaca i preuzimanje medijski nametnutih...).

Globalno selo; medijski imperijalizam; mo informisanja; globalizacija; faktori; uzroci.

Istorija: globalizacija; svijet osamdesetih i devedesetih godina. Sociologija: masovna kultura; tehnologija i tehnoloka mo; postindustrijsko drutvo; globalizacija; liberalizam i demokratija; razvojne perspektive savremenog drutva.


18


Uenik/ca treba da: - uoava odnos masovnih medija

prema prolosti, tradiciji (svijet koji nestaje), razumije njihov uticaj i stvaranje svijeta u kojem ivimo iznova,

- razumije mo medija kao proizvoaa stvarnosti i njihovu ulogu u formiranju javnosti javnog mnjenja (pozitivni negativni aspekti), komercijalnih medija i javnih servisa,

- razumije specifinost i dimenzije globalizacije, odnosno meuzavisnosti (spajanje politikih, drutvenih, kulturnih i ekonomskih faktora) sistema: kapitalistike ekonomije, sistem nacionalnih drava, svjetski vojni poredak, meunarodna podjela rada,

- razumije neizvjesnosti savremenog drutva u razliitim oblastima socijalnog ivota, odnosno globalnog rizinog drutva.

Uenici/e: - analiziraju uticaj masovnih

medija na na odnos prema sopstvenoj tradiciji, kulturi, istoriji i njihovu ulogu u proizvodnji stvarnosti,

- razumiju i analiziraju viedimenzionalnost globalizacije kao meuzavisnosti individua, grupa, nacija u jedinstveni prostor i vrijeme,

- analiziraju poziciju nacionalne drave i nastojanje ouvanja sopstvene posebnosti s jedne strane i stava da je stvoren svijet u kome su trine sile monije od nacionalnih vlada,

- analiziraju i predviaju podruja nesigurnosti pojedinanog i kolektivnog u uslovima savremenog drutva.

Dimenzije globalizacije; teorijski pristup; rizino drutvo.

Sociologija: drutvene promjene i razvoj; tradicionalno i moderno drutvo; globalizacija; socioloke teorije. Istorija: posljedice globalizacije.


19

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije Uenik/ca treba da: - razumije vanost i uticaj

globalnih medija na demokratiju, popularizacija, uticaj na irenje slike o vrijednostima liberalne demokratije svuda i u svako vrijeme, otpori i alternative globalnim medijima,

- se upozna sa karakteristikama i razlikama izmeu popularne i nacionalne kulture, izmeu kulturne robe za sve i kulturnih vrijednosti kao posebnosti (nacionalna drava i svijet bez granica),

- upozna ulogu MNVO i civilnog sektora u procesu globalnih drutvenih promjena.

Uenici/e: - analiziraju uticaj masovnih

medija na nacionalnu zajednicu i identifikuju snage koje mogu da uspore prodor medija i oblikuju karakter medijskih proizvoda u pravcu odravanja lokalne tradicije i kulture (religija, obiaji, tradicija, lokalni propisi, lokalni, nacionalni mediji, obrazovanje, civilni sektor, manifestacije, nacionalne i lokalne institucije kulture...).

Globalni mediji; otpor i alternativa; popularna kultura; nacionalna kultura.

Sociologija: kulturni pluralizam; kulturne vrijednosti; struktura drutva. Istorija: meunarodne organizacije; meunarodne integracije.

Uenik/ca treba da: - se upozna sa karakteristikama

globalnih organizacija kao umreenih drutava i globalnim upravljanjem mree,

- razumije uspostavljanje i uspon novog individualizma, novog identiteta pojedinca, skeptinost,

- se upozna sa stanjem ljudskih prava i sloboda u svijetlu globalnih promjena, standardizacija, meunarodni monitoring, efikasna zatita.

Uenici/e: - analiziraju karakteristike

globalnih organizacija i posljedice procesa dezintegracije tradicionalne, racionalne birokratije i procesa nadnacionalnog odluivanja,

- razgovaraju o ulozi i poloaju pojedinca u uslovima globalne promjene, kao drutva vie mogunosti za oblikovanje sopstvenog ivota, aktivniju ulogu u izgradnji sopstvenog identiteta zasnovanog na otvorenosti i refleksivnosti.

Globalne organizacije; individualizam; ljudska prava.

Istorija: novi oblici evropskih integracija; meunarodne organizacije. Sociologija: institucije i organizacije; oblici drutvenih promjena; drutvo kao totalitet; postindustrijsko drutvo; globalizacija.

Izborne teme/aktivnosti: MODERNE ORGANIZACIJE; NACIONALNA KULTURA I MODERNA CIVILIZACIJA; TRADICIJA I MEDIJI SVIJET KOJI NESTAJE; HIPERGLOBALIZAM; TEHNOLOKI NIVOI RAZVOJA DRUTVA; TRADICIONALNI I SAVREMENI MEDIJI; ZAVISNOST OD MEDIJA POTREBA ILI PATOLOGIJA.


20

TEMA: ODRIVI RAZVOJ, EKOLOGIJA I DRUTVENI RIZICI (3+1+1) Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije

Uenik/ca treba da: - se pozna sa definicijom pojma

odrivog razvoja kao balansa izmeu prirodnih zakonitosti i dinamike ravnotee prirodne sredine i drutvenog razvoja,

- razumije odnos, priroda i drutveni razvoj racionalizacija odnosa ili uspostavljanje nekontrolisane moi nad prirodom,

- razumije sadraj promjene u odnosu ovjekdrutvopriroda, posljedice u savremenom drutvu (prirodni i tehniki determinizam),

- se upozna sa aspektima odrivog razvoja: ekonomska odrivost, ekoloka odrivost, socijalna odrivost i kulturna odrivost.

Uenici/e: - analiziraju poruku latinske

poslovice Natura non facit salto (Priroda ne ini skokove),

- razgovaraju o tetnim posljedicama neracionalnog odnosa drutva prema prirodi zasnovanog na nekontrolisanom razvoju i korienju prirodnih resursa,

- raspravljaju o drutvenoj etici i neracionalnom odnosu kao ugroavanju prava buduih generacija na pravo raspolaganja prirodnim resursima.

Odrivi razvoj; prirodna sredina; drutveni razvoj; promjene; aspekti odrivosti: ekonomska, ekoloka, socijalna, kulturna odrivost.

Sociologija: pojam determinizma; deterministike veze: ovjekprirodadrutvo; drutvena promjena i razvoj; socioloke teorije.


21


Uenik/ca treba da: - upozna model ogranienog i

kontrolisanog privrednog rasta i drutvenog razvoja,

- razumije rizike koje proizvodi savremeno industrijsko drutvo,

- razumije osnovne dimenzije odrivog razvoja, ekoloka i kulturna dimenzija,

- razumije karakteristike savremene organizacije rada i nesigurnost radnog mjesta kraj posla za cio radni vijek,

- uoava neophodnost i prirodu transformacije rada, radnog odnosa, mjesta u savremenom drutvu.

Uenici/e: - analiziraju uticaj tradicije

zanimanja, vezanost za prostor, radno mjesto, lokalno, nacionalno kao faktore koji ograniavaju ili podstiu mobilnost i pokretljivost u okviru drutvenih grupa, zajednice i drutva uopte,

- formiraju stav o neophodnosti racionalnog korienja prirodnih resursa i kontrolisanom privrednom razvoju u svojoj zajednici (npr. razvoj turizma, razvoj industrije, planiranje prostora... dislociranje ili zatvaranje postrojenja sa opasnim tehnologijama...),

- predlau razliite naine aktivnog djelovanja na nosioce moi radi odravanja balansa izmeu prirode i drutvenog razvoja,

- razvijaju kritiki stav o dilemi profit ili odrivost.

Radno mjesto; stalno radno mjesto; model kontrole; rizici; oprenost interesa; dimenzije odrivosti.

Sociologija: horizontalna i vertikalna pokretljivost; regionalne, nacionalne i globalne promjene; postindustrijsko drutvo; drutvena mo; raspodjela resursa; tehniki determinizam; ekoloka kriza; drutveni pokreti.


22

Operativni ciljevi Aktivnosti Pojmovi/sadraji Korelacije Uenik/ca treba da: - upozna osnovne karakteristike

globalne drutvene promjene i rizike koje nosi: proizvedeni rizik globalno rizino drutvo; pokretljivost razvijeni nerazvijeni,

- uoava i raspravlja na osnovu prethodnih saznanja o proizvodnji rizika u ivotnoj sredini (globalno zagrijavanje, genetski modifikovana hrana...),

- na osnovu steenog znanja i prikupljenih podataka analizira posljedice odnosa ovjeka i drutva prema prirodi kroz stalnu tenju za progresom,

- raspravlja o pitanju postoje li granice rasta,

- analizira uporedna prouavanja pokretljivosti u crnogorskom drutvu.

Uenici/e: - identifikuju osnovne principe

demokratije zasnovane na slobodi izbora, konkurenciji pluralnosti kao uzroke uzlazne i silazne pokretljivosti u drutvu (analiza za lokalni i nacionalni nivo),

- analiziraju pokretljivost u svojoj lokalnoj zajednici, mogunost napredovanja, preuzimanje odgovornosti za svoj izbor profesije, izbor zanimanja, biznis itd.,

- identifikuju uticaj nedemokratskih faktora na drutvenu pokretljivost (izgled, nacionalna pripadnost, partijsko lanstvo, lokalizam, mito, korupcija, nepotizam...).

Rizino drutvo; granice rasta; prostor i vrijeme; progres, granice rasta.

Sociologija: globalno drutvo i njegovi rizici; ekoloka kriza kao i socioloko pitanje i drutveno iskuenje; problemi modernih drutava i njihove perspektive; socioloke teorije.

Izborne teme/aktivnosti: MEUGENERACIJSKA POKRETLJIVOST U PORODICI I LOKALNOJ ZAJEDNICI; NESIGURNOSTI U GLOBALNOM DRUTVU; ODRIVI RAZVOJ, IZAZOV ZA BUDUNOST; EKOLOKI ASPEKTI ODRIVOG RAZVOJA.


23

5. DIDAKTIKE PREPORUKE 5.1. Planiranje programa GO u strunim kolama Program GO sadri:

obavezni dio programa; izborni dio programa; dio programa koji planira kola u saradnji sa lokalnom zajednicom.

Obavezni dio programa (obavezne teme, ciljevi i ishodi programa) odnosi se na oko 68% ukupnog programa predmeta GO. Ovaj dio programa detaljno je razraen u poglavlju 4. (Sadraji i operativni ciljevi predmetnog programa) i on je jednak i obavezan za sve etvorogodinje strune kole u Crnoj Gori. Pored obaveznog dijela, program GO nudi i odreeni broj izbornih tema i aktivnosti koje su sadrajno vezane uz obavezne teme, ciljeve i ishode programa. Iz liste ponuenih tema (aktivnosti) uenici/e u saradnji sa nastavnikom/com, biraju one teme i aktivnosti koje odgovaraju njihovim interesovanjima i potrebama. Ovdje se prije svega radi o tzv. praktinim aktivnostima akcionim i istraivakim projektima, gdje uenici/e imaju priliku da ono to ue u koli istrae i primijene u realnom ivotu ime se obezbeuje praktinost i primjenjivost programa. Prilagoavanju programa specifinim potrebama lokalne zajednice namijenjeno je oko 17% programa. Ovaj dio programa GO planira kola u saradnji sa roditeljima i predstavnicima lokalne zajednice. Ukupno gledano program GO sastoji se iz obaveznog dijela, izbornog dijela i dijela programa koji planira kola u saradnji sa potrebama lokalne zajednice. 6. STANDARDI ZNANJA (ISPITNI KATALOG) DEMOKRATIJA Uenik/ca treba da:

obrazlae odreenje demokratije; objanjava osnovne principe demokratije, na primjerima objanjava pojam neposredne demokratije, na primjerima objanjava pojam predstavnike demokratije, objanjava znaaj demokratije.

POLITIKI SISTEM MOJE DRAVE Uenik/ca treba da:

navodi osnovne elemente politikog sistema i njihov znaaj za sistem uopte; objanjava istorijski razvoj politikog sistema drave Cene Gore; obrazlae znaaj ustava i navodi osnovna opredjeljenja Ustava Crne Gore; objanjavaju ustavnu podjelu vlasti i nadlenosti u Crnoj Gori. objanjava znaaj ustavnog opredjeljenja Crna Gora graanska drava.


24

LJUDSKA PRAVAUNIVERZALIZACIJASTANDARDI I ZATITA Uenik/ca treba da:

obrazlae razvoj ideje i znaenje pojma ljudsko pravo; navodi osnovne meunarodne dokumente kojima se garantuju ljudska prava; navodi smisao i sadraj: prve, druge i tree generacije ljudskih prava; objanjava smisao i sadraj kolektivnih (manjinskih) prava.

ZANIMANJE, PROFESIJA I RAD Uenik/ca treba da:

navodi osnovna prava i slobode ovjeka u vezi sa radom; obrazlae pojam radni odnos i prava u vezi sa njim; obrazlae ulogu trita rada; objanjava oblike krenja ljudskih prava u vezi sa radom; navodi institute i mehanizme zatite individualnih i kolektivnih prava na osnovu rada u Crnoj Gori.

TRITE I DEMOKRATIJA Uenik/ca treba da:

obrazlae pojam svojine i znaenje prava na privatnu svojinu; objanjava odnos ekonomskih sloboda i demokratskog drutvenog ureenja; navodi osnovne ekonomske slobode i prava; objanjava ulogu trita u savremenoj ekonomiji.

SVIJET ,,GLOBALNO SELO,, Uenik/ca treba da:

objanjava proces glovalizacije svijeta sintagma: svijet globalno selo; objanjava meuzavisnost pozitivne/negativne efekte globalizacije; obrazlae ulogu medija u procesu globalizacije; objanjava uticaj globalizacije na stanje ljudskih prava i sloboda u svijetu; objanjava ulogu informacija i informisanja; ojanjava ulogu medija u formiranju javnog mnjenja; na primjerima obrazlae mo medija u formiranju slike stvarnosti.

ODRIVI RAZVOJ, EKOLOGIJA I DRUTVENI RIZICI Uenik/ca treba da:

obrazlae sadraj i znaenje pojma odrivi razvoj; obrazlae osnovne dimenzije odrivog razvoja;


25

objanjava vanost transsektoralne dimenzije u postizanju cilja odrivosti kroz sektoralne politike; objanjava sadraj i smisao strategije odrivog razvoja Crne Gore; obrazlae uzroke i rizike drutvene pokretljivosti.

7. NAINI PROVJERAVANJA ZNANJA I OCJENJIVANJA Ocjenjivanje na direktan nain utie na ostvarivanje ciljeva predmeta GRAANSKO OBRAZOVANJE. Ocjenjivanje je brojano, uz obavezu nastavnika/ce da javno obrazloi ocjenu da d usmenu argumentaciju ocjene i svakom/svakoj ueniku/ci ponudi instrukcije o daljem uenju. Polazite za ocjenjivanje u nastavi graanskog obrazovanja su ciljevi i ishodi programa, i to, poev od optih ciljeva, pa do operativnih ciljeva i predvienih standarda znanja. Osnovni cilj nastave graanskog obrazovanja (poglavlje 2), je osposobljavanje mladih za ulogu aktivnog graanina to podrazumijeva: znanja o ulogama graanina (informativnu ulogu kole); vjetine potrebne graaninu (formativnu ulogu kole); vrijednosti koje odlikuju graanina (socijalizacijsku ulogu kole). Polazei od ovako definisanih ciljeva programa, predmet ocjenjivanja u nastavi graanskog obrazovanja su: znanja, vjetine i vrijednosti predviene standardima programa (poglavlje 7). 8. RESURSI ZA REALIZACIJU NASTAVE 8.1 Materijalni uslovi, standardi i normativi Materijalna sredstva neophodna za realizaciju programa GRAANSKO OBRAZOVANJE u srednjoj strunoj koli su: obuka nastavnika/ca za realizaciju programa, opremanje radnog prostora uionice, tampanje prirunika i udbenika, nabavka literature kao i osnovna didaktika sredstva i pribor za realizaciju nastave. Uspjena realizacija programa GRAANSKO OBRAZOVANJE podrazumijeva:

struno-predmetnu osposobljenost nastavnika/ca (dobro poznavanje sadraja programa GRAANSKO OBRAZOVANJE); metodiko-didaktiku osposobljenost nastavnika/ca (dobro posnavanje savremenih metoda uenja i oblika rada sa

uenicima/ama); motivisanost za rad sa mladima u koli i van kole; opremljenost uionice u skladu sa zahtjevima savremenih metoda i oblika rada (mogunost rada u grupama, u paru,

individualnog rada); fleksibilnost u kreiranju rasporeda asova (mogunost postojanja blok-asova); kultura (etos) kole trebalo bi da afirmie primjenu ideja i principa graanskog obrazovanja (otvorenost kole prema

zajednici, stvarna kontinuirana participacija uenika/ca, efikasnija saradnja sa porodicom, podjela odgovornosti i slino).


26

8.2 Okvirni spisak literature i drugih izvora Literatura o graanskom vaspitanju i demokratskom graanstvu je veoma obimna i raznovrsna. Jedan dio literature dostupan je na maternjem, a mnogo vie na stranim jezicima i u razliitim izvorima (udbenici, prirunici, Internet, video-matrijali i sl.). Iskustvo u desetogodinjoj realizaciji projekata koji su se bavili graanskim obrazovanjem i vaspitanjem u Crnoj Gori, upuuje samo na neke osnovne, ali ni u kom sluaju i konane, izvore: 1. edomir upi i Zoran Lalovi: GRAANSKO VASPITANJE, udbenik za VI razred devetogodinje osnovne kole,

Podgorica, 2005. 2. edomir upi i Zoran Lalovi: GRAANSKO VASPITANJE, prirunik za VI razred devetogodinje osnovne kole,

Podgorica, 2005. 3. Zoran Lalovi i edomir upi: GRAANSKO VASPITANJE, udbenik za VII razred devetogodinje osnovne kole,

Podgorica, 2006. 4. Zoran Lalovi i edomir upi: GRAANSKO VASPITANJE, prirunik za VII razred devetogodinje osnovne kole,

Podgorica, 2006. 5. Ivi, I. i sar.: AKTIVNO UENJE, Prirunik za primjenu metoda aktivne nastave, Beograd, 2001. 6. Zoran Lalovi: Konstruktivistika teorija uenja i obrazovni proces, Vaspitanje i obrazovanje br.4, Podgorica 2004 7. Slavka Gvozdenovi: Metodika nastave filozofije, Zavod za udbenike, Podgorica,1999. 8. Grupa autora: VASPITANJE ZA TOLERANCIJU, MIR I HUMANI RAZVOJ, Podgorica, 1997. 9. Grupa autora: UVOD U GRAANSKO OBRAZOVAJE, Podgorica, 2002.. 10. Grupa autora: KOLA JE ODLUILA DA IVI, Podgorica, 2002. 11. Grupa MOST: PAMETNIJI NE POPUTA, Vodi kroz sukobe do sporazuma, Beograd, 1998. 12. Kova-Cerovi, T. i sar.: UIONICA DOBRE VOLJE, Beograd, 1995. 13. Kova-Cerovi, T. i sar.: IGROM DO SPOZNAJE, Beograd, 1995. 14. Fountain, S.: OBRAZOVANJE ZA ODRIVI RAZVOJ, UNICEF 15. KONVENCIJA O DJEJIM PRAVIMA 16. UNIVERZALNA DEKLARACIJA O LJUDSKIM PRAVIMA 17. Center for Civic Education: MI, NAROD..., Projekat "Graanin", Prirunici za nastavnike i uenike, Podgorica 2002. 18. Libert, A.: Filosofija nastave, 1935. 19. Dokumenta, prirunici, udbenici i preporuke Savjeta Evrope (Savjet za kulturnu sardanju CCDCC) o obrazovanju za

demokratsko graanstvo 20. Branimir Stojkovi: Identitet I komunikacija, igoja, Beograd, 2002. 21. Entoni Gidens: Sociologija, CID, Podgorica,1998. 22. Entoni Gidens: Sociologija, Ekonomski fakultet, Beograd, 2003. 23. uro unji: Dijalog i tolerancija, igoja, Beograd,1997. 24. Milo Ili: Sociologija kulture i umetnosti, Narodna knjiga, Beograd, 1991. 25. Evropska konvencija o ljudskim pravima, Savjet Evrope, Beograd, 2003.


27

26. Aleksandar Saa Zekovi, Nikola urakovi: Graanska itanka, CGO, Graanska kua, Cetinje, 2005. 27. Aleksandar Saa Zekovi: Nevladine organizacije u Crnoj Gori Promoteri promjena, graanski magazin Glas

Prijestonice, br. 2/3, 2000. 28. Evropska Unija, Savjet Evrope, OSCE Rodna ravnopravnost u meunarodnim dokumentima, knjiga prva, druga, trea,

Kancelarija za ravnopravnost polova Vlade Crne Gore, Podgorica, 2005. 29. Local Democracy Agency Niki: Uee graana u donoenju odluka u lokalnoj zajednici, prirunik za trening, 2004. 30. R.Golob, E.Hadleston, P.Kraf, M.Salema, V.Spaji-Vrko: Obrazovanje za demokratsko graanstvo 2001-2004, prirunik

za obuku nastavnika za demokratsko graanstvo i obrazovanje o ljudskim pravima, Strazbur, 2004. 31. O.Komar, D.Bokovi, Z.Vujovi: Upoznaj sistem da bi ga mijenjao, CEMI, 2005. 32. Mirjana Pajvani: Mali renik pojmova o parlamentarizmu, Graanska inicijativa, Beograd, 2001. 33. Vojislav Stanovi: Vlast i sloboda, igoja tampa, Beograd, 2003. 34. Norbeto Bobio: Drava, vladavina, drutvo, CID, Izdavaki centar Cetinje 35. Norbeto Bobio: Budunost demokratije, Filip Vinji, Beograd,1990. 36. Norberto Bobio: Liberalizam i demokratija, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd,1995. 37. Don Kin: Mediji i demokratija, Filip Vinji, Beograd,1995. 38. Ljubomir Tadi: Autoritet i osporavanje, Filip Vinji,Beograd,1987. 39. ivko Andrijaevi,erbo Rastoder: Istorija Crne Gore, Centar za iseljenike Crne Gore, Podgorica, 2006. 40. erbo Rastoder: Istorijski leksikon Crne Gore, Daily Press, 2006. 41. Stevo Muk: ABC Nevladinih organizacija,CRNVO, Podgorica, 2002. 42. Osnovni termini iz oblasti nevladinog sektora, Regionalni centar za razvoj NVO, Bar, 2005. 43. Nebojia Vuini: Osnovi ljudskih prava i sloboda, CID, Podgorica, 2001. 44. Ivana Jeli: Prava manjina, CID, Podgorica, 2004. 45. Silvo Devetak: Manjine, ljudska prava, demokratija, Osloboenje, Sarajevo,1989. 46. Ljudska prava Osnovni meunarodni dokumenti, kolska knjiga, Zagreb,1990. 47. Ustav Crne Gore, Slubeni list, Podgorica 48. Dragoljub orevi: Sociologija forever, Ni,1996. 49. A.Backovi, D.Lauevi, B.Mugoa, R.Strahinja: Vodi za roditelje, zdravi stilovi protiv zloupotrebe droge, CAZAS,

Podgorica, 2005. 50. Abeceda Evrope EU, Evropska dokumentacija, Beograd, 2001. 51. Henry Hazlitt: Ekonomija u jednoj lekciji, Global book, Novi Sad,1998. 52. Upoznaj Evrposku uniju prirunik,CEMI, Podgorica, 2006. 53. Kako moemo zajedno, JCPD, Pgodgorica,1997. 54. Aleksandar Menj: Istorija religije, Plato, Beograd, 2005. 55. Enciklopedija ivih religija, Nolit, Beograd,1990. 56. Vuko Pavievi: Sociologija religije, BIGZ, Beograd,1980. 57. GRAANSKO VASPITANJE, Prirunik za nastavnike,I razred srednje kole, MPS, Beograd, 2001. 58. Boidar Tadi: Etnike zajednice i meuetniki sukobi, CID, Podgorica,1999. 59. Vil Kimlika: Multikulturalizam multikulturalno graanstvo, CID, Jesenski iTurk, Podgorica, Zagreb, 2004.


28

60. Sneana Joksimovi: Verska nastava i graansko vaspitanje u kolama u Srbiji, Beograd, 2003. 61. Zbornik radova: Preduzetnitvo i novi milenijum, CID, Podgorica, 2001. 62. R.Rajovi: Ustav i prava graana, udbenik, Beograd, 2005. 63. Enciklopedija politike kulture, Savremena administracija, Beograd,1993. 64. Vuina Vasovi: Savremene demokratije, tom I, Slubeni list, Beograd, 2006. 65. Entoni Gidens: Posledice modernosti, Filip Vinji, Beograd,1998. 66. N. Rot: Opa psihologija, Zavod za udbenike, Beograd, 2000. 67. R. Rajovi: Izabrani tekstovi uz udbenika Ustav i prava graana, Zavod za udbenike, Beograd, 1998. 9. PROFIL I STRUNA SPREMA NASTAVNIKA/CA I STRUNIH SARADNIKA/CA Prilikom opredjeljivanja nastavnika/ca za realizaciju programa GRAANSKO OBRAZOVANJE kljunim smatramo sljedee standarde uspjene realizacije programa:

struno-predmetnu osposobljenost nastavnika/ce (dobro poznavanje sadraja programa GO); metodiko-didaktiku osposobljenost nastavnika/ce (dobro poznavanje savremenih metoda uenja i oblika rada sa

uenicima/ama); motivisanost nastavnika/ce za rad sa mladima u koli i van kole.

Polazei od ovih kriterijuma smatramo da predmet GO u strunim kolama mogu da realizuju nastavnici/e koji/e pored ispunjenja zakonskih uslova ispunjavaju i sljedee:

imaju zvanje nastavnika/ce jednog od studijskih smjerova u etvorogodinjem trajanju: sociologija i filozofija; zavre dopunsko obrazovanje iz najmanje jednog modula koji se odnosi na savremene metode i oblike nastave i uenja

(ciljno planiranje; aktivne i interaktivne metode nastave/uenja); pokazuju spremnost za rad sa mladima i imaju iskustvo rada u realizaciji projekata iz oblasti graanskog obrazovanja ili

slinih projekata.

Katalog znanja predmetni program GRAANSKO OBRAZOVANJE, izborni predmet za IV razred srednje strune kole, prilagodila je Komisija u sljedeem sastavu:

Momir Dragievi Zorica Kotri mr. Zoran Lalovi


29

1. NAZIV NASTAVNOG PREDMETA 2. ODREENJE PREDMETNOG PROGRAMA 3. OPTI CILJEVI PREDMETNOG PROGRAMA 4. SADRAJI I OPERATIVNI CILJEVI PREDMETNOG PROGRAMA 5. DIDAKTIKE PREPORUKE 6. STANDARDI ZNANJA (ISPITNI KATALOG)7. NAINI PROVJERAVANJA ZNANJA I OCJENJIVANJA8. RESURSI ZA REALIZACIJU NASTAVE9. PROFIL I STRUNA SPREMA NASTAVNIKA/CA I STRUNIH SARADNIKA/CA

Documents

Gradjansko IV Sss Razred Cg