HayvanÇiftliğiBirPeriMasalı

GeorgeOrwell

İngilizceaslındançeviren:CelâlÜster

CanYayınları

GeorgeOrwell1903'te Hindistan'ın Bengal eyaletinin

Montihari kentinde doğdu. Ailesiyle birlikteİngiltere'ye döndükten sonra, öğrenimini EtonCollege'de tamamladı. Gerçek adı Eric Arthurolan Orwell, 1922-27 yılları arasında Hindistanİmparatorluk Polisi olarak görev yaptı. Ancak,İmparatorluk yönetiminin içyüzünü görünceistifa etti. 1950'de yayımladığı Bir FiliVurmakadlıkitabı, sömürgememurlarınındavranışlarınıeleştirenmakalelerinderlemesidir. İkinciDünyaSavaşı'nın sonlarına doğru yazdığı HayvanÇiftliği, Stalin rejimine karşı sert bir taşlamadır.Orwell'in en çok tanınan yapıtlarından BinDokuz Yüz Seksen Dört, bilim-kurgu türününklasik örneklerinden biri olmanın yanı sıra,modern dünyayı protesto eden bir romandır.Burma Günleri ise, Orwell'in Burma'daki(bugünküMyanmar)İngilizsömürgeciliğinidilegetirdiğiilkkitabıdır.Orwell,1950'deLondra'daöldü.

CelâlÜster1947'de İstanbul'da doğdu. İstanbul

Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İngiliz Dili veEdebiyatı Bölümü'nde öğrenim gördü.Cumhuriyet Gazetesi Kültür Servisi'ni yönetti.Cumhuriyet Kitap'ın yayın yönetmenliğiniüstlendi. 1983'te George Thomson'ınTarihöncesiEgeadlıyapıtınınçevirisiyleYazkoÇeviri dergisinin Azra Erhat Odülü'ne değergörüldü. Yaroslav Haşek'ten George Orwell'e,D.H. Lawrence'tan Iris Mjrdoch'a, JuanRulfo'dan Jorge Luis Borges'e, Mario VargasLlosa'danJohnBerger'aPauloCoelho'danRoaldDahl'a pek çok yazarın yapıtlarını dilimizekazandırdı.

Sunuş

Bütünkitaplareşittir;amabazıkitaplaröbürlerindendahaeşittir.

GeorgeOrwell

George Orwell adı, aklıma hep iki öyküdüşürür;biriAdolfHitler'le,öbürüJosefStalin'leilgili iki öykü. İlkinde, Orwell, II. DünyaSavaşı'nın başlarında, BBC'de radyo izlencelerihazırlamaktadır. Cumhuriyetçilerin safındasavaşıp yaralandığı İspanya İç Savaşı'nı;İngiltere'ye döndükten sonra kaleme aldığı,benceeniyiyapıtlarındanbirisayılmasıgerekenKatalonya'ya Selam'ı; sanatoryumda veremtedavisi gördüğü günleri ardında bırakmıştır.Sağlığının bozukluğu yüzünden askerealınmamış, kapağı BBC'ye atmıştır. Almanuçaklarının,Londraüzerineyağmurgibibomba

indirdiğigünlerdir.EricArthurBlairyadakalemadıylaGeorgeOrwell, işte tam o günlerde, tümAvrupa ve Amerika'nın kulak kesildiği BBCradyosunda,Hitler'ikonuedenbirizlencesunar.Ne var ki, izlence boyunca, Hitler'indüşünceleriniörneklemekamacıylaKavgamdanalıntılarayerverildiğinden,kitabınyazarınatelifücreti ödemek gerekiyordur! Oysa İngiltere ileAlmanya savaşmakta oldukları için, iki ülkearasındaki diplomatik ve tecimsel ilişkilerkesiktir. Parayı ödemeye kararlı olan BBCyöneticileri, günlerce bir çözüm ararlar vesonunda bulurlar: Hitler'in telif ücreti, Norveçhükümeti aracılığıyla ödenir! Bu öykü, banahep,çok"İngilizce"gelmiştir...

Orwell'in, Hayvan Çiftliği'nin metninde sonandayaptığı"küçük"birdeğişiklikise,BBC'ninyukarıda aktarmaya çalıştığım "İngilizce"yaklaşımınıbütünlerniteliktedir:1945Martı'ndaObserver ve Manchester Evening Newsgazetelerinin savaş muhabiri olarak Paris'tebulunan Orwell, orada Josef Çapski adında birRus'la tanışır. Çapski, Sovyetler Birliği'nde

gönderildiği bir çalışma kampından ve KatinKıyımı'ndan kurtulmuş, Paris'e gelmiştir.Orwell'inArthurKoestler'eyazdığıbirmektuptaanlattıklarına bakılırsa, Çapski, ülkesinde oncaacıyaşamışveSovyetyönetiminekarşıolmasınakarşın, Rusya'yı Alman boyunduruğundan"Stalin'in kişiliğinin ve büyüklüğünün"kurtardığını söyler: "Almanlar Moskova'yı elegeçirmek üzereyken, Stalin kentte kaldı.Moskova'yıonungözüpekliğikurtardı..."

Orwell, 20. yüzyılın ilk yarısında sıkçarastlanan bir İngiliz aydın tipinin özelliklerinitaşıyordu. Hindistan'da görevli bir baba ilebabası bugün Myanmar adını almış olanBirmanya'da kereste ticareti yapan Fransızkökenli bir annenin oğluydu. Bengal'inMontihari kentinde doğmuş; aşağı-orta sınıftangelmesinekarşın,soylubirortamdabüyütülmüş;sekiz yaşında ailesiyle birlikte İngiltere'yedönünce,önceyatılıbirhazırlıkokulunda,sonrada ülkenin en büyük özel okulu ve en seçkinöğretimkurumlarındanbiriolanEtonCollege'daokumuştu. Eton College'da, hiçbir bireyin

bilimseldenetimvekoşullanmadankaçamadığı,gelecekteki bir dünyayı anlatan Cesur YeniDünya'nın yazarı Aldous Huxley'den dersgörmüştü.

Orwell, okul günlerinin ardından, ailegeleneğini sürdürerek, Burma'ya gitmiş,Hindistan İmparatorlukPolisinde bölgemüfettişyardımcısıolmuştur.Yazarlık sancıları çektiğiogünlerde, İngilizlerin Burmalıları zor yoluylayönettiklerinin ayırdına vararak sömürgepolisliği yapmaktan utanmaya başlamış;tepkilerini,sonradan,BurmaGünleri(1934)adlıromanındaveözyaşamöyküselnitelikler taşıyanbirkaç denemesinde dile getirmiştir. Ama dahaönce, İmparatorluk Polisi'nden ayrılarakBurma'ya bir daha geri dönmemek üzere terketmiş; Burmaklarla arasındaki ırk ve kastayrımından duyduğu suçluluğu, Avrupa'nıntoplum dışına itilmiş, yoksul insanları arasınakarışarakgidermeyeyönelmiş;Londra'da,DoğuYakası'nda işçiler ve dilenciler arasındayaşadıktan sonra, bir süre Paris otel velokantalarında bulaşıkçılık yapmış; gerçek

olayları romansıbiranlatımlabirarayagetirdiğiParis veLondra'daBeşParasız gövdesini bütünbu yaşadıklarından oluşturmuş; kitabın 1933yılındayayımlanmasıyla,edebiyatdünyasınailkadımınıatmıştır.

Orwell'in, emperyalizme karşı tutumundakibu kökten değişikliğin, yalnızca kentsoyluyaşam biçiminden uzaklaşmasına değil, siyasalyaklaşımını değiştirmesine yol açtığı söylenir.Burmadönüşündekendinianarşistsayarolmuş,1930'luyıllaragelindiğindedekendini sosyalistolarak görmeye başlamıştır. Bu dönemdeyazdığı ilk kitabı Wigan İskelesi Yolu'nun(1937) başlarında, İngiltere'nin kuzeyindekiyoksul madencilerin yaşayışına ilişkingözlemlerini anlatır; ama yapıtın sonlarınadoğru, o günlerin sosyalist hareketlerine keskineleştirileryöneltmektengerikalmaz.

Wigan İskelesi Yolu baskıya girdiğinde, İçsavaş muhabiri olarak İspanya'da bulunanOrwell, çok geçmeden cumhuriyetçi milislerekatılır;Teruelcephesindeağıryaralanır, teğmenrütbesine yükseltilir. İşte tam o sıralar,

İspanya'daki Halk Cephesi saflarında, yalnızcaOrwell gibileri değil, faşizme karşı savaşımınyazgısını da derinden etkileyecek olaylaryaşanacaktır. Orwell gibi, Franco'nun faşistgüçlerine karşı savaşmaya gelmiş insanların,1937 Mayısı'nda, Cephe içindeki siyasalkarşıtlarını bastırmaya kalkışan komünistlerleçarpışmak zorunda kalmaları, Avrupa solununtartışma gündeminden uzun yıllardüşmeyecektir. İspanya İç Savaşı'nda, Stalinciolmayan solun, Sovyetler Birliği yanlısı"yoldaşlarının ihanetine uğraması, Orwell'inStalinciliğe duyduğu nefretin odağınıoluşturacaktır. Onun, Sovyetler Birliği'ndekisosyalizmdensoğumasınıntohumları,buolaylarsırasında atılmışolsagerektir.Tepkilerini, ertesiyıl kaleme alacağı Katalonya'ya Selam'dadışavuracaktır.

Orwell, İkinci Dünya Savaşı yıllarında,BBC'deki görevinden ayrıldıktan sonra, İşçiPartisi'nin sol kanadına önderlik eden AneurinBevan'ın yayımladığı Tribune adlı sosyalistgazetenin edebiyat sayfası yöneticiliğini

üstlenmiş; bu dönemde, İşçi Partisi'ninsavunduğundan çok farklı sayılabileceközgürlükçü ve merkeziyetçilik karşıtı birsosyalizm savunusu ile yurtseverlik duygularınıbütünleştiren Aslan ve Unicorn gibi kitaplaryazmıştır.

1945 yılında, İkinci Dünya Savaşı'nın sonaerdiği, Batı dünyası ile Sovyetler Birliğiarasındaki temeli zaten çürük bağlaşmanınçatırdamayayüztuttuğu,SoğukSavaş'ınkendinigösterdiği günlerde yayımlanmış olan HayvanÇiftliği'ni, yıllar sonra yeniden okudum.Orwell'in,Londra'daveremtedavisigördüğübirhastanede ölmesinden bir yıl önce, 1949'dayayımlanmışolanBinDokuzYüzSeksenDört'üde...

ÖzellikleHayvanÇiftliği'nin,SoğukSavaş'ınilkel ve kaba propaganda yöntemlerine kurbanedildiğini söylemek yanlış olmasa gerek.Hayvan Çiftliği, o yıllarda, dahası Avrupa'dançok ABD'de, gençleri "komünizm tehlikesi"nekarşı uyarmak amacıyla liselerin okumaizlencelerinealınmış.HayvanÇiftliği ilebirlikte

BinDokuzYüzSeksenDört,"nedametgetirmişbir komünistin, bütün dünyayı devriminkaçınılmaz sonuçlarına karşı uyarmak içinkalemealdığıyapıtlar"olarak,birerSoğukSavaşsilahına dönüştürülmüş. Solun bazı kesimleri,Orwell'i "karşıdevrimci" ilan etmiş; sağın kimikesimleride,HayvanÇiftliğiveBinDokuzYüzSeksenDört'ü,komünizmeyöneltilmişengüçlüyazınsaleleştirilerarasındasaymışlar.

Oysa, bugün okuduğumda, bir çiftlikteyaşayan hayvanların kendilerini ezen vesömüren insanların yönetimini devirip eşitlikçibir toplumoluşturdukları; ama zamanla, kurnazve iktidar düşkünü domuzların, devrimiyolundan saptırarak, insanların yönetimindennerdeyse daha baskıcı ve acımasız birdiktatörlük kurdukları Hayvan Çiftliği'nin ikiuçlu bir yergi mızrağı taşıdığını düşünüyorum.George Orwell'in, 1930'lar ve 1940'larınSovyetler Birliği'ne yönelttiği taşlamanınözünde, yaklaşık yarım yüzyıl sonra çöküntüyeuğrayacak olan sosyalist uygulamanın bağrındayatan düşkünlüklerin bulunduğu kanısındayım.

Ama Orwell'in, hayvanlar tarafından yönetilençiftliği yıkmaya çalışan "dış dünya"ya, dahasomut bir deyişle öteki çiftliklerin sahibi olaninsanlara yönelttiği eleştirileri de göz ardıetmemek gerekir. Açıkçası, Orwell'in, Batı'nınsiyasal düzenlerini savunduğunu söylemek çokzordur. Kimi yorumcular, Hayvan Çiftliği'ninyönetimini ele geçiren domuzlarla işbirliğiyapan, tecimsel ilişkiler kuran iki "insan"dan,Foxwood Çiftliği'nin sahibi Bay Pilkington'ınkapitalist İngiltere'yi, Pinchfield Çiftliği'ninsahibi Bay Frederick'in de Nazi Almanyası'nıtemsil ettiğini bile söylemişlerdir. Bu yorumbiraz zorlama gibi görünse de, Orwell'in, tümyapıtını, çiftliklerdeki 'insan düzeni'nin, yanikapitalizmin değiştirilmesi gerçeğinden yolaçıkarak kurguladığı açıktır. Kitabın sonundasunulan, insanlar ile domuzların aynı masanınçevresinde zaferlerini kutladıkları sahne, dünyayazınınınençarpıcısahnelerindenbiridir:

ArtıkHayvanÇiftliği'nde yılgı ve korkukolgezmektedir. Kitabın başlarında "Bütünhayvanlar eşittir" diyen Koca Reis'in bu sözü

garip bir değişikliğe uğramıştır: "Bütünhayvanlar eşittir; ama bazı hayvanlaröbürlerinden daha eşittir." Bir baskı biçimininyerini, başka bir baskı biçimi almıştır.Hayvanların eski efendileri insanlar ile yeniefendileri domuzlar, Çiftlik Evi'nde, bir şölensofrasının başında toplanmışlardır. Çiftliğinezilen hayvanları, korka korka Çiftlik Evi'neyaklaşır, yüzlerini cama dayayarak içeride olupbiteni izlemeye koyulurlar: Tombul yanaklarıattığı kahkahalardan mosmor kesilen BayPilkington, kadehini zafere kaldırır ve "espri'yipatlatır: "Siz aşağı kesimlerden hayvanlarınızlauğraşmak zorundasınız; biz de bizim aşağısınıflarımızla uğraşmak zorundayız!" Dışarıdakihayvanlar,tamosırada,içeridekilerinyüzlerindebir tuhaflık sezerler. İnsanlar ile domuzlarıbirbirlerinden ayırt edememektedirler. İnsanlardomuzlara,domuzlarinsanlaradönüşmüştür...

Hayvan Çiftliği'nin daha önce yapılmışçevirilerini araştırdığımda, iki farklı çeviriyeulaştım. Biri, Hayvanlar Çiftliği adıylaİnkılâp'tan yayımlanmış.Atlamalar, yanlışlar ve

Türkçe bozukluklarıyla dolu olan bu çeviri,eleştirilmeyi bile hak etmiyor. Yıllar önce,1954'te Maarif Vekâleti'nin DünyaEdebiyatından Tercümeler dizisindenyayımlanmışolanHayvanÇiftliği'ninçevirisiiseHalide Edib Adıvar imzası taşıyor. AteştenGömlek'in, Vurun Kahpeye'nin, SinekliBakkal'ınyazarınınakıcıkalemiyleçevrilmiş.

Halide Edib de, çeviriye yazdığı önsözde,kitabın son sahnesinin üzerinde duruyor veOrwell'inyansızyaklaşımınıvurguluyor:

"Orwell, bilerek bilmeyerek, herhangibiridarenin,nizamvekanundanayrılıncanasılbirafeteyakalanacağınıresmetmiştir.Bilhassa,çiftlikmemurlarınınhayvanlarınyem saatini unuttukları gün ihtilalinpatlaması, üzerinde düşünülecek birnoktadır. İkincibariznokta ise,Orwell'in,bir taraftan komünist rejimin kudretli birkarikatürünü çizerken, diğer taraftanbunu, komünist olmayan rejimlerin birpropagandası haline sokmamış olmasıdır.

Son sahne en kudretli parçasıdır. (...) İkitarafın başındakilerin de müşterekiptilalara, za'flara [zaaf] ve reziletleremüptela oldukları aşikârdır. O kadar ki,bunları, çiftlik avlusundan gözetleyensürü, hangisinin hangi rejimi temsilettiğini dahi fark edemiyor. (...) İki tarafda kudretini, kendi kafa ve kuvvetindenziyade, korumak veya kapmak istedikleriyavrularaborçludur.Fakatyavrular,kendikuvvetlerindenhaberdardeğildirler..."

Kendi yazgısını elinde tutamayan, kendiniyönetenleri sorgulamayı aklından bilegeçirmeyen araba beygiri Boxer, "kendikuvvetlerindenhaberdarolmayanyavrular"ınençarpıcıörneğidir."Dahaerkenkalkacağım,dahaçok çalışacağım... Napoléon her zamanhaklıdır!" demekten asla vazgeçmez. Amasonunda, hastalanıp ıskartaya çıkarıldığında, atkasabını boylamaktan kurtulamaz. Kendisiniölüme taşıyan arabanın içinde, kapıya attığıumarsız çifteler, tüm hayvanların yitip gidenumutlarını da yankılandırır. Özgürlüklerini

savunamayanların ödedikleri bedel ağırdır.Özgürlük,değerliolduğuölçüdekırılgandırda...

Hayvan Çiftliği'nin, bazı basımları veçevirilerinde yer verilmemiş olan altbaşlığı BirPeriMasalıdır.Belkide,kimiyayıncılar,yapıtınbir çocuk kitabı olarak algılanmasındançekindikleri için, Bir Peri Masalı demektenkaçınmışlardır. Oysa bu altbaşlık, bir masalduruluğunda yazılmış olan kitabın, yergigeleneğindeki yerini vurgulamaktadır biraz da.Hayvan Çiftliği, sırtını, Jonathan Swift'tenAldousHuxley'yeuzananİngilizyergiyazınınınsağlamgeleneğineyaslamıştır.

Evet, Hayvan Çiftliği, korkunç sonla bitenbir"perimasalı"dır.

Aralık2000CelâlÜster

BirinciBölümBeylik Çiftlik'in sahibi Bay Jones, her gece

yaptığı gibi kümesin kapısını örtmüş, ama çoksarhoş olduğu için tavukların girip çıktıklarıdelikleri kapatmayı unutmuştu. Avludatökezlene tekerlene yürürken, elindeki fenerinışığıdabiroyanabirbuyanayalpavuruyordu.Arka kapıda botlarını çıkarıp attı, kilerdekifıçıdan son bir bardak daha bira doldurup birdikişte içti, sonra üst kata çıkıp yatak odasınagirdi.BayanJoneshorulhoruluyuyordu.

Yatak odasının ışığı söner sönmez, çiftliğintüm binalarında bir patırtı, bir koşuşturmadırbaşladı.Gündüzdenhaber salınmıştı:KocaReisdedikleri, bir zamanlar ödül kazanmış kır erkekdomuz, bir gece önce gördüğü garip düşü tümhayvanlara anlatmak istiyordu. Bay Jonesortalıktan çekilir çekilmez, herkesin büyüksamanlıkta toplanması kararlaştırılmıştı. KocaReis'e (yarışmaya Willingdon Güzeli adıylakatılmıştı, ama herkes ona Koca Reis diyordu)çiftlikteokadarbüyükbirsaygıduyuluyorduki,

onun ne diyeceğini öğrenmek için herkesuykusundanolmayarazıydı.

Reis, büyük samanlığın bir köşesinde,tavandakikirişlerdenbirindensarkanbirfenerinaydınlattığı bir yükseltinin üzerine serili samandöşeğine kurulmuştu bile. On iki yaşındaydı,son zamanlarda gövdesi biraz yağ bağlamıştı;uzunsivriköpekdişlerihiçkesilmemişolmasınakarşın, bilge ve babacan görünen heybetli birdomuzdu. Çok geçmeden öteki hayvanlar dabirbiri ardı sıra sökün ettiler; yolu yordamıncayerlerinialmayabaşladılar.ÖnceBluebell,Jessieve Pincher adlı üç köpek göründü; ardındandomuzlar geldiler, yükseltinin hemen önündekisamanlarınüzerineyerleştiler.Tavuklarpencereeşiklerine tünediler, güvercinler çatı kirişlerinekondular, koyunlarla inekler domuzlarınarkasına uzanıp geviş getirmeye koyuldular.Boxer ve Clover adlı iki araba atı içeri birliktegirdiler; samanların arasında göremeyeceklerikadar küçük bir hayvan bulunabileceğikaygısıyla ağır ağır yürüyor, kıllı, kocamanayaklarını yere usulca basıyorlardı.Clover, orta

yaşlı sayılabilecek, iriyarı, anaç bir kısraktı;dördüncü tayını doğurduktan sonra eskiendamını bir türlü bulamamıştı. Boxer iseneredeyse iki metre yüksekliğinde, iki beygirgücünde, çok iri bir hayvandı. Alnındanburnunun üstüne doğru inen akıtma onu birazahmak gösteriyordu; gerçekten de çiftliktekihayvanların en zekisi sayılmazdı, ama sağlamkişiliği ve akıllara durgunluk verençalışkanlığıyla herkesin saygısını kazanmıştı.Atlarınardından,beyazkeçiMurielileBenjaminadlı eşek göründüler. Benjamin, çiftliğin enyaşlı, en huysuz hayvanıydı. Ağzından baldamladığı söylenemezdi, ama az söyler, özsöylerdi:"Tanrıbanasineklerikovayımdiyebirkuyruk vermiş; ama keşke sinekler deolmasaydı, kuyruğum da." Çiftlikteki hayvanlararasında bir tek o hiç gülmezdi. Nedengülmediğini soranlara, "Gülünecek ne var ki?"diye karşılık verirdi. Ama açıkça bellietmemesinekarşın,Boxer'ahayrandı;ikisipazargünlerini birlikte geçirir, genellikle meyvebahçesininarkasındaki çayırdahiçkonuşmadanyanyanaotlarlardı.

İki athenüzyereuzanmışlardıki, anneleriniyitirmiş yavru ördekler ciyak ciyak bağırarakbirerlekol halinde samanlığa girdiler; paytakpaytak koşturuyor, ayaklar altındaezilmeyecekleri bir yer aranıyorlardı. Clover,kocaman ön ayağıyla ördek yavrularınınçevresinebirduvarördü;onlardaorayasığınıpbirbirlerinesokuldularveosaatuykuyadaldılar.Son anda, Bay Jones'un iki tekerlekli arabasınıçeken saçı uzun aklı kısa, beyaz kısrak Mollieçıkageldi; ağzında kesmeşekeri, süzüm süzümsüzülerek içeri girdi. Kendine önlerde bir yerseçti; bakışları üzerinde toplamak umuduylakırmızıkurdelelerleörülübeyazyelesiniikiyanasallamayabaşladı. Sonolarak da kedi göründü;huyu kurusun, hemen en sıcak yeri aranmayabaşladı, sonunda Boxer ile Clover'ın arasınasığıştı; Koca Reis'in söylevinin sonuna kadar –söylediklerinin bir tekine bile kulak vermeden–keyiflikeyiflimırlayıpdurdu.

Arka kapının oradaki tünekte uyuyan evcilkuzgun Moses'ı saymazsak, hayvanların tümügelmişti artık.Reis, baktı ki herkes yerini almış

suspus bekliyor, gırtlağını temizleyipkonuşmayabaşladı:

"Yoldaşlar, dün gece garip bir düşgördüğümü hepiniz biliyorsunuz. Düşe sonrageleceğim. Size daha önce başka bir şeysöylemek istiyorum.Yoldaşlar, fazlabirömrümkaldığınısanmıyorum.Onuniçin,bugünekadaredindiğim bilgileri, deneyimleri sizlereaktarmayı görev biliyorum.Çok uzun yaşadım,ağılımda bir başıma yatarken düşünecek çokzamanım oldu; bu dünyanın düzenini,yaşamakta olan her hayvan kadar kavradığımısöyleyebilirim. Bugün sizlerle konuşmakistediğimdebuişte.

"Evet yoldaşlar, yaşadığımız hayat nasıl birhayattır?Açıkça söylemekten korkmayalım: Şukısa ömrümüz yoksulluk içinde, sabahtanakşamakadaruğraşıpdidinmeklegeçipgidiyor.Dünyaya geldikten sonra yaşamamıza yetecekkadaryiyecekverirler;ayaktakalanlarımızıcanıçıkana kadar çalıştırırlar; işlerine yaramazduruma geldiğimizde de korkunç biracımasızlıklaboğazlarlar.İngiltere'de,biryaşına

geldikten sonra, hiçbir hayvan mutluluk nedirbilmez, hiçbir hayvan dinlenip eğlenemez.İngiltere'de hiçbir hayvan özgür değildir.Hayatımız sefillikten, kölelikten başka nedir ki!İşte,tümçıplaklığıylagerçekbudur.

"Peki, budurum,Doğa'nın bir yasasımıdır?Ülkemiz, topraklarında yaşayanlara düzgün birhayatsunamayacakkadaryoksulmudur?Hayır,yoldaşlar, asla! İngiltere toprakları bereketlidir;havası suyu iyidir yurdumuzun; bugün buülkedeyaşayanhayvanlardançokdahafazlasınabol bol yiyecek sağlayabilir.Yalnızca şu bizimçiftlik bile bir düzine atı, yirmi ineği, yüzlercekoyunu besleyebilir; besleyebilir ne demek,onlara bugün bizim hayal bile edemeyeceğimizkadar rahat ve onurlu bir hayat yaşatabilir.Öyleyse, bu sefilliğe neden boyun eğelim?İnsanlar, emeğimizle ürettiklerimizin neredeysetümünü bizden çalıyorlar. İşte, yoldaşlar, tümsorunlarımızın yanıtı burada. Tek bir sözcükteözetlenebilir: İnsan. Tek gerçek düşmanımızİnsandır.İnsan'ıortadankaldırın,açlığınvekölegibi çalışmanın temelindeki neden de sonsuza

deksilinecektiryeryüzünden.

"İnsan, üretmeden tüketen tek yaratıktır. Sütvermez, yumurta yumurtlamaz, sabanı çekecekgücü yoktur, tavşan yakalayacak kadar hızlıkoşamaz.Genede, tümhayvanlarınefendisidir.Hayvanları çalıştırır, karşılığındaonlara açlıktanölmeyeceklerikadaryiyecekverir,gerikalanınıkendine ayırır. Bizse emeğimizle tarlayı sürer,gübremizle toprağı besleriz; oysa hiçbirimizinpostundan başka bir şeyi yoktur. Siz, şukarşımda oturan inekler; bu yıl kaç bin litre sütverdiniz?Güçlükuvvetlidanalaryetiştirmekiçingerekli olan sütleriniz nereye gitti? Her birdamlası düşmanlarımızın midesine indi. Siz,tavuklar; bu yıl kaç yumurta yumurtladınız, oyumurtaların kaçından civciv çıkarabildiniz?Tümüne yakını pazarda satıldı, Jones veadamlarına para kazandırdı. Ve sen, Clover,doğurduğun o dört tay nerede; yaşlandığındasırtını dayayacağın, keyfini süreceğin o taylarnerede? Dördü de bir yaşına geldiklerindesatıldı; onları bir daha hiç göremeyeceksin.İnsanlara verdiğin o dört tay ve tarlalardaki

emeğininkarşılığındabiravuçyemvesoğukbirahırdanbaşkanegördün?

"Kaldıki,yaşadığımızşusefilhayatındoğalsonunavarmasınabileizinvermezler.Bengenetalihli sayılırım, onun için pek o kadaryakınmıyorum.On iki yaşındayım,dört yüzdenfazla çocuğumoldu.Bir domuz için çokdoğal.Ama hiçbir hayvan sonunda o gaddar bıçaktankaçamaz. Siz, karşımda oturan genç domuzlar;bir yıla kalmaz, bıçağın altında ciyaklayaciyaklaya can verirsiniz. İnekler, domuzlar,tavuklar, koyunlar; bu korkunç son hepimizibekliyor,hepimizi.Atlarınveköpeklerinyazgısıda bizimkinden farklı sayılmaz. Sen, Boxer, şukoca kasların gücünü yitirmeyegörsün, Jones osaat, sakat ve kocamış atları alan kasaba satarseni.Kasapdagırtlağınıkeser,kazandakaynatıpavköpeklerinemamayapar.Köpekleregelince;yaşlanıp dişleri dökülmeyegörsün, Jonesboyunlarınabirtaşbağlar,enyakıngöleatar.

"Öyleyse, yoldaşlar, bu hayatta başımızagelen tüm kötülüklerin insanların zorbalığındankaynaklandığı gün gibi açık değil mi? Şu

İnsanoğlu'ndan kurtulalım, emeğimizin ürünübizim olsun. İşte o zaman zengin ve özgürolacağız. Öyleyse, ne yapmalı? Gece gündüz,var gücümüzle insan soyunu alt etmeyeçalışmalı! İşte, söylüyorum yoldaşlar:Ayaklanın!BuAyaklanmanezamangerçekleşirbilemem, bir haftaya kadar da olabilir, yüz yılakadar da; ama şu ayaklarımın altındaki samanıgördüğüm gibi görüyorum: Hak er geç yerinibulacaktır.Yoldaşlar, şu kısa ömrünüzde bunuaklınızdançıkarmayın!

Ve en önemlisi, bu öğüdümü sizden sonragelenlereiletinki,gelecekkuşaklarzaferekadarsavaşsın.

"Ve yoldaşlar, kararlılığınız asla, ama aslasarsılmasın. Hiçbir tartışma sizi yolunuzdansaptırmasın.İnsanilehayvanlarınortakbirçıkarıvardır, birinin dirliği öbürlerinin de dirliğidir,diyenler çıkabilir. Onlara sakın kulak asmayın.Hepsi yalan. İnsanoğlu, kendindenbaşkahiçbiryaratığın çıkarını gözetmez. Bu savaşımımızdahayvanlar arasında tam bir birlik kurun,kusursuz bir yoldaşlık sağlayın. Bütün insanlar

düşmandır!Bütünhayvanlaryoldaştır!"

Tamosıradamüthişbirgürültükoptu.KocaReis konuşurken, deliklerinden dışarı süzülendört iri sıçan, arka ayaklarının üzerine oturmuş,onu dinlemeye koyulmuşlardı. Köpekler, onlarıgörür görmez saldırıya geçmişler; sıçanlarçarçabuk deliklerine kaçarak canlarını zorkurtarmışlardı. Reis, ön ayağını kaldırarakherkesisusturdu:

"Yoldaşlar.Çözmemizgerekenbirsorunvar.Sıçanlar ve tavşanlar gibi yabanıl hayvanlar,dostumuz mu, düşmanımız mı? Oylamayakoyalım. Şu soruyu soruyorum: Sıçanlaryoldaşımızmıdır?"

Hemen oylamaya geçildi; çok büyük birçoğunlukla sıçanların yoldaş olduklarına kararverildi.Yalnızca dört karşı oy çıkmış, onlar daüçköpeklekedidengelmişti.

Sonradan, kedinin hem evet, hem de hayıroyu kullandığı anlaşıldı. Koca Reis, sözünüsürdürdü:

"Daha fazla bir şey söyleyecek değilim.Yalnız tekrarlamak istediğim bir nokta var:İnsan'a ve onun başının altından çıkan tümuğursuzluklara karşı düşmanca davranmanıngöreviniz olduğunu hiçbir zaman akıldançıkarmayın. İki ayaklılar düşmanımızdır. Dörtayaklılar ve kanatlılar dostumuzdur. Şunu daunutmayın ki, İnsan'a karşı savaşırken sonundaona benzememeliyiz. Onu alt ettiğiniz zamanbile, onun kötü alışkanlıklarını benimsemeyekalkmayın. Hiçbir hayvan asla bir evdeyaşamamalı, yatakta yatmamalı, giysigiymemeli, içki ve sigara içmemeli, paraya elsürmemeli,ticaretleuğraşmamalı.İnsan'ınbütünalışkanlıkları kötüdür. Ve en önemlisi, hiçbirhayvan kendi türünden olanlara zorbalıketmemeli. Güçlüsü güçsüzü, akıllısı akılsızı,hepimiz kardeşiz. Hiçbir hayvan başka birhayvanıöldürmemeli.Bütünhayvanlareşittir.

"Yoldaşlar, artıkdüngecegördüğümdüştensöz edebilirim.Tam olarak anlatmam mümkündeğil, ama İnsan ortadan kalktıktan sonrayeryüzünün nasıl bir yer olacağını gördüm

diyebilirim.Çoktandırunutmuşolduğumbirşeyianımsadım. Yıllar önce, ben küçük birdomuzken, annem ve öteki dişi domuzlar,yalnızca ezgisini ve ilk üç sözcüğünü bildiklerieski bir şarkı söylerlerdi. Şarkının ezgisiniçocukken öğrenmiştim, ama nicedir aklımdançıkmıştı.Dün gece düşümde geri geldi şarkınınezgisi.Dahası, şarkının sözlerini de anımsadım.Hiçkuşkumyok,hayvanlarınçokeskiçağlardasöyledikleri,kuşaklardırunutulmuşolanşarkınınsözleriydi bunlar. Şimdi, yoldaşlar, size buşarkıyı söyleyeceğim. Yaşlıyım, sesim kısık,ama ezgisini öğrettiğim zaman siz şarkıyı çokdaha güzel söyleyebilirsiniz. Şarkının adı,İngiltere'ninHayvanları."

Koca Reis, gırtlağını temizleyip şarkıyabaşladı. Gerçekten de kısıktı sesi, ama hiç defena söylemiyordu. Şarkının coşkulu bir ezgisivardı, Clementine ile La Cucuracha arası birşarkıydı.Sözlerişöyleydi:

İngiltereveİrlanda'nınhayvanları,Bütün ülkelerin, bütün iklimlerin

hayvanları,Kulakverinmüjdelerinengüzeline,DüşlediğimizAltınÇağönümüzde.

Ergeçbirgüngelecek,Zorbaİnsandevrilecek,İngiltere'ninbereketlitopraklarındaYalnızcahayvanlargezinecek.

Burnumuzageçirilenhalkalar,Sırtımızavurulansemersökülüpatılacak,Karnımıza saplanan mahmuz çürüyüppaslanacak,Acımasızkırbaçbirdahaşaklamayacak.

Zenginliklerdüşleresığmayacak,Buğdayıarpası,yulafısamanı,Yoncası,baklası,pancarı,Ogünhepsibizimolacak.

İngiltere'ninçayırlarıdahayeşil,Irmaklarıdahaaydınlıkolacak,Rüzgârlardahatatlıesecek,Bizözgürlüğümüzekavuşunca.

Ogünügöremedenölüpgitsekde,Herkesbuuğurdasavaşmalı,İneklerleatlar,kazlarlahindilerelele,Özgürlükuğrunaterakıtmalı.

İngiltereveİrlanda'nınhayvanları,Bütün ülkelerin, bütün iklimlerinhayvanları,Kulak verin müjdeme, haber salın heryere,DüşlediğimizAltınÇağönümüzde.

Şarkı, hayvanların yüreğine yabanıl bircoşkusalmıştı.Reisdahasonunagelmeden,hepbirlikte söylemeye başlamışlardı. En aptallarıbileşarkınınezgisinivebirkaçsözünükapmıştı;domuzlar ve köpekler gibi akıllı olanlarıysaşarkının tümünü birkaç dakikada ezberlemişti.Birkaç denemeden sonra, hep bir ağızdansöyledikleri İngiltere'nin Hayvanları ile inlediçiftlik. İnekler böğürüyor, köpekler havlıyor,koyunlar meliyor, atlar kişniyor, ördeklervaklıyordu.Okadarhoşlarınagitmiştiki,şarkıyıbaştan sona tam beş kez söylediler; Bay Jones

uyanmasa, belki de sabaha kadarsöyleyeceklerdi.

Ama ne yazık ki, Bay Jones gürültüdenuyandı;avluyatilkigirdiğinisanarakyatağındanfırladı. Her zaman yatak odasının köşesindeduran tüfeğini kaptığı gibi karanlığa saçmayağdırdı. İri saçmalar samanlığın duvarınasaplanır saplanmaz, toplantıdaki hayvanlar çilyavrusu gibi dağıldılar. Herkes yattığı yerekoştu. Kuşlar tüneklerine sıçradılar, hayvanlarsaman döşeklerine uzandılar. Çok geçmedenbütünçiftlikuykuyadaldı.

İkinciBölümKocaReis,üçgece sonra,uykusundahuzur

içindeöldü.Meyvebahçesininkıyısındabiryeregömdüler.

Reis öldüğünde mart ayının ilk günleriydi.Bunu izleyen üç ay boyunca bir sürü gizlietkinlik yürütüldü. Reis'in konuşması, çiftliğindaha akıllı hayvanlarının hayata yepyeni birgözle bakmalarını sağlamıştı. ÖngördüğüAyaklanma'nın ne zaman meydana geleceğinibilen yoktu; böyle bir başkaldırıyı görebilecekkadar yaşayıp yaşamayacaklarını dabilmiyorlardı; ama görevlerinin o günehazırlamakolduğunuaçıkseçikgörebiliyorlardı.Ötekileri eğitme ve örgütleme işi, doğal olarak,genellikle hayvanların en zekileri diye bilinendomuzlara verildi. Domuzların en yeteneklileri,Bay Jones'un satmak için yetiştirdiği, Snowballve Napoléon adlı iki genç erkek domuzdu.Napoléon, irikıyım, sert bakışlı bir Berkshiredomuzuydu; daha doğrusu, çiftlikteki tekBerkshire'dı. Pek konuşkan sayılmazdı, ama

istediğini söke söke almayı bilen biri olaraktanınırdı. Snowball, Napoléon'dan daha canlı,dahahayatdolubirdomuzdu;hemağzıdahaiyilaf yapardı, hem de daha yaratıcıydı; amakişiliğinin Napoléon kadar sağlam olmadığısöylenirdi.Çiftliğinerkekdomuzlarınınhepsidebesi domuzuydu. İçlerinde enünlüsü, tombalakSquealer, yanakları yusyuvarlak, gözlerinisürekli kırpıştıran, şirret sesli, yerindeduramayan bir hayvandı. Parlak birkonuşmacıydı;zorlubirkonuyutartışırkenbiroyana bir bu yana sıçrar, kuyruğunu hızlı hızlıoynatırdı; nedendir bilinmez, buhareketleri çokinandırıcı olmasını sağlardı. Squealer için,"Karayıakyapar,"derlerdi.

Bu üçü, Koca Reis'in düşüncelerinigeliştirerek dört dörtlük bir öğretiyedönüştürmüşler, adına da "Animalizm"demişlerdi. Haftanın birkaç gecesi, Bay Jonesuyuduktan sonra, samanlıkta gizli toplantılardüzenliyor, Hayvancılığın temel ilkelerini öbürhayvanlaraanlatıyorlardı.İlkbaşlarda,büyükbirahmaklık ve vurdumduymazlıkla

karşılaşmışlardı. Bazı hayvanlar, "Efendimiz"dedikleri Bay Jones'a bağlılığın bir görevolduğundan dem vuruyorlar; bazıları da, "BayJones bizi besliyor.O olmasa, açlıktan ölürüz,"gibisinden salakça laflar ediyorlardı. Kimileri,"Biz öldükten sonra olacakların bize ne yararıdokunurki?"yada"MadembuAyaklanmanasılolsa gerçekleşecek, bu uğurda çalışmışızçalışmamışız ne fark eder?" gibi sorularsoruyorlardı. Domuzlar, bu tür konuşmalarınHayvancılığınruhunaaykırıolduğunukavratanakadar akla karayı seçiyorlardı. Soruların enahmakçası ak kısrak Mollie'den gelmişti;Mollie'nin Snowball'a sorduğu ilk soru,"Ayaklanma'dan sonra da şeker bulabilecekmiyiz?"olmuştu.

Snowball, "Hayır," diye kesip atmıştı. "Buçiftlikteşekermekerüretemeyiz.Kaldıki,şekergerekmeyecek. Dilediğin kadar yulaf ve samanyiyebileceksin."

Bu kez, "Peki, yeleme gene kurdeletakabilecekmiyim?"diyesormuştuMollie.

Snowball, "Bak, yoldaş," demişti. "Seninonsuzedemediğinkurdele,köleliğin simgesidir.Özgürlüğün kurdelelerden çok daha değerliolduğunukafanalmıyormu?"

Mollie, "Kabul," derken pek inanmışgörünmüyordu.

Domuzlar, evcil kuzgun Moses'ın yaydığıyalanların önünü almak için daha da zorlu birsavaşımvermekzorundakaldılar.Bay Jones'ungözdesiolanMoses,gammazın,dedikoducununtekiydi,amaağzıiyilafyapardı.Genebirmasaluydurmuştu:Sözümona,BalbademDiyarıdenengizemlibirülkevardı,bütünhayvanlaröldüklerizaman oraya gidiyorlardı. Moses'a bakılırsa buülke gökyüzünde bir yerde, bulutların azötesindeydi. Balbadem Diyarı'nda her günpazardı; dört mevsim yonca biter, ağaçlar veçalılar, kesmeşeker ve keten tohumuküspesinden geçilmezdi. Gerçi hayvanlar,gününü masal anlatmakla geçirdiği ve hiççalışmadığı için Moses'dan nefret ediyorlardı;ama gene de, Balbadem Diyarı masalınainananlarçıkmadıdeğil.Domuzlar,onlarıböyle

bir yer olmadığına inandırabilmek için az dildökmediler.

En sadık tilmizleri, iki araba atı, Boxer ileClover'dı. Kendi başlarına düşünmekte epeycezorlanan bu iki at, domuzları öğretmenbellediktensonraonlarınherdediğinitartışmasızbenimsemiş ve olduğu gibi öteki hayvanlaraaktarmışlardı. Samanlıktaki gizli toplantıları hiçkaçırmıyor; her toplantının bitiminde söylenenİngiltere'nin Hayvanları şarkısında başıçekiyorlardı.

Derken, Ayaklanma, umulandan çok dahaerken, herkesin beklediğinden çok daha kolaygerçekleşti. Bay Jones, hayvanlara çok sertdavranmasına karşın becerikli bir çiftçiydi, amason zamanlarda işleri bozulmuştu. Hele birdavada para kaptırınca umudunu iyiden iyiyeyitirmiş,sağlığınıbozacakölçüdeiçkiyevermiştikendini. Bazen günlercemutfaktaki koltuğundaaylak aylak oturuyor, gazete okuyup içkisiniiçiyor, arada sırada biraya batırdığı ekmekparçalarıyla Moses'ı besliyordu. Yanındaçalışanlar tembel ve sahtekârdı; tarlaları

ayrıkotları bürümüştü; binaların damlarınınonarılması gerekiyordu; çitler bakımsızdı;hayvanlardoğrudürüstbeslenmiyordu.

Haziran gelmişti, otlar biçilmeye neredeysehazırdı. Bay Jones, bir cumartesi gününe denkdüşen yaz gündönümünden hemen önceWillingdon'agidipKırmızıAslanmeyhanesindekörkütük sarhoş olunca, çiftliğe ancak pazargünü öğle saatlerinde dönebildi. İşçiler sabaherkenden ineklerisağmışlar,hayvanlarınyeminivermeden tavşan avlamaya gitmişlerdi. BayJones, eve döner dönmez, oturma odasındakikanepeye uzanmış, News of the Worldgazetesine göz atarken uyuyakalmıştı. Havakarardığında hâlâ aç olan hayvanlar sonundadayanamadılar. İneklerden biri boynuzuylaambarın kapısını kırdı; içeri dalan hayvanlaryem kovalarından karınlarını doyurmayakoyuldular.TamosıradauyanıverenBayJones,dört işçisini de yanına alıp ambara koştu; hepbirlikte hayvanları kırbaçlamaya başladılar. Buda, hayvanların sabrını taşıran son damla oldu.Önceden hiçbir şey tasarlamamalarına karşın,

topluca zorbaların üstüne atıldılar. Jones'laişçilerine dört bir yandan tos vurup çifteatıyorlardı. Hayvanları daha önce hiç böylegörmemiş olan adamlar ne yapacaklarınışaşırmışlar; o güne değin diledikleri gibi sopaatıp eziyet ettikleri hayvanların bu umulmadıkbaşkaldırısı karşısında dehşete kapılmışlardı.Baktılar olacak gibi değil, korunmayaçabalamayı bırakıp tabanları yağladılar.Patikadan aşağı anayola doğru yel yepelekkoştururlarken, hayvanlar da zafer çığlıklarıatarakonlarıkovalıyorlardı.

Bayan Jones, yatak odasının penceresindenolup biteni görmüştü. Birkaç parça eşyayıtoparladığı gibi bir heybeye tıkıştırıp, çiftliğinarka yolundan savuşuverdi. Moses da,tüneğinden sıçradı, kanat çırpıp avazı çıktığıkadarbağırarakkadınınardınatakıldı.Buarada,hayvanlar, Jones ile adamlarını yola kadarkovalamışlar, beş kol demiri bulunan çiftlikkapısını arkalarındanhızla çarpıpkapatmışlardı.Böylece, daha ne olduğunu anlamalarınakalmadan, Ayaklanma başarıyla sonuçlanmış,

Jones çiftlikten kovulmuş, Beylik Çiftlik onlarakalmıştı.

Hayvanlar, talihlerinin böylesine yolundagittiğine bir süre inanamadılar. Önce, köşedebucakta saklanmış bir insan olup olmadığınıanlamak için, bir araya toplanıp çiftliğiçepeçevre dolaştılar. Sonra, çiftlik binalarınakoşup Jones'unuğursuz saltanatının son izlerinide yok etmeye koyuldular. Ahırlarınbitimindeki,koşumtakımlarınındurduğuodanınkapısı kırıldı; gemler, burun halkaları, köpekzincirleri, Bay Jones'un domuzları ve kuzularıiğdişederkenkullandığıkıyıcıbıçaklarkuyunundibini boyladı. Dizginler, yularlar, meşin gözsiperleri, onur kırıcı yem torbaları, avludaçöplerin yakıldığı ateşe atıldı. Kamçılar da.Kamçıların alevlere karıştığını gören bütünhayvanlar sevinç içinde hoplayıp zıplıyorlardı.Snowball, pazara gidildiği günlerde atlarınyelelerinivekuyruklarınısüsleyenkurdelelerideateşeattı.

"Giysi, İnsanoğlu'nu çağrıştırır," dedi."Kurdele de giysiden sayılır. Tüm hayvanlar

çıplakdolaşmalıdır."

Snowball'un bu sözleri üzerine, Boxer da,yazın kulaklarını sineklerden korumak içinkafasına geçirdiği küçük hasır şapkayı kaptığıgibiateşeattı.

Kısa bir süre sonra hayvanlar, kendilerineBay Jones'u anımsatan ne varsa yok etmişbulunuyorlardı. Napoléon, hepsini yenidenambara götürdü, herkese ikişer tayın mısır,köpeklere de ikişer peksimet dağıttı.Ardından,İngiltere'nin Hayvanları şarkısını baştan sonatam yedi kez söylediler; gece inerken herkeskendi köşesine çekilip uykuya daldı. Dünyayageleli beri hiç bu kadar rahat bir uykuçekmemişlerdi.

Amaherzamankigibişafakvaktiuyanıpdabir gün önce gerçekleştirdikleri görkemlibaşkaldırıyı anımsar anımsamaz, hep birlikteçayırakoştular.Çayırınbirazaşağısında,çiftliğinbüyükbirbölümünügörenküçükbirtepevardı.Hementepeyetırmandılar,sabahınduruışığındaçevreyi seyre daldılar. Evet, burası onlarındı

artık; göz görebildiğince önlerinde uzanan herşey onlarındı! Bu düşünceyle kendilerindengeçerekhoplayıpzıplamaya,büyükbircoşkuylahavalara sıçramaya başladılar. Çiy düşmüşçimenlerin üzerinde yuvarlanıyor, tatlı yazotlarını koparıp yutuyor, kara toprağı eşeleyiphavaya savuruyor, toprağın güzelim kokusunuiçlerine çekiyorlardı. Sonra, çiftliği baştan başadolaşıp denetimden geçirdiler; tarlayı, otlağı,meyve bahçesini, gölcüğü, koruyu dilleritutulmuşçasına, hayran hayran izlemektenalamadılarkendilerini.Sankiburalarıdahaöncehiç görmemişlerdi; bütün bunların artıkkendilerininolduğunahâlâinanamıyorlardı.

Daha sonra, sıra olup çiftlik binalarınadöndüler; çiftlik evinin kapısının önünegeldiklerinde, soluklarını tutup durdular. Bu evde onlarındı artık, ama içeri girmeyekorkuyorlardı. Derken, Snowball ileNapoléon'un kapıyı omuzlayıp kırmasıyla,hayvanlar birerlekol halinde içeri girdiler.Ortalığı altüst etmemek için attıkları adımlarabüyük özen gösteriyorlar; parmaklarının ucuna

basarak odadan odaya geçerken, seslerininduyulacağından korkuyormuşçasına fısıldaşarakkonuşuyorlar; içerideki görkeme, kuştüyü şilteliyataklara, aynalara, at kılından dokunmuşkumaş kaplı sedire, Brüksel halısına, KraliçeVictoria'nın oturma odasındaki şömine rafınınüstünde duran taşbaskı portresine biraz gözlerikamaşarak, biraz da korka korka bakıyorlardı.Tam merdivenlerden inerlerken, Mollie'ninortalıkta olmadığını fark ettiler. Birkaçı yukarıseğirtipodaları tek tekyoklamayabaşladı.Evinenşıkyatakodasınınkapısınıaçtıklarındabirdene görsünler! Mollie, Bayan Jones'un tuvaletmasasından aldığı anlaşılan mavi bir kurdeleyiomzunatutmuş,ahmakçabirhayranlıklaaynadakendini seyretmiyor mu! Mollie'yi fena haldeazarlayıp evden çıktılar. Mutfakta asılı duranjambonlar götürülüp gömüldü, bir de kilerdekibira fıçısı Boxer'ın bir çiftesiyle parçalandı, okadar; evde başka hiçbir şeye dokunulmadı.Hemen oracıkta, oybirliğiyle bir karar alındı:Çiftlikevi,müzeolarakkorunacaktı.Aralarındaen küçük bir düşünce ayrılığı yoktu: Bu evdehiçbirhayvanyaşamamalıydı.

Snowball ile Napoléon, kahvaltıdan sonrahayvanlarıyenidentoplantıyaçağırdı.

"Yoldaşlar," dedi Snowball. "Saat daha altıbuçuk,uzunbirgünbizibekliyor.Bugünotlarıbiçmeye başlıyoruz. Ama daha öncehalledilecekbirişimizvar."

Sonunda anlaşıldı ki iki domuz, çöplerarasında Bay Jones'un çocuklarının bir okumakitabınıbulmuş,sonüçayboyuncabukitaptanokuma yazma öğrenmişlerdi. Napoléon, siyahve beyaz boya kutularını getirtti, hayvanlarınbaşına geçerek onları anayola açılan çiftlikkapısının oraya götürdü. Snowball da (en iyiyazı yazan oydu) fırçayı iki toynağının arasınageçirip kapının en üstteki kol demirine yazılıBEYLİK ÇİFTLİK adını karaladı, yerineHAYVANÇİFTLİĞİyazdı.Çiftlikartıkbuadlaanılacaktı. Daha sonra, çiftlik binalarına geridönüldü; Snowball ile Napoléon bir merdivengetirtip büyük samanlığın duvarına dayadılar.Domuzlar, üç aydır sürdürdükleri çalışmalarsonucunda, Hayvancılığın temel ilkelerini yediemirde toplamayı başarmışlardı. Şimdi bu yedi

emir duvara yazılacak, Hayvan Çiftliği'ndekitüm hayvanlar bundan böyle hayatlarınınsonuna dek bu değişmez yasalara uyacaklardı.Snowball merdivene güçbela tırmandı (birdomuzunmerdiven üzerinde dengesini bulmasıhiç de kolay değildir) ve işe koyuldu; Squealerda birkaç basamak aşağıda boya kutusunututuyordu.Yediemir,katrankaplıduvara,yirmiotuz metreden okunabilen iri beyaz harflerleyazıldı:

YEDİEMİR

1. İki ayak üstünde yürüyen herkesidüşmanbileceksin.2. Dört ayak üstünde yürüyen ya dakanatlarıolanherkesidostbileceksin.3.Hiçbirhayvangiysigiymeyecek.4.Hiçbirhayvanyataktayatmayacak.5.Hiçbirhayvaniçkiiçmeyecek.6. Hiçbir hayvan başka bir hayvanıöldürmeyecek.7.Bütünhayvanlareşittir.

Emirlerbüyükbirözenleyazılmıştı;"dost"un"tost" diye, s'lerden birinin de ters yazılmışolması dışında, hiçbir yazım yanlışı yoktu.Snowball, herkes anlasın diye, emirleri baştansonayüksek sesleokudu.Hayvanlarınhepsidekafalarını sallayarak emirler karşısındaboyunlarınınkıldaninceolduğunubelirttiler.Enakıllıolanlarıysahemenezberlemeyebaşladı.

Snowball, boya fırçasını yere atıp "Haydiyoldaşlar!" diye bağırdı. "Doğru tarlaya!Harmanı, Jones ve adamlarından daha çabukkaldırmanınonurunuyaşayalım."

Amatamosırada,birsüredirgergingörünenüç inek böğürmeye başladı. Sütleri yirmi dörtsaattir sağılmamış olduğundanmemeleri patladıpatlayacaktı. Domuzlar, biraz düşündüktensonra kovaları getirttiler, ön ayakları bu işeyatkın olduğu için ustalıkla sağdılar inekleri.Çok geçmeden kovalar köpüklü kaymaklı sütledolmuştu; hayvanların birçoğu sütlere ağızlarısulanarakbakıyorlardı.

İçlerinden biri, "Bu kadar süt ne olacak?"

diyesoracakoldu.

"Jones bazen yemimize süt katardı," deditavuklardanbiri.

Bunun üzerine, Napoléon, kovaların önünegeçerek, "Sütü kafanıza takmayın, yoldaşlar!"diye bağırdı. "Gereği yapılır, merak etmeyin.Hasat daha önemli. Snowball Yoldaş başıçekecek. Ben de birazdan geliyorum. İleri,yoldaşlar!Hasatbizibekler."

Hayvanlar sürü halinde tarlaya varıp hasadıkaldırmaya koyuldular. Akşam geridöndüklerinde, sütlerin ortadan kaybolmuşolduğunufarkedeceklerdi.

ÜçüncüBölümHasadıkaldıranakadarırgatlargibiçalıştılar,

baştan ayağa tere battılar! Ama emekleri boşagitmemişti,hasatumduklarındandabereketliydi.

Zaman zaman analarından emdikleri sütburunlarından geldi; aletler hayvanlara göredeğil, insanlaragöreyapılmıştı;arkaayaklarınınüzerine kalkmalarını gerektiren aletlerikullanamamaları çok büyük bir zorlukçıkarıyordu.Ama domuzlar o kadar akıllıydılarki,hergüçlüğünüstesindengelmeninbiryolunubuluyorlardı. Atlara gelince; onlar tarlayı karışkarış biliyorlar, ekinlerin biçilip toplanmasıişinden Jones ile adamlarından çok daha iyianlıyorlardı. Domuzlar, doğrudan çalışmıyorlar,öbürlerini yönetiyor ve denetliyorlardı. Üstünbilgileriyle, önderliği üstlenmeleri doğaldı.Boxer ileClover, kendilerini atla çekilen tarağakoşuyor (kuşkusuz, artık gem ve dizginkullanılmıyordu), tarlanın çevresinde ağır ağırdönenip duruyorlar; arkalarından gelen domuzdaikidebir,"Deh,yoldaş!"yada"Çüş,yoldaş!"

diye sesleniyordu. Ekinlerin biçiliptoplanmasında en irisinden en ufağına bütünhayvanlar çalışıyorlardı. Ördeklerle tavuklarbile, sabahtan akşama kadar güneşin altındaoradan oraya koşuşturuyor, gagalarıyla birertutam da olsa ot taşıyorlardı. Sonunda, hasadı,Jones ile adamlarının kaldırdığından iki günkadar daha kısa bir sürede kaldırdılar. Dahası,çiftliğinogünekadargördüğüenbüyükhasattıbu.Üstelikhiçbirşeyboşaharcanmamış,keskingözlütavuklarveördeklerenküçükotsaplarınakadar her şeyi toplamışlardı. Çiftlikhayvanlarının bir teki bile hırsızlığayeltenmemişti.

O yaz çiftlikte işler yolundaydı. Hayvanlarasla hayal edemeyecekleri kadar mutluydular.Artık, pinti sahiplerinin gıdım gıdım verdiğiyememuhtaç değildiler; kendileri tarafından vekendileriiçinüretilen,tümüylekendilerininolanyiyecekleri yiyorlardı ya, her lokmadan büyükbir tat alıyorlardı.Ciğeri beş para etmez, asalakinsanlar yok olup gittikleri için, herkese dahaçok yiyecek düşüyordu. Deneyimden yoksun

olmalarına karşın, daha çok boş vakitbulabiliyorlardı. Birçok güçlüklekarşılaşıyorlardı; örneğin, mevsim ilerleyip dehasat zamanı geldiğinde, çiftlikte harmanmakinesi bulunmadığından, başakları eskiçağlardaki gibi ayaklarıyla ezmek, kabuklarınıda üfleyerek havaya savurmak zorundakalmışlardı; ama domuzların zekâsı veBoxer'ıngüçlü kaslarıyla her türlü zorluğun üstesindengelebiliyorlardı. Boxer'a herkes hayrandı.Jones'un zamanında da yorulmak nedirbilmeyen bir hayvan olan Boxer, şimdineredeyse üç beygir gücünde çalışıyordu; öylegünler oluyordu ki, çiftliğin işleri tümden onungüçlü omuzlarına yıkılıyordu. İşin en ağırolduğu yerde her zaman o vardı; sabahtanakşama kadar dur durak bilmeden uğraşveriyordu.Kendisinisabahlarıötekilerdenyarımsaat önce uyandırması için genç horozlardanbiriyle anlaşmıştı; gündelik işler başlayanakadar, en çok gerek duyulan yere koşuyor,orada gönüllü olarak çalışıyordu. Çalışmayıkendisine yasa edinmişti sanki: Bir sorun, birterslik çıkmayagörsün, o saat, "Daha da sıkı

çalışacağım!"deyipişekoyuluyordu.

Aslında, herkes kendi gücü ve yeteneğinegöre iyi çalışıyordu. Sözgelimi, tavuklar veördekler, ortalığa saçılmış tahıl tanelerinitoplayarak neredeyse yirmi kile ekinikurtarmışlardı. Hiç kimse çalıp çırpmıyor, hiçkimse kendisine ayrılan tayın konusundahomurdanıp söylenmiyordu; bir zamanlarçiftliktekihayatınolağanözelliklerinden sayılankavgalar, ısırmalar, kıskançlıklar neredeysetümüyle ortadan kalkmıştı. Kimse iştenkaçmıyordu, bir kişi dışında. Evet, Mollie'ninsabahları erken kalkamamak gibi bir sorunuvardı; üstelik, ikide bir, toynağına giren bir taşıbahane ederek işi erken bıraktığı da oluyordu.Doğrusu, kedi de bir tuhaftı. Bir süre sonra,yapılacakbirişçıktığındahiçbirzamanortalıktagörünmediği anlaşılmıştı. Saatlerce ortadankayboluyor, ama yemek vakti geldiğinde ya daakşamüstü işler sona erdiğinde hiçbir şeyolmamışçasına ortaya çıkıyordu. Ama herseferinde öyle güzel bahaneler uyduruyor,öylesine sevecen mırlıyordu ki, herkesi iyi

niyetine inandırmayı başarıyordu. Yaşlı eşekBenjamin, Ayaklanma'dan bu yana hiçdeğişmemiş gibiydi. Tıpkı Bay Jones'unzamanında olduğu gibi, gene uyuşuk ve dikkafalıydı; ne işten kaytarıyordu, ne de fazlaçalışmaya gönül veriyordu. Ayaklanma vesonuçları konusunda en küçük bir görüşbelirtmiyordu. Jones çiftlikten gittikten sonradaha mutlu olup olmadığı sorulduğunda,"Eşekler uzun yaşar. Hiç ölmüş bir eşekgördünüz mü hayatınızda?" demekle yetiniyor,herkesi bu belirsiz yanıtla yetinmek zorundabırakıyordu.

Pazarları çalışılmıyordu. Her günkünden birsaat geç yapılan kahvaltıdan sonra, her pazarmutlaka göndere bayrak çekilmesiyle başlayanbir tören düzenleniyordu. Snowball, koşumtakımlarının durduğu odada, Bayan Jones'uneski bir masa örtüsünü bulmuş, yeşil örtününüzerine beyaz boyayla bir toynak ve bir deboynuz resmi yapmıştı. Bayrak pazar sabahlarıçiftlik evinin bahçesindeki göndere çekiliyordu.Snowball'un açıklamasına göre, bayrağın yeşil

zemini İngiltere'nin yemyeşil çayırlarını temsilediyor, toynak ile boynuz ise insan soyu birdaha geri gelmemek üzere ortadankaldırıldığındadoğacakolan,geleceğinHayvanCumhuriyeti'ni simgeliyordu. Bayrağın göndereçekilmesinden sonra, tüm hayvanlar büyüksamanlığa doluşarak, Toplantı denilen genelkurula katılıyorlardı. Toplantıda, bir sonrakihaftanın işleri konuşuluyor, alınacak kararlartartışılıyordu. Alınması gereken kararlar herzaman domuzlar tarafından ortaya atılıyordu.Öteki hayvanlar nasıl oy verileceğini biliyorlar,ama kendi başlarına bir karara yaramıyorlardı.Toplantılarınenateşlitartışmacıları,SnowballileNapoléon'du. Ama bu ikisi aslaanlaşamıyorlardı: Birinin ak dediğine öbürümutlaka kara diyordu. Kimsenin karşıçıkamayacağı bir karara varıldığında bile,birbirlerine girmenin bir yolunu buluyorlardı.Örneğin, meyve bahçesinin arka tarafındakiçayırın artık çalışamaz durumda olanhayvanların dinlenme yeri olarak belirlenmesikararlaştırıldıktan sonra, farklı türdenhayvanların emeklilik yaşlarının ne olması

gerektiği konusunda kapışmışlardı. Hertoplantının sonunda mutlaka İngiltere'ninHayvanları şarkısı söyleniyor, öğleden sonralarıiseeğlenceyeayrılıyordu.

Domuzlar, koşum takımlarının durduğuodayı karargâh edinmişlerdi.Akşamları burada,çiftlik evinden getirmiş oldukları kitaplardannalbantlık, marangozluk gibi gerekli uğraşlarıokuyup öğreniyorlardı. Snowball, ayrıca, ötekihayvanların Hayvan Kurulları'ndaörgütlenmesiyle de uğraşmakta, bu iş içinbıkmadan usanmadan çaba harcamaktaydı.Okumayazmasınıflarınınyanısıra,tavuklariçinYumurta Üretim Kurulu, inekler için TemizKuyruklar Birliği, sıçanlar ve tavşanlarınevcilleştirilmesi 38 için Yabanıl YoldaşlarınYeniden Eğitimi Kurulu'nu kurmuş, koyunlariçin de Daha Beyaz Yün Hareketi'nioluşturmuştu. Bu atılımların çoğu bir sonucavaramadı. Sözgelimi, yabanıl hayvanlarıevcilleştirmegirişimidahabaşındanbaşarısızlığauğradı. Yabanıl hayvanlar eskisi gibidavranmayısürdürüyorlar,kendilerinegösterilen

hoşgörüyü hemen kötüye kullanıyorlardı. Kedi,Yeniden Eğitim Kurulu'na katılmış ve bir sürecanla başla çalışmıştı. Bir gün bir debakmışlardı, damda oturmuş, erişemeyeceğiuzaklıktaki serçelerle konuşuyor; onlara, artıkbütün hayvanların yoldaş olduğunu, dilerlersehiç çekinmeden gelip pençesinekonabileceklerini anlatıyordu. Ama serçeler,kedininyanınabileyaklaşmamışlardı.

Öte yandan, okuma yazma sınıfları çokbaşarılı olmuştu. Güz geldiğinde, çiftliktekihemen her hayvan az çok okuma yazmabiliyordu.

Domuzların okuma yazması kusursuzdu.Köpekler, okumayı çok iyi öğrenmişlerdi, gelgör kiYedi Emir den başka bir şey okuduklarıyoktu. Keçi Muriel'in okuması köpeklerden deiyiydi; bazı akşamlar, çöplükte bulduğu gazeteparçalarını getirip öbür hayvanlara okuyordu.Domuzlarkadar iyiokuyabilenBenjamin'in ise,buyeteneğinikullandığıpekgörülmemişti."Benokumayadeğerbir şeygöremiyorum,"diyordu.Clover, alfabeyi baştan sona öğrenmişti, ama

sözcükleri sökemiyordu. Boxer'a gelince, oD'den ilerigidememişti.Kocaayağıyla toprağınüzerine A, B, C, D harflerini yazıyor, sonrakulaklarını arkaya yatırıp yelesini sallayarakharflere aval aval bakıyor, D'den sonra gelenharfi çıkarmaya çabalıyor, ama bir türlübeceremiyordu. Birkaç kez E, F, G, H'yi deöğrenmiş, ama öğrenir öğrenmez bu kezA, B,C, D yi unuttuğunu fark etmiş, en sonundaalfabenin ilk dört harfiyle yetinmeye kararvermişti; unutmamak için bu dört harfi her günbir iki kez yazıyordu. Mollie ise, adındaki altıharften başka tek bir harf öğrenmemektediretiyordu.İncedallarıyanyanagetirerekadınıyazıyor,dallarıbirkaççiçeklesüslüyor,sonradahayranhayrançevresindedolanıyordu.

Çiftlikteki öteki hayvanların hiçbiri Aharfinden öteye geçememiş; koyun, tavuk veördekgibienahmakhayvanlarınYediEmir'ibirtürlü ezberleyemedikleri görülmüştü. Busorunun çözümüne epey kafa yoran Snowball,sonunda,Yedi Emir'in aslında tek bir özdeyişeindirgenebileceğiniaçıkladı.YediEmir,balgibi,

"dört ayak iyi, iki ayak kötü" özdeyişineindirgenebilirdi. Snowball'a bakılırsa, buözdeyiş,hayvancılığın temel ilkesini içeriyordu.Bu temel ilkeyi iyice kavramış olan herkesinsanoğlunun zararlı etkilerinden korunabilirdi.Kuşlar, ilk başta, kendilerinin de iki ayaklıolduklarıgerekçesiylebuözdeyişekarşıçıkacakoldular; ama Snowball yanıldıklarınıkanıtlamaktagecikmedi.

"Yoldaşlar,"dedi."Kuşunkanadı, işgörmekiçindeğil,devinmekiçinkullanılanbirorgandır.Dolayısıyla, kanat, ayak olarak kabuledilmelidir. İnsanoğlu'nun farklılığı, bütünşeytanlıklarıyaptığıaletolanel'dedir."

Kuşlar, Snowball'un sözlerinden hiçbir şeyanlamamalarına karşın, yaptığı açıklamayıkabullendiler. Tüm hayvancıklar, yeni özdeyişiezberlemeye koyuldular Ambarın duvarına,Yedi Emir'in yukarısına, üstelik daha büyükharflerle DÖRTAYAK İYİ, İKİAYAKKÖTÜyazıldı.Koyunlar,busözleriezberlediktensonraözdeyişi o kadar sevdiler ki, çayırda uzanıpkeyifçatarlarkenhepbirlikte,"Dörtayakiyi,iki

ayak kötü! Dört ayak iyi, iki ayak kötü!" diyebıkmadan saatler boyu melemeyi alışkanlıkhalinegetirdiler.

Napoléon, Snowball'un kurullarıyla hiçilgilenmemişti. Gençleri eğitmenin, yetişkinleriçinyapılabilecekherhangibirşeydençokdahaönemli olduğukanısındaydı. Jessie ileBluebell,hasattan hemen sonra yavrulamışlar, dokuzsağlıklı yavru dünyaya getirmişlerdi. Yavrularsütten kesilir kesilmez, Napoléon, eğitimlerinikendisinin üstleneceğini söyleyerek onlarıanalarından ayırmıştı. Sonra da, yavruları,sadecekoşum takımlarınındurduğuodadakibirmerdivendençıkılabilen tavanarasınakapatmış,öylesine gözlerden ırak tutmuştu ki, ötekihayvanlar bir süre sonra varlıklarını bileunutmuşlardı.

Sütlerin nereye gittiği çok geçmedenanlaşıldı. Sütler her gün domuzların lapasınakarıştırılıyordu. Elmalar artık olgunlaşmaya yüztutmuşlardı; meyve bahçesinin çimenlerirüzgârla dökülen elmalarla kaplıydı.Hayvanlar,doğal olarak, elmaların eşit bir biçimde

paylaşılacağını umuyorlardı; oysa bir günağaçlardandökülentümelmalarıntoplanmasıvekoşum takımlarının durduğu odaya getirilerekdomuzlara teslim edilmesi buyuruldu. Bazıhayvanlar homurdandıysa da bir yararı olmadı.Bütündomuzlar,Snowball ileNapoléonbilebukonudaaynıdüşüncedeydiler.

Öteki hayvanlara gerekli açıklamalarıyapmaklagörevlendirilenSquealer,"Yoldaşlar!"diye haykırdı. "Umarım, biz domuzların bunubencilliğimizden, ayrıcalık düşkünlüğümüzdenyaptığını sanmıyorsunuzdur. Aslında çoğumuzsüt ve elmadan hoşlanmayız. Ben dehoşlanmam.Bu elmalara el koymamızın tek biramacı var, o da sağlığımızı korumak. Sütte veelmada domuzların sağlığı açısından kesinliklegerekli olan bazı maddeler var. Bilim bunukanıtlamıştır, yoldaşlar. Biz domuzlar düşünemekçisiyiz. Bu çiftliğin tüm yönetim vedüzeninden biz sorumluyuz. Gecemizigündüzümüze katarak, sizin sağlığınızıkoruyoruz. Bu sütleri sizin uğrunuza içiyor, buelmaları sizin uğrunuza yiyoruz. Biz domuzlar

görevimizi gereğince yerine getiremezsek neolur, biliyor musunuz? Jones geri gelir! Evet,Jonesgerigelir!Bundanenküçükbirkuşkunuzolmasın, yoldaşlar." Sonra da, oradan orayasıçrayıp kuyruğunu oynatarak bağırdı:"AranızdaJones'ungerigelmesiniisteyentekbirhayvanyoktursanırım!"

Hayvanların en küçük bir kuşkuduymadıkları tek bir şey varsa, o da Jones'ungeri dönmesini istemedikleriydi. Domuzlarısağlıklı tutmanın önemi çok açıktı. Böylece,tartışma büyümeden, bütün sütün ve rüzgârlaağaçlardan dökülen elmaların (doğaldır ki,olgunlaştıkları zaman ağaçlardan toplananelmaların da) hepsinin domuzlara ayrılmasıherkesçekabuledildi.

DördüncüBölümHayvan Çiftliği'nde olup bitenleri, yaz

sonlarına doğru neredeyse bütün ülke duymuşbulunuyordu.SnowballileNapoléon'unhergünuçurdukları posta güvercinleri, komşuçiftliklerdeki hayvanlarla dostluk kuruyor,onlara Ayaklanma'nın öyküsünü anlatıyor,İngiltere'ninHayvanlarışarkısınıöğretiyorlardı.

Bu arada, Bay Jones, zamanının büyükbölümünü Willingdon'daki Kırmızı Aslanmeyhanesinde pinekleyerek geçiriyor; kendisinidinleyecek birilerini bulmayagörsün, hemenyakınmaya başlıyor, korkunç bir haksızlığauğradığını, bir avuç aşağılık hayvan tarafındançiftliğinden kovulduğunu anlatıyordu. Ötekiçiftçiler onu anlayışla karşılamışlar, amabaşlangıçta yardım etmeye de pekyanaşmamışlardı. Her biri, Jones'un uğradığıtalihsizlikten nasıl yararlanabileceğinidüşünüyordu içten içe. Neyse ki, HayvanÇiftliği'ne komşu iki çiftliğin sahipleribirbirleriyle hiç geçinemezlerdi. Foxwood,

büyük, bakımsız, köhne bir çiftlikti; dört biryanını çalılar bürümüş, otlakları sararıp solmuş,çitleri paramparça olmuştu. Foxwood'un sahibiBay Pilkington, zamanının büyük bölümünübalıkmevsiminde balık tutarak, avmevsimindeavaçıkarakgeçirirdi;rahatınadüşkün,efendibiradamdı.PinchfieldÇiftliği ise daha küçük, amadaha bakımlıydı. Pinchfield'ın sahibi BayFrederick,kabadayıvekurnazbiradamdı;ikidebirmahkemelikolurdu;diniimanıparaydı,eliniveren kolunu alamazdı. Bu ikisi birbirlerindenöylesine nefret ederlerdi ki, kendi çıkarlarınaolanbirkonudabileanlaşamazlardı.

Ne var ki, ikisi de Hayvan Çiftliği'ndekiAyaklanma' dan çok korkmuştu; kendiçiftliklerindeki hayvanların ayaklanmakonusunda ayrıntılı bilgi edinmelerini önlemekiçin ellerinden geleni yapıyorlardı. Aslınabakılırsa, başlangıçta, hayvanların bir çiftliğikendibaşlarınayönetebileceğineçokgülmüşler;çokdeğil,ononbeşgünekadarbuişnasılolsayatar, diye düşünmüşlerdi. Beylik Çiftlik'teki(çiftlikten Beylik Çiftlik diye söz etmekte

diretiyorlar, "Hayvan Çiftliği" adınakatlanamıyorlardı) hayvanların birbirleriyledurmadan dalaştıkları, pek yakında açlıktanöleceklerisöylentisiniyaymışlardı.Amabirsüresonra hayvanların açlıktan ölmedikleri ortayaçıkınca, ağız değiştirdiler,HayvanÇiftliği'ndekiakıllara durgunluk veren şeytanlıklardan demvurmaya başladılar. Bu iki çiftçiye bakılırsa,Hayvan Çiftliği'nde yamyamlık almışyürümüştü;hayvanlarkızgınnallarlabirbirlerineişkence yapıyorlar, dişilerini de ortaklaşakullanıyorlardı. Frederick ile Pilkington, bütünbunların,Doğayasalarınabaşkaldırmanındoğalsonucuolduğunusöylüyorlardı.

Ama bu hikâyeler hiç kimseye inandırıcıgelmiyordu. Hayvanların, insanları kovarakkendiişlerinikendilerigördükleriolağanüstübirçiftlikten söz ediliyor, bu konudaki söylentilerolanca belirsizliğiyle ve çarpıtılarak sürüyordu.Çevredekiçiftliklerdeyılboyuncabirbaşkaldırıdalgasıyükseldi.Yumuşakbaşlıbilinenboğalaransızın azıyor, koyunlar çitleri yıkıp yoncalarımideye indiriyor, inekler kovaları tepip

deviriyor, atlar buyruk dinlemiyor, birdenduraraküstlerindekileriparmaklıklarınüzerindenöbür tarafa fırlatıyorlardı. En önemlisi,İngiltere'nin Hayvanları şarkısının ezgisi vesözleri artık her yerde biliniyordu. Umulmadıkbir hızla yayılmıştı. İnsanlar, çok gülünçbulduklarını söylemekle birlikte, bu şarkıyıduyduklarında büyük bir öfkeye kapılmaktankendilerini alamıyorlardı. Böylesine rezil vesaçma bir şarkının hayvanlar tarafındansöylenebilmesini bile akıllarının almadığını ilerisürüyorlardı. Şarkıyı söylerken yakalananhayvanlar oracıkta kırbaçlanıyor, gene deşarkının yayılması engellenemiyordu.Karatavuklar çalılıkların arasında ıslık çalarken,güvercinler ağaçlarda ötüşürken hep bu şarkıyısöylüyorlar; şarkının ezgileri, demircilerin çekiçvuruşlarına,kiliselerinçanseslerinekarışıyordu.

Ekim başlarıydı; ekinler biçilip istiflenmiş,harman büyük ölçüde kaldırılmıştı. Bir günbirden posta güvercinleri hızla dolanarakgeldiler, telaşla çırpınarak Hayvan Çiftliği'ninavlusunakondular.Getirdiklerihaberebakılırsa,

Jones ile adamları, Foxwood ve Pinchfieldçiftliklerinden yarım düzine adamla birlikte,parmaklıklı kapıdan içeri girmişler, arabayolundan çiftliğe geliyorlardı. Jones, elinde birtüfek, en önde yürüyor; eli sopalı adamlar daonu izliyorlardı. Besbelli, çiftliği geri almayıkafalarınakoymuşlardı.

Aslında, böyle bir girişim uzun zamandırbeklendiği için bütün önlemler alınmış, gereklibütün hazırlıklar yapılmıştı. Çiftlik evindebulduğueskibirkitabıokuyarakJuliusCaesar'ınseferleriyle ilgili kapsamlı bilgiler edinmiş olanSnowball, savunma harekâtının komutanlığınagetirilmişti. Hemen buyruklarını verdi; bütünhayvanlarbirkaçdakikadayerlerinialdılar.

İnsanlarçiftlikbinalarınayaklaştıklarısırada,Snowball ilk saldırıyı başlattı. Tam otuz beşgüvercin, adamların başlarının üzerindeuçuşarak tepelerine pisledi. Adamlargüvercinleri kovalamaya çabalarken, çitinarkasına gizlenmiş olan kazlar birden ileriatılarak baldırlarını vahşice gagalamayabaşladılar. Ne var ki, bu yalnızca ortalığı biraz

karıştırmaya yönelik göstermelik bir saldırıydı;nitekimadamlarkazlarısopalarıylakolaycageripüskürttüler. Bu kez Snowball ikinci saldırıyıbaşlattı. Muriel, Benjamin ve bütün koyunlar,başlarındaSnowball,ileriatılıpadamlaradörtbiryandan tos vurmaya, boynuz atmayakoyuldular; bu arada Benjamin, dönüp dönüpçifte atıyordu. Ama ellerinde sopaları,ayaklarındakabaralıbotlarıylaadamlar,genedehayvanlardan güçlüydüler. Snowball birdenciyaklayarak geri çekil işareti verince, tümhayvanlargeridöndüler,geçittengeçerekavluyadaldılar.

Zafer naraları atan adamlar, düşmanlarınınkaçmakta olduğunu sanarak, darmadağınıkarkalarındankoşuşturdular. Snowball'un istediğide buydu. Hepsi avluya girince, ağılda pusuyayatmış olan üç at, üç inek ve öteki domuzlaransızın ortaya çıkıp adamların arkasını kestiler.Snowballiştetamoandasaldırıişaretiniverdivedosdoğru Jones'un üstüne atıldı. Snowball'unüstünegeldiğinigörenJones, tüfeğinidoğrultupateş etti. Saçmalar Snowball'un sırtında kanlı

karıklaraçtı;koyunlardanbirioracıktacanverdi.Snowball, bir an duraksamadan, yüz kilolukgövdesiyleJones'unbacaklarınadalıverdi.Jonesbir gübre yığınının üstüne yuvarlanırken, tüfeğielinden fırladı gitti. Ama en korkunçlarıBoxer'dı; arka ayakları üzerinde şaha kalkmış,demir nallı koca ayaklarını savurarak bir aygırgibi dövüşüyordu. İlk darbe FoxwoodÇiftliği'ndenbirseyisinkafasınaindi,çamurlarıniçineyıkılandelikanlıruhunuoracıktateslimetti.Bunugörenadamlarınbirçoğusopalarınıbırakıpkaçmayayeltendi.Ürküyekapılmışlardı.Osaat,tümhayvanlar,adamlarınardınadüştüler,onlarıavlunun çevresinde kovalamaya başladılar.Boynuz vuruyor, çifteliyor, ısırıyor, arkadakalanı ezip geçiyorlardı. Adamlardan kendinceöcünüalmayantekbirhayvankalmadıçiftlikte.Kedi bile damdan ansızın bir sığırtmacın sırtınaatladı, tırnaklarını ensesine geçirerek acı acıbağırttı adamı. Adamlar bir fırsatını bulurbulmaz avludan dışarı fırladılar, anayola doğrutabanakuvvetkoşmayabaşladılar.Çiftliğibasalıdaha beş dakika olmamıştı ki, onur kırıcı birbozgunauğramışlar,geldiklerigibigidiyorlardı.

Tıslayarakarkalarındangelenbirkazsürüsü,yolboyuncabacaklarınıgagaladı.

Hepsi kaçmıştı, biri dışında. Boxer, avluda,çamuruniçindeyüzüstüyatmaktaolanseyisiönayağıyla iteliyor, sırtüstü çevirmeye çalışıyor,amaoğlankımıldamıyordu.

Boxer,üzüntüyle,"Ölmüş,"dedi."Öldürmekgibibirniyetimyoktu.Ayaklarımdademirnallarolduğunu unutmuşum. İsteyerek yapmadığımakiminanırşimdi?"

Yaraları hâlâ kanamakta olan Snowball,"Duygusallığagerekyok,yoldaş!"diyebağırdı."Savaşsavaştır.Eniyiinsan,ölüinsandır."

"Ben kimsenin canını almak istemem," dediBoxer.Gözleridoludoluolmuştu.

Tam o sırada, birisi, "Mollie nerede?" diyehaykırdı.

Gerçekten de,Mollie kayıptı. Birden ortalıkkarıştı. Başına bir şey mi gelmişti yoksa?

Adamlar Mollie'yi kaçırmış olmasınlardı? Uzunaramalardan sonra Mollie'yi ahırda buldular;ahırdaki bölmesine saklanmış, kafasınıyemlikteki samanlara gömmüştü. Silahlar patlarpatlamaz ürküp kaçmıştı. Mollie'yi aramayaçıkanlar avluya döndüklerinde bir de baktılar,seyis ortalarda yok. Anlaşılan, öldü sandıklarıdelikanlı aslında yalnızca bayılmıştı; sonradankendinegelmiş,tabanlarıyağlayıvermişti.

Hayvanlar çılgınca bir coşkuyla yeniden biraraya gelmişler, savaşta gösterdiklerikahramanlıkları avazları çıktığı kadar bağırarakbirbirlerine anlatıyorlardı. Zaferi kutlamak içinhemen oracıkta bir tören düzenlediler. Bayrağıgöndere çekip birkaç kez İngiltere'ninHayvanları şarkısını söylediler. Ardından,savaşta yitirdikleri koyun için ağırbaşlı birgömme töreni düzenlendi,mezarının üstüne biralıç fidanı dikildi. Mezar başında kısa birkonuşma yapan Snowball, gerekirse bütünhayvanların Hayvan Çiftliği uğruna ölmeyehazırolmalarıgerektiğinivurguladı.

Hayvanlar, oybirliğiyle, bir askeri nişan

oluşturulmasını kararlaştırdılar. "BirinciDereceden Kahraman Hayvan" nişanı, hemenorada Snowball ile Boxer'a verildi. Bu pirinçmadalyalar (aslında, koşum takımlarınındurduğu odada buldukları eski at takılarıydı)pazarları ve bayram günleri takılacaktı. Savaştahayatını yitirmiş olan koyun ise "İkinciDereceden Kahraman Hayvan" nişanına değergörüldü.

Savaşa ne ad verileceği uzun uzadıyatartışıldı. Sonunda, "Ağıl Savaşı"nda kararkılındı;pusuyayatanhayvanlaroradansaldırıyageçmişlerdi.BayJones'untüfeğiçamuruniçindebulundu. Çiftlik evinde birkaç kutu fişekolduğunu biliyorlardı.Tüfeğin, top gibi, bayrakdireğinin dibine yerleştirilmesi ve biri AğılSavaşı'nınyıldönümüolan12Ekim'de,öbürüdeAyaklanma'nın gerçekleştiği Yaz Dönümü'ndeolmak üzere yılda iki kez tören atışı yapılmasıkararlaştırıldı.

BeşinciBölümKış yaklaştıkça, Mollie daha da

tuhaflaşıyordu. Her sabah işe geç geliyor,uyuyakaldığını söyleyerek özür diliyor, iştahıyerinde olmasına karşın akıl sır erdiremediğibazı sancılardan yakınıyordu. Bir bahaneuydurupiştenkaçıyor,yalağınbaşınagidipaptalaptal sudaki yansısını seyrediyordu. Amaortalıkta daha ciddi söylentiler de dolaşıyordu.Bir gün, Mollie, ağzında bir saman sapı,kuyruğunusallayarakkeyifleavluyagirdiğinde,Cloveronubirkenaraçekti.

"Bak, Mollie," dedi, "çok ciddi bir şeysöyleyeceğimsana.Busabah,HayvanÇiftliği'niFoxwood Çiftliği'nden ayıran çitin üzerindenbakarken gördüm seni. Çitin öbür yanında daBayPilkington'ınadamlarındanbirivardı.Gerçiçok uzaktaydım, ama seninle konuştuğunu,senindeburnunuokşamasına sesçıkarmadığınıgördüğüme neredeyse emindim. Ne demekoluyorbu,Mollie?"

"Hayır! Burnumu falan okşamadı!" diyebağırdı Mollie. "Ben öyle bir şey yapmadım!Yalan!"Ter ter tepiniyor, ayaklarıyla yerieşeliyordu.

"Mollie! Yüzüme bak. O adamın seninburnunu okşamadığına namusun üstüne yeminedermisin?"

Mollie, "Yalan! Öyle bir şey olmadı!" diyeyinelediyse de, gözlerini Clover'ın gözlerindenkaçırdı;tarlayadoğrudörtnalatabanlarıyağladı.

Birden, Clover'ın kafası bir şeye takıldı.KimseyebirşeysöylemedenMollie'ninahırdakibölmesine girdi, ayağıyla biraz eşeleyincesamanların arasına bir avuç kesmeşeker ileçeşitli renklerde kurdeleler gizlenmiş olduğunugördü.

ÜçgünsonraMollieortadankayboldu.Uzunsüre nerede olduğuna ilişkin hiçbir bilgiedinilemedi, takigüvercinleronuWillingdon'ınorada gördüklerini bildirene kadar. Birmeyhanenin önünde duran, kırmızı-siyah,

küçük, şık bir arabaya koşuluymuş.Meyhaneciye benzeyen, ekose pantolonlu,tozluklu,şişman,alyanaklıbiradam,Mollie'ninburnunu okşuyor, ona şeker yediriyormuş.TüyleriyenikırkılmışolanMollie'ninperçeminekızıl bir kurdele bağlıymış. Güvercinlerebakılırsa, keyfi yerinde görünüyormuş. Ogünden sonra hayvanlar Mollie'nin adını birdahaanmadılar.

Ocakayındahavalarmüthişsoğudu.Toprakokadarserttiki,tarlalardaçalışmakolanaksızdı.Büyük samanlıkta toplantı üstüne toplantıyapılıyor, domuzlar gelecek mevsimin işleriniplanlamayaçalışıyorlardı.Çiftliksiyasetiyleilgilibütün konularda karar verme yetkisi, ötekihayvanlardan açıkça daha zeki olan domuzlaraverilmişti; verdikleri kararların oy çokluğuylaonaylanması gerekse de. Hemen her konudatakışanSnowballileNapoléonarasındaikidebirhırgürçıkmasa,budüzenpekgüzel işleyecekti.Biri arpa ekilen alanın daha da genişletilmesiniönerecek olsa, öbürü yulaf ekilen alanıngenişletilmesi gerektiğini savunmaya kalkıyor;

biri bir tarlanın lahana yetiştirmeye elverişliolduğunu söyleyecek olsa, öbürü o tarladakökbitkilerdenbaşkahiçbirşeyyetişmeyeceğiniileri sürüyordu. İkisinin de yandaşları vardı;bazen şiddetli tartışmalar patlak veriyordu.Snowball, parlak söylevleriyle, toplantılardaçoğu zaman oyların çoğunluğunu elde etmeyibaşarıyordu; ama Napoléon da, kulisçalışmalarındakendinedestekbulmakonusundaaz becerikli değildi. Özellikle de koyunlarıetkilemeyi çok iyi biliyordu. Son zamanlardayerli yersiz "Dört ayak iyi, iki ayakkötü!" diyemelemeyi alışkanlık edinmiş olan koyunlar,toplantının sık sık kesilmesine yol açıyorlardı.ÖzellikledeSnowball'unkonuşmasınıncanalıcıyerlerinde, "Dört ayak iyi, iki ayak kötü!" diyemelemeye başlamaları gözden kaçmıyordu.Snowball, çiftlik evinde bulduğu Çiftçi veHayvanYetiştiricisi adlı derginin eski sayılarınıokuyup incelemiş, çiftliğin yenilenmesi vegeliştirilmesiyle ilgili bir sürü tasarıoluşturmuştu. Tarlalarda su kanalları açılması,yemlerin silolarda korunması, dışkılardan nasılyararlanılacağı gibi konuları ne kadar iyi

bildiğini gösteren konuşmalar yapıyordu. Tümhayvanların dışkılarını doğrudan doğruyatarlaya,hemdehergüntarlanınfarklıbiryerineyapmalarıyla ilgili karmaşık bir tasarıgeliştirmişti;böylece,dışkılarıarabalarlatarlalarataşımak için emek ve zaman harcamaktan dakurtulacaklardı. Napoléon ise tek bir özgündüşünce bile geliştirmiyor, Snowball'untasarılarının hiçbir işe yaramayacağını sessizceçevresine yayıyor, sanki uygun zamanıkolluyordu. Ama aralarındaki tartışmaların enşiddetlisi, yel değirmeni konusunda patlakverecekti.

Çiftlik binalarının az ilerisinde uzanıp gidençayırda,küçükbirtepevardı.Burası,çiftliğinenyüksek yeriydi. Zemini iyice inceleyenSnowball,biryeldeğirmeniiçinenuygunyerinburası olduğunu açıkladı. Yel değirmeni birdinamoyu çalıştırabilir ve t üm çiftliğe elektrikgücü sağlayabilirdi. Böylece, ahırlaraydınlatılabilir ve kışın ısıtılabilir; yuvarlaktestere,otvesamanbıçkısı,pancardoğrayıcıveelektrikli süt sağma makinesi gibi aletler

kullanılabilirdi. Hayvanlar daha önce hiç böylebir şeyduymamışlardı (NuhNebi'denkalmabirçiftlik olan Beylik Çiftlik'te yalnızca en ilkelaletler bulunuyordu); o düşsel aygıtlarıgözlerinin önünde canlandıran Snowball'uşaşkınlık içinde dinliyorlardı. Snowball'unanlattıklarına bakılırsa, bu akıl almaz aygıtlarçiftliğinbütünişlerinigörecek,onlardakırlardayan gelip keyif çatacaklar, kitap okuyupsöyleşerekkendilerinigeliştireceklerdi.

Snowball'un yel değirmeniyle ilgili planlarıbirkaç haftada sonuçlandırıldı. Mekanikayrıntıların büyük bir bölümü,Bay Jones'un üçkitabındaneldeedildi:EvinizİçinBinBirBilgi,Kendi Duvarını Kendin Yap ve On DersteElektrik. Snowball, bir zamanlar kuluçkamakinelerinindurduğu,düzgünahşapdöşemesiçizim yapmaya elverişli barakayı çalışma odasıolarak kullanıyordu. Bazen saatlerce kapandığıoluyordu barakaya. Yere açtığı kitaplarınınsayfaları üzerine taş ağırlıklar koyuyor, önayağınıntoynaklarıarasınabirtebeşirtutturuyor,çizimleri hızla gerçekleştirirken heyecandan

soluğu kesiliyor, kesik kesik hırıltılar çıkıyordugırtlağından. Snowball'un çizimleri yavaş yavaşmanivelalar vedişli çarklardanoluşankarmaşıkbir yığına dönüştü, barakanın yarısındanfazlasını kapladı. Öteki hayvanlar bütünbunlardan hiçbir şey anlamıyor, ama çoketkileyici buluyorlardı. Her gün en az bir kezgelip Snowball'un çizimlerine bakıyorlardı.Tavuklar ve ördekler de geliyor, tebeşirleçizilmiş çizgilere basmamak için akla karayıseçiyorlardı. Bir tek, yel değirmenine karşıolduğunu daha en başından açıklamış olanNapoléonuzakduruyorduoradan.Amagenededayanamadı, bir gün durup dururken çizimlerigörmeye geldi. Barakanın içinde ağır ağırdolandı, çizimlerin her bir ayrıntısını uzunuzadıya inceledi, birkaç kez koklayıp yokladı,bir süre öyle durup göz ucuyla gözledi, sonrabirden bacağını kaldırıp çizimlerin üstüne işedivetekbirsözsöylemedençıktıgitti.

Yel değirmeni sorunu, çiftlikte derin birbölünmeye yol açmıştı. Snowball, yeldeğirmeninin yapımının çok zor olacağını

yadsımıyordu. Taşocağından taş taşınacak,duvarlar örülecek, yel değirmeninin kanatlarıyapılacak, sonra da dinamolar ve kablolarbulmakgerekecekti. (Snowball,bütünbu işlerinüstesinden nasıl gelineceğinden hiç sözetmiyordu)Yalnızca,bütün işlerinbiryıl içindebiteceğini ileri sürmekle yetiniyordu. Onakalırsa, yel değirmeni tamamlandığında işler okadar kolaylaşacaktı ki, hayvanların haftadayalnızca üç gün çalışmaları gerekecekti. Bunakarşılık Napoléon, en büyük gereksinimlerininbesin üretimini artırmak olduğunu, yeldeğirmeniyle zaman yitirilirse herkesin açlıktanöleceğini öne sürüyordu. Hayvanlar, "OyunuzuSnowball'a atın, haftada üç gün çalışın!" ve"Oyunuzu Napoléon'a atın, hiç aç kalmayın!"sloganları altında iki hizbe ayrılmışlardı.HiziplerindışındakalantekhayvanBenjamin'di.Ne bolluk geleceğine inanıyordu, ne de yeldeğirmeninin işleri kolaylaştıracağına. "Yeldeğirmeni olsa da, olmasa da, şu kötühayatımızda değişen bir şey olmayacak,"diyordu.

Yeldeğirmenitartışmalarısüredursun,birdeçiftliğin savunulması sorunu vardı. İnsanların,Ağıl Savaşında bozguna uğratılmış olmalarınakarşın, çiftliği yeniden ele geçirip Bay Jones'ageri vermek için, daha da kararlı ikinci birgirişimde bulunabilecekleri artık bütünhayvanlarca kavranmıştı. Uğradıkları yenilgininhaberi tüm köylere yayılarak, komşuçiftliklerdekihayvanlarındahadaasileşmelerineyol açmış; bu yüzden, insanların yenidensaldırıya geçme olasılığı daha da artmıştı.Snowball ileNapoléon,herkonudaolduğugibibu konuda da anlaşamadılar. Napoléon'a göre,hayvanlarınbiryerlerdenateşlisilahlarbulmalarıvebunlarıkullanmayıöğrenmelerigerekiyordu.Snowball ise,öteki çiftliklerinüzerinedahaçokgüvercin salmaları ve hayvanları başkaldırmayakışkırtmaları gerektiği kanısındaydı. Biri,kendilerini savunamazlarsa, eninde sonundamutlaka yenileceklerini ileri sürüyor; öbürü ise,her yerde ayaklanmalar patlak verirse,kendilerini savunmalarına gerek kalmayacağınısöylüyordu. Hayvanlar bir Napoléon'a, birSnowball'a kulak veriyorlar, ama hangisinin

haklı olduğu konusunda bir türlü kararavaramıyorlardı. Daha doğrusu, o sırada kimkonuşuyorsaonahakveriyorlardı.

En sonunda, Snowball'un planları gerçekoldu.ErtesipazardüzenlenecekToplantı'da,yeldeğirmeni yapım çalışmalarının başlatılmasıönerisi oya sunulacaktı. Hayvanlar büyüksamanlıkta toplandıklarında, Snowball ayağakalktı ve konuşmasının ikide bir koyunlarınmelemeleriyle kesilmesine aldırmaksızın, yeldeğirmeninin yapılması gerektiğinin nedenlerinisayıp döktü. Ardından, yanıt vermek üzereNapoléon kalktı ayağa.Çok sakin bir sesle, yeldeğirmeninin saçmalıktan başka bir şeyolmadığını, yel değirmenine oy vermeyikimseye öğütleyemeyeceğini söyledi ve hemenyerine oturdu. Konuşması yarım dakika bilesürmemişti; sözlerinin etkisinin farkındadeğilmiş gibi görünüyordu. Bunun üzerine,yerinden fırlayan Snowball, yeniden melemeyebaşlayankoyunlarısusturarak,yeldeğirmenininnimetlerinianlatanateşlibirsöylevçekti.Oanakadar, yel değirmenini isteyen hayvanlarla yel

değirmeninekarşıçıkanhayvanlarınsayısıaşağıyukarı eşit görünüyordu, ama Snowball'un sözustalığı eşitliği bir anda bozuverdi. Parlaksözlerle, hayvanların köle gibi çalışmaktankurtulacakları bir Hayvan Çiftliği tablosu çizenSnowball'un düş gücü artık saman bıçkılarının,pancar doğrayıcıların çok ötesine uzanmıştı.Harman makineleri, sabanlar, kesek kırmamakineleri, silindirler, biçerdöverler vebiçerbağlarların elektrik gücüyle çalışacağını,herahırınkendi ışığına,sıcakvesoğuksuyuna,kendi elektrikli ısıtıcısına kavuşacağınısöylüyordu. Konuşmasını bitirdiğinde, oylarınkime gideceği konusunda kimsenin kuşkusukalmamıştı.Ama tam o sırada Napoléon ayağakalktı, Snowball'a yan yan baktıktan sonra, ogüne değin kimsenin işitmediği kadar tiz birçığlıkattı.

Bunun üzerine, dışarıdan korkunçhavlamalarduyuldu,az sonraçivili tasmalarıyladokuziriköpekzıpkıngibiiçeridaldı.DosdoğruSnowball'un üzerine atıldılar. Snowball, tamzamanında yerinden fırlamasa, azgınca saldıran

köpeklere yem olacaktı. Hemen kendini dışarıattı, köpekler de peşinden. Şaşkınlık vekorkudan nutku tutulan hayvanlar, kapıyayığılıp kovalamacayı seyre koyuldular.Snowball, bir domuzunkoşabileceği kadar hızlıkoşuyor, çayırı geçip anayola kavuşmayaçabalıyordu. Ama köpekler de ensesindeydi.Birdenkayıpdüştü;herkesartıkkesinyakalandıderken, yeniden ayağa kalktı ve daha da hızlıkoşmayabaşladı.Köpekler de fırtınagibiydiler,avlarına eriştiler erişeceklerdi. Bir tanesi tamkuyruğunu kapacaktı ki, Snowball tamzamanında kaçırdı kuyruğunu. Köpeklerlearasında neredeyse bir karış kalmışken, son birçabaylaileriatılarak,çittekideliklerdenbirindenkaçtıgitti.BirdahadaSnowball'ugörenolmadı.

Hayvanlar,suskunvesinmiş,samanlığageridöndüler.Azsonraköpeklerdekoşarakgeldiler.Bu canavarların nereden çıktığını ilk başta hiçkimseanlayamamıştı,amaçokgeçmedengerçekortaya çıktı. Bunlar, Napoléon'un annelerindenayırıp özel olarak yetiştirdiği yavrulardı. Henüztam büyümemiş olmalarına karşın fazlasıyla

iriydiler; bir kurt kadar yabanıl görünüyorlardı.Napoléon'un yanından ayrılmıyorlardı. Tıpkıöteki köpeklerin Bay Jones'a yaltaklandıklarıgibi, onların da Napoléon'a kuyruk salladıklarıkimseningözündenkaçmadı.

Napoléon, arkasındaköpekleri, bir zamanlarKocaReis'inkonuşmayapmışolduğuyükseltiyeçıktı ve pazar sabahı toplantılarına artık sonverileceğini açıkladı: Bu gereksiz toplantılarvakit kaybından başka bir şey değildi. Bundanböyle, çiftliğin işleyişiyle ilgili bütün sorunlar,kendisinin başkanlığındaki özel bir domuzlarkurulunca çözülecekti. Kurul sorunları kapalıoturumlarda ele alacak, kararları sonradanötekihayvanlara bildirecekti. Hayvanlar pazarsabahlarıgenebayrağıselamlamak,İngiltere'ninHayvanları şarkısını söylemek ve haftalıkbuyrukları almak için toplanacaklar, amatartışmalaraartıkaslaizinverilmeyecekti.

Daha Snowball'un kovuluşunun şaşkınlığınısavuşturamamış olan hayvanlar, bu açıklamakarşısındaiyiceumutsuzluğakapıldılar.Bazıları,doğru dürüst bir gerekçe bulabilseler, karşı

çıkacaklardı. Boxer bile tedirgindi. Kulaklarınıarkaya yatırdı, yelesini sallayarak kafasınıtoparlamaya çalıştı; ama söyleyecek sözbulamadı. Domuzlardan bazıları isedüşüncelerini açıkça dile getirmektençekinmediler.Önsıradakidörtgençdomuz,hepbirlikte ayağa fırlayarak, olup bitenlerionaylamadıklarınıbağırabağıraaçıkladılar.AmaNapoléon'un ayakları dibinde yatmakta olanköpeklerbirdenürkütücübirbiçimdehırlayınca,susup yerlerine oturmak zorunda kaldılar. Osırada, koyunlar da, kulakları sağır eden birsesle, "Dört ayak iyi, iki ayak kötü!" diyemelemeye başlamışlardı. Gösteri o kadar uzunsürdüki,konununtartışılmasınaolanakkalmadı.

Bir süre sonra, çiftliği dolaşıp yeni düzeniöteki hayvanlara anlatma görevi Squealer'averildi.

"Yoldaşlar," dedi Squealer, "NapoléonYoldaş'ınböylebirgöreviüstlenmeklenekadarbüyükbir özveridebulunduğunu, buradaki tümhayvanların çok iyi anladığından hiç kuşkumyok.Yoldaşlar,sakınönderliğinyangelipkeyif

çatmak olduğunu sanmayın. Tam tersine,önderlik, çok ağır bir sorumluluk yükler.İçimizde, bütün hayvanların eşit olduğuna ençokinanan,NapoléonYoldaş'tır.Kararlarıkendibaşınıza almanıza izin vermekten büyükmutluluk duyacaktır. Ama yoldaşlar, bazenyanlış kararlar da alabilirsiniz, o zaman halimizniceolur?Örneğin,şuyeldeğirmenisaçmalığınısavunan Snowball'un izinden gitmeye kararverseydiniz, ne yapardık? Hainin teki olduğuartıkaçıkçaortayaçıkmadımıSnowball'un?"

Hayvanlardan biri, "Snowball, AğılSavaşındayiğitçeçarpıştı,"diyecekoldu.

"Yiğitlik yeterli değildir," diye karşılık verdiSquealer."Sadakatve itaatdahaönemlidir.AğılSavaşına gelince; Snowrball'un bu savaştakirolünün çok fazla abartıldığını bir günanlayacağınıza inanıyorum. Disiplin, yoldaşlar,demirdisiplin!Bugünparolamızbuolmalı.Tekbiryanlışadımatmayagörelim,düşmanlarımızosaat tepemize binecektir. Yoldaşlar, herhaldeJones'ungerigelmesiniistemezsiniz!"

Bu soru da yanıtsız kaldı. Jones'un gerigelmesini elbette istemiyorlardı; pazar sabahlarıyapılantoplantıların,Jones'ungerigelmesineyolaçma olasılığı varsa, tartışmalara kuşkusuz sonverilmeliydi. Olup bitenleri kafasında eviripçevirenBoxer,herkesindüşüncesinidilegetirdi:"Napoléon Yoldaş öyle diyorsa öyledir." Ogünden sonra da, kendi adına benimsediği"Daha çok çalışacağım" parolasının yanı sıra,"Napoléon her zaman haklıdır" sözünü düsturedindi.

İlkbaharla birlikte havalar ısınmış, tarlalarsürülmeyebaşlamıştı.Snowball'unyeldeğirmeniçizimlerini yaptığı baraka kapatılmış,söylenenler doğruysa yerdeki çizimler desilinmişti.Hayvanlar,herpazarsabahısaatondabüyük samanlıkta toplanıp haftalık buyruklarıalıyorlardı. Koca Reis'in artık bütünüylekurumuş olan kafatası, meyve bahçesindegömüldüğü yerden çıkarılmış, bayrak direğinindibinde, tüfeğin yanında duran bir kütüğünüzerine yerleştirilmişti. Hayvanlar, bayrakgöndere çekildikten sonra kafatasının önünden

saygıyla geçerek girmek zorundaydılarsamanlığa. Samanlıkta da artık eskiden olduğugibi bir arada oturulmuyordu. Napoléon,yükseltinin önünde oturuyor; şiir yazıp şarkıbesteleme konusunda olağanüstü yetenekli olanMinimusadlıbirbaşkadomuzileSquealerdaikiyanınaçöküyorlardı.Dokuzgençköpekonlarınçevresinde yarım daire oluşturuyor, ötekidomuzlar ise daha arkada oturuyorlardı. Gerikalan hayvanların tümü, yüzleri onlara dönük,yükseltinin karşısına diziliyordu. Napoléonhaftalık buyrukları asker gibi, sert bir sesleokuyor, İngiltere'nin Hayvanları şarkısı tek birkezsöyleniyorveherkesdağılıyordu.

Snowball'un çiftlikten kovuluşununüzerinden topu topu üç pazar geçmişti.Napoléonbirdenbireyeldeğirmenininyapılmasıgerektiğini açıklayınca, tüm hayvanlar donupkaldılar. Bu apansız düşünce değişikliğininnedenini söylemedi Napoléon, yalnızca bu ağırişin çok sıkı çalışmalarını gerektireceğinibelirterek herkesi uyardı; tayınların azaltılmasıbile söz konusu olabilirdi.Ama planlar en ince

ayrıntılarına kadar hazırlanmıştı. Domuzlardanoluşan özel bir kurul, üç haftadır kafapatlatıyordu. Yel değirmeni yapımı, bazıdeğişikliklerlebirlikte,ikiyılsürebilirdi.

O akşam Squealer, öteki hayvanlara,Napoléon'un yel değirmeni tasarısına aslındahiçbir zaman karşı çıkmadığını anlattı. Tamtersine, bu tasarıyı ilk savunan Napoléonolmuştu; nitekim Snowball'un barakanındöşemesine çizdiği tasarımlar, aslındaNapoléon'un dosyaları arasından çalınmış olançizimlerdi. Yel değirmeni, gerçekte, onundüşüncesindendoğmuştu.

Hayvanlardanbirisormadanedemedi:"Onundüşüncesindendoğmuştuda,Napoléonnedenokadar şiddetle karşı çıkmıştı yel değirmenine?"Squealer'ınyüzündeşeytansıbiranlatımbelirdi:"Napoléon Yoldaş kurnazca davrandı," dedi."Snowball, tehlikeli biriydi, herkese kötü örnekoluyordu. Napoléon Yoldaş da, ondankurtulmak için yel değirmenine karşıymış gibigöründü." Squealer'a bakılırsa, artık Snowballortadan kalktığına göre yel değirmeni tasarısı

rahatça uygulamaya konulabilirdi. İşte, taktikdiye buna derlerdi. Squealer, hoplaya zıplaya,şenkahkahalaratıpkuyruğunusallayarakbirkaçkez, "Taktik, yoldaşlar, taktik!" diye yineledi.Hayvanlar, "taktik" sözcüğünden pek bir şeyanlamamışlardı doğrusu; ama Squealer o kadarinandırıcı konuşuyordu, kuşkusuz bir rastlantısonucu onun yanında bulunan üç köpeköylesine ürkütücü bir biçimde hırlıyordu ki,Squealer'ın açıklamasını daha fazla karşıçıkmadankabulettiler.

AltıncıBölümKoca bir yıl köle gibi çalıştılar.Ama böyle

çalışmaktan mutluydular; ne yapıyorlarsa, biravuçaylakvesoyguncuinsanınçıkarıiçindeğil,kendi çıkarları uğruna ve gelecek kuşaklar içinyaptıklarının bilincinde olduklarından, vargüçleriyle çabalıyorlar, her türlü özveriyesessizcekatlanıyorlardı.

İlkbahar ve yaz boyunca haftada altmış saatçalışmışlardı. Ağustos geldiğinde, Napoléon,pazarları öğleden sonra da çalışılacağınıaçıkladı. Bu kesinlikle gönüllü bir çalışmaolacak, ama işe gelmeyen her hayvanın tayınıyarıya indirilecekti.Böyleolmasınakarşın, bazıişlerin yapılmasından vazgeçmek zorundakalındı.Hasatöncekiyılkadarbereketlideğildi;iki tarla, vaktinde sürülemediği içinekilememişti. Yaklaşmakta olan kışın zorlugeçeceğini kestirmek için de kâhin olmakgerekmiyordu.

Yel değirmeni beklenmedik güçlükler

çıkarıyordu. Çiftlikte büyük bir kireçtaşı ocağıvardı;küçükbinalardanbirindekumveçimentobulunmuştu; dolayısıyla, her türlü inşaatmalzemesiellerininaltındaydı.Amahayvanlarınilk başta çözemedikleri sorun, taşların uygunboyutta parçalara nasıl ayrılacağıydı. Keski vebalyoz gerekiyordu, oysa hayvanlar arkaayaklarının üzerinde duramadıkları için bualetleri kullanamıyorlardı. Haftalar boyudüşünüp taşındılar, tam umutlarını yitirmeküzereydiler ki biri, bir çözüm buldu:Yerçekiminden yararlanacaklardı. Taşocağı,kırılmadan kullanılamayacak kadar büyük kayaparçalarıyladoluydu.Bukayaparçalarınıiplerlebağladılar; sonra inekler, atlar, koyunlar, ipitutabilen tüm hayvanlar –zor durumlardadomuzlar bile– kayaları ağır ağır yokuş yukarıtaşocağının tepesine kadar çektiler. Oradansalıverdikleri kayalar aşağıda paramparçaoluyordu.Taşları taşımak daha kolaydı.Atlarınçektiği yük arabaları çok işe yaradı; koyunlartaşları teker teker sürüklediler; Muriel ileBenjamin bile kendilerini eski bir arabayakoşarak katkıda bulundular.Yaz sonuna kadar

yeterince taş yığılınca, domuzların gözetimialtındainşaatbaşladı.

Ne var ki çok vakit alan zorlu bir uğraşvermişlerdi.Tekbirkayaparçasının taşocağınıntepesine çıkartılması çoğu zaman bütün birgünlerini alıyor ve olağanüstü bir çabagerektiriyordu.Bazende,aşağıyuvarlanankayaparçalanmıyordu. Gücü, neredeyse geri kalanhayvanların tümünün gücüne eşit olan Boxerolmasaydı, belki de bu işin üstesindengelemeyeceklerdi.Tepeden aşağıya kayan kayaparçasıyla birlikte sürüklendiklerini görenhayvanlar umarsızca bağırmaya başlayınca,Boxer hemen imdada yetişiyor, ipe olancagücüyle asılarak kayayı durduruyordu.Hayvanlar, onun kayanın kaymasını önlemekiçin soluk soluğa didinişini, ayaklarının ucuylatoprağa tutunuşunu, geniş sağrılarının kan teriçinde kalışını hayranlıkla izliyorlardı. BazenClover onu kendisini fazla zorlamaması içinuyarıyor ama Boxer ona asla kulak asmıyordu."Daha çok çalışacağım" ve "Napoléon herzamanhaklıdır"sloganları,onungözünde,bütün

sorunların ilacıydı. Kendisini yarım saat değilde, kırk beş dakika erken uyandırması içinküçük horozla anlaşmıştı. Bütün bunlaryetmiyormuş gibi, artık iyice azalmış olan boşvakitlerinde de tek başına taşocağına gidiyor,kırılmış taşları topluyor, kimseden yardımgörmeksizin sürükleyerek yel değirmenininyapılacağıyeregetiriyordu.

İşlerinağırlığınakarşın,hayvanlaroyazıçokda kötü geçirmediler. Tayınları Jones'unzamanındakindendahaçokdeğildi,amadahaazda sayılmazdı. En azından, artık doymak nedirbilmeyenbeşinsanıbeslemektenkurtulmuşlardı;yalnızcakendilerinibesliyorolmalarınınkeyfiokadar büyüktü ki, çektikleri güçlüklere seveseve katlanıyorlardı. Ayrıca, hayvanların işgörme yöntemi birçok bakımdan dahaverimliydi ve emek savurganlığını önlüyordu.Sözgelimi,yabanotlarınınayıklanmasıgibiişler,insanların hiçbir zaman erişemeyeceği biryetkinlikle yapılıyordu. Artık hiçbir hayvanhırsızlığayeltenmediğiiçinde,otlağıtarlalardançitlerle ayırmaya gerek kalmamıştı; bu da,

çitlerin ve parmaklıkların bakımı ve onarımınaharcanan emekten kazanılmasını sağlıyordu.Gene de, yaz ilerledikçe, öncedenkestirilemeyen bazı eksiklikler kendiniduyurmaya başladı. Gazyağı, çivi, ip ve köpekbisküvisine;atnalı içindemiregereksinimvardı;üstelik, bunların hiçbiri çiftlikte üretilebilecekşeyler değildi. Sonradan, tohum ve sunigübreye, çeşitli aletlere ve yel değirmeni içinbirtakım makine parçalarına da gereksinimduyulacaktı. Bunların nasıl sağlanacağını kimsebilemiyordu.

Bir pazar sabahı, buyruk almak içintoplanıldığında, Napoléon yeni bir siyasetbelirlediğini açıkladı. Artık Hayvan Çiftliğikomşu çiftliklerle alışverişe girecekti. Hiçkuşkusuz, tecimsel amaçlarla değil, yalnızcaivedilikle gerekli olan bazı malzemeleriedinebilmek amacıyla. Napoléon, "Yeldeğirmeninin gereksinimleri her şeyin üstündetutulmalıdır,"diyordu.Buyüzdende,büyükbirsaman yığınını ve o yılın buğday ürününün birbölümünü satmak üzere anlaşmalar yapıyordu;

sonradan, daha fazla para gerekirse,Willingdon'daherzamanpazarıolanyumurtalarda satılabilirdi. Napoléon'a bakılırsa, tavuklarbunu yel değirmeninin yapımına kendi özelkatkıları olarak görmeli, böyle bir özveridebulunmaktankaçınmamalıydılar.

Hayvanlar, bir kez daha, belli belirsiz birtedirginliğe kapılmışlardı. İnsanlarla asla işyapılmayacak!Asla ticarete girilmeyecek!Aslapara kullanılmayacak! Jones'un çiftliktenkovulmasından sonra düzenlenen ZaferToplantısı'nda alınmış olan ilk kararlar değilmiydibunlar?Bukararlarınonaylandığınıbütünhayvanlar anımsıyorlardı ya da en azındananımsadıklarını sanıyorlardı. Napoléon'untoplantılarıkaldırmasınıprotestoetmişolandörtküçük domuz, seslerini ürkekçe yükseltecekoldularsa da, ansızın köpeklerin ürkünçhırlamaları karşısında susmak zorunda kaldılar.Hemen ardından koyunlar, her zamanki gibi,"Dört ayak iyi, iki ayak kötü!" diye melemeyebaşladılar ve gergin hava geçiştirilmiş oldu.Azsonra, Napoléon ön ayağını kaldırarak herkesi

susturduveherşeyiçoktanayarladığınıaçıkladı.Çiftlikteki hayvanların insanlarla ilişkiyegirmesininsonderecesakıncalıolacağınıbildiğiiçin, buna gerek kalmayacak koşullarıoluşturmaya karar vermişti. Tüm sorumluluğukendisi üstlenecekti. Willingdon'da oturan BayWhymperadlıbiravukat,HayvanÇiftliğiiledışdünya arasındaki işlerde aracılık etmeye razıolmuştu; her pazartesi sabahı çiftliğe gelipNapoléon'dan talimat alacaktı. Napoléon,konuşmasını her zaman olduğu gibi, "YaşasınHayvan Çiftliği!" çığlığıyla tamamladıktansonra, hayvanlar İngiltere'nin Hayvanlarışarkısınısöyleyipdağıldılar.

Çok geçmeden, Squealer, çiftliği dolaşıphayvanların kafalarında beliren kuşkularıgidermeye koyuldu. İnandırıcı bir dille, aslındaticaret yapılmaması ve para kullanılmamasınailişkinhiçbirkararalınmadığını,dahasıböylebirkararınönerilmesininbilesözkonusuolmadığınıanlattı. Bütün bunlar, büyük bir olasılıklaSnowball'unilk66başlardayaydığıyalanlardankaynaklanan bir hayal ürünüydü. Squealer,

bazılarının kafalarındaki kuşkuların gene dedağılmadığınıfarkederek,kurnazcasordu:"Bu,sakın düşünüzde gördüğünüz bir şey olmasın,yoldaşlar?Böylebirkararınbelgesivarmı?Biryerde yazılı mı?" Gerçekten de, ortalıkta böylebir yazılı belge bulunmadığından, hayvanlaryanıldıklarınıkabullenmekzorundakaldılar.

BayWhymper,öncedenkararlaştırıldığıgibi,herpazartesiçiftliğeuğruyordu.Ivırzıvır işlerleuğraşanbiravukatolanBayWhymper, favorili,ufak tefek, bakışları yaramaz bir adamdı.AmaHayvan Çiftliği'nin eninde sonunda birkomisyoncuya gereksinim duyacağını ve bukomisyoncununpayınınhiçdeazolmayacağınıçok önceden fark edecek kadar da açıkgözdü.Hayvanlar, onun gelip gidişlerini ürkerekizliyorlar, onunla karşılaşmaktan eldengeldiğince kaçınıyorlardı. Ama gene de, dörtayaklı Napoléon'un iki ayaklı Whymper'abuyruklarverdiğinigörmek,gururlarınıokşuyor,bu yeni durumu bir ölçüde de olsabenimsemelerini sağlıyordu. İnsan soyuylailişkileri pek eskisi gibi değildi artık. İnsanların

Hayvan Çiftliği'ne duydukları nefret azalmışdeğildi; tam tersineçiftliğingeliştiğinigördükçeher zamankinden daha çok nefret ederolmuşlardı. Hepsi de, çiftliğin eninde sonundasıfırı tüketeceğine, daha da önemlisi yeldeğirmeni tasarısının tam bir fiyaskoylasonuçlanacağına yürekten inanıyordu.Meyhanelerde bir araya geliyorlar, yeldeğirmenininaslayapılamayacağını,yapılsabilehiçbir zaman işlemeyeceğini birbirlerineçizimlerle anlatıp kanıtlamaya çabalıyorlardı.Öte yandan, hayvanların kendi işlerininüstesinden beceriyle gelmelerine, istemeyeistemeye de olsa hayranlık duyuyorlardı.Çiftliğin adının aslında Beylik Çiftlik olduğunuileri sürüp durmaktan caymış olmaları ve artıkHayvan Çiftliği adını kullanmaları, bunun birgöstergesiydi. Çiftliğini geri alma umudunuyitirip ülkenin başka bir yöresine gitmiş olanJones'u savunmaktan da vazgeçmişlerdi.HayvanÇiftliğiiledışdünyaarasında,Whymperdışında hiçbir bağ yoktu, ama Napoléon'un yaFoxwood Çiftliği'nden Bay Pilkington'la ya daPinchfield Çiftliği'nden Bay Frederick'le somut

bir iş anlaşması yapmak üzere olduğu yolundasüreklisöylentilerdolaşıyor,ancakhiçbirzamanikisiyle birden aynı anda anlaşmayacağıkonuşuluyordu.

İşte tam o sıralar, domuzlar, çiftlik evinetaşındılar, orayı kendilerine mesken edindiler.Hayvanlar bir kez daha böyle bir davranışıyasaklayan bir karar alınmış olduğunu anımsargibi oldularsa da, Squealer onları bir kez dahadurumun hiç de böyle olmadığına inandırmayıbaşardı. Çiftliğin beyinleri olan domuzlarınsessiz ve sakin bir yerde çalışmalarınınkesinlikle gerekli olduğunu söyledi. Kaldı ki,Önderin (son zamanlarda Napoléon'dan hep"Önder" diye söz eder olmuştu) saygınlığıaçısından,basitbirağılyerinebirevdeyaşamasıdaha uygundu. Gene de, bazı hayvanlar,domuzların yemeklerini mutfakta yemekle veoturma odasını eğlence salonu olarakkullanmakla kalmadıklarını, aynı zamandayataklarda yattıklarını işittiklerinde epeycerahatsızoldular.Boxer,budurumuherzamankigibi, "Napoléon her zaman haklıdır!" diyerek

geçiştirdi;amayataktayatmayıyasaklayankesinbir yasa olduğunu anımsar gibi olan Clover,büyüksamanlığınduvarınınönünegittiveoradayazılıolanYediEmir'iokumayaçalıştı.Baktıki,tek tek harflerden başka bir şey sökemiyor,Muriel'içağırdı.

"Muriel," dedi, "Dördüncü Emir'i okubakayım bana. Yatakta asla yatılmamasıkonusundabirşeydiyormu?"

Yazıyı güçbela okuyabilen Muriel, "Hiçbirhayvan çarşaf serili yatakta yatmayacakyazıyor,"dedi.

Biraz tuhaftı; Clover Dördüncü Emir'deçarşaftansözedildiğinihiçanımsamıyordu;amamademkiduvardayazıyordu,ozamaneldenbirşey gelmezdi. O sırada yanında iki üç köpekleoradan geçmekte olan Squealer, konuyu yerliyerineoturtmaktagecikmedi.

"Yoldaşlar,"dedi."Anlaşılan,bizdomuzlarınçiftlik evindeki yataklarda yattığımızıduymuşsunuz. Neden yatmayalım ki? Umarım,

yatağı yasaklayan bir buyruk olduğunusanmıyorsunuzdur!Yatak, yatıp uyunan yerdir.Böyle bakıldığında, ağıldaki saman yığını dayatak sayılır. Buyrukta, bir insan buluşu olançarşaf yasaklanıyordu. Biz de çiftlik evininyataklarındakiçarşaflarıkaldırdık,battaniyelerleyatıyoruz. Üstelik yataklar çok rahat! Amainanın bana, bugünlerde bir sürü konuda kafapatlatmakzorundakalanbizleriçinbiryatakçokgörülmemeli.Burahatlığıbizeçokgörmezsiniz,değil mi yoldaşlar? Görevlerimizi yerinegetiremeyecek kadar yorgun düşmemiziistemezsiniz herhalde. Hiç sanmıyorum ki,içinizdeJones'ungeridönmesiniisteyenolsun!"

Hayvanlar bu konuda Squealer'a hemengüvence verdiler ve bir daha da domuzlarınçiftlik evindeki yataklarda yatmaları konusunuaçmadılar. Birkaç gün sonra, domuzların artıksabahları öteki hayvanlardan bir saat geçkalkacakları açıklandığında, kimsenin sesiçıkmadı.

Güz geldiğinde, hayvanlar yorgun, amamutluydular. Zorlu bir yılı geride bırakmışlardı.

Gerçi samanveekinlerinbirbölümüsatıldıktansonra kışlık yiyecek stokunun pek bol olduğusöylenemezdi, ama yel değirmeni bu açığıkapatacaktı. İnşaatın yarısına yakınıtamamlanmıştı. Hasattan sonra havalar açmıştı,hayvanlar her zamankinden daha sıkıçalışıyorlar,sabahtanakşamakadartaştaşımayadeğer diye düşünüyorlardı, yeter ki yeldeğirmenininduvarlarıbirkarışdahayükselsin.Boxer, geceleri bile boş geçirmiyor; dolunayınışığında tek başına bir iki saat çalışıyordu.Hayvanlar, boş vakitlerinde, yarıya kadaryükselmiş yel değirmeninin çevresinde dolanıpduruyor, dimdik yükselen sağlam duvarlarıhayran hayran seyrediyor, böylesine görkemlibir yapıyı nasıl ortaya çıkarabildiklerinekendileri de şaşıyorlardı. Yel değirmenikonusunda coşkuya kapılmaktan kaçınan tekhayvan, ihtiyar Benjamin'di; her zaman yaptığıgibi,"Eşekleruzunyaşar,"gibisindenanlaşılmazsözlersöylemekleyetiniyordu.

Kasım ayı, lodostan esen sert rüzgârlarlageldi. İnşaatı durdurmak zorunda kalmışlardı;

havalar çok yağışlı gittiğinden çimento karmakmümkünolmuyordu.Ensonunda,birgeceöyleşiddetli bir fırtına koptu ki, çiftlik binalarıtemelinden sarsıldı, samanlığın damındankiremitleruçtu.Tavuklarkorkuylagıdaklayarakuyandılar; hepsi birden aynı anda gördükleridüşte uzaklarda bir yerde silah atıldığınıduymuşlardı. Sabahleyin bir de baktılar, bayrakdireği yıkılmış, meyve bahçesindekikaraağaçlardan biri turp gibi kökündensökülmüş. Daha ne olduğunu anlayamadan,bütün hayvanlar dehşete kapılarak çığlıklaratmayabaşladılar:Yeldeğirmeniyıkılmıştı.

Hep birlikte yel değirmeninin orayakoşuştular. Koşar adım yürüdüğü bilegörülmemiş olan Napoléon en önde tozudumana katmıştı. Nice uğraş verip onca emekharcadıkları yel değirmeni yerle bir olmuş, binbir güçlükle kırıp taşıdıkları taşlar dört bir yanadağılmıştı. Dilleri tutulmuşçasına, orada öyledurmuş, çevreye saçılmış taşlarabakakalmışlardı. Napoléon, ikide bir toprağıkoklayarak sessizce volta atıyor, dimdik olmuş

kuyruğunu hızlı hızlı iki yana sallamasınabakılırsa beyninde şimşekler çakıyordu.Birden,kararınıvermişçesinedurdu.

Sesini yükseltmeden, "Yoldaşlar," dedi. "Buişikimyaptıbiliyormusunuz?Geceleyinburayagelip yel değirmenimizi yıkan düşmanın kimolduğunu biliyor musunuz?" Sonra birdengürledi:"Snowball!Snowball'unişibu!Buhain,sırf kötülük etmek için, planlarımızı bozmakveaşağılanarakkovuluşununintikamınıalmakiçin,geceninkaranlığınasığınarakburayakadargeldive bir yıllık emeğimizi yok etti. Yoldaşlar,Snowball'u şu anda idam cezasına çarptırmışbulunuyorum. Ona hak ettiği cezayı verenhayvana, 'İkinci Dereceden Kahraman Hayvan'nişanıveyarımkovaelma.Onusağgetirenebirkovaelma!"

Snowball'un böyle bir suç işleyebileceğini ogünekadar akıllarınınucundanbile geçirmemişolan hayvanlar donakalmışlardı. Öfkeylehomurdanıyorlar, bir daha gelecek olursaSnowball'u nasıl yakalayacaklarınıhesaplıyorlardı. Az sonra, küçük tepenin biraz

ilerisinde otlar arasında bir domuzun ayakizlerine rastlandı. İzler birkaç metre sürüyor,anlaşıldığı kadarıyla çitteki bir deliğe kadargeliyordu. Napoléon uzun uzun kokladıktansonra izlerin Snowball'a ait olduğunu açıkladı.Snowball'un, Foxwood Çiftliği'nin bulunduğuyöndengeldiğinitahminediyordu.

Napoléon, ayak izlerini inceledikten sonra,"Vakit kaybetmeyelim, yoldaşlar!" diye bağırdı."Yapılacak çok işimiz var. Bu sabahtanbaşlayarak yel değirmenini yeniden inşaedeceğiz. Kış boyunca kar çamur demedençalışacağız. Bu alçak haine, bizi o kadar kolayalt edemeyeceğini göstereceğiz. Aklınızdançıkarmayın, yoldaşlar, planlarımızda en küçükbiraksamaolmamalı,günügününeuygulanmalıbütün planlar. Haydi, yoldaşlar! Yaşasın yeldeğirmeni!YaşasınHayvanÇiftliği!"

YedinciBölümKışçoksertgeçti.Fırtınalarınardından,önce

sulusepken, sonra kar geldi, daha sonra da heryer şubat ayına kadar buzla kaplandı.Hayvanlar, tüm dış dünyanın gözlerini HayvanÇiftliği'ne diktiğini, yel değirmeni zamanındatamamlanmayacak olursa kıskanç insanlarınsevinçtenbayramedeceklerinibildiklerindenvargüçleriyleçalışıyorlardı.

İnsanlar,sırfinatolsundiye,yeldeğirmeniniSnowball'un yıktığına inanmamış görünüyorlar;yel değirmeninin, duvarları çok ince örüldüğüiçin çöktüğünü söylüyorlardı. Gerçi hayvanlarbunundoğruolmadığınıbilmiyordeğildiler,amadaha önce kırk beş santim kalınlığında olanduvarların bu kez doksan santim kalınlığındaörülmesikararlaştırılmıştı;buda,çokdahafazlataş taşımayı gerektiriyordu. Taşocağı uzun birsüre kar altında kaldığından hiçbir şeyyapılamadı.Daha sonrahavaayazaçeviripdonyaptığında yeniden çalışmaya koyuldular, amabüyükgüçlüklerlekarşılaşıyorlardı, eskisikadar

umutlu değildiler. Soğuktan donuyorlar, çoğuzamanaçaçınaçalışıyorlardı.YalnızcaBoxerileClover cesaretlerini yitirmemişlerdi. Squealerhalka hizmet etmenin mutluluğu ve emeğinonuruüstünemüthişsöylevlerçekiyor,Boxer'ıngücü ve hiç vazgeçmediği "Daha çokçalışacağım!" çığlıkları hayvanları kışkırtıpcoşturuyordu.

Ocakayındayiyeceklertükenmeyeyüztuttu.Tahıl tayınları iyiden iyiye azaltıldı ve açığıgidermek için fazladan patates verileceğiaçıklandı.Ama çok geçmeden, üstleri yeterinceörtülmediği için patateslerin donmuş olduğuanlaşıldı.Yumuşayıpbozulmuşolanpatateslerinpekazıyenilebilirdurumdaydı.Günlerce,kabukve pancardan başka bir şey yemediler. Artıkaçlıktanölmenineşiğinegelmişlerdi.

Bu durumun dış dünyadan kesinliklegizlenmesi gerekiyordu. Yel değirmenininyıkılmasından cesaret bulan insanlar, HayvanÇiftliği'yle ilgili yeni yeni yalanlaruyduruyorlardı.Gene, tümhayvanlarınkıtlıkvehastalıktan kırılmakta olduğu, durmadan

birbirleriyle dalaştıkları, yamyamlığın alıpyürüdüğü, yeni doğan yavruların boğazlandığısöylentileri yayılmıştı. Napoléon, yiyecekdurumuyla ilgili gerçekler öğrenilirse ortayaçıkabilecek kötü sonuçları çok iyi kestirebildiğiiçin, tam tersi bir etki yaratmak üzere BayWhymper'ı kullanmaya karar verdi. O günekadar, hayvanlar, her hafta çiftliğe gelenWhymper'la ya pek az karşılaşıyor ya da hiçkarşılaşmıyorlardı. Oysa bu kez, koyunlarınçoğunlukta olduğu bir grup hayvana, BayWhymper'ınyakınındadolanmalarıvearalarındakonuşuyormuş gibi yaparak, ama onunduyabileceği bir sesle tayınların artırıldığındansöz etmeleri tembihlendi. Napoléon, ambardaneredeyse bomboş duran kovalara kumdoldurulmasını, kumun üzerinin de elde kalantahılveyemlerleörtülmesinibuyurdu.Whymperbir bahane bulunarak ambara götürüldü veağzına kadar dolu kovaları göz ucuyla da olsagörmesisağlandı.Napoléon'unnumarasınıyutanWhymper, her gittiği yerde Hayvan Çiftliği'ndeyiyeceksıkıntısıolmadığınıanlatmayabaşladı.

Gene de, ocak ayının sonlarına doğru, biryerlerden biraz daha tahıl almak kaçınılmazoldu. O günlerde Napoléon pek ortalıktagörünmüyor, kapısında korkunç köpeklerinbeklediği çiftlik evinden dışarı adımınıatmıyordu.Dışarıçıktığızamanda,korumalığınıüstlenen altı köpek eşliğinde, kimseye yüzvermedendolanıpduruyor,fazlayaklaşanolursaköpekler hemen hırlıyorlardı. Artık pazarsabahlarıyapılan toplantılaradapekkatılmayanNapoléon, buyruklarını öteki domuzlardanbiriyle,genellikledeSquealer'lailetiyordu.

Bir pazar sabahı, Squealer, daha yeniyumurtlayacak olan tavukların yumurtalarınıçiftlik yönetimine vermeleri gerektiğini bildirdi.Napoléon, Whymper'ın aracılık ettiği birsözleşmeyi imzalamıştı; sözleşmeye göre,haftada dört yüz yumurta teslim etmelerigerekiyordu. Yumurtaların parasıyla, yaz gelipde durumlar düzelinceye kadar çiftliğigeçindirecektahılveyemialacaklardı.

Tavuklar haberi duyar duymaz ortalığıbirbirine kattılar. Gerçi daha önce bu tür bir

özverinin gerekebileceği konusundauyarılmışlardı, ama doğrusu bir gün bunungerçek olabileceğine pek inanmamışlardı.Yumurtaların, tam da ilkbahar kuluçkasınahazırlandıkları sırada alınması cinayet değil deneydi?Jones'unçiftliktenkovuluşundanbuyanailk kez ayaklanmaya benzer bir şey meydanageldi. Siyah Minorca cinsi üç pilicinönderliğindekitavuklar,Napoléon'unbuyruğunakararlılıkla karşı koydular. Çatı kirişlerinetüneyip orada yumurtluyorlar, yumurtalar dayere düşüp kırılıveriyordu. Napoléon, hiçkuşkusuz, hızla ve acımasızca önlem almaktagecikmedi. Tavukların tayınlarının kesilmesiniemretmekle yetinmedi, tavuklara azıcık da olsayem vermeye kalkışan bütün hayvanların idamcezasına çarptırılmasını öngören bir kararnamede çıkarttı. Buyruklara uyulmasını köpeklersağlayacaktı. Tavuklar, beş gün kadardirendilerse de, sonunda teslim olarakfolluklarına döndüler. Bu arada ölen dokuztavuk meyve bahçesine gömülmüş, tavuklarınkanlı ishalden öldükleri söylenmişti.Whymper'ın olup bitenlerden haberi bile

olmamıştı; yumurtalar vaktinde teslim ediliyor,haftada bir çiftliğe kadar gelen bir yük arabasıyumurtalarıalıpgötürüyordu.

Bu arada, Snowball hiç ortalıktagörünmemiş; komşu çiftliklerden birinde, yaFoxwood'da ya da Pinchfield'da saklandığısöylentileri yayılmıştı. Artık Napoléon'un ötekiçiftçilerle arası biraz düzelmişti.Avluda, on yılkadar önce bir akgürgen korusu açılırkenkesildikleri için artık iyice kurumuş olan kocabir kereste yığını duruyordu. Whymper,Napoléon'abunlarısatmasınısalıkvermişti;BayPilkington da, Bay Frederick de kerestelerialmayacanatıyorlardı,amaNapoléonhangisinesatacağına bir türlü karar veremiyordu.Frederick'le anlaşır gibi olduğunda Snowball'unFoxwood Çiftliği'nde saklandığı haberi geliyor,Pilkington'ayönelirgibiolduğundaSnowball'unPinchfield Çiftliğinde gizlendiği söylentisiyayılıyordu.

İlkbaharınilkgünleriydi;ansızınduyulanbirhaber ortalığı birbirine kattı: Snowball havakarardıktan sonra gizlice çiftliğe geliyordu!

Hayvanlar öylesine tedirgin olmuşlardı ki,geceleri gözlerine uyku girmiyordu.Söylenenlere bakılırsa, Snowball her gecekaranlıktan yararlanarak çiftliğe giriyor,yapmadığı uğursuzluk kalmıyordu. Tahıllarıçalıyor, süt kovalarını deviriyor, yumurtalarıkırıyor, fidelikleri çiğneyip eziyor, meyveağaçlarının kabuklarını kemiriyordu. Artıkçiftlikte bir iş ters gitmeyegörsün, suç hemenSnowball'a yükleniyordu. Bir cam kırılsa ya dabir oluk tıkansa, Snowball'un gece gene çiftliğegeldiği, bu işi mutlaka onun yaptığısöyleniyordu. Bir gün ambarın anahtarıkaybolunca, bütün çiftlik Snowball'un anahtarıkuyuya attığı söylentisine inandı. İşin garibi,kaybolan anahtar un çuvalının altındançıktığında bile, hayvanlar bu söylentiyeinanmaktanvazgeçmediler.İnekler,Snowball'ungizlice ahırlarına girdiğini ve uykularındasütlerini sağdığını bile söylediler. O kış çiftliğeçok zarar vermiş olan sıçanların da Snowball'laişbirliğiiçindeolduklarısöyleniyordu.

Snowball'unçevirdiğidolaplarlailgilisıkıbir

soruşturma açılması gerektiğine karar verenNapoléon, köpeklerini yanına alıp çiftlikbinalarını dolaşmaya, en kuytu köşelerevarıncaya kadar her yeri yoklayıp araştırmayakoyuldu; öteki hayvanlar da saygılı biruzaklıktan onu izliyorlardı. Snowball'un izinikokusundanbulabileceğiniilerisürenNapoléon,birkaç adımda bir durup yeri kokluyordu.Samanlığın, inek ağılının, kümeslerin, bostanınkoklamadık köşesini bırakmadı ve hemen heryerdeSnowball'un izine rastladı.Uzunburnunuyere dayayıp hızlı hızlı kokluyor, sonra daürkünç bir sesle, "Snowball! Buradan geçmiş!Bu onun kokusu!" diye bağırıyordu.Napoléon'un her "Snowball!" diye bağırışında,köpekler dişlerini göstererek adamın kanınıdonduranhırıltılarçıkarıyorlardı.

Hayvanlar cin çarpmışa dönmüşlerdi.Snowball sanki görünmez olmuş her ançevrelerinde dolanıyor, ne zaman ne kötülükyapacağıkestirilemiyordu.Squealer,akşamleyinbütünhayvanlarıbirarayatopladıvekaygılıbirsesle,önemlihaberleriolduğunusöyledi.

Tedirginlikle oradan oraya sıçrayarak,"Yoldaşlar!" diye bağırdı. "Dehşet verici birhaber aldık. Satılmış Snowball, PinchfieldÇiftliğinin sahibi Frederick'le birlik olmuş!Frederick, bize saldırıp çiftliğimizi elimizdenalmayı planlıyormuş! Saldırı başladığında,Snowball kılavuzluk yapacakmış. Dahası var.Snowball'un burnu büyüklüğü ve açgözlülüğüyüzünden isyan ettiğini sanmıştık. Oysayanılmışız, yoldaşlar. Gerçek neden neymişbiliyor musunuz? Snowball daha başındanJones'un adamıymış! Başından beri Jones'ungizli ajanıymış. Ardında bıraktığı belgeleri azönce ele geçirdik ve her şey ortaya çıktı. Banakalırsa, her şey gün gibi açık, yoldaşlar. AğılSavaşı'nda bozguna uğrayıp yok olmamız içinne dolaplar çevirdiğini gözlerimizle görmemişmiydikzaten?Neysekibecerememişti."

Hayvanlar apışıp kalmışlardı. Yeldeğirmenini yıkmaktan çok daha büyük birihanetti bu.Ama ilk şaşkınlıklarıgeçergeçmez,AğılSavaşı'ndaSnowball'unenönsaflardanasılyiğitçeçarpıştığını,geriçekilmeyekalktıklarında

kendilerini nasıl toparlayıp yüreklendirdiğini,Jones'un tüfeğinden çıkan saçmalarla sırtındanyaralandığı zaman bile nasıl ileri atıldığınıanımsadılar ya da anımsar gibi oldular.Snowball'un savaştaki yararlıkları ile Jones'ungizli ajanı olmasını bağdaştırmak biraz zordudoğrusu. Pek az soru soranBoxer'ın bile kafasıkarışmıştı.Yereuzandı,önayaklarınıaltınaaldı;gözlerini yummuş, kafasını toparlamayaçalışıyordu.

"Ben buna inanmıyorum," dedi. "Snowball,AğılSavaşı'ndaaslanlargibiçarpıştı.Gözlerimlegördüm. Savaş biter bitmez, ona 'BirinciDereceden Kahraman Hayvan' nişanı vermedikmi?"

Squealer, "Yanılmışız, yoldaş," diye karşılıkverdi. "Aslında bizi yıkıma sürüklemeyeçalışıyormuş meğer; ele geçirdiğimiz gizlibelgelerherşeyiaçıklıyor."

"Ama yaralanmıştı," dedi Boxer. "Kanlariçinde oradan oraya koştuğunu hepimizgördük."

"Danışıklıdövüşmüş!"diyebağırdıSquealerhoplaya zıplaya. "Saçmalar sıyırıp geçmişaslında. Okuma bilseydin, kendi yazısınıgösterirdim sana; o zaman her şeyi anlardın.Snowball'untümkirliçamaşırlarıortayaçıktı:

Bir punduna getirip geri çekilme emriverecek ve meydanı düşmanı bırakacakmış dahaberimiz yokmuş.Az kalsın başarıyormuş da.Aslında, hiç kuşkum yok yoldaşlar, eğer yiğitönderimizNapoléonYoldaşolmasaydı,mutlakayapardı yapacağını. Jones ve adamları avluyadaldıklarında, Snowball'un birden dönüpkaçmaya başladığını, birçok hayvanın da onunardından gittiğini unuttunuz mu? İşte tam oanda, hepimizin paniğe kapıldığı ve savaşıkaybettiğini sandığı sırada, NapoléonYoldaş'ın'İnsanlığa Ölüm!' diye haykırarak nasıl ileriatıldığını, dişlerini Jones'un bacağına nasılgeçirdiğini anımsamıyor musunuz? Bunuunutmuşolamazsınız,yoldaşlar!"

Squealer sahneyi bu kadar canlı bir biçimdeanlatınca, hayvanlar da gerçekten anımsar gibioldular. En azından, savaşın o can alıcı anında

Snowball'un geri dönüp tabanları yağladığınıanımsıyorlardı. Ama Boxer'da hâlâ birtedirginlikseziliyordu.

Sonunda baklayı ağzından çıkardı:"Snowball'un daha başından hain olduğunainanmıyorum. Sonradan yaptıklarına birdiyeceğim yok. Ama Snowball'un AğılSavaşı'nda tam bir yoldaş gibi davrandığıinancındayım."

Squealer, kısık, ama kararlı bir sesle, "Bak,yoldaş," dedi. "Önderimiz Napoléon Yoldaş,Snowball'un ta başından beri, üstelik ortalıktadaha Ayaklanma'nın lafı bile yokken Jones'unajanı olduğunu tartışılmaz bir biçimde, evettartışılmazbirbiçimdeaçıklamışbulunuyor."

Bunun üzerine, "Ha, o zaman başka!" dediBoxer."NapoléonYoldaşöyledediyseöyledir."

Squealer,"İşte,benyoldaşlıkruhudiyebunaderim!" diye bağırdı. Ama durmadankırpıştırdığıufacıkgözleriyle,Boxer'akötükötübaktığı da gözlerden kaçmadı. Tam dönmüş

gidiyorduki,birdendurduveetkileyicibirsesleekledi:"Buçiftliktekibütünhayvanlarıuyarırım,gözünüzü dört açın. Snowball'un ajanlarının şuanda bile ellerini kollarını sallayarak aramızdadolaştıklarıbesbelli!"

Dört gün sonra, akşama doğru, Napoléonbütün hayvanların avluda toplanmasını emretti.Herkes toplandığında, göğsünde madalyalarıyla(bir süre önce, kendisine hem "BirinciDerecedenKahramanHayvan", hem de "İkinciDereceden Kahraman Hayvan" nişanlarınıvermişti) Napoléon belirdi; dokuz iri köpek deçevresinde dolanıyor, ikide bir hırlayarak tümhayvanların yüreğine korku salıyorlardı. Çokkötü bir şey olacağını sezmişçesine, herkessessizceyereçöktü.

Napoléon, orada dikilmiş, sert bakışlarlatopluluğusüzüyordu;sonraansızın tizbirçığlıkattı. Köpekler, çığlığı işitir işitmez, fırladıklarıgibi domuzlardan dördünü kulaklarındanyakaladılar, acıdan ve korkudan ciyak ciyakbağıran hayvancıkları sürüyüp Napoléon'unayaklarının dibine bıraktılar. Domuzların

kulaklarından kanlar akıyordu, kanın tadınıalmışolanköpeklerçılgınadönmüşlerdi.Birden,köpeklerden üçü, herkesin şaşkın bakışlarıarasında Boxer'ın üstüne atıldı. Boxer, üstünegeldiklerini görür görmez, kocaman ön ayağınıkaldırıp köpeklerden birini havada yakaladı veyere çarptı. Yere yapışan köpek çığlık çığlığamerhamet dilenirken, öteki iki köpekkuyruklarını bacaklarının arasına kıstırıptabanları yağladı. Boxer'ın gözüNapoléon'daydı; köpeği ezip gebertmeli miydi,yoksa salıp koyvermeli miydi? Napoléon'unsuratı allak bullak olmuştu; Boxer'a, sert birsesle, köpeği salıvermesini emretti. Bununüzerine Boxer ayağını köpeğin üstünden çekti,köpekdeacıiniltilerçıkararaksıvıştıoradan.

Az sonra ortalık sakinleşmişti. Suçluluklarıyüzlerindenokunandörtdomuz,tirtirtitreyerekbekleşiyorlardı. Napoléon, onlara dönereksuçlarını itiraf etmelerini istedi. Bunlar,Napoléon'un pazar toplantılarını kaldırmasınakarşıçıkmışolandomuzlardı.Fazladirenmedenher şeyi itiraf ettiler: Çiftlikten kovulduğu

gündenberigizlicegörüştükleriSnowballileyeldeğirmeninin yıkılmasında işbirliği yapmışlar,Hayvan Çiftliği'nin Bay Frederick'e aktarılmasıkonusundaanlaşmayavarmışlardı.Snowball'un,yıllardır Jones'un gizli ajanı olduğunukendilerine itiraf ettiğini de söylemekten gerikalmadılar. İtirafları tamamlanır tamamlanmaz,köpekler üstlerine atılıp boğazlayıverdiler.Sonra, Napoléon yeniden topluluğa dönerek,korkunç bir sesle, "İtirafta bulunacak başkahayvanlarvarsa,ortayaçıksınlar,"dedi.

Yumurta isyanında başı çekmeye kalkışmışolanüçtavuköneçıkıprüyalarındaSnowball'unkendilerini Napoléon'un buyruklarınıdinlememeye çağırdığını açıkladılar. Ve o saatköpeklertarafındangırtlaklandılar.Ardından,birkaz çıktı ortayavegeçenhasatta çalıpgizlediğialtı buğdaybaşağını geceleri gizli gizli yediğiniitiraf etti. Sonra, koyunlardan biri, Snowball'unisteği üzerine, yalağa işediğini açıkladı. İkikoyun da, Napoléon'a bağlılığıyla tanınan yaşlıbir koçu, öksürük nöbetleri tuttuğu bir sıradaateşin çevresinde kovalayarak öldürdüklerini

itiraf ettiler. Hepsi de oracıkta boğazlandı.İtiraflarve idamlarböylecesürüpgitti.Sonundabir de baktılar, Napoléon'un ayakları dibindecesetten geçilmiyor. Ortalığı kan kokusukaplamıştı.Jones'unkovulduğugündenbuyanaçiftlikteböylebirkokuduyulmamıştı.

Her şey bittikten sonra, domuzlar veköpekler dışında bütün hayvanlar birbirlerinesokularak oradan uzaklaştılar. Kuyruklarınıkısmışlar, tir tir titriyorlardı. Hangisinin dahakorkunçolduğunukestiremiyorlardı:Snowball'labirlikolanhayvanlarınihanetimi,yoksaazöncetanık oldukları acımasız misillemeler mi?Eskiden de böyle kanlı kıyımlara az tanıkolmamışlardı, ama hiç değilse birbirleriniboğazlamıyorlardı. Jones kovuldu kovulalı, birhayvanın başka bir hayvanı öldürdüğügörülmemişti. Bir sıçan bile öldürülmemişti.Yarısıtamamlanmışyeldeğirmenininbulunduğuküçük tepenin oraya vardıklarında, sankiısınmaya çalışıyormuşçasına birbirlerineyanaşarak yere uzandılar. Clover, Muriel,Benjamin, inekler, koyunlar, kazlar, tavuklar,

herkes oradaydı. Bir tek, Napoléon'un tümhayvanların toplanmasını buyurmasından azönce ansızın ortalıktan kaybolmuş olan kediyoktu aralarında. Bir süre kimse konuşmadı.Yalnız Boxer ayaktaydı. Yerinde duramıyor,uzunsiyahkuyruğunuikiyanasallayıpduruyor,şaşkınlık içinde hafif hafif kişniyordu. Sonundadediki:

"Olupbiteneakılsırerdiremiyorum.Kırkyıldüşünsem çiftliğimizde böyle şeyler olacağıaklıma gelmezdi. Bir yanlış yapmış olmalıyız.Bana sorarsanız, tek çıkar yol, daha sıkıçalışmak. Ben kendi payıma, bundan böylesabahlarıbirsaatdahaerkenkalkacağım."

Olanca hantallığıyla tırısa kalkıp taşocağınınyolunu tuttu. Oraya vardığında, arabayla ikiposta taş taşıdı yel değirmenine, sonra da gidipyattı.

HayvanlarClover'ınçevresinetoplaşmışlardı,kimsenin ağzını bıçak açmıyordu. Bulunduklarıtepeden, çepeçevre uzanıp giden kırlarıgörebiliyorlardı. Hayvan Çiftliği'nin büyük bir

bölümü görüş alanlarındaydı: anayola kadaruzanan otlak, biçilip kurutulmuş otlar, koru,yalak,sürülmüştarlalardafilizvermeyebaşlamışgür, yeşil ekinler, çiftlik binalarının kırmızıdamları ve dumanı tüten bacalar... Pırıl pırıl birilkbahar akşamıydı. Güneş ışınlarının vurduğuçimenler ve yaprak fışkıran çitler ışıl ışıldı.Çiftlik gözlerine hiç bu kadar güzelgörünmemişti.Birden,burasınınkendiçiftlikleriolduğunu hatırladılar; bu toprakların her birkarışı onlarındı. Tepeden aşağılara bakarken,Clover'ın gözleri yaşardı. Düşüncelerini dilegetirebilse, yıllar önce insan soyunu alaşağıetmeküzereyolaçıktıklarında,hedeflerininaslabu olmadığını söyleyecekti. Koca Reis'in ilkAyaklanmaçağrısınıyaptığıogecedüşledikleri,bu şiddet ve kıyım olabilir miydi? Kendisiningözünde canlandırdığı gelecekte, hayvanlarınaçlık ve kırbaçtan kurtuldukları, herkesin eşitolduğu,herkesinkendigücünegöreçalıştığıveKoca Reis'in konuştuğu gece yolunu şaşırmışördek yavrularına kucak açtığı gibi güçlülerinzayıfları koruduğu bir toplum vardı. Oysa,nedendir bilinmez, kimsenin düşüncesini

açıklamaya cesaret edemediği, her yerde azgın,yabanıl köpeklerin hırlayarak kol gezdiği,yoldaşlarının korkunç suçları itiraf ettirildiktensonra paramparça edilişini seyretmek zorundakaldıkları bir toplum çıkmıştı ortaya. Amaaklından, ayaklanalım ya da başkaldıralımgibisinden düşünceler geçmiyordu. Şu içindebulundukları durumun bile Jones'unzamanındakindençokdaha iyiolduğunuveherşeydenönceinsanlarınçiftliğegeridönmelerininönlenmesigerektiğinibiliyordu.Neolursaolsunyönetime bağlı kalacak, kendisine verilenemirleri harfi harfine yerine getirecek veNapoléon'un önderliğini kabullenecekti. Amagenede,oncaumudun,oncaemeğinkarşılığıbuolmamalıydı. Yel değirmenini onca güçlükleinşa etmelerinin, Jones'un tüfeğinden çıkansaçmalara göğüslerini germelerinin karşılığı bumu olmalıydı? Böyle düşünüyor, ama aklındangeçenlerisözedöküpdilegetiremiyordu.

Sonunda bir bakıma, dile getiremediğisözcüklerin yerini tutacağını düşünerek,İngiltere'nin Hayvanları şarkısını söylemeye

başladıClover.Çevresindeoturmaktaolanötekihayvanlardaşarkıyakatıldı.Şarkıyıtamüçkez,üstelik çok güzel okudular; ama hiç bu kadarağırvehüzünlüsöylediklerigörülmemişti.

Tam bitirmişlerdi ki, yanında iki köpekleSquealer göründü; belli ki, önemli bir şeydiyecekti. Yanlarına geldiğinde, NapoléonYoldaş'ın özel bir kararıyla, İngiltere'ninHayvanları şarkısının yürürlükten kaldırıldığınıaçıkladı. Artık İngiltere'nin Hayvanları'nısöylemekyasaktı.

Hayvanlarşaşırmışlardı.

Muriel,"Niçin?"diyebağırdı.

Squealer, diklenerek, "Artık gereği kalmadı,yoldaş," dedi." İngiltere'nin Hayvanları,Ayaklanma'nın şarkısıydı. Ayaklanma artıktamamlandı. Bugün öğleden sonra hainlerinidamedilmesisonaşamaydı.Hemiçteki,hemdedıştaki düşmanlar yenilgiye uğratıldı.İngiltere'nin Hayvanları şarkısında, gelecektekurulacak daha güzel bir topluma özlemimizi

dile getiriyorduk. O toplum artık kurulmuşolduğuna göre, bu şarkının bir anlamıkalmamıştır."

Çok korkmuş olmalarına karşınhayvanlardan bazıları karşı çıkmayahazırlanıyorlardı ki, koyunların her zamankigibi, "Dört ayak iyi, iki ayak kötü!" diyemelemeye başlamaları tartışmayı başlamadanbitirdi.

O günden sonra İngiltere'nin Hayvanlarışarkısıbirdahahiçduyulmadı.Onunyerine,şairMinimusbaşkabirşarkıbestelemişti.Şarkışöylebaşlıyordu:

HayvanÇiftliği,HayvanÇiftliği,inan,Bendensanazarargelmezhiçbirzaman!

Yeni şarkı, her pazar bayrak göndereçekildikten sonra söyleniyordu. Ama nedensehayvanlar, bestesini de, güftesini de,İngiltere'ninHayvanlarıkadarsevememişlerdi.

SekizinciBölümBirkaç gün sonra, idamların yol açtığı yılgı

yatıştığında, bazı hayvanlar Altıncı Emir'ianımsadılar ya da anımsar gibi oldular: "Hiçbirhayvanbaşkabirhayvanıöldürmeyecek."Gerçihiçkimsedomuzlarınyadaköpeklerinyanındaağzını açmıyordu, ama herkes cinayetlerin buemre uymadığının farkındaydı. Clover,Benjamin'den, kendisine Altıncı Emir'iokumasını istediyse de, Benjamin her zamanyaptığı gibi bu tür işlere bulaşmak istemediğinisöyleyerek kıvırttı. Clover da Muriel'i buldu.Muriel, Altıncı Emir'i şöyle okudu: "Hiçbirhayvan başka bir hayvanı sebepsiz yereöldürmeyecek." Anlaşılan, sebepsiz yeresözcükleri her nasılsa hayvanların belleğindensilinmişti. Demek, Altıncı Emir çiğnenmişdeğildi; çünkü Snowball'la birlik olan hainlersebepsizyereöldürülmemişlerdi.

O yıl hayvanlar bir önceki yıldan çok dahafazla çalıştılar. Bir yandan yel değirmeninin,hem de duvarlarının kalınlığı iki katına

çıkartılarak yeniden inşa edilmesi ve inşaatınönceden belirlenen tarihte tamamlanması; öteyandan çiftliğin gündelik işlerinin yürütülmesi,olağanüstü bir çaba gerektirmişti. Hayvanlar,zamanzaman,Jones'undönemindeolduğundandaha fazla çalışmalarına karşın daha iyibeslenmediklerini fark eder gibi oldular.Squealer,pazarsabahları,ayağıyla tuttuğuuzunbir kâğıt parçasından birtakım rakamlarokuyarak, çeşitli gıda maddelerinin üretimininyüzde iki yüz, yüzde üç yüz, yüzde beş yüzarttığınıaçıklıyordu.Hayvanlar,Ayaklanma'danönceki koşulları artık doğru dürüstanımsamadıklarından, ona inanmamak için birnedengöremiyorlardı.Amagenede,öylegünleroluyordu ki, daha az rakam dinleyip daha çokyemekyiyeceğimizgünlerinezamangöreceğiz,diyedüşünmedenedemiyorlardı.

Artık bütün emirler Squealer ya da ötekidomuzlardan biri tarafından iletiliyordu.Napoléonancakonbeşgündebirhalkınarasınaçıkıyor, çıktığı zaman da yanında yalnızcaköpeklerden oluşan maiyeti değil, siyah bir

horozdabulunuyordu.HorozöndenyürüyorveNapoléon konuşmasına başlayacağı zaman birborazancıgibi,avazıçıktığıkadar,"Ü-ürü-üüü!"diye ötüyordu. Napoléon'un, çiftlik evinde bileötekilerden ayrı odalarda kaldığı söyleniyordu.Yemeklerini yalnız başına yerken, yanı başındaiki köpek bekliyor; bir zamanlar oturmaodasındaki cam dolapta duran Crown Derbyyemektakımınıkullanıyorduyalnızca.Buaradaöteki iki yıldönümünün yanı sıra, Napoléon'undoğumgününün de tören atışıyla kutlanacağıaçıklanmıştı.

Artık kimse Napoléon'dan yalnızca"Napoléon" diye söz edemiyordu; resmî birağızla "Önderimiz Napoléon Yoldaş" denmesigerekiyordu. Domuzlar ise ona TümHayvanlarınBabası, İnsanlarınKorkuluRüyası,KoyunlarınKoruyucuMeleği,YavruÖrdeklerinCan Dostu gibi unvanlar bulmakta birbirleriyleyarışıyorlardı. Squealer, gözlerinden yaşlarakarak yaptığı konuşmalarda, Napoléon'un nekadar bilge, ne kadar iyi yürekli bir hayvanolduğundan, yeryüzündeki tüm hayvanlara,

özellikle de öteki çiftliklerde hâlâ cehaletinkaranlığında köle gibi yaşayan mutsuzhayvanlara ne kadar derin bir sevgibeslediğinden dem vuruyordu. Kazanılan herbaşarının,her sevindiriciolayınNapoléon'amaledilmesiartıkbiralışkanlıkolmuştu.Birtavuğunbaşka bir tavuğa, "ÖnderimizNapoléonYoldaşolmasaydı, altı günde beş yumurtayumurtlayamazdım," dediği; gölden su içmekteolan iki ineğin, "Napoléon Yoldaş'ın önderliğiolmasaydı, gölün suyu bu kadar tatlı olurmuydu?" diye bağırdığı bile duyulmuştu.Çiftlikteki hayvanların bu konudaki duygu vedüşünceleri, Minimus tarafından kaleme alınan"NapoléonYoldaş"adlıbirşiirdeyankılandı:

Yetimlerinbiricikbabası!Mutluluğumuzunpınarı!Yemkovalarınınsultanı!Gökyüzündekigüneşiandırırsın,DinginvebuyurganbakışınlaYüreğimecoşkusalarsın,NapoléonYoldaş!

KullarınınsevdiğiherşeyiSensinonlarabağışlayan,İkiöğünyemek,tertemizsamandöşek;BüyükküçükherhayvanRahatuyurherakşam,Sensinonlarıkoruyupkollayan,NapoléonYoldaş!

Birgünbiryavrumolursa,DahaufacıkbirbebekkenAltıkarışolmadanboyuÖğrenmelisenindeğerinibilmeyi,GözleriniaçaraçmazdünyayaCiyakciyakbasmalıçığlığı:"NapoléonYoldaş!"

Napoléon, şiiri beğenip onayladı ve büyüksamanlığın duvarına, Yedi Emir'in yanınayazdırdı. Napoléon'un, Squealer tarafındanbeyaz boyayla yapılmış profilden portresi de,şiirinyukarısınaasıldı.

Bu arada Napoléon, Whymper aracılığıylaFrederick ve Pilkington ile karışık ilişkilere

girmişti. Keresteler hâlâ satılmayı bekliyordu.Frederick, almaya daha istekli görünüyorsa da,uygunbirfiyatvermeyeyanaşmıyordu.Kaldıkiyeniden dolaşmaya başlayan dedikodularabakılırsa,Frederick,adamlarıylabirlikteHayvanÇiftliği'ne saldırmayı ve çok kıskandığı yeldeğirmenini yerle bir etmeyi tasarlıyordu.Snowball'un da hâlâ Pinchfield Çiftliği'ndegizlendiğibiliniyordu.

Yaz ortalarında, üç tavuğun, Napoléon'akarşı bir suikast hazırlığına katıldıklarını itirafettiklerini işiten hayvanlar büyük bir korkuyakapıldılar. Tavuklar hemen idam edildi veNapoléon'ungüvenliğiiçinyeniönlemleralındı.Geceleri yatağının çevresinde köpekler nöbettutuyor, yediği her yemek zehirli mi değil midiye önceden Pinkeye adlı genç bir domuztarafındantadılıyordu.

Aynı günlerde, Napoléon'un keresteleri BayPilkington'a satmaya karar verdiği açıklandı;ayrıca Hayvan Çiftliği ile Foxwood Çiftliğiarasındabazıürünlerin takasıkonusundauygunbir anlaşma da yapılacaktı. Napoléon ile

Pilkington arasındaki ilişkiler, yalnızcaWhymperaracılığıylayürütülmeklebirlikte,artıkneredeysedostçabirniteliğebürünmüştü.Gerçihayvanlar, bir insan olarak Pilkington'a azıcıkolsun güvenmiyorlardı, ama gene de onu, hemkorktukları, hem de nefret ettikleri Frederick'eyeğliyorlardı.Yazilerleyipyeldeğirmeniyapımısonuna yaklaştıkça, çiftliğin amansız birsaldırıya uğrayacağı söylentileri de arttı.Söylenenlerebakılırsa,Frederick,hepsidesilahlıyirmiadamtoplamışveHayvanÇiftliği'nintapusenetlerini eline geçirdiğinde sorgu sualetmesinler diye daha şimdiden yargıçlara vepolislere rüşvet yedirmişti. Dahası, PinchfieldÇiftliğinden, Frederick'in hayvanlarına ne kadaracımasızca davrandığına ilişkin tüyler ürperticibilgiler sızıyordu. Doğruysa, yaşlı bir beygiriöldürünceyekadarkırbaçlamış,ineklerigünlerceaç bırakmış, köpeklerden birini ocağa atmıştı;akşamları, mahmuzlarına keskin jiletler taktığıhorozları dövüştürmekten zevk alıyordu.Hayvanlar, yoldaşlarına yapılanları duydukçaöfkedenkuduruyorlar,zamanzamanhepbirliktePinchfield Çiftliği'ne saldırarak insanları kovup

hayvanları özgür kılmak için kendilerine izinverilmesini istiyorlardı. Squealer ise, öfkeylekalkarlarsa zararla oturacaklarını söylüyor,Napoléon Yoldaş'ın bilgi ve deneyiminegüvenmeleriniöğütlüyordu.

Gene de, Frederick'e duyulan nefret hergeçen gün büyüyordu. Napoléon, bir pazarsabahısamanlığagelerek,keresteleriFrederick'esatmayı aklının ucundan bile geçirmediğini,böylesine aşağılık yaratıklarla iş yapmayıonuruna yediremediğini açıkladı. Ayaklanmadüşüncesiniyaymalarıiçinhâlâkomşuçiftlikleregönderilmekte olan güvercinlere FoxwoodÇiftliği'ne ayak basmamaları tembihlenmiş,"İnsanlığa Ölüm" sloganını bırakıp "Frederick'eÖlüm" sloganını kullanmaları emredilmişti.Yazsonuna doğru, Snowball'un çevirdiğidolaplardan biri daha ortaya çıktı. Bir süredirekinleremusallatolanayrıkotlarınınsırrınıkimseçözemiyordu; sonunda, Snowball'un bir gecegizlice çiftliğe girip buğday tohumlarınaayrıkotu tohumu karıştırdığı anlaşıldı.Snowball'ayardakçılıketmişolanbirerkekkaz,

suçunu Squealer'a itiraf ettikten sonra zehirliitüzümlerini yutarak canına kıydı. Bu aradahayvanlar, o güne kadar birçoğunun bildiğinintersine, Snowball'un hiçbir zaman "BirinciDerecedenKahramanHayvan"nişanıalmadığınıdaöğrendiler.Buhikâyeyi,AğılSavaşı'ndanbirsüre sonraSnowball kendisi uydurmuştu.Nişanverilerek ödüllendirilmek şöyle dursun, savaştakorkaklık gösterdiği için kınanmıştı.Hayvanlar,bütünbunlarıduyduklarındabirkezdahabüyükbir şaşkınlığa kapılarak tepki gösterdiler. AmaSquealer,belleğinyanıltıcıolduğunusöyleyerekonlarıyatıştırmaktagecikmedi.

Yel değirmeni sonbaharda tamamlandı; amahemen hemen aynı günlerde hasadınkaldırılmasıdagerektiğiiçinyorgunluktanbitkindüştüler. Makineler henüz takılmamıştı,Whympersatınalmagörüşmeleriniyürütüyordu;amayapı işibitmişti.Deneyimsizliğe,kullanılanaletlerin ilkelliğine, talihsizliklere, Snowball'unihanetine, sözün kısası her türlü güçlük veengelekarşın,işitambelirlenengündebitirmeyibaşarmışlardı! Bedenleri yorgun, yürekleri

övünç dolu hayvanlar, ortaya çıkardıklarıbaşyapıtın çevresinde dönenip duruyorlar, ilkyapılandan çok daha güzel buldukları yeldeğirmenini seyrederken kendilerindengeçiyorlardı. Üstelik bu kez yel değirmenininduvarları eskisinden iki kat daha kalındı. Buduvarlarıdinamittenbaşkahiçbirşeyyıkamazdı!Ne kadar çok emek verdiklerini, ne hayalkırıklıklarının üstesinden geldiklerini, çarklardönüpdinamolarçalışıncahayatlarınınnekadarfarklı olacağını düşündüklerinde, yorgunlukgövdelerindenakıpgitti;zafernaralarıatarakyeldeğirmeninin çevresinde hoplaya zıplayaoynamaya başladılar. Biraz sonra, köpekleri vehorozuyla birlikte gelen Napoléon yeldeğirmenini denetledi, başarılarından dolayıhayvanları kutladı ve yel değirmeninin bundanböyle Napoléon Değirmeni adıyla anılacağınıaçıkladı.

İkigünsonrahayvanlarsamanlıktayapılacaközel bir toplantıya çağrıldılar. ToplantıdaNapoléon, kerestelerin tümünü Frederick'esattığını açıkladığı zaman apışıp kaldılar. Ertesi

gün Frederick'in arabaları çiftliğe gelipkeresteleri taşımaya başlayacaktı. AnlaşılanNapoléon,Pilkington'ladostgörünürken,aslındaFrederick'leçoktangizliceanlaşmıştıbile.

FoxwoodÇiftliği'yle bütün ilişkiler kesilmiş,Pilkington'a sövgü dolu bildiriler gönderilmişti.Güvercinlere, Pinchfield Çiftliği'neuğramamaları ve "Frederick'e Ölüm" sloganınıbırakıp "Pilkington'a Ölüm" sloganınıkullanmaları tembihlenmişti. Bu arada,Napoléon, yakında Hayvan Çiftliği'ne karşı birsaldırı başlatılacağı yolundaki söylentilerinbaştan aşağı düzmece olduğunu, Frederick'inhayvanlarına gaddarca davrandığı yolundakimasalların fazla abartıldığını anlattı hayvanlara.Bütün bu dedikoduları büyük bir olasılıklaSnowballveajanlarıçıkarmışlardı.Şimdiherşeyaçığa çıkmıştı: Snowball'un, PinchfieldÇiftliği'ndesaklandığıfalanyoktu,aslındahiçbirzaman orada bulunmamıştı; söylenenlere göre,büyük bir lüks içinde Foxwood Çiftliği'ndeyaşıyor ve yıllardır Pilkington'ın uşaklığınıyapıyordu.

Domuzlar, Pilkington'la dostluğu ilerletmişgörünerek Frederick'in kerestelere on iki sterlindahafazlaödemesinisağlamışolanNapoléon'unkurnazlığına şapka çıkardılar. Ama Squealer'akalırsa, Napoléon'un üstün zekâsının asılgöstergesi, hiç kimseye, Frederick'e bilegüvenmemesiydi. Frederick, kerestelerinparasını, ödeme sözünün verildiği bir kâğıtparçasından başka bir şey olmayan çekleödemeye kalkmış; ama Napoléon ondan akıllıçıkmış, ödemenin, keresteler taşınmadan öncebeş sterlinlik banknotlarla yapılmasını şartkoşmuştu. Sonunda, Frederick parayı gerçektende istendiği gibi ödemişti; ödediği para, tam dayel değirmeni için gerekli makinelerin satınalınmasınayetecekkadardı.

Bu arada keresteler büyük bir hızlataşınıyordu.Hepsitaşındıktansonra,hayvanlarınFrederick'inverdiğibanknotlarıkendigözleriylegörmeleriiçinbüyüksamanlıktabirözeltoplantıdaha düzenlendi. İki nişanını da takmış olanNapoléon kaygısızca sırıtıyordu; yükseltininüzerindeki saman döşeğe uzanmıştı; çiftlik

evinin mutfağından getirtilen porselen çanağaözenle yerleştirilmiş olan paralar yanıbaşındaydı. Hayvanlar, yavaş yavaş önündengeçerek paraları yakından incelediler. Boxer,burnunu uzatıp koklamaya kalkınca, incecikbanknotlarhışırtıylayerindenoynadı.

Daha üç gün olmamıştı ki, çiftlik birbirinegirdi.BirdenyolunoradanbisikletiyleWhymperçıkageldi; yüzü kireç gibiydi; avluya girdiğindebisikletinifırlatıpattı,koşarakçiftlikevinedaldı.Az sonra, Napoléon'un kaldığı odadan öfkeliböğürtüler işitildi. Haber, tüm çiftliğe, önünegeçilemeyenbiryangıngibiyayıldı.Banknotlarsahte çıkmıştı! Frederick keresteleri anafordanalmıştı!

Napoléon, hayvanları hemen bir arayatopladı; ürkütücü bir sesle, Frederick'i idamcezasına çarptırdığını, yakalar yakalamaz diridiri kazana attıracağını bildirdi. Öte yandan,hayvanları da, Frederick'in bu alçaklığındansonra en korkulu durumlara karşı hazırlıklıolmaları konusunda uyardı. Frederick veadamları, ne zamandır beklenen saldırılarını her

anbaşlatabilirlerdi.Çiftliğegirilebilecekheryerenöbetçiler yerleştirildi. Foxwood Çiftliği'ne dedört güvercin salınarak, Pilkington'la yenidendostça ilişkiler kurulmasını sağlayabileceğiumulanbiruzlaşmamektubugönderildi.

Ertesi sabah saldırı başladı. Hayvanlar tamkahvaltıyaoturmuşlardıki,tozudumanakatarakgelen gözcüler Frederick ve adamlarının anakapıdan girdiklerini bildirdiler. Hayvanlar,saldırganları karşılamak üzere cesaretle ileriatıldılar; ama bu kez zafere ulaşmak AğılSavaşı'nda olduğu kadar kolay görünmüyordu.Gelenler on beş kişiydi, altısının tüfeği vardı;yaklaşık elli metre kala ateş açtılar. Korkunçpatlamalara ve canlarını yakan saçmalara karşıduramayan hayvanlar çok geçmeden geriçekilmek zorunda kaldılar.Napoléon ileBoxer,onları toparlamak için çok uğraştılarsa da paraetmedi. Yaralananlar vardı. Çiftlik binalarınasığınmışlar, yarıklardan ve budak deliklerindendışarıyı gözetliyorlardı. Büyük otlak ve yeldeğirmenidüşmanelinegeçmişti.Napoléonbiledonakalmış, ne yapacağını şaşırmıştı. Sus pus

olmuş, dik kuyruğunu hızlı hızlı oynatarakodanın içinde volta atıyordu. Gözler FoxwoodÇiftliği yolundaydı. Pilkington ve adamlarıyardıma gelseler, paçayı kurtarabilirlerdi. Amatamosırada,birgünöncesaldıklarıgüvercinlergeridöndüler.Biriningagasında,Pilkington'danbir pusula vardı. Pusulada kurşunkalemleyazılmış şu sözcükler okunuyordu: "Kendidüşenağlamaz!"

Bu arada, Frederick ve adamları, yeldeğirmeninin çevresinde toplanmışlardı.Hayvanlar da, umarsız homurtular çıkararakonları izliyorlardı. İki adamın bir kol demiriylebirbalyozçıkardığınıgördüler.Yeldeğirmeniniyıkmayahazırlanıyorlardı.

"Hiçbir şey yapamazlar!" diye bağırdıNapoléon. "Onların balyozları bizim kalınduvarlarımıza işlemez.Birhaftauğraşsalargeneyıkamazlar.Korkmayın,yoldaşlar!"

Ama Benjamin, gözünü dört açmış,adamların ne yaptıklarını anlamaya çalışıyordu.Bir de baktı, o iki adamkol demiri ve balyozla

yel değirmeninin temeline yakın bir yerindeçukuraçıyorlar.Uzunburnunuağırağırikiyanasallayarak bilgiççe gülümsedi. "Anlamıştım,"dedi. "Görmüyor musunuz? Birazdan o çukurabarutdolduracaklar."

Hayvanlar, korku içinde bekleşiyorlardı.Artık sığındıkları binalardan çıkmayakalkışmaları olanaksızdı. Birkaç dakika sonra,adamların değirmenin oradan kaçıştıklarınıgördüler.Hemen ardından, kulakları sağır edenbir gümbürtü koptu. Güvercinler havayauçuştular, Napoléon dışında bütün hayvanlarkendilerini yüzükoyun yere atıp yüzlerinikapattılar. Ayağa kalktıklarında, yeldeğirmenininbulunduğuyerkapkaradumanlaraboğulmuştu. Duman rüzgârla dağıldığında, birde baktılar, yel değirmeninin yerinde yelleresiyor!

Onca emeğin havaya uçtuğunu görenhayvanlaraansızınbircesaretgeldi.Bualçaklıkkarşısındakapıldıklarıöfke,azöncekikorkuveumutsuzluklarını unutturmuştu. Korkunç birintikam çığlığı yükseldi. Kimsenin emrini

beklemeden, hep birlikte düşmanın üstüneatıldılar. Artık, dolu gibi yağan saçmalaraaldırmıyorlardı.Yabanıl,amansızbirsavaşoldu.Adamlar önce art arda ateş ettiler, hayvanlariyice yakına geldiklerinde de sopaları ve kalınbotlarıyla vurmaya başladılar. Bir inek, üçkoyun ve iki kaz oracıkta can verdi. Hemenherkes yaralıydı. Geriden harekâtı yönetmekteolan Napoléon'un bile, oraya kadar gelen birsaçmayla kuyruğunun ucu sıyrılmıştı. Amaadamlar da az kayıp vermemişti. Boxer attığıçiftelerle üçünün kafası patlatmış, inekboynuzlarıyla birinin karnını deşmiş, Jessie ileBluebell de dişleriyle birinin pantolonunuparamparça etmişlerdi. Napoléon'unkorumalığını üstlenen dokuz köpek, aldıklarıbuyruklaçitinarkasındandolanıpansızınürkünçhavlamalarla kanattan saldırdıklarında, adamlarpaniğe kapıldılar. Kuşatılmak üzere olduklarınıfarketmişlerdi.Frederick,adamlarına,işleriyicesarpa sarmadan çiftliği terk etmelerini buyurdu.Az sonra, korkak düşmanlar arkalarınabakmadan kaçıyorlardı. Hayvanlar, tarlanınaşağılarına kadar kovaladılar adamları; dikenli

çitten geçmeye çalışırlarken son birkaç tekmedahaatmaktangerikalmadılar.

Savaşı kazanmışlardı, ama bitkindiler,tepedentırnağakanlarabulanmışlardı.Topallayatopallaya, gerisin geri çiftliğin yolunu tuttular.Bazıları, çimenler üzerinde 98 yatan ölüyoldaşlarını görünce gözyaşlarına boğuldular.Birzamanlaryeldeğirmenininbulunduğuyerde,saygılı bir suskunluk içinde kısa bir süre öyledurdular. Evet, onca emek boşa gitmiş,değirmenin izi bile kalmamıştı! Yapının temelibile yer yer parçalanmıştı. Diyelim yenidenyapmaya kalktılar, yerle bir olan duvarlarıntaşlarını bile toplayamazlardı. Patlamanınşiddetiyleyüzlercemetreuzağasaçılmışlardı.

Çiftliğe yaklaşırlarken, savaş sırasında hernedenseortalıktankaybolanSquealer'ınhoplayazıplaya kendilerine doğru geldiğini gördüler.Memnun memnun kuyruğunu sallıyor, yüzüsevinçle parlıyordu. O sırada, çiftlik binalarınınoradanbirtüfekpatladı.

Boxer,"Budane?"diyesordu.

"Zaferimizi kutluyorlar!" diye bağırdıSquealer.

"Ne zaferi?" dedi Boxer. Dizleri kanıyordu,nallarından birini kaybetmiş, toynağı yarılmıştı,arkabacağınabirsürüsaçmasaplanmıştı.

"Ne demek ne zaferi, yoldaş? Düşmanıtopraklarımızdan, Hayvan Çiftliği'nin kutsaltopraklarındansöküpatmadıkmı?"

"Ama yel değirmenini havaya uçurdular. Oyel değirmenini yapmak için tam iki yıluğraşmıştık!"

"Boşver,aldırma!Yenisiniyaparız.Canımızisterse,altıyeldeğirmenidahayaparız.Nekadarbüyük bir iş başardığımızın farkında değilsingaliba, yoldaş! Şu üzerinde durduğumuztopraklarazöncedüşmanelindeydi.Oysaşimdiher bir karışını geri aldık; Napoléon Yoldaş'ınönderliğisayesindetabii!"

"Demek,zatenbizimolanıgerialmışız,"dediBoxer.

Squealer,"Buzaferbizim,"dedi.

Topallaya topallaya avluya girdiler.Bacağındaki saçmalar Boxer'ın canınıyakıyordu. Yel değirmeninin yenidenyapılmasının ne kadar zorlu bir uğraşıgerektireceğini, bu işte kendisine ne kadarbüyükgörevlerdüşeceğinidüşünürken,belkideilk kez yaşlandığını hissetti; o koca kaslarınınartık eskisi kadar güçlü olmadığını geçirdikafasından.

Öteki hayvanlar ise, yeşil bayrağındalgalandığını gördükten, tüfeğin tam yedi kezatıldığını duyduktan ve savaşta gösterdikleriyararlılıklardan dolayı kendilerini kutlayanNapoléon'un konuşmasını dinledikten sonra,gerçektendebüyükbirzaferkazanmışolduklarıduygusuna kapıldılar. Savaşta can verenlerağırbaşlıbir törenlegömüldüler.CenazearabasıolarakkullanılanyükarabasınıBoxerileCloverçektiler, cenaze alayının en önünde Napoléonyürüdü. Kutlamalar tam iki gün sürdü. Şarkılarsöylendi, söylevler çekildi, silahlar atıldı; ödülolarakherhayvanabirelma,herkuşaelligram

darı, her köpeğe de üç peksimet verildi.Ardından, bu son savaşın bundan böyle "YelDeğirmeni Savaşı" adıyla anılacağı,Napoléon'un,"YeşilBayrak"adıaltındayenibirnişan verilmesini kararlaştırdığı ve ilk nişanı dakendisine taktığı açıklandı. Zafer sarhoşluğu,sahtebanknotlarıunutturmuştu.

Birkaç gün sonra domuzlar, çiftlik evininkilerinde bir kasa viski buldular.Anlaşılan, eveilk girdiklerinde gözlerine çarpmamıştı. O geceçiftlik evinden şarkılar yükseldi; üstelik, arayazaman zaman İngiltere'nin Hayvanları'ndanezgilerindekarışmasıherkesiçokşaşırttı.Dokuzbuçuk sularında Napoléon, başında BayJones'un melon şapkasıyla arka kapıdan çıktı,avlunun çevresinde fırdolayı dönüp içeri girdi.Sabah olduğunda, çiftlik evinde derin birsessizlik hüküm sürüyordu. Anlaşılan,domuzlarınhepsiuyuyordudaha.Dokuzadoğrukapıda Squealer göründü; ağır ağır ilerledi;bitkingörünüyordu,bakışlarıdonuktu,kuyruğuaşağı sarkmıştı; sanki onulmaz bir hastalığayakalanmış gibiydi. Hemen hayvanları topladı.

Haber kötüydü: Napoléon Yoldaş, ölümdöşeğindeydi!

Hayvanlardanbirferyatkoptu.Çiftlikevininkapılarının önüne samanlar serildi; herkesparmaklarının ucuna basarak yürüyordu.Önderimizi yitirirsek halimiz nice olur, diyeağlaşıyorlardı. Snowball'un en sonundaNapoléon'un yemeğine zehir katmayı başardığıyolunda bir söylenti dolaşıyordu. Saat on birdeSquealer kapının önüne çıkarak bir açıklamadaha yaptı. Napoléon Yoldaş, ölüm döşeğindeson bir yasa daha çıkarmıştı: İçki içenler idamcezasınaçarptırılacaktı.

Ne var ki akşama doğru Napoléon'un birazdaha iyi göründüğünü bildiren Squealer, ertesisabah Önder'in sağlığının hızla iyiye gittiğiniaçıkladı.Ogünün akşamı yeniden işinin başınadönenNapoléon'un,ertesigünmayalandırmavedamıtma yöntemleriyle ilgili bazı kitapçıklarsatın alması için Whymper'ı WillingdonÇiftliği'ne gönderdiği öğrenildi. Napoléon, birhafta kadar sonra, meyve bahçesinin arkatarafında bulunan ve artık çalışamayan

hayvanlara otlak olarak ayrılması düşünülenküçükçayırınsürülmesi içinemirverdi.Çayırınyozlaştığı ve yeniden çimen ekilmesi gerektiğisöylendiyse de, çok geçmeden Napoléon'unorayaarpaekmekniyetindeolduğuanlaşıldı.

İşte tam o günlerde, kimsenin anlayamadığıtuhaf bir şey oldu. Bir gece on iki sularındaavludangelenbirçatırtıüzerinebütünhayvanlardışarı fırladılar. Mehtaplı bir geceydi. Büyüksamanlığın Yedi Emir'in yazılı olduğu uzunduvarının dibinde, iki parçaya ayrılmış birmerdiven duruyordu. Squealar da merdiveninyanı başında yerde yatmaktaydı; sersemlemişgörünüyordu. Az ileride bir fener, bir boyafırçasıvedevrilmişbirbeyazboyakutusugözeçarpıyordu. Köpekler hemen Squealer'ınçevresinialdılar,azbirazyürüyebilecekdurumagelirgelmezonuçiftlikevinegötürdüler.Buişekimseakılsırerdiremedi.Birtek,bilgiççebaşınısallayan yaşlı Benjamin her şeyi anlamışgörünüyor,amahiçbirşeysöylemiyordu.

Ama birkaç gün sonra Muriel, Yedi Emir'ikendi başına bir kez daha okurken hayvanların

emirlerden birini daha yanlış anımsadıklarınıfark etti. Beşinci Emir'i, "Hiçbir hayvan içkiiçmeyecek!" diye biliyorlardı, demek birsözcüğü unutmuşlardı. Doğrusu şöyleydi:"Hiçbirhayvanaşırıiçkiiçmeyecek."

DokuzuncuBölümBoxer'ın yarılan toynağının iyileşmesi uzun

sürdü. Zafer kutlamaları sona erdikten bir günsonra yel değirmenini yeniden yapmayabaşlamışlardı. Boxer bir gün bile izin almayayanaşmamıştı; acı çektiğini kimseye bellietmemeyi bir onur sorunu olarak görüyor,toynağının çok ağrıdığını akşamları yalnızcaClover'a itiraf ediyordu. Clover, Boxer'ınyarasını, çeşitli otları çiğneyerek hazırladığılapalarla iyileştirmeye çalışıyordu. Clover ileBenjamin,kendinifazlayormamasıiçinBoxer'ayalvarıyorlardı.Clover,"Atlardayorulur,"diyor,amaBoxerkulakasmıyordu:Artıktekbiramacıkalmıştı, o da emekliye ayrılmadan yeldeğirmenininçalışmayabaşladığınıgörmekti.

Başlangıçta, Hayvan Çiftliği'nin yasaları ilkkez hazırlanırken, emeklilik yaşı atlar vedomuzlar için on iki, inekler için on dört,köpekleriçindokuz,koyunlariçinyedi,tavuklarvekazlariçindebeşolarakbelirlenmişti.Emekliaylıklarının yüksek tutulması kararlaştırılmıştı.

Gerçi henüz hiçbir hayvan emekliye ayrılmışdeğildi, ama son zamanlarda bu konu gittikçedaha çok tartışılır olmuştu. Meyve bahçesininarka tarafındaki küçük çayırın arpa ekimineayrılmasındansonra,büyükçayırınbirköşesininçitle çevrileceği ve emekliliği gelen hayvanlariçin otlak olarak kullanılacağı yolunda birsöylentidolaşıyor;emekliatlaragündeikibuçukkilo tahıl,kışınyedibuçukkiloot,bayramlardada bir havuç ya da mümkün olursa bir elmaverilmesigerektiğisöyleniyordu.Boxer,gelecekyılyazsonunadoğruonikiyaşınabasacaktı.

Hayatınzorluklarıbitmekbilmiyordu.Bukışdabiröncekikadarsoğuktu,yiyeceklerdahadaazalmıştı. Domuzlar ve köpeklerin tayınlarıdışında bütün tayınlarda bir kez kısıntıyagidilmişti. Squealer'ın açıklamasına bakılırsa,tayınlarda çok katı bir eşitlik, Hayvancılığınilkelerineaykırıydı;yiyeceksıkıntısıvarmışgibigörünebilirdi, ama gerçek hiç de öyle değildi.Squealer gönüllere su serpmeyi çok iyibeceriyordu. Kuşkusuz, şimdilik, tayınlarıyeniden ayarlamak zorunda kalmışlardı

(Squealer, hiçbir zaman "kısıntı" sözcüğünükullanmıyor, '"yeniden ayarlama" demeyiyeğliyordu), ama gene de Jones'un dönemiylekıyaslandığında çok büyük bir ilerleme sözkonusuydu. Rakamları en küçük ayrıntısınakadar,tizbirseslehızlıhızlıokuyarak,Jones'undönemineoranladahaçokyulaf,dahaçokotvedahaçokşalgamyediklerini, çalışmasaatlerinindaha aza indirildiğini, içme sularının dahanitelikliolduğunu,dahauzunyaşadıklarını,ölenyavruların sayısında büyük bir azalmagörüldüğünü, ahırlarda daha fazla samanbulunduğunu ve eskisi kadar pirelenmediklerinibir bir ortaya koyuyordu. Hayvanlar, ne deseinanıyorlardı. Doğrusunu söylemek gerekirseJones'unzamanındaolupbitenler,belleklerindenneredeyse bütünüyle silinmişti. Şimdilerdeyoksul ve çetin bir hayat yaşadıklarını, çoğuzaman aç kalıp soğuktan donduklarını, uykuuyumak dışında her dakikalarını çalışmaklageçirdiklerini biliyorlardı. Ama eski günlerindaha da beter olduğuna inanıyorlar ve bundanmutluluk duyuyorlardı. Kaldı ki, Squealer'ın dadurmadan vurguladığı gibi, eskiden köle

olmalarınakarşılık şimdiözgürdüler;bütün farkdaburadaydı.

Beslenecekboğazlardaartmıştı.Sonbahardadört dişi domuz da aşağı yukarı aynı sıralartoplam otuz bir yavru doğurmuştu. Çiftliktekitek erkek domuz Napoléon olduğundan, hepside alacalı olan yavruların babalarının kimolduğunu kestirmek hiç de güç değildi. İleride,tuğla ve kereste alındığı zaman, çiftlik evininbahçesinde bir derslik yapılacağı açıklanmıştı.Ama şimdilik küçük domuzlara çiftlik evininmutfağındaNapoléonkendisidersvermekteydi.Beden eğitimi ve gezinti için bahçeyeçıkıyorlardı, ama öteki hayvanların yavrularıylaoynamalarına izin yoktu. Gene o sıralar, yenikurallar getirilmişti: Bir domuz ile başka birhayvan yolda karşılaştıklarında öteki hayvankenara çekilerek domuza yol verecek ve bütündomuzlar pazar günleri kuyruklarına yeşilkurdeletakmaayrıcalığınasahipolacaklardı.

Oyılçiftlikte işleryolundagitmesinekarşın,hâlâparasıkıntısıçekiliyordu.Derslikiçintuğla,kum ve kireç almak, yel değirmeninin aygıtları

için de para biriktirmek zorundaydılar. Ayrıca,ev için gazyağı ve mum, Napoléon'un sofrasıiçin şeker (şişmanlamasınlar diye şekeri ötekidomuzlara yasaklamıştı) almaları gerekiyordu;araç gereç, çivi, ip, kömür, tel, hurda demir veköpek bisküvisi de cabası. Samanların vepatateslerin bir bölümü satılmıştı; sözleşmedekiyumurtasayısıhaftadaaltıyüzeçıkarıldığından,oyıltavuklaryeterincecivcivçıkaramamışlardı.Aralık ayında azaltılmış olan tayınlara şubattayeniden kısıtlama getirilmiş, fazla gazyağıgitmesin diye ahırlarda fener yakmakyasaklanmıştı. Ama domuzların rahatıyerindeydi; dahası, semirdikleri bilesöylenebilirdi. Şubat sonlarına doğru birakşamüstü, mutfağın arkasında bulunan veJones'un zamanında hiç kullanılmayan küçükbira imalathanesinden avluya, hayvanların ogüne kadar hiç duymadıkları, ılık, nefis, iştahaçıcıbirkokuyayıldı.Hayvanlardanbiri,bununpişirilmekteolanarpakokusuolduğunusöyledi.Kokuyu içlerine çeken aç hayvanlar, yoksaakşamyemeğine sıcak bir lapamı hazırlanıyor,diye düşünmekten kendilerini alamadılar. Ama

sıcak lapa şöyle dursun, ertesi pazar artık tümarpanın domuzlara ayrılacağı açıklandı. Meyvebahçesinin arkasındaki tarlaya çoktan arpaekilmişti.Çokgeçmedenbirhaberyayıldı:Artıkher domuza günde yarım litre, Napoléon'a isedörtlitrebiraveriliyor,NapoléonbirasınıCrownDerbytakımınınçorbakâsesindeniçiyordu.

Gerçi güçlüklerin ardı arası kesilmiyordu,ama hayvanlar artık eskisine göre çok dahaonurlu yaşadıklarını düşünerek bir ölçüdeavutuyorlardı kendilerini. Daha çok şarkısöyleniyor, daha çok konuşma yapılıyor, dahaçok tören düzenleniyordu. Napoléon, haftadabir, Hayvan Çiftliği'nde verilen savaşımları vekazanılan zaferleri kutlamak amacıylaKendiliğinden Gösteriler düzenlenmesinibuyurmuştu. Hayvanlar, belirlenen saatte işibırakıyor, çiftliğin çevresinde askeri düzendeyürüyüşe geçiyorlardı: en önde domuzlar,onların arkasında atlar, sonra inekler, koyunlar,enarkadadakümeshayvanları...Köpeklergeçitalayınınikiyanındayürüyor,Napoléon'unsiyahhorozu da başı çekiyordu. Üzerinde hayvan

ayağı ve boynuz resmi bulunan, "YaşasınNapoléonYoldaş!"yazılıbirbayrağıherzamanBoxer ile Clover taşıyorlardı. Daha sonra,Napoléon'unonurunayazılmış şiirlerokunuyor,ardından Squealer gıda maddeleri üretimindekisonartışlarıayrıntılarıylaaçıklayanbirkonuşmayapıyor,zamanzamandabirelsilahatılıyordu.Kendiliğinden Gösteriler'in en büyük tutkunukoyunlardı; içlerinden biri vakitkaybettiklerinden ve soğukta dikilip durmaktanbaşka bir şey yapmadıklarından yakınmayakalksa (bazı hayvanlar, gerçekten de, domuzlarve köpekler ortalıkta görünmediği zamanlaryakınıyorlardı), koyunlar o saat bir ağızdan,"Dört ayak iyi, iki ayak kötü!" diye avazlarıçıktığı kadar meleyerek onu susturuyorlardı.Ama hayvanlar bu törenlerden genelliklehoşnuttular. Ne de olsa, kendi kendilerininefendisiolduklarınınveyalnızcakendiyararlarıiçin çalıştıklarının anımsatılması, yürekleriniferahlatıyordu. Böylece şarkılarla, törenalaylarıyla, Squealer'ın sıraladığı rakamlarla,tüfeğin gümbürtüsüyle, horozun ötüşleriyle vebayrağın dalgalanışıyla, ara sıra da olsa,

açlıklarınıunutabiliyorlardı.

Nisan ayında Hayvan Çiftliği'ndeCumhuriyet ilan edildi. Bir başkan seçmekgerekiyordu. Tek aday olan Napoléonoybirliğiyle başkan seçildi. Aynı gün,Snowball'unJones'unsuçortağıolduğunailişkinayrıntılı bilgileri gün ışığına çıkaran yenibelgeler bulunduğu açıklandı. Belgeler,Snowball'un, hayvanların ilk başta sandıklarıgibi yalnızcaAğıl Savaşı'nın kaybedilmesi içinsavaşhilesinebaşvurmaklakalmadığını,açıktanaçığa

Jones'un safında dövüştüğünü ortayakoyuyordu. Üstelik, İnsan kuvvetlerininkomutanlığını üstlenmiş ve, "Yaşasın İnsanlık!"diye haykırarak saldırıya geçmişti. Snowball'unsırtındaki yaraları kendi gözleriyle gördüklerinianımsayanlarise,yepyenibirşeyöğreniyorlardı:MeğerbuyaralarıNapoléondişleriyleaçmıştı.

Kaç yıldır ortalıkta görünmeyen kuzgunMoses, yaz ortalarına doğru birden çiftliğe geridöndü. Neredeyse hiç değişmemişti; elini sıcak

sıcak sudan soğuk suya sokmuyor, eskisi gibiBalbadem Diyarı masalları okuyup duruyordu.Bir kütüğün üstüne tünüyor, kara kanatlarınıçırpıyor; dinleyecek birini bulmayagörsün,saatlerce konuşuyordu. Koca gagasıylagökyüzünü göstererek çok ciddi bir sesle, "İşteorada, yoldaşlar," diyordu. "Balbadem Diyarı,biz zavallı hayvanların tüm sıkıntılarımızdankurtulup sonsuza dek huzur içindeyaşayacağımız ülke orada, şu gördüğünüz karabulut varya, onunhemenardında!"Dahası, birgünçokyükseklerdenuçarkenoradangeçtiğini,alabildiğineuzanıpgidenyoncatarlalarını,ketentohumu küspesi ve kesmeşekerlerle kaplıçalılıkları gözleriyle gördüğünü ileri sürüyordu.Hayvanların birçoğu ona inanıyordu. Budünyada açlık ve yokluk içinde yaşıyorlardı;başka bir yerlerde daha iyi bir dünyanınbulunmasından daha doğru, daha anlaşılır neolabilirdi?Asılanlaşılmasızorolan,domuzlarınMoses'akarşıtutumuydu.HemonuaşağılayarakBalbadem Diyarı'yla ilgili masallarının palavraolduğunu söylüyorlar, hem de hiç çalışmadançiftlikte kalmasına ses çıkarmıyorlar, dahası her

günbiraiçmesineizinveriyorlardı.

Boxer, ayağı iyileştikten sonra, herzamankinden daha sıkı çalışmaya başlamıştı.Aslında, o yıl, tüm hayvanlar köle gibiçalışıyorlardı. Çiftliğin gündelik işleri ve yeldeğirmenininyenidenyapımınınyanısıra,birdemart ayında genç domuzlar için bir derslikyapılmaya başlanmıştı. Az yiyip çok çalışmakdayanılır gibi değildi, ama Boxer asla pesetmiyordu. Konuşmalarından da, çalışmasındanda, artık eskisi kadar güçlü olmadığını anlamakmümkün değildi. Yalnızca görünüşü birazdeğişmişti; tüyleri eskisi kadar parlak değildi,kocaman sağrısı içine göçmüştü. Herkes,"İlkbahar otları bir yeşersin, Boxer kendinitoparlar," diyordu. İlkbahar otları yeşerdi, amaBoxer toparlanamadı. Bazen, taşocağına çıkılanyamaçta, iri bir kaya parçasının altında kaslarıtitrediğinde, onu ayakta tutan tek şey kararlılığıoluyordu. Böyle durumlarda, sesini tümdenyitirmesine karşın, dudaklarından: "Daha çokçalışacağım," sözcükleri okunabiliyordu.CloverileBenjamin,sağlığınıkorumasıiçinonusürekli

uyarıyorlar, ama Boxer kulak asmıyordu. Onikinciyaşgünüyaklaşıyordu.Sağlığıumurundadeğildi; tek isteği, kendisi emekliye ayrılmadanyeldeğirmeniiçinyeterincetaştoplanmasıydı.

Bir yaz akşamı, birden çiftlikte bir söylentiyayıldı:Boxer'a bir şey olmuştu.Yel değirmeniiçintekbaşınabirarabataştaşımayakalkışmıştı.Söylenti hiç kuşkusuz doğruydu.Az sonra, ikigüvercin yarışırcasına haberi yetiştirdi: "Boxeryereyıkılmış!Kalkamıyor!"

Çiftlikteki hayvanların neredeyse yarısı, yeldeğirmeninin bulunduğu küçük tepeye koştu.Boxerorada,arabanınokları arasında,boynunuuzatmış yatıyor, başını bile kaldıramıyordu.Gözlericamgibiolmuş,gövdesitepedentırnağatere batmıştı.Ağzından ince bir kan sızıyordu.Clover,yanıbaşınadizçöktü.

"Boxer!"diyebağırdı."Neoldusana?"

Boxer, duyulur duyulmaz bir sesle,"Ciğerlerim dayanmadı," dedi. "Dert değil.Yeldeğirmeninibensizdebitirebilirsiniz.Epeycetaş

toplandı. Hem bir ayım kalmıştı. Doğrusu,emekliliğimi dört gözle bekliyordum. Benjaminde yaşlandı artık; belki de onu da emekliyeayırırlardabanaarkadaşlıkeder."

Clover, "Hemen yardım istemeliyiz," dedi."Koşun,Squealer'ahaberverin."

Hayvanlar, olup biteni Squealer'a anlatmaküzerehepbirlikteçiftlikevinekoştular.YalnızcaClover'laBenjaminkalmıştı;Benjamin,Boxer'ınyanına uzanmış, uzun kuyruğuyla sineklerikovuyordu.Onbeşdakikakadarsonra,Squealerbelirdi; üzgün ve kaygılı görünüyordu.Napoléon Yoldaş'ın, çiftliğin en sadıkişçilerinden birinin başına geleni çok büyük birüzüntüyle öğrendiğini, Boxer'ın tedavi içinWillingdon'daki hastaneye gönderilmesinisağlamaya çalıştığını söyledi. Hayvanlar biraztedirgin oldular. O güne kadar Mollie veSnowball dışında hiçbir hayvan çiftliktenayrılmamıştı;hastayoldaşlarının insanlarınelinebırakılacak olmasından hiç hoşlanmamışlardı.Ama Squealer, onları kolayca yatıştırmaktagecikmedi:Willingdon'daki baytar, Boxer'ı çok

daha iyi tedavi edebilirdi. Yarım saat kadarsonra Boxer biraz toparlanıp güçlükle ayağakalktı; topallayarak ahırına gidip Clover'laBenjamin'inhazırladıklarısamandöşeğeuzandı.

Boxer, iki gün ahırında kaldı. Domuzlar,banyodaki ilaç dolabında buldukları büyük birilaç şişesi göndermişlerdi. Clover, şişeniniçindeki pembe ilacı Boxer'a günde iki kezyemeklerden sonra içiriyordu. AkşamlarıBoxer'ın ahırında kalıp onunla konuşuyor,Benjamindesineklerikovuyordu.Boxer,başınagelenlere üzülmediğini söylüyordu. Biriyileşirse, en azından üç yıl daha yaşayabilir,büyük otlağın bir köşesinde huzurlu günlergeçirebilirdi. Belki de hayatında ilk kezokumaya, bir şeyler öğrenmeye vakitayırabilecekti. Son yıllarını alfabenin tümünüöğrenmeyeayırmayıdüşünüyordu.

NevarkiBenjamin'leClover,Boxer'laancakiş saatlerinden sonra ilgilenebiliyorlardı. Üstükapalı bir yük arabası Boxer'ı götürmeyegeldiğinde, öğle saatleriydi. Bir domuzungözetiminde, şalgam tarlasındaki ayrıkotlarını

ayıklamakta olan hayvanlar, Benjamin'in çiftlikbinalarının oradan avazı çıktığı kadar anırarakdörtnala geldiğini görünce çok şaşırdılar.Benjamin'i hayatlarında ilk kez telaşlıgörüyorlardı; aslına bakılırsa, o güne değindörtnalakoştuğunudagörenolmamıştı."Çabuk!Çabuk!" diye bağırdı Benjamin. "Hemen gelin!Boxer'ı götürüyorlar!" Hayvanlar, domuzaaldırış etmeden, işi bırakıp çiftlik binalarınınoraya koştular. Gerçekten de, avluda, iki atlı,üstü kapalı büyük bir yük arabası duruyordu.Yan tarafında bir yazı bulunan arabanın sürücüyerinde,melon şapkalı, şeytan bakışlı bir adamoturuyordu.Boxer'ınahırıboştu.

Hayvanlar, arabanın çevresini almış, hepbirlikte,"Gülegüle,Boxer!"diyebağırıyorlardı."Yolunaçıkolsun!"

Benjamin ise, hayvanların çevresindehoplayıp zıplıyor, küçük ayaklarını yerevurarak, "Salaklar! Salaklar!" diye bağırıyordu."Kör müsünüz? Arabanın üstünde ne yazıyor,görmüyormusunuz?"

Benjamin'i duyan hayvanlar durakladılar;ortalığı bir suskunluk kapladı. Muriel, yazıyısökmeye çalışıyordu. Benjamin, onu kenara ittiveölümsessizliğininortasındayazıyıokudu:

"Alfred Simmonds, At Kasabı ve Tutkalİmalatçısı,Willingdon.HayvanDerisiveKemikTozuTaciri.Köpekkulübesi teminedilir.Şimdianladınız mı? Boxer'ı at kasabına götürüyorlar,köpekmamasıyapacaklar!"

Hayvanlar, dehşet içinde bağrıştı. Tam osırada, sürücü yerinde oturan adam atlarıkamçıladı, tırısa kalkan atların çektiği arabaavludan çıktı. Tüm hayvanlar, yeri göğüçınlatarak arabanın ardına düştüler. Clover vargücüyleenöndengidiyordu.Arabahızlanmayabaşladı. Clover, güçlü bacaklarıyla dörtnalakalkmaya çalıştıysa da, ancak eşkine erişebildi."Boxer!" diye bağırıyordu. "Boxer! Boxer!Boxer!"Tam o sırada, dışarıda kopan gürültüyüduymuşçasına, arabanın arkasındaki küçükpenceredeBoxer'ınyüzübelirdi.

Clover, "Boxer!" diye haykırdı yürekleri

dağlayan bir sesle. "Boxer! Çık oradan! Çabukçık!Boğazlamayagötürüyorlarseni!"

Hayvanlarda,"ÇıkoradanBoxer!Atkendinidışarı!" diye bağırıyorlardı. Ama araba iyideniyiye hızlanmış, arayı gittikçe açıyordu.Boxer'ın, Clover'ın ne dediğini anlayıpanlamadığıdabellideğildi.Amaçokgeçmedenyüzü camdan kayboldu ve arabanın içindenkorkunç tepinmeler duyuldu. Çifteler atarakkapıyı açmaya çalışıyordu. Eskiden olsa,arabanın kapısını birkaç çiftede paramparçaederdi.Ama ne gezer!O eski gücünün yerindeyeller esiyordu. Biraz sonra, tepinmeler yavaşyavaş hafifledi ve sonunda tümden kesildi.Umarsızlığa kapılan hayvanlar, bu kez, arabayıçekmekte olan atlara seslendiler: "Yoldaşlar!Yoldaşlar!Kardeşiniziölümegötürmeyin!"Amaolup biteni kavrayamayan aptal beygirler,kulaklarınıarkayayatırıpbirazdahahızlandılar.Boxer'ın yüzü bir daha camda belirmedi.İçlerinden biri, önden koşup çiftliğin kapısınıkapatmayı düşündü, ama artık çok geçti; arabakapıdan çıkarak yola daldı ve hızla gözden

kayboldu.Boxer'ıbirdahahiçgörmediler.

Üç gün sonra Boxer'ın, gösterilen her türlüözene karşınWillingdon'daki hastanede öldüğühaberi geldi. Haberi açıklayan Squealer, sonanlarında Boxer'ın yanında bulunduğunusöylüyordu.

Squealer, ön ayağını kaldırıp gözyaşlarınısilerek, "Böylesine dokunaklı bir sahnegörmemiştim!" dedi. "Son ana kadarbaşucundaydım. Konuşacak gücü kalmamıştı.Son nefesinde, kulağıma, tek üzüntüsünün yeldeğirmeninin bittiğini görememek olduğunufısıldadı. 'İleri, yoldaşlar!' dedi güçlükle.'Ayaklanmaadınaileri!YaşasınHayvanÇiftliği!YaşasınNapoléonYoldaş!Napoléonherzamanhaklıdır!'Sonsözleribunlaroldu,yoldaşlar."

Derken,Squealer'ıntavrıansızındeğişiverdi.Bir an durdu, ufacık gözleriyle çevresinekuşkulu bakışlar fırlattıktan sonra başladıanlatmaya.

Boxergötürüldüktensonraçiftliktesaçmave

aşağılık bir söylenti yayıldığını duymuştu.Söylentiye bakılırsa, bazı hayvanlar Boxer'ıgötürenarabanınüzerinde"AtKasabı"yazdığınıgörmüşler ve hemen Boxer'ın kesilmeyegönderildiğisonucunavarmışlardı.Birhayvanınbu kadar salak olması inanılır gibi değildi.Terter tepiniyor, öfkeyle bağırıyordu. SevgiliÖnderleri Napoléon Yoldaş'ı hiç mitanımıyorlardı? NapoléonYoldaş, hiç böyle birşeyegözyumarmıydı?Oysaişinaslıçokbasitti.Eskiden bir at kasabının kullandığı araba, kısabirsüreöncebaytartarafındansatınalınmışamabaytar arabanın üstündeki yazıyı silmeye vakitbulamamıştı.Sorunburadankaynaklanıyordu.

Hayvanlar, işin aslını öğrenince,yüreklerindeki sıkıntıyı biraz olsun atmışlardı.HeleSquealer,Boxer'aölümdöşeğindenekadarbüyüközengösterildiğini,Napoléon'unopahalıilaçları en küçük bir duraksama göstermedenhemen aldırttığını ayrıntılarıyla anlatınca,kafalarındaki son kuşkular da dağıldı; Boxer'ınhiç değilse mutlu öldüğü düşüncesi,yoldaşlarının ölümüyle içlerine çöken acıyı

dindirdi.

Ertesi pazar, sabahleyin düzenlenentoplantıya Napoléon da katıldı ve Boxer'ıgöklere çıkaran kısa bir söylev çekti. Acısınıyüreklerindeduyduklarıyoldaşlarınıncenazesinigömülmek üzere çiftliğe getirtmek mümkünolmamıştı. Ama Boxer'ın cenazesine, çiftlikevininbahçesindekidefnedallarındanyaptırttığıkocaman bir çelenk göndermişti. Domuzlar,birkaç güne kadar Boxer için bir anma şölenidüzenleyeceklerdi. Napoléon, söylevini,Boxer'ın en sevdiği iki özdeyişle bitirdi: "Dahaçok çalışacağım" ve "Napoléon Yoldaş herzaman haklıdır". Bu özdeyişleri her hayvankafasınaiyicekazımalıydı.

ŞöleninverileceğigünWillingdon'dangelenbir bakkal arabası, çiftlik evine kocaman birsandık bıraktı. O gece büyük bir şamataylaşarkılarsöylendiğiduyuldu,ardındantepişmeveboğuşmaseslerigeldi,ensonundaonbiredoğrubir şangırtı koptu. Ertesi gün öğleye kadar,çiftlikevindekalanlarınhiçbirindensesçıkmadı.Çiftlikte bir söylenti dolaşıyordu: Domuzlar,

parayı nereden bulmuşlarsa bulmuşlar, bir kasaviskidahaalmışlardı

OnuncuBölümYıllar geçti,mevsimler devrildi, hayvanların

kısa ömürleri bir bir sona erdi. ArtıkAyaklanma'dan önceki günleri Clover,Benjamin, kuzgun Moses ve birkaç domuzdanbaşkaanımsayankalmamıştı.

Muriel ölmüştü, Bluebell, Jessie ve Pincherölmüştü. Jones da hayatta değildi artık;uzaklardaki bir düşkünlerevinde bu dünyadangöçmüştü. Snowball unutulmuştu. Onu tanımışolan birkaç hayvanı saymazsak, Boxer daunutulmuştu. Clover, yaşlanıp şişmanlamıştı;eklemleri sertleşmiş, gözleri sulanmayabaşlamıştı.Emekliliğigeleliikiyılolmuştu,amaogünedeğinhiçbirhayvanınemekliyeayrıldığıgörülmemişti. İyice yaşlanan hayvanlar içinotlaktabirköşeayırmatasarısınınçoktandırsözübile edilmiyordu. Napoléon, neredeyse yüz ellikiloluk bir domuz azmanı olup çıkmıştı.Squealer, yağ tulumuna dönmüştü; gözleriyumukyumuktu,güçlüklegörebiliyordu.Birtekyaşlı Benjamin pek değişmemişti; yalnızca

yelesine hafif kır düşmüştü; bir de, Boxer'ınölümündensonradahadasomurtkanlaşmış,ağzıdilibağlanmıştı.

Gerçi nüfus artışı ilk başta beklendiği kadaryüksek olmamıştı, ama gene de çiftliktekihayvanların sayısı artmıştı. Yakın yıllardadoğmuş olan birçok hayvan için Ayaklanma,ağızdan ağıza aktarılan bir masaldan başka birşey değildi; dışarıdan satın alınan hayvanlarınçiftliğe gelinceye kadar Ayaklanma'danhaberleri bile olmamıştı. Çiftlikte, Clover'danbaşka üç at daha vardı. Bunlar temiz yürekli,dürüst, gönülden çalışan hayvanlardı;yoldaşlıklarına diyecek yoktu, ama çokaptaldılar. Alfabenin B harfinden ötesinisökememişlerdi. Ayaklanma ve hayvancılığıntemel ilkeleri konusunda kendilerine söylenenher şeyi hiç tartışmadan kabul ediyorlardı;özellikledederinbirsaygıduyduklarıClover'ınağzından çıkmışsa... Ama bu söylenenlerdenpekbirşeyanladıklarısöylenemezdi.

Çiftlik artık daha zenginleşmiş, daha iyiörgütlenmişti; Bay Pilkington'dan satın alınmış

olan iki tarlayla daha da büyümüştü. Yeldeğirmeni en sonunda başarıyla tamamlanmış,çiftlik bir harman makinesine, saman ve otambarına kavuşmuş, yeni binalar yapılmıştı.Whymper,kendinetekatlıufakbirarabaalmıştı.Amayeldeğirmenindenelektriküretimiiçinhiçyararlanılmamıştı. Un öğütmekte kullanılandeğirmen oldukça iyi para getiriyordu. Şimdihayvanlarvargüçleriylebiryeldeğirmenidahayapmaya çalışıyorlardı. Söylenenlere bakılırsa,bu yeni yel değirmeni tamamlandığında,dinamolar takılacaktı. Ama elektrik ışığıylaaydınlatılan,sıcakvesoğuksuyueksikolmayanahırlarvehaftadayalnızcaüçgünçalışmakgibi,bir zamanlar Snowball'un hayvanlara ballandıraballandıra anlattığı düşler artık belleklerdensilinmişti. Napoléon, bu tür düşüncelerin,Hayvancılığın ruhuyla bağdaşmadığınıaçıklamıştı. Önder'e göre gerçek mutluluk, çokçalışmakveyalınyaşamaktayatıyordu.

Bu arada çiftlik zenginleşmiş, ama hernedense hayvanların hayat koşullarıdeğişmemişti; tabii domuzlarla köpekleri

saymazsak. Bu, belki biraz da kalabalıkolmalarından kaynaklanıyordu. Gerçi onlar dakendilerince çalışıyorlardı. Squealer'ın bıkıpusanmadan anlattıklarına bakılırsa çiftliğindenetim ve yönetimi, durmamacasınaçalışmalarını gerektiriyordu. Bu işlerin çoğu,öteki hayvanların bilgi ve becerisini aşanuğraşlardı.Örneğin,domuzlarhergünsabahtanakşama kadar "fişler", "raporlar", "tutanaklar""dosyalar" gibi kimsenin akıl sır erdiremediğiişlere kafa patlatmak zorundaydılar. Bunlar, sıkyazılarla doldurulan, doldurulduktan sonraocağa atılıp yakılan çarşaf çarşaf kâğıtlardı.Squealer, bunun, çiftliğin dirlik ve düzeniaçısından büyük önem taşıdığını söylüyordu.Ama gene de, domuzların da, köpeklerin de,kendi emekleriyle yiyecek ürettikleri yoktu;üstelik, hem çok kalabalıktılar, hem de iştahlarıherzamanyerindeydi.

Öteki hayvanlara gelince; gördüklerikadarıyla, hayatlarında pek değişen bir şeyyoktu. Çoğu zaman karınları açtı, samanlarınüstünde yatıyorlar, sularını gölcükten içiyorlar,

tarlalarda çalışıyorlardı; kışın soğuktandonuyorlar, yazın sineklerin saldırısınauğruyorlardı. Daha yaşlıca olanlar, belleklerinizorlayarak Jones'un çiftlikten yeni kovulduğuAyaklanma'nın ilk günlerindeki durumunşimdikinden daha mı iyi, yoksa daha mı kötüolduğunu çıkarmaya çalışıyorlar; ama pek birşey anımsayamıyorlardı. Şimdiki hayatlarıylakarşılaştıracak hiçbir şey kalmamıştı ellerinde;önlerinde yalnızca Squealer'ın durumun hergeçen gün daha iyiye gittiğini gösterenrakamlarla dolu listeleri vardı. Bir türlü işiniçinden çıkamıyorlardı; kaldı ki, artık bu türşeylere uzun uzadıya kafa yoracak vakitleri deyoktu. Uzun hayatının tüm ayrıntılarınıanımsadığını ileri süren tek hayvan, yaşlıBenjamin'di; o da, durumun hiçbir zaman dahaiyi ya da daha kötü olmadığını ve böyle sürüpgideceğini söylüyordu. Benjamin'e göre, açlık,zorluk ve hayal kırıklığı hayatın değişmezyasalarıydı.

Gene de, hayvanlar umutlarını aslayitirmiyorlardı. Daha da önemlisi, Hayvan

Çiftliği'nin üyesi olmanın ne kadar onurlu vesaygın bir nitelik olduğunu bir an bileakıllarından çıkarmıyorlardı. Hayvan Çiftliği,koca ülkede –tüm İngiltere'de!– hayvanlarınmalı olan ve hayvanlar tarafından yönetilen tekçiftlikti hâlâ. En gençleri, dahası yirmi otuzkilometreuzaklıktakiçiftliklerdenyenigetirilmişolanlarbilebunubirmucizeolarakgörüyorlardı.Tüfek sesini duyduklarında, yeşil bayrağıngönderdedalgalandığınıgördüklerindegöğüslerikabarıyor; söz dönüp dolaşıp mutlaka eskikahramanlık günlerine, Jones'un çiftliktenkovuluşuna, Yedi Emir'in kaleme alınışına,çiftliğielegeçirmeyekalkan insanlarınbozgunauğratılışına geliyordu. Eski düşlerin hiçbirindenvazgeçmemişlerdi. Koca Reis'in müjdelediği,İngiltere'nin yemyeşil çayırlarına tek bir insanayağının basmayacağı Hayvan Cumhuriyeti'neolaninançlarınıyitirmemişlerdi.Birgünmutlakagerçek olacaktı; belki hemengerçekleşmeyecekti, belki şimdi hayatta olanlarogünlerigöremeyeceklerdi,amadüşleribirgünmutlakagerçekolacaktı.İngiltere'ninHayvanlarışarkısının ezgisi bile orada burada gizlice

mırıldanılıyordu;hiçbiriyüksekseslesöylemeyecesaret edemese de, çiftlikteki her hayvanınşarkıyı ezbere bildiği kesindi. Zor bir hayatyaşıyor olabilirlerdi, umutlarının tümügerçekleşmemiş olabilirdi, ama ötekihayvanlardan farklı olduklarınınbilincindeydiler. Açlık çekiyorlarsa, zorbainsanları doyuralım diye çekmiyorlardı; çokçalışıyorlarsa, hiç değilse kendileri içinçalışıyorlardı. Hiçbir hayvan iki ayak üstündeyürümüyordu. Hiçbir hayvan, hiçbir hayvanın"efendi"sideğildi.Bütünhayvanlareşitti.

Yaz başlarıydı. Bir gün Squealer koyunlaraardından gelmelerini emretti ve onları çiftliğinöbür ucunda, körpe huş ağaçlarıyla kaplı biryere götürdü. Koyunlar, Squealer'ıngözetiminde, akşama kadar ağaçlarınyapraklarını yediler. Squealer, akşam çiftlikevine dönmeden, koyunlara orada kalmalarınıtembihledi; hava da sıcaktı zaten. Koyunlarbütün bir hafta orada kaldılar; bu süre boyuncaöteki hayvanlar koyunlarla hiç karşılaşmadılar.Squealer her gün oraya gidiyor, günün büyük

bölümünü koyunlarla geçiriyordu. Onlara yenibir şarkı öğretmekte olduğunu, rahatçalışabilmeleri için gözlerden uzak olmalarıgerektiğinisöylüyordu.

Koyunlarınçiftliğeyenidöndüklerigüzelbirakşamüstü, hayvanlar işlerini bitirmişler, çiftlikbinalarına yönelmişlerdi. Birden, avlununoradan, korkunç bir kişneme duyuldu.Hayvanlar ürkerek oldukları yerde kaldılar.Clover'ın sesiydi. Bir kez daha kişneyince, tümhayvanlardörtnalaavluyadaldılar.VeClover'ıngördüğünüonlardagördüler:

Arkaayaklarıüzerindeyürüyenbirdomuz.

Squealer'dı bu. Koca gövdesini arkaayaklarının üzerinde taşımaya alışıkolmadığından güçlükle ilerliyor, ama gene dedengesi bozulmadan avlunun ortasındagezinebiliyordu. Biraz sonra çiftlik evininkapısından bir sürü domuz çıktı; hepsi de arkaayaklarının üzerinde yürüyorlardı. Dahabeceriklileri de vardı, dengelerini korumaktagüçlük çekenler de; ama hepsi de avlunun

çevresinde yere yıkılmadan dolanıpduruyorlardı. Sonunda, köpekler ürkünç seslerçıkararak havladılar, kara horoz kulakları sağıredercesine uzun uzun öttü ve kapıdaNapoléonbelirdi: Olanca görkemiyle dimdik yürüyor,sağına soluna kibirli bakışlar fırlatıyordu;köpeklerideçevresindesıçrayıpduruyorlardı.

Önayaklarındanbirindebirkırbaçvardı!

Ortalığı ölüm sessizliği kaplamıştı.Hayvanlar,şaşkınlıkvekorkuiçindebirbirlerinesokulmuşlar, avlunun çevresinde ağır ağıryürüyen domuzları izliyorlardı. Sanki dünyatersinedönmüştü.İlkşaşkınlıklarıgeçergeçmez,köpeklerden korkmalarına, uzun yıllardır neolursa olsun hiçbir şeyden yakınmama, hiçbirşeyi eleştirmeme alışkanlığını edinmişolmalarına karşın, domuzlara karşı sesleriniyükseltmek üzereydiler ki, koyunlar birindenişaret almışçasına hep bir ağızdan melemeyebaşladılar:

"Dört ayak iyi, iki ayakdaha iyi!Dört ayakiyi, iki ayak daha iyi! Dört ayak iyi, iki ayak

dahaiyi!"

Meleme aralıksız beş dakika sürdü.Koyunların sesi kesildiğinde, domuzlar çoktançiftlik evine dönmüştü; protesto etme fırsatıkaçırılmıştı.

Benjamin, birinin burnuyla omzunadokunduğunu fark edince dönüp baktı.Clover'dı. Yaşlı gözleri her zamankinden dahadonuktu. Hiçbir şey söylemeden, Benjamin'iusulcayelesindençekipbüyüksamanlığınYediEmir'inyazılıolduğuduvarınagötürdü.Birsüreöyle durup katran kaplı duvardaki beyazyazılarabaktılar.

Sonunda, Clover, "Gözlerim artık iyigörmüyor," dedi. "Gerçi gençken de doğrudürüstokuyamazdımya.Amabanaöylegeliyorki,yazılardabirdeğişiklikvar.YediEmireskisigibiduruyormu,Benjamin?"

Benjamin, ilk kez ilkesini bozdu veduvardaki yazıyı Clover'a okudu. Duvarda tekbiremiryazılıydı:

BÜTÜNHAYVANLAREŞİTTİRAMABAZIHAYVANLARÖBÜRLERİNDENDAHAEŞİTTİR

Ertesi gün, çiftlik işlerini denetleyen bütündomuzların kırbaçlı olmaları kimseye tuhafgelmedi. Domuzların kendilerine bir radyoaldıkları, telefon bağlatmaya hazırlandıkları,John Bull ve Tit-Bits dergileriyle Daily Mirrorgazetesine abone oldukları işitildiğinde, kimseşaşırmadı. Napoléon'un, çiftlik evininbahçesinde ağzında piposuyla dolaşması,kimsenin garibine gitmedi. Domuzların, BayanJones'un giysilerini gardıroptan alıp giymeleri,Napoléon'unsiyahceket,külotpantolonvederitozluklarla gezinmesi, gözdesi olan dişidomuzun da Bayan Jones'un bir vakitler pazargünlerigiydiğişanjanlı ipekelbiseyledolaşmasıbilehiçkimseyişaşırtmadı.

Bir hafta kadar sonra, bir öğleden sonra,çiftliğe tek atlı ufak arabalar geldi. Komşuçiftliklerdenbirtemsilcilerkurulu,birdenetlemegezisi için çağrılmıştı. Tüm çiftliği gezen

çiftçiler, gördükleri her şeye, özellikle de yeldeğirmenine hayran kaldıklarını belirttiler.Hayvanlar, şalgam tarlasındaki ayrıkotlarınıyolmaktaydılar. Kendilerini tümüyle işlerinevermişlerdi; daha çok domuzlardan mı, yoksaçiftliğe konuk gelen insanlardan mı korkmakgerektiğini kestiremediklerinden başlarını bilekaldırmıyorlardı.

Akşamleyin, çiftlik evinden kahkahalar veşarkılaryükseldi.Birbirinekarışansesleriduyanhayvanlar birden kulak kesildiler. İlk kez eşitkoşullarda bir araya gelen hayvanlarla insanlarorada ne yapıyorlardı acaba? Hep birlikte, hiçses çıkarmamaya çalışarak çiftlik evininbahçesineyaklaştılar.

Bahçekapısınınönünegeldiklerindeürkerekduraksadılarsada,Clover'ınönedüşmesiyleiçerigirip parmaklarının ucuna basarak eveyöneldiler. Boyları yetişen hayvanlar, yemekodasının penceresinden içeri baktılar. Uzunmasanınçevresinde,altıçiftçiileöndegelenaltıdomuz oturuyordu. Napoléon ise masanınbaşına geçmiş, onur koltuğuna kurulmuştu.

Domuzlar, sandalyelerinde hiç de rahatsızgörünmüyorlardı. Hep birlikte kâğıt oynarkenoyunu kesmişler, şerefe kadeh kaldırıyorlardı.Büyükbirsürahieldeneledolaşıyor,bardaklarabira dolduruluyordu. Hiçbiri, pencereden içeribakan hayvanların şaşkın yüzlerini farketmemişti.

Foxwood Çiftliği'nin sahibi Bay Pilkington,elinde bardağı, ayağa kalktı. Birazdan herkesişerefe kadeh kaldırmaya davet edeceğini, amadaha önce birkaç söz etmeyi görev bildiğinisöyledi.

Uzun süren bir güvensizlik ve anlaşmazlıkdöneminin artık sona ermiş olması, kendisi vehiç kuşkusuz orada bulunan herkes için büyükbir mutluluk kaynağıydı. Komşu çiftliklerdekiinsanlar, Hayvan Çiftliği'nin saygıdeğersahiplerine, bir süre, düşmanlık duygularıyladeğilsedekuşkuylayaklaşmışlardı;amakendisive orada bulunanlar, insanların bu kuşkucuyaklaşımını bile paylaşmamışlardı. Talihsizolaylar meydana gelmiş, yanlış düşüncelerekapılanlarolmuştu.Domuzlarınsahipolduğuve

yönettiği bir çiftliğin hiç de olağan olmadığıdüşünülmüş, çevredeki çiftliklerde tedirginliğeyol açabileceğinden korkulmuştu. Çiftçilerinbirçoğu, en küçük bir araştırma yapmaksızın,böyle bir çiftlikte başına buyrukluk vebaşıbozukluğunkolgezeceğisanısınakapılmıştı.HayvanÇiftliği'ndeolupbitenlerin,yalnızkendihayvanlarınıdeğil,çiftliklerindeçalışaninsanlarıda etkileyebileceğini düşünerek tedirginolmuşlardı. Ama bu tür kuşkuların tümüdağılmıştıartık.Bugünkendisivedostları,orayagelerekHayvanÇiftliği'nindörtbiryanınıgezipincelemişler ve yalnızca en yeni yöntemlerledeğil, aynı zamanda bütün çiftçilere örnekolması gereken bir disiplin ve düzenlekarşılaşmışlardı. Hayvan Çiftliği'ndeki aşağıkesimlerden hayvanların, ülkenin bütünhayvanlarından daha çok çalışıp daha azyediklerini söylemek herhalde yanlışolmayacaktı. Bugün gerçekten de, kendisi vedostları, Hayvan Çiftliği'nde öyle şeylergörmüşlerdi ki, bunları kendi çiftliklerinde dehemenuygulamayakoymayıdüşünüyorlardı.

Sözlerini, Hayvan Çiftliği ile komşularıarasında var olan ve sürmesi gereken dostlukduygularını bir kez daha vurgulayarak bitirmekistiyordu. Domuzlar ile insanlar arasında enküçük bir çıkar çatışması yoktu, olması için birneden de göremiyordu. Verdikleri uğraşlar da,karşılaştıklarıgüçlüklerdebirdi. İşçisorunuheryerde aynı değil miydi? Bay Pilkington, tamönceden hazırladığı anlaşılan zekice bir espriyapacaktı ki, gülmesini tutamayıncakonuşmasını kesmek zorunda kaldı. Tombulyanaklarımosmor kesilinceye kadar kahkahalarattıktan sonra, espriyi patlattı: "Sizler aşağıkesimlerden hayvanlarınızla uğraşmakzorundaysanız," dedi, "bizler de bizim aşağısınıflardan insanlarımızla uğraşmakzorundayız!" Espri, masayı kahkahayı boğdu.Bay Pilkington, Hayvan Çiftliği'nde tayınlarıdüşük tuttukları, iş saatlerinin her yerdekindendaha fazla olmasını sağladıkları ve hayvanlarıaşırı bolluğa boğarak şımartmadıkları içindomuzları bir kez daha kutlamaktan kendinialamadı.

En sonunda, herkesi ayağa kalkmaya vebardaklarını doldurmaya davet eden BayPilkington, "Haydi, beyler!" dedi. "Şerefe!HayvanÇiftliği'ninşerefine!"

Herkescoşkuylabağırıpçağırıyor,ayaklarınıyerevuruyordu.Napoléon,okadarkeyiflenmiştiki, yerinden kalkıp masayı dolandı, BayPilkington'la bardak tokuşturduktan sonrabirasını bir dikişte bitirdi. Bağırıp çağırmalardinince, hâlâ ayakta olan Napoléon, kendisinindebirkaçsözüolduğunubelirtti.

Her zamanolduğugibi, kısaveözkonuştu.Anlaşmazlıkdönemi sonaerdiği içinkendisideçok mutluydu. Uzun bir süre, kendisinin vearkadaşlarının tutum ve davranışlarının yıkıcı,dahası devrimci olduğu yolunda söylentilerdolaşmıştı. Bu dedikodular, kötü yüreklidüşmanlarından biri tarafından çıkartılmış olsagerekti. Komşu çiftliklerdeki hayvanlarıayaklanmaya kışkırttıkları söylenmişti. Yalanınböylesigörülmemiştidoğrusu!Oysa,onlarıntekisteği, her zaman komşularıyla barış içindeyaşamak, iş ilişkilerini düzgün bir biçimde

sürdürmekolmuştu.Yönetmektenonurduyduğubu çiftlik, bir kooperatif girişimiydi. Elindekitapusenetlerininortaksahipleridomuzlardı.

Gerçi eski kuşkuların hâlâ sürdüğüne aslainanmıyordu, ama gene de son zamanlardaçiftliğin işleyişinde kendilerine duyulan güvenidaha da artıracak bazı değişikliklere gidildiğinibelirtmekte yarar görüyordu. Bugüne kadar,çiftlikteki hayvanlar arasında, birbirlerine"Yoldaş" demek gibi salakça bir alışkanlık sözkonusuydu. Bu alışkanlığa son verilecekti.Nereden kaynaklandığını bilmedikleri tuhaf biralışkanlık da, her pazar sabahı, bahçedekikütüğe takılı domuz kafasının önünden törenyürüyüşüylegeçmeleriydi.Bualışkanlığadasonverilecekti. Domuz kafasını toprağagömmüşlerdi bile. Konuklar, gönderdedalgalanan yeşil bayrağa dikkatle bakmışlarsabayrağınüzerindekibeyaz toynakveboynuzunkaldırılmış olduğunu fark etmiş olmalıydılar.Bundanböyle,bayrak,düzyeşilolacaktı.

Yalnız, Bay Pilkington'ın dostlukduygularıyla dolu, olağanüstü konuşmasında

küçük bir düzeltme yapmak istiyordu. BayPilkington, konuşması boyunca, çiftliklerinden"Hayvan Çiftliği" diye söz etmişti. Hiç kuşkuyok ki, "Hayvan Çiftliği" adının kaldırıldığınıbilmesiolanaksızdı,çünkübunuşimdioradailkkez açıklıyordu. Çiftlik bundan böyle yenidenasıladıyla,"BeylikÇiftlik"adıylabilinecekti.

Napoléon,sözlerinibitirirken,"Beyler,"dedi."Birkezdahaşerefekaldıracağızbardaklarımızı,ama bu kez Hayvan Çiftliği'nin şerefine değil!Bardaklarınızı ağzına kadar doldurun. Haydibakalım,beyler:BeylikÇiftlik'inşerefine!"

Gene yürekten bir coşkuyla, "Şerefe!" diyehaykırdılar; biralar bir dikişte bitirildi. Ne ki,dışarıdaki hayvanlar bu sahneyi seyrederlerken,bir tuhaflık sezinlediler. Domuzların yüzlerindedeğişenbirşeyvardı,amaneydi?Clover'ınyaşlıdonuk bakışları, yüzler üzerinde bir birgeziniyordu. Domuzlardan bazılarının çeneleribeşkat,bazılarınındörtkat,bazılarınındaüçkatolmuştu.Amaeriyipdeğişmekteolanşeyneydi?Biraz sonra haykırışlar kesildi, masadakilerkâğıtlarını alıp yarım kalan oyunlarına yeniden

başladılar; hayvanlar da sessizce uzaklaştılaroradan.

Dahayirmiotuzmetrekadaruzaklaşmışlardıki,olduklarıyerdekalakaldılar.Çiftlikevindebirgürültüdür kopmuştu. Geri dönüp hızla evekoştular ve pencereden içeri baktılar. Evdekorkunç bir kavga patlak vermişti: bağırıpçağırmalar, masaya vurmalar, kuşkulu sertbakışlar, küfür kıyamet... Anlaşıldığı kadarıylakavganınnedeni,NapoléonileBayPilkington'ınaynıeldemaçaasıçıkarmışolmalarıydı.

İçerideonikisideöfkeylebağırıyor,onikiside birbirine benziyordu. Artık domuzlarınyüzlerine ne olduğu anlaşılmıştı. Dışarıdakihayvanlar, bir domuzların yüzlerine birinsanların yüzlerine bakıyor; ama onlarıbirbirlerindenayırtedemiyorlardı.

Kasım1943-Şubat1944