HAP Temel Kavramlar Temel yaklaşımlar Afet Tıbbı

1AKDUR HAP ŞUBAT 2009

HAPTemel Kavramlar Temel yaklaşımlarAfet Tıbbı

• Prof.Dr. Recep AKDUR

AFET Kavramı Tartışmaları

• DOĞAL AFETLER -YAPAY AFETLER (natural- man made)• OLAĞAN-OLAĞAN ÜSTÜ DURUM (usual-unusual / ordinary- extraordinary)• BEKLENMEYEN-ZAMANI BELLİ OLMAYAN OLAY (unexpected)• KAPASİTE AŞIMI-BAŞA ÇIKMA KAPASITESİNİ AŞMA• BİÇARELİK (helpless-poor)• OLAY-ACİL DURUM- FELAKET -AFET (incident-emergency-disaster-catastrophe)

AKDUR HAP ŞUBAT 2009 3

DOĞAL OLAYLARIN TETİKLEDİĞİ AFETLER

• TAŞKÜRE HAREKETLERİ DEPREM, YANARDAĞ TOPRAK KAYMASI

• SUKÜRE HAREKETLERİ SEL-KASIRGA, DALGA

• GAZKÜRE HAREKETLERİ FIRTINALAR

• BİRLEŞİK OLAYLAR

DOĞAL OLAYLARIN AFET NİTELİĞİNİ KAZANMASI İÇİN

1. TOPLUM VARLIĞI ,

2. DÜŞÜNSEL YAPININ BİLİM DIŞI ,

3. FİZİK ÇEVRESİNİN YETERSİZ

OLMASI GEREKİR.


YAPAY AFETLER

• BÜYÜK KAZALAR Nükleer, toksik emisyon baraj çökmesi, ulaştırma iSTEMSiZ / iHMAL

• NÜKLEER SAVAŞ• KONVANSİYONEL SAVAŞ• SABOTAJ İSTEMLİ• KİTLESEL NÜFUS HAREKETLERİ



• OLAĞAN-OLAĞAN ÜSTÜ DURUM

(usual-unusual / ordinary- extraordinary)


AFETLER OLAĞANÜSTÜ DEĞİLDİR

• Her türden doğal olayı biliyoruz

• Üç koşulun varlığını /yokluğunu biliyoruz

• Varlığında, her türden doğal olayın afet niteliğini kazanacağını biliyoruz

• Oluşacak afetlerin sonuçlarını önceden kestirilebiliyoruz



• BEKLENMEYEN,

ZAMANI BELLİ OLMAYAN OLAY!



• 30 yıl içinde, İstanbul’da büyüklüğü 6,4-7,4 arasında değişen bir deprem olacak

• Büyüklük 6,4 olursa 7000 ölüm, 30000 yaralı olacak

• Büyüklük 7,4 olursa 30000 ölüm 300000 yaralı olacak





• Gömeç-50 yılda bir büyük sel görür

• Hatay 35 yılda bir büyük sel görür Metrekareye düşecek yağmur miktarına göre,

hangi evleri su basacağını ve ne kadar insan boğulacağını kestirebiliyoruz



• KAPASİTE AŞIMI-BAŞA ÇIKMA KAPASITESİNİ AŞMA

“Bir ilçe hastanesine 40-50 kişi başvurması” İlçe pazarının kurulduğu günlerde kapasite hep aşılır.

“20 kişinin öldüğü bir trafik kazası” Türkiye sürekli afet yaşıyor

• BİÇARELİK (Helpless-poor)• OLAY-ACİL DURUM- FELAKET -AFET (İncident-emergency-disaster-catastrophe)



• NİCEL BÜYÜKLÜK

Baş etme kapasitesini aşan sayı-nicelik• NİTEL BÜYÜKLÜK

Toplumsal işleyişi felç eden/ kaos yaratan nitelik• BİÇARELİK

Olayla, dış yardım ile baş etme



OLGU / OLAY İNCİDENT 1 İVEDİ DURUM EMERGENCY

2 FELAKET DİSASTER

3 AFET CATASTROHE

MARMARA 17 Ağustos 1999DÜZCE 12 Kasım 1999Ölüm 18000

Yaralı 40000Etkilenen bina 850000

Çöken bina 51000 (%6)

Ağır hasarlı bina 57000 (%6,7)

Orta hasarlı bina 105000 (%12,3)

Az hasarlı bina 116000 (13,7)

Hasarsız bina 521000 (%61,3)

Malzeme kaybı 15 milyar Dolar

Dolaylı ekonomik kayıp 50 milyar Dolar

26 Nisan 1986 ÇERNOBİL • Hiroşima ve Nagazaki’ye atılan bombaların 200 katı

radyoaktif madde yayıldı• Kontrol çalışmalarında 800000 kişi çalıştı, olay

sırasında 30 kişi öldü• Beş milyon 300 bin kişiye iyot tableti dağıtıldı, bir

milyon 600000’i çocuk• Ağır kirlenme (1480 kBq/m2den yüksek) bölgesinde

bulunan 135 bin kişi tahliye edildi• Orta dereceli kirlenme (555-1480 kBq/m2 arasında)

bölgesinde yaşayan 400 bin kişi sürekli izleme altına alındı

• Az kirlenme bölgesinde (555 kBq/ m2 den daha az) yaşayan 6 milyon kişinin izlenmesi gerekiyor


02 Aralık 1984 BHOPAL / Hindistan • Ensektisit fabrikasının 40 tonluk MIC tankı

patladı, 30 metre yükseğe fışkırdı.• 800000 nüfuslu kentin 1/3 etkilendi, 100000 kişi

hastaneye başvurdu, 50000 kişiye yatırılarak müdahale edildi.

• 3000 kişi olaydan hemen sonra, 3000 kişi izleyen günlerde öldü.

• 40000 kişi de solunum yetmezliği oluştu.• Binlerce hayvan öldü

11 Eylül 2001 İkiz Kuleler

3030 Ölüm2337 YaralıMilyarlarca dolar kayıp

15-20 Kasım 2003 İstanbul

61 Ölüm 600 Yaralı


AFET TANIMI

• EKOLOJİK –TOPLUMSAL DENGE BOZULUR• OLAĞAN YAŞAM ORTADAN KALKAR• CAN VE MAL KAYIPLARI ORTAYA ÇIKAR• SONUÇLAR TOPLUMUN UYUM ve YANIT VERME

KAPASİTESİNİ AŞAR• DIŞ YARDIMA GEREKSİNİM VARDIR


AFET YÖNETİMİNDE KAVRAMLAR

• ETKİ-TEPKİ

• PROAKTİF OLMA-REAKTİF OLMA

• RİSK YÖNETİMİ-KRİZ YÖNETİMİ

• YÖNETİM-YÖNETİMSİZLİK

AFET YÖNETİMİ

RİSK YÖNETİMİ

KRİZ YÖNETİMİ

AFET YÖNENTİMİ İKİ KÜMELİDİR


AFET YÖNETİMİ

• RİSK YÖNETİMİ ( Olay öncesi /Proaktif davranış) Olay olmadan önce olaydan koruma, nedenleri yok

etme zararları önleme /azaltma çalışmaları) Risk yönetiminde hedef afet nedenlerini/ risklerini/

afetleri yok etmektir-KORUMADIR

• KRİZ YÖNETİMİ (Olay sonrası /Reaktif davranış) Olay olduktan sonra olayı /krizi def etme krizin

yaralarını sarma ikincil zararaları azaltma çalışmalarıdır Kriz yönetiminde hedef ikincil kayıpları en aza

indirmektir.TEDAVİDİR


AFETLERDE KORUNMABirincil Korunma-Afetlerin Önlenmesi

• Doğru fizik planlama• Güvenceli binalar• Risk değerlendirme çalışmaları• Araştırma-Geliştirme çalışmaları• Toplum eğitimi• Afet planları

Örneğin; toprak kayması olabilecek yerde yerleşimi önlemek, seli önlemek için baraj kurmak, binaları depreme dayanıklı hale getirmek


AFETLERDE KORUNMAİkincil Korunma- Afet zararlarının azaltılması

• Erken tespit

• Hızlı harekete geçme

• Afet sonrası zarar ve hastalıklara karşı önlem alma

• Toplum eğitimi

• Eski düzene dönüşü sağlamakÖnceden iyi bir afet planı

hazırlanmış olması gereklidir


AFETLERDE KORUNMA Üçüncül Korunma-Rehabilitasyon

• Yerleşim yerlerinin yeniden yapılanması

• Eğitim olanaklarının sağlanması

• İş olanaklarının sağlanması

• Fiziksel-Ruhsal-Sosyal Rehabilitasyon


AFETLERİ AZALTMAK- YOK ETMEK İÇİN

RİSK YÖNETİMİ(Olay öncesi /Proaktif davranış)• Risk değerlendirme / Olası riskler • Kabul edilemez risk/ Risk yok etme/ Risk azaltma

çalışmaları (koruma)• Senaryolar / Riske dayalı zararlar (kabul edilebilir

risk) /Zarar azaltma çalışmaları• Kurumun-altyapının yeniden inşaası• Arta kalan risk


Önlemler Geliştirme

1. AFET RİSKLERİ

2. AFETTE GEREKSİNİMLER (SENARYOLAR)

3. AFETLERDE CAN ve MAL KAYIPLARININ NEDENLERİ

4. ALINACAK ÖNLEMLER

AFET EPİDEMİYOLOJİSİ


AFET EPİDEMİYOLOJİSİ

• AFETLERDE ÖLÜM VE YARALANMA NEDENLERİNİ ANLAMAK

• AFETLERDE ÖLÜM VE YARALANMALARI ÖNLEMEK

• AFETLERİN NEDENLERİNİ ANLAMAK• AFETLERİ ÖNLEMENİN YOLLARINI BULMAK


AFETLERİ DEFEMEK İÇİN

Kriz yönetimi (olay sırası- reaktif davranış)1. Etki analizi2. Müdahale3. İyileştirme4. Yeniden yapılandırma


AFETİN EVRELERİ

SESSİZ EVRE UYANIKLIK EVRESİ YALNIZLIK EVRESİ

DIŞ YARDIM EVRESİ

ESENLENDİRME EVRESİ


1. SESSİZ EVRE(Risk yönetimi)

• ÖRGÜTLENME• PLANLAMA• YASAL DÜZENLEMELER• RİSKLERİN SAPTANMASI GİDERİLMESİ (Altyapının / korunaklı güçlü hale getirilmesi)• ALARM SİSTEMLERİ KURMA• TOPLUMU BİLİNÇLİ KILMA


2. UYANIKLIK (alarm) EVRESİ(Kriz yönetimi)

• HABER ALMA- DEĞERLENDİRME• HABER VERME (Sektörlere - Topluma)• TOPLANMA VE TAHLİYE• EYLEM PLANLARI’NIN GÖZDEN

GEÇİRİLEREK EKSİKLİKLERİNİN GİDERİLMESİ


3. YALNIZLIK (İzolasyon) EVRESİ Bireysel İş ve Eylemler-(Kriz yönetimi)

• KENDİ KENDİNİ KURTARMA• AİLE/KURUM İÇİ YARDIMLAŞMA• AİLE BİREYLERİNDEN /KURUM

ÇALIŞANLARINDAN HABERDAR OLMA• YAKIN ÇEVRE KURTARMASI• ÖRGÜTLERDE YERİNİ ALMA• ÖRGÜTLENME


3. YALNIZLIK EVRESİ Kurumsal İş ve Eylemler (Kriz yönetimi)

• Kriz Merkez ve Masalarının toplanması

• Durum değerlendirme

• Planların /Senaryoların gözden geçirilmesi

• Uygun olan planın / senaryonun uygulamaya sokulması


4. DIŞ YARDIM EVRESİ(Kriz yönetimi)

• AFET BÖLGE VE NÜFUSUNUN SAPTANMASI

• HASAR BÜYÜKLÜĞÜNÜN SAPTANMASI• KURTARMA -TRİAJ - ŞOK GİDERME• GEÇİCİ YERLEŞİM

SU, BESİN, BARINAK, GİYSİ, UYGUN ÇEVRE


5. ESENLENDİME (Rehabilitasyon) EVRESİ (Kriz yönetimi)

TOPLUMUN ve ÇEVRENİN AFET ÖNCESİ DURUMA GETİRİLMESİ

KONUT, ÇEVRE, SAĞLIK, EĞİTİM, İŞ YAŞAMI


ULUSAL-KURUMSAL AFET PLANI GEREKLİ

(Plansızlık) (Kriz yönetimi)

KİŞİLERİNKURUMLARINULUSUN

KOORDİNE OLAMAMASI

• İHMAL• GECİKME• DUPLİKASYON• BOŞA ÇABA• BOŞA HARCAMA


ULUSAL AFET PLANI BİRİMLERİN PLANLARININ BİLEŞİMİNDEN OLUŞUR

• AİLE• APARTMAN• SOKAK• MAHALLE• KENT• VİLAYET

• BİRİM• KURUM• İL MÜDÜRLÜĞÜ• BAKANLIK• SEKTÖR

TOPLUMSAL KURUMSAL


AFET PLANI YAP-BOZ PARÇALARI GİBİDİR (Kriz yönetimi)

İL - KENT

SEKTÖR

BİRİMBİRİM

SOKAK

MAHALLEBAKANLIK

İL MÜDÜRLÜĞÜ

KAMU SAĞLIĞI MERKEZİ

HAP

SAĞLIK OCAĞI


PLANLAMA (Kriz yönetimi)

VAROLAN • KAYNAKLAR • OLANAKLAR

AFETTE • HİZMETLER• GEREKSİNİMLER

EKONOMİK ve ETKİN KULLANMA


AFET PLANI İÇİN GEREKLİ BİLGİLER(PLANLAMA SÜRECİ) (Kriz yönetimi)

• DURUM ve KAYNAKLAR• KONULAR ve AMAÇLAR• İŞ – OPERASYON AKIŞ ŞEMALARI• LOJİSTİK (GEREKSİNİMLERİ KARŞILAMA ve İKMAL)

• YÖNETİM ve DENETİM AĞI (GÖREV, YETKİ VE SORUMLULUKLAR İLE BUNLARIN HİYERARŞİK DİZGESİ )

I-GENEL ULUSAL-KENT AFET PLANI SÜREÇLERİ (Kriz yönetimi)

SEKTÖR

SAĞLIK BAYINDIR İÇİŞLE SANAYİ

1 2 3 4

IV EYLEMLERDE GEREKSİNİMLER

I SEKTÖRLER

II GÖREVLER-KONULAR

III İŞLER- EYLEMLER


II-AFETLERDE SAĞLIK SEKTÖRÜ(AFET TIBBI)

1. Durum ve kaynakların saptanması2. Önlemler geliştirme 3. Planlar -senaryolar –hazırlıklar4. Halkın eğitimi5. YARALILARIN BAKIMI a.Arama kurtarmada tıbbi hizmetler(UMKE) b.Başvuran yaralıların bakımı-triaj c.Hastane hizmetleri (HAP)6. İkincil hastalık ve sonuçlarının önlenmesi7. Sağlık hizmetleri alt yapısının yeniden inşaası8. Olağan halk sağlığı hizmetleri düzeyine ulaşma


1.PLANLAMA İŞ VE EYLEMLERİ

1. DURUM ve KAYNAKLARIN SAPTANMASI• DEMOGRAFİK YAPI• SOSYO-EKONOMİK YAPI• SAĞLIK DÜZEYİ• SAĞLIK HİZMETİ KAYNAKLARI• DİĞER KAMU HİZMETLERİ KAYNAK ve OLANAKLARI2.ÖNLEMLER GELİŞTİRME3. PLANLAR- SENARYOLAR4.HALKIN EĞTİMİ


2. YARALILARIN BAKIMI İŞ ve EYLEMLER

• ARAMA -KURTARMA SIRASI TIBBİ BAKIM

• TRİAJ• RESÜSKÜTASYON-ACİL MÜDAHALE• YAŞAM İDAMESİ• TAHLİYE

• HASTANE HİZMETLERİ


3. İKİNCİL HASTALIK ve ÖLÜMLERİN ÖNLENMESİ

AFETLERLE BİRLİKTE

BAŞTA ENFEKSİYON HASTALIKLARI OLMAK ÜZERE HER TÜRDEN HASTALIK ve SAĞLIK SORUNUN

EPİDEMİLER YAPMA RİSKİ VARDIR

4. ALT YAPININ YENİDEN İNŞAASI


5. OLAĞAN SAĞLIK HİZMETLERİ DÜZEYİNE ULAŞMA

• SÜREKLİ ve DÜZENLİ SAĞLIK HİZMETİ VERME• ÇEVRENİN KONTROL ALTINA ALINMASI

TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİNİ YERLEŞTİRME


6.ÖLÜMLERİN AZALTILMASI

İŞ ve EYLEMLER

• OLAYA BAĞLI ve OLAY ANINDA OLAN ÖLÜMLER• GECİKMİŞ KURTARMAYA BAĞLI ÖLÜMLER• KURTARMA ESNASINDAKİ ÖLÜMLER (kurtarma ölümleri)• ÖLÜMÜ ÖNLENEMEZ OLGULAR ( tıp ve teknolojinin çözemediği,

yerel olanakların yetersiz olduğu)• HİZMETLERİN KESİNTİYE UĞRAMASINA BAĞLI ÖLÜMLER• KURTARILABİLİR ÖLÜMLER (yaralı bakım ve koruyucu hizmetler)


ULUSAL-KENT AFET PLANINDASağlık Konu ve Amaçlar (Kriz yönetimi)

YARALI BAKIMI Yaralı Toplanma İstasyonu• Muayene- triaj• Olay yeri müdahale• Gözetim

• TAHLİYE

OLAY Y (KURTARMA)• Yaşam idamesi• Kurtarmanın zararsızlaştırılması• Yaşam ikamesi• TAHLİYE

İKİNCİL OLGULAR

• Su,gıda, temizlik Çöp Vb

HASTANE

HİZMETLERİ


ULUSAL SAĞLIK PLANI SÜREÇLERİ (Kriz yönetimi)

KONULAR1.YARALI BAKIMI2.OLAY YERİ SH 3.TAHLİYE4.İKİNCİL HASTA.5.ÖLÜMLER

SAĞLIK

YTİ

İŞ1 İŞ2 İŞ3İŞLER

EYLEMLER

2 3 4


İŞ-EYLEM ORGANİZASYONU

• EYLEM GEREKSİNİMLERİ

İnsangücü , malzeme, materyal

• EYLEM ORGANİZASYONLARI

5N+1K


PLAN (Kriz yönetimi)

Bir iş ya da eylem hakkında altı sorunun (5N+1K)

yanıtlanmasıdır.

NE

NEREDE

NE ZAMAN

NE İLE

NASIL

KİM

YAPILACAĞININ


AFETTE GEREKSİNİMLERİN HESAPLANMASI(Senaryo yazımı -Kriz yönetimi)

• RİSK ALTINDAKİ TOPLUM• ETKİLENEN BÖLGE ve NÜFUS• AFETZEDE SAYISI

• ESKİ AFET BİLGİLERİ• VARSAYIMLAR- SENARYOLAR


Hastane Afet Planları

• BİR ÜST (KENT BÖLGE ÜLKE) VE DAHA ÜST DÜZLEMDEKİ PLANLARIN BİRER PARÇASIDIR.


PLAN KATEGORİLERİ

OLGU / OLAY İNCİDENT

1 İVEDİ DURUM EMERGENCY

2 FELAKET DİSASTER

3 AFET CATASTROHE


AFET YERLEŞİMİ

HASTANE YERLEŞİM BİRİMİ

BÖLGE ÜLKE

XXXXX

XXXXXXXXXXXXXX

XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX

XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX


AFET KÜME VE ALT KÜMELERİ

Hastane

Yerleşim yeri

BÖLGE

ÜLKE


HASTANE KURULUM AŞAMASINDA

• En az afet riski olan yerde olmalı• Sistem içinde bağımsız binalardan oluşmalı• Panik anında kullanılabilecek alternatif merdivenleri olmalı• Her binanın özel girişi olmalı• Gereksiz bahçe engelleri olmamalı• Tahliye alanı olabilecek boş alanlar planlanmalı• Ulaşım kolay olmalı• Sel suyu güzergahını kesmeli• Peyzaj düzenleme kurallarına uyulmalı• Gerekiyorsa su düzeyinden yukarıda sığınaklar kurulmalı


HASTANELERİN AFETTE ROLLERİ

• İnternal afetler: Patlama, yangın, tehlikeli madde yayılımı, salınımıHastanenin bir bölümünü etkileyen olaylarHastanenin tümünü etkileyen olaylar

• Eksternal afetler: Sel, fırtına, deprem vb.Minör: Küçük çaplı zararla sonuçlanan toplumu etkileyen

olaylarMajör : Büyük çaplı zararla sonuçlanan, toplumu etkileyen

olaylarMajör-hastaneyi etkileyen: Toplumu ve hastaneyi etkileyen

ve başka bir hizmet birimi oluşturmayı gerektiren afetler• Diğer toplumlardaki afetler


HASTANE BİNASI MERKEZLİ OLAY HASTANE GÜVENLİĞİ-KURTARMA

HHASTALAR

ÇÇALIŞANLAR

AARAÇLAR

DekDEKONTAMİN

ASYON

OOLAYLA MÜCADELE

YANGIN

ÇÖKME

SEL

NBC

TAHLİYE


AFET ETKİLENME BOYUTU

ETKİLENME /LOKALİZASYONHASTANE KENT BÖLGE ÜLKE

1. HASTANEYE MÜDAHALE

2. HASTA KABULÜ

3. YARDIMA ÇIKMA

DEPREM

SEL

KASIRGA

SABOTAJ

KL SAVAŞ

NBC


III-HAP BAŞLICA KONU ve İŞLER

HASTALAR (K1) • TAHLİYE (K1-İŞ1)• KURTARMA (K1-İŞ2)• YERLEŞTİRME (K1-İŞ3iç/dış)• BAKIM İDAMESİ (K1-İŞ4)

• ÇALIŞANLAR (K2)• TAHLİYE (K2-İŞ1)• KURTARMA (K2-İŞ2)• Gerekirse tıbbi bakım (K2-İŞ3)• İŞE YERLEŞTİRME (K2-İŞ4)

ARAÇ GEREÇ (K3)• KURTARMA• YERLEŞTİRME • KULLANIMA SOKMA

OLAY (K4)• DURDURMA• İZOLASYON• SAVMA


III-HAP AKIŞ ŞEMASI

KONULAR1.HASTALAR2.ÇALIŞANLAR3.ARAÇ-GEREÇ4.OLAY

HASTANE

HASTALAR

İŞ1 İŞ2 İŞ3İŞLER

EYLEMLER

2 3 4


AFET PLANI YAP-BOZ PARÇALARI GİBİDİR

Documents

HAP Temel Kavramlar Temel yaklaşımlar Afet Tıbbı