HARDVER – KOMPONENTA RAČUNARSKOG SISTEMA

seminarski rad

Nastavni predmet: Informatika i računarstvo

Predmetni nastavnik:

Student:

2014.

2014

SADRŽAJ

1. UVOD..........................................................................................................................................32. POJAM HARDVERA.................................................................................................................4

2.1. DESKTOP RAČUNAR........................................................................................................42.2. LAPTOP RAČUNAR...........................................................................................................52.3. PDA.......................................................................................................................................62.4. MOBILNI TELEFON...........................................................................................................62.5. SMART TELEFON..............................................................................................................72.6. MULTIMEDIJALNI UREĐAJI...........................................................................................7

3. PROCESOR.................................................................................................................................83.1. VRSTE MEMORIJE............................................................................................................83.2. HARD DISK.........................................................................................................................93.3. ULAZNI UREĐAJI..............................................................................................................93.4. IZLAZNI UREĐAJI...........................................................................................................11

4. ZAKLJUČAK............................................................................................................................135. LITERATURA..........................................................................................................................14

2

2014

1. UVOD

Kompjuterska tehnologija se bavi informacionim procesima, strukturama i postupcima prikazivanja ovih procesa injihovom primjenom u informacionim sistemima. Osnovni elemenat kompjuterske tehnologije je računar. To je elektronski uređaj koji može da obavlja različite zadatke velikom brzinom, uključujući i aritmetičke i logičke operacije. Kompjuterska tehnologija je posljednjih decenija toliko napredovala kao nijedna oblast ljudskog djelovanja.

 Razvojem informacionog sistema treba definisati što objektivniju sliku realnog svijeta, njegovih bivših i sadašnjih stanja, kao podlogu za procjenu budućeg ponašanja i naravno, podlogu za dalji razvoj i primjenu informatičke tehnologije. Informacione i komunikacione tehnologije (ICT) kao i sve aktivnosti povezane sa produkcijom i korišćenjem informacija znanja, su za kratko vrijeme stekle status jednog od ključnih pokretača ekonomskog napretka u svijetu. Takođe, jedan od preduslova razvoja informacionog društva jeste i neograničen, besplatan pristup brzoj globalnoj Internet mreži.

U suvremeno doba čovjek je u radu okružen velikom količinom informacija koje je potrebno selektovati i na odgovarajući način obraditi. Osnovna uloga računara je da olakša i ubrza procesiranje informacija pri čemu je mogućnost greške svedena na minimum. Računar nam omogućuje prijem, prenos, pretraživanje i pohranu informacija u najširem smislu riječi, kao i njihove različite transformacije prema zadanim algoritmima.

Računar se sastoji od fizičkih komponenti (hardware) i programskih komponenti (software) a da bi bio u mogućnosti da riješi neki zadatak mora mu se saopštiti program i skup podataka za dobijanje rezultata. Programi i podaci smještaju se u memoriju računara koja može biti operativna i stalna. Operativna memorija se gubi isključivanjem računara i ima operativnu ulogu, dok se za trajno čuvanje podataka koriste stalne, spoljne, masivne memorije. Procesor je najvažniji uređaj računara koji upravlja svim procesima i uređajima i od njega zavisi brzina rada komponenti. Svaki računar omogućava ulaz podataka i programa, memorijskih podataka, obradu podataka, izlaz podataka, upravljanje postupcima. Za unos podataka i programa koriste se ulazne jedinice dok izlazne jedinice služe za prikazivanje rezultata obrade. Upravljačka konzola služi za uključenje i isključenje računara i za upravljanje radom računara do trenutka kada upravljanje preuzima upravljačka jedinica. U ovakvoj organizaciji računara propusna moć određena je brzinom periferijskog a ne centralnog dijela računara.

3

2014

2. POJAM HARDVERA

Pod terminom hardver podrazumjeva se tehnička ili materijalna komponenta kompjuterskog sistema. Svaki računarski sistem se satoji od dva podsistema, odnosno hardverskog i softverskog podsistema. Hardverski podsistem čini skup svih mehaničkih dijelova računara dok softverski podsistem čine svi računarski programi koji su neophodni za rad računara. Arhitektura računarskog sistema predstavlja strukturu i način funkcionisanja hardverskog podsistema do nivoa koji je poteban programeru za pisanje programa na simboličkom programskom jeziku. Hardverski dio računarskog sistema čine:

o operativna memorija,o centralni procesor o sekundarne memorije io ulazno izlazni uređaji.

Ulazni podaci se pomoću ulaznih uređaja unose u računarski sistem i skladište u operativnu memoriju. U operativnoj memoriji se nalaze i programi koji definišu rad računara. Programi su uskladišteni u vidu pojedinačnih instrukcija, koje se sekvencijalno (jedna po jedna) učitavaju u centralni procesor gdje se izvršavaju. Te instrukcije govore procesoru koje operacije treba da izvrši i nad kojim podacima. Nakon obavljene operacije, procesor smješta rezultate obrade nazad u operativnu memoriju. Kako postoji intenzivna komunikacija između memorije i procesora, to operativna memorija treba da se realizuje tako da ima što veću brzinu pristupa. Kako je operativna memorija brza, skupa i ograničenog kapaciteta, pogodno je da se svi podaci i programi sa kojima računar ne radi, skladište u eksternim memorijama koje su sporije ali znatno većeg kapaciteta od operativne memorije. Rezultati obrade prikazuju se pomoću izlaznih uređaja.

Dakle, hardver ili računarski hardver (en. hardware; computer hardware) je fizički, opipljivi dio računara koji se mnogo rjeđe mijenja nego softver. Zbog toga su i takvi nazivi jer na engleskom soft znači meko, dok hard znači tvrdo. Mogućnosti računara u najvišoj mjeri zavise od hardvera i njegovog kvaliteta. Hardverska, računarska arhitektura koja se koristi u kućnim računarima se naziva Von-Neumann Arhitektura. Takođe, postoje i druge arhitekture, ali se mnogo ređe koriste.

Hardver je zapravo sve ono što čini opipljivi dio računara a glavna razlika između hardvera i softvera i jeste upravo u tome što se softver ne može opipati, nego se pomoću softvera upravlja hardverom. Hardver obuhvata električni i elektronski dijelovi, mašinski sklopovi, kućišta a hardver računarskog sistema centralne jedinice (centralni procesor + upravljačka jedinica + operativna memorija) i periferne jedinice.

2.1. DESKTOP RAČUNAR

Velika prilagodljivost, osim niže cijene, je ono što desktop računar i dalje čini vrlo popularnim. Laka nadogradnja i unapređenja desktop računara su moguća u svakom trenutku u zavisnosti od aktuelnih potreba korisnika, a izbor komponenti je ogroman i mogućnosti su mnogo veće nego kod laptop računara. Upotreba desktop računara kao multimedijalne i igračke mašine je i dalje neprikosnovena, jer performanse desktop računara prevazilaze performanse laptopova. Drugim riječima, nešto niža cijena u uslovima kada mobilnost kompjutera nije potrebna, definitivno i dalje većinu korisnika vezuje za stonu mašinu.1

Servisiranje desktop računara se vrši po pojedinačnim komponentama što je veoma pogodno i brzo. Manje su skloni štetnim uticajima prašine i mehaničkim oštećenjima, na primjer tastatura je kod lapotpova iznad same matične ploče, a rijetki su laptopovi koji mogu da izdrže prosipanje tečnosti po tastaturi bez nekog daljeg oštećenja.

1 http://sr.wikipedia.org/sr/Лични_рачунар (20.01.2014. - 14:28)

4

2014

Računari se razlikuju po tipu i snazi procesora, matične ploče, količini memorije, kapaciteta hard diska, grafičkoj kartici i priključcima, jačini kućišta i napajanja, i drugim možda manje bitnim detaljima. Sve se može lako mijenjati za razliku od laptopa. Procesor kod računara igra najveću ulogu, danas su u ponudi po pravilu dvojezgreni procesori, koji zavisno od tipa i frekvencije mogu da daju veće performanse i brzinu u radu sa zahtjevnijim aplikacijama, ili više njih istovremeno. Što je zahtjevnija primjena, jači procesor je neophodan.

Grafička kartica može biti integrisana, i ona je dovoljno jaka za svu poslovnu primjenu a štedljiva po potrošnji. Memorija se vrlo lako može nadograditi a takođe i hard disk većeg kapaciteta i/ili brzine. Kućište desktop računara je dovoljno čvrsto i postrano da primi sve navedene komponente i obezbjedi dobro hlađenje, a napajanje da ima dovoljno snage da bez opterećenja može podnijeti dugogodišnji rad komponenti. Postoje tri neprijatelja stabilnog i dugotrajnog rada desktop računara:

o Nestabilni, previsoki i preniski naponi koji se rješavaju stabilizatorima napona ili UPS uređajima, koji po pravilu imaju i korekciju napona.

o Termički uslovi, gdje pored ekstremnih radnih temperatura van opsega 8-35° C, najviše utiče prašina i prljavština koju po prirodi svog rada ventilatorima i naelektrisanim komponentama računar skuplja u sebi, dovodi do pregrijavanja komponenti i rezultuje nestabilnim radom računara, skraćivanjem radnog vijeka i kvarovima.

o Mehaničko oštećenje, gdje treba posebno voditi računa o statičkom elektricitetu, koji može dovesti do nestabilnosti i kvarova komponenti računara.

2.2. LAPTOP RAČUNAR

Laptop ili notebook je mali prenosni računar koji obično teži tri kilograma u zavisnosti od njegove veličine, materijala kao i drugih faktora. Laptop je stariji termin koji je predstavljen 1983. godine sa Gavilan SC, dok je notebook malo noviji naziv predstavljen 1989. sa Compaq LTE serijom. Laptop se obično napaja pomoću baterije ili vanjskog AC/DC adaptera koji takođe istovremeno puni bateriju. Laptop računari mogu imati iste mogućnosti kao i stolni PC računari, ali zbog uštede na veličini obično su manje moćni dok im je pri tome cijena ista. 2

Većina hardverskih dijelova za laptop i stolne računare je ista, samo što je hardver za laptope dosta manji i predviđen za prenos kao i za manju potrošnju energije, odnosno baterije. Skoro svi laptopi imaju LCD monitor. Uz ponekad smanjenu integrisanu tastaturu često se nalazi i touchpad (poznat i kao trackpad) ili pokazivačka drška, iako je moguće spojiti vanjsku tastaturu i miš. Laptop računari se međusobno razlikuju po tipu i snazi procesora, količini memorije, kapaciteta hard diska, veličini displeja, grafičkoj kartici i priključcima, unutrašnjoj strukturi i mnogim drugim detaljima.

Mnoge od ovih komponenti ne možemo promjeniti (procesor i grafičku kartu na primjer), dok za neke to ne važi. Prednosti koje pruža notebook računar u odnosu na desktop računar su njegove male dimenzije i sopstveno napajanje koje mu daju mobilnost i lakoću prenosa. Takođe i ideja da uvijek sa sobom imamo podatke koji su nam potrebni. Laptop računar jeste skuplji od desktop računara, ali vremenom ta razlika postaje sve manja i manja.

Laptop (notebook) računar

2 http://bs.wikipedia.org/wiki/Laptop (21.01.2014. - 20:15)

5

2014

Da bi notebook računar radio bez problema, neophodno je redovno održavanje. Notebook računar je prenosni računar ali ga ne treba prenositi uključenog. Treba ga isključiti prije prenošenja na drugo mjesto jer tako produžavamo radni vijek hard diska na kome se čuvaju podaci. Zatvaranjem displeja notebooka ne isključujemo ga u potpunosti, neke komponente nastavljaju da rade i troše bateriju. Ukoliko se u tom stanju baterija potpuno isprazni, prilikom uključenja operativni sistem će prijaviti da nije regularno isključen a nekada se možda neće ni startovati do kraja.

2.3. PDA

Lični digitalni pomoćnici (personal digital assistants - PDA) težine manje oko 454 grama, predstavljaju veoma brze mobilne uređaje. Kod većine PDA kompjutera imamo mogućnost da elektronskom olovkom pišemo direktno po displeju. Pomoću PDA uređaja možemo kreirati rokovnike obaveza za više godina unaprijed, praviti liste zadataka (to-do lists), držati podatke o imenima i adresama velikog broja ljudi ili zapisivati kratke bilješke u toku poslovnih sastanaka. 3

PDA može da pošalje faks a sve veći broj PDA uređaja posjeduje i mogućnost bežične komunikacije, pomoću koje su u stanju da šalju i primaju faksove i e-mail poruke, čak i onda kada nisu priključeni na telefonsku liniju. Među naj poznatije proizvodače PDA uređaja spadaju Palm, HP i Sony.

2.4. MOBILNI TELEFON

Mobilni telefon je mali aparat, težak oko stotinak grama, koji radi na baterije, može da se ponese svuda sa sobom i po želji pozove bilo koji telefonski broj na Zemlji. Ima svoj jedinstveni broj, pa nas može pozvati svako ko zna taj broj, bez obzira na to da li zove sa “običnog” ili “mobilnog” telefona. Mobilna telefonija je jedan od najpopularnijih vidova komuniciranja u savremenom svijetu koja omogućava izvanredan telefonski servis za mobilnog učesnika, prenos podataka (faksova, kratkih poruka (SMS), elektronske pošte,...), napredno tarifiranje, zahvaljujući kome su korisnik i davalac usluga precizno izvješteni o pojedinačnim i zbirnim računima, privatnost i bezbjednost komuniciranja i još mnogo toga.

Prvi funkcionalni mobilni sistem instaliran je za potrebe policije 1928. godine u Detroitu. Mada je bio jednosmjeran, tj. prenos govora je bio moguć samo od centrale ka telefonu, znatno je podigao efikasnost lokalne policije i ubrzo je počeo da se koristi i u ostalim velikim gradovima po Americi. Edvin Armstrong je 1935. pronašao FM i izazvao pravu revoluciju u radio-industriji, naročito u radio-difuznim sistemima. Poslije toga, FM je ubrzo uveden i u mobilne komunikacije. Mobilni radio-sistemi na bazi FM-a su do 1940. potpuno potisnuli prethodnu generaciju s amplitudskom modulacijom (AM). Drugi svjetski rat imao je presudan uticaj na razvoj industrijskih potencijala za masovnu proizvodnju FM radio-uređaja. 4

Među osnovnim karakteristikama svakog telekomunikacionog kanala koji koristi radio-prenos su “centralna frekvencija” i “širina kanala” (širina frekvencijskog opsega). Mobilni telefon je u poslednjih nekoliko godina prešao put od luksuza do potrebe. Oni više nisu ni skupi kao što je to bio slučaj prije 10-tak godina, a naravno, od svojih predhodnika su mnogo napredniji, tako da danas predstavljaju prave male računare. Sve više korisnika povezuje svoje mobilne telefone sa računarima radi prebacivanja podataka sa telefona na računar i obrnuto.

3 http://poincare.matf.bg.ac.rs/~zstanic/uor/Slajdovi/13.ulured.pdf (21.01.2014. - 21:25)4 http://ttl.masfak.ni.ac.rs/21IT/Predavanje_1_-_Kompjuter_i_informacione_tehnologije.pdf (21.01.2014. - 21:25)

6

2014

2.5. SMART TELEFON

Smart telefoni su mini računari-telefoni koji imaju dodatne mogućnosti u odnosu na obične mobilne telefone i na koje je moguće instalirati operativni sistem. Danas ima dosta operativnih sistema za mobilne telefone kao što su Android, Windows Mobile, Symbian, iPhone itd. Uspjeh smart telefona dovodi do povećanja potražnje za MEMS (Micro-Electro-Mechanical-Systems) senzorima u mobilnim telefonima. Ovo je potrebno da bi se omogućila upotreba novih servisa,da bi se unaprijedile hardverske perf ormanse uređaja i smanjila cijena istih tako što bi se sva dosadašnja dostignuća smjestila u jedan uređaj.

2.6. MULTIMEDIJALNI UREĐAJI

Multimedija (multimediji) je naziv za one medije koji su kombinacija više različitih medija a koje karakteriše multimedijalni doživljaj, po pojavnim oblicima (perceptivnim vidovima informacija, tj. logičkoj strukturi) i prenosnim putevima (fizički prenosnim putevima) višestruk, simultan, snažan doživljaj, u najširem smislu to je protok informacija između izvođača i publike. Ovaj pojam se susreće i u svijetu zabave (muzike, video i računarskih igrica...) ali i u telekomunikacijama i svijetu računara. Multimediji mogu biti tekst, zvuk, slika, animacija, video ili interaktivnost.

Multimediji su složeni tehničko tehnološki sistemi (telekomunikacioni sistemi, računarske mreže i sl.) Zapravo njihov razvoj je tijesno povezan sa tehničko - tehnološkim razvojem. U računarstvu medij je nosilac ili prenosilac podataka. Procesi koje obuhvata rad računara sa medijima su akvizicija, skladištenje, reprezentacija, razmjena, obrada i prezentacija medijskih podataka. Multimedijalna komunikacija je istovremeno korišćenje više medija (poput filma koji objedinjuje slike i zvuk, animaciju...) ili simultano korišćenje više načina komuniciranja (spoj teksta i fotografije, tj. slike, grafike i sl.).

7

2014

3. PROCESOR

Procesor (mikroprocesor, µP ili uP) je elektronska komponenta napravljena od minijaturnih tranzistora na jednom čipu (poluprovodničkom integralnom sklopu). Centralni procesor (engl. Central Processing Unit ili samo CPU) je srce svakog računara, iako centralni procesor nije jedini procesor, njega imaju grafička kartica (GPU), zvučna kartica i mnogi drugi dijelovi, ali pod imenom procesor najčešće se misli na centralni procesor (CPU).

Svaki procesor izvana izgleda veoma jednostavno, no on je u svojoj unutrašnjosti jako kompleksan, jer se radi o stotinama miliona tranzistora koji su smješteni u jednom čipu. Prvi put takvo nešto je uspjelo 1971. kada je napravljen prvi procesor Intel 4004, koji doduše mogao samo sabirati i oduzimati, ali su naučnici prvi put uspjeli da u jedan čip smjeste silna integrisana kola i tranzistore, što je dalo poticaj za daljnji razvoj procesora koji su tim napretkom počeli da troše mnogo manje električne energije.

Procesor obrađuje i izvršava mašinski kod (binarni) koji mu govori šta da procesor radi. Jedini razumljivi jezik procesoru je mašinski jezik. CPU radi tri osnovne stvari, a to su: pomoću ALU (engl. Arithmetic/Logic Unit) procesor je u mogućnosti da izvodi osnovne matematičke operacije (sabiranje, oduzimanje, množenje i dijeljenje). Moderni procesori su u mogućnosti da obavljaju i veoma komplikovane operacije. Procesor prebacuje podatke s jednog memorijskog mjesta na drugi i shodno naredbama, procesor može skočiti na novi set instrukcija.

Poslije obrade podataka, adresna sabirnica šalje adresu memoriji, dok se kroz ulaz i izlaz dobijaju podaci iz memorije, odnosno šalju. Čitanje i pisanje se odnosi na adresiranu memoriju, tj. kada je procesor želi, reset postavlja program counter na 0. Procesor radi u tijesnoj saradnji sa RAM memorijom, u stvari procesor adresira svaki podatak koji ide na memoriju. RAM memorija je veoma brza, i svi podaci u njoj su brzo dostupni, stoga je bitno imati što više RAM memorije jer CPU onda može adresirati mnogo više podataka.

3.1. VRSTE MEMORIJE

Postoje dvije vrste memorije, odnosno RAM (Random Access Memory) sa proizvoljnim pristupom što znači da svaki bajt memorije ima adresu i da se korišćenjem adrese njegov sadržaj može pročitati, ali i izmjeniti upisom drugog podatka i ROM (Read-Only-Memory) odnosno memorija samo za čitanje. Ova memorija se razlikuje od RAM memorije po tome što se upis informacija u ROM vrši samo jedanput i to od strane proizvođača. Nakon toga sadržaj ove memorije se može samo čitati.

RAM memorija se često naziva i operativna memorija jer se u njoj nalazi program čije je izvršavanje u toku, kao i podaci koji su neophodni za njegovo izvršvanje. U ovu memoriju se smještaju među rezultati i rezultati koji se dobijaju izvršavanjem programa. RAM memorija je energozavisna, što znači da se prestankom napajanja električnom energijom njen sadržaj gubi.

Upis sadržaja u ROM je onemogućen da bi se spriječilo slučajno ili namjerno oštećenje njegovog sadržaja. Naime, u njemu se nalaze važni i često korišćeni servisni programi koji pri uključivanju računara obavljaju testiranje raznih komponenti. U ROM-u se nalazi i kompleks programa koji obrazuje bazni ulazno - izlazni sistem, ili skraćeno BIOS (Base Input Output System). On obavlja često korišćene operacije razmjene podataka između tastature, monitora i operativne memorije. U ROM-u se nalazi i program čiji je zadatak početno punjenje operativnog sistema iz spoljašnje memorije. Dakle, potrebne podatke iz RAM memorije treba na nekom drugom memorijskom uređaju trajno pamtiti. Svi podaci u računaru se pamte na osnovu dvije cifre 0 i 1. To je takozvani binarni oblik podataka.

8

2014

3.2. HARD DISK

Tvrdi ili čvrsti disk (engl. hard disk) je vrsta sekundarne memorije na koju se podaci snimaju magnetnim putem, u koncentričnim krugovima (cilindrima) na površini tvrdih okruglih ploča (diskova). Podaci se snimaju na jednu ili obe površine svake ploče (diska), u koncentričnim krugovima. Jedan takav krug (na jednoj površini) se naziva staza, trag ili traka. Skup svih staza jednake udaljenosti od centra rotacije (pa tim i prečnika) se naziva „cilindar“.

Podaci nisu kontinualni već je svaka staza ugaono podijeljena u više blokova koje nazivamo „sektorima“. Uobičajena dužina sektora je 512 bajtova, ne računajući dodatne podatke za pozicioniranje i kontrolu i korekciju grešaka. Radi relativnog održanja gustine podataka preko cijele površine diskova, spoljni cilindri mogu imati više sektora nego unutrašnji. Skup susjednih cilindara sa jednakim brojem sektora se naziva „zona“.

Prvi hard-diskovi bili su kapaciteta svega par kilobajta. Povećavanje kapaciteta ostvareno je dodavanjem dodatnih diskova, povećavanjem gustine zapisa i slično. Postoje eksterni (spoljni) i interni (unutrašnji) hard-diskovi. Eksterni su velikog kapaciteta (i do nekoliko terabajta), ali zato mogu biti veliki kao kućište računara. Interni hard-diskovi znatno su manjih dimenzija, ali zato raspolažu i manjim kapacitetima. Postoje magnetski interni hard-diskovi (najčešći 99,99% korisnika) i fleš (engl. Flash) interni hard-diskovi, koji se odlikuju velikom brzinom upisa/ispisa podataka, ali su znatno skuplji. Fleš memorija se prvenstveno koristi za male kapacitete, i koristi se za memorijske kartice.

3.3. ULAZNI UREĐAJI

Ulazni uređaji su uređaji koji omogućavaju korisniku da u računar unese podatke iz vanjskog svijeta a pošto računar obrađuje podatke samo sa nulom i jedinicom ove podatke je potrebno pretvoriti, odnosno konvertovati u jezik koji je prikladan računarskom.

U ulazne uređaje možemo svrstati:

o Miš je ulazni uređaj i koristi se za izbor objekata na ekranu. Miš je jedna od bitnih komponenti svakog računara i funkcija mu je da se pomoću njega pomjera kursor na ekranu monitora. Mehanički miš ima kuglicu koja se rotira pri pomjeranju miša a dva senzora registruju rotaciju kuglice i kodiraju to u električni signal koji se prenosi do računara. Kod optičkog miša postoji laser koji evidentira pomjeranje miša u odnosu na podlogu i to pomjeranje miša kodira u električne signale koji se prenose do računara. Do danas postoji nekoliko vrsta miševa a to su miš sa kuglom, optički miš, bežični miš, RF miš, bluetooth miš, laserski miš i biometrički miš.

o Tastatura je ulazni uređaj pomoću kojeg upravljamo računarom, te unosimo znakove i tekst. Iako današnje tastature sadrže 104 tipke, one mogu izvesti mnogo više znakova i funkcija kombinovanjem postojećih da bi se dobio neki znak ili ostvarila neka naredba. Neke tipke uopšte i ne proizvode neki znak, nego služe kao tipke pomoću kojih dobijamo druge znakove i operacije (npr. Ctrl ili Alt). Unutar tastature se nalazi matrica na kojoj su poredani gumeni svodovi na kojima se konačno nalaze tipke. Kada je neka tipka pritisnuta ona dodiruje matricu koja potom šalje signal, u zavisnosti od toga koju tipku smo pritisnuli, koji se dekodira pomoću procesora što se nalazi u tastaturi.

o Trackball je uređaj koji zamjenjuje miša i čiji je osnovni element kuglica. Pomoću kuglice se upravlja kursorom na ekranu, a dodatni tasteri imaju iste funkcije kao i tasteri kod miša. Stabilan je (fiksiran) i ne zahtjeva dodatni prostor za manevrisanje. Za osobe

9

2014

koje imaju teškoće sa korišćenjem i držanjem standardnog miša. Prednosti trackball-a su te da ne moramo pomjerati ramena da bi kontrolisali kursor za vrijeme rada, čime se štedi prostor, što je posebno pogodno ako radimo za manjim radnim stolom. Trackball je jednostavno i efikasno rješenje za pomjeranje kursora na ekranu.

o Skeneri su ulazni uređaji koji prenose sliku sa papira u digitalni oblik. Svjetlosni izvor prelazi preko papira i emituje svjetlost koja se reflektuje od slike i dolazi do optičkog senzora koji registruje intenzitet i boju odgovarajućeg piksela na papiru. Ovu informaciju pretvara u digitalni oblik i prenosi na računar. Slika se u računaru dobija u obliku rastera, a posebnim programima može da se obrađuje ili pretvara u znakovne ili numeričke podatke i kasnije štampa.

o Touchpad je zamjena za miša na prenosivim računarima i rijetkim tastaturama. Baš kao i za sličnu periferiju (tastature i miševi), za upravljanje touchpadom je zadužen X server – dio sistema koji je zadužen za prikazivanje svakog grafičkog interfejsa (skraćenica GUI). X server uglavnom nema problem s prepoznavanjem i konfiguracijom touchpadova. Touchpad je podloga koja zamjenjuje miša kod kućnih računara, odnosno prenosi pokrete prstom i poziciju na njenoj površini na korisničko sučelje određenog uređaja.

o Digitalna olovka, duguljasta, zašiljena stvar, nalik olovci. Vrsta ulaznog uređaja kakav je, na primjer, miš. Digitalne olovke koristite za crtanje po specijalnoj podlozi u koju su ugrađeni senzori. Ono što crtamo prikazuje se na ekranu. Ova olovka je mnogo skuplja od običnog miša za računar, ali ona omogućava viši nivo kontrole. Klasična olovaka radi na kapacitivnom principu i simulira dodir prsta ali im smeta svaki drugi dodir na pogrešnom mjestu. Olovka ima tanak vrh koji omogućava odličnu preciznost pozicioniranja kao i vidljivost dokumenta na kojem radimo a položaj očitava prijemnik koji se umeće u iPadov konektor.

o Džojstik ima pokretni palicu čijim se pomjeranjem pomjera pokazivač na ekranu (kursor). Pritiskom na tastere zadaju se komande. Najčešće se koristi za igranje igrica a povezuje se na USB ili game port.

o Web kamera je ulazni uređaji koji fotografiju, pokretnu sliku ili audio-vizuelni zapis unosi u računar. To je vrsta video kamere koja se direktno spaja na računar zbog prenošenja video signala preko Interneta. Digitalna kamera je kvalitetniji uređaj koji može pokretnu sliku i zvuk da unese u računar. Kamere se sada, uglavnom putem kabla priključuju na USB konektor koji se nalazi na kućištu računara.

o Digitalna kamera za razliku od klasičnog aparata ne koristi film već sliku "vidi" preko elektronskog senzora kao skup brojčanih podataka. To omogućava spremanje i uređivanje slika na računaru. Danas su digitalni foto-aparati prodavaniji od klasičnih, a najverovatnije će ih potpuno zamjeniti. Osim snimanja fotografija, oni često omogućavaju i snimanje videa i zvuka. Razvoj tehnologije je omogućio spajanje više različitih uređaja u jedan, te su danas digitalni foto-aparati vrlo često sastavni dio mobilnih telefona. Slika nastaje pomoću elektronskog senzora. Kad svjetlost padne na senzor (prethodno prošavši kroz objektiv, kao kod klasične fotografije), ćelije senzora pretvaraju spektralne sastojke svjetlosti u brojčane vrijednosti, koje se zatim snimaju u obliku fajla koji se iz aparata može prenijeti na štampanje ili dalju obradu.

10

2014

o Mikrofon (engl. Microphone) je električni pretvarač koji pretvara zvuk u električni signal. Mikrofoni imaju višestruku primjenu počevši od telefona, radio i televiziijskih studija, u računarima za VoIP programe i tako dalje. Postoji mnogo vrsta mikrofona no svi imaju jednu zajedničku stvar. Svi mikrofoni imaju neku vrstu membrane koja hvata zvučne valove i stvara pomjeranje pomoću neke tehnologije koja se koristi u mikrofonu da bi napravila električni signal. Zvučne vibracije uzrokuju vibracije mikrofonove membrane te tako izazivaju električno kretanje.

3.4. IZLAZNI UREĐAJI

Izlazni uređaji služe da signale koje generiše računar pretvore u one signale koji su prihvatljivi za čovjeka. Njihov zadatak je da brzo, jeftino i djelotvorno odrade konverziju iz digitalnog oblika u vizuelni ili zvučni efekat. Svaki od računara posjeduje bar jedan izlazni uređaj pa čak i nekoliko njih koji se međusobno razlikuju po tehnologiji, namjeni ili cijeni. Podaci, odnosno informacije se prenose iz centralne jedinice na odgovarajuću izlaznu jedinicu. Izbor izlazne jedinice zavisi od konfiguracije sistema i specifikacije zahtjeva, a najčešće se prezentuju vizuelnim prikazivanjem, štampanjem, grafički, govornim izlazom i slično.

Najpoznatiji izlazni uređaji su:

o Monitori su izlazni uređaji koji služe za prikazivanje podataka na ekranu koji se šalju iz računara. Sa računarom se povezuju putem grafičke kartice koja pretvara digitalni signal u sliku. Slika na ekranu je rasterska i sastoji se od velikog broja piksela (tačaka). Osnovne karakteristike monitora su veličina, rezolucija, frekvencija, ugao gledanja, razmak između piksela itd. CRT monitor posjeduje tzv. katodnu ili vakumsku cijev. Na jednoj strani ove cijevi se nalazi zaslon koji je premazan fosforom, a sa druge strane vrat sa elektronikom. Elektronika emituje snopove elektrona koji udaraju o fosfor stvarajući svjetlost određene boje te skup tih svjetlosti predstavlja sliku.LCD monitor se sastoji od dva polarizovana filtera čije su linije pod pravim uglom. Filteri propuštaju samo zrake svjetlosti koje su paralelne s njenim linijama. Izvor svjetlosti nalazi se iza prvog filtera a svjetlost koja bi prošla kroz prvi filter bila bi zaustavljena na drugom jer su njihove linije međusobno okomite. Zbog toga se između dva filtera nalazi sloj tečnog kristala čije su molekule tako postavljene da, bez djelovanja napona izazivaju skretanje zraka svjetlosti za 90° tako da one mogu proći i kroz drugi polarizovani filter.

o Štampač ili printer je uređaj koji na papiru ili na nekom sličnom materijalu pravi fizičku kopiju nekog dokumenta ili slike koja je u elektronskoj formi, odnosno u računaru. Postoje razne vrste štampača. Danas su u upotrebi laserski, matrični, ink-jet itd. Takođe se mogu podijeliti na crno-bijele i kolor štampače. Laserski štampač je veoma precizan printer koji radi na principu laserskih zraka, u mogućnosti je da štampa i tekst i grafiku. Ima najkvalitetniji otisak i najveću brzinu štampanja. Najčešći su crno-bijeli, a postoje i kolor štampači.

o Zvučnici takođe predstavljaju jedan od izlaznih uređaja. Smatraju se standardnom komponentom računara, a svojstva im zavise od materijala upotrijebljenog za izradu zvučnih kutija, snage, broja zvučnih kutija i sl. U sastav računara ulaze i veoma jednostavni zvučnici skromnih mogućnosti, ali i oni koji se koriste za stvaranje izuzetno složenih zvučnih efekata (surround sound speakers). Kvalitet zvuka koji reprodukuju zvučnici direktno zavisi i od kvaliteta zvučne kartice koja se nalazi u računaru kao i od

11

2014

materijala od kojih su napravljeni i vrste namjene (kućni, profesionalni, auto zvučnici i drugi). ADC ili analogno digitalni pretvarač, kao što sam naziv kaže, pretvara analogne valove (praktično zvuk) u digitalne signale (nule i jedinice), tako da računar može razumjeti signale koje dobija od nekog vanjskog uređaja (npr. mikrofon). Način pretvaranja je sljedeći: ADC preciznim mjerenjem analizira analogne valove te ih digitalizuje u obliku nula i jedinica, koje onda DSP ili CPU procesira, dok kvalitet zavisi od preciznosti i brzine mjerenja koja se mjeri u kilohercima (KHz). Isto važi i za DAC, koji radi obrnut proces, pretvara digitalni u analogni signal, tako da sve što čujemo na PC zvučnicima je ustvari prevedeni binarni kod u analogni signal tj. zvuk.

o Slušalice su transduktori koji primaju električni signal putem žice ili nekog oblika bežičnog pristupa te, pomoću ugrađenih zvučnika koji se nalaze u blizini uha, pretvaraju električni signal u zvučni val. Slušalice postoje praktično od postanka telefonije i radija. Slabi električni signali ranih telekomunikacijskih instrumenata mogli su se čuti jedino na slušalicama, jer za pokretanje zvučničke membrane nisu imali snage, a pojam pojačala u smislu u kojem ga mi danas poznajemo nije postojao. Osnovnu primjenu među amaterima slušalice nalaze kod upotrebe walkman, mobitel, CD playera, MP3 playera i računara. Prema načinu prenosa zvuka do membrane, slušalice je moguće podijeliti na slušalice sa žicom i bežične slušalice. Postoji još mnogo vrsta slušalica koje su višenamjenske, odnosno ne koriste se samo prilikom rada sa računarom, već imaju mnogo širu primjenu.

12

2014

4. ZAKLJUČAK

Hardver ili računarski hardver (eng. hardware; computer hardware) je fizički, opipljivi dio računara. Hardver se mnogo rijeđe mijenja nego softver. Zbog toga su i takvi nazivi jer na englenskom soft znači meko, dok hard znači tvrdo. Mogućnosti računara u najvišoj mjeri zavise od hardvera i njegovog kvaliteta. Hardverska, računarska arhitektura koja se koristi u kućnim računarima se naziva Von-Neumann arhitektura. Takođe, postoje i druge arhitekture, ali se mnogo rjeđe koriste.

Iako svi nabrojani dijelovi nisu nužni za rad računara, bez većine bi rad na računaru bio značajno otežan. Naočitiji je primjer mogućnost računara da radi bez računarskog miša, koji je nezamjenljiv u današnjem grafičkom softveru i operativnim sistemima.

Najbitniji dijelovi u računaru od kojih zavisi brzina i performanse istog su brzina procesora (CPU), količina, tip i brzina RAM-a, vrsta čipseta, brzina FSB-a, brzina hard diska i GPU grafičke karte. Snaga grafičkog čipa je bitna samo za aplikacije gdje je potrebno prilično brzo iscrtavanje slika kao kod 3D računarskih igara, CAD softvera i tako dalje.

Takođe je bitna softverska podrška, odnosno drajveri. Bez njih mali broj hardvera funkcioniše svom snagom (CPU je izuzetak), i nezamislivo je imati brz računar bez odgovarajućih drajvera, posebno ako se radi o matičnoj ploči i grafičkoj karti.

Ulazni uređaji služe za unos podataka u računar. U ulazne uređaje se ubrajaju: tastatura (keyboard), miš (mouse), mikrofon, skener, kamera, CD-ROM, DVD, hard disk itd.

Izlazni uređaji služe za prikazivanje, štampanje, pamćenje, razmjenu i emitovanje podataka iz računara. Izlazni uređaji su: monitor, štampač (printer), projektor, ploter, zvučnici, CD-ROM, DVD, hard disk itd.

Neki uređaji su ujedno ulazni i izlazni. Zato ih zovemo jednim imenom I/O uređaji i to su: modemi, mrežna kartica, zvučna kartica, USB port, monitor osjetljiv na dodir (touch screen) itd.

Dakle, možemo zaključiti da je hardver najvažnija komponenta računarskog sistema, ali i da ne bi mogao funkcionisati sam, odnosno bez ulaznih i izlaznih komponenti, softvera i mnogih drugih komponenti koje omogućavaju neograničenu upotrebu u lične kao i, u današnje vrijeme sve više, u poslovne svrhe.

13

2014

5. LITERATURA

o Nikolić, Z. (2005): Komunikacione tehnologije. Kruševac: ICIM.o Popović, S. (1998): Mreža u očima statistike. Svet kompjutera br. 2/98.o Priručnik za nastavu iz predmeta: SIGURNOST RAČUNARSKIH MREŽAo Satirović, V., Egić, B. (2006): Informatika. Novi Sad: INED co d.o.o.o Internet stranice:

- http://sr.wikipedia.org/sr/Лични_рачунар- http://bs.wikipedia.org/wiki/Laptop- http://poincare.matf.bg.ac.rs/~zstanic/uor/Slajdovi/13.ulured.pdf

- http://ttl.masfak.ni.ac.rs/21IT/Predavanje_1_-_Kompjuter_i_informacione_tehnologije.pdf

14