Góðæri og gamlir draugar

Sjávarútvegsdagurinn, 17.október 2017Ásdís Kristjánsdóttir, forstöðumaður efnahagssvið SA

1 Níu atriði sem einkenna núverandi stöðu

3 Hvernig varðveitum við núverandi stöðu?

Efnisyfirlit

2 Fimm atriði sem einkenna íslenskan sjávarútveg

1 Níu atriði sem einkenna núverandi stöðu

3 Hvernig varðveitum við núverandi stöðu?

Efnisyfirlit

1

2 Fimm atriði sem einkenna íslenskan sjávarútveg

1. Íslenska þjóðin er ung í alþjóðlegum samanburði. Hlutfallslega fleiri vinnandi einstaklingar á móti hverjum eftirlaunaþega.

Framfærsluhlutfall NorðurlandannaFjöldi einstaklinga á eldri en 65 ára á hvern 20-65 ára

4,3

1

3,6

1

2,9

1

3

1

2,8

1Fjöldi einstaklinga á 65 ára og eldri

Fjöldi einstaklinga á aldrinum 20-65 ára

Ísland

Danmörk Finnland

Noregur Svíþjóð

Heimild: OECD

Atvinnuleysi árið 2016(%)

2. Á árinu 2016 var hvergi minna atvinnuleysi meðal OECD ríkja en á Ísland

6,27,07,06,06,2

5,16,3 6,36,8 6,0

19,6

23,5

8,08,810,8

9,6

4,9

11,79,7

7,9

10,111,1

3,94,73,0

4,04,8 4,1 3,7 3,14,84,9

2x

6,5 5,7 5,1

7,8

Grikkland

Spánn

Ítalía

Portúgal

Tyrkland

Frakkland

Slóvakía

Lettland

Finnland

Slóvenía

Írland

Belgía

Canada

Svíþjóð

Eistland

Síle

Lúxemborg

OECD

Danmörk

Pólland

Austurríki

Holland

Ástralía

Ungverjaland

Nýja Sjáland

Sviss

Bandaríkin

Ísrael

Bretland

Noregur

Þýskaland

Tékkland

Mexíkó

Suður kórea

Japan

Ísland

Heimild: OECD

Tyrkland

Mexíkó

Ítalía

Síle

Belgía

Grikkland

Suður kórea

Pólland

Lúxemborg

Ungverjaland

Írland

Slovenía

Frakkland

OECD

Slovakía

Ísrael

Bandaríkin

Portúgal

Tékkland

Spánn

Finnland

Austurríki

Lettland

Japan

Ástralía

Eistland

Þýskaland

Kanada

Bretland

Noregur

Holland

Nýja Sjáland

Danmörk

Svíþjóð

Sviss

Ísland

Atvinnuþátttaka árið 2016(%)

3. Á árinu 2016 var hvergi meiri atvinnuþátttaka meðal OECD ríkja en á Ísland

8984828080807878787877777776767675757473727272727271707069696868676564

57

+24%

Heimild: OECD

4. Á Íslandi er mesti tekjujöfnuður meðal OECD

2325252626262727282828282929293030303132333333343434353535363637

3939

4647

Ítalía

Japan

Nýja Sjáland

Ástralía

Portúgal

Kanada

Litháen

Lettland

Bandaríkin

Mexíkó

Síle

Eistland

Ísrael

Bretland

Tyrkland

Grikkland

Spánn

Slóvenía

Ísland

Noregur

Danmörk

Finnland

Tékkland

Belgía

Írland

Suður Kórea

Lúxemborg

Holland

Ungverjaland

Sviss

Pólland

Þýskaland

Frakkland

Austurríki

Svíþjóð

Slóvakía

Meiri ójöfnuður Minni ójöfnuður

Heimild: OECD

Tekjujöfnuður á Íslandi meðal OECD (GINI)

5. Á árinu 2016 voru Íslendingar hreinir lánveitendur til útlanda

Heimild: Seðlabanki Íslands

Hrein erlend staða Íslands í samanburði við safn landa í Evrópu- % af landsframleiðslu

-140

-40

0

-20

20

-100

-120

-80

-60

Miðgildi (án Íslands)Ísland

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

6. Á árinu 2016 var ein mesta kaupmáttaraukning á Íslandi

0,4% 0,3%0,2% 0,5%

7,0%

0,3% 0,3%

Kaupmáttur launa árið 2016- hlutfallsleg breyting milli ára, raunlaun

Heimild: OECD

7. Ísland er á toppi tíu yfir ríkustu þjóðir innan OECD

60

45

63

55 5246 45 45 45 43

38

18%

OECDÞýskalandBandaríkin Holland ÁstralíaÍrland SvíþjóðNoregur Sviss

Landsframleiðsla á mann (PPP leiðrétt)USD þúsund, á föstu verðlagi árið 2010

Heimild: OECD

Ísland Danmörk

Noregur

Sviss

Danmörk

Ísland

Kanada

Finnland

Nýja Sjáland

Ástralía

Holland

Svíþjóð

Austurríki

Ísrael

Þýskaland

Belgía

Bandaríkin

Írland

Lúxemborg

Tékkland

Síle

Bretland

OECD

Frakkland

Spánn

Mexíkó

Slóvakía

Pólland

Japan

Lettland

Ítalía

Suður Kórea

Slóvenía

Eistland

Grikkland

Tyrkland

Ungverjaland

Portúgal

OECD LífshamingjuvísitalaLífsfylling (1-10)

8. Lífshamingja Íslendinga er með því hæsta sem gerist

6,46,56,0

+15%

5,3 5,1

7,47,57,57,67,17,37,4 7,3 7,17,3

6,97,07,47,6

5,9 5,65,8 5,65,8 5,75,96,26,4 6,26,6 6,56,76,86,9

6,5

5,5

Heimild: OECD

9. Ísland er þjóð sem er rík af auðlindum

Ál og sílikon

Sjávarafurðir

2016

1.169.366

298.284

418.510 Ferðaþjónusta

Alþjóðageirinn

203.484

249.088

298.284

418.510

203.484

249.088

Útflutningstekjur á Íslandi (2016)Milljónir króna

Heimildir: Hagstofa Íslands, útreikningar efnahagssviðs, útreikningar SAF

Alþjóðageirinn26%

Auðlindageirinn74%

2016

1.169.366

1 Níu atriði sem einkenna núverandi stöðu

3 Hvernig varðveitum við núverandi stöðu?

Efnisyfirlit

2 Fimm atriði sem einkenna íslenskan sjávarútveg2

1. Íslendingar eru brautryðjendur á sviðum fiskveiðistjórnunar sem hefur skilað aukinni arðsemiog skilvirkni.

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 20160

5

10

15

20

25

30

35

Þorskafli og afkoma í íslensku sjávarútvegi

EBITDA hlutfall (h.ás) Þorskafli (v.ás)þús tonn

Kvótakerfiðtekur gildi

Framsal heimilað

Heimild: Deloitte

2. Ísland er ein aflahæsta þjóð heims en með sjálfbærni að leiðarljósi

1,9Noregur 2,3

Filippseyjar

ÍslandMexíkó

1,31,3

MarakkóMalasía

1,3

3,4indland

2,6VíetnamJapan

Indonesía

Síle

Tailand 1,51,5

1,6Kórea

Bandaríkin 5,04,8

1,8

Spánn 1,0

Búrma 1,11,0Taívan

0,9

ArgentínaKanada

0,8

Danmörk0,8

3,5Rússland 4,2

Perú

15,3Kína6,0

Fiskafli úr sjó árið 201523 aflamestu þjóðir heims, afli í milljónum tonna

ArgentínaKanada

Filippseyjar

Kórea

indland

Tailand

2,7

10,1Síle

Noregur 44,22,8

Japan

2,23,2

1,9

Víetnam

Búrma1,0

MarakkóMalasía

Mexíkó

4,8

Danmörk2,1Spánn

15,32,3

4,2Taívan2,1

Ísland 398,23,9

Indonesía

1,8

2,9

2,3Kína 1,1

Bandaríkin15,3

1,6

0,3Rússland

Perú

Heimild: FOA, World Bank

Fiskafli úr sjó árið 2015 á hvern íbúa23 aflamestu þjóðir heims, afli í milljónum tonna

Ísland

Grikkland

Noregur

Eistland

Írland

Kanada

Suður Kórea

Portúgal

Nýja Sjáland

Japan

Frakkland

Danmörk

Spánn

Finnland

Ítalía

Lettland

Holland

Ástralía

Slóvakía

Svíþjóð

Bretland

Tékkland

Þýskaland

Bandaríkin

Belgía

3. Á Íslandi vinna hvergi fleiri í sjávarútvegi meðal OECD ríkja

5,1OECD: Störf í sjávarútvegi%, bein störf vinnuafls í sjávarutvegi sem hlutfall af heildarvinnuafli

0,10,1 0,1 0,1 0,00,0 0,00,0 0,00,0

1,2

5,1

0,2 0,10,40,4 0,4 0,2

1,1

0,20,20,30,30,50,8

Heimild: OECD

3. Á Íslandi vinna hvergi fleiri í sjávarútvegi meðal OECD ríkja, þá eru óbeinu störfin ótalin

Heimild: OECD, Íslenski sjávarklasinn

Áætluð árleg velta 70 milljarða króna

4. Íslenskur sjávarútvegur er með háa framleiðni í alþjóðlegum samanburði

-50

-40

-30

-20

-10

0

10

20

30Sjávarútvegur

Rafmagn og vatn

Landbúnaður

Önnur framleiðslaUpplýsingatækni og fjarskipti

Menning og listir

Heild- og smásalaOpinber þjónusta

Önnur þjónustaMatvælaframleiðsla Fjármálaþjónusta

Byggingariðnaður

Ferðaþjónusta og flutningar

Heimildir: Hagstofa Norðurlandanna, OECD, Viðskiptaráð og SFS

Framleiðni vinnuafls%, hlutfallslegur samanburður á framleiðni vinnuafls í atvinnugreinum á Íslandi og á Norðurlöndunum (meðaltal 2009-2015)

4. Íslenskur sjávarútvegur er með háa framleiðni í alþjóðlegum samanburði

Fiskvinnsla á Íslandi

Fjárfesting í dag er hagvöxtur á morgun. Íslenskur sjávarútvegur hefur þessu til viðbótar ráðist í talsverðar fjárfestingar á síðustu árum.

Heimildir: Hagstofa Norðurlandanna, OECD, Viðskiptaráð og SFS

8%

7%

5% 5%

3%4% 4%

4% 4%3%

5% 5%

3%

6%

11%10%

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 20160

50

100

150

200

250

300Tekjur (v.ás)Fjárfesting sem hlutfall af tekjum (h.ás)

Tekjur og fjárfestingar í íslenskum sjávarútvegiMilljarða króna og sem hlutfall af tekjum

5. Íslenskur sjávarútvegur greiðir tugi milljarða í opinber gjöld á hverju ári

Tekjuskattur og veiðigjöld Milljarða króna og sem hlutfall af hagnaði

Heimildir: Deloitte, SA og SFS

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

02468

101214161820

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Veiðigjald (v-ás) Tekjuskattur (v-ás) Tekjuskattur + veiðigjald sem hlutfall af hagnaði sjávarútvegsft. (h-ás) Tekjuskattur á hagnað fyrirtækja (h-ás)

5. Íslenskur sjávarútvegur greiðir tugi milljarða í opinber gjöld á hverju ári

Tekjuskattur og veiðigjöld Milljarða króna og sem hlutfall af hagnaði

Heimildir: Deloitte, SA og SFS

27% 26%23% 24%

16%

33%

51%47%

56%

42%38%

36% 37%

18% 18% 18% 18%15%

18% 20% 20% 20% 20% 20% 20% 20%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

02468

101214161820

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Veiðigjald (v-ás) Tekjuskattur (v-ás) Tekjuskattur + veiðigjald sem hlutfall af hagnaði sjávarútvegsft. (h-ás) Tekjuskattur á hagnað fyrirtækja (h-ás)

Fimm atriði sem einkenna íslenskan sjávarútveg:

1. Fiskveiðistjórnunarkerfið hefur skilað aukinni arðsemi og skilvirkni

2. Ísland er ein aflahæsta þjóð heims með sjálfbærni að leiðarljósi

3. Innan OECD starfa hvergi fleiri í sjávarútvegi en á Íslandi

4. Íslenskur sjávarútvegur er með háa framleiðni

5. Íslenskur sjávarútvegur greiðir árlega tugi milljarða í opinber gjöld

Stolt siglir fleyið mitt….krónuna á (greining efnahagssviðs nóvember 2016)

Stolt siglir fleyið mitt….krónuna á (greining efnahagssviðs nóvember 2016)

Heimild: Greining efnahagssviðs SA, unnið í nóvember 2016

Stolt siglir fleyið mitt….krónuna á (greining efnahagssviðs nóvember 2016)

Heimild: Greining efnahagssviðs SA, unnið í nóvember 2016

Stolt siglir fleyið mitt….krónuna á (greining efnahagssviðs nóvember 2016)

5650

71

2015 Niðurstaðan 2016Áætlun efnahagsviðs 2016

Afkoma í sjávarútvegi miðað við sviðsmynd efnahagssviðsEBITDA, Milljarða króna

Heimildir: Greining efnahagssviðs SA, unnið í nóvember 2016, Deloitte

1 Níu atriði sem einkenna núverandi stöðu

3 Hvernig varðveitum við núverandi stöðu?

Efnisyfirlit

2 Fimm atriði sem einkenna íslenskan sjávarútveg

3

Eitt lengsta hagvaxtarskeið sögunnar

1 2 3 4 5 6 7 8 9

110

0

120

125

130

115

135

140

105

Núverandi hagvaxtarskeið (2010- )

Opnun markaða og netbólan (1995-2002)Þensluárin (2003-2008)

Fjöldi ára

Þrjú síðustu hagvaxtarskeið á ÍslandiVísitala landsframleiðslu frá upphafisári

Heimild: Hagstofa Íslands

Breytt landslag: Útflutningsgreinum hefur vaxið ásmegin í núverandi uppsveiflu.

Innlend eftirspurn

Útflutningur

Verg landsframleiðsla

Innflutningur

35

35

100

100

1980-2004Síðasta uppsveifla

2004-2007

32

43

111

100

54

47

93

100

Núverandi uppsveifla2011-2016

Skipting landsframleiðsluHlutdeild liða í landsframleiðslu (prósent)

Breyting milli uppsveiflna

-12

-18

0

-4

22

Heimild: Hagstofa Íslands

Breytt landslag: Síðasta uppsveifla var drifin áfram af aukinni skuldsetningu og viðvarandi viðskiptahalla. Í núverandi uppsveiflu hafa erlendar skuldir verið greiddar niður.

Hrein erlend staða þjóðarbúsinsHlutfall af VLF

50

-100

-50

0

-150 20152016

2014

201120122013

2010

2007

2005

2002

1995

19901991

2003

1992

1997

2009

2004

1998

2001

1994

2008

2006

19992000

1996

1993

-24

-16

864

0

-12

-20

2

-10

-2

-22

-4-6-8

-18

-14

2012

2010

20162015

2002

2008

2003

2011

2005

2009

20072006

2004

20142013

1994

19901991

2000

1995

1999

1996

19931992

2001

19971998

Viðskiptajöfnuður ÍslandsHlutfall af VLF

Síðasta uppsveifla

Núverandi uppsveifla

Heimildir: Seðlabanki Íslands, Hagstofa Íslands

Góðæri. Tvær síðustu uppsveiflur eru gjörólíkar. Hagkerfið stendur nú á traustari grunni og er ekki eins berskjaldað þegar til bakslags kemur. Mikilvægt er að varðveita þá stöðu.

Til að varðveita núverandi stöðu þá þurfa útflutningstekjur að aukast með stækkandi hagkerfi

Vöxtur útflutningstekna ef viðhalda á 3% hagvexti til ársins 2036Milljarðar íslenskra króna (á verðlagi ársins 2016)

Ál og sílikon

1.800.000

2.000.000

1.600.000

1.200.000

600.000

200.000

0

400.000

1.400.000

800.000

1.000.000

2.200.000

Alþjóðageirinn

203620322028202420202016

Sjávarafurðir

Ferðaþjónusta

Heimildir: Samráðsvettvangur um aukna hagsæld, útreikningar efnahagssviðs

▪ Takmarkaðar náttúruauðlindir setja vexti greinarinnar skorður. Áfram tækifæri til aukinnar framleiðni.

▪ Takmarkaðar náttúruauðlindir setja vexti greinarinnar skorður.

▪ Takmarkaðar náttúruauðlindi setja vexti greinarinnar skorður.

▪ Tækifæri til að auka verðmætasköpun greinarinnar.

▪ Hefur verið lítill vöxtur. Talsverð tækifæri til að auka útflutning.

Til að varðveita núverandi stöðu þá þurfa útflutningstekjur að aukast með stækkandi hagkerfi

Vöxtur útflutningstekna ef viðhalda á 3% hagvexti til ársins 2036Milljarðar íslenskra króna (á verðlagi ársins 2016)

Ál og sílikon

1.800.000

2.000.000

1.600.000

1.200.000

600.000

200.000

0

400.000

1.400.000

800.000

1.000.000

2.200.000

Nýr útflutningur

Alþjóðageirinn

203620322028202420202016

Sjávarafurðir

Ferðaþjónusta

Heimildir: Samráðsvettvangur um aukna hagsæld, útreikningar efnahagssviðs

▪ Takmarkaðar náttúruauðlindir setja vexti greinarinnar skorður. Áfram tækifæri til aukinnar framleiðni.

▪ Takmarkaðar náttúruauðlindir setja vexti greinarinnar skorður.

▪ Takmarkaðar náttúruauðlindi setja vexti greinarinnar skorður.

▪ Tækifæri til að auka verðmætasköpun greinarinnar.

▪ Hefur verið lítill vöxtur. Talsverð tækifæri til að auka útflutning.

▪ Spurningin er hins vegar hvernig hægt sé að tryggja þennan vöxtútflutningsverðmæta og hvaðan hann eigi að koma?

Ef viðhalda á 3% hagvexti á næstu árum án þess að auka skuldsetninguþá þarf að tvöfalda útflutning á næstu 20 árum.

Útflutningur þarf því að vaxa um 1.000 milljarða króna.

Lærum af reynslu Norðurlanda. Óumdeilt er mikilvægi útflutningsgreina fyrir þjóðarbúið. Til að þær vaxi og dafni hér á landi er mikilvægt að tryggja samkeppnisstöðu þeirra.

Á sama tíma og lítil áhersla er á Íslandi að verjasamkeppnisstöðu útflutningsgreina…

…er mikil áhersla lögð á að verja samkeppnisstöðuútflutningsgreina á Norðurlöndunum.

Mikilvægt að varðveita núverandi stöðu. Frekari raungengishækkun er hvorki sjálfbær né yfir höfuð möguleg.

Heimildir: Macrobond

60

70

80

90

100

110

120

130

140

150

20021994 19961992 200019981990 20102004 20122008 2014 20162006

Raungengi krónunnar Vísitala = 100 árið 1990

2018 2020

Mikilvægt að varðveita núverandi stöðu. Frekari raungengishækkun er hvorki sjálfbær né yfir höfuð möguleg.

Heimildir: Macrobond

60

70

80

90

100

110

120

130

140

150

20021994 19961992 200019981990 20102004 20122008 2014 20162006

Raungengi krónunnar Vísitala = 100 árið 1990

2018 2020

Að lokum. Ísland er lítið eyland í miðju Atlantshafi

Að lokum. Ísland er lítið eyland í miðju Atlantshafi

Heimurinn

OECD þjóðirnar

Ísland er aðeins dropi í haf heimshagkerfisins: Tækifærin eru víða

NorðurlöndinÍsland

ESB

Heimild: OECD

Íslenskt þjóðarbúið stendur vel á marga mælikvarða; Meðal tíu ríkustu þjóða heims, auðlindadrifiðhagkerfið, með eitt minnsta atvinnuleysi á Íslandi og einn mesta kaupmátt á árinu 2016. Íslenskursjávarútvegur er í fremstu röð og hefur hlutfallslega yfirburði þegar kemur að aukinni framleiðni ogverðmætasköpun. Mikilvægt er að varðveita þá stöðu.

Ísland er auðlindadrifið hagkerfi en um 75% af útflutningsverðmæti koma frá auðlindagreinum. Í alþjóðlegum samanburði eru útflutningsverðmæti langt um meiri en í mörgumsamanburðaríkjum.

Ísland er meðal tíu ríkustu þjóða OECD, á mælikvarða landsframleiðsla á mann.

Fiskveiðistjórnunarkerfið hefur skilað aukinni skilvirkni og arðsemi í íslenskum sjávarútvegi.

Íslenskur sjávarútvegur hefur hlutfallslega yfirbuðir á mörgum vígstöðum og greiðir tugimilljarða á hverju ári í opinber gjöld.

Íslenskur sjávarútvegur hefur aukið framleiðni sína síðustu áratugi. Í dag hefur íslenskursjávarútvegur hlutfallslega yfirburði í framleiðni samanborið við flest önnur ríki.

SérstaðaÍslands

Sérstaða íslensks

sjávarútvegs

Mikilvægt að varveita

núverandi stöðu

Efnahagsleg staða þjóðarbúsins er einstök um þessar mundir. Það ætti að vera í forgangi að viðhalda þeirri stöðu.

Til að viðhalda núverandi stöðu þá þurfa útflutningsverðmæti að vaxa í samræmi við hagvöxt. Það þýðir að miðað við 3% hagvöxt þurfi útflutningsverðmæti að vaxa um 1.000 milljarðakróna á næstu 20 árum.