H. G. Wells La tempo- maÿinoi-espero.info/files/elibroj/eo - wells, h.g. - la tempo-masxino.pdf · 2 LA TEMPO-MAŸINO eLIBRO H. G. Wells LA TEMPO-MAŸINO El la angla tradukis E

1

eLIBROLA TEMPO-MAŸINO

H. G. Wells

La tempo-maÿino

I N K O

eLIBRO

2


H. G. WellsLA TEMPO-MAŸINO

El la angla tradukisE. W. Amos

eLIBROAran¸is: Franko Luin

ISBN [email protected] INKO · SE-13542 TYRESÖ · SVEDIO

http://www.omnibus.se/inko FEBRUARO 2001

3


Çapitro I

La tempo-voja¸anto (çar estos oportune tiel nomi lin) kla-rigadis profundan temon al ni. Liaj grizaj okuloj briletis

kaj lia kutime pala viza¸o, estis ru¸eta kaj vigla. La fajro brulishele, kaj la milda brilo de la ardaj lampoj en la ar¸entaj liliojtrafis la veziketojn, kiuj fulmetis kaj dancis en niaj glasoj. Niajse¸oj, estante liaj patentaîoj, pli ¸uste ol toleri nian sursida-don, kvazaû çirkaûbrakis kaj karesis nin, kaj regis tiu luksapostman¸a atmosfero kiam pensoj fluas gracie liberaj de lamalhelpoj de precizeco. Kaj tiel li klarigis ¸in al ni — mark-ante la punktojn per maldika montrofingro — dum ni sidiskaj malzorge admiris lian sinceron pri tiu çi nova paradokso(kiel ni opiniis ¸in) kaj lian inventemon.

”Vi devas zorge atenti min. Mi devos kontesti unu-du ide-ojn, kiujn preskaû universale oni akceptas. La geometrio, ek-zemple, kiun oni instruis al vi en la lernejo bazi¸as sur mis-kompreno.”

”Çu tio ne estas iom granda afero, por esperi, ke tie ni ko-mencu?” diris Filby, argumentema viro kun ru¸a hararo.

”Mi ne intencas peti, ke vi akceptu ion ajn sen racia kialo.Vi baldaû konfesos tiom, kiom mi bezonas de vi. Vi scias,kompreneble, ke matematika linio, linio de dikeco nulo, nehavas realan ekziston. Çu oni instruis al vi tion? Ankaû nehavas ¸in matematika ebeno. Tiuj aferoj estas nur abstrak-taîoj.”

4


”Konsenteble”, diris la psikologo.”Ankaû kubo, havante nur longon, lar¸on kaj alton, ne po-

vas havi realan ekziston.””Tie mi kontraûstaras”, diris Filby. ”Estas evidente, ke so-

lidaîo povas ja ekzisti. Çiuj realaj aîoj — ””Tiel opinias la plej multaj homoj. Sed atendu momenton.

Çu maldaûra kubo povas ekzisti?””Mi ne komprenas vin”, diris Filby.”Çu kubo, kiu daûras dum neniom da tempo, povas havi

realan ekziston?”Filby fari¸is pensema. ”Klare”, daûrigis la tempo-voja¸anto,

”ia reala aîo devas etendi sin en kvar direktoj: ¸i devas havilongon, lar¸on, alton kaj — daûron. Sed pro natura difekto dela korpo, kiun mi klarigos al vi post momento, ni emas pre-terlasi tiun fakton. Estas vere kvar dimensioj, tri el ili kiujn ninomas la tri ebenoj de spaco kaj la kvara, tempo. Ni emas,tamen, fari nerealan distingon inter la unuaj tri dimensioj kajla lasta, çar okazas, ke nia konscio movi¸as intermite en unudirekto laû la lasta, de la komenco ¸is la fino de nia vivo.”

”Tio”, diris tre juna viro, spasme klopodante rebruligi siancigaron per la lampo; ”tio … treege klara.”

”Nu, estas tre rimarkinde, ke tio estas tiom neatentata”,daûrigis la tempo-voja¸anto, kun eta ekgaji¸o. ”Efektive, tioestas la signifo de la kvara dimensio, kvankam kelkaj homoj,kiuj priparolas la kvaran dimension ne scias, ke ¸i signifastion. ¯i estas nur alia aspekto de tempo. Estas nenia diferen-co inter tempo kaj iuj el la tri dimensioj de spaco, krom tio, ke niakonscio laûiras ¸in. Sed kelkaj stultuloj miskomprenas tiunideon. Vi çiuj aûdis, kion ili diras pri tiu çi kvara dimensio?”

”Mi ne”, diris la urbestro.

5


”Nur tion çi. Ke spaco, laû niaj matematikistoj, havas tri di-mensiojn, kiujn oni povas nomi longo, lar¸o kaj alto, kaj ¸iestas çiam difinebla per aludo al tri ebenoj, çiu rektangule alla aliaj. Sed kelkaj filozofiuloj demandadas, kial ¸uste tri di-mensioj — kial ne estu plia direkto rektangule al la alia tri? —kaj eç klopodas konstrui kvar-dimensian geometrion. Profes-oro Simon Newcomb antaû unu monato asertis tion al la Ma-tematika Societo de New York. Vi scias, kiel sur ebenaîo, kiuhavas nur du dimensiojn, ni povas prezenti figuron de tri-dimensia solidaîo, kaj simile, ili opinias, ke per modeloj el tridimensioj ili povus prezenti ion el kvar dimensioj — se ili po-vus estri la perspektivon de la afero. Çu vi komprenas?”

”Mi kredas, ke jes”, murmuris la urbestro; kaj kuntirante labrovojn, li fari¸is introspektema, kaj liaj lipoj movi¸is kvazaûli ripetus magiajn vortojn. ”Jes, mi kredas, ke mi komprenasnun”, li diris post iom da tempo, vigli¸ante laû tute nedaûramaniero.

”Nu, mi povas sciigi al vi, ke mi prilaboris tiun kvar-dimen-sian geometrion depost ioma tempo. Kelkaj el miaj rezultojestas strangaj. Ekzemple, jen bildo de viro kiam li havis okjarojn, alia kiam li havis dek kvin, alia je dek sep, alia je du-dek tri, kaj tiel plu. Çiuj çi evidente estas kvazaû sekcioj. Tri-dimensiaj reprezentaîoj de lia kvar-dimensia ekzisto, kiu es-tas fiksita kaj nealiigebla estaîo.”

”Scienculoj”, daûrigis la tempo-voja¸anto, paûzinte por keni ¸uste ensorbu tion, ”scias tre bone, ke tempo estas nur spe-co de spaco. Jen populara scienca figuraîo, vetera kroniko. Lalinio, kiun mi sekvas per mia fingro, montras la movi¸on dela barometro. Hieraû ¸i estis tiom alta, lastan nokton ¸i falis,hodiaû matene ¸i relevi¸is, kaj tiel Iaûgrade supren ¸is tie.

6


Certe la hidrargo ne desegnis tiun linion en iu el la direktojde spaco, kiujn ni ¸enerale konas. Sed certe ¸i faris tian lini-on, kaj tiu linio, ni devas konkludi, laûiris la tempo-dimensi-on.”

”Sed”, diris la medicinisto, fikse rigardante karberon en lafajro, ”se tempo vere estas nur kvara dimensio de spaco, kial¸i estas, kaj kial ¸i çiam estis konsiderata kiel io malsama? Kajkial ni ne povas movi¸i en tempo kiel ni iradas en la aliaj di-mensioj de spaco?”

La tempo-voja¸anto ridetis. ”Çu vi estas certa, ke ni povaslibere movi¸i en spaco? Dekstren kaj maldekstren ni povasiri, tien kaj reen sufiçe libere, kaj homoj çiam povis. Mi kon-fesas, ke ni movi¸as libere en du dimensioj. Sed kio pri sup-ren kaj malsupren? La pezoforto limigas nin tie.”

”Ne tute”, diris la medicinisto. ”Ekzistas balonoj.””Sed antaû la balonoj, krom spasma saltado kaj la neega-

laîoj de la tersupraîo, la homoj havis nenian liberon rilate alvertikala movi¸o.”

”Tamen, ili povis iri iomete supren kaj malsupren”, diris lamedicinisto.

”Pli facile, multe pli facile malsupren ol supren.””Kaj estas neniel eble movi¸i en tempo, estas neeble forlasi

la nunan momenton.””Amiko mia, jen kie vi malpravas. Jen kie la tuta mondo

eraras. Ni çiam forlasas la nunan momenton. Nia mensa esta-do, kiu estas nemateriala kaj posedas neniajn dimensiojn,laûiras la tempo-dimension je konstanta rapido de la lulilo ¸isla tombo. ¯uste tiel, kiel ni veturus malsupren, se ni komen-cus nian ekziston cent kilometrojn super la tersupraîo.”

”Sed la granda malfacilaîo estas tio çi”, interrompis la psi-

7


kologo. ”Oni povas movi¸i çien en spaco, sed estas neeblemovi¸i en tempo.”

”Jen la ¸ermo de mia granda eltrovo. Sed vi malpravas, di-rante ke ni ne povas movi¸i en tempo. Ekzemple, se mi re-memoras iun okazintaîon tre klare, mi reiras al la momentode ¸ia esti¸o; mi fari¸as distrita, kiel vi diras. Mi saltas reen.Kompreneble, ni havas nenian rimedon por resti tie en la pa-sinto dum ia tempodaûro, simile kiel sova¸ulo aû besto nepovas resti du metrojn super la tero. Sed civilizulo tiurilateestas pli kapabla ol sova¸ulo. Li povas supreniri en balonokontraû la pezoforton, kaj kial li ne esperu, ke fine li povoshaltigi aû plirapidigi sian vagadon laû la tempo-dimensio, aûeç turni¸i kaj veturi malantaûen?”

”Ho, tio”, komencis Filby, ”estas tute …””Kial ne?” diris la tempo-voja¸anto.”¯i kontraûas racion”, diris Filby.”Kian racion?” demandis la tempo-voja¸anto.”Vi povas montri per argumentado, ke nigro estas blanko”,

diris Filby, ”sed vi neniam konvinkos min. ””Eble ne”, diris la tempo-voja¸anto. ”Sed nun vi komencas

vidi la celon de miaj esploroj pri la geometrio de kvar dimen-sioj. Antaû longe mi havis malklaran ideon pri maÿino — ”

”Por voja¸i trans tempon!” kriis la tre juna viro.”Kiu voja¸os indiferente en kiu ajn direkto de spaco kaj

tempo, laû la volo de la veturiganto.”Filby nur ridis.”Sed mi havas eksperimentan pruvon”, diris la tempo-voja-

¸anto.”Estus tre utile al la historiisto”, sugestis la psikologo. ”Oni

8


povus, ekzemple , reen veturi por pruvi la akceptitan rakon-ton pri la batalo de Hastings!”

”Çu vi ne opinias, ke vi estus iom elstara?” diris la medi-cinisto. ”Niaj praavoj ne tre toleris anakronismojn.”

”Oni povus aûdi la grekan lingvon rekte de la lipoj de Ho-mero kaj Plato”, opiniis la tre juna viro.

”Tiuokaze vi certe malsukcesus, se ili ekzamenus vin. Lagermanaj kleruloj tiom plibonigis la lingvon.”

”Ankaû estas la estonto”, diris la tre juna viro. ”Pensu do!Oni povus investi sian tutan monon, lasi ¸in por procenteamasi¸i kaj rapidi antaûen!”

”Por eltrovi socion”, mi asertis, ”konstruitan sur severe ko-munisma bazo.”

”El çiuj malmoderegaj teorioj — !” komencis la psikologo.”Jes, ÿajnis tiel ankaû al mi, kaj tial mi neniam priparolis

¸in ¸is — ””Eksperimenta pruvo!” mi kriis. ”Vi intencas pruvi tion?””La eksperimento!” kriis Filby, kies menso ekenuis.”Almenaû ni vidu vian eksperimenton”, diris la psikologo,

”kvankam la tuta afero estas blago, laû mi. ”La tempo-voja¸anto ridetis al ni. Tiam, ankoraû ridetante,

kun la manoj profunde en la pantalonpoßoj, li malrapide elirisel la çambro kaj ni aûdis liajn pantoflojn susuri en la longakoridoro al lia laborejo.

La psikologo rigardis nin. ”Kion li povas havi?””Îonglaîon aû ion similan”, diris la medicinisto, kaj Filby

provis rakonti al ni pri îonglaîo kiun li vidis en Burslem; sedantaû ol li finis sian antaûklarigon, la tempo-voja¸anto reve-nis kaj la anekdoto de Filby subite çesis.

La afero, kiun mane tenis la tempo-voja¸anto, estis brilan-

9


ta kadraîo el metalo, apenaû pli granda ol horlo¸eto kaj tredelikate farita. Estis eburo en ¸i kaj ia travidebla kristalaîo.Kaj nun mi devas esti preciza, çar tio, kio sekvas — escepte selia klarigo estas akceptata — estas absolute nekomprenebla.Li prenis iun el la malgrandaj okangulaj tabloj dismetitaj enla çambro kaj starigis ¸in antaû la fajro, kun du kruroj sur lamato. Sur tiun çi tablon li metis la maÿineton. Tiam li altirisse¸on kaj sidi¸is. La sola alia aîo sur la tablo estis malgrandaÿirmita lampo, kies brila lumo falis klare sur la modelon. Es-tis ankaû eble dekduo da kandeloj, du en latunaj ingoj sur lakamenbreto kaj la aliaj çirkaû la çambro, kiu estis, pro tio, bri-lege lumigata. Mi sidis en malalta brakse¸o, plej proksime alla fajro kaj mi antaûentiris ¸in por ke mi estu preskaû interla tempo-voja¸anto kaj la fajrejo. Filby sidis malantaû li, su-pervidante lian ÿultron. La medicinisto kaj la urbestro rigar-dis lian profilon de dekstre, la psikologo de maldekstre. La trejuna viro staris malantaû la psikologo. Ni çiuj estis viglegaj.Ÿajnas al mi nekredeble, ke en tiuj kondiçoj ia trompaîo po-vus superruzi nin, kiel ajn subtile aran¸ita kaj lerte farita ¸iestu.

La tempo-voja¸anto rigardis unue nin kaj poste la apara-ton. ”Nu?” diris la psikologo.

”Tiu çi afereto”, diris la tempo-voja¸anto, apogante siajnkubutojn sur la tablon kaj kunpremante la manojn super laaparato, ”estas nur modelo. ¯i estas mia projekto por maÿi-no, kiu veturos trans tempon. Vi rimarkos, ke ¸i aspektas ku-rioze malrekta kaj ke estas stranga brileta aspekto pri tiu aîetokvazaû ¸i iel estus nereala.” Li fingromontris la parton. ”Plue,jen unu blanka stangeto kaj jen alia.”

10


La medicinisto levi¸is de sia se¸o kaj atente rigardis la apa-raton. ”Bele farita ¸i estas”, li diris.

”¯ia farado bezonis du jarojn”, asertis la tempo-voja¸anto.Poste, kiam ni çiuj estis imitintaj la agon de la medicinisto, lidiris: ”Nu, vi devas klare kompreni, ke tiu çi stangeto, kiam¸i estas movita, kaûzas ke la maÿino flugu en la estonton, kajla alia maligas la direkton de la veturado. Tiu çi selo reprezen-tas la sidejon de tempo-voja¸anto. Mi baldaû tuÿos la stang-eton, kaj la maÿino ekforiros. ¯i pasos en estontan temponkaj malaperos. Zorge rigardu ¸in. Rigardu ankaû la tablon kajcerti¸u, ke estas nenia trompaîo. Mi ne volas perdi tiun mo-delon kaj tiam esti nomata çarlatano.”

Estis paûzo, eble unuminuta. La psikologo ÿajne volis diriion al mi, sed ÿangis la intencon. Tiam la tempo-voja¸antoalmetis sian fingron al la stangeto. ”Ne”, li subite diris. ”Donual mi vian manon.” Kaj turni¸ante al la psikologo, li prenis tiesmanon en la sian kaj petis, ke li elmetu la montrofingron. Tieldo, estis la psikologo mem, kiu ekveturigis la modelan tem-po-maÿinon sur ¸ia senfina voja¸o. Ni çiuj vidis la movi¸onde la stangeto. Mi estas tute certa, ke okazis nenia trompaîo.Estis venteto kaj la lampoflamo saltis. Unu el la kandelojestingi¸is kaj la maÿineto ekturnis sin, malklari¸is, aspektisfantoma eble dum unu sekundo, kiel kirlaîo de malhele bri-letantaj latuno kaj eburo; kaj ¸i estis formalaperinta! Krom lalampo, nenio restis sur la tablo.

Dum unu minuto çiu silentis. Tiam Filby blasfemis.La psikologo ekveki¸is el sia letargio kaj subite rigardis sub

la tablon. Pro tio la tempo-voja¸anto gaje ridis. ”Nu?” li di-ris, memorante la antaûan ekkrion de la psikologo. Tiam li

11


levi¸is, iris al la tabakujo sur la kamenbreto kaj, kun la dor-so turnita al ni, li plenigis sian pipon.

Ni rigardis unuj la aliajn. ”Aûskultu do”, diris la medicini-sto, ”çu vi estas sincera pri tio çi? Çu vi serioze opinias, ke lamaÿino ekiris en tempon?”

”Certe”, diris la tempo-voja¸anto, klini¸ante al la fajro porbruligi paperpecon. Tiam li turnis sin, bruligis sian pipon kajrigardis la viza¸on de la psikologo. (La psikologo, por mon-tri, ke li ne estas nerva prenis cigaron kaj provis bruligi ¸innetrançita.) ”Plue, mi havas grandan maÿinon preskaû finitantie” — li indikis la laborejon” kaj kiam tio estos muntita miintencas mem fari voja¸on.”

”Vi volas diri, ke tiu maÿino veturis en la estonton?” dirisFilby.

”En la estonton aû la pasinton — mi ne tute scias.”Post paûzo la psikologo ekhavis inspiron. ”¯i certe iris en

la pasinton, se ¸i ja iris ien”, li diris.”Kial?” demandis la tempo-voja¸anto.”Çar supozeble ¸i ne movi¸is en spaco, kaj se ¸i veturis en

la estonton ¸i ankoraû nun estus tie çi, pro tio, ke ¸i estusdevinta travoja¸i la nunan tempon.”

”Sed”, mi diris, ”se ¸i veturis en la pasinton, ni estus vidin-taj ¸in kiam ni unue eniris tiun çi çambron; kaj lastan îaûdonkiam ni estis tie çi, kaj la antaûan îaûdon, kaj tiel plu!”

”Gravaj argumentoj”, senpartie diris la urbestro, turnantesin al la tempo-voja¸anto.

”Tute ne”, diris la tempo-voja¸anto kaj, al la psikologo: ”Vipensu. Vi povas klarigi tion. ¯ia malsupera prezento, vi sci-as, diluita prezento.”

”Kompreneble”, diris la psikologo kaj recertigis al ni. ”Tio

12


estas simpla punkto de psikologio. Mi estus devinta pripen-si ¸in. ¯i estas sufiçe klara kaj bonege helpas al la paradok-so. Ni povas nek vidi nek konstati tiun çi maÿinon, ¸uste kielni ne povas vidi la radion de rapide turni¸anta rado, aû kug-leton flugantan en spaco. Se ¸i travoja¸as tempon kvindeko-ble aû centoble pli rapide ol ni, se ¸i trapasas minuton dumni trapasas sekundon, la impreso, kiun ¸i kreas, estas kom-preneble nur kvindekono aû centono de tiu, kiun ¸i farus, se¸i ne veturus en tempo. Tio estas tute klara.” Li pasigis la ma-non tra la spaco, kie antaûe staris la maÿino. ”Çu vi vidas?” lidiris ridante.

Ni sidis kaj fikse rigardis la malplenan tablon dum unu mi-nuto. Tiam la tempo-voja¸anto demandis nin, kion ni pensaspri la afero.

”Ÿajnas sufiçe kredeble hodiaû vespere”, diris la medicini-sto, ”sed atendu ¸is morgaû. Atendu la prudenton de la ma-teno.”

”Çu vi ÿatus vidi la tempo-maÿinon mem?” la tempo-voja-¸anto demandis. Kaj je tio, prenante la lampon en la manon,li kondukis nin laû la longa trablovata koridoro al sia labore-jo. Mi memoras la ekbrilantan lumon, la silueton de lia stran-ga lar¸a kapo, la dancadon de la ombroj, la manieron laû kiuni çiuj sekvis lin, scivoleme sed nekredeme, kaj kiel tie en lalaborejo ni rigardis pli grandan faraîon dela maÿineto kiun nijam vidis malaperi de antaû niaj okuloj. Partoj estis el nike-lo, partoj el eburo, partoj certe estis fajlitaj aû segitaj el rok-kristalo. La afero ¸enerale estis kompleta, sed la torditaj kris-talaîoj kuÿis nefinitaj sur la labortablo apud kelkaj desegnoj,kaj mi prenis iun por pli bone rigardi ¸in. Kvarco ¸i ÿajnis esti.

”Nu do”, diris la medicinisto, ”çu vi estas absolute serioza?

13


Aû çu tio çi estas blufo — simile al tiu fantomo, kiun vi mont-ris al ni lastan Kristnaskon?”

”Sur tiu maÿino”, diris la tempo-voja¸anto, alte tenante lalampon, ”mi intencas esplori tempon. Çu tio estas klara? Ne-niam mi estis pli serioza dum mia tuta vivo.”

Neniu el ni plene sciis kiel akcepti tion.Mi trafis la okulon de Filby super la ÿultro de la medicini-

sto, kaj solene li palpebrumis al mi.

14


Çapitro II

Mi opinias, ke je tiu tempo neniu el ni tute kredis je latempo-maÿino. Fakte, la tempo-voja¸anto estis unu el

tiuj homoj kiuj estas tro lertaj por esti kredataj: oni neniamsentis, ke oni povus kredi lin, oni çiam suspektis ian subtilanrezervon, ian lertecon kaÿitan malantaû lia klara sincereco. SeFilby estus montrinta la modelon kaj klariginta la aferon enla vortoj de la tempo-voja¸anto, ni estus montrintaj al li mul-te malpli da dubo. Çar ni vidus liajn motivojn: eç porkbuçis-to povus kompreni Filby. Sed la tempo-voja¸anto havis iomda kaprico inter siaj ecoj, kaj ni malfidis lin. Aferoj, kiuj bon-famigus malpli lertan homon, ÿajnis çe li kiel îonglaîoj. Estaseraro tro facile fari aferojn. La seriozuloj, kiuj rigardis lin se-rioze, neniam estis tute certaj pri lia sintenado: ili iel konsta-tis, ke fidi al li siajn reputaciojn pri ju¸o estis kvazaû ekipi in-fanejon per ovoÿela porcelano. Mi kredas tial, ke neniu el nimulton diris pri tempo-voja¸ado dum la periodo inter tiu îaû-do kaj la posta, kvankam ¸iaj strangaj eventualaîoj estis sen-dube en la mensoj de la plej multaj el ni: ¸ia verÿajno, tio es-tas ¸ia praktika nekredeblo, la strangaj ebloj de anakronismokaj de la plena konfuzo kiun tio sugestis. Miaflanke, mi apartepripensis la malaperigon de la modelo. Mi memoras, ke midiskutis tion kun la medicinisto, kiun mi renkontis vendredonen la Linnæa Klubo. Li diris, ke li vidis similan aferon en Tü-

15


bingen kaj li tre akcentis la estingon de la kandelo. Sed kia-maniere la trompaîo estis farata, li ne povis klarigi.

La postan îaûdon mi ree iris al Richmond — supozeble miestis unu el la plej oftaj gastoj de la tempo-voja¸anto — kajalvenante malfrue, trovis kvar aû kvin virojn jam en lia salo-no. La medicinisto staris antaû la fajro kun paperfolio en unumano kaj poßhorlo¸o en la alia. Mi çirkaûserçis la tempo-voja¸anton, kaj — ”Estas jam la sepa kaj duono”, diris la med-icinisto, ”eble ni komencu la vesperman¸on?”

”Kie estas — ?” mi diris, nomante nian gastiganton.”Çu vi îus venis? Estas iom strange. Li estas neeviteble de-

tenata. Li petas en tiu çi noto, ke mi komencigu la vesper-man¸on je la sepa, se li ankoraû ne revenis. Li diras, ke li kla-rigos, kiam li venos.”

”Estus doma¸e, se la man¸aîo malboni¸us”, diris la redakt-oro de bone konata tagîurnalo; kaj je tio la kuracisto sonori-gis.

La psikologo estis la sola homo, krom la kuracisto kaj mi,kiu çeestis la antaûan vesperman¸on. La aliaj viroj estis lamenciita redaktoro, iu îurnalisto kaj alia — kvieta, timemaviro kun barbo — kiun mi ne konis, kaj kiu, laû mia observa-do, dum la tuta vespero neniam malfermis la buÿon. Estis iomda konjektado çe la man¸otablo pri la foresto de la tempo-voja¸anto, kaj duonÿerce mi sugestis tempo-voja¸adon. Laredaktoro petis klarigon pri tio, kaj la psikologo volonte do-nis lignecan raporton pri la ”lerta paradokso kaj trompaîo”,kiujn ni vidis antaû precize unu semajno. Li estis meze de siaklarigo, kiam la koridora pordo malfermi¸is malrapide kajsenbrue. Mi frontis al la pordo kaj estis la unua kiu vidis ¸in.”Halo!” mi diris. ”Finfine!” Kaj la pordo pli lar¸e malfermi¸is

16


kaj la tempo-voja¸anto staris antaû ni. Mi pro surprizo ek-kriis. ”Çielo! Kio okazis?” kriis la medicinisto, kiu poste vidislin. Kaj la tuta aro çe la tablo turni¸is al la pordo.

Li estis en mirige aça stato. Lia jako estis polvokovrita kajmalpura, kaj ÿmirita verde sur la manikoj; lia hararo estismalordigita kaj, ÿajnis al mi, pli griza — aû pro polvo kaj mal-puraîo, aû çar la koloro efektive malheli¸is. Lia viza¸o estisfantome pala; lia mentono havis brunan trançvundon, vun-don duone resani¸intan; lia mieno estis sova¸a kaj kuntirita,kvazaû pro suferego. Dum momento li hezitis çe la pordo,kvazaû la lumo blindigus lin. Tiam li eniris la çambron. Limarÿis kun ¸uste tia lameco, kian mi vidis çe piedlacaj vagu-loj. Ni rigardegis lin silente, atendante ke li parolu.

Li diris neniun vorton, sed venis dolore al la tablo, kaj fa-ris ekmovon al la vino. La redaktoro plenigis glason de çam-pano kaj alpuÿis ̧ in al li. Li trinkegis ̧ in kaj ÿajne ̧ i plibonigislin; çar li rigardis çirkaû la tablon kaj fantomo de lia antaûarideto ekbrilis sur lia viza¸o. ”Pro çielo, kion vi faris?” diris lakuracisto. La tempo-voja¸anto ÿajne ne aûdis. ”Mi ne ¸enuvin”, li diris Iaû ia balbuta parolmaniero, ”mi fartas tute bo-ne.” Li çesis, eltenis sian glason por pli, kaj çiom trinkegis.”Tio bona”, li diris. Liaj okuloj pliheli¸is kaj eta koloro aperissur la vangoj. Lia rigardo ektrafis niajn viza¸ojn kun ia mal-vigla aprobo kaj tiam çirkaûvagis la varman kaj komfortançambron. Tiam li ree parolis, ankoraû kvazaû pene trovantala vortojn. ”Mi lavos kaj alivestos min, kaj tiam mi revenospor klarigi la aferon… Konservu por mi iom de tiu ÿafaîo. Miavidegas pecon da viando.”

Li rigardis al la redaktoro, kiu estis malofta vizitanto, kajesperis, ke tiu estas bonsana. La redaktoro komencis deman-

17


don. ”Diros al vi baldaû”, diris la tempo-voja¸anto. ”Mi estas— stranga! Estos pli bone tuj.”

Li remetis sian glason kaj marÿis al la ÿtupara pordo. Den-ove mi rimarkis lian lamecon kaj la mallaûtan susuradon deliaj piedfrapetoj, kaj ekstarante mi vidis liajn piedojn dum lieliris. Li portis sur ili nenion krom paro de ÿiritaj sangoma-kulitaj ÿtrumpetoj. Tiam la pordo fermi¸is malantaû li. Mipreskaû decidis sekvi lin, ¸is mi memoris, kiel li malÿatas çianzorgadon pri si mem. Dum eble unu minuto miaj pensoj va-gis. Tiam, pensante (laû sia profesio) en çeftitoloj, la redakt-oro diris, ”Rimarkinda Konduto de Eminenta Sciencisto!” Kajtio çi redirektis mian atenton al la brila man¸otablo.

”Kion li ludaças?” diris la îurnalisto. ”Çu li provis la almo-zarton? Mi ne komprenas.” Mi trafis la rigardon de la psiko-logo kaj legis mian propran klarigon sur lia viza¸o. Mi pen-sis pri la tempo-voja¸anto dolore lamanta supren. Mi kredas,ke neniu alia estis rimarkinta lian lamecon.

La unua, kiu ekperdis sian surprizon, estis la medicinisto,kiu sonorigis por varma telero — la tempo-voja¸anto malÿa-tis, ke servistoj atendadu çe la tablo. Je tio la redaktoro kunekgrunto turnis sian forkon, kaj la silentulo imitis lin. La man-¸o rekomenci¸is. Dum iom da tempo la konversacio konsis-tis el krietoj, kun paûzoj de miro; kaj tiam la redaktoro fer-vori¸is en sia scivolemo. ”Çu nia amiko pligrandigas siajn mo-destajn enspezojn per stratbalaado? aû çu li foje imitas Na-bukodonosoron?” li demandis. ”Mi estas certa, ke temas pritiu çi afero de la tempo-maÿino”, mi diris, kaj daûrigis la ra-konton de la psikologo pri nia antaûa kunveno. La novaj gas-toj ne kaÿis sian nekredemon. La redaktoro starigis protes-tojn. ”Kio estas tiu çi tempo-voja¸ado; viro ne povus kovri sin

18


per polvo ruli¸ante en paradokso, çu?” Kaj kiam la ideo i¸ispli familiara, li karikaturis. ”Çu oni ne havas vestobrosojn enla estonto?” La îurnalisto ankaû rifuzis kredi, kaj helpis laredaktoron en facila tasko, nome, la ridindigo de la tuta afe-ro. Ili ambaû estis el la nova speco de îurnalisto — tre gajaj,malpiaj junuloj. ”Nia Speciala Korespondanto en la Raportojpor la Tago post Morgaû”, la îurnalisto estis diranta — aû pli¸uste krieganta — kiam revenis la tempo-voja¸anto. Li sur-portis ordinaran vespervestaron, kaj krom lia sufereca mie-no, nenio restis de la ÿan¸i¸o kiu antaûe surprizegis min.

”Jen do”, gajege diris la redaktoro, ”tiuj çi uloj diras, ke viîus voja¸is en la mezon de la venonta semajno! Diru al ni prieta Rosebery, çu? Kiom vi volas por la tuta rakonto?”

La tempo-voja¸anto iris senvorte al la loko por li rezervi-ta. Li ridetis laû sia antaûa maniero. ”Kie estas mia ÿafaîo?” lidiris. ”Kia ¸ojo denove piki forkon en viandon!”

”Rakonton!” kriis la redaktoro.”Malbenu la rakonton!” diris la tempo-voja¸anto. ”Mi vo-

las man¸i. Mi ne diros unu vorton ¸is mi havos iom da pep-sino en miajn vejnojn. Dankon, kaj la salon.”

”Unu vorton”, mi diris. ”Çu vi tempo-voja¸is?””Jes”, plenbuÿe diris la tempo-voja¸anto, skuante sian ka-

pon.”Mi donus unu ÿilingon por çiu linio de laûvorta raporto”,

diris la redaktoro. La tempo-voja¸anto puÿis sian glason al lasilentulo kaj tintigis ¸in per la fingroungo; pro kio la silentulo,kiu estis fikse rigardinta lian viza¸on, ektremis kaj enverÿispor li iom da vino. La cetera parto de la man¸o estis malkom-forta. Miaflanke, subitaj demandoj venadis al miaj lipoj, kajsendube estis same çe la aliaj. La îurnalisto penis plifaciligi la

19


streçitan atmosferon per rakontoj pri Hettie Potter. La tem-po-voja¸anto dediçis sian atenton al sia man¸o kaj montris laapetiton de vagisto. La medicinisto fumis cigaredon kaj rigar-dis la tempo-voja¸anton tra siaj okulharoj. La silentulo aspek-tis eç pli mallerta ol kutime kaj trinkis çampanon regule kajdecide pro nervemo. Fine la tempo-voja¸anto forpuÿis sianteleron kaj rigardis al ni. ”Supozeble mi devas peti vian par-donon”, li diris. ”Mi malsategis. Mi îus havis treege mirigansperton.” Li etendis la manon por cigaro kaj trançis la finaîon.”Sed venu en la fumsalonon. ¯i estas tro longa rakonto pordirado super grasaj teleroj.” Kaj sonoriginte, li kondukis ninen la apudan çambron.

”Çu vi sciigis ilin pri la maÿino?” li diris al mi, klini¸antekomforte en sia se¸o kaj nomante la tri novajn gastojn.

”Sed la afero estas nura paradokso”, diris la redaktoro.”Mi ne povas argumenti hodiaû vespere. Mi volonte diros

al vi la rakonton, sed mi ne povos argumenti. Mi rakontos alvi”, li daûrigis, ”pri tio, kio okazis al mi, se vi volas, sed vi de-vos ne interrompi. Mi volas rakonti ¸in. Treege. La plimultoel ¸i ÿajnos kvazaû mi mensogas. Nu! ¯i estas tamen vera —çiu vorto. Mi estis en mia laborejo je la kvara, kaj de tiam …mi travivis ok tagojn … tiajn tagojn, kiajn neniu homo antaûetravivis. Mi estas preskaû ellacigita, sed mi ne povos dormi¸is mi diris tiun çi aferon al vi. Tiam mi enliti¸os. Sed neniajinterrompoj! Çu konsentite?”

”Konsentite”, diris la redaktoro, kaj ni aliaj e˛is ”Konsen-tite.” Kaj je tio la tempo-voja¸anto komencis sian rakonton,kiel mi skribos ¸in. Li klinis sin malantaûen en la se¸o unuekaj parolis kiel laculo. Poste li fari¸is pli vigla. Skribante ¸inmi sentegas la netaûgecon de plumo kaj inko — kaj super çio

20


mian propran netaûgecon — por esprimi la kvaliton. Vi legos,mi supozas, sufiçe atente, sed vi ne povas vidi la blankan, sin-ceran viza¸on de la parolanto en la brila cirklo de la lampe-to, nek aûdi la tonon de lia voço. Vi ne povas scii, kiel lia ak-cento sekvis la punktojn de la rakonto! La plimulto el ni aû-dantoj estis en la ombro, çar oni ne estis bruliginta la kande-lojn en la fumsalono, kaj estis videblaj nur la viza¸o de la îur-nalisto kaj la kruroj de la silentulo de la genuoj malsupren.Komence ni foje ekrigardis unuj la aliajn. Post iom da temponi çesis fari tion, kaj rigardis nur la viza¸on de la tempo-voja-¸anto.

21


Çapitro III

Mi diris al kelkaj el vi lastan îaûdon pri la principoj de latempo-maÿino, kaj montris al vi la aferon mem, nefi-

nitan en la laborejo. Tie ¸i estas nun, iom voja¸laca, estasvere; kaj unu el la eburaj stangetoj estas fendita kaj latunarelo kurbita; sed la cetero estas tute bonorda. Mi esperis fin-konstrui ¸in vendredon; sed je vendredo, kiam la muntadoestis preskaû finita, mi trovis, ke unu el la nikelaj stangetojestas precize du centimetrojn tro mallonga, kaj tion mi devisripari; tial la afero ne estis kompleta ¸is hodiaû matene. Es-tis je la deka hodiaû, kiam la unua el çiuj tempo-maÿinoj ko-mencis sian karieron. Mi donis al ¸i finan frapeton, reprovisçiujn ÿraûbojn, metis unu guton da oleo sur la kvarcpecetonkaj sidi¸is sur la selon. Mi supozas, ke sinmortigonto, kiu te-nas pistolon çe sia kranio, sentas iom similan sciemon pri tio,kio sekvos, kiel mi tiam sentis. Mi tenis la funkciigilon perunu mano kaj la haltigilon per la alia, premis la unuan kajpreskaû tuj la duan. Mi ÿajnis ÿanceli¸i; mi sentis inkubansensacion de falado; kaj, çirkaûrigardante, mi vidis la labore-jon precize kia ¸i estis antaûe. Çu io estis okazinta? Dum mo-mento mi suspektis, ke mia intelekto trompis min. Tiam mirimarkis la horlo¸on. Momenton antaûe, kiel ÿajnis, ¸i indi-kis unu-du minuton post la deka; nun estis preskaû la tria kajduono.

”Mi enspiris, kunpremis la dentojn, prenis la funkciigilon

22


per ambaû manoj, kaj ekiris kun brueto. La laborejo fari¸ismalhela kaj poste tute malluma. Sinjorino Watchett eniris kajmarÿis, ÿajne nevidante min, al la ¸ardena pordo. Supozebleÿi bezonis unu minuton por transiri la lokon, sed al mi ÿi ÿaj-nis flugi trans la çambron kiel raketo. Mi puÿis la ilon ¸is lapleja eblo. La nokto venis kiel la estingo de lampo kaj postplia momento venis la morgaûo. La laborejo fari¸is nebule-ce malklara kaj tiam pli kaj pli malluma. La posta nokto ni-gre venis, tiam tago, nokto, tago ree, çiam pli rapide. Kirli-¸anta murmurado plenigis miajn orelojn, kaj ia stranga, mutakonfuzo eniris mian menson.

”Mi bedaûras, ke mi ne povas klarigi la apartajn sensaci-ojn de tempo-voja¸ado. Ili estas treege malagrablaj. Estassento ¸uste simila al tio, kion oni havas sur tiuj groteskaj fer-vojoj en la amuzejoj, kiuj krutege iras supren kaj malsupren,sento de nekontrolebla rapidega movi¸o! Mi sentis ankaû lasaman teruran antaûtimon pri proksimega frakasi¸o. Dum miankoraû pli rapidis, nokto sekvis tagon kiel la batado de ianigra birdoflugilo. La malklara konturo de la laborejo baldaûÿajnis forfali de mi, kaj mi vidis la sunon rapidanta trans laçielon, supersaltanta ¸in çiumomente, kaj çiu minuto indikisunu tagon. Mi supozis, ke la laborejo detrui¸is kaj ke mi eli-ris en la plenaeron. Mi havis malklaran impreson pri traba-ro, sed mi jam iris tro rapide por konscii pri movi¸antaj aîoj.La plej malrapida limako, kiu iam rampis, preterkuris tro rap-ide por mi. La ekbrila serio de nigro kaj lumo estis treege do-loriga al la okuloj. Tiam, en la intermita mallumo mi vidis lalunon turni¸i rapide tra siaj fazoj, de nova ¸is plena, kaj ek-vidis la rondirantajn stelojn. Baldaû, dum mi pluiris ankoraûpli kaj pli rapide, la alternado de nokto kaj tago fari¸is daûra

23


grizo; Ia çielo ricevis mirigan bluecon, belegan lumigan kol-oron, kiel tiu de frua krepusko; la saltanta suno fari¸is strioel fajro, brilanta arko en spaco; la luno fari¸is pli malklara,ÿan¸i¸anta rubando; kaj mi tute ne povis vidi la stelojn, kromde tempo al tempo pli hela cirklo briletanta en la bluo.

”La pejza¸o estis nebuleta kaj malhela. Mi estis ankoraûsur la monteto, sur kiu nun staras tiu çi domo, kaj griza kajmalluma la supro superklinis min. Mi vidis arbojn kreski kajÿan¸i¸i kiel vapornuboj, jen brunaj, jen verdaj; ili kreskis,etendi¸is, tremis kaj forpasis. Mi vidis grandegajn konstru-aîojn levi¸i neklaraj kaj belaj kaj preterpasi kiel son¸oj. Latuta supraîo de la tero aspektis ÿan¸ita — fluidi¸anta kaj flu-anta sub miaj okuloj. La etaj indikiloj sur la ciferplatoj, kiujregistris mian rapidon, rondkuris çiam pli rapide. Baldaû mirimarkis, ke la sunstrio svingi¸is supren kaj malsupren, desolstico al solstico dum unu minuto aû eç malpli, kaj ke, sek-ve, mia rapido estis pli ol unu jaro çiuminute; kaj minutonpost minuto la blanka ne¸o brilegis trans la mondon kaj mal-aperis, kaj sekvis ¸in la hela, mallonga verdo de la printem-po.

”La malagrablaj sentoj de la komenco nun estis malpli pi-kaj. Ili kunfandi¸is fine en ia histeria ¸ojego. Mi efektive ri-markis malgracian balanci¸on de la maÿino, kiun mi ne kom-prenis. Sed mia menso estis tro konfuzita por atenti tion, tial,kun ia frenezeco superreganta min, mi îetis min en la eston-ton. Komence mi apenaû pripensis halton, apenaû pripensision ajn krom tiuj çi novaj sentoj. Sed baldaû nova serio daimpresoj kreskis en mia menso — ia scivolemo, kaj kun tio iatimo — ¸is fine ili tute posedis min. Kiaj strangaj evoluoj dela homaro, kiaj mirigaj progresoj de nia primitiva civilizo, mi

24


pensis, eble aperos kiam mi pli proksime rigardos en la nekla-ran neprecizan mondon, kiu rapidegas preter miaj okuloj! Mividis ekesti çirkaû mi grandiozajn kaj belajn arkitekturaîojn,pli grandajn ol iuj ajn konstruaîoj de nia epoko, kaj tamen,kiel ÿajnis, faritajn el brileco kaj nebuleco. Mi vidis pli riçanverdon suprenflui la monteton kaj resti tie sen ia vintra inter-mito. Eç tra la vualo de mia konfuzo la tero aspektis tre bela.Kaj tiel mia menso turni¸is al la problemo de mia halto.

”La neordinara risko trovi¸is en la fakto, ke eble mi trovosian substancon en la spaco, kiun okupas mi aû la maÿino.Kondiçe ke mi veturis trans tempon je granda rapido, tio ape-naû gravis; mi estis kvazaû maldikigita — mi traglitis kiel va-poro la interspacojn de barantaj substancoj! Sed ekhalti sig-nifis, ke mi îetegos min, molekulon post molekulo, en kionajn baras mian vojon; signifis, ke miaj atomoj venos en tielintiman kontakton kun tiuj de la substanco, ke ia profundakemia reago — eble terura eksplodo — rezultos, kaj disblove-gos min kaj mian aparaton ekster çiujn dimensiojn — en lanekonaton. Tiun çi eblon mi pripensis fojon post fojo dum mifabrikis la maÿinon; sed tiam mi gaje akceptis ¸in kiel neevi-teblan riskon — iun el la riskoj, kiujn homoj devas toleri! Sedkiam la risko estis aktuala, mi ne plu tiel gaje rigardis ¸in.Efektive, senkonscie, la absoluta strangeco de çio, la naûzajekskuoj kaj ÿanceli¸oj de la maÿino, super çio la sento de daû-ra falado, estis tute renversintaj miajn nervojn. Mi diris al mi,ke mi neniam povos halti, kaj kun kolereta sento mi decidisjam nun halti. Kiel senpacienca stultulo, mi ÿovis la haltigilon,kaj tuj la maÿino tremegis kaj îetis min en la aeron.

”En miaj oreloj estis la sono de tondro. Eble dum momen-to mi estis senkonscia. Senkompata hajlo siblis çirkaû mi, kaj

25


mi trovis, ke mi sidas sur malseka herbaîo antaû la renversi-ta maÿino. Çio ankoraû ÿajnis griza, sed baldaû mi rimarkis,ke la konfuzo en miaj oreloj jam çesis. Mi çirkaûrigardis. Miestis sur kio verÿajne estis malgranda herbejo en ¸ardeno,borderita de rododendroj, kaj mi rimarkis, ke iliaj malvaj kajpurpuraj floroj disfalis pro la batado de la hajlo. La saltantaj,dancantaj hajleroj pendis nube super la maÿino, kaj vagis surla tero kiel vaporo. Post momento mi estis malsekega. ’Belabonvenigo’, mi diris, ’al viro. kiu veturis nekalkuleblajn jarojnpor vidi vin.’

”Baldaû mi pensis, ke estas stulte malseki¸i. Mi ekstaris kajçirkaûrigardis. Preter la rododendroj kaj tra la nebuleca haj-lado aperis kolosa figuro, ÿajne skulptita el ia blanka ÿtono.Sed la cetera çirkaûaîo estis nevidebla.

”Miaj sentoj estus malfacile klarigeblaj. Kiam la kolonoj dehajlo maldensi¸is, mi vidis pli klare la blankan figuron. ¯iestis tre granda, çar betularbo tuÿis ¸ian ÿultron. ¯i estis elblanka marmoro, laû formo iel simila al flugilhava sfinkso,sed anstataû kuÿi vertikale çe la flankoj, la flugiloj etendigistiel ke ¸i ÿajnis ÿvebi. Okazis, ke la viza¸o estis turnita al mi;la senvidaj okuloj ÿajnis rigardi min; sur la lipoj estis eta rido.¯i estis tre vetertuÿita, kaj tio kaûzis malagrablan senton primalsano. Mi rigardis ¸in dum iom da tempo — duonminutoneble, aû duonhoron. Fine dum momento mi fortiris de ¸imian rigardon, kaj mi vidis, ke la hajlo preskaû çesis kaj ke laçielo pliheli¸as pro la aperonta suno.

”Mi rerigardis la kaûrantan blankan formon, kaj mi subi-te konscii¸is pri la plena malprudento de mia voja¸o. Kio po-vos aperi kiam tiu nebuleca hajlokurteno estos tute fortirita?Kio povas esti okazinta al la homaro? Supozu, ke krueleco

26


fari¸is ordinara pasio? Supozu, ke dum la intertempo la rasoperdis sian virecon kaj evoluis al io nehoma, nesimpatia kajsuperpotenca? Eble mi aspektos kiel ia primitiva sova¸besto,des pli terura kaj abomena pro nia komuna simileco — naû-za estaîo, kiun oni tuj mortigos.

”Jam mi vidis aliajn vastajn formojn — grandegajn kon-struaîojn kun komplikaj parapetoj kaj altaj kolonoj, kun arbo-kovrita monteto kiu aperis al mi tra la çesanta ÿtormo. Subitemi timegis. Mi turni¸is freneze al la tempo-maÿino kaj forteklopodis re¸ustigi ¸in. Samtempe la sunradioj tratrafis la ÿtor-mon. La griza hajlado estis forpuÿata kaj malaperis kiel la tre-nantaj vestoj de fantomo. Super mi, en la intensa bluo de lasomera çielo, kelkaj brunetaj strioj de nubo kirli¸is al nenie-co. La grandiozaj konstruaîoj çirkaû mi elstaris klaraj kaj dis-tingeblaj, respegulantaj pro la malseko de la ÿtormo, kaj blan-ke makulita de la ankoraû ne akvi¸intaj hajleroj, kiuj kelklo-ke amasi¸is. Mi sentis min nuda en çi fremda mondo. Tioestas, kiel birdo eble sentas sin en la klara aero, sciante ke laakcipitro supre estas tuj alflugonta. Mia timo fari¸is freneze-co. Mi paûzis por enspiri, kunpremis la dentojn, kaj denoveluktis furioze, mane kaj genue, kun la maÿino. ¯i cedis promia freneza atako, kaj renversi¸is. ¯i forte frapis mian mento-non. Kun unu mano sur la selo, kaj la alia sur la funkciigilo,mi staris spiregante, preta por suri¸i.

”Sed kun tiu rericevo de mia rimedo por tuja foriro, miakura¸o revenis. Mi rigardis tiun çi mondon de la malproksi-mega estonto pli scivoleme kaj malpli timeme. En ronda truo,alte en la muro de iu el la apudaj domoj, mi vidis grupon defiguroj en riçaj, molaj vestoj. Ili jam vidis min, kaj iliaj viza¸ojestis turnitaj al mi.

27


”Tiam mi aûdis alproksimi¸antajn voçojn. Venantaj tra laarbustoj çe la blanka sfinkso estis la kapoj kaj ÿultroj de virojkurantaj. Unu el tiuj eliris sur vojeton, kiu kondukis rekte alla herbejeto, kie mi staris kun mia maÿino. Li estis malgran-da estaîo — eble alta je 120 cm — vestita per purpura tunikokun leda zono çe la talio. Sandaloj aû kotornoj — mi ne po-vis klare distingi — estis sur liaj piedoj; liaj kruroj estis nudaj¸is la genuoj kaj li ne portis çapelon. Vidante tion, mi je launua fojo rimarkis, kiel varma estas la aero.

”Li impresis min kiel tre bela kaj gracia estaîo, sed neima-geble nefortika. Lia ru¸eta viza¸o memorigis al mi la pli be-lan specon de ftizulo — tia febra beleco, pri kiu ni antaûe ofteaûdis. Vidante lin, mi subite retrovis konfidon. Mi prenismiajn manojn de sur la maÿino.”

28


Çapitro IV

Post momento ni staris viza¸on kontraû viza¸o, mi kaj tiuçi malforta estaîo el la estonto. Li venis rekte al mi kaj ri-

dis en miajn okulojn. La manko de ia timo en lia mieno trafismin tuj. Tiam li turnis sin al la du aliaj, kiuj sekvis lin, kajparolis al ili per stranga kaj tre dolça kaj flua lingvo.

”Aliaj venis, kaj baldaû çirkaûis min malgranda grupo deeble ok aû dek el tiuj çi elegantaj hometoj. Unu el ili alparo-lis min. Estas strange, ke venis al mi la penso, ke mia voçoestas tro raûka kaj basa por ili. Mi tial skuis la kapon, kaj,indikante miajn orelojn, reskuis ¸in. Li antaûenpaÿis, hezitis,kaj tiam palpis mian manon. Tiam mi sentis aliajn molajnfingretojn sur miaj dorso kaj ÿultroj. Ili volis certi¸i, ke miestas reala. En tio estis nenio timiga. Efektive, estis io pri tiujçi belaj hometoj, kio inspiris konfidon — gracia ¸entileco, iainfana naiveco. Plue, ili aspektis tiel malfortikaj, ke supozeblemi povus disîeti la tutan dekduon kiel keglojn. Sed mi farissubitan movon por averti ilin, kiam mi vidis iliajn rozkolorajnmanetojn palpi la tempo-maÿinon. Feliçe, tiam, kiam ne es-tis tro malfrue, mi pensis pri dan¸ero, kiun mi antaûe forge-sis, kaj klinante min super la relojn de la maÿino, mi malÿraû-bis la ilojn, kiuj funkciigas ¸in, kaj metis ilin en mian poßon.Tiam mi turni¸is ree por eltrovi, kio estas farebla rilate al ko-munikado.

”Kaj tiam, rigardante pli zorge iliajn trajtojn, mi vidis pli-

29


ajn strangaîojn en ilia Dresden-porcelana beleco. Ilia hararo,kiu estis regule bukla, subite fini¸is çe la kolo kaj la vango;estis nenia signo de ¸i sur la viza¸o, kaj la oreloj estis neor-dinare etaj. La buÿo estis malgranda, kun helru¸aj, iom maldi-kaj lipoj kaj la mentoneto fini¸is en pinto. La okuloj estisgrandaj kaj mildaj; kaj — eble ÿajnas egoisme — mi imagis eçtiam, ke estas ia manko de la intereso, kiun mi atendis troviçe ili.

”Çar ili ne klopodis interkomuniki kun mi, sed nur starisçirkaû mi ridetante kaj parolante inter si en mallaûtaj, dolçajsonoj, mi komencis la konversacion. Mi fingre montris latempo-maÿinon kaj poste min. Tiam, pripensante momen-ton, kiel esprimi la tempon, mi indikis la sunon. Tuj iu bele-ta malgrandulo purpure kaj blanke vestita sekvis mian gestonkaj tiam mirigis min imitante la bruon de tondro.

”Dum momento trafis min surprizego, kvankam la signi-fo de lia gesto estis sufiçe klara. La demando abrupte venis enmian menson: çu tiuj çi homoj estas stultuloj? Vi povas apen-aû kompreni, kiel tio impresis min. Mi ja çiam supozis, ke lahomoj de la jaro okcent dumil estos nekredeble pli lertaj ol nirilate al scio, arto, çio. Tiam unu el ili subite faris al mi de-mandon, kiu montris, ke li estas sur la intelekta nivelo de unuel niaj kvinjaraj infanoj — demandis al mi, fakte, çu mi venisde la suno dum fulmotondro! ¯i liberigis la ju¸on, kiun miestis prokrastinta, pri iliaj vestaîoj, iliaj malfortaj, nepezajmembroj kaj kadukaj trajtoj. Ekfluo de seniluzii¸o trarapidismian menson. Dum momento mi opiniis, ke vane mi kon-struis la tempo-maÿinon.

”Mi kapjesis, indikis la sunon, kaj donis al ili tiom realanimiton de tondro, ke ili ektimis. Ili çiuj faris paÿon malan-

30


taûen kaj riverencis. Tiam unu venis ridetante al mi, portanteçenon el belaj floroj tute novaj al mi, kaj metis ¸in çirkaûmian kolon. Ili akceptis la geston kun melodia aplaûdo; kajbaldaû ili çiuj kuradis tien kaj reen por kolekti florojn, kiujnili ridetante îetis sur min, ¸is mi estis preskaû florkovrita. Vi,kiuj neniam vidis similajn, apenaû povas kompreni, kiajndelikatajn kaj mirigajn florojn jarmiloj da kulturo estis krein-taj. Tiam iu sugestis, ke ilia ludilo estu elmontrata en la plejproksima konstruaîo, kaj sekve oni kondukis min preter lasfinkso el blanka marmoro, kiu ÿajne rigardis min la tutantempon kun rideto pri mia miro, — al vasta griza konstruaîoel çizita ÿtono. Irante kun ili, mi kun nerezistebla amuzo me-moris miajn memfidajn esperojn pri profunde serioza kaj in-telekta posteularo.

”La konstruaîo havis grandegan enirejon, kaj entute estisel kolosaj dimensioj. Mi kompreneble plej atentis la kreskan-tan amason da hometoj kaj la grandajn malfermitajn pordojn,kiuj staris antaû mi ombraj kaj misteraj. Mia ¸enerala konsta-to pri la mondo, kiun mi vidis super iliaj kapoj, estis kiel kon-fuza amaso da belaj arbustoj kaj floroj, kiel ¸ardeno longemalzorgita, tamen sen herbaçoj. Mi vidis multajn altajn spi-kojn de strangaj blankaj floroj, lar¸aj eble je 30 cm trans laetendi¸o de la vaksosimilaj petaloj. Ili dise kreskis, kvazaûsova¸e, inter la diverskoloraj arbustoj, sed, kiel mi diras, mine atente ekzamenis ilin je tiu tempo. La tempo-maÿino es-tis lasita sola sur la herbejo inter la rododendroj.

”La arkaîo super la pordoj estis riçe skulptita, sed kom-preneble mi ne observis tre zorge la skulptaîon, kvankam mipensis, ke mi vidis sugestojn de malnovaj fenicaj ornamaîoj,dum mi trapasis, kaj ÿajnis al mi, ke ili estas tre rompitaj kaj

31


vetertuÿitaj. Kelkaj aliaj brile vestitaj homoj renkontis min çela pordoj, kaj tiel ni eniris, mi, vestita per malhelaj deknaû-jarcentaj vestaîoj, iom groteska pro la floro-girlandoj, kaj çir-kaûata de vigla amaso da helaj delikatkoloraj roboj kaj brilan-taj blankaj membroj, en melodia bruo de ridado kaj rida pa-rolado.

”La grandaj pordoj kondukis al relative granda salono bru-ne ornamita. La plafono estis en la ombro, kaj la fenestroj,parte el kolora vitro kaj parte senvitraj, enlasis miksitan lu-mon. La planko konsistis el grandaj blokoj de ia tre malmo-la blanka metalo, ne platoj aû tabuloj, — blokoj, kaj ¸i estistiel eluzita, supozeble pro la irado de pasintaj generacioj, ke¸i estis profunde sulkigita çe la pli ofte surpaÿitaj lokoj. Transla salono estis granda nombro da tabloj el polurita ÿtono.aran¸itaj eble 30 cm super la planko, kaj sur tiuj çi estis ama-soj da fruktoj. Kelkajn mi rekonis kiel specon de supernutri-taj framboj kaj oran¸oj, sed plejparte ili estis nekonataj.

”Inter la tabloj trovi¸is granda nombro da kusenoj. Sur ti-ujn miaj kondukantoj sidi¸is, indikante, ke mi faru same. Senia ceremonio ili komencis man¸i la fruktojn per siaj manoj,îetante ÿelojn, trunketojn kaj tiel plu en la rondajn truojn enla flankoj de la tabloj. Mi ne hezitis sekvi ilin, çar mi estis soifakaj malsata. Man¸ante mi senpene ekzamenis la salonon.

”Kaj eble tio, kio plej trafis min, estis ¸ia kaduka aspekto.La koloritaj fenestroj, kiuj montris nur geometrian formon,estis multloke rompitaj, kaj la kurtenoj kiuj pendis trans laekstremaîo de la salono estis polvoplenaj. Kaj mi rimarkisrompi¸on çe la angulo de la marmora tablo apud mi. Tamen,la ¸enerala impreso estis treege riça kaj pitoreska. Estis ebleducento da man¸antoj en la salono, kaj la plej multaj el ili,

32


sidante kiel eble plej proksime al mi, rigardis min kun inte-reso, kaj iliaj etaj okuloj brilis dum ili man¸is la fruktojn. Çiujestis vestitaj per la sama mola, sed forta, silkeca materialo.

”Efektive ili man¸is nur fruktojn. Tiuj homoj de la mal-proksima estonto estis severaj vegetaranoj, kaj dum mi estiskun ili, malgraû viandaj avidoj, mi ankaû devis esti frukto-man¸a. Fakte mi trovis poste, ke çevaloj, brutoj, ÿafoj, hun-doj jam formortis kiel la i˛tiosaûro. Sed la fruktoj estis ravaj;unu precipe, kiu ÿajne estis man¸ebla dum mia tuta restadotie — ia faruneca aîo kun triflanka ÿelo — estis aparte bongu-sta, kaj ¸i fari¸is mia çefa man¸aîo. Unue tiuj çi strangaj fruk-toj estis enigmo al mi, tiel same kiel la kuriozaj floroj, kiujnmi vidis, sed poste mi komencis kompreni ilin.

”Tamen, mi rakontas al vi pri mia fruktoman¸o en la mal-proksimega estonto, çu ne? Tuj kiam mia apetito estis iome-te pli sata, mi decidis fari firman klopodon por lerni la ling-von de tiuj çi novaj homoj miaj. Evidente tio devos esti miavenonta ago. Ÿajnis al mi, ke la fruktoj estas taûga bazo, kajtenante iun el tiu mi komencis serion da demandaj sonoj kajgestoj. Estis iom malfacile komuniki mian intencon. Unuemiaj klopodoj kaûzis surprizajn rigardojn aû neestingeblanridadon, sed baldaû, iu helhara hometo ÿajnis ekkomprenimian geston kaj ripetis ian nomon. Ili devis babili kaj klarigiiom longe la aferon inter si, kaj miaj unuaj provoj fari la ra-vajn sonojn de ilia lingvo kaûzis multege da amuzo. Tamen,mi sentis min kvazaû instruisto inter infanoj; mi persistis, kajbaldaû mi komprenis dudekon da substantivoj; kaj poste milernis kelkajn adjektivojn kaj eç la verbon ’man¸i’. Sed estismalrapida tasko, kaj la malgranduloj baldaû tedi¸is kaj voliseviti mian demandadon. Pro tio mi decidis, iom devige, lasi

33


ilin doni siajn lecionojn en malgrandaj porcioj, kiam ili memvolis. Kaj tre malgrandaj porcioj ili ja estis; mi neniam konishomojn pli malenergiajn aû pli facile lacigeblajn.

”Unu strangan econ mi baldaû rimarkis pri miaj malgran-daj gastigantoj; tio estas la manko de intereso, kiun ili mont-ris. Ili venis al mi kun entuziasmaj krioj de miro, kiel infanoj,sed kiel infanoj ili baldaû çesis ekzameni min kaj forvagis aliu nova ludilo. Kiam la man¸o kaj miaj konversaciaj provojfini¸is, mi por la unua fojo rimarkis, ke jam foriris çiuj, kiujçirkaûis min komence. Estas strange ankaû, kiel rapide mikomencis ignori tiujn çi hometojn. Mi eliris tra la pordoj de-nove en la sunbrilan mondon tuj kiam mia man¸emo estiskontentigita. Mi konstante renkontis pli de tiuj çi homoj dela estonto, kiuj sekvis min iome, babilis kaj ÿercis pri mi, tiam,ridetinte kaj gestinte laû amika maniero, ili ne plu atentismin.

”La vespera trankvilo jam alvenis, kiam mi eliris el la gran-da salono, kaj la scenon lumigis la varma brileto de la subi-ranta suno. Unue estis tre konfuze. Çio estis tute malsama olla mondo, kiun mi konis, eç la floroj. La granda konstruaîo,kiun mi îus forlasis, staris sur deklivo de lar¸a rivervalo, sedla Tamizo estis movi¸inta pli ol unu kilometron de sia nunapozicio. Mi decidis supreniri monteton, kiu staras eble dukilometrojn for, de sur kiu mi povus ricevi pli lar¸an vidon detiu çi planedo nia en la jaro okcent dumil sepcent unu p.K.Çar tio, mi devus klarigi, estas la dato, kiun montris la indi-kilo sur mia maÿino.

”Dum mi marÿis mi estis observema por çiu impreso, kiupovus helpi iel klarigi la staton de ruina beleco, en kiu mi tro-vis la mondon — çar ruina ¸i ja estis. En unu loko, ekzemple,

34


kuÿis granda kvanto da granito, kunligita de amaso da alumi-nio, vasta labirinto de krutaj muroj kaj rompi¸intaj amasoj,inter kiuj estis dikaj aroj de tre belaj pagodo-similaj kreskaîoj— eble urtikoj — sed mirinde koloritaj brune sur la folioj, kajnepikaj. Evidente estis la ruinoj de ia vasta konstruaîo, sedpor kio ¸i originale servis, mi ne povis imagi. Tie mi devisposte havi tre strangan sperton — la unua signo de eç plistranga eltrovo — sed pri tio mi parolos ¸ustatempe.

”Çirkaûrigardante kun subita penso, de ia teraso sur kiu miiomete ripozis, mi konstatis, ke ne estas videblaj iuj malgran-daj domoj. Diversloke inter la verdaîo staris palaco-similajkonstruaîoj, sed malaperis la domoj kaj dometoj, kiuj formaskarakterizajn partojn de nia propra angla pejza¸o.

” ’Komunismo’, mi diris al mi.”Kaj tuj post tio venis plia penso. Mi rigardis la seson da

malgrandaj figuroj, kiuj sekvis min. Tiam mi ekrimarkis, keçiu havas la saman specon de kostumo, la saman molan sen-haran viza¸on, kaj la saman knabinan rondecon çe la mem-broj. Povas esti strange, ke mi ne rimarkis tion antaûe. Sed çioestis stranga. Nun mi vidis la fakton tute klare. Laû kostumo,kaj laû çiu diferenco de strukturo kaj mieno, kiu nun disting-as la seksojn, tiuj çi homoj de la estonto estis identaj. Kaj lainfanoj ÿajnis al miaj okuloj nur miniaturoj de siaj gepatroj.Mi ju¸is tiam, ke la infanoj de tiu tempo estas treege fruma-turaj — fizike almenaû — kaj mi trovis poste abundan pruvonde mia opinio.

”Vidante la facilecon kaj sekurecon en kiuj vivas tiuj ho-moj, mi opiniis, ke tiu çi intima simileco de la seksoj estasnatura, çar la forteco de viro kaj la moleco de virino, la insti-

35


tucio de la familio kaj la dificrenco rilate al okupoj, estas ne-cesaîoj nur de la epoko de fizika forto.

”Kie la nombro de la lo¸antaro estas egaligita kaj abunda,multaj naskoj fari¸as malbono al la ÿtato anstataû bono; kieperforto okazas malofte, kaj idoj estas sekuraj, estas malpli daneceso — efektive, estas neniom da neceso — por bone funk-cianta familio, kaj malaperas la speciali¸o de la seksoj rilateal la bezonoj de siaj idoj. Ni vidas iajn komenci¸ojn de tio eçen nia epoko, kaj en tiu çi epoko de la estonto ¸i estis komp-leta. Tio, mi devas memorigi al vi, estis mia supozo je la tem-po. Poste mi konstatis, kiom malproksime estis mia teorio dela realaîo.

”Dum mi meditis tiujn çi aferojn, trafis mian atenton be-leta konstruaîeto, kiel puto sub kupolo. Mi ekpensis, kielstrange estas, ke putoj ankoraû ekzistas, kaj daûrigis ree mianmeditadon. Neniuj grandaj konstruaîoj trovi¸is çirkaû la su-pro de la monteto, kaj çar mia marÿpovo estis evidente mira-kla, mi baldaû je la unua fojo estis tute sola. Kun stranga sen-to de libereco kaj aventuremo, mi pluiris ¸is la supro.

”Tie mi trovis benkon el ia flava metalo, kiun mi ne reko-nis, kelkloke difektita de ia ru¸eta rusto, kaj duonkovrita demola musko, kun la brakoj skulptitaj en la formo de grifka-poj. Mi sidi¸is sur ¸in, kaj rigardis la lar¸an vidaîon de niamalnova mondo sub la sunsubiro de tiu longa tago. ¯i estistia beleta kaj klara vidaîo, kian neniam mi antaûe vidis. Lasuno jam subiris la horizonton kaj la okcidento estis flamantaoro, strekita de kelkaj horizontalaj rubandoj el purpuro kajpunco. Malsupre estis la valo de la Tamizo, en kiu kuÿis larivero kiel strio el polurita ÿtalo. Mi jam parolis pri la gran-diozaj palacoj dislokitaj inter la multnuanca verdaîo, iuj ruini-

36


¸intaj kaj iuj ankoraû enlo¸ataj. Jen kaj jen vidi¸is blanka aûar¸enta figuro sur la nezorgata ¸ardeno de la tero, diverslo-ke estis la akra vertikala konturo de iu kupolo aû obelisko. Mividis neniajn barilojn, neniajn signojn de privateco, de agri-kulturo; la tuta tero fari¸is ¸ardeno.

”Tiel esplorante, mi komencis trovi mian propran klarigonde la aferoj, kiujn mi estis vidinta, kaj kiel ¸i formis sin tiunvesperon, mia klarigo estis jena. (Poste mi trovis, ke mi dive-nis nur duonveron — aû ekvidis nur unu faceton de la vero.)

”Ÿajnis al mi, ke mi vidas la malprogreson de la homaro. Laru¸eta sunsubiro pensigis min pri la krepusko de la homaro.Por la unua fojo mi komencis konstati strangan rezulton dela sociaj klopodoj, pri kiuj ni nuntempe okupas nin. Tamen,¸i ja estas sufiçe logika sekvo. Forto rezultas el bezono; sekurokreas malforti¸on. La plibonigado de la vivkondiçoj — la veracivilizacia procedo, kiu pli kaj pli sekurigas la vivon — persistedaûris ¸is la klimakso. Triumfo sekvis triumfon de la unuigitahomaro super la naturon. Aferoj kiuj nun estas nuraj revoj,fari¸is projektoj planitaj kaj poste efektivigitaj. Kaj la rikoltoestis tio, kion mi vidis!

”Efektive la nuntempaj higieno kaj agrikulturo ankoraûestas je la komenca stadio. La scienco de nia epoko estas ata-kinta nur malgrandan parton de la kampo de homaj malsa-noj, sed, malgraûe, ¸i etendas sian agadon tre firme kaj per-siste. Niaj agrikulturo kaj ¸ardenkulturo detruas foje unu her-baçon kaj kreskigas eble dudekon da sanaj plantaîoj, lasan-te la plej multajn mem interbatali por trovi la bilancon. Niplibonigas niajn preferatajn kreskaîojn kaj bestojn — kaj kiommalmultaj tiuj ja estas — iom post iom per elelekta bredado;jen nova kaj pli bona persiko, jen sengrajna vinbero, jen pli

37


granda kaj pli dolça floro, jen pli taûga brutospeco. Ni pli-bonigas ilin grade, çar niaj idealoj estas malklaraj kaj prove-maj, kaj nia scio estas tre limigita; çar la naturo ankaû estastimema kaj malrapida en niaj mallertaj manoj. Iam çio çi es-tos pli bone organizata, kaj ankoraû pli bone. Tiel marÿas laprogreso, malgraû la okazaj malhelpoj. La tuta mondo estosinteligenta, klera kaj kunlaborema; aferoj movi¸os çiam plirapide al la supervenko de la naturo. Fine ni sa¸e kaj zorgeal¸ustigos la bilancon de la besta kaj vegeta regnoj al niajpropraj bezonoj.

”Tiu çi al¸ustigo, — mi diras al vi, ÿajne estis farita, kaj fa-rita bone; farita efektive por eterna tempo, dum la tempospa-co, kiun mia maÿino transsaltis. La aero estis sen kuloj, la terosen herbaçoj aû fungoj; çie estis fruktoj kaj dolçaj kaj ravajfloroj; brilaj papilioj flugis tien kaj reen. La idealo de evitajmedikamentoj estis atingita. Malsanoj tute malaperis. Mi nevidis eç unu signon de ia infekta malsano dum mia restadotie. Kaj mi devos poste diri al vi, ke eç la procedoj de putri¸okaj kaduki¸o estis tre influitaj de tiuj çi ÿan¸i¸oj.

”Oni faris ankaû sociajn triumfojn. Mi vidis la homojn lo-¸antaj en bonegaj ÿirmejoj, mi vidis ilin bele vestitaj, kaj, al-menaû ¸is tiam, mi ne vidis ilin okupi sin pri ia laboro. Estisneniaj signoj de luktado, nek socia, nek ekonomia luktado. Lavendejo, la reklamo, trafiko, tiu komerco, kiu konsistigas lakorpon de nia mondo, çiuj estis malaperintaj. Estis nature, jetiu ora vespero, ke mi ekprenu la ideon de socia paradizo. Laproblemo de kreskanta lo¸antaro solvi¸is, mi supozis, kaj lalo¸antaro çesis plimulti¸i.

”Sed kun tia ÿan¸i¸o çiam venas adaptoj al la ÿan¸i¸o. Kio,se la biologia scienco ne estas amaso da eraroj, estas la kaû-

38


zo de homaj inteligenteco kaj vigleco? Malfacilaîoj kaj libere-co: kondiçoj sub kiuj la agemaj, fortaj, kaj subtilaj eltenas kajla pli malfortaj suferas; kondiçoj kiuj premiigas la lojalan in-terligon de kapablaj homoj, memdetenemon, paciencon kajdecidemon. Kaj la institucio de la familio, kaj la emocioj ki-ujn tio naskas, la furioza îaluzo, la sentemo por la idoj, gepa-tra sindonemo, çiuj trovis pravigon kaj subtenon en la dan-¸eroj, kiuj çiam minacis la idojn. Nun, kie estas tiuj minacajdan¸eroj? Vidi¸as sentimento, kaj ¸i kreskos, kontraû edze-ca îaluzo, kontraû furioza patrineco, kontraû çiaj pasioj; ne-necesaj aferoj nun, kaj aferoj kiuj embarasas nin, sova¸ajpostrestaîoj, malakordoj en rafinita kaj agrabla vivo.

”Mi pripensis la fizikan malforton de la homoj, ilian man-kon de inteligento, kaj tiujn grandajn multnombrajn ruinojn,kaj tio plifortigis mian kredon pri perfekta venko super lanaturon. Çar post la batalo venas trankvilo. La homaro antaûeestis forta, vigla kaj inteligenta, kaj estis uzinta çiom de siaenergio por ÿan¸i siajn vivkondiçojn. Kaj nun venis la kon-traûago de la ÿan¸itaj kondiçoj.

”En la novaj kondiçoj de perfektaj komforto kaj sekuro, tiasenripoza energio, kia çe ni estas forto, fari¸us malforto. Eçen nia epoko, kelkaj tendencoj kaj deziroj, antaûe necesaj porekzistado, estas konstanta kaûzo de malsukceso. Fizika kura-¸o kaj batalamo, ekzemple, ne multe helpas — povas eç mal-helpi — al civilizita viro. Kaj en kondiçoj de fizikaj egalo kajsekuro, intelekta kaj fizika potenco estus senutila. Dum mul-tegaj jaroj, mi supozis, estis nenia dan¸ero de milito aû per-sona perforto, nenia dan¸ero de sova¸bestoj, nenia velkigamalsano, kiu necesigus korpan fortikon, nenia bezono labo-ri. Por tia vivo, tiuj, kiujn ni nomus la malfortaj estas tiel bone

39


ekipitaj, kiel la fortaj, ili estas efektive ne plu malfortaj. Ja plibone ekipitaj ili estas, çar la fortaj çagreni¸us pro sia neuze-bla energio. Sendube la rava beleco de la konstruaîoj, kiujnmi vidis, reprezentis la lastajn ondojn de la nun sencela en-ergio de la homaro, antaû ol ¸i perfekte harmoniis kun lakondiçoj sub kiuj ¸i vivas — la fanfaron de tia triumfo, kiakomencis la lastan grandan pacon. Tio çi çiam estas la sortode energio en sekuro; ¸i turnas sin al arto kaj erotikeco; kajtiam venas ekvelko kaj kaduki¸o.

”Eç tiu arta instigo finfine formortus — efektive ¸i preskaûmalaperis je la tempo, kiun mi vidis. Ornami sin per floroj,danci, kanti en la sunlumo; tiom restis de la arta spirito, kajnur tiom. Eç tio fine forvelkus ¸is kontenta malvigleco. Ninsagacigas la akrigilo de doloro kaj neceso, kaj jen tiu malÿa-tata akrigilo estis fine rompita!

”Starante tie en la kreskanta mallumo, mi opiniis, ke pertiu çi simpla klarigo mi solvis la problemon de la tuta mon-do — solvis la tutan sekreton de tiuj ravaj hometoj. Eble trosukcesis la rimedoj, kiujn ili elpensis kontraû la plimulti¸o dela lo¸antaro, kaj la nombro ne staris senÿan¸a, sed eç mal-plii¸is. Tio klarigus la forlasitajn ruinojn. Tre simpla estis miateorio, kaj sufiçe verÿajna — kiaj estas la plej multaj mal¸ustajteorioj!

40


Çapitro V

Dum mi staris tie meditante tiun çi tro perfektan trium-fon de la homaro, la plena luno, flava kaj ¸iba, aperis el

superverÿo de ar¸enta lumo en la nordoriento. La helaj figu-retoj çesis movi¸adi malsupre, senbrua strigo preterflugis, kajmi tremetis pro la malvarmo de la vespero. Mi decidis malsu-preniri por trovi, kie mi povos dormi.

”Mi serçis la konstruaîon, kiun mi konis. Tiam miaj okulojtrafis la figuron de la blanka sfinkso sur la bronza piedesta-lo, kiu fari¸is pli kaj pli klara pro la lumo de la levi¸anta luno.Mi povis vidi la betularbon. Jen la ¸angalo de rododendroj,nigraj en la pala lumo, kaj jen la malgranda herbejo. Mi rigar-dis denove la herbaîon. Stranga dubo frostigis mian trankvi-lon. ’Ne’, mi kura¸ige diris al mi,’ tio ne estas la herbejo.’

”Sed ¸i ja estis. Çar la blanka lepra viza¸o de la sfinksofrontis al ¸i. Çu vi povas imagi miajn sentojn, dum la konvin-ko plifirmi¸is en mia menso? Sed vi ne povas. La tempo-maÿi-no malaperis!

”Tuj, kiel frapo sur la viza¸o, venis al mi la timo, ke eble miperdos mian propran epokon, ke mi estos lasita senpova entiu çi stranga mondo. La nura ekpenso estis vera fizika sen-sacio. ¯i tenis mian gor¸on kaj çesigis mian spiradon. Postplia momento mi sentis timegon kaj per grandaj saltpaÿoj mimalsuprenkuris la deklivon. Unufoje mi falegis kaj trançis laviza¸on; mi perdis neniom da tempo atentante la sangoflu-

41


on, sed relevis min kaj daûrigis la kuradon, kun varma flue-to çe miaj vango kaj mentono. Dum mi kuris, mi diradis al mi,’Ili iomete movis ¸in, ÿovis ¸in sub la arbustojn for de la vojo.’Mi tamen kuregis laû mia plena povo. La tutan tempon, kuntia maldubo, kia kelkfoje akompanas timegon, mi sciis, ke tiajcertigoj estas stultaj, sciis instinkte, ke la maÿino estis movi-ta ekster mia atingo. Mi spiris dolore. Supozeble mi kuris latutan distancon de la monteta supro ¸is la malgranda herbe-jo, eble tri kilometrojn, dum dek minutoj. Kaj mi ne estas ju-nulo. Kurante mi laûte malbenis la konfidan malsa¸on, kiukaûzis, ke mi lasu sola la maÿinon. Mi kriegis, kaj neniu re-spondis. Ÿajne nenia estaîo moveti¸is en tiu lunluma mondo.

”Kiam mi atingis la herbejon, efektivi¸is miaj plej pesimis-maj antaûtimoj. Eç ne unu signo de la maÿino estis videbla.Mi sentis min svenema kaj malvarma, kiam mi rigardis lamalplenan spacon inter la nigraj arbetaîoj. Furioze mi çir-kaûkuris ilin, kvazaû la afero eble estus kaÿita en angulo, kajtiam mi abrupte haltis, kun miaj manoj tenantaj la hararon.Super mi alte staris la sfinkso sur la bronza piedestalo, blan-ka, brilanta, lepra, en la lumo de la levi¸anta luno. ¯i ÿajnismokridi mian konsternon.

”Mi estus povinta konsoli min, imagante ke la malgrandu-loj metis la maÿinon en ian ÿirmejon por mi, se mi ne estuscerta pri ilia fizika kaj intelekta sentaûgeco. ¯uste tio konster-nis min: la sento pri ia ¸istiame nesuspektita potenco, prokies interveno mia inventaîo malaperis. Tamen, pri unu afe-ro mi estis certa; escepte se iu alia epoko estus kreinta ¸ian¸ustan duplikaton, la maÿino ne povus movi¸i en tempo. Laalfikso de la funkciigiloj — mi montros al vi la metodon poste

42


— malhelpis, ke iu tiel prituÿu ¸in kiam ili estis forprenitaj. ¯imovi¸is, kaj estas kaÿita nur en spaco. Sed kie ¸i estas?

”Mi kredas, ke mi preskau frenezi¸is. Mi memoras, ke mikuris furioze inter la lunlumaj arbustoj çirkaû la sfinkso, kajtimigis ian blankan beston, kiu en la mallumo aspektis kieljuna cervo. Mi memoras, ankaû, ke malfrue tiun nokton mibatis la arbustojn per miaj pugnoj ¸is la fingroostoj ÿiri¸is kajsangis pro la rompitaj trunketoj. Tiam, plor¸emante kaj de-lirante pro mia angoro, mi malsupreniris al la vasta konstru-aîo el ÿtono. La granda salono estis malluma, silenta kaj mal-plena. Mi ekglitis sur la malebena planko kaj falis sur iun ella malakitaj tabloj, preskaû rompante mian kruron. Mi bru-ligis alumeton kaj pretermarÿis la polvkovritajn kurtenojn prikiuj mi jam parolis.

”Tie mi trovis plian salonegon plenan de kusenoj sur kiujdormis dudeko el la malgranduloj. Mi ne dubas, ke ili trovismian duan aperon sufiçe stranga, kiam mi venis subite el lasilenta mallumo kun neklaraj bruoj kaj la ekbrulo de alume-to. ’Kie estas mia tempo-maÿino?’ mi komencis kriegi, kielkolera infano, metante miajn manojn sur ilin kaj forte skua-nte ilin. Certe estis tre strange al ili. Iuj ridis, la plej multajaspektis tre timigitaj. Kiam mi vidis ilin çirkaû mi, mi subitekonstatis, kiel stulte mi agas, laû la cirkonstancoj, provanterenaski çe ili la senton de timo. Çar, pro ilia dumtaga kondutomi opiniis, ke certe ili jam forgesis pri timo.

”Abrupte mi forîetis la alumeton, kaj, faligante iun el laçeestantoj, mi mallerte kuris denove trans la grandan salo-non, eksteren en la lunlumon. Mi aûdis terurkriojn kaj iliajnpiedetojn kurantaj kaj ÿanceli¸antaj tien kaj reen. Mi ne me-moras çion, kion mi faris dum la luno suprengrimpis la çie-

43


lon. Supozeble estis la neatenditeco de mia perdo, kio frene-zigis min. Mi sentis min senespere izolita de mia propra spe-co — stranga besto en nekonata mondo. Ÿajne mi furiozis tienkaj reen, kriegante kaj vokante al Dio kaj destino. Mi memo-ras pri la terura laci¸o, kiun mi spertis dum la forpasado detiu longa nokto de malespero; pri la serçado jen en unu ne-ebla loko, jen en alia; pri palpado inter lunlumaj ruinoj kajtuÿado de strangaj estaîoj en la nigraj ombroj; finfine pri miakuÿado sur la tero apud la sfinkso, kiam mi ploris pro abso-luta mizero. Restis al mi nenio, krom mizero. Tiam mi dor-mis, kaj kiam mi veki¸is estis jam plena tago, kaj du paserojsaltetis çirkaû mi sur la herbaîo, atingeblaj de mia brako.

”Mi çirkaûrigardis en la freÿo de la mateno, penante me-mori kiel mi alvenis tie, kaj kial mi havas profundan sentonde forlasiteco kaj malespero. Tiam aferoj venis klare en mianmenson. En la klara racia taglumo mi povis sentime rigardimiajn cirkonstancojn. Mi konstatis la sova¸an stultecon demia lastnokta frenezo kaj mi povis rezoni kun mi. ’Supozu keokazis la plej malbona?’ mi diris. ’Supozu ke la maÿino estastute perdita — eble detruita? Estas necese, ke mi estu trankvi-la kaj pacienca, ke mi lernu la vivmanieron de la popolo, ri-cevu klaran ideon pri la metodo de mia perdo, kaj la manierohavigi al mi materialojn kaj ilojn; por ke fine eble mi faru ali-an.’ Tio estis mia sola espero, ne granda espero, povas esti,sed pli bona ol malespero. Kaj malgraû çio, ¸i estis bela kajkurioza mondo.

”Sed eble oni nur forprenis la maÿinon. Nu, mi decidis estitrankvila kaj pacienca, trovi ¸ian kaÿejon kaj rehavigi ¸in almi per forto aû ruzo. Kaj je tio mi stari¸is kaj rigardis çirkaûmi, scivolante kie mi povos bani¸i. Mi sentis min laca, rigida

44


kaj malpura. La matena freÿeco estigis en mi deziron al ega-la freÿeco. Mi estis eluzinta mian emocion. Efektive mi ko-mencis miri pri mia ega eksciti¸o de la pasinta nokto. Mi zor-ge esploris la teron çirkaû la malgranda herbejo. Mi malÿparisiom da tempo per vanaj demandoj, farataj kiel eble plej bone,al tiuj hometoj kiuj preterpasis. Çiu el ili malsukcesis kompre-ni miajn gestojn; iuj estis nur indiferentaj, aliaj opiniis la afe-ron ÿerco kaj priridis min. Estis treege malfacile kontraûba-tali mian emon meti miajn manojn sur iliajn beletajn ridan-tajn viza¸ojn. Estis malsa¸a impulso, sed la diablo naskita detimo kaj blinda kolero estis malbone bridita kaj ankoraû avi-dis profiti de mia konfuzo. La herbaîo estis pli helpa. Mi trovissulkon faritan en ¸i, proksimume meze inter la piedestalo dela sfinkso kaj la signoj de miaj piedoj, kie post mia alveno, mibaraktis kun la renversita maÿino. Ankaû estis aliaj pruvoj priia movado, kun strangaj mallar¸aj piedsignoj, kiaj tiuj kiujn,laû mia imago, farus bradipo*. Tio direktis mian pli zorganatenton al la piedestalo. Kiel mi jam diris, çu ne, ¸i estis elbronzo. ¯i ne estis nura bloko, sed ambaûflanke estis tre or-namita per profunde çizitaj paneloj. Mi aliris kaj frapis tiujn.La piedestalo estis kava. Zorge ekzamenante la panelojn, mitrovis, ke ili estas apartaj de siaj kadroj. Ne estis ansoj aû ÿlo-siltruoj, sed eble la paneloj malfermi¸is de interne, se ili jaestis pordoj, kiel mi supozis. Unu afero estis sufiçe klara, laûmia opinio. Ne necesis multe da menso-streço por konkludi,ke mia maÿino estas interne de tiu piedestalo. Sed kiel ¸i iristien estis alia problemo.

”Mi vidis la kapojn de du oran¸e vestitaj homoj venantaj

* Tropika amerika besto, kiu movi¸as malrapide kaj malgracie.[Latina: bradypus.]

45


en mia direkto de inter la arbustoj kaj sub iuj florkovritajpomarboj. Mi turnis min ridante al ili kaj mangeste vokis ilinal mi. Ili venis, kaj tiam, indikante la bronzan piedestalon, miprovis komprenigi, ke mi volas malfermi ¸in. Sed je mia unuagesto tiucele, ili kondutis tre strange. Mi ne scias kiel klarigial vi ilian mienon. Supozu, ke vi farus terure maldecan ges-ton al delikatema virino — jen ¸uste la mieno, kiun ÿi havus.Ili formarÿis kvazaû ili ricevis la plej grandan insulton. Postemi provis dolçaspektan blanke vestitan etulon, kun precize lasama rezulto. Lia mieno ial hontigis min. Sed, kiel vi scias, mideziris la tempo-maÿinon, kaj mi provis denove. Kiam li tur-nis sin for, kiel la aliaj, mia kolero ekregis min. Per tri paÿojmi atingis lin, tenis lin çe la malfirma parto de lia robo çirkaûla kolo, kaj komencis treni lin al la sfinkso. Tiam mi vidis lateruron kaj abomenon sur lia viza¸o kaj subite mi liberigis lin.

”Sed mi ankoraû ne estis venkita. Mi frapis per mia pug-no la bronzajn panelojn. Mi pensis, ke mi aûdis ion movi¸iinterne — efektive mi pensis aûdi sonon kia ridado — seddevas esti, ke mi eraris. Tiam mi havigis grandan ÿtonon el larivero kaj venis kaj frapis ¸is mi premis rondon en la orna-maîo kaj la verdigro disfalis en pulvoraj flokoj. La delikatajmalgranduloj certe aûdis mian spasman marteladon du kilo-metrojn for ambaûflanke, sed ¸i havis nenian rezulton. Mividis amason da ili sur la deklivoj kaÿeme rigardadi min. Fine,varma kaj laca, mi sidi¸is por observi la lokon. Sed mi estis tromaltrankvila por longe rigardi; mi estas tro okcidenta porlonga observado. Problemon mi povus prilabori dum jaroj,sed atendi senmove dudek kvar horojn — tio estas alia afero.

”Mi stari¸is post iom da tempo kaj komencis sencele marÿiinter la arbustoj al la monteto. ’Paciencon’, mi diris al mi. ’Se

46


vi deziras rehavi vian maÿinon vi devas lasi tiun sfinkson. Seili intencas forporti vian maÿinon, ne multe utilas, rompi ili-ajn bronzajn panelojn, kaj se ili ne intencas tion, vi ree havos¸in tuj kiam vi povos peti ¸in. Sidado inter tiuj nekonataj afe-roj, antaû tia enigmo estas nur senespera. Tiel vi atingos mo-nomanion. Rigardu tiun çi mondon en la viza¸on. Lernu ¸iajnkutimojn; observu ¸in, zorgu kontraû tro rapidaj divenoj pri¸ia signifo. Fine vi trovos helpsignojn al la solvo de la tutaproblemo.’ Tiam subite mi konstatis, kiel amuza estas la si-tuacio; mi pensis pri la jaroj, kiujn mi pasigis en studado kajlaboro por eniri la estontan epokon, kaj nun mi pasie dezirisforlasi ¸in. Mi estis farinta por mi la plej malsimplan kaj laplej senesperan kaptilon, kiun iam elpensis homo. Kvankamestis mi, kiu suferas, mi ne povis ne fari ¸in. Mi laûte ridis.

”Trairante la grandan palacon, mi ricevis la impreson, kela malgranduloj evitas min. Eble estis mia imago, aû eble estispro mia frapegado sur la bronzajn panelojn. Çiuokaze, miestis preskaû certa pri la evitado. Mi zorgis, tamen, montrinenian atenton, kaj mi tute ne persekutis ilin, kaj post unu-du tagoj la afero statis kiel antaûe. Mi laûeble progresis en lalingvo, kaj plue mi etendis miajn esplorojn tien kaj tien çi. Aûmi maltrafis ian subtilan punkton, aû ilia lingvo estis treegesimpla, — preskaû tute el konkretaj substantivoj kaj verboj.Ÿajne estis malmultaj, eç neniuj abstraktaj nomoj kaj malof-ta uzado de figuraj paroloj. Iliaj frazoj kutime estis simplaj kajel du vortoj, kaj mi sukcesis komprenigi aû kompreni nur laplej simplajn ideojn. Mi decidis forgesi kiel eble plej efike primia tempo-maÿino kaj la mistero de la bronzaj pordo sub lasfinkso, ¸is mia kreskanta scio rekondukos min al ili laû na-tura maniero. Tamen eble vi komprenos, ke ia sento tenis min

47


interne de cirklo kelkajn kilometrojn çirkaû la loko de miaalveno.

”Laû tio, kion mi povis vidi, la tuta mondo montris la sam-an superfluan riçon kiel la valo de la rivero Tamizo. De sur çiumonteto, kiun mi grimpis, mi vidis la saman abundon de be-legaj konstruaîoj, senfine variaj laû materialo kaj stilo, la sa-majn amasi¸intajn verdaîojn, la samajn florkovritajn arbojnkaj arbofilikojn. Jen kaj jen brilis akvo kiel ar¸ento, kaj pre-tere la tero levi¸is en bluaj ondformaj montetoj, kaj tiel ma-laperis en la serenon de la çielo. Strangaîo, kiu baldaû trafismian atenton, estis la ekzisto de iaj rondaj putoj, kelkaj elkiuj, ÿajnis al mi, estis tre profundaj. Unu trovi¸is çe la vojosur la monteto, kiun mi sekvis dum mia unua promeno. Sim-ile al la aliaj, ¸i havis randon el bronzo, strange faritan kaj ÿir-mitan kontraû la pluvo per malgranda kupolo. Sidante çe tiujçi putoj, kaj rigardante en la mallumon, mi povis nek vidi labrilon de akvo, nek kaûzi ian reflekton per bruligita alume-to. Sed en çiu el ili mi aûdis ian bruon: bat’ — bat’ — bat’, kiella batado de ia granda maÿino; kaj mi eltrovis, per la ekbru-lo de miaj alumetoj, ke regula aerblovo suçi¸is en la puton.Plue, mi îetis en iun el ili peceton da papero, kaj anstataûflugfaleti malrapide, ¸i estis tuj forsuçita ekster mian vidon.

”Plue, mi poste komencis kunigi en mia menso tiujn çi pu-tojn kaj tiujn altajn turojn, kiuj staris diversloke sur la dekli-voj; çar super ili ofte estis ¸uste tia ekvibro, kian oni vidas jevarma tago super sunbruligata marbordo. Pripensante tiujnaferojn, mi ricevis fortan impreson pri ampleksa sistemo desubtera ventumado, kies vera signifo estis malfacile imagebla.Unue mi emis rilatigi ¸in kun la higiena aparataro de tiuj çi

48


homoj. Tio estis verÿajna konkludo, sed ¸i estis absolute mal-¸usta.

”Kaj tie çi mi devas konfesi, ke mi lernis malmulte pri dre-nilaroj kaj transportrimedoj kaj tiaj uzaîoj dum mia restadoen tiu çi reala estonto. En unu el tiuj vizioj pri utopiujoj kajvenontaj epokoj, kiujn mi legis, estas vasta amaso da detalojpri konstruado kaj sociaj aran¸oj kaj tiel plu. Sed kvankamtiaj detaloj estas sufiçe facile haveblaj, kiam la tuta mondoestas en la imago, ili estas tute nehaveblaj de voja¸anto intertiaj realaîoj, kiajn mi trovis tie. Imagu la rakonton pri Londo-no, kiun negro el Mezafriko reportus al sia gento! Kion sci-us li pri fervojkompanioj, pri sociaj movadoj, pri telefonaj kajtelegrafaj dratoj, pri la Kompanio por la Liverado de Pakaîoj,kaj poÿtmandatoj kaj tiel plu? Tamen, ni almenaû, volonteklarigus tiajn aferojn al li. Kaj eç el tio, kion li lernus, kiom lipovus aû komprenigi, aû kredigi al sia nevoja¸inta amiko?Nu, pripensu kiom malgranda estas la diferenco inter nigrulokaj blankulo de nia epoko, kaj kiom lar¸a la tempospaco in-ter mi kaj tiuj de la Ora epoko! Mi sentis multon, kio estisnevidebla kaj kio helpis al mia komforto; sed krom ¸eneralaimpreso de aûtomata organizo, mi timas, ke mi povas kom-prenigi al vi malmulte de la diferenco.

”Ekzemple, rilate al enterigo, mi povis vidi neniajn signo-jn de kremaciejoj, nenian sugeston de tomboj. Sed ÿajnis almi, ke eble estas tombejoj (aû kremaciejoj) ie preter la limode miaj esploroj. Tio, denove, estas demando, kiun mi pen-seme faris al mi, kaj komence mia scivolemo pri la punktoestis tute venkita. La afero estis enigmo al mi, kaj mi rimar-kis plian aferon, kiu estis eç pli granda enigmo: ke estis neniujmaljunuloj aû kadukuloj inter çi tiuj homoj.

49


”Mi devas konfesi, ke mia kontento pri miaj unuaj teoriojpri aûtomata civilizado kaj degenera homaro ne daûris longe.Tamen, mi ne povis pripensi alian. Mi prezentu miajn malfa-cilaîojn. La kelkaj grandaj palacoj, kiujn mi esploris, estis nu-raj lo¸ejoj, grandaj man¸salonoj kaj dormoçambroj. Mi po-vis trovi neniajn maÿinojn, nenian ilaron. Tamen, tiuj çi ho-moj portis vestojn el plaçaj ÿtofoj, kiuj devas foje bezoni re-novigon, kaj iliaj sandaloj, kvankam ornamitaj, estis iommalsimplaj specimenoj de la metalarto. lel oni devas fabrikitiajn aîojn. Kaj la malgranduloj montris nenian kreemon. Es-tis neniuj vendejoj, neniuj laborejoj, neniuj signoj de impor-taîoj inter ili. Ili pasigis sian tutan tempon dolçe ludante, ban-ante sin en la rivero, amante laû duonluda maniero, man-¸ante fruktojn kaj dormante. Mi ne povis vidi kiel oni funk-ciigis la socian organizon.

”Plue, pri la tempo-maÿino: io, mi ne sciis kio, prenis ¸inen la kavan piedestalon de la blanka sfinkso. Kial? Neniel mipovis imagi tion. Tiuj senakvaj putoj ankaû, tiuj flagretantajkolonoj. Mi sentis, ke mankas al mi iu grava indikilo. Mi sen-tis — kiel mi diru ¸in? Supozu, ke vi trovus skribaîon kun fra-zoj jen kaj jen en perfekta klara angla lingvo, kaj intermiksi-taj kun tiuj, aliaj frazoj konsistantaj el vortoj, eç literoj, tutenekonataj de vi? Nu, je la tria tago de mia vizito, jen kiel pre-zentis sin al mi la mondo de la jaro okcent dumil sepcentunu!

”Tiun tagon, ankaû, mi trovis amikinon. Okazis, ke dummi rigardis kelkajn el la hometoj, kiuj banis sin en malprofun-da parto de la rivero, iu el ili ekhavis rigidi¸on çe la kruroj kajkomencis forflosi. La çefa fluo iris iom rapide, sed ne tro forteeç por ordinara na¸anto. Vi ricevos impreson, do, pri la stran-

50


ga manko en tiuj çi homoj, kiam mi diros al vi, ke neniu fa-ris ajnan provon savi la nefortan plorantan etulinon, kiu dro-nus antaû iliaj okuloj. Kiam mi konstatis tion, mi rapide for-ÿovis miajn vestojn, kaj enmarÿante çe loko pli malproksime,mi kaptis la kompatindulinon kaj portis ÿin sendifekta albor-den. Iom da frotado sur la membroj baldaû revivigis ÿin, kajmi havis la kontenton vidi, ke ÿi estas en ordo antaû ol miforlasis ÿin. Mi atingis jam tiel malaltan estimon pri ÿia raso,ke mi ne atendis ian dankemon çe ÿi. Tiurilate, tamen, mimalpravis.

”Tio çi okazis matene. Posttagmeze mi renkontis mian vi-rineton, kia mi kredis ÿin, kiam mi reiris al mia centro post iuesplorado, kaj ÿi akceptis min kun ravokrioj kaj donacis al migrandan florgirlandon evidente faritan por mi, kaj mi sole. Laokazaîo trafis mian imagon. Tre eble mi sentis min soleca.Çiuokaze, mi kiel eble plej bone montris mian ÿaton pro ladonaco. Ni baldaû sidis kune en malgranda ÿtona Iaûbo kajkonversaciis, çefe per ridetoj. La amikeco de la etulino kor-tuÿis min ¸uste kiel povus tiu de infano. Ni interÿan¸is florojnkaj ÿi kisis miajn manojn. Mi faris same al ÿiaj. Tiam mi pro-vis paroladon kaj trovis ke ÿia nomo estas Uina, kiu, kvankammi ne scias la signifon, ial ÿajnis tute taûga. Tio estis la kom-enco de stranga amikeco, kiu daûris unu semajnon kaj fini¸is— kiel mi diros al vi!

”Ÿi estis ¸uste kia infano. Ÿi volis esti çiam kun mi. Ÿi pro-vis sekvi min çien kaj je mia sekvanta çirkaûesploro, tre kor-tuÿis min kiam ÿi laci¸is kaj mi fine devis forlasi ÿin, lacega kajplendete krianta al mi. Sed mi devis venki la problemojn dela mondo. Mi ne venis en la estonton, mi diris al mi, por am-indumi. Tamen, ÿia mizero, kiam mi lasis ÿin, estis tre gran-

51


da, ÿiaj protestoj pro la disi¸o estis foje frenezemaj, kaj miopinias, ke entute mi havis tiom da ¸eno, kiom da konsolopro ÿia amikeco. Iel, tamen, ÿi estis granda konsolo. Mi opi-niis, ke estas nur infaneca amemo, kiu ligis ÿin al mi. ¯is es-tis tro malfrue, mi ne klare komprenis, kion ÿi signifis al mi.Çar, nur pro tio, ke ÿi ÿajnis ÿati min kaj montris ameton al milaû sia malforta vana maniero, la puposimila etulino baldaûdonis al mia reveno al la çirkaûaîo de la blanka sfinkso pre-skaû la senton de hejmeniro, kaj mi serçis ÿian etan figuronel blanko kaj oro tuj kiam mi atingis la supron de la monte-to.

”Plue, de ÿi mi lernis, ke timo ankoraû ne forlasis la mon-don. Ÿi estis tute sentima dum la taglumo, kaj ÿi havis strang-an konfidon al mi; çar unufoje, dum malsa¸a momento, mifaris minacajn grimacojn al ÿi, kaj ÿi nur priridis ilin. Sed ÿitimegis la mallumon, timegis ombrojn, timegis nigraîojn.Mallumo estis al ÿi la unusola timiga afero. ¯i estis neordina-re pasia emocio kaj ¸i igis min pensi kaj observi. Mi eltrovistiam, inter aliaj aferoj, ke tiuj çi hometoj kuni¸is en la gran-degajn domojn post nokti¸o kaj are dormis. Eniri sen lumotute timigis ilin. Mi neniam trovis iun ekstere, aû iun dor-manta sola interne post nokti¸o. Mi estis, tamen, ankoraû tielstulta, ke mi ne lernis la lecionon de tiu timo, kaj malgraû lamal¸ojo de Uina mi insistis mem dormi for de tiuj çi dorman-taj homamasoj.

”Tio tre maltrankviligis ÿin, sed fine triumfis ÿia strangaamo al mi kaj dum kvin el la noktoj de nia kunesto ÿi dormiskun la kapo ripozanta sur mia brako. Sed mia rakonto forva-gas dum mi priparolas ÿin. Ÿajne estis la nokto antaû ÿia savi-¸o kiam mi veki¸is çirkaû tagi¸o. Mi dum la dormo estis mal-

52


kvieta. Mi son¸is tre malagrable, ke mi dronis kaj ke mar-anemonoj tuÿas mian viza¸on per siaj molaj palpiloj. Mi vek-i¸is subite, kun stranga sento, ke ia griza besto îus elkuris ella çambro. Mi penis ree endormi¸i, sed mi sentis min malt-rankvila kaj nekomforta. Estis tiu malhela griza horo, kiamobjektoj komencas reaperi el la mallumo, kiam çio estas sen-kolora kaj klara sed nereala. Mi levi¸is kaj malsupreniris enla salonegon kaj tiel eksteren sur la pavimon antaû la palaco.Mi decidis fari virton el neceso, kaj vidi la aperon de la suno.

”La luno mallevi¸is kaj la mortanta lunlumo miksi¸is kunla unua paleco de tagi¸o en duonlumo fantoma. La arbustojestis nigregaj, la tero estis malgaje griza, la çielo estis senko-lora kaj mizera. Kaj sur la monteto mi kredis vidi fantomojn.Tri fojojn dum mi rigardis serçe la deklivon, mi vidis blankajnfigurojn. Dufoje mi kredis, ke mi vidis solan blankan simie-can beston suprenkuri iom rapide la monteton, kaj unu fojonapud la ruinoj mi vidis trion da ili portantan ian malhelanaîon. Ili movi¸is rapide. Mi ne vidis kien ili iris. Ÿajnis, ke ilimalaperis inter la arbustojn. La tagi¸o, vi devas kompreni,ankoraû estis neklara. Mi havis tiun malvarmetan, necertan,frumatenan senton, kiun eble vi konas. Mi dubis la ateston demiaj okuloj.

”Dum la orienta çielo fari¸is pli hela kaj la taglumo aperis,kaj ties brilaj koloroj revenis denove en la mondon, mi serçerigardis la vidaîon. Sed mi vidis nenian signon de miaj blan-kaj figuroj. Ili estis nuraj estaîoj de la duonlumo. ’Ili certe estisfantomoj’, mi diris; ’mi scivolas, de kiu epoko ili venas.’ Çarstranga ideo de Grant Allen venis en mian menson kaj amu-zis min. Se çiu generacio mortas kaj postlasas fantomojn, liargumentis, la mondo finfine estos superplena de ili. Laû tiu

53


teorio, ili estus fari¸intaj sennombraj post okcent mil jaroj,kaj estus neniel mirige vidi kvar kune. Sed la ÿerco ne estiskontentiga kaj la tutan matenon mi pensadis pri tiuj çi figu-roj, ¸is la savo de Uina forigis ilin el mia menso. Mi kunigisilin laû ia nedifinita maniero kun la blanka besto, kiun miektimigis dum mia unua pasia serçado por la tempo-maÿino.Sed Uina estis agrabla anstataûaîo. Tamen, malgraû tio, iliestis destinitaj baldaû multe pli ur¸e okupi mian menson.

”Mi kredas, ke mi jam diris, kiom pli varma ol la nia estisla vetero de tiu çi Ora epoko. Mi ne povas klarigi tion. Povasesti, ke la suno estis pli varrna, aû ke la tero estis pli proksi-me al la suno. Estas kutime supozi, ke la suno estonte pli kajpli varmi¸os. Sed homoj, kiuj ne konas tiajn konjektojn, kiajtiuj de la pli juna Darwin, forgesas, ke la planedoj fine devasrefali unu post la alia en la patrinan astron. Dum la okazo deçi tiuj katastrofoj, la suno brulegos kun renovigita energio; kajpovas esti, ke ia interna planedo suferis tian sorton. Kio ajnestis la kaûzo, la fakto restas, ke la suno estis multe pli var-ma ol ¸i estas nun.

”Nu, iun tre varman matenon — kredeble mia kvara —dum mi serçis ÿirmon kontraû la varmo kaj brilego en kolosaruino proksime al la domego, kie mi dormis kaj man¸is, oka-zis tiu çi strangaîo: grimpante inter la amasoj da masonaîo,mi trovis mallar¸an galerion kies finajn kaj flankajn fene-strojn blokis falintaj ÿtonamasoj. Kontraste kun la eksterabrilo, unue ÿajnis al mi nepenetreble mallume. Mi eniris ¸inblinde palpante, çar la ÿan¸i¸o de lumo al nigro dancigis an-taû miaj okuloj kolorajn punktojn. Subite mi haltis surprize-gite. El la mallumo rigardis min paro da okuloj, brilaj pro re-flekto kontraû la ekstera taglumo.

54


”La antikva instinkta timego al sova¸bestoj trafis min. Mipugnigis la manon kaj firme rigardis en la brilantajn okulojn.Mi timis turni min. Tiam venis en mian menson la penso prila absoluta sekuro, en kiu ÿajnas vivi la homaro. Kaj tiam mimemoris tiun strangan timon al la mallumo. Venkante iommian timon, mi faris antaûenpaÿon kaj parolis. Mi konfesas,ke mia voço estis raûka kaj malbone regata. Mi etendis mianmanon kaj palpis ion molan. Tuj la okuloj ekmovi¸is flankenkaj ia blankaîo preterkuris min. Terurigite mi turni¸is kaj vi-dis strangan simiecan figureton kun ¸ia kapo klinata laû ku-rioza maniero, kurantan trans la sunluman spacon malantaûmi. ¯i frapis kontraû granitblokon, fuÿpaÿis flanken kaj postmomento estis kaÿita en nigra ombro sub alia amaso da rui-nigita masonaîo.

”Mia impreso pri ¸i estas, kompreneble, malperfekta; sedmi scias, ke ¸i estis malhele blanka kaj havis strangajn gran-dajn grize ru¸ajn okulojn; ankaû, ke estis blondaj haroj sur¸iaj kapo kaj dorso. Sed, ¸i iris tro rapide por ke mi vidu klare.Mi eç ne povas diri, çu ¸i kuris per la kvar membroj aû nurkun la antaûaj membroj tenataj malsupren. Post momentapaûzo mi sekvis ¸in en la duan amason da masonaîo. Miunue ne povis trovi ¸in; sed post iom da tempo, en la profun-da mallumo mi venis al unu el tiuj rondaj puto-similaj truoj,pri kiuj mi jam parolis, duonfermita de falinta kolono. Subi-ta penso venis al mi. Çu tiu çi estaîo povus malaperi en la pu-ton? Mi bruligis alumeton, kaj, enrigardante, mi vidis mal-grandan, blankan movi¸antan estaîon kun grandaj brilaj oku-loj kiuj fikse rigardis min dum ¸i foriris. ¯i igis min tremeti.¯i tiom similis al homa araneo! ¯i grimpegis malsupren kajtiam je la unua fojo mi vidis nombron da metalaj man- kaj

55


pied-apogiloj, kiuj formis specon de ÿtuparo en la puto, Tiamla alumeto bruligis miajn fingrojn, falis de mia mano kaj es-tingi¸is, kaj kiam mi bruligis alian, la eta monstro jam mala-peris.

”Mi ne scias, kiom longe mi sidis serçe rigardante en tiunputon. Mi ne sukcesis kredigi al mi, ke la estaîo kiun mi vi-dis estas homa, ¸is iom poste. Sed, iom post iom la vero trafismin; ke la homaro ne estis restinta unu speco, sed diferenci-¸is en du apartajn bestojn: ke miaj graciaj infanoj de la surt-era mondo ne estis la solaj posteuloj de nia generacio, sed ketiu çi palega, naûza, nokta fibesto, kiu ekaperis antaû mi, an-kaû estis heredanto de çiuj epokoj.

”Mi pripensis la flagretantajn kolonojn, kaj mian teorionpri subtera ventumado. Mi komencis suspekti ties veran sig-nifon. Kaj kion, mi demandis al mi, faras tiu çi lemuro en miasistemo de perfekte balancata organizo? Kian rilaton ¸i havasal la mallaborema sereno de la belaj surteruloj? Kaj kio estaskaÿita tie çe la malsupro de tiu ÿakto? Mi sidis sur la rando dela puto, dirante al mi, ke almenaû estas nenio timinda kaj kemi devas malsupreniri tien por la solvo de miaj malfacilaîoj.Kaj tamen, mi absolute timis iri! Dum mia hezitado, du el labelaj surteruloj alkuris en sia amsporto trans la lumon en laombron. La viro postkuris la virinon, îetante al ÿi florojn.

”Kiam ili vidis min rigardi en la puton, kun mia brako kon-traû la renversita kolono, ili aspektis çagrenitaj. Ÿajne, estiskonsiderate maldece rimarki çi tiujn truojn; çar kiam mi in-dikis tion çi, kaj penis fari demandon en ilia lingvo, ili estis eçpli videble maltrankvilaj kaj forturnis sin. Sed ilin interesismiaj alumetoj, kaj mi bruligis kelkajn por amuzi ilin. Mi pro-vis ilin ree pri la puto, kaj denove malsukcesis. Baldaû, do, mi

56


lasis ilin, intencante reiri al Uina por eltrovi, kion mi povoslerni de ÿi. Sed jam okazis revolucio en mia menso; miaj di-venoj kaj impresoj glitadis al nova al¸ustigo. Mi nun havishelpsignon al la signifo de tiuj çi putoj, al la vento-turoj, al lamistero de la fantomoj, kaj ankaû mi havis ideon pri la signifode la bronzaj pordoj kaj la sorto de la tempo-maÿino! Kaj tremalklare venis sugesto pri la solvo de la ekonomia problemo,kiu antaûe estis enigmo al mi.

”Jen la nova opinio. Evidente, tiu çi dua homspeco vivassubtere. Estis precipe tri cirkonstancoj, kiuj kredigis al mi, ke¸ia malofta eliro surteren estas la rezulto de longdaûra sub-tera alkutimi¸o. Unue, estis la ege pala aspekto, ordinara çela plej multaj bestoj kiuj multe vivas en la mallumo, ekzem-ple, la blankaj fiÿoj de la kaverno de Kentucky. Ankaû tiajgrandaj okuloj kun la povo speguli lumon, estas ordinarajtrajtoj çe noktaj estaîoj — pripensu strigojn kaj katojn. Kajfine, tiu videbla konfuzo en la sunlumo, tiu rapida sed palpakaj mallerta forkuro al nigra ombro, kaj tiu stranga teno dela kapo dum estas lume — çio plifortigis la teorion pri ege de-likata retino.

”Sub miaj piedoj, do, la tero devas esti treege tunelita, kajtiu tunelaro estas la lo¸loko de la nova raso. La ekzisto deventoltuboj kaj putoj sur la deklivoj — efektive çie krom çe larivervalo — montris kiel universala estas ¸ia disvasti¸o. Kio,do, estus pli nature ol supozi, ke en tiu çi artefarita subteramondo oni faras tiun laboron, kiu estas necesa al la komfor-to de la tagluma raso? La ideo estis tiel verÿajna, ke mi tujakceptis ¸in, kaj tiam faris konkludon pri la kielo de tiu dis-brançi¸o de la homa raso. Kredeble vi povas jam imagi la for-

57


mon de mia teorio; kvankam mi baldaû opiniis, ke ¸i tute neestas la plena vero.

”Komence, iranta de la problemoj de nia propra epoko,ÿajnis tute klare al mi, ke la iom-post-oma plilar¸igo de lanuntempa nur provizora kaj socia diferenco inter la kapitali-sto kaj la laboristo, estas la ÿlosilo al la tuta problemo. Sen-dube ÿajnos groteske al vi — kaj ege nekredeble! — tamen eçnun ekzistas cirkonstancoj kiuj servas kiel antaûsignoj. Estastendenco utiligi subteran spacon por la malpli ornamaj bezo-noj de la civilizado; trovi¸as, ekzemple, la subtera fervojo enLondono, la novaj elektraj fervojoj, la substrataj tuneloj, lasubteraj laborejoj kaj restoracioj, kaj ili plimulti¸as. Eviden-te, mi pensis, tiu tendenco kreskis ¸is la industrio iom postiom perdis sian naskrajton en la çielo. Mi volas diri, ke ¸i irispli kaj pli profunden en çiam pli grandajn subterajn fabrikojn,kaj pasigis tie pli kaj pli de sia tempo, ¸is, finfine — —! Eçnun, çu ne vivas orientlondona laboristo sub tiel artefaritajkondiçoj, ke li estas preskaû apartigita de la natura tersu-praîo?

”Plue, la ekskluziveco de la pli riçaj homoj, sendube pro lakreskanta rafineco de ilia edukado, kaj la plilar¸i¸anta fendointer ili kaj la krudeco de la malriçuloj — jam rezultas en lafermado, en ilia intereso, de grandaj partoj de la tersupraîo.Çirkaû Londono, ekzemple, eble duono de la pli bela kampa-ro estas fermita kontraû entrudi¸o. Kaj tiu sama plilar¸i¸antafendo — kiu rezultas el la grandaj kosto kaj daûro de la alt-klasa edukado, kaj pli multaj ebloj por, kaj tentoj al rafinitajkutimoj flanke de la riçularo — pli kaj pli maloftigas tiuninterÿan¸on inter unu klaso kaj la alia, tiun antaûeni¸on perinteredzi¸o, kiuj nuntempe malhelpas la disfendi¸on de la

58


homaro laû sociaj tavoloj. Tial, fine, sur la tero devos ekzistila havantoj, ¸uante plezuron kaj komforton kaj belon, kaj subla tero la nehavantoj, la laboristoj daûre alkutimi¸ante al siajlaborkondiçoj. Ekestante tie, ili sendube devus pagi luprezon,kaj ne malaltan, por la ventolado de siaj kavernoj, kaj se ilirifuzus, ili mortmalsatus aû estus sufokitaj pro pagprokrasto.Tiuj inter ili, kiuj estus tiel formitaj, ke ili estus mizeraj kajribelemaj, certe mortus kaj fine, se la ekvilibro daûre restus,la postvivantoj fari¸us tiel bone adaptitaj al la kondiçoj desubtera ekzistado, kaj tiel feliçaj siamaniere, kiel la surteru-loj fari¸us al la siaj. Kiel ÿajnis al mi, la delikata beleco kaj lapaleco pro lumomanko sekvis tute nature.

”La granda triumfo de la homaro, pri kiu mi son¸is, prenisnovan formon en mia menso. ¯i ne estis tia triumfo de mo-rala eduko kaj ¸enerala kunagado, kian mi imagis. Anstataûemi vidis realan aristokrataron, armitan per perfektigita sci-enco kaj funkciigantan la hodiaûan industrian sistemon allogika fino. ¯ia triumfo ne estis nura triumfo super la na-turon, sed triumfo super la naturon kaj la kunhomon. Tio, midevas averti vin, estis mia teorio je tiu tempo. Mi ne havisoportunan gvidlibron en la formo de la utopiaj verkoj. Miaklarigo povas esti absolute mal¸usta. Mi ankoraû opiniias ¸inla plej verÿajna. Sed eç laû tiu çi supozo, la perfekta civiliza-do, kiu estis fine atingita, ÿajne antaû longe preterpasis sianzeniton, kaj jam falis al kaduki¸o. La superperfekta sekuro dela surteruloj kondukis ilin al malrapida degenerado, al ¸ene-rala malgrandi¸o de staturo, forto, kaj inteligento. Tion mijam povis vidi tute klare. Kio okazis al la subteruloj, tion miankoraû ne suspektis; sed pro tio, kion mi vidis pri la morlo-koj — tio, cetere, estis la nomo de tiuj çi estaîoj — mi povis

59


imagi ke la evoluo de la homa speco estis eç multe pli profun-da ol çe la eloj, la bela raso, kiun mi jam konas,

”Tiam venis ¸enaj duboj. Kial la morlokoj forprenis mianmaÿinon? Çar mi estis certa, ke estas ili, kiuj prenis ¸in. An-kaû, se la eloj estas mastroj, kial ili ne povas rehavigi ¸in almi? Kaj kial ili terure timas la mallumon? Poste, kiel mi diris,mi demandis al Uina pri tiu çi subtero, sed denove mi ne kon-tenti¸is. Unue ÿi ne volis kompreni miajn demandojn kaj pos-te ÿi rifuzis respondi ilin. Ÿi tremetis, kvazaû la temo estusnetolerebla. Kaj kiam mi instigis ÿin, eble iomete tro severe,ÿi ekploris. Tiuj estas la solaj larmoj, krom la miaj, kiujn mividis en tiu Ora epoko. Kiam mi vidis ilin, mi subite çesis ¸enimin pri la morlokoj, kaj nur zorgis forigi de la okuloj de Uinatiujn signojn de la homa heredaîo. Kaj baldaû ÿi ridetis kajkunfrapis la manojn, dum mi solene bruligis alumeton.

60


Çapitro VI

Eble ÿajnos strange al vi, sed pasis du tagoj antaû ol mi po-vis sekvi la nove trovitan helpsignon laû kiu evidente es-

tis la ¸usta maniero. Mi sentis kuriozan abomenon kontraûtiuj palaj korpoj. Ili havis ¸uste la blankecan koloron de lavermoj kaj similaj estaîoj, kiujn oni vidas konservitaj en alkol-holo en zoologia muzeo. Kaj ili estis malvarmaçaj. Eble miaabomeno estis plejparte pro la simpatia influo de la eloj, kiesnaûzegon pri la morlokoj mi nun komencis kompreni.

”La sekvintan nokton mi ne bone dormis. Eble mia sansta-to ne estis tute bona. Unu du fojojn mi sentis timegon, sedpro kio, mi povis pripensi nenian certan kaûzon. Mi memo-ras, ke mi senbrue enÿteli¸is en la çambregon, kie la malgran-duloj estis dormantaj en la lunlumo — tiun nokton Uina es-tis inter ili — kaj ke min retrankviligis ilia çeesto. Trafis mineç tiam la penso, ke post kelkaj tagoj la luno estos en sia las-ta fazo kaj la noktoj fari¸os nigre mallumaj, kiam eble estospli multnombraj la aperoj de tiuj çi malagrablaj estaîoj demalsupre, tiuj çi blankaj lemuroj, tiuj çi novaj fibestoj kiujanstataûis la antaûajn. Kaj dum ambaû el tiuj tagoj mi havisla malkvietan senton de iu, kiu evitas fine neeviteblan devon.Mi estis certa, ke la tempo-maÿino estos rehavebla nur perkura¸a penetrado en tiujn çi subterajn misterojn. Tamen, mine povis renkonti la misteron. Se mi havus nur kunulon, estusmalsame. Sed mi estis terure sola, kaj la penso malsupren-

61


grimpi en la mallumon de la puto konsternegis min. Mi nescias, çu vi komprenas mian senton, sed mi neniam sentismin tute sekura malantaû mia dorso.

”Eble estis çi tiu malkvieto, çi tiu malsekuro, kiuj pelis minplu kaj plu en miaj esploroj. Irante sudokcidenten al la mon-teta kamparo, kiu nun nomigas Combe Wood, mi rimarkismalproksime, en la direkto de deknaûjarcenta Banstead, vas-tan verdan konstruaîon, malsimilan al çio, kion mi ¸is tiamvidis. ¯i estis pli granda ol la plej grandaj el la palacoj aû ru-inoj, kiujn mi jam konas, kaj la fasado havis orientan aspek-ton: la fronto de ¸i havis la brilon kaj ankaû la verdetan to-non, ian bluverdon, de unu speco de çina porcelano. Çi tiudiferenco Iaû aspekto sugestis diferencon laû uzado, kaj miemis pluiri por esplori. Sed la horo fari¸is malfrua, kaj mi ek-vidis la konstruaîon post longa kaj laciga çirkaûmarÿo; kaj tialmi decidis prokrasti la aventuron ¸is la sekvanta tago, kajreiris al la bonvenigo kaj karesoj de eta Uina. Sed la postanmatenon mi komprenis tute bone, ke mia scivolemo pri laPalaco el verda porcelano estis speco de memtrompo por eb-ligi al mi eviti, je unu tago pli, sperton kiun mi timegis. Mifirme decidis malsupreniri sen plia prokrasto, kaj ekiris fru-matene al puto proksime al la ruinoj el granito kaj aluminio.

”Eta Uina kuris kun mi. Ÿi dancis apud mi ¸is mi atingis laputon, sed kiam ÿi vidis min klini¸i super la truo kaj rigardimalsupren ÿi ÿajnis strange konfuzita. ’Adiaû, eta Uina’, midiris, kisante ÿin. Tiam mi restarigis ÿin kaj komencis palpser-çi la grimphokojn interne de la rando. lom rapide, mi devaskonfesi, çar mi timis ke mia kura¸o eble perdi¸os! Komenceÿi rigardis min mirege. Tiam ÿi faris tre kompatigan krion, kajkomencis tiri min per siaj manetoj. Kredeble ÿia kontraûemo

62


pli instigis min pluiri. Mi forskuis ÿin, eble iom mal¸entile, kajpost momento mi estis en la buÿo de la puto. Mi vidis ÿiandoloregan viza¸on super la rando kaj mi ridetis por trankvi-ligi ÿin. Tiam mi devis atenti pri la malfirmaj hokoj al kiuj mikroçis min.

”Mi devis grimpi ÿakton de eble ducent metroj. Mi faris lamalsupreniron pere de metalaj pecetoj, kiuj elstaris de la mu-roj de la puto, kaj çar tiuj estis intencitaj por estaîo multe plimalgranda kaj malpeza ol mi, mi rapide fari¸is rigida kaj lacapro la grimpado. Kaj ne nur laca! Unu el la hokoj kurbi¸issubite pro mia pezo kaj preskaû îetegis min en la mallumonsube. Dum momento mi tenis min nur per unu mano, kajpost tiu sperto mi ne riskis denove ekripozi. Kvankam miajbrakoj kaj dorso baldaû treege doloris, mi daûre grimpis mal-supren kiel eble plej rapide. Ekrigardante supren, mi vidis latruon, en kiu estis videbla unu stelo, kaj la kapo de eta Uinaaspektis kiel ronda nigra elstaraîo. La bruado de maÿino subefari¸is pli laûta kaj prema. Çio krom tiu malgranda disko su-pre estis ege malluma, kaj kiam ree mi rigardis supren Uinajam malaperis.

”Mi estis en turmenta malkomforto. Mi pensis peni resu-preniri la ÿakton kaj ne plu ¸eni min pri la subtera mondo.Sed eç dum mi meditis tion, mi daûre pluiris. Fine, kun gran-da ¸ojo, mi vidis alproksimi¸i, iomete dekstre, malgrandanniçon en la muro. Ensvinginte min, mi trovis, ke ¸i estas labuÿo de mallar¸a horizontala tunelo, en kiu mi povos kuÿigimin por ripozi. Ne estis tro frue. Miaj brakoj doloris, mia dor-so estis rigidi¸inta, kaj mi tremis pro la longdaûra timego kemi falos. Krom tio, la absoluta mallumo suferigis miajn oku-

63


lojn. La aero vibris pro la pulsado kaj zumego de maÿinoj kiujpumpis aeron en la ÿakton.

”Mi ne scias, kiom longe mi kuÿis. Vekis min mola manokiu tuÿis mian viza¸on. Tuj levi¸ante en la mallumo, mi ek-prenis miajn alumetojn kaj rapide bruligis iun. Mi vidis for-kuri de la lumo tri klini¸antajn blankajn estaîojn, similajn altiu, kiun mi vidis supre en la ruino. Çar ili vivis en tio, kioÿajnis al mi nepenetrebla mallumo, la okuloj estis nenorma-le grandaj kaj sentemaj, ¸uste kiel la pupiloj de la abismajfiÿoj, kaj ili reflektis la lumon laû la sama maniero. Mi ne du-bas, ke ili povis vidi min en tiu senradia mallumo, kaj ili ÿaj-ne havis nenian timon pri mi, escepte pro la lumo. Sed tujkiam mi bruligis alumeton por vidi ilin, ili forkuris sammo-mente, kaj malaperis en mallumajn fluejojn kaj tunelojn, dekie iliaj okuloj rigardis min tre strange.

”Mi penis alvoki ilin, sed ilia lingvo evidente estis malsa-ma ol tiu de la surteruloj; tial mi devis senhelpe dependi demiaj propraj klopodoj, kaj la penso pri forkuro, anstataû es-ploro, estis ankoraû en mia menso. Sed mi diris al mi, ’Nunio ja okazos’, kaj palpserçante la vojon laû la tunelo, mi tro-vis, ke la bruo de maÿinoj fari¸as pli laûta. Baldaû la murojflankeniris kaj mi venis en grandan spacon. Mi bruligis nov-an alumeton kaj vidis, ke mi eniris vastan arkforman kaver-non, kiu etendi¸as en plenan mallumon preter la limo de miaflameto. Mi vidis tiom, kiom oni povus vidi per la brulado deunu alumeto.

”Mia memoro necese estas malklara. Grandaj formoj, kiajmaÿinegoj, levi¸is el la malhelo, kaj îetis groteskajn nigrajnombrojn, en kiuj apenaû videblaj fantomecaj morlokoj ÿirmissin kontraû la brilo. La loko, cetere, estis tre sufoka kaj pre-

64


ma kaj la haladzeto de freÿa sango estis en la aero. Antaû mi,ie meze, staris malgranda tablo el blanka metalo, sur kiu ÿaj-nis esti man¸aîo. La morlokoj, almenaû, estis viandoman¸aj!Mi memoras, ke eç je tiu momento mi demandis al mi, kiagranda besto povas ankoraû tiam ekzisti por provizi la ru¸anviandopecon kiun mi vidis. Çio estis malklara: la obtuza odo-ro, la grandaj sensignifaj formoj, la figuraçoj kiuj kaûris en laombroj kaj nur atendis la mallumon por reataki min! Tiam laalumeto finbrulis kaj pikis miajn fingrojn, kaj falis kiel tur-ni¸anta ru¸aîo en la mallumo.

”Mi pripensis poste, kiel treege misarmita mi estis por tiaaventuro. Kiam mi komencis konstrui la tempo-maÿinon miabsurde supozis, ke la homoj de la estonto certe estos neima-geble pli progresintaj ol ni rilate al sia tuta ilaro. Mi venis senarmiloj, sen kuracaîo, sen io fumebla — foje mi sentegis lamankon de tabako — eç sen sufiçe da alumetoj. Se mi nurestus pensinta pri fotografilo! En unu sekundo mi povus ek-registri tiun vidon de la subtero, kaj poste povus ekzameni¸in laûvole. Sed, efektive mi staris tie kun nur la armiloj kajla povoj kiujn donis al mi la naturo — manoj, piedoj, dentoj;çi tiuj kaj la kvar alumetoj, kiuj ankoraû restis al mi.

”Mi timis ÿovi min en la mallumo inter tiun maÿinaron, kajnur per la lasta brileto de mia alumeto mi eltrovis, ke miaprovizo preskaû fini¸is. Neniam mi pensis ¸is tiu momento,ke estas necese uzi ilin ekonomie, kaj mi malÿparis preskaûla duonon por mirigi la surterulojn, al kiuj fajro estis novaîo.Nu, kiel mi diris, restis al mi kvar kaj dum mi staris en la mal-lumo, ies mano tuÿis min, maldikaj fingroj pripalpis mian vi-za¸on, kaj mi sentis kuriozan malagrablan odoron. Mi kredisaûdi la spiradon de amaso de tiuj açaj estaîetoj çirkaû mi. Mi

65


sentis, ke ili zorge prenis la alumetujon el mia mano, kaj ali-aj malantaû mi pinçis miajn vestojn. La sento de tiuj nevidatajestaîoj ekzamenantaj min estis nedireble naûza. La subitakonstato de mia nescio pri iliaj pens- kaj ag-manieroj ekve-nis al mi tre trafe en la mallumo. Mi kriegis al ili kiel eble plejIaûte. Ili ekkuris for, kaj tiam mi sentis, ke ili revenas al mi. Ilitenis min pli kura¸e, flustrante strangajn sonojn inter si. Mitremegis kaj denove kriis — iom malakorde. Çi tiun fojon iline tiom timis, kaj kurioze ridaçis, dum ili revenis al mi. Mikonfesas, ke mi terure timis. Mi decidis bruligi plian alume-ton kaj forkuri sub la ÿirmo de ties brilo. Tion mi faris, kajplilongigante la daûron de la flameto per paperpeco el miapoÿo, mi sukcese reiris al la mallar¸a tunelo. Sed apenaû mieniris ¸in kiam mia lumo estingi¸is, kaj en la mallumo mipovis aûdi la morlokojn susuri kiel la vento inter arbofolioj,kaj frapeti kiel la pluvo, dum ili postkuregis min.

”Post momento tenaçis min multaj manoj kaj estis neniadubo, ke ili klopodas retreni min. Mi flamigis plian alumetonkaj flirtigis ¸in en iliajn kvazaûblindajn viza¸ojn. Vi apenaûpovas imagi kiel naûze malhomaj ili aspektis — tiuj palaj, sen-mentonaj viza¸oj kaj senpalpebraj okulegoj! — dum ili rigar-degis en siaj blindeco kaj konfuzo.

”Sed mi ne restis por rigardi, mi certigas al vi: mi denovekuris returne kaj kiam mia dua alumeto fini¸is mi bruligismian trian. ¯i preskaû jam finbrulis, kiam mi atingis la tru-on en la ÿakto. Mi ekkuÿi¸is çe la rando, çar turnis mian ka-pon la bruado de la pumpilego malsupre. Tiam mi palpser-çis flanke la elstarantajn hokojn kaj samtempe iu malantaûmi ekprenis miajn piedojn kaj tiregis min. Mi bruligis mianlastan alumeton kaj tuj ¸i estingi¸is. Sed nun mi havis miajn

66


manojn sur la grimphokojn, kaj furioze piedÿovante, mi libe-rigis min el la ungoj de la morlokoj kaj rapide grimpegis sup-ren la ÿakton dum ili restis kaj konfuze rigardis min; çiujkrom unu açuleto, kiu sekvis min iom kaj preskaû ricevis mi-an boton kiel memoraîon.

”Tiu grimpado ÿajnis al mi senfina. Je la lastaj ses aû okmetroj terura naûzo ekatakis min. Estis treege malfacile neperdi mian tenadon. La lastaj kelkaj metroj konsistis el timi-ga baraktado kontraû tiu çi svenemo. Multfoje mia kapo tur-ni¸is kaj mi sentis çiajn sensaciojn de falado. Fine, tamen, migrimpis el la puto kaj ÿanceli¸is ekster la ruinon en la blindi-gan sunlumon. Mi falis sur mian viza¸on. Eç la tero odorisdolça kaj pura. Mi memoras tiam Uinan kisanta miajn ma-nojn kaj orelojn kaj la voçojn de aliaj eloj. Poste dum iom datempo mi estis senkonscia.

67


Çapitro VII

Nun efektive mi ÿajnis en pli malbonaj cirkonstancoj olantaûe. ¯is tiam, krom dum mia tutnokta angoro pro la

perdo de la tempo-maÿino, mi havis subtenan esperon prifina savi¸o, sed tiun esperon krevigis tiuj çi novaj eltrovoj. ¯istiam mi nur konsideris min malhelpata de la infana naivecode la malgranduloj, kaj de iaj nekonataj potencoj, kiujn midevos nur kompreni por venki; sed estis tute nova elementoen la naûzeco de la morlokoj — io malhoma kaj malica. In-stinkte mi abomenegis ilin. Antaûe mi sentis min kiel viro, kiufalis en kavon: mia zorgo rilatis al la kavo kaj kiel eliri ¸in.Nun mi sentis min kiel besto en kaptilo, kies malamiko bal-daû alvenos.

”La malamiko, kiun mi antaûtimis, eble surprizos vin. Te-mis pri la mallumo de la nova luno. Estis Uina, kiu unue me-tis tion en mian menson per iuj komence nekompreneblajdiroj pri la mallumaj noktoj. Nun ne estis tre malfacila pro-blemo diveni la signifon de la alproksimi¸antaj mallumajnoktoj. La luno daûre malkreskis; çiun nokton la mallumoplilongi¸is. Kaj nun mi iom komprenis almenaû la kaûzon dela timo de la malgrandaj surteruloj pro la mallumo. Mi nek-lare scivolis, kia povus esti la pekaço, kiun faras la morlokojsub la novluno. Mi nun estis preskaû certa, ke mia dua supo-zo estas tute mal¸usta. Povas esti, ke la surteruloj iam estis lafavorata aristokrataro, kaj la morlokoj iliaj mekanikaj ser-

68


vistoj; sed tio jam antaû longe forpasis. La du specoj, kiuj re-zultis el la evoluo de la homaro, glitegas al, aû jam atingis,tute novan interrilaton. La eloj, simile al la Karlaj re¸oj,* es-tis degenerintaj al nura bela vaneco. Ili ankaû, tolerate de lamorlokoj, posedis la teron: pro tio ke la morlokoj, lo¸inte sub-tere dum nekalkuleblaj generacioj, finfine trovis la taglumantersupraîon netolerebla. Kaj, mi konkludis, la morlokoj farasiliajn vestojn kaj provizas ilin per iliaj kutimaj bezonaîoj, eblepro la postresto de malnova servemo. Ili faris tion kiel star-anta çevalo frapas per sia piedo aû kiel viro ¸uas en sporto lamortigon de bestoj: çar antikvaj kaj forpasintaj necesoj im-presis ¸in sur la organismon. Sed, klare, la malnova aran¸ojam parte renversi¸is. La venko de la morlokoj alproksimi¸is.Antaû miloj da generacioj la homo ÿovis sian frathomon eks-ter la komforton kaj sunlumon. Kaj nun tiu frato revenas —ÿan¸ita! Jam la eloj komencis relerni unu antaûan lecionon.Ili konati¸as kun timo. Kaj subite venis en mian menson me-moro pri la viando, kiun mi vidis en la subtero. Ÿajnis kurio-ze, kiel tio flosis en mian menson: ne kvazaû ekÿovite de lafluo de mia meditado, sed preskaû kiel demando de ekstere.Mi penis memori ¸ian formon. Mi havis malklaran impresonde io konata, sed je tiu tempo mi ne povis decidi, kio ¸i estas.

”Tamen, kiom ajn senpovaj estu la malgranduloj en la çe-esto de sia mistera timo, mi estis malsame formita. Mi venisel tiu çi epoko nia, tiu çi matura printempo de la homa raso,kiam timo ne paralizas kaj mistero jam perdis sian terurigon.Mi, almenaû, defendos min. Sen plia prokrasto mi decidis farial mi armilojn kaj fortikaîon, kie mi povos dormi. Kun tiurifu¸ejo kiel centro, mi povos alrigardi tiun çi strangan mon-

* Dinastio de frankaj re¸oj, nomitaj laû Karlo la Granda (742 — 814)

69


don kun iom de tiu konfido, kiun mi perdis, kiam mi konsta-tis, kiaj estaîoj çirkaûas min çiunokte. Mi sentis, ke mi neni-am ree povos dormi, ¸is mia lito estos sekura kontraû ili. Mitremis pro teruro, kiam mi pensis kiel ili certe jam ekzame-nis min.

”Mi vagis dum la posttagmezo laû la valo de la Tamizo, sedtrovis nenion, kio rekomendis sin kiel neatingebla. Çiuj kon-struaîoj kaj arboj aspektis facile grimpeblaj al tiaj lertaj grim-pantoj, kiaj ÿajnis esti — pro siaj putoj — la morlokoj. Tiamrevenis al mia memoro la altaj pintoj de la Palaco el verdaporcelano kaj la polurita brilo de ties muroj; kaj la vesperon,portante Uinan kiel infanon sur mia ÿultro, mi supreniris lamontetojn en la sudorienta direkto. La distancon mi jam tak-sis kiel 12 – 14 kilometrojn, sed verÿajne ¸i estis preskaû 30.Mi unue estis vidinta la lokon je tia malseka posttagmezo, kiutrompe malgrandigas distancojn. Plue, la kalkanumo de unuel miaj ÿuoj estis malfirma, kaj najlo komencis trapuÿi sin trala plandumo — ili estis komfortaj malnovaj ÿuoj, kiujn miportis hejme — tial mi estis lama. Kaj estis jam longe postnoktomezo, kiam mi ekvidis la Palacon siluetatan nigra kon-traû la flaveto de la çielo.

”Kiam mi komencis porti ÿin, Uina ravi¸is, sed post iom datempo ÿi volis, ke mi remetu ÿin sur la teron, kaj kuris apu-de de mi. Foje ÿi ekiris flanken por kolekti florojn, kiujn ÿimetis en miajn poßojn. Miaj poßoj çiam estis enigmo al Uina,sed fine ÿi konkludis ke ili estas fantazia speco de vazo porflora ornamado. Almenaû, ÿi utiligis ilin tiucele. Kaj tio me-morigas al mi! Ÿan¸ante mian jakon mi trovis …”

La tempo-voja¸anto paûzis, metis sian manon en la poÿon, kajsilente elmetis sur la tableton du velkintajn florojn, ne malsimi-

70


lajn al tre grandaj blankaj malvoj. Tiam li daûrigis sian rakon-ton.

”Dum transrampis la mondon la vespera silento, kaj nipluiris super la monteton en la direkto al Wimbledon, Uinafari¸is laca kaj volis reiri al la domo el griza ÿtono. Sed miindikis al ÿi la malproksimajn pintojn de la Palaco el verdaporcelano, kaj klopodis komprenigi al ÿi, ke ni serçus tie rifu-¸ejon for de ÿia timo. Vi konas tiun grandan paûzon, kiu tra-fas la mondon antaû nokti¸o? Eç çesas la venteto en la arboj.Al mi, çiam estas atmosfero de atendado dum tiu vesperasilento. La çielo estis klara, malproksima kaj malplena, kromkelkaj horizontalaj strioj çe la subiranta suno. Nu, tiun nok-ton la atendado ekhavis la karakteron de miaj timoj. En tiumalluma kvieto miaj sentoj ÿajnis supernature akrigitaj. Mi eçpensis, ke mi povas senti la kavecon de la tero sub miaj pie-doj; povas, efektive, preskaû vidi tra ¸i la morlokojn en iliaformikejo irantaj tien kaj reen kaj atendantaj la nokton. Enmia eksciti¸o, mi pensis, ke ili ricevos kiel militdeklaron mianentrudon en siajn tunelojn. Kaj kial ili prenis mian tempo-maÿinon?

”Tiel ni pluiris en la kvieto, kaj la krepusko fari¸is nokto.Velkis la klara bluo de la malproksimo kaj unu post la aliajaperis la steloj. La tero fari¸is neklara kaj la arboj nigri¸is.Plifortigis çe Uina ÿiaj timoj kaj laco. Mi prenis ÿin en miajnbrakojn kaj parolis al ÿi kaj karesis ÿin. Tiam, dum nigri¸is lamallumo, ÿi metis siajn brakojn çirkaû mian kolon, fermis laokulojn, kaj firme premis sian viza¸on sur mian ÿultron. Tielni malsupreniris longan deklivon en valon, kaj tie en la mal-helo mi preskaû marÿis en rivereton. Tion çi mi travadis. Misupreniris la kontraûan flankon de la valo, preterpasis nom-

71


bron da dormdomoj, kaj venis al statuo — Faûno, aû ia sim-ila figuro, sen la kapo. Tie çi estis ankaû akacioj. ¯is tiam mividis nenian signon de la morlokoj, sed estis ankoraû frue enla nokto, kaj ankoraû ne venis la pli nigraj horoj antaû la levi-¸o de la malnova luno.

”De sur la supro de monteto mi vidis densan arbaron, kiuetendi¸is lar¸a kaj nigra antaû mi. Mi hezitis je tio. Mi povisvidi neniun finon al ¸i, aû dekstre, aû maldekstre. Çar mi sen-tis min laca — precipe miaj piedoj estis tre doloraj — mi de-metis Uinan de mia ÿultro kaj sidi¸is sur la herbaîon. Mi neplu povis vidi la Palacon el verda porcelano, kaj mi dubis prities direkto. Mi rigardis en la densecon de la arbaro kaj pensispri tio, kion ¸i povas kaÿi. Sub la dika konfuzo de brançoj onine povus vidi la stelojn. Eç se estus nenia alia insida dan¸ero— dan¸ero pri kiu mi ne kura¸is formi imagon — tamen ek-zistus la dan¸ero, ke mi falos pro la radikoj kaj frapos minkontraû la arbotrunkoj.

”Plue, mi estis tre laca pro la ekscitoj de la tago; tial midecidis ne entrepreni ¸in, sed pasigi la nokton sur la neÿirma-ta monteto.

”Uina, kiel mi kontente konstatis, profunde dormis. Mizorge volvis çirkaû ÿin mian jakon kaj sidi¸is çe ÿi por aten-di la levi¸on de la luno. La deklivo estis kvieta kaj soleca, sedel la nigro de la arbaro venis foje la movi¸o de vivaîoj. Supermi brilis la steloj, çar la nokto estis tre klara. Mi sentis ianamikan komforton pro ilia briletado. Çiu el la antaûaj stelarojtamen jam malaperis de la çielo. Tiu malrapida movi¸o, kiuestas neperceptebla dum cent homaj vivdaûroj, jam antaûlonge rearan¸is ilin en nekonatajn grupojn. Sed la Lakta vojo,ÿajnis al mi, ankoraû estis la sama çifona strio de steleroj, kia

72


¸i antaûe estis. Sude (laû mia takso) estis tre brila ru¸a stelokiu estis nova al mi; ¸i estis eç pli grandioza ol nia propra ver-da Siriuso. Kaj, inter çiuj çi briletantaj lumpintoj, unu helaplanedo brilis afable kaj firme, kiel la viza¸o de malnova ami-ko.

”Mia rigardado al tiuj çi steloj subite malgrandigis miajnproprajn ¸enojn kaj çiujn gravaîojn de la tera vivo. Mi pripen-sis ilian netakseblan distancon for, kaj la malrapidan neevi-teblan glitadon de ilia movi¸o el la nekonata pasinto en lanekonatan estonton. Mi pensis pri la grandega ekvinoksa ci-klo, kiun faras la tera akso. Tiu silenta rotacio okazis nur kvar-dek fojojn dum la tempospacego kiun mi transveturis. Kajdum tiuj malmultaj rotacioj estis forÿovitaj de la mondo çiaagado, çiuj tradicioj, la kompleksaj organizaîoj, la nacioj, ling-voj, literaturo, aspiroj, eç la nura memoro pri la homaro kielmi konis ¸in. Ekzistis anstataûe tiuj çi malfortuloj, kiuj forge-sis siajn prapatrojn, kaj la blankaîoj, pro kiuj mi vivis en teru-ro. Tiam mi pensis pri la timego, kiu staras inter la du specoj,kaj je la unua fojo, kun subita tremeto, venis klara scio pri tio,kio povas esti la viando, kiun mi vidis. Tamen, estis tro teru-re! Mi ekrigardis etan Uinan, kiu dormis çe mia flanko, ÿiaviza¸o blanka kaj steleca sub la steloj, kaj mi tuj forigis lapenson.

”Dum tiu longa nokto mi kiel eble plej efike penis ne pri-pensi la morlokojn kaj pasigis la tempon provante imagi, kemi povas trovi signojn de la malnovaj stelgrupoj en la novakonfuzo. La çielo restis tre klara, escepte de unu-du nebule-caj nuboj. Sendube mi foje dormetis. Tiam, dum daûris miagardado, nuanci¸is la orienta çielo kiel la reflekto de ia sen-kolora fajro, kaj la malnova luno levi¸is, maldika kaj pinta kaj

73


blanka. Kaj tuj poste atingis ¸in kaj superfluis ¸in la krepusko,unue pala, kaj poste ru¸eta kaj varma. Neniu morloko estisveninta al ni. Efektive, mi vidis neniun sur la monteto tiunnokton. Kaj en la konfido de la nova tago preskaû ÿajnis al mi,ke mia timo estis neracia. Mi stari¸is kaj trovis, ke mia piedokun la malfirma kalkanumo ÿvelis çe la maleolo kaj dolorissub la kalkano; tial mi residi¸is, deprenis miajn ÿuojn kaj îe-tis ilin for.

”Mi vekis Uinan kaj ni malsupreniris en la arbaron, kiunun estis verda kaj agrabla anstataû nigra kaj timiga. Ni tro-vis iom da frukto por forigi nian malsaton. Ni baldaû renkon-tis aliajn el la delikatuloj, kiuj ridis kaj dancis en la sunlumo,kvazaû ne ekzistus tia afero, kia la nokto. Kaj tiam denove mipensis pri la viando, kiun mi vidis. Mi estis nun certa pri kio¸i estis, kaj el mia koro mi kompatis tiun çi lastan riveretonde la grandioza fluego de la homaro. Evidente, iam en la pra-tempo de la homa degenero okazis ekmanko en la nutraîo dela morlokoj. Eble ili vivis de ratoj kaj tiaj bestaçoj. Eç nun lahomo estas multe malpli elektema kaj eksluziva pri sia nu-traîo ol li estis — multe malpli ol ia simio. Lia naûzo kontraûhoma karno tute ne estas profunda instinkto. Kaj tiuj bestajhomidoj do —! Mi penis rigardi la aferon laû scienca vid-punkto. Almenaû, ili estis malpli homaj kaj pli malproksimajol niaj kanibalaj prauloj de antaû tri aû kvar mil jaroj. Kajmalaperis la inteligento, kiu estus farinta tiajn cirkonstancojnturmentaj. Kial mi ¸enu min? Tiuj çi eloj estis nuraj grasigi-taj brutoj, kiujn la formikaj morlokoj çasis — eble prizorgisilian bredadon. Kaj jen Uina, kiu dancis çe mia flanko!

”Tiam mi provis savi min de la teruro, kiu superrampasmin, rigardante ¸in kiel severan punon pro homa egoismo. La

74


homo estis kontenta vivi en komforto kaj feliço per la labo-ro de sia frathomo, uzis neceson kiel sian signalvorton kajpretekston, kaj siatempe neceso retrafis lin. Mi eç provis pri-moki tiun çi mizeran kaduki¸intan aristokrataron. Sed tiapensmaniero estis neebla. Kiom ajn granda estu ilia intelek-ta malprogreso, la eloj restis tro similaj al la homa formo, keili ne meritu mian kompaton, kaj mi tial devis esti partopre-nanto en ilia degenero kaj ilia timo.

”Mi havis je tiu tempo tre malklarajn ideojn pri tio, kion midevus fari. Mia unua estis havigi ian sekuran rifu¸ejon kaj farial mi tiajn armilojn el metalo aû ÿtono, kiajn mi povus elpen-si. Tiu neceso estis ur¸a. Due, mi esperis havigi ian rimedonpor fari fajron, por ke mi havu çe mi armilon en la formo detorço, çar mi sciis, ke nenio estos pli efika kontraû la morlo-koj. Tiam mi volis aran¸i ian rimedon por perforte malfermila bronzajn pordojn sub la blanka sfinkso. Mi pensis pri iaÿovilego. Mi konvinki¸is, ke se mi povus eniri tiujn pordojn,kaj porti antaû mi brilegan lumon, mi trovus la tempo-maÿi-non kaj savus min. Mi ne povis imagi la morlokojn sufiçe for-taj por movi ¸in tre malproksimen. Mi jam decidis portiUinan kun mi al nia epoko. Kaj meditante tiajn projektojn, midaûrigis nian migron al la konstruaîo, kiun mia kaprico jamelektis kiel nian lo¸ejon.

75


Çapitro VIII

Kiam çirkaû tagmezo, ni alproksimi¸is la Palacon el verda porcelano, mi trovis ¸in forlasita kaj disfalanta en ru-

inojn. Nur çifonaj pecoj da vitro restis en ¸iaj fenestroj, kajgrandaj pecoj de la verda antaûaîo estis forfalintaj de la ru-sti¸inta metala skeleto. ¯i staris tre alta sur herba monteto,kaj kiam mi rigardis norden antaû ol mi eniris ¸in, mi rimar-kis kun surprizo grandan riverbuÿon, aû eç golfon, kie, miopiniis, antaûe devis esti Wandsworth kaj Battersea. Mi pen-sis tiam — kvankam mi neniam sekvis la penson — pri tio, kioeble okazis aû okazas al la vivaîoj en la maro.

”La materialo de la Palaco post ekzameno ja pruvi¸is estiporcelano, kaj trans la fasado mi vidis skribaîon en iaj neko-nataj signoj. Mi pensis, iom malsa¸e, ke Uina eble helpos almi interpreti tion, sed mi nur lernis, ke la ideo de skribo ne-niam eniris ÿian menson. Mi opinias, ke ÿi çiam ÿajnis al mipli homa ol ÿi estis, eble çar ÿia amo estis tiel homa.

”Malantaû la grandaj klapoj de la pordo — kiuj estis mal-fermitaj kaj rompitaj — ni trovis, anstataû la kutima vestib-lo, longan galerion lumigatan de multaj flankfenestroj. Je ek-rigardo, ¸i memorigis min pri muzeo. La kahelita planko es-tis dense kovrita de polvo kaj miriga kolekto da diversaj ob-jektoj havis la saman grizan kovraîon. Tiam mi rimarkis,strangan kaj maldikan en la mezo de la çambro, ion kio kla-re estis la malsupra parto de giganta skeleto. Mi rekonis, pro

76


la oblikvaj piedoj, ke ¸i estas ia formortinta besto simila al lamegaterio. La kranio kaj la supraj ostoj kuÿis flanke de ¸i enla dika polvo, kaj en unu loko, kie pluvo estis tragutinta tru-on en la tegmento, la skeleto mem estis velkigita. Pli fore enla galerio staris grandega skeleto de brontosaûro. Mia supo-zo pri muzeo estis konfirmita. Irante flanken, mi trovis ion,kio ÿajnis esti dekliva bretaro, kaj, movinte la dikan polvama-son, mi trovis la konatajn vitraîojn de nia epoko. Sed ili cer-te estis hermetikaj, Iaû la atesto de la sufiçe bona stato departoj de la enhavo.

”Evidente ni staris inter la ruinoj de ia posttempa SouthKensington! Tie çi, ÿajne, estis la paleontologia fako, kaj bo-nega kolekto da restaîoj ¸i antaûe ja devis esti. Tamen, la ne-evitebla velkado kiu estis dum iom da tempo fortenita kaj,pro la malapero de la bakterioj kaj fungoj, perdis naûdek naûprocentojn de sia potenco, atakis denove la trezorojn, treegecerte, eç se treege malrapide. Diversloke mi trovis signojn dela malgranduloj, en la formo de maloftaj restaîoj rompitaj aûÿnure kunfiksitaj per herberoj. Kaj kelkloke iuj — laû mia opi-nio la morlokoj — estis perforte forprenintaj la kestojn. Estistre silente. La densa polvo senbruigis niajn paÿojn. Uina, kiuestis rulinta ekinon sur la dekliva vitro de unu el la kestoj,baldaû venis, dum mi rigardis çirkaû min, kaj tre kviete pre-nis mian manon kaj staris çe mi.

”Kaj komence min tiel surprizis tiu çi antikva monumen-to de epoko intelekta, ke mi neniel pensis pri la ebloj kiujn ¸iprezentis. Eç mia pensado pri la tempo-maÿino iomete reti-ris sin de mia menso.

”Se oni konsideras ¸ian grandecon, tiu çi Palaco el verdaporcelano enhavis multe pli ol Galerion de paleontologio;

77


eble historiajn galeriojn; povas esti, eç libraron! Al mi, alme-naû en miaj tiamaj cirkonstancoj, tiuj estus ege pli interesajol tiu çi spektaklo de pratempa geologio en kaduka stato. Es-plorante, mi trovis alian mallongan galerion transe de launua. Tiu çi ÿajnis dediçi sin al mineraloj, kaj la ekvido debloko da sulfuro pensigis min pri pulvo. Sed mi ne povis trovisalpetron; efektive mi trovis neniajn azotatojn. Sendube ilifluidi¸is antaû longege. Tamen, la sulfuro restis en mia mensokaj iniciatis aron da pensoj. Rilate al la cetero de la enhavo detiu galerio, kvankam ¸enerale ¸i estis la plej bone konservi-ta el çiuj, kiujn mi vidis, ¸i ne tre interesis min. Mi tute neestas specialisto pri mineralogio, kaj mi pluiris Iaû tre ruini-gita koridoro paralele kun la unua çambrego, kiun mi eniris.Evidente tiu çi fako estis dediçita al natura historio, sed çiojam antaû longe fari¸is nerekonebla. Kelkaj velkintaj kaj ni-gri¸intaj restaîoj, kiuj iam estis konservitaj bestoj, elseki¸intajmumioj en konservujoj, kiuj iam enhavis alkoholon, la bru-na polvo de malaperintaj plantoj; jen çio! Mi bedaûris tion,çar mi estus ¸ojinta elserçi la patentitajn metodojn, per kiujoni estis venkinta la vivantan naturon. Tiam ni venis al gale-rio absolute kolosa, sed kurioze maltaûge lumigata. La plankohavis etan deklivon komence de la fino, kien mi eniris. Di-versloke blankaj globoj pendis de la plafono — multaj el ilifenditaj kaj frakasitaj — kio sugestis, ke originale la ejo estisartefarite lumigata. Tie çi mi estis pli en mia elemento, çarlevi¸is ambaûflanke la grandaj formoj de maÿinegoj, çiuj trerusti¸intaj kaj multaj rompitaj, sed kelkaj ankoraû sufiçekompletaj. Vi scias, ke mi havas pasion pri mekanismo, kaj miemis resti inter tiuj çi maÿinoj, des pli çar plejparte ili havisla intereson de enigmoj, kaj mi povis fari nur la plej malcer-

78


tajn divenojn pri ilia celo. Mi supozis, ke se mi povus solviiliajn enigmojn, mi akirus povojn, kiuj eble utilus kontraû lamorlokoj.

”Subite Uina venis tre proksime al mia flanko. Tiel subite,ke ÿi surprizis min. Se ÿi ne estus farinta tion, mi kredeble tutene rimarkus la deklivon de la galeria planko. La parto, kiun mieniris, estis tute super la tero, kaj lumigis ¸in strangaj tre mal-lar¸aj fenestroj. Laûlonge de la galerio, la tero levi¸is kontraûtiuj çi fenestroj, ¸is fine antaû çiu estis kavo simila al la sub-tereta¸a korteto de Londona domo, kaj nur strio de taglumoçe la supro. Mi pluiris malrapide, scivolante pri la maÿinoj, kajtro atentis ilin por rimarki la iom-post-ioman malplii¸on dela lumo, ¸is la kreskanta timo de Uina altiris mian atenton.Tiam mi vidis, ke la galerio fini¸as en densa mallumo. Mi he-zitis, kaj tiam, rigardante çirkaû min, mi vidis, ke la polvo es-tas malpli abunda kaj ¸ia supraîo estas malebena. Pli mal-proksime, en la direkto de la mallumo, ¸i ÿajnis esti rompitade nombro da mallar¸aj piedsignetoj. Je tio revigli¸is mia sen-to pri la apudesto de la morlokoj. Mi sentis, ke mi malÿparasmian tempon per tiu çi akademia ekzameno de la maÿinaro.Mi ekmemoris ke estas jam malfrue en la posttagmezo kaj kemi ankoraû havas nenian armilon por fari fajron. Kaj tiam, foren la malluma parto de la galerio, mi aûdis kuriozan frapeta-don kaj la samajn strangajn bruojn, kiujn mi aûdis en la puto.

”Mi tenis la manon de Uina. Tiam, frapite de subita ideo,mi lasis ÿin kaj turni¸is al maÿino, de kiu elstaris man-stan-go ne malsimila al tia, kiaj trovi¸as en fervoja signal-budo. Migrimpis sur la maÿinon, tenis tiun stangon per miaj manoj,kaj per mia tuta forto flankenÿovis ¸in. Subite Uina, forlasi-te en la meza koridoro, komencis ploreti. Mi sufiçe bone tak-

79


sis la forton de la stango, çar ¸i rompi¸is post unuminutastreçado, kaj mi reiris al ÿi, kun sceptro en mia mano, kiuestis, miaopinie, pli ol sufiça por la kranio de kiu ajn morlo-ko eventuale renkontota. Kaj mi tre sopiris mortigi unu-dumorlokojn. Tre malhome, vi eble opinias, voli mortigi siajnposteulojn! Sed ial estis neeble senti ian humanecon por laestaîoj. Malebligis mian tujan alkuron por mortigi la fiulojn,kiujn mi aûdis, nur mia malinklino forlasi Uinan, kaj la kre-do, ke se mi komencos satigi mian murdemon, mia tempo-maÿino eble suferos.

”Nu, kun la stango en unu mano kaj Uina çe la alia, mieliris el tiu galerio kaj eniris alian eç pli grandan, kiu je ekvi-do memorigis min pri militista kapelo, ornamita per çifonajflagoj. La brunajn kaj putrajn çifonojn, kiuj pendis de ¸iajmuroj, mi baldaû rekonis kiel velkajn restaîojn de libroj. Iliantaû longe disfalis, kaj çiu signo de preso jam forlasis ilin.Sed kelkloke estis fleksitaj bindaîoj kaj fenditaj metalaj agra-foj, kiuj tute bone rakontis sian historion. Se mi estus litera-turulo, mi eble estus meditinta pri la vaneco de çia ambicio.Sed, efektive tio, kio plej trafis min, estis la ega malÿparo delaboro, pri kiu atestis tiu çi mizera dezerto de putra papero.Je tiu tempo, mi konfesas, mi çefe pensis pri la filozofiaj trak-tatoj kaj miaj propraj dek sep referatoj pri fizika optiko.

”Tiam, suprenmarÿinte lar¸an ÿtuparon, ni venis al io, kioiam devis esti galerio de teknika kemio. Kaj tie çi mi havis iomda espero pri utilaj eltrovoj. Krom çe unu fino, kie la tegmen-to jam disfalis, tiu çi galerio estis en bona stato. Mi iris entu-ziasme al çiu nerompita kesto. Kaj fine, en unu el la vere her-metikaj kestoj, mi trovis skatoleton da alumetoj. Tre avide miprovis ilin. Ili estis perfektaj. Ili eç ne estis malseketaj. Mi tur-

80


ni¸is al Uina. ’Dancu’, mi kriis al ÿi en ÿia propra lingvo. Çarnun mi havis efektivan armilon kontraû la naûzaj estaîoj, ki-ujn mi timis. Kaj tiel, en tiu forlasita muzeo, sur la dika, molapolvo-tapiÿo, je la ega ¸ojo de Uina, mi solene faris specon demiksita danco, fajfante kiel eble plej gaje La lando de l’lojaluloj.Parte ¸i estis modesta cancan, parte paÿ-danco, parte jup-danco (tiom, kiom permesis mia basko), kaj parte originala.Çar mi estas nature inventema, kiel vi scias.

”Nu, mi ankoraû opinias, ke tre stranga estis la fakto, ketiuj çi alumetoj evitis la detruemon de tempo dum nekalku-leblaj jaroj, kaj tio estis tre bonÿanca por mi. Tamen, iomstrange, mi trovis multe pli neatendeblan substancon, kaj tioestis kamforo. Mi trovis ¸in en sigelita ujo, kiu, mi supozas,hazarde estis hermetike sigelita. Mi supozis unue, ke ¸i estasparafinvakso kaj rompis la vitron. Sed la odoro de kamforoestis nemiskomprenebla. Kontraû la universala velki¸o tiu çivapori¸ema substanco hazarde eltenis, eble dum multmilajjarcentoj. ¯i memorigis min pri sepia pentraîo, kiun iam mividis, farita per la inko de fosilio, kiu pereis antaû milionoj dajaroj. Mi estis forîetonta ¸in, sed mi memoris, ke ¸i estas fla-migebla kaj brulas kun bona brila flamo — estas, fakte, bone-ga kandelo — kaj mi metis ¸in en mian poßon. Mi trovis ne-nian eksplodaîon, nek ian rimedon por krevigi la bronzajnpordojn. ¯is nun mia fera stango estis la plej utila objekto,kiun mi trovis. Tamen, mi forlasis tiun galerion tre kontenta.

”Mi ne povas rakonti al vi çion pri tiu longa posttagmezo.Estus al mi tre malfacile rememori miajn esplorojn en la ¸u-sta ordo. Mi memoras longan galerion de rusti¸intaj tenilojpor armiloj, kaj kiel mi hezitis inter mia stango kaj hakilo aûglavo. Mi tamen ne povis porti ambaû, kaj mia fera stango

81


estis la plej promesplena kontraû la bronzaj pordoj. Estismultaj pafiloj, pistoloj kaj karabenoj. La plej multaj konsistisel amasoj da rusto, sed kelkaj estis el çi nova metalo kaj an-koraû en iom bona stato. Sed jam polvi¸is çiom de la kartoçojkaj pulvo, kiuj eble iam estis tie. Unu angulo, kiun mi vidis,estis bruligita kaj frakasita; eble de ia eksplodo inter la spe-cimenoj. En alia loko estis vasta amaso da idoloj — polinezi-aj, meksikaj, grekaj, fenicaj — el çiu lando de la mondo, mikredas. Kaj tie çi, cedante al subita impulso, mi skribis miannomon sur la nazon de sapÿtona monstro el Sud-Ameriko,kiu aparte ekkaptis mian atenton.

”Dum la vespero malfrui¸is, mia intereso velkis. Mi iris tragalerio post galerio, polvaj, silentaj, ofte ruinaj; la specimenojfoje estis nuraj amasoj da rusto kaj lignito, foje pli freÿaj. Eniu loko mi subite trovi¸is apud modelo de stanminejo, kajtiam, nur hazarde, mi trovis en hermetika kesto du dinami-tajn kartoçojn! Mi kriis ’Bonege’, kaj frakasis la keston kun¸ojo. Tiam venis dubo. Mi hezitis. Tiam, elektinte flankangalerieton, mi faris mian provon. Mi neniam sentis tian çag-renon, kian mi spertis dum mi atendis kvin, dek, dek kvinminutojn eksplodon, kiu neniam okazis. Kompreneble, la kar-toçoj estis falsaîoj, kion mi devus esti diveninta pro ilia ekzis-to. Mi ja kredas, ke se ili ne estus tiaj, mi estus tuj forkurintapor eksplodigi çiujn kune en neekziston — sfinkson, bronzajnpordojn, kaj (kiel pruvi¸is) miajn ÿancojn trovi la tempo-ma-ÿinon.

”Kredeble estis post tio, kiam ni venis al nefermita korte-to interne de la palaco. ¯i havis herbaîon kaj tri fruktarbojn.Ni do ripozis kaj refreÿigis nin. Çirkaû la sunsubiro mi ko-mencis konsideri nian situacion. La nokto alrampis kaj mia

82


neatingebla kaÿejo estis ankoraû netrovita. Sed tio malmul-te ¸enis min nun. Mi havis çe mi objekton, kiu estis eble laplej bona el çiuj defendiloj kontraû la morlokoj — mi havismiajn alumetojn! Plue, mi havis en mia poßo la kamforon, seflamego estus necesa. Ÿajnis al mi, ke nia plej bona ago estuspasigi la nokton ekstere, protektitaj de fajro. En la mateno miprovos havigi la tempo-maÿinon. Helpe al tio, mi ¸is nun ha-vis nur mian feran sceptron. Sed nun, pro mia kreskanta scio,mi konsideris tute alimaniere tiujn bronzajn pordojn. ¯istiam mi ne provis perforti ilin, plejparte pro la mistero çe laalia flanko. Ili neniam impresis min kiel tre fortaj, kaj mi es-peris trovi mian feran stangon ne tute maltaûga por la tasko.

83


Çapitro IX

Ni eliris el la palaco kiam la suno ankoraû estis parte super la horizonto. Mi intencis atingi la blankan sfinkson

frue la postan matenon, kaj mi havis la intencon antaû nok-ti¸o tramarÿi la arbaron, kiu haltigis min je la antaûa voja¸o.Mia projekto estis iri kiel eble plej malproksimen tiun nokton,kaj tiam, farinte fajron, dormi sub la protekto de ties brilado.Sekve, dum mi iris, mi kolektis iujn brançetojn aû sekajn her-bojn, kiujn mi vidis, kaj baldaû miaj brakoj estis plenaj de tiadiversaîo. Çar mi estis tiom ÿar¸ita, nia progreso estis pli mal-rapida ol mi atendis, kaj krome Uina estis laca. Kaj ankaû mikomencis suferi pro dormemo; tial estis plena nokto antaû olni atingis la arbaron. Sur la arbusthava monteto çe ties bor-do, Uina estus haltinta pro timo pri la mallumo antaû ni; sedkurioza sento de alproksimi¸anta katastrofo, kio efektive de-vus servi kiel averto, plupelis min. Mi ne estis dorminta dumunu nokto kaj du tagoj, kaj mi estis febra kaj malpacienca. Misentis dormemon superregi min, kaj mi sentis ankaû, ke lamorlokoj akompanas ¸in.

”Dum ni hezitis, inter la nigraj arbustoj malantaû ni, kajmalhelajn kontraû ties nigreco, mi vidis tri kaûrantajn figu-rojn. Çirkaû ni estis arbetaîoj kaj longaj herboj, kaj mi ne sen-tis min sekura kontraû ilia insida alproksimi¸o. La arbaro, mitaksis, estis proksimume unu kilometron lar¸a. Se ni povustrairi ¸in al la nuda monteto, tie, ÿajnis al mi, estos multe pli

84


nedan¸era ripozejo; mi pensis, ke per miaj alumetoj kaj miakamforo mi povos sukcese lumigi mian vojon tra la arbaro.Tamen, estis evidente, ke se mi svingos alumetojn per miajmanoj, mi devos forlasi mian brulolignon; tial, iom malvolon-te, mi demetis ¸in. Kaj tiam venis en mian menson la ideo, kemi bruligu ¸in por surprizi niajn amikojn malantaûe. Mi pos-te eltrovis la teruran malsa¸on de tiu ago, sed ¸i venis enmian menson kiel genia ideo por protekti nian forkuron.

”Mi ne scias, çu vi iam pensis, kia maloftaîo devas esti fla-mo en la malesto de la homo kaj en modera klimato. La var-mo de la suno neofte estas sufiçe forta por bruligi, eç kiam ¸iestas fokusita de rosgutoj, kiel foje okazas en pli tropikaj lo-koj. Fulmo povas krevigi kaj nigrigi, sed ¸i malofte rezultas enampleksa fajro. Putra vegetaîo foje povas bruleti pro la var-mo de sia fermentado, sed tio malofte kaûzas flamon. En tiudegenera mondo, plue, la arto de fajrofarado estis forgesita.La ru¸aj langoj, kiuj eklekis mian amason da ligno estis tutenova kaj stranga afero al Uina.

”Ÿi volis alkuri kaj ludi per ¸i. Mi kredas, ke ÿi estus îetin-ta sin en ¸in, se mi ne estus deteninta ÿin. Sed mi ekprenis ÿinkaj malgraû ÿia baraktado, mi kvazaû îetis min sentime en laarbaron antaû mi. Dum iom da tempo la brilo de mia fajrolumigis la vojeton. Rerigardante, baldaû mi povis vidi tra laamaso da trunkoj, ke de mia lignaîo la brulego jam etendis sinal kelkaj apudaj arbustoj, kaj ke kurbita strio de fajro supren-grimpas la herbaîon sur la monteto. Mi ridis pri tio kaj retur-nis min al la mallumaj arboj antaû mi. Estis tre nigre kaj Uinakroçis sin al mi konvulsie, sed ankoraû estis — kiam miaj oku-loj kutimi¸is al la mallumo — sufiçe da lumo por ke mi evi-tu la trunkojn. Supre estis tute nigre, escepte de kie en diver-

85


saj lokoj truo de malproksima blua çielo brilis sur nin. Miskrapis neniom da alumetoj, çar mi ne havis liberan manon.Sur mia maldekstra brako mi portis mian etulinon kaj en miadekstra mano mi havis mian feran stangon.

”Dum iom da tempo mi aûdis nenion krom la kraketantajtrunketoj sub miaj piedoj, la eta susuro de la vento supre, kajmia spirado kaj la batado de la vejnoj en miaj oreloj. Tiam miÿajnis konstati frapetadon çirkaû mi. Firme mi iris plu. La fra-petado fari¸is pli klara, kaj tiam mi ekaûdis la samajn stran-gajn sonojn kaj voçojn, kiujn mi aûdis en la subtero. Evidenteestas multaj morlokoj kaj ili çirkaûas min. Efektive, post pliaminuto mi sentis ektiron çe mia jako, tiam ion çe mia brako.Kaj Uina tremegis kaj fari¸is tute senmova.

”Estis la tempo por alumeto. Sed por havigi iun mi devosdemeti ÿin. Tion mi faris, kaj dum mi palpserçis en mia poßo,komenci¸is en la mallumo luktado çe miaj genuoj. Ÿi estistute silenta, kaj aûdi¸is la sama kverado de la morlokoj. Plue,molaj manetoj pripalpis miajn jakon kaj dorson, tuÿante eçmian kolon. Tiam la alumeto skrapi¸is kaj ekbrulis. Mi tenis¸in flamanta kaj vidis la blankajn dorsojn de la morlokoj, kiujforkuris inter la arboj. Rapide mi prenis de mia poÿo peconda kamforo kaj estis preta bruligi ¸in tuj kiam ekvelkos laflameto. Tiam mi rigardis Uinan. Ÿi kuÿis tenante miajn pie-dojn kaj tute senmove, kun la viza¸o sur la tero. Kun subitatimo mi klini¸is al ÿi. Ÿi ÿajnis apenaû spiri. Mi bruligis lakamforon kaj îetis ¸in sur la teron, kaj dum ¸i rompi¸is kajflamegis kaj forpelis la morlokojn kaj la ombrojn, mi surge-nui¸is kaj levis ÿin. La arbaro malantaûe ÿajnis plena de lamovi¸o kaj murmurado de granda popolamaso.

”Ÿajne ÿi svenis. Zorge mi metis ÿin sur mian ÿultron kaj

86


levi¸is por daûrigi la marÿadon, kaj tiam venis terura konsta-to. Prizorgante miajn alumetojn kaj Uinan, mi turnis minplurfoje, kaj nun tute ne sciis en kiu direkto trovi¸as mia vojo.Neniel mi povis scii eç çu mi turnis min denove al la Palacoel verda porcelano. Mi trovis min en terura konsterni¸o. Mirapide devis pripensi, kion fari. Mi decidis fari fajron kaj bi-vaki sur la loko kie ni estas. Mi metis Uinan, ankoraû senmo-van, sur herbokovritan trunkon, kaj tre rapide, kiam miaunua peco da kamforo perdadis sian brilon, mi komencis ko-lekti trunketojn kaj foliojn. Diversloke, en la mallumo çirkaûmi, la okuloj de la morlokoj brilis kiel karbunkoloj.

”La kamforo flametis kaj estingi¸is. Mi bruligis alumeton,kaj samtempe du blankaj figuroj, kiuj alproksimigis al Uina,forrapidegis. Unu estis tiom blindigita de la lumo, ke li kurisrekte al mi, kaj mi sentis la grinci¸on de liaj ostoj sub miapugnobato. Li ekkriis konsternite, iom ÿanceligis, kaj falis. Miîetis plian pecon da kamforo kaj daûrigis la faradon de miafajro. Baldaû mi rimarkis, kiom seka estas parto de la foliarosuper mi, çar falis neniom da pluvo de post mia alveno sur latempo-maÿino antaû unu semajno. Pro tio, anstataû serçi fa-lintajn trunketojn inter la arboj, mi komencis salti kaj altiribrançojn. Tre baldaû mi havis sufokan, fumantan fajron elverda ligno kaj sekaj brançetoj, kaj povis ÿpare uzi mian kam-foron. Tiam mi turni¸is tien kie kuÿas Uina çe mia fera scep-tro. Mi laûeble klopodis revivigi ÿin, sed ÿi kuÿis kiel mortin-to. Mi eç ne povis konvinki min, çu aû ne ÿi spiras.

”Nun la fumo de la fajro blovi¸is al mi kaj ÿajne ¸i subitelacigis min. Plue, la vaporo de kamforo estis en la aero. Miafajro ne bezonos renovigon dum unu-du horoj. Mi sentis mintre laca post mia streçado, kaj mi sidi¸is. La arbaro, ankaû,

87


estis plena de dormeca murmurado, kiun mi ne komprenis.Mi ÿajne nur skuis la kapon kaj fermis miajn okulojn. Sed çieestis mallume, kaj la morlokoj havis siajn manojn sur mi. For-skuante iliajn manojn, mi rapide serçis en mia poßo la alume-tujon, kaj — ¸i estis malaperinta! Tiam ili denove tenis kajatakis min. Post momento mi sciis, kio okazis. Mi estis dor-minta kaj mia fajro estingi¸is, kaj kaptis mian animon la ama-reco de morto. La arbaro ÿajnis plena de la odoro de brulan-ta ligno. Ili tenis min çe la kolo, çe la hararo, çe la brakoj, kajmi falis. Estis nedireble terure en la mallumo senti tiun ama-son da molaj estaîoj sur mi. Mi sentis kvazaû mi estus enmonstra araneaîo. Mi estis venkita kaj refalis teren. Mi sen-tis dentetojn pinçi mian kolon. Mi ruli¸is sur la tero, kaj sam-tempe mia mano tuÿis mian feran stangon. Tio refortigis min.Mi barakte levi¸is, skuegis for de mi la homajn ratojn, kaj,tenante la stangon tiel ke ¸i estu mallonga, mi ÿovis ¸in tien,kie mi opiniis esti iliaj viza¸oj. Mi povis senti la molan cedonde karno kaj ostoj sub miaj batoj, kaj dum momento mi es-tis libera.

”Trafis min la stranga ekstazo, kiu ofte ÿajnas akompanibataladon. Mi sciis, ke kaj mi kaj Uina estas perditaj, sed miintencis ke la morlokoj pagu por sia viando. Mi staris kun miadorso çe arbo, svingante la feran stangon antaû mi. La tutaarbaro estis plena de iliaj movi¸ado kaj krioj. Pasis minuto.Iliaj voçoj ÿajnis levi¸i al pli granda eksciti¸o kaj ili movi¸is plirapide. Tamen, neniu venis al mi. Mi staris fikse rigardante lamallumon. Tiam subite venis espero. Supozu, ke la morlokojtimas? Kaj tuj poste okazis strangaîo. La mallumo ÿajnis he-li¸i. Tre malklare mi komencis vidi la morlokojn çirkaû mi —tri vunditajn çe miaj piedoj — kaj tiam mi konstatis, kun ne-

88


kredema surprizo. ke la aliaj kuradas en senfina fluo, ÿajne demalantaû mi, kaj for en la arbaron antaûe. Kaj iliaj dorsoj neplu aspektis blankaj sed helru¸aj. Starante tie surprizite, mividis etan ru¸an fajreron ÿvebi trans truo de stelolumo interla brançoj, kaj tiam ¸i malaperis. Kaj je tio mi komprenis laodoron de brulanta ligno, la dormecan murmuradon, kiu nunfari¸is blovega mu¸o, la ru¸an brilon, kaj la forkuron de lamorlokoj.

”Elpaÿante de malantaû mia arbo, mi rerigardis kaj vidistra la nigraj kolonoj de la plej proksimaj arboj, la flamojn dela brulanta arbaro. Mia unua fajro alkuras min! Je tio mi ser-çis Uinan, sed ÿi estis for. La siblado kaj krakado malantaû mi,la eksploda bruo kiam çiu arbo ekflamis, lasis malmulte datempo por pensoj. Ankoraû tenante mian feran stangon, misekvis la vojon de la morlokoj. La flamoj minacegis min, unufojon ili antaûenrampis tiel rapide çe mia dekstra flanko dummi kuris, ke mi devis ekturni min maldekstren. Sed fine mieliris sur malgrandan liberan spacon, kaj samtempe iu mor-loko ÿancele alkuris kaj preterpasis min rekte en la fajron!

”Kaj nun mi vidis la plej strangan kaj teruran aferon, kre-deble, el çio, kion mi vidis en tiu estonta epoko. Tiu çi tutaspaco estis tiel brila kiel la tago, pro la reflekto de la fajro. Enla mezo estis monteto aû tombo-supraîo, sur kiu staris iombruligita kratago. Preter tio estis alia parto de la brulanta ar-baro, de kiu jam serpentumis flavaj langoj, kiuj tute çirkaûisla spacon per palisado el fajro. Sur la monteto estis trideko damorlokoj, blindaj pro la lumo kaj varmo, kaj ÿanceli¸antaj ensia surprizego tien kaj reen, iuj kontraû la aliajn. Komence mine konstatis ilian blindecon kaj furioze batante ilin per miastango, pro freneza timo, kiam ili alproksimi¸is, mi mortigis

89


unu kaj kripligis multajn aliajn. Sed kiam mi estis rigardintala gestojn de iu el ili, kiu palpis sub la kratago kontraû la ru¸açielo, kaj estis aûdinta iliajn ¸emojn, mi certi¸is pri iliaj abso-lutaj senpovo kaj mizero en la brilego, kaj mi ne plu batis ilin.

”Tamen, foje iu kuris rekte al mi, kaûzante tremigan teru-ron, kiu igis min rapide eviti lin. Iam la flamoj iom malkreskiskaj mi timis, ke la fibestoj baldaû povos vidi min. Mi eç pensiskomenci la batalon kaj mortigi iujn el ili antaû ol tio okazos;sed la fajro denove ekbrulegis kaj mi ne movis mian manon.Mi marÿis sur la monteto inter ili kaj evitis ilin, serçante iansignon de Uina. Sed Uina malaperis.

”Fine mi sidi¸is sur la montsupron kaj rigardis tiun çistrangan nekredeblan aron da blinduloj, kiuj palpe iris tienkaj reen, kaj aûdigis nenaturajn sonojn inter si dum la ru¸alumo de la fajro brilegis sur ilin. La serpentuma kolono defumo transÿvebis la çielon kaj tra la malmultaj ÿirtruoj en tiuru¸a kovraîo brilis la steletoj malproksimaj, kvazaû ili apar-tenus al alia universo. Du aû tri morlokoj ÿanceli¸is rekte almi, kaj tremante mi forÿovis ilin per pugnobatoj.

”Dum la plej granda parto de tiu nokto mi kredis ¸in in-kubo. Mi mordis min kaj kriegis pro pasia deziro veki¸i. Mibatis la teron per miaj manoj, kaj stari¸is, kaj residi¸is, kajvagis tien kaj reen, kaj denove sidi¸is. Tiam mi foje frotis mi-ajn okulojn kaj alvokis Dion, ke Li lasu min veki¸i. Trifoje mividis morlokojn agonie klini la kapon kaj kuregi en la flamojn.Sed fine, super la malkreskanta ru¸o de la fajro, super la ÿve-bantaj amasoj da nigra fumo, la blanki¸antaj kaj nigri¸antajarbostumpoj, kaj la malplii¸antaj nombroj de tiuj çi neklarajestaîoj, — venis la blanka lumo de la tago.

”Denove mi serçis signojn de Uina, sed trovis neniajn. Estis

90


evidente, ke ili lasis ÿian kompatindan korpeton en la arba-ro. Mi ne povas klarigi al vi, kiel mi trankvili¸is, pro la pen-so, ke ÿi evitis la teruran sorton al kiu ÿi ÿajnis destinita. Pens-ante tion, mi preskaû decidis komenci buçadon de la senpo-vaj abomenuloj çirkaû mi, sed mi bridis min. La monteto, mijam diris, estis kvazaû insulo en la arbaro. De sur ¸ia supro minun povis vidi tra fumnebuleto la Palacon el verda porcela-no, kaj pro tio mi povis taksi la direkton de la blanka sfink-so. Kaj tiam mi forlasis la restaîon de tiuj malbenitaj animoj,kiuj ankoraû iris tien kaj reen kaj ¸emis dum la tago pliheli¸is.Mi ligis iom da herbaîo çirkaû miajn piedojn kaj lame marÿistrans fumantajn cindrojn kaj inter nigrajn trunketojn, kiuj an-koraû interne pulsis pro fajro, en la direkto al la kaÿejo de latempo-maÿino. Mi marÿis malrapide, çar mi estis ne nur la-ma, sed ankaû preskaû ellacigita, kaj mi sentis grandegan mi-zeron pro la terura morto de eta Uina. ¯i ÿajnis katostrofego.Nun, en tiu çi malnova bone konata çambro ¸i pli similas lamal¸ojon de son¸o, ol efektivan perdon. Sed tiun matenon ¸ilasis min absolute sola denove — terure soleca. Mi komencispensi pri tiu çi domo mia, pri tiu çi kameno, pri kelkaj el vi,kaj kun tiaj pensoj venis sopiro kiu estis doloro.

”Sed dum mi surmarÿis la fumantajn cindrojn sub la brilamatena çielo, mi eltrovis ion. En mia pantalona poßo ankoraûestis kelkaj apartaj alumetoj. Ÿajne la skatoleto tralasis ilinantaû sia perdi¸o.

91


Çapitro X

Proksimume je la oka aû naûa matene mi atingis la sa-man benkon el flava metalo, de kiu mi ekrigardis la mon-

don je la vespero de mia alveno. Mi pripensis miajn rapidajnkonkludojn je tiu vespero, kaj ne povis ne ridi amare pri miacerteco. Jen la sama bela vidaîo, la sama abunda foliaro, la sa-maj belegaj palacoj kaj grandiozaj ruinoj, la sama ar¸enta ri-vero, kiu fluas inter siaj flororiçaj bordoj. La gajaj roboj de labela popolo movi¸is tien kaj reen inter la arboj. Kelkaj banissin çe precize la sama loko, kie mi antaûe savis Uinan, kaj tioçi donis al mi akran dolorpikon. Kaj kiel makuloj sur la pej-za¸o levi¸is la kupoloj super la vojoj al la subtera mondo. Minun komprenis, kion kovris la belaîoj de la surteruloj. Treagrabla estis ilia tago, tiel agrabla, kiel la tago de la brutoj enla kampoj. Kiel la brutoj ili konis neniajn malamikojn, kajprovizis sin kontraû neniaj bezonoj. Kaj ilia fini¸o estis la sa-ma.

”Mi çagreni¸is pensante kiel mallonga estis la son¸o pri lahoma intelekto. ¯i mortigis sin. ¯i dediçis sin al la atingo dekomforto kaj facilo. ¯i estis balancita socio, kun sekuro kajdaûro kiel signalvortoj, kaj ¸i atingis siajn esperojn — porfinfine alveni al tiu çi stato. Devas esti, ke iam la vivo kaj po-sedaîoj atingis preskaûan sekuron. La riçulo estis certa pri siajmonhavo kaj komforto, la laboristo certa pri siaj vivo kaj la-boro. Sendube, en tiu perfekta mondo estis nenia senlaborula

92


problemo, nenia nesolvita socia demando. Kaj granda kvie-to sekvis.

”Estas natura le¸o, kiun ni ne rimarkas, ke intelekta varie-co estas la kompenso por ÿan¸i¸o, dan¸ero, kaj ¸eno. Bestoen perfekta harmonio kun sia çirkaûaîo estas perfekta meka-nismo. La naturo neniam postulas inteligenton ¸is kutimo kajinstinkto estas ne plu utilaj. Ne ekzistas inteligento, kie neestas ÿan¸i¸o, aû la bezono ÿan¸i¸i. Posedas inteligenton nurtiuj bestoj, kiuj devas renkonti grandegan varion de bezonojkaj dan¸eroj.

”Laû mi, do, la surtera homo glitetadis al sia malforta be-leco, kaj la subteruloj al nura mekanika industrio. Sed tiu per-fekta stato malhavis unu aferon, kiu eç estas necesa por me-kanika perfekto — absolutan daûron. Evidente, post longaperiodo, la nutrado de la morlokoj, kiel ajn ¸i estis farata,misfunkciis. La neceso, kiu estis fortenita dum kelkmiloj dajaroj, revenis, kaj ¸i komenci¸is subtere. La subteruloj estis enkontakto kun maÿinoj, kiuj, eç se perfektaj, ankoraû bezonasiom da pensado aparte de kutimi¸o, kaj tial ili retenis iom plida iniciativo ol la superuloj. Kaj kiam mankis al ili alispecaviando, ili turnis sin al tio, kion ¸is tiam antikva kutimo mal-permesis. Tio, do, estis mia opinio dum mia lasta vido al lamondo en la jaro okcent dumil sepcent unu. Povas esti, ke ¸iestas tiel mal¸usta klarigo, kiel la homa menso povas inven-ti. Almenaû, tia la afero aspektis al mi, kaj tia mi diras ¸in alvi.

”Post la laci¸oj, eksciti¸oj kaj teruraîoj de la pasintaj tagoj,kaj malgraû mia mal¸ojo, tiu çi benko kaj la trankvila vidaîokaj la varma sunlumo estis tre agrablaj. Mi estis tre laca kajdormema kaj baldaû mia teoriado ÿan¸i¸is en dormeton.

93


Konstatinte tion, mi sekvis mian propran averton, sternis minsur la herbaîon, kaj ¸uis longan kaj refreÿigan dormon.

”Mi veki¸is iomete antaû la sunsubiro. Mi nun sentis minsekura kontraû la dan¸ero, ke la morlokoj trovu min dorman-ta, kaj streçinte miajn membrojn, mi malsupreniris al la blan-ka sfinkso. Mi havis en unu mano mian stangon kaj la aliamano ludis per la alumetoj en mia poÿo.

”Kaj nun okazis la plej neatendita afero. Alproksimi¸antela piedestalon de la sfinkso, mi trovis la bronzajn pordojnmalfermitaj. Ili subglitis en fendetojn.

”Je tio mi ekhaltis antaû ili, kaj hezitis eniri.”Interne estis malgranda fako, kaj sur podio en la angulo

de tio staris la tempo-maÿino. Mi havis en mia poßo la mal-grandajn stangetojn. Jen, do, post miaj komplikitaj preti¸ojpor la sie¸o de la blanka sfinkso, okazas milda kapitulacio. Miforîetis mian feran stangon kaj mi preskaû mal¸ojis pro tio,ke mi ne devas uzi ¸in.

”Subita penso venis en mian menson, kiam mi klini¸is alla enirejo. Unu fojon, almenaû, mi komprenis la pensmanie-ron de la morlokoj. Venkante fortan emon ridi, mi trapaÿis labronzan kadron kaj aliris la tempo-maÿinon. Mi trovis kunsurprizo, ke ¸i estas zorge oleita kaj purigita. Mi poste sus-pektis, ke la morlokoj eç parte malmuntis ¸in, kaj klopodislaû sia malforta maniero, kompreni ¸ian celon.

”Dum mi staris tie kaj ekzamenis ¸in, ¸ojante pro la nuratuÿo al la aparato, ekokazis tio, kion mi atendis. La bronzajpaneloj subite suprenglitis kaj sonore frapis la kadron. Miestis en la mallumo — kaptita. Tion pensis la morlokoj. Pro tiomi gaje ridis.

”Mi povis jam aûdi ilian murmuran ridadon dum ili venis

94


al mi. Tre trankvile mi provis flamigi la alumeton. Mi devosnur alfiksi la stangetojn kaj tiam foriris kiel fantomo. Sed miforgesis unu afereton. La alumetoj estis el tiu abomenindaspeco, kiu ekbrulas nur per skrapo sur la skatoleto.

”Vi povas imagi kiel malaperis mia trankvilo! La fiuletojestis tute apud mi. Iu tuÿis min. Mi svingbatis ilin en la mal-lumo per la stangetoj, kaj komencis ÿovi min sur la selon dela maÿino. Tiam venis unu mano sur min, kaj poste alia. Midevis tiam batalegi kontraû iliajn fingrojn por ne perdi miajnstangetojn, kaj samtempe mi devis palpserçi la elstaraîojn surkiujn fiksi¸as la iletoj. Unufoje, efektive, ili preskaû sukcesisforpreni iun de mi. Dum ¸i glitis el mia mano, mi devis ÿovien la mallumo per mia kapo — mi povis aûdi sonori la kra-nion de la morloko — por rehavi ¸in. Tiu çi lasta luktado es-tis pli dan¸era, mi opinias, ol la batalo en la arbaro.

”Sed fine la stangeto estis fiksita kaj mi tiris ¸in. La tenantajmanoj forglitis de mi. La mallumo baldaû falis de antaû miajokuloj. Mi trovis min en la samaj griza lumo kaj tumulto, ki-ujn mi jam priparolis.

95


Çapitro XI

Mi jam diris al vi pri la naûzo kaj konfuzo kiuj akompanas tempo-veturadon. Kaj tiun çi fojon mi ne sidis ¸u-

ste sur la selo, sed flanke kaj laû nefirma maniero. Dum ne-konata periodo mi tenegis la maÿinon dum ¸i skui¸is kaj vi-bris, tute malatenta kiel mi iris, kaj kiam mi instigis min re-rigardi la ciferplatojn, mi trovis kun mirego, kie mi alvenis.Unu plato registras tagojn, alia milojn da tagoj, alia milionojnda tagoj, kaj alia milojn da milionoj. Nu, anstataû antaûenÿo-vi la funkciigilon, mi estis altirinta ¸in tiel, ke mi antaûeniru,kaj kiam mi rigardis tiujn çi ciferplatojn mi trovis la miloin-dikilon rondiranta tiel rapide, kiel la sekundoindikilo de hor-lo¸o — en la estonton.

”Dum mia pluiro, kurioza ÿan¸i¸o superrampis çion. Lapulsanta grizo fari¸is pli malhela; tiam — kvankam mi an-koraû veturegis mirige rapide — la ekbrila sinsekvo de tagokaj nokto, kiu kutime indikis malrapidi¸on, revenis kaj fari¸ispli kaj pli rimarkebla. Tio komence tre mirigis min. La alter-noj de nokto kaj tago fari¸is çiam pli malrapidaj, kiel ankaûla movi¸o de la suno trans la çielon, ¸is ili ÿajnis daûri jarcen-tojn. Fine, konstanta krepusko superpendis la teron, krepu-sko rompita nur foje, kiam kometo transbrilegis la malhelançielon. La strio de lumo kiu indikis la sunon, malaperis antaûlonge; çar la suno çesis subiri, ¸i nur movi¸is supren kaj mal-supren en la okcidento kaj fari¸is çiam pli lar¸a kaj ru¸a. Çia

96


signo de la luno jam malaperis. La rondirado de la steloj fari-¸is pli kaj pli malrapida kaj ili jam ÿan¸i¸is al rampantaj lu-mopunktoj. Fine, iom da tempo antaû mia halto, la suno, ru-¸a kaj tre granda, staris senmove sur la horizonto, kiel vastakupolo, kiu ardetis kun obtuza varmo, kaj foje suferis mo-mentan estingi¸on. Unu fojon dum iom da tempo ¸i reardispli brile, sed rapide ¸i refari¸is obtuze ru¸a. Mi rimarkis el tiuçi malrapidi¸o en ¸iaj levi¸o kaj subiro, ke la tasko de la taj-da tirado estas finita. La tero staris kun unu flanko al la sunotiel same kiel en nia epoko la luno rigardas al la tero. Tre zor-ge, çar mi memoris mian antaûan falegon, mi komencis in-versigi mian direkton. Pli kaj pli malrapide movi¸is la ron-dirantaj indikiloj, ¸is la milo-indikilo ÿajnis senmova, kaj tiopor la tagoj ne plu estis nura nebuleto sur sia skalo. Ankoraûpli malrapide, ¸is videbli¸is la neklara konturo de soleca mar-bordo.

”Mi haltis tre glate kaj restis sur la tempo-maÿino çirkaûri-gardante. La çielo ne plu estis blua. Nordoriente ¸i estis tutenigra, kaj el la mallumo brilis hele kaj konstante la palaj blan-kaj steloj. Supre ¸i estis ru¸a kaj senstela, kaj sudoriente ¸i pliheli¸is al arda skarlato, kie, trançite de la horizonto, kuÿis lakorpego de la suno, ru¸a kaj senmova. La rokoj çirkaû mi ha-vis krudan ru¸ecan koloron, kaj la sola signo de vivo, kiun mikomence povis vidi, estis la intense verda vegetaîo, kiu kov-ris çiun elstaraîon sur ilia sudorienta flanko. ¯i estis la samariça verdo, kiun oni vidas sur arbara musko aû sur la likenoen kavernoj: plantoj, kiuj simile al tiuj çi, kreskas en çiamakrepusko.

”La maÿino staris sur dekliva marbordo. La maro etendi¸issudokcidenten kaj levi¸is al akra brila horizonto kontraû la

97


pala çielo. Estis neniaj ondoj, çar la vento neniom eç blove-tis. Nur oleeca movetado levi¸is kaj mallevi¸is kiel kvieta spi-rado, kaj montris, ke la eterna maro ankoraû movi¸as kaj vi-vas. Kaj laû la bordo, kie kelkfoje frapis la akvo, estis dikakrusto de salo — helru¸a sub la mortpala çielo. En mia kapoestis sento de premo, kaj mi rimarkis, ke mi spiras tre rapide.La sento memorigis min pri mia sola sperto de montgrimpa-do, kaj pro tio mi supozis la aeron pli maldensa oI ¸i estasnun.

”Malproksime sur la soleca deklivo mi aûdis raûkan krionkaj vidis ion similan al giganta blanka papilio flirti en la çie-lon kaj malaperi preter iuj malaltaj montetoj. La sono de ¸iavoço estis tiel mizera, ke mi tremetis kaj sidis pli firme sur lamaÿino. Ree çirkaûrigardante, mi vidis, ke tute proksime mo-vi¸as en mia direkto io, kion mi opiniis amaso da roko. Tiammi vidis, ke ¸i vere estas monstra krabosimila estaîo. Çu vipovas imagi krabon tiel grandan, kiel tiu tablo? ¯iaj multajkruroj movi¸is malrapide kaj malcerte, ¸iaj ungegoj svingi¸is,¸iaj longaj atenoj similaj al la vipo de veturigisto flirti¸is kajpalpis, kaj ¸iaj trunkhavaj okuloj brilis çe ambaû flankoj de¸ia metaleca antaûaîo. ¯ia dorso estis ondigita kaj ornamitaper malbelaj tuberoj, kaj verda inkrustaîo makulis ¸in divers-loke. Mi povis vidi la multajn palpilojn de ¸ia komplikita buÿotremeti kaj palpi dum ¸ia movi¸o.

”Fikse rigardante tiun çi malagrablan aperaîon, kiu rampisal mi, mi sentis tiklon çe mia vango, kvazaû muÿo ektuÿis mintie. Mi provis forpuÿi ¸in per mia mano, sed post momento¸i revenis, kaj preskaû tuj venis alia çe mia orelo. Mi frapis ¸inkaj kaptis ian fadenon. ¯i glitis rapide el mia mano. Kun teru-ra naûzo mi turni¸is kaj vidis, ke mi tenis la antenon de alia

98


monstra krabo kiu staras tuj malantaûe. ¯iaj insidaj okulojtordi¸is sur la trunketoj, ¸ia buÿo estis viglaça pro apetito, kaj¸iaj malgraciaj ungegoj, ÿmiritaj de alga ÿlimo, estis falantajsur min. Post momento mia mano estis sur la funkciigilo, kajmi metis unu monaton inter mi kaj tiuj çi monstroj. Sed an-koraû mi estis sur la sama marbordo, kaj mi nun vidis ilinklare tuj kiam mi haltis. Ÿajne dekoj da ili rampas tien kajreen en la malhela lumo, inter la foliigitaj tavoloj de intensaverdo.

”Mi ne povas komprenigi al vi la senton de abomenindasoleco, kiu superpendis la mondon. La ru¸a orienta çielo, lanorda nigro, la sala morta maro, la ÿtona bordo kovrita de tiujçi malrapidaj fimonstroj, la sennuanca venenaspekta verdode la likenaj plantoj, la maldensa aero, kiu dolorigis la pul-mojn; çio kunhelpis al teruriga efekto. Mi pluiris cent jarojn,kaj jen la sama ru¸a suno — iomete pli granda, iomete plimalhela — la sama mortanta maro, la sama frosta aero kaj lasama aro da teraj kraboj, kiuj rampas inter la verda musko kajla ru¸aj rokoj. Kaj en la okcidenta çiielo mi vidis kurban palanlinion, similan al vasta novluno.

”Tiel mi veturis, intermite haltante, en miljaraj paÿegoj,allogite de la mistero de la tera sorto. Mi rigardis, kun strangaintereso, la sunon kreskantan pli granda kaj malhela en laokcidento, kaj la forpasantan vivon de la malnova tero. Finfi-ne, pli ol tridek milionojn da jaroj post nun, la grandega ru¸-varma kupolo de la suno jam kovris preskaû dekonon de lamalluma çielo. Tiam, plian fojon mi haltis, çar la rampantaarego da kraboj malaperis, kaj la ru¸a marbordo, escepte dela plumbece verdaj algoj kaj likenoj, aspektis senviva. Kaj nun¸i estis blanke makulata. Akra malvarmo pikis min. Blankaj

99


ne¸eroj faletis kirle kaj maldense. Nordoriente la brilo de ne-¸o kuÿis sub la stelolumo de la nigreta çielo, kaj mi povis vidiondforman montetaron, helru¸e blankan. Laû la mara bordotrovi¸is fran¸oj de glacio, kun flosantaj amasoj pli malprok-sime sur la maro; sed la çefa etendaîo de tiu sala oceano, tutesangeca pro la eterna subresto de la suno, estis ankoraû ne-glacii¸inta.

”Mi çirkaûrigardis, por trovi çu ankoraû restas iaj signoj debesta vivo. Ia nedifinebla antaûtimo restigis min sur la selo dela maÿino. Sed mi vidis nenion movi¸i, aû surtere, aû en laçielo, aû en la maro. Nur la verda ÿlimo sur la rokoj atestis, kevivo ankoraû ne tute malaperis. Malalta sablaîo estis aperintaen la maro kaj la akvo estis refluinta de la bordo. Mi imagisvidi ian nigran objekton peze movi¸i sur tiu sablaîo, sed ¸ifari¸is senmova dum mi rigardis ¸in, kaj mi supozis, ke miajokuloj trompis min, kaj ke la nigra objekto estis nur roko. Lasteloj en la çielo estis treege brilaj kaj ÿajnis al mi tre malmul-te ekflagri.

”Subite mi rimarkis, ke la ronda okcidenta konturo de lasuno ÿan¸i¸is; ke konkavaîo aperis en la kurbo. Mi vidis tionkreski pli granda. Dum eble unu minuto mi terurigite rigar-dis tiun nigrecon kiu superrampas la tagon, kaj tiam mi kon-statis, ke komenci¸as eklipso, aû la luno, aû la planedo Mer-kuro transpasas la diskon, de la suno. Kompreneble, unue misupozis, ke estas la luno, sed estas abunda atestaro por kre-digi al mi, ke vere tio, kion mi vidis, estis la transiro de internaplanedo, kiu pasis tre proksime al la tero.

”Fari¸is çiam pli mallume; malvarma vento komencis fre-ÿi¸ante ekblovi de la oriento, kaj plimulti¸is la blankaj ne¸erojen la aero. De la mara rando venis plaûdeto kaj flustreto.

100


Krom tiuj çi senvivaj sonoj, la mondo estis silenta. Silenta?Estus malfacile komprenigi al vi ¸ian trankvilon. Çia homabruo, la blekado de ÿafoj, la krioj de birdoj, la zumeto de in-sektoj, la movi¸o kiu faras la fonon de nia vivo — çio çi fini¸is.Dum la mallumo plidensi¸is, la kirli¸antaj ne¸eroj i¸is pliabundaj, dancante antaû miaj okuloj; kaj la malvarmo de laaero fari¸is pli intensa. Fine, unu post la alia, rapide, Iaûvice,la blankaj suproj de la malproksimaj montetoj forpasis en lamallumon. La venteto, ÿan¸i¸is al ¸ema vento. Mi vidis lanigran, mezan ombron de la eklipso fluganta al mi. Post mo-mento estis videblaj nur la palaj steloj. Çio alia estis senradiamallumo. La çielo estis absolute nigra.

”Trafis min timego pri tiu çi ega mallumo. Senfortigis minla malvarmo, kiu penetris ¸is miaj ostoj, kaj la doloro, kiun misentis spirante. Mi tremis, kaj terura naûzo atakis min. Tiam,simila al ardega çielarko, aperis la rando de la suno. Mi dei-ris de la maÿino por retrovi mian ekvilibron. Mi sentis minkapturni¸ema kaj nekapabla entrepreni la reveturon. Staran-te naûzita kaj konfuzita, mi revidis la movi¸antan estaîon surla sablaîo — estis nun nenia dubo ke ¸i movi¸as — kontraû laru¸a akvo de la maro. ¯i estis ronda, tiel granda, kiel piedpil-ko, aû eble pli granda, kaj preniloj etendi¸is de ¸i: ¸i ÿajnisnigra kontraû la ruli¸anta sangoru¸a akvo, kaj ¸i konvulsiesaltetis tien kaj reen. Tiam mi sentis svenemon. Sed la time-go kuÿi senpova en tiu malproksimega kaj terura krepuskohelpis min elteni dum mi grimpis sur la selon.

101


Çapitro XII

Mi revenis, do. Devas esti, ke dum longa tempo mi estissenkonscia sur la maÿino. La ekbrila sinsekvo de la ta-

goj kaj noktoj rekomenci¸is, la suno fari¸is denove ora, laçielo blua. Mi spiris pli libere. La ÿan¸i¸antaj konturoj de latero ondumadis. La indikiloj regrese rondiregis sur la skaloj.Fine mi revidis la malklaran ombrojn de domoj, la signojn dedegenerinta homaro. Tiuj ankaû ÿan¸i¸is kaj pasis kaj aliajvenis. Baldaû, kiam la miliono-indikilo montris al nulo, mimalrapidigis min. Mi komencis rekoni nian propran trivialanarkitekturon, la milo-indikilo reiris al sia komenco, la noktokaj tago alternis pli kaj pli malrapide. Tiam la malnovaj murojde la laborejo çirkaûis min. Tre glate, nun, mi haltigis la me-kanismon. Mi vidis unu afereton, kiu ÿajnis stranga al mi. Mikredas, ke mi diris al vi, ke kiam mi ekveturis, antaû ol miarapido fari¸is tre granda, sinjorino Watchett marÿis trans laçambron, veturante, ÿajnis al mi, kiel raketo. Revenante, midenove trapasis tiun minuton kiam ÿi marÿis trans la labore-jon. Sed nun çiuj el ÿiaj agoj ÿajnis esti precize la inverso dela antaûaj. La pordo çe la alia fino malfermi¸is, kaj ÿi glitiriskviete laûlonge de la laborejo, kun la dorso antaûe, kaj ma-laperis post la pordo tra kiu ÿi antaûe eniris. Tuj antaû tio, mimomenton supozis vidi Hillyer, sed li fulmrapide preterpasis.

”Tiam mi haltigis la maÿinon, kaj denove vidis çirkaû mi lamalnovan konatan laborejon, miajn ilojn, miajn aparatojn,

102


¸uste kiel mi lasis ilin. Mi malsupreniris tre treme kaj sidi¸issur mian benkon. Dum pluraj minutoj mi tremegis. Tiam mipli trankvili¸is. Çirkaû mi denove estis mia malnova labore-jo, precize kia ¸i antaûe estis. Povus esti, ke mi dormis tie, kajke la tuta afero estis son¸o.

”Tamen, ne precize! La maÿino ekiris de la sudorienta ang-ulo de la laborejo. ¯i revenis çe la nordokcidenta kontraû lamuro, kie vi vidis ¸in. Tio reprezentas ¸uste la distancon in-ter mia malgranda herbejo kaj la piedestalo de la blankasfinkso, en kiun la morlokoj portis la maÿinon.

”Dum iom da tempo mia menso stagnis. Baldaû mi stari¸iskaj venis laû la çi-tiea koridoro. Mi lamis, çar mia kalkanoankoraû doloris, kaj sentis min treege malpura. Mi vidis laPall Mall Gazette sur la tablo apud la pordo. Mi trovis, ke ladato estas hodiaû, kaj rigardante la horlo¸on, mi vidis, keestas preskaû la oka. Mi aûdis viajn voçojn kaj la tintadon deteleroj. Mi hezitis — mi estis tre kapturni¸ema kaj malforta.Tiam mi ekflaris bonan sanigan viandon, kaj malfermis lapordon al vi. Vi scias la ceteron. Mi lavis min, man¸is, kaj nundiras al vi la rakonton.”

”Mi scias”, li diris post paûzo, ”ke çio çi estos tute nekre-debla al vi. Al mi la sola nekredebla afero estas, ke mi sidasçi tie hodiaû vespere en tiu çi malnova konata çambro rigar-dante viajn amikajn viza¸ojn kaj rakontante al vi tiujn çistrangajn aventurojn.”

Li rigardis la mediciniston. ”Ne. Mi ne povas atendi, ke vikredu ¸in. Akceptu ¸in kiel mensogon — aû profetaîon. Diru,ke mi son¸is ¸in en la laborejo. Pensu, ke mi konjektadis prila destino de nia raso ¸is mi elpensis tiujn çi fikciojn. Rigar-

103


du mian aserton pri ¸ia vero kiel nuran artifikon por pligran-digi ¸ian intereson. Kaj, kiel rakonto, kion vi pensas pri ¸i?”

Li prenis sian pipon, kaj laû sia malnova kutimo, komen-cis nerve frapeti ¸in sur la feraîojn de la fajrujo. Estis momen-ta kvieto. Tiam se¸oj komencis knari kaj ÿuoj skrapi la ta-piÿon. Mi forturnis miajn okulojn de sur la viza¸o de la tem-po-voja¸anto kaj rigardis lian aûdantaron. Ili estis en la mal-lumo, kaj koloritaj makuletoj na¸is antaû ili. La medicinistoÿajnis okupata rigardante nian gastiganton. La redaktoro fikserigardis la finaîon de sia cigaro — la sesa. La îurnalisto mal-lerte serçis sian poßhorlokon. La aliaj, se mi ¸uste memoras,estis senmovaj.

La redaktoro stari¸is kun ¸emeto. ”Doma¸e, ke vi ne estasverkisto!” li diris, metante sian manon sur la ÿultron de latempo-voja¸anto.

”Vi ne kredas ¸in?””Nu —””Mi atendis tion.”La tempo-voja¸anto turni¸is al ni. ”Kie estas la alumetoj?”

li diris. Li bruligis iun, kaj parolis kun la pipo en la buÿo, blo-vetante. ”Verdire … mi apenaû mem kredas ¸in … tamen …”

Lia rigardo trafis kun muta demando la velkintajn blankajnflorojn sur la malgranda tablo. Tiam li turnis la manon, kiutenis lian pipon, kaj mi vidis, ke li rigardas iujn duonsani-¸intajn cikatrojn sur la fingro-artikoj.

La medicinisto stari¸is, venis al la lampo, kaj ekzamenis laflorojn. ”La gineceo estas stranga”, li diris. La psikologo klinissin antaûen por vidi, kaj etendis la manon por specimeno.

”Diable, estas kvarono antaû la unua”, diris la îurnalisto.”Kiel ni povos hejmeniri?”

104


”Estas multaj flakroj çe la stacio”, diris la psikologo.”Estas kurioze”, diris la medicinisto; ”sed mi ja ne scias la

familion de tiuj çi floroj. Çu mi povas havi ilin?”La tempo-voja¸anto hezitis. Tiam subite:”Certe ne.””Kie vi vere havigis ilin?” diris la medicinisto.La tempo-voja¸anto metis sian manon al la kapo. Li parolis

kiel iu, kiu provas teni aferon, kiu evitas lin. ”Ilin metis enmian poßon Uina, kiam mi veturis en tempon.” Li rigardisçirkaû la çambro. ”Diablo! çio forglitas. Tiu çi çambro kaj vikaj la atmosfero de çiu tago estas tro por mia memoro. Çu miiam faris tempo-maÿinon aû modelon de tempo-maÿino? Aûçu tio estas nur son¸o? Oni diras, ke la vivo estas son¸o, kel-kfoje mizera son¸o — sed mi ne toleros plian, kiu ne taûgos.Estas frenezaîo. Kaj de kie venis la son¸o? … Mi devas rigar-di tiun maÿinon. Se ¸i ja ekzistas!”

Rapide li ekprenis la lampon kaj portis ¸in flagranta ru¸atra la pordo en la koridoron. Ni sekvis lin. Tie en la ekbrilalumo de la lampo tute certe estis la maÿino, dika, malhela, kajmalrekta; aîo el latuno, ebono, eburo kaj kvarco, kiu tralasisla lumon. Solida al la tuÿo — çar mi etendis mian manon kajpalpis ¸ian relon — kaj kun brunaj makuloj kaj ÿmiraîoj surla eburo, kaj pecoj de herbo kaj musko sur la subaj partoj, kajkun unu relo kurbita.

La tempo-voja¸anto metis la lampon sur la benkon kaj gli-tigis sian manon sur la difektita relo. ”Estas en ordo nun”, lidiris. ”La rakonto, kiun mi diris al vi, estas vera. Mi bedaûras,ke mi venigis vin tien çi en la malvarmon.” Li prenis la lam-pon, kaj, en absoluta silento, ni reiris al la fumsalono.

Li venis en la vestiblon kun ni kaj helpis al la redaktoro

105


surmeti lian surtuton. La medicinisto rigardis en lian viza¸on,kaj iom heziteme diris, ke li suferas pro trolaboro, pro kio liridegis. Mi memoras, kiel li staris çe la malfermita pordo kajkriis bonan nokton.

Mi kunluis fiakron kun la redaktoro. Li opiniis la rakonton”spektakla mensogo.” Miaflanke, mi ne povis fari konkludon.La rakonto estis tiel fantazia kaj nekredebla, la dirado tielkrediga kaj sobra. Mi kuÿis sendorma la plej grandan partonde la nokto kaj pripensis ¸in, Mi decidis iri la venontan tagonpor revidi la tempo-voja¸anton. Oni sciigis al mi, ke li estasen la laborejo, kaj çar mi estis bone konata en la domo, misupreniris al li. La laborejo, tamen, estis senhoma. Minutonmi rigardis la tempo-maÿinon kaj etendis mian manon kajtuÿis la funkciigilon. Je tio la dika, solidaspekta maso svingi¸iskiel branço skuita de la vento. ¯ia malfirmeco tre timigis minkaj mi havis kuriozan rememoron pri la infanaj tagoj, kiamoni malpermesis, ke mi tuÿu objektojn, kiuj ne koncernasmin. Mi reiris tra la koridoro. La tempo-voja¸anto renkontismin en la fumsalono. Li estis survoje de la domo. Li havismalgrandan fotografilon sur unu brako kaj dorsosakon sur laalia. Vidante min, li ridis, kaj prezentis al mi kubuton por miamanpremo. ”Mi estas treege okupata”, li diris, ”pri tiu aîo tie.”

”Sed çu ne estas ia ruzaîo”, mi diris. ”Çu efektive vi veturastrans tempon?”

”Efektive kaj vere.” Kaj li rigardis malkaÿe en miajn oku-lojn. Li hezitis. Lia rigardo vagis çirkaû la çambron. ”Mi be-zonas nur duonhoron”, li diris. ”Mi scias, kial vi venis, kaj viestas tre afabla. Estas kelkaj gazetoj tie. Se vi restos ¸is la tag-man¸o, mi plene pruvos al vi tiun çi tempo-veturadon kaj

106


ankaû prezentos specimenojn. Çu vi pardonos, ke mi nunforlasu vin?”

Mi konsentis, apenaû komprenante tiam la plenan signi-fon de liaj vortoj, kaj li skuetis la kapon kaj pluiris Iaû la kori-doro. Mi aûdis ekfermi¸i la laborejan pordon, sidi¸is sur se-¸on, kaj prenis îurnalon. Kion li intencas fari antaû la tag-man¸o? Tiam subite ia reklamo memorigis al mi, ke mi pro-mesis renkonti Richardson, la eldoniston, je la dua. Mi rigar-dis mian horlo¸on kaj konstatis, ke mi apenaû povos plenu-mi tiun rendevuon. Mi stari¸is kaj laûiris la koridoron porinformi la tempo-voja¸anton.

”Kiam mi ektenis la anson de la pordo, mi aûdis krion,strange trançitan çe la fino, kaj klaketon kaj bruon. Aerblovoçirkaûkirligis min kiam mi malfermis la pordon, — kaj deinterne venis la bruo de rompita vitro, kiu falas sur la plan-kon. La tempo-voja¸anto ne estis tie. Dum momento mi pen-sis vidi fantomecan, malklaran figuron meze de kirli¸antamaso da nigraîo kaj latuno — figuron tiel travideblan, ke labenko malantaûe estis absolute klara; sed tiu çi fantomaîomapaleris dum mi frotis miajn okulojn. La tempo-maÿino es-tis for. Krom trankvili¸anta movi¸o de polvo, la alia fino dela laborejo estis malplena. Ÿajne îus enfalis unu el la vitroj dela superporda fenestreto.

Mi sentis neracian surprizegon. Mi sciis, ke okazis io stran-ga, kaj dum kelkaj momentoj ne povis distingi, kio estas lastrangaîo. Dum mi staris kaj rigardis, la pordo al la ¸ardenomalfermi¸is, kaj la servisto aperis.

Ni rigardis unu la alian. Tiam ideoj ekvenis.”Çu sinjoro — eliris tien?” mi diris.

107


”Ne, sinjoro. Neniu venis laû tiu çi vojo. Mi atendis trovilin tie çi.”

Je tio mi komprenis. Riskante çagreni Richardson, mi res-tis tie, por atendi la tempo-voja¸anton; por atendi la duan,eble pli strangan rakonton, kaj la specimenojn kaj fotogra-faîojn, kiujn li kunportos. Sed mi nun komencas timi, ke midevos atendi mian tutan vivon. La tempo-voja¸anto malape-ris antaû tri jaroj. Kaj, kiel çiu scias, li neniam revenis.

108


Epilogo

Oni ne povas ne esti scivolema. Çu li iam revenos? Povasesti, ke li flugegis en la estinton, kaj trafis en la manojn

de la sangotrinkaj, vilaj sova¸uloj de la epoko de nepoluritaÿtono; en la profundojn de la kretaeca maro; aû inter la gro-teskaj lacertojn, la reptilajn monstregojn de la îurasa epoko.Eble eç nun — se mi povas uzi la esprimon — li vagas sur iakreta koralrifo plena de plesiosaûroj, aû apud la solecaj salajlagoj de la triasa epoko. Aû çu li iris antaûen, en iun el la pliproksimaj epokoj, kie homoj ankoraû estas homoj, sed kie lademandoj de nia epoko estas responditaj kaj ¸iaj enuigaj pro-blemoj estas solvitaj? En la virecon de la homaro: çar miaflan-ke, mi ne povas kredi, ke tiuj çi nunaj tagoj de mallerta eks-perimentado, fragmenta teoriado, kaj komuna malpaco efek-tive estas la zenito de la homaro! Mi diras, miaflanke. Li, miscias — çar ni diskutis la temon inter ni longe antaû la kon-struo de la tempo-maÿino — pripensis nur malgaje la progre-son de la homaro, kaj vidis en la pligrandi¸anta maso de ci-vilizado nur malsa¸an amasi¸on, kiu neeviteble devos finfinerefali sur siajn konstruintojn kaj detrui ilin. Se tio okazos, nidevos, tamen, vivi kvazaû ¸i ne okazos. Sed al mi, la estontoankoraû estas nigra kaj malplena — estas vasta nekonataîolumigata en kelkaj hazardaj lokoj de la memoro pri lia rakon-to. Kaj mi havas çe mi, por konsoli min, du strangajn blankajnflorojn — nun velkintajn kaj brunajn kaj platajn kaj rompe-

109


blajn — por atesti, ke eç kiam ne plu ekzistis menso kaj for-to, dankemo kaj reciproka amemo ankoraû vivis en la homakoro.

110


www.omnibus.se/inko

ISBN 91-7303-077-5

Documents

H. G. Wells La tempo- maÿinoi-espero.info/files/elibroj/eo - wells, h.g. - la tempo-masxino.pdf · 2 LA TEMPO-MAŸINO eLIBRO H. G. Wells LA TEMPO-MAŸINO El la angla tradukis E