H αναλυτική κοινωνιολογία του Helstromστη μελέτη των δυνητικών κοινοτήτων

Η ονομασία Linux, είναι ένας γενικός όρος αναφοράς σε λειτουργικά συστήματα που

βασίζονται στον πυρήνα Linux. Η αρχιτεκτονική του Linux είναι παρόμοια με αυτή του

λειτουργικού Unix αλλά έχει αναπτυχθεί εκ του μηδενός και δεν περιλαμβάνει κώδικα από

το Unix. Η ανάπτυξη του Linux είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα εθελοντικής συνεργασίας

από διαδικτυακές κοινότητες, ενώ όλο το έργο είναι ανοικτού κώδικα και ελεύθερα

προσβάσιμο από όλους για αντιγραφή, τροποποίηση ή αναδιανομή χωρίς περιορισμό.

Το Linux είναι διαθέσιμο υπό άδειες όπως η GNU General Public License.

Δημιουργός του Linux είναι ο Linus Torvalds, από το όνομα του οποίου προήλθε και η

ονομασία Linux. O Torvalds άρχισε να αναπτύσσει τον πυρήνα το 1991 εμπνευσμένος από

το λειτουργικό MINIX και χρησιμοποιώντας ελεύθερες βιβλιοθήκες από το GNU του Richard

Stallman. Πάνω στον αρχικό πυρήνα του Torvalds, έχουν εργαστεί χιλιάδες χρήστες αλλά

και εταιρείες. Λόγω των στενών σχέσεων μεταξύ Linux και GNU, πολλές φορές αναφέρεται

ως GNU/Linux, ονομασία που προτιμά και το Ίδρυμα Ελεύθερου Λογισμικού.

Πάνω στο πυρήνα του Linux έχουν αναπτυχθεί εκατοντάδες διανομές οι περισότερες εκ

των οποίων καθοδηγούνται απο κοινότητες προγραμματιστών και χρηστών. Ορισμένες εξ

αυτών στηρίζονται σε εθελοντική βάση πχ Debian, ενώ άλλες αποτελούν τις κοινοτικές

versions εμπορικών διανομών όπως το έργο Fedora που στηρίζεται στην εμπορικά διαθέσιμη

διανομή της Red-Hat.

Σε πολλές πόλεις υπάρχουν τοπικές κοινότητες χρηστών Linux (LUGs) οι οποίες προωθούν

το Linux και κατ επέκταση το ελεύθερο λογισμικό. Οι κοινότητες αυτές διοργανώνουν

συναντήσεις μεταξύ των μελών, σεμινάρια, εκδηλώσεις προώθησης καθώς και εργαστήρια

εκπαίδευση σε σχετικά θέματα. Πολλές διαδικτυακές κοινότητες παράσχουν βοήθεια στους

χρήστες και στους προγραμματιστές με τη χρήση των τεχνολογιών του διαδικτύου, IRC,

Chat rooms, Mailing lists, newsgroups, forums.

Οι συνεχείς καινοτομίες δημιουργούν μεγάλες προκλήσεις στην ανάπτυξη σταθερών

συστημάτων. Όταν μια ομάδα ανθρώπων συνεισφέρει από κοινού στην ανάπτυξη του ίδιου

συστήματος και χιλιάδες τελικοί χρήστες (end users) μπορούν ελεύθερα να αναφέρουν bugs

και να εκφράσουν τις ιδέες τους για νέες χρήσεις, υπάρχει μια αυξανόμενη ροή από

προτάσεις βελτίωσης του λογισμικού. Αυτές οι διαδικασίες οδηγούν σε διαρκώς πιο

πολύπλοκα (complex) συστήματα των οποίων η κατανόηση και διαχείριση καθίσταται όλο

και πιο δυσχερής. Παρόλα αυτά είναι εξίσου σημαντική η προώθηση καινοτομιών σε κάθε

έκδοση του λογισμικού και μάλιστα χωρίς σημαντικές καθυστερήσεις. Στη πράξη αυτή η

ισορροπία μεταξύ της ανάγκης για καινοτομία (που προκαλεί πολυπλοκότητα) και της

ανάγκης για σταθερότητα είναι ίσως το πλέον σημαντικό απο τα διακυβεύματα των

προγραμματιστών (developers) των κοινοτήτων. Μια επιτυχής λύση στο συγκεκριμένο

ζήτημα απαιτεί αποτελεσματική κοινωνική συνεργασία καθώς και έλεγχο.

Οι σχηματιζόμενες κοινωνικές δομές κατά αυτή την διαδικασία ανάπτυξης (delelopment)

αντανακλούν τα προαπαιτούμενα για μια επιτυχή ανάπτυξη λογισμικού.

Στο βαθμό επομένως που το Linux είναι ένα λογισμικό υψηλής αξιοπιστίας και

αποτελεσματικότητας, κάποιος θα μπορούσε βάσιμα να υποθέσει ότι η κοινότητα που

βρίσκεται πίσω από το λογισμικό αντιπροσωπεύει την αποτελεσματική κοινωνική δομή για

την τεχνολογική ανάπτυξη (Tuomi, 2002).

Η ανάπτυξη του Linux είναι λίγο ως πολύ μια αυτό-οργανωτική προσπάθεια. Δεν υπάρχει

καμιά επίσημη θεσμική οργάνωση πίσω από την κοινότητα παρότι αρκετά μη κερδοσκοπικά

ιδρύματα αλλά και μεγάλες επιχειρήσεις (Νοvell, Red Hat) αποδείχθηκαν σημαντικές για το

Linux τα τελευταία χρόνια. H ανάπτυξη του Linux οργανώνεται στη πράξη γύρω από

διάφορα projects, από συνεργατικά εργαλεία και από επιμέρους κομμάτια λογισμικού που

συνεισφέρουν στο ευρύτερο project. Κατ’ αυτή την έννοια η κοινοτική ανάπτυξη του Linux

αντιπροσωπεύει μια κοινότητα των κοινοτήτων ή αλλιώς ένα Fractal Organization του

οποίου τα μέλη αποτελούν κομμάτι της ευρύτερης κοινότητας, την ίδια στιγμή που

συμμετάσχουν σε μια ή περισσότερες υπό - κοινότητες (Tuomi, 1999).

1. H EΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΧΡΗΣΤΩΝ ΤΟΥ UBUNTU LINUX

Το Ubuntu είναι ένα ανοικτού κώδικα, ελεύθερο και δωρεάν λειτουργικό σύστημα

βασισμένο στον πυρήνα Linux. Το όνομά του προέρχεται από την έννοια ubuntu των Ζουλού

και Κόσα (Xhosa), που σημαίνει “Είμαι ότι είμαι λόγω όσων όλοι είμαστε”. Το Ubuntu

ξεκίνησε το 2004, βασισμένο στη διανομή Debian. Ο στόχος του Ubuntu είναι η παροχή ενός

διαρκώς ενημερωμένου, σταθερού λειτουργικού συστήματος για τον μέσο χρήστη, με

ενισχυμένη έμφαση στην ευκολία χρήσης και εγκατάστασης. Το Ubuntu έχει χαρακτηριστεί

ως η πιο δημοφιλής διανομή Linux για επιτραπέζιους υπολογιστές,διεκδικώντας περίπου το

30% επί του συνόλου των Linux συστημάτων σύμφωνα με έρευνα του 2007.

Το Ubuntu είναι ελεύθερο και ανοικτού κώδικα λειτουργικό, που σημαίνει ότι διανέμεται

χωρίς χρέωση αλλά και ότι μπορεί να βελτιωθεί από κάθε προγραμματιστή που θέλει να

συμμετάσχει στην ομάδα ανάπτυξης. Το Ubuntu χρηματοδοτείται από την Canonical Ltd.,

μία ιδιωτική επιχείρηση που ιδρύθηκε από τον Νοτιοαφρικανό επιχειρηματία Μαρκ

Σάτλγουορθ. Αντί να πωλεί το Ubuntu καθεαυτό, η Canonical καταγράφει έσοδα από την

επί πληρωμή τεχνική υποστήριξη που παρέχει για το προϊόν της. Διατηρώντας το Ubuntu

ελεύθερο και ανοικτό η Canonical δέχεται και την βοήθεια τρίτων προγραμματιστών για την

ανάπτυξή του. Χρησιμοποιεί επίσης εφαρμογές και κώδικα της διανομής Debian, από την

οποία και προέκυψε αρχικά το 2004 (Wikipedia).

Η κοινότητα Ubuntu είναι μια απο τις πλέον δυναμικές και πολυπληθείς κοινότητες χρηστών

Linux στην Ελλάδα. “Η κοινότητα Ubuntu στηρίζεται στις ιδέες που πηγάζουν από τη

φιλοσοφία του Ubuntu: ότι το λογισμικό πρέπει να είναι διαθέσιμο δωρεάν, ότι τα εργαλεία

λογισμικού πρέπει να μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους ανθρώπους στην μητρική τους

γλώσσα και παρά οποιεσδήποτε αναπηρίες ή ανικανότητες, και ότι οι άνθρωποι πρέπει να

έχουν την ελευθερία να προσαρμόζουν και να αλλάζουν το λογισμικό τους σε οποιαδήποτε

μορφή ικανοποιεί τις ανάγκες τους”, αναφέρεται στο μανιφέστο της Κοινότητας.

H κοινότητα αυτή τη στιγμή έχει 356 ενεργά μέλη τα οποία συμμετάσχουν στις παρακάτω

ομάδες εργασίας :

● Η ομάδα Ελλήνων χρηστών του Ubuntu. Η εγγραφή γίνεται αυτόματα και δεν

απαιτείται πιστοποίηση εκ μέρους της κοινότητας. Στην ομάδα για τους νέους

μεταφραστές μπορούν να εγγραφούν όσοι θέλουν να βοηθήσουν με την μετάφραση

του Ubuntu στην ελληνική γλώσσα. Για να γίνει κάποιος μέλος σ’ αυτή την ομάδα,

θα πρέπει πρώτα η αίτηση του να γίνει αποδεκτή από τους διαχειριστές της ομάδας.

Η ελληνική μεταφραστική ομάδα του Ubuntu είναι υπεύθυνη για τη μετάφραση των

εφαρμογών του Ubuntu στην ελληνική γλώσσα (οι νέοι μεταφραστές δεν θα πρέπει

να κάνουν αίτηση για συμμετοχή σε αυτή την ομάδα, αλλά στην προηγούμενη). Για

να γίνει κάποιος μέλος σ’ αυτή την ομάδα, θα πρέπει πρώτα η αίτηση του να γίνει

αποδεκτή από τους διαχειριστές της ομάδας.

● Ομάδα μετάφρασης του Gnome.

● Ομάδα Ελλήνων χρηστών του Κubuntu.

Τά μέλη της κοινότητας επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω του καναλιού IRC,

χρησιμοποιώντας mailing-list αλλά και το Forum. Ακόμη συντονίζουν τις δράσεις τους και

σε offline επίπεδο συμμετέχοντας σε πλήθος εκδηλώσεως προαγωγής της χρήσης του

ubuntu,σε συναντήσεις και ημερίδες, σε εργαστήρια ,σε συνέδρια και workshops κλπ.

2.ΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ

2.1 Η πολυπλοκότητα ως εργαλείο ανάλυσης της μεταμοντέρνας οργάνωσης

Η παραδοσιακή αντίληψη της οργάνωσης ήταν απόρροια του ορθολογικού τρόπου

κατανόησης και διαχείρισης του περιβάλλοντος του ανθρώπου η οποία στηρίζεται στις

αρχές της ιεραρχίας, του κανονιστικού πλαισίου λειτουργίας, της εξουσίας, των

γραφειοκρατικών διαδικασιών. Η εμφάνιση της δυνητικής οργάνωσης έρχεται να

αναθεωρήσει και να μετασχηματίσει αυτές τις αρχές, ανατρέποντας πρωτίστως τη

σημαντικότητα του χώρου και του χρόνου (Αλεξιάς & Βάγιας, 2008).

Οι κλασσικοί δυιδισμοί και οι διχοτομήσεις (άτομo-ομάδα, υποκείμενο-αντικείμενο,

κίνητρο-νόρμες, micro-macro) της μοντερνικότητας δεν είναι πλέον ικανές να περιγράψουν

και πολυ περισσότερο να ερμηνεύσουν από μόνες το πολύπλοκο (complex) τεχνο-κοινωνικό

περιβάλλον της μεταμοντερνικότητας. Όπως αναφέρουν οι Κατερέλος και Τσέκερης (2009),

η επιστήμη της Πολυπλοκότητας, ως η διαπειθαρχική ολιστική μελέτη των πολύπλοκων

προσαρμοστικών συστημάτων (complex adaptive systems), αναπτύσσεται ραγδαία τις

τελευταίες δεκαετίες, τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο, καταδεικνύοντας

εναργώς ότι η φύση και η κοινωνία είναι πολύ πιο σύνθετες και απρόβλεπτες από ό,τι

φανταζόσαστε, αλλά και υπερβαίνοντας κατά τρόπο ριζικό κλασσικά δυιστικά διλήμματα

και άκαμπτους αναγωγισμούς.

Ο απλοϊκός δυιστικός/διλημματικός και αναγωγιστικός τρόπος σκέψης και γλώσσας (η

λογική του είτε-είτε) αντικαθίσταται πλέον από παραγωγικές, εύπλαστες και

πλουραλιστικές προσεγγίσεις κατευθυνόμενες από τη δημιουργική «αρχή της

συμπληρωματικότητας» (η λογική του και αυτό και το άλλο) (Τσιβάκου, 2004).

Σε αντίθεση λοιπόν προς την οριστική προτίμηση κάποιου πράγματος και την τελεσίδικη

απόρριψη ενός άλλου, η αναλυτική μας έμφαση τοποθετείται στις «σχέσεις» και την

ανάδειξη των πραγμάτων ως αποτέλεσα σχέσεων. Πίσω από την εκάστοτε παρουσιαζόμενη

όψη των πραγμάτων, πίσω από τη γλωσσική τους έκφραση, κρύβεται πάντα μια άλλη όψη,

η οποία δεν εμφανίζεται μεν, αλλά εν τούτοις συνιστά το σημασιολογικό τους υπόστρωμα

ή, καλύτερα, το έτερο τους ήμισυ με το οποίο η φανερωμένη όψη βρίσκεται σε συνεχή

συνομιλία και μόνο μέσα από αυτή τη συνομιλία το πράγμα ολοκληρώνεται και καθίσταται

κατανοητό (Τσιβάκου, 2004: 251).

Σύμφωνα με τους Garreth et al (2001), όπως αναφέρονται απο τους Αmin & Cohendet

(2004), μια κοινότητα διαμοιραζόμενης γνώσης (distributed learning) έχει ως βασικό

διοικητικό καθήκον τη διαφύλαξη της ακεραιότητας του δικτύου αλλά και την ταυτόχρονη

ανάπτυξη αυτόνομων κέντρων καινοτομίας, στη βάση κοινών σκοπών και προτεραιοτήτων.

Οι ιεραρχικοί κανόνες συνήθως είναι ακατάλληλοι, καθώς οι κοινότητες γνώσης δεν είναι

ανοιχτές σε top-down διοικητικές διαδικασίες. Η συνδεσιμότητα (connectivity), η

συνεργασία και η διάταξη μεταξύ ανθρώπων και μηχανών σε δίκτυο, φαίνεται να είναι το

κλειδί της επιτυχημένης κοινότητας. Σύμφωνα με την θεωρία του δράστη-δικτύου ένα

επιτυχημένο project είναι θέμα της διαμόρφωσης ετερογενών σχέσεων σε ένα δίκτυο το

οποίο βασίζεται σε καθορισμένους ρόλους που κρατούν το δίκτυο ενωμένo (Αmin &

Cohendet, 2004 :134).

H κατανόηση των μηχανισμών ανάδυσης των δυνητικών κοινοτήτων απαιτεί τη μελέτη ενός

ευρύτερου φάσματος παραμέτρων, σε σχέση με εκείνους που προσφέρει η κλασική

(mainstream) οργανωτική θεωρία. Πιθανά είμαστε για πρώτη φορά αντιμέτωποι με

διαδικασίες που είναι πολύ διαφορετικές από τις κλασσικές διακρίσεις μεταξύ δομής,

πολιτισμού ή γνωστικής διαδικασίας.

Μπορεί ακόμη να χρησιμοποιούμε έννοιες όπως ισχύς, ιεραρχία, ταυτότητα, σκοπός, για να

αναλύσουμε την ανάδυση του συγκεκριμένου πλαισίου αλλά είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν

οι συγκεκριμένες έννοιες απαντούν ικανοποιητικά στο ερώτημα που θέτει η κατανόηση του

σχηματισμού “Είναι πιθανόν ότι παρατηρούμε κάτι μεταξύ ενός κινήματος και μιας

οργάνωσης, μεταξύ ενός δικτύου και μιας κοινότητας. Είναι πιθανό ότι παρατηρούμε κάτι

που μοιάζει περισσότερο με πεδίο” (Hernes, 2004:13).

H εξέλιξη του κινήματος του Linux αποδεικνύει ότι το δυνητικό περιβάλλον επιτρέπει την

ανάδυση νέων μορφών οργανώσεων οι οποίες μακράν απέχουν από την τυπική περιγραφή

που προσφέρει η κλασσική οργανωτική θεωρία. Το Linux για παράδειγμα ξεκίνησε από ένα

νεαρό Φιλανδό φοιτητή, ο οποίος θέλησε να κατασκευάσει ένα εναλλακτικό λειτουργικό

σύστημα. Με την παρέλευση 20 ετών το Linux είναι σήμερα ένα προϊόν ανταγωνιστικό προς

τα Windows της γιγαντιαίας Microsoft ή το MacOS της Apple. To Linux είναι κατά κύριο

λόγο δημιούργημα της ανοιχτής κοινότητας των εθελοντών προγραμματιστών του. Δέν

απασχολεί υπαλλήλους, δεν έχει έμμισθους συνεργάτες, δεν έχει οργανωτική δομή

(τουλάχιστον με την κλασσική έννοια του όρου), δεν παράγει κέρδος και προσφέρει

δωρεάν ένα εξαιρετικό προϊόν (Hernes, 2004:14).

2.2 Το μοντέλο της αναλυτικής κοινωνιολογίας του Ηedstrom

Ο Hedstrom (2005), όπως αναφέρει ο Μανωλόπουλος (2008), αναπτύσσει ένα μοντέλο

αναλυτικής κοινωνιολογίας στο οποίο κεντρική θέση κατέχει η δράση του κοινωνικού

ατόμου, η οποία αναφέρεται στίς εμπρόθετες ενέργειες των ατόμων. Απο τους παράγοντες

που εξετάζει τρείς θεωρεί τους πιο σημαντικούς:

1. Τις πεποιθήσεις, οι οποίες είναι προτάσεις για το περιβάλλον τις οποίες το άτομο

θεωρεί αληθείς.

2. Τις επιθυμίες, οι οποίες αντίστοιχα αντανακλούν σε αποτελέσματα προς τα οποία

προσανατολίζεται το άτομο, ανεξάρτητα από το βαθμό εφικτότητας και πιθανά

ανεξάρτητα και από άλλες παραμέτρους όπως κανόνες, αποδοχή, κλπ.

3. Τις ευκαιρίες τέλος που αποτελούν το σύνολο των εναλλακτικών επιλογών δράσης

για την παραγωγή ενός αποτελέσματος, είτε ως απόρροια πεποιθήσεων ,είτε ως

αποτέλεσμα επιθυμιών.

Το ενδιαφέρον με την προσέγγιση του Hedstrom είναι ότι δεν στέκεται στο ψυχολογικό-

ατομικό επίπεδο ανάλυσης αλλά επεκτείνει την ανάλυσή του: Στο διατομικό επίπεδο, το

οποίο αναλύει το πως οι επιθυμίες, οι πεποιθήσεις και οι ευκαιρίες ενός ατόμου

αλληλεπιδρούν με τις αντίστοιχες ενός άλλου. Σε ένα τρίτο επίπεδο κατηγοριοποιεί τους

μηχανισμούς των πεποιθήσεων, των επιθυμιών και των ευκαιριών έτσι ώστε να καταστούν

ερμηνεύσιμοι ή έστω αναγνωρίσιμοι. Στο τελευταίο επίπεδο η κοινωνική αλληλεπίδραση

διασυνδέεται με την κοινωνική μεταβολή,έτσι ώστε η ερμηνεία να μετατοπίζεται στο macro

επίπεδο όπου τα κοινωνικά φαινόμενα αναδύονται ως αποτέλεσμα της δράσης και της

διαντίδρασης. Στην μελέτη των δυνητικών κοινοτήτων η προσέγγιση του Hedsrom μας

βοηθάει να κατανοήσουμε πως τα κοινωνικά φαινόμενα δεν αποτελούνται από απλά

αιτιοκρατικά σχήματα (σχέση αιτίου-αιτιατού) αλλά ότι αντίθετα είναι το αποτέλεσμα

σύνθετων και πολύπλοκων μηχανισμών που τα δημιουργούν (Μανωλόπουλος, 2008).

2.3 Οι ευφυείς οντότητες και η ερμηνεία της κοινωνικής δυναμικής

Σύμφωνα με τον Wooldridge (2002), όπως αναφέρει ο Μανωλόπουλος, οι ευφυείς οντότητες

αποτελούνται από ένα πλήθος αλληλεπιδρώντων υπολογιστικών στοιχείων (agents), τα

οποία χαρακτηρίζονται από δύο ουσιαστικές ιδιότητες:

1. Είναι σε κάποιο βαθμό ικανοί να λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με την επιλογή

ενεργειών, για να ικανοποιηθούν στόχοι με τους οποίους τους έχει προικίσει η

ανθρώπινη σχεδιαστική πρόνοια.

2. Διαθέτουν την ικανότητα να αλληλεπιδρούν με άλλες ευφυείς οντότητες σε

καταστάσεις που προσομοιάζουν τις πραγματικές ανθρώπινες δραστηριότητες

(συνεργασία, συντονισμός, συμπλοκή, διαπραγμάτευση).

Για να σχηματοποιήσουμε τις διαδικασίες μεταβολής θα χρησιμοποιήσουμε το ερευνητικό

παράδειγμα του Μανωλόπουλου (2008), o οποίος στηριζόμενος στην αναπαράσταση τύπου

catnet του White (1965) απεικόνισε το δίκτυο της Wikipedia.

Στη βάση αυτής της ανάλυσης το δίκτυο χρηστών της Ελληνικής κοινότητα Ubuntu

περιλαμβάνει τρείς κατηγορίες εμπλεκομένων:

1. Απλοί χρήστες/Visitors.

2. Εγγεγραμμένα μέλη της κοινότητας/Insiders.

3. Διαχειριστές - Συντονιστές/Leaders

Η εικόνα 2 περιγράφει την τοπολογία του Forum της κοινότητας Ubuntu. Οι κύκλοι

αναπαριστούν τις τρεις κατηγορίες εμπλεκόμενων, ενώ τα διανύσματα την επιρροή που

ασκεί το κάθε μέλος είτε στα μέλη της δικής του κατηγορίας (κυρτά διανύσματα), είτε στα

μέλη των άλλων (ευθεία διανύσματα). Η κατηγορία των απλών αναγνωστών επηρεάζει τις

άλλες δύο στο βαθμό που ένας βασικός λόγος ύπαρξης της κοινότητας είναι ακριβώς η

διάδοση του Ubuntu. H κατηγορία των εγγεγραμμένων χρηστών επηρεάζει τους

διαχειριστές αφού αποτελεί και το σώμα των εκλεκτόρων από όπου προέρχονται οι

πρώτοι. Η κατηγορία των διαχειριστών είναι τα “εκλεγμένα” μέλη που επηρεάζουν τις

άλλες δυο κατηγορίες αφού, α) καθορίζουν το περιεχόμενο και την ατζέντα της κοινότητας

και β) διατηρούν την εξουσία απέναντι στα άλλα μέλη εφόσον η συμπεριφορά των μελών

υπάγεται στον πλήρη ελέγχό τους.

Μια υπόθεση που προκύπτει από το παραπάνω μοντέλο θα μπορούσε να είναι η εξής. Το

πλήθος των απλών αναγνωστών (χρηστών) που επισκέπτεται την σελίδα (το forum εν

προκειμένου) για να λάβει βοήθεια ή να ενημερωθεί, είναι ανάλογο με το πλήθος των

άρθρων που υπάρχουν διαθέσιμα, η δε αύξηση αυτή σύμφωνα με το μοντέλο του Αberg

(2000), θα έχει τη μορφή σιγμοειδούς καμπύλης. Η αύξηση επομένως των άρθρων

προκαλεί αύξηση των χρηστών και δημιουργεί μια δυναμική για τη μετατροπή των απλών

επισκεπτών σε εγγεγραμμένα μέλη. Η όλη βέβαια διαδικασία τελεί υπό τον έλεγχο των

διαχειριστών οι οποίοι βάση κανονισμού δεν επιλέγουν ποιοι θα γίνουν και ποιοι όχι, αλλά

διατηρούν το δικαίωμα να αφαιρέσουν την ιδιότητα του μέλους αλλά και το υλικό των

δημοσιεύσεων, από όποιους δεν σέβονται το πλαίσιο λειτουργίας της κοινότητας.

3.Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ HEDSTROM ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ

FORUM ΧΡΗΣΤΩΝ ΤΟΥ UBUNTU.GR

H αναλυτική κοινωνιολογία του Hedstrom μας εφοδιάζει με ένα σημαντικό εργαλείο μελέτης

των αλληλοδράσεων, όχι μόνο στο επίπεδο της μοντελοποίησης των ευφυών οντοτήτων

αλλά και στο πεδίο στην ανάλυση των πραγματικών δεδομένων, όπως προέρχονται από την

ανάλυση του “λόγου” και του κοινωνικού νοήματος πίσω από τις δράσεις και δια δράσεις

των μελών της κοινότητας. Το παραπάνω σχήμα μας πληροφορεί για τρεις διαφορετικούς

τύπους επιρροής και κοινωνικής αλληλεπίδρασης: Με την διαμεσολάβηση του επηρεασμού

των επιθυμιών, με την διαμεσολάβηση του επηρεασμού των πεποιθήσεων, με την

διαμεσολάβηση του επηρεασμού των ευκαιριών (Μανωλόπουλος, 2008)

3.1 Σύζευξη θεωρίας-εμπειρικών δεδομένων

Οι μελέτες πεδίου που διεξάγονται μέσω της συμμετοχικής παρατήρησης ονομάζονται

ηθογενείς, ένα επίθετο που εκφράζει τη θεώρηση του ανθρώπινου όντος ως προσώπου,

δηλαδή ατόμου που προγραμματίζει παρατηρεί τον εαυτό του, έχει συνειδητούς στόχους

και εξετάζει προσεκτικά τους καλύτερους τρόπους για να τους επιτύχει. Η εθνογραφική

προσέγγιση ασχολείται με το επεισόδιο που συνοδεύει τη πράξη και το οποίο

συμπεριλαμβάνει όχι μόνο την αντιληπτή συμπεριφορά πχ τη μιμητική και το λόγο αλλά και

τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τους σκοπούς των εμπλεκομένων. Η μέθοδος της

συμμετοχικής παρατήρησης χρησιμοποιήθηκε προκειμένου να αναδειχθεί η ιδιομορφία, η

περιγραφή και η παρουσίαση των συμβολικών λειτουργιών ενός συγκεκριμένου χώρου. Ο

σκοπός όμως είναι να γίνει αναγωγή της απλής περιγραφής της κατάστασης, σε περιγραφή

ουσίας, σε εστίαση δηλαδή του νοήματος ενός συγκεκριμένου φαινομένου ή μιας

κατάστασης και όχι απλά στη περιγραφή της εκάστοτε ιδιαίτερης εμπειρίας (Αλεξιάς,

2000).

H συμμετοχική παρατήρηση στο διαδίκτυο έχει ένα μεγάλο πλεονέκτημα, μπορεί να

καταγράψει με πολύ μεγάλη ακρίβεια τα λεγόμενα των κοινωνικών δραστών, δίχως να είναι

απαραίτητη η φυσική και σε πραγματικό χρόνο παρουσία του ερευνητή. Η απουσία του

παρατηρητή από το πεδίο της μελέτης του έχει άλλο ένα πολύ σημαντικό πλεονέκτημα, δεν

προκαλεί παρεμβολές στις αντιδράσεις που παρατηρούνται. Από την άλλη ένα σημαντικό

μειονέκτημα της “συμμετοχικής” μελέτης μιας δυνητικής κοινότητας είναι η αδυναμία

καταγραφής των ιδιαίτερα σημαντικών, από την άποψη του κοινωνικού νοήματος,

παραφραστικών σημείων της επικοινωνίας (κινήσεις, εκφράσεις προσώπου, τόνος φωνής

κλπ).

Η παρατήρηση έλαβε χώρα στα τέλη του Φλεβάρη του 2010, μέσω της καταγραφής των

απόψεων των μελών της κοινότητας, όπως αυτές μπορούν να προσπελαστούν στο Forum

της Κοινότητας Ubuntu (http://forum.ubuntu-gr.org/index.php).

3.2 Κανόνες συμμετοχής και χρήσης της Κοινότητας

Το Forum της κοινότητας είναι βασισμένο στο ανοιχτού κώδικα λογισμικό PhpBB3. Η phpBB

είναι η πλέον δημοφιλής πλατφόρμα κατασκευής Internet forum, γραμμένη σε PHP

scripting language. Διαθέσιμη υπο την GNU General Public License, το phpBB είναι ελεύθερο

λογισμικό. Μερικά απο τα χαρακτηριστικά του phpBB είναι: Ξεχωριστός σχεδιασμός για τα

πάνελ των χρηστών στηριγμένος σε modules (admin-moderator-user), υποστήριξη σε

πολλαπλά συστήματα διαχείρισης βάσεων δεδομένων (MySQL, Microsoft SQL Server, Oracle,

PostgreSQL, SQLite, Firebird, OpenLink), υποστήριξη κατασκευής sub forum διχως

περιορισμους, δυνατότητα εφαρμογής BBCode εκ μέρους του πελάτη, δυνατότητα

εφαρμογής προσωποποιημένων προφίλ,σύστημα δικαιωμάτων.

Οι κανόνες λειτουργίας του Forum μπορούν να προσπελαστούν από εδώ

(http://forum.ubuntu-gr.org/forumrules.php), εμείς θα παραθέσουμε ορισμένους απ

αυτούς που κρίνουμε ως σημαντικούς για την αναλυση μας:

Οι διαχειριστές / συντονιστές του φόρουμ έχουν απεριόριστο δικαίωμα να ελέγχουν και να επιβάλουν την

εφαρμογή των κανόνων. Εφόσον το κρίνουν σκόπιμο, μπορούν -με στόχο πάντα την τήρηση των κανόνων

και την ομαλή λειτουργία του φόρουμ- να διαγράψουν πλήρως, να κάνουν μη ορατό ή να τροποποιήσουν

ένα θέμα συζήτησης, τίτλο, μήνυμα ή υπογραφή. Μπορούν επίσης να επιβάλουν στο μέλος που παρέβη

τους κανόνες, ανάλογα με τη σοβαρότητα της παράβασης και την πιθανή επανάληψή της, οτιδήποτε από

τα παρακάτω: παρατήρηση μέσω προσωπικού μηνύματος, προληπτικό έλεγχο των μηνυμάτων του,

προσωρινή και -ως έσχατο μέτρο- οριστική απαγόρευση της συμμετοχής του στο φόρουμ.Κάθε

ενδιαφερόμενος/η να συμμετάσχει στις δραστηριότητες του φόρουμ έχει το δικαίωμα να υποβάλει αίτημα

εγγραφής. Εφόσον αποδέχεται τους παραπάνω κανόνες, εγγράφεται από τους υπεύθυνους διαχειριστές

και συμμετέχει με πλήρη δικαιώματα στις συζητήσεις. Τα μέλη έχουν δικαίωμα να διατηρούν ένα μόνο

λογαριασμό στο φόρουμ. 1ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ Οι διαχειριστές (administrators) και συντονιστές (moderators) του

φόρουμ της Ελληνικής Κοινότητας του Ubuntu έχουν την αρμοδιότητα της διατήρησης του φόρουμ σε καλό

λειτουργικό επίπεδο με εποικοδομητικό και θετικό κλίμα. Συγκεκριμένα: Οι συντονιστές μεριμνούν για την

υποστήριξη των χρηστών ως προς τον τρόπο συμμετοχής και συμπεριφοράς εντός του φόρουμ, την

ενθάρρυνση των μελών να συμμετέχουν & να προσφέρουν, την συμμόρφωση με τους κανόνες λειτουργίας

και την διατήρηση του περιεχομένου (ενότητες & συζητήσεις) σε όσο το δυνατόν πιο χρηστικό επίπεδο. Οι

διαχειριστές μεριμνούν για τεχνικά θέματα (πλατφόρμα υλοποίησης) που αφορούν την λειτουργία του

φόρουμ. Επιπροσθέτως έχουν τη δυνατότητα να λειτουργήσουν και ως συντονιστές. Αλλαγές που αφορούν

θέματα λειτουργίας (π.χ. αλλαγές nickname, επίβλεψη μελών, κλπ) θα συζητούνται πρώτα στην ομάδα

και αν είναι σοβαρό θέμα (π.χ. πιθανή διαγραφή μέλους) στην κοινότητα. Η άποψη διαχειριστών και

συντονιστών έχει ίση αξία και βαρύτητα και άπαντες οφείλουν να σέβονται τη γνώμη του καθένα και την

πλειοψηφία. 2. ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΟΜΑΔΑΣ Τα μέλη της ομάδας του φόρουμ (διαχειριστές ϰ συντονιστές)

αναδεικνύονται με δημοκρατική διαδικασία από το σύνολο της κοινότητας (ψηφίζουν όσοι ενδιαφέρονται),

η οποία επιλέγει ποιοι από τους διατεθειμένους αναλαμβάνουν ρόλο διαχειριστή και ποιοι ρόλο

συντονιστή. 3. ΑΥΤΟ-ΟΡΓΑΝΩΣΗ & ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Η ομάδα του φόρουμ αυτό-οργανώνεται σύμφωνα με τις

γνώσεις, τα ενδιαφέροντα, και τον χρόνο που μπορεί να διαθέσει έκαστος, δηλαδή δεν είναι απαραίτητο

(παρότι είναι θεμιτό) να ίσο-κατανέμεται ο φόρτος εργασίας. Επίσης η ομάδα του φόρουμ συζητά

πρακτικά θέματα λειτουργίας και κάθε μέλος της ομάδας οφείλει να σέβεται τη γνώμη του καθένα και τις

αποφάσεις της πλειοψηφίας. Για τυχόν ζητήματα που η κατάληξη δεν έχει την ευρεία αποδοχή στο

σύνολο των διαχειριστών/συντονιστών, υπάρχει το δικαίωμα να τεθεί το θέμα στο σύνολο της κοινότητας

για λήψη της οριστικής απόφασης. 4. ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Τα μέλη της ομάδας του φόρουμ, όπως και

οποιοδήποτε μέλος της κοινότητας που έχει αναλάβει κάποιο ρόλο (π.χ. περιοδικό, κανάλι IRC, λίστα,

κλπ) λαμβάνουν μικρό-αποφάσεις για πρακτικά θέματα λειτουργίας. Για ευρύτερα θέματα, είναι

σημαντικό να υπάρχει επικοινωνία και γενικότερη αποδοχή από τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, και για

σημαντικά θέματα από την κοινότητα –σημειώνεται αφενός ότι η άποψη όλων των μελών της κοινότητας,

ανεξαρτήτως του ρόλου/καθηκόντων έκαστου, έχει ίση αξία και βαρύτητα, και αφετέρου ότι

οποιοσδήποτε έχει δικαίωμα να θέσει οποιοδήποτε θέμα προς συζήτηση στη κοινότητα. Η κοινότητα

συνεδριάζει στο IRC (#ubuntu-gr-meetings) σε ώρα που θα έχει γνωστοποιηθεί σε λίστα και φόρουμ και

κανάλι τουλάχιστον 24 ώρες νωρίτερα. Η συζήτηση είναι ανοικτή σε όλα τα μέλη της κοινότητας. Υπάρχει

η προϋπόθεση να παρευρίσκονται τουλάχιστον δέκα άτομα από τα σταθερά μέλη της λίστας ή του

καναλιού ή του φόρουμ (από τα 25 άτομα με τις περισσότερες δημοσιεύσεις στο φόρουμ), ειδάλλως θα

αναβάλλεται. Διατηρείται καταγραφή της συζήτησης όπου μετά δημοσιεύεται σε φόρουμ και λίστα η

τελική απόφαση, μαζί με τα μέλη που συμμετείχαν. 5. ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ Συχνά στην απρόσωπη

δικτυακή επικοινωνία υπάρχει ο κίνδυνος παρεξηγήσεων. Ως εκ τούτου, οι θέσεις είναι καλό να

διατυπώνονται με σαφήνεια και να συζητούνται μόνο πραγματικά γεγονότα, με σεβασμό στους άλλους,

και για κάθε λάθος (κατά την άποψη της ομάδας) συμπεριφορά πρέπει να ακολουθείται φιλική υπόδειξη.

Συγκεκριμένα ακολουθούμε τα Code of Conduct και Ubuntu Leadership Code of Conduct. Κάθε δημοσίευση

στο φόρουμ είναι φυσικά δημόσια, με αποτέλεσμα κάθε μέλος πρέπει να γνωρίζει την ευθύνη αυτών που

γράφει. 6. ΑΛΛΑΓΕΣ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ Όσα αναγράφονται στο παρόν είναι ανά πάσα στιγμή στη κρίση της

κοινότητας η οποία αποφασίζει αλλαγές με δημοκρατική διαδικασία από το σύνολο της κοινότητας

(σύμφωνα με την ανωτέρω αναφερθείσα διαδικασία). Συνεπώς οποιοσδήποτε μπορεί να σχολιάσει το

παρόν και να προτείνει αλλαγές / βελτιώσεις, όσο πιο τεκμηριωμένα τόσο καλύτερα, ώστε εν συνεχεία να

αποφασίσει η κοινότητα. 7. ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ Η αποδοχή του παρόντος είναι αναγκαία για τη

συμμετοχή στην ομάδα του φόρουμ (διαχειριστές-συντονιστές).

4.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

H ανάδυση της κοινότητας είναι σε μια πρώτη ανάγνωση, μια αυτοοργανωτική διαδικασία

μιας και δεν επιβάλλεται από κάποιο θεσμοθετημένο όργανο, άλλα αποτελεί δημιούργημα

της εθελοντικής προσφοράς μελών της κοινότητας. Μπορούμε λοιπών να μιλήσουμε για μια

bottom-up διαδικασία η οποία είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των δυνητικών

κοινοτήτων.

“Οι κινήσεις που μπορούν να γίνουν είναι αρκετές και διαφορετικές, δεν έχουν καμία σχέση

μεταξύ τους. Μακάρι να μπορέσουμε να υλοποιήσουμε όλα όσα θέλουμε και όλες μας τις

ιδέες δίχως καθόλου χρήματα και ποτέ να μην χρειαστούν αλλά δεν νομίζω ότι είναι εφικτό

κάτι τέτοιο.”

“Διαφωνώ για τον εξής λόγο: Δεν υπάρχει έστω και μια άτυπη ομάδα/συμβούλιο

συντονισμού που να αναλαμβάνει τις όποιες ευθύνες/υποχρεώσεις… Με χρήματα δεν

παίζουμε… Σε αυτή τη περίπτωση δεν μπορεί να ισχύει ο κανόνας “είμαστε χύμα και ο

καθένας κάνει ότι νομίζει καλύτερο.”

Καθώς όμως η κοινότητα εξελίσσεται, η ανάγκη για την κατασκευή (τυπικών ή άτυπων)

θεσμών γίνεται αφορμή έντονου προβληματισμού. Μια προσέγγιση η οποία στηρίζεται

αποκλειστικά σε μοντελοποιήσεις της πραγματικότητας χαρτογραφεί τις διαδικασίες και

προβαίνει σε απλοϊκές γενικεύσεις οπως η “αυτοοργάνωση”, δεν μας λέει όμως κάτι για το

πώς δημιουργήθηκαν οι σχετικές δυναμικές, για τους κοινωνικούς δράστες, αλλά και για το

ρόλο της καινοτομίας στις σχετικές διαδικασίες.

“Εγώ προσωπικά δεν έχω την παραμικρή αμφιβολία ότι τα χρήματα θα πάνε εκεί που

πρέπει. Εμπιστεύομαι τα παιδιά που είναι εδώ μέσα. Μια διαφήμιση σε μεγάλη εφημερίδα

είναι εξαιρετική ιδεα. Κάποια στιγμή σ’αυτη τη ριμαδοχωρα πρέπει να μάθουμε να είμαστε

καλοπροαίρετοι. Δεν πιστεύω ότι κάποιος ο οποίος εθελοντικά βοηθά τους άλλους, μπορεί

ταυτόχρονα να είναι τόσο τσογλανος ώστε να κλέψει τα φράγκα.”

Οι δυναμικές που αναπτύσσονται εντός της κοινότητας δύναται να προσεγγισθούν με την

ανάλυση του Hedstrom, τουλάχιστον στα άμεσα παρατήρησιμα στη μελέτη μας επίπεδα

ανάλυσης α) το ενδοατομικό (επιθυμίες-πεποιθήσεις-ευκαιρείες) και β) το δια-τομικό

(αλληλόδραση μεταξύ των μελών της κοινότητας).

“ Ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλο μας! ΔΕΝ είναι ίδια η αντιμετώπιση απλών

χρηστών και admins+mods! Και εάν χρειαστεί, θα βρω ΑΡΚΕΤΑ παραδείγματα στο φόρουμ

να σας δείξω. Τώρα, εάν τα θέματα που θίγω θεωρείτε ότι δεν σας ενδιαφέρουν, αυτό είναι

άλλο θέμα. Εγώ διαφωνώ στα θέματα που έθιξα, άρα τα πρακτικά ζητήματα έρχονται σε

δεύτερη μοίρα. Εάν θεωρούμε ότι το πλαίσιο είναι αυτό και απομένει η ρύθμιση πρακτικών

θεμάτων, τότε εγώ ΔΕΝ έχω να συνεισφέρω τίποτε άλλο στη συζήτηση αυτή και μπορείτε να

τη συνεχίσετε χωρίς την ταπεινοτητά μου”

Το παραπάνω απόσπασμα προέρχεται απο ανοιχτή συζήτηση-ψηφοφορία των μελών του

Forum σε σχέση με την εκλογή νέων διαχειριστών-συντονιστών. Βάση του κανονισμού

λειτουργίας δικαίωμα ψήφου έχουν τα (ενεργά) εγγεγραμμένα μέλη του Forum.

“Στον χώρο του ελεύθερου λογισμικού καταξίωση και αναγνώριση κερδίζουν αυτοί που

γράφουνε κώδικα, αυτοί που διορθώνουν bugs, αυτοί που κάνουν μεταφράσεις κι αυτοί που

βοηθάνε νέους χρήστες. Αυτήν την στιγμή αναγκαζόμαστε ως κοινότητα να αποσπάσουμε

κόσμο από αυτές τις δραστηριότητες για να συντηρηθεί αυτό το φόρουμ. Από μόνο του ως

γεγονός δεν είναι και ότι καλύτερο αλλά αν επιπλέον κάποιοι αρχίσουν να ακούν για

καρέκλες και τέτοια, θα δυσκολευτούμε να ξαναβρούμε αξιόλογα άτομα για αυτήν την

δουλειά. Επαναλαμβάνω εκ προσωπικής εμπειρίας. Εκ του συντονισμού-διαχείρισης ενός

φόρουμ δεν προέρχεται καμιά καταξίωση”.

Θα μπορούσαμε επομένως να μοντελοποίησουμε τη δράση των χρηστών σύμφωνα με τον

Ηedstrom ως εξής:

1.Επιθυμίες (εθελοντική προσφορά-επιθυμία για μάθηση-αναγνώριση)

Πραγματικά το πρόταγμα του εθελοντισμού είναι διάχυτο στις θέσεις των μελών της

κοινότητας. Η επιθυμία για μάθηση-διδαχή είναι κι αυτή ισχυρός παράγοντας δράσης, όσο

για την αναγνώριση μπορεί να αναλυθεί σε δύο επίπεδα, α) Στο επίπεδο του Forum και

κυρίως στο επίπεδο της Κοινότητας , β) Η αναγνώριση στο επίπεδο του Forum κατακτάται

μέσω του αριθμού των δημοσιεύσεων, είτε μέσω της ψήφου των άλλων μελών.

Η αναγνώριση στο επίπεδο της κοινότητας όπως γλαφυρά αναφέρεται παραπάνω, είναι μια

πολύ διαφορετική ιστορία. Αυτή η ανάλυση ανάγεται στο τέταρτο επίπεδο της ανάλυσης

του Hedstom, στο επίπεδο που οι “δυνητικές” δράσεις προκαλούν κοινωνικές μεταβολές.

“Προτάθηκε η σύσταση άτυπου Συμβουλίου Ubuntu-Gr άνευ νομικής υπόστασης και άνευ

επικεφαλής ή ομάδας διοίκησης ……. Η πρόταση εστάλη με pm-πρόσκληση σε 35 μέλη της

κοινότητας προκειμένου να πάρουν θέση. Τα 35 μέλη επιλέχθηκαν με κριτήριο ότι είναι

σταθερά ενεργά τουλάχιστον για κάποιους μήνες σε οποιοδήποτε μέσο (κανάλι, λίστα,

φόρουμ, ιστοσελίδα, περιοδικό) και ζητήθηκε αν παραλείψαμε κάποιον να προταθεί από

οποιονδήποτε για να προστεθεί στην ομάδα, η σύνθεση της οποίας θα μεταβάλλεται

προκειμένου να περιλαμβάνει νέα ενεργά μέλη και να απομακρύνονται άλλα ανενεργά επί

αρκετούς μήνες. Αποκλείστηκαν δηλαδή μέλη ανενεργά ή τυχόν “περαστικοί” με συμμετοχή

μόνο ολίγων εβδομάδων (αν συνεχίσουν να ενδιαφέρονται σε λίγο καιρό γίνονται μέλη)

διότι κρίναμε ότι οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται από αυτούς που αποδεδειγμένα

νοιάζονται..”

“Ως αποτέλεσμα τόσο εγώ προσωπικά όσο και η πλειοψηφία της ομάδας

διαχείρισης-συντονισμού του φόρουμ που θέσαμε το θέμα καταλήξαμε ότι το κλίμα που

διαμορφώθηκε τελικά ήταν αρνητικό ή αδιάφορο και κινδυνεύαμε να κατηγορηθούμε για

προθέσεις που ουδέποτε είχαμε (παρεξήγηση) και για λόγια που δεν είπαμε ούτε καν

υπονοήσαμε (παρερμηνεία). Συνεπώς κρίναμε ότι οι συνθήκες δεν επιτρέπουν να

προχωρήσει επί του παρόντος η πρόταση για δημιουργία άτυπου Συμβουλίου Ubuntu-Gr.”

Μια απόφαση που λαμβάνεται στο Forum της κοινότητας (δυνητικό περιβάλλον) επηρεάζει

άμεσα την ευρύτερη λειτουργία της κοινότητας. Εδώ η ανάλυση προσανατολίζεται στον

τομέα των πεποιθήσεων των μελών, θεωρώντας ότι κατά βάση οι επιθυμίες είναι σχετικά

σταθερές όπως και οι ευκαιρίες των (παλαιών) τουλάχιστον μελών η σύγκρουση των

πεποιθήσεων είναι αυτή που καθορίζει τις κοινωνικές δράσεις. Από την μια οι εμπνευστές

της κίνησης την εμφανίζουν ως προσπάθεια ορθολογικής οργάνωσης της κοινότητας, ενώ οι

αντίπαλοι τους ως προσπάθεια ποδηγέτησης και έλεγχου από μια μικρή κλίκα εξουσίας.

Είναι σαφές ότι η αναλυτική προσέγγιση μας βοηθάει να κατανοήσουμε την ανάδυση των

κοινωνικών δράσεων από το ατομικό, στο διατομικό και στην τελική διάρθρωσή τους στο

επίπεδο των κοινωνικών μεταβολών (ή την απουσία μεταβολών). Μας παρουσιάζει με απλό

τρόπο την όσμωση μεταξύ δυνητικού και πραγματικού κόσμου και τις δυναμικές διαδικασίες

που την αποτελούν. Από την άλλη όμως η χαρτογράφηση αυτών των διαδικασιών, πέρα

από την περιγραφή, είναι αμφίβολο αν μας προσφέρει μια ικανοποιητική ερμηνεία των

αιτιών, η των μηχανισμών που βρίσκονται πίσω απ την γέννεση τους. Οταν για παράδειγμα

αποδίδουμε μια δράση στη διαφορά των πεποιθήσεων των κοινωνικά δρώντων, οφείλουμε

να πάμε πέρα απ το διαπιστωτικό επίπεδο στην εξήγηση, ή έστω την ερμηνεία του πως,

γιατί και υπό ποιες προϋποθέσεις αυτές οι πεποιθήσεις δημιουργήθηκαν. Όχι με

ντετερμινιστική βεβαιότητα, αλλά με την έννοια της συνάρθρωσης των πολλαπλών αιτιών

των επιπέδων της μεταμοντέρνας πραγματικότητας. Αλλίως κινδυνεύουμε (ενάντια στις

προθέσεις μας) να παρουσιάσουμε μια στατική κοινωνική πραγματικότητα η οποία είναι

λίγο ως πολύ προ-κατασκευασμένη και αμετάβλητη. Πως λοιπών δημιουργήθηκαν αυτές οι

διαφορέτικές πεποιθήσεις στα μέλη της κοινότητας.

“Άλλαξα την ψήφο μου (στο 2o) γιατί θέλω να προσθέσω κάτι. Εφόσον τα meetings θα

γίνονται στο IRC (#ubuntu-gr-meetings) θεωρώ πως θα πρέπει όσοι συμμετέχουν να είναι

αναγνωρισμένοι χρήστες για να ληφθεί η ψήφο τους έγκυρη. Δηλαδή δηλωμένο το

nickname τους στον irc server και identified την ώρα του meeting.”

“Πόσο εφαρμοστέο μπορεί να είναι το παραπάνω; Και ΔΕΝ αναφέρομαι σε όσους γράφουμε

επώνυμα, αλλά για τους υπόλοιπους. Να προσθέσω και ένα ερώτημα: Υπάρχει σκέψη για να

γίνει η κοινότητα κάτι το ΕΠΙΣΗΜΑ οργανωμένο;Επίσης, θεωρώ (προσωπικά) ότι η “ομάδα

του φόρουμ” είναι όλα τα (ενεργά) μέλη του φόρουμ και ΟΧΙ μόνο οι διαχειριστές+

συντονιστές.”

Η κοινότητα των χρηστών παρότι είναι χτισμένη στη βάση της δημοκρατικής συμμετοχής,

“Τα μέλη της ομάδας του φόρουμ, όπως και οποιοδήποτε μέλος της κοινότητας που έχει

αναλάβει κάποιο ρόλο (π.χ. περιοδικό, κανάλι IRC, λίστα, κλπ) λαμβάνουν μικρό-αποφάσεις

για πρακτικά θέματα λειτουργίας. Για ευρύτερα θέματα, είναι σημαντικό να υπάρχει

επικοινωνία και γενικότερη αποδοχή από τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, και για σημαντικά

θέματα από την κοινότητα –σημειώνεται αφενός ότι η άποψη όλων των μελών της

κοινότητας, ανεξαρτήτως του ρόλου/καθηκόντων έκαστου, έχει ίση αξία και βαρύτητα, και

αφετέρου ότι οποιοσδήποτε έχει δικαίωμα να θέσει οποιοδήποτε θέμα προς συζήτηση στη

κοινότητα..”, δεν παυει να έχει το χαρακτήρα μιάς άτυπης οργάνωσης η οποία διέπεται

απο τούς δικούς της, μη θεσμικούς αλλα όχι λιγότερο αυστηρούς κανόνες.

“Οι διαχειριστές (administrators) και συντονιστές (moderators) του φόρουμ της Ελληνικής

Κοινότητας του Ubuntu έχουν την αρμοδιότητα της διατήρησης του φόρουμ σε καλό

λειτουργικό επίπεδο με εποικοδομητικό και θετικό κλίμα. Συγκεκριμένα: Οι συντονιστές

μεριμνούν για την υποστήριξη των χρηστών ως προς τον τρόπο συμμετοχής και

συμπεριφοράς εντός του φόρουμ, την ενθάρρυνση των μελών να συμμετέχουν & να

προσφέρουν, την συμμόρφωση με τους κανόνες λειτουργίας και την διατήρηση του

περιεχομένου (ενότητες & συζητήσεις) σε όσο το δυνατόν πιο χρηστικό επίπεδο. Οι

διαχειριστές μεριμνούν για τεχνικά θέματα (πλατφόρμα υλοποίησης) που αφορούν την

λειτουργία του φόρουμ. Επιπροσθέτως έχουν τη δυνατότητα να λειτουργήσουν και ως

συντονιστές. Αλλαγές που αφορούν θέματα λειτουργίας (π.χ. αλλαγές nickname, επίβλεψη

μελών, κλπ) θα συζητούνται πρώτα στην ομάδα και αν είναι σοβαρό θέμα (π.χ. πιθανή

διαγραφή μέλους) στην κοινότητα. Η άποψη διαχειριστών και συντονιστών έχει ίση αξία και

βαρύτητα και άπαντες οφείλουν να σέβονται τη γνώμη του καθένα και την πλειοψηφία.”

Ένα από τα σημαντικά χαρακτηριστικά των δυνητικών κοινοτήτων είναι η διαφοροποίηση

των μελών τους σε δυο υποομάδες, τους χρήστες (users) και στους διαχειριστές-

συντονιστές (admins -moderators). Aλλά μια πιο προσεκτική ανάγνωση του υλικού

αποκαλύπτει περαιτέρω ομαδοποιήσεις ακόμη και εντός της “ηγετικής” ομάδας της

κοινότητας. Οι αυξανόμενες ανάγκες διαχείρισης στρέφουν το ενδιαφέρον προς μια

περισσότερο θεσμική μορφή οργάνωσης. Στο μεταιχμιακό ετούτο στάδιο (μεταξύ άτυπου

και τυπικού) κυριαρχεί μια “ρευστή” κοινωνική κατάσταση η οποία ευνοεί ζυμώσεις και

αλλαγές. Η τεχνολογική καινοτομία προκαλεί ανακατατάξεις οχι μόνο στο δυνητικό αλλά

και στο “πραγματικό” επίπεδο. Οπως αναφέρουν οι Αλεξιάς &Βάγιας (2008:64), “ Αν κάθε

κοινωνική σχέση είναι μια σχέση εξουσίας ,Foucault (1991), τότε και κάθε οργανωτική

σχέση είναι μια σχέση εξουσίας”.

Λάμβάνοντας υπόψη το τέταρτο επίπεδο ανάλυσης του Hedsdrom, την επίδραση δηλαδή

του δυνητικού στο πραγματικό, δεν θα ήταν υπερβολή να υποστηρίξουμε πως και κάθε

δυνητική οργανωσιακή σχέση είναι κατ αυτή την έννοια, μια σχέση εξουσίας.

Η παρατήρηση αυτή δεν αναιρείται απο τις “αγνές” προθέσεις των κοινωνικών δραστών.

Η βασική αυτή διχοτομήση είναι ένας απο τους προσδιοριστικούς παράγοντες των

συμπεριφορών στο πλάισιο των δυνητικών κοινοτήτων.

“Παράλληλα με την ανακοίνωση του κειμένου που συζητάμε τώρα νομίζω δίνουμε τον λόγο

για αυτά τα ζητήματα στο σύνολο της κοινότητας. Επίσης όπως ξεκαθαρίζεται στο κείμενο ο

ρόλος των διαχειριστών δεν συνεπάγεται κάποια εξουσία….”

“Ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλο μας! ΔΕΝ είναι ίδια η αντιμετώπιση απλών

χρηστών και admins+mods! Και εάν χρειαστεί, θα βρω ΑΡΚΕΤΑ παραδείγματα στο φόρουμ

να σας δείξω….”

“Πάντως σκοπός μας είναι να αλλάξει η κατάσταση σύμφωνα με τους παραπάνω ΚΑΝΟΝΕΣ,

αυτή είναι η πρόθεση μας και παρακαλώ πλέον να μας κρίνεις για αυτή την πρόθεση, δηλ

την πρόθεση απλά μέλη – admins – mods να έχουν άποψη ίσης βαρύτητας και να υπόκεινται

στην δημοκρατική κρίση της κοινότητας με την καλύτερη δυνατή διαδικασία (την οποία

προσπαθούμε να ανακαλύψουμε συζητώντας στο παρόν νήμα”

“..μα όλη η ουσία είναι ότι είμαστε ΙΣΟΙ συνεπώς όλα είναι υπό συζήτηση και τίποτα

δεδομένο, το λέει ξεκάθαρα και η αρχική ανακοίνωση!” “Γι’ αυτό είχε προταθεί παλαιότερα

το Άτυπο Συμβούλιο, ώστε να έχουν την τύχη της κοινότητας τα άτομα που ξεχωρίζουν με

την προσφορά τους… Αλλά καλώς ή κακώς απορρίφθηκε ως αντιδημοκρατική μέθοδος…

Αλλά μην πάμε τώρα και στην άλλη άκρη και να επιτρέπουμε να ψηφίζει και “η κουτσή

Μαρία”

Μια κοινωνική ανάλυση που περιορίζεται στη σχηματοποίηση των σχέσεων δεν είναι σε

θέση να ερμηνεύσει το κοινωνικό νόημα που αναδύεται από την αλληλόδραση. Εαν

αποδώσουμε τις συγκρούσεις στο εσωτερικό της κοινότητας στη διαφορά των πεποιθήσεων

ή ακόμη και των ευκαιρειών μεταξύ των χρηστών, δεν μπορούμε να κατανοήσουμε το

σχηματισμό αυτών των πεποιθήσεων ή το πως δημιουργείται η ανισότητα στις ευκαιρείες

(παρόλες της περι του αντιθέτου διακυρήξεις των μελών της κοινότητας). Με αλλα λόγια

για να αντιληφθούμε τον τρόπο με τον οποίο η διαφορετική θέση σε ένα (άτυπο αλλά

ισχυρό) εξουσιαστικό πλαίσιο προσδιορίζει σε κάποιο βαθμό τις αντιλήψεις και τις

συμπεριφορές, πρέπει να στοχαστούμε στους παράγοντες που διαφοροποιούν τα μέλη. Οι

παράγοντες είναι η αφενός ή γνώση, αλλά και αφετέρου η αναγνώριση που κατακτάται

μέσα από την συμμετοχή. Αυτοί οι δύο παράγοντες τοποθετούν τα υποκείμενα σε ενα

κανονιστικό πλάισιο διακαιωμάτων που πορώ απέχει απο τα αναγραφόμενα στους

κανονισμούς της κοινότητας. Εν κατακλείδι μια πιο ολοκληρωμένη μελέτη των δυνητικών

κοινοτήτων περνά από την περιγραφική ανάλυση που σχηματοποιεί τις δυναμικές των

σχέσεων, σε μια ερμηνευτική η οποία είναι απάραιτητη για την σε βάθος κατανόηση των

υπό μελέτη φαινομένων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Åberg,Y.(2000).Individual Social Action and Macro Level Dynamics: A Formal Theoretical

Model,Acta Sociologica, Vol. 43, No. 3, 193-205.

Αλεξιάς , Γ.(2000) .Λόγος περί ζωής και θανάτου, Αθήνα ,Ελληνικά Γράμματα.

Αλεξιάς , Γ.Bάγιας ,Γ.(2008).Απο την Παραδοσιακή στη Δυνητική Οργάνωση.Θεωρητικά

ζητήματα και προσεγγίσεις,στο Κοσκινάς,Κ.Αρσένης,Σ. Δυνητικές κοινότητες και

διαδίκτυο:Kοινωνιοψυχολογικές προσεγγίσεις και τεχνικές εφαρμογές, Αθήνα,

Κλειδάριθμος.

Amin, Α.Cohendet,P. (2004).Architectures of knowledge: firms, capabilities, and

communities, Oxford University Press.

Hernes,T.(2004). The spatial construction of organization,John Benjamin Publishing

Company.

Κατερέλος, Ι. Τσέκερης,Χ.(2009) . Πολύπλοκα συστήματα και κοινωνικές

προσωμoιώσεις,http://library.panteion.gr:8080/dspace/handle/123456789/1314 (acceced

on 15/09/09)

Malinowski, B. Young, M. W. ,1979, The Ethnography of Malinowski: The Trobriand Islands

1915-18, London:Routledge.

Μανωλόπουλος,Χ.(2008). Οι Δυνητικές Κοινότητες ως τεχνοκοινωνικά

μορφώματα:Μεθοδολογίες αναπαράστασης και ερμηνείας, στο Κοσκινάς,Κ.Αρσένης,Σ.

Δυνητικές κοινότητες και διαδίκτυο:Kοινωνιοψυχολογικές προσεγγίσεις και τεχνικές

εφαρμογές, Αθήνα, Κλειδάριθμος.

Nguyen,L., Torlina,L. ,Peszynski,K.,Corbitt,B.(2006).Power relations in virtual

communities:An ethnographic study, Electron Commerce ,Res 6: 21–37.

Τσιβάκου, Ι. (2004). Το αέναο παιχνίδι των διαφορών, Επιστήμη και Κοινωνία ,12:

249-282.

Tuomi,I.(1999). Data is more than knowledge: implications of the reversed

knowledgehierarchy for knowledge management and organizational memory, System

Sciences,Proceedings of the 32nd Annual Hawaii International Conference.

Tuomi,I.(2002).Networks of Innovation: Change and Meaning in the Age of the

Internet,Oxford University Press.