ՍՈՒՐԲԱՍՏՎԱԾԱԾԻՆԵԿԵՂԵՑԻՆ

Նորավանքը 13-րդ դարի սկզբին եղել է Սյունիքի հոգևորկենտրոնը, Օրբելյան իշխանական տան տոհմականտապանատունը։ Այստեղ 12-րդ դարի. 2-րդ կեսին գործել էճարտարապետ Սիրանեսը, XIVդ. 1-ին կեսին՝ նշանավորմանրանկարիչ, քանդակագործ և ճարտարապետ Մոմիկը:

Վանքի պարսպապատտարածքում են Ս.Կարապետգլխավորեկեղեցին, նրանարևմուտքից կից՝ գավիթը, հյուսիսից՝ Սմբատիշխանի դամբարանը։Կառույցների գլխավոր խմբիցհարավ-արևելք Բուրթելիշխանի երկհարկ դամբարան-եկեղեցին է։ Արևմտյան կողմումպահպանվել են նաև առանձինշենքերի մնացորդներ, պարսպապատ տարածքիցարևելք՝ կոպտատաշ քարիցկառուցված երկու մատուռներ ևայլ շենքերի հիմնապատեր։

Գավիթը 1261թ.-ին, ՍմբատՕրբելյանի նախաձեռնությամբ, վերակառուցելէՍիրանես ճարտարապետը։Հետագայում՝ 1321թ.-իերկրաշարժից կառույցըկրկին վնասվել է։ Ամենայնհավանականությամբվերակառուցումնիրականացրել է Մոմիկը, որը նոր էր ավարտելԱրենիի եկեղեցին։ Գլխավորեկեղեցու հյուսիսայինպատի երկայնքով ձգվում էՍմբատ իշխանի թաղածածկդամբարանը՝ Ս.Գրիգորեկեղեցին (կառուցել էճարտարապետ Սիրանեսը 1275թ.-ին)։

Համալիրի գլխավորԵկեղեցին Բուրթել իշխանիերկհարկ դամբարան-եկեղեցին՝ Ս.Աստվածածինը(1339թ.։ Համալիրիտարածական դոմինանտն էԲուրթել իշխանի երկհարկդամբարան-եկեղեցին՝Ս.Աստվածածինը (1339թ.)։ Կառույցի ուղղանկյունհատակագծովկիսագետնափոր առաջինհարկի դամբարանի վրաբարձրանում է երկրորդհարկի խաչաձևաղոթարանը, դեպի ուրտանում են պատի մեջագուցված պահունակայինաստիճանները։ Չորսանկյուններումավանդատներ ունեցող այսհորինվածքը պսակված էսյունազարդ ռոտոնդայով։

17-18-րդ դարերում վանքըշրջափակվել էրպարսպով։ Այդժամանակներով էլթվագրվում են ինչպեսպարսպապատ տարածքիներսում, այնպես էլնրանից դուրս, արևելյանկողմում եղածկառույցներիմնացորդները։ Համալիրիտարածքում կանբազմաթիվ խաչքարեր, որոնց մեջ իրենց բարձրգեղարվեստականարժանիքներովառանձնանում են Մոմիկիխաչքարերը: Նորավանքում է Մոմիկիհիշատակին կանգնեցվածխաչքարը: [1]