H SINH THI

I. Khi nim

H sinh thi l tp hp ca qun x sinh vt vi mi trng v sinh ca n, trong , cc sinh

vt tng tc vi nhau v vi mi trng to nn cc chu trnh sinh a ha v s bin i

nng lng.

H sinh thi l mt h thng sinh hc hon chnh nh mt c th, thc hin y cc chc

nng sng nh trao i nng lng v vt cht gia h v mi trng thng qua 2 qu trnh tng

hp v phn hy vt cht.

H sinh thi l mt h ng lc m v t iu chnh v h tn ti da vo ngun vt cht v

nng lng t mi trng; hot ng ca h tun theo cc quy lut nhit ng hc, trc ht l

quy lut bo ton nng lng; trong gii hn sinh thi ca mnh, h c kh nng t iu chnh

duy tr trng thi cn bng n nh.

II. Cc thnh phn cu trc ca h sinh thi

Mt h sinh thi in hnh c cu to bi cc yu t sau y:

Sinh vt sn xut: l nhng loi sinh vt c kh nng quang hp v ha tng hp, to nn

ngun thc n nui mnh v nui cc loi sinh vt d dng.

Sinh vt tiu th: gm cc loi ng vt n thc vt, n mn b sinh vt v cc loi ng vt

n tht.

Sinh vt phn gii: gm cc sinh vt sng da vo s phn gii cc cht hu c c sn.

Cc cht v c: nc, CO2, O2, nit, phtpho

Cc cht hu c: prtin, lipit, gluxit, vitamin, hoocmon

Cc yu t kh hu: nh sng, nhit , m, kh p.

Ba yu t u l qun x sinh vt, ba yu t sau l mi trng v sinh m qun x sinh sng.

III. Cc kiu h sinh thi

Theo ngun gc hnh thnh, cc h sinh thi c th chia thnh 2 nhm ln:

1. Cc h sinh thi t nhin

Cc h sinh thi t nhin c hnh thnh bng cc quy lut t nhin, rt a dng: t cc

git nc cc b ly t ao, h n cc ln nh rng ma nhit i, hoang mc v cc i

dng, chng ang tn ti v hot ng trong s thng nht v ton vn ca sinh quyn.

2. Cc h sinh thi nhn to

Cc h sinh thi nhn to do con ngi to ra. C nhng h cc b c to ra trong ng

nghim, ln hn l b c cnh, cc ln l cc h cha, th, ng rung

Ty thuc vo bn cht v kch thc ca h m con ngi cn phi b sung nng lng

cho cc h sinh thi ny duy tr trng thi n nh ca chng.

CC CHU TRNH SINH A HA TRONG H SINH THI

I. Khi nim

Chu trnh sinh a ha (chu trnh vt cht) trong h sinh thi l s trao i khng ngng ca

cc nguyn t ha hc gia mi trng v qun x sinh vt.

Cc chu trnh sinh a ha rt a dng nhng c th gp li thnh 2 nhm:

+Chu trnh cc cht kh: c ngun d tr trong kh quyn, sau khi i qua qun x sinh vt, t b

tht thot, phn ln c hon li cho chu trnh.

+Chu trnh cc cht lng ng: nhng cht tham gia vo chu trnh lng ng c ngun d tr t

v Tri t v sau khi i qua qun x, phn ln chng tch ra khi chu trnh i vo cc cht

lng ng, gy tht thot nhiu hn.

II. Chu trnh nc

C th rt cn nc sng v pht trin thng qua qu trnh trao i nc khng ngng gia

c th vi mi trng.

Trong mi trng t nhin, do tc ng ca nhit , nc lun vn ng to nn chu trnh

nc ton cu cung cp cho c th sinh vt nh nc t mt t v i dng bc ln kh

quyn t li sau li ma xung lc a v i dng.

Chu trnh nc cn ng vai tr quan trng trong vic iu ha kh hu hnh tinh.

III. Chu trnh cacbon

Cacbon tham gia vo thnh phn cu to ca cacbohidrat, cht tin thn hnh thnh cc

hp cht hu c khc nh prtin, lipit, cc vitamin

Cacbon i vo chu trnh di dng cacbon ioxit (CO2). Thc vt ly CO2 t kh quyn, nc

v mui khong t t to ra cht hu c u tin thng qua hot ng quang hp.

ng vt n c s dng thc vt lm thc n ri li chuyn cc hp cht cha cacbon cho

ng vt n tht. trong qu trnh h hp ca ng, thc vt v s phn hy ca vi sinh vt,

CO2 v nc c tr li mi trng.

Nh vy, thng qua chui thc n, cacbon vn ng theo nhng vng khp kn. Tt nhin

trong mi trng, lng CO2 d tha c th kt hp vi cc cation khc to thnh cht lng

ng, tm thi thot ra khi chu trnh.

Trong kh quyn, hm lng CO2 kh n nh trong hng trm triu nm. Song sau hn 200

nm li y, do t qu nhiu nhin liu ha thch v thu hp din tch rng, con ngi lm

cho hm lng CO2 tng ln dn n vic tng hiu ng nh knh, do , Tri t ngy mt m

ln, mc nc i dng dng cao. l him ha khng mong mun ca nhn loi.

IV. Chu trnh nit

Thc vt ch hp th c nit di dng nitrat v mui amn. Nitrat c hnh thnh bng

con ng vt l, ha hc v sinh hc, nhng con ng sinh hc ng vai tr quan trng nht.

Trong t, vi khun nt sn tham gia c nh nit thng sng cng sinh vi cc cy h u,

to nn cc nt sn r. Nhng loi c kh nng c nh nit trong nc cng kh phong ph

nh mt s vi khun lam sng t do hay cng sinh vi bo hoa du.

V. Chu trnh phtpho

Trong t nhin, phtpho l mt trong nhng cht tham gia vo chu trnh cc cht lng ng c

khi lng ln di dng qung. Lp ny l ra ngoi v b phong ha, chuyn thnh dng

phtphat ha tan. Nh , thc vt c th s dng c.

Phtpho tham gia vo thnh phn cu trc ca cc cht sng quan trng nh axit nucleic.

Sau khi i vo chu trnh, phtpho thng tht thot v theo cc dng sng ra bin, lng ng

xung y su. Sinh vt bin, nht l nhng loi ng vt c ln tch t phtpho trong xng,

rng. Khi cht, xng v rng chm xung y, t c c hi quay li chu trnh.

Lng phtpho bin thu hi li ch yu nh vo sn lng c khai thc v mt lng nh t

phn chim thi ra trn cc b bin v hi o. Bi vy, hng nm con ngi vn phi sn xut

hng triu tn phn ln cung cp cho ng rung.

DNG NNG LNG TRONG H SINH THI

I. S bin i nng lng trong h sinh thi

Bc x quang hp khi i vo h sinh thi th phn ln b tht thot, ch mt lng rt nh c

thc vt hp th, chuyn thnh ha nng cha trong m, to nn sn lng sinh vt s cp th.

Thc vt s dng mt phn sn lng sinh vt s cp th cho sinh trng v pht trin. Phn

cn li lm thc n cho sinh vt tiu th, trc ht l ng vt n c. ng vt n c li lm thc

n cho ng vt n tht. Xc, cc cht trao i v bi tit ca sinh vt c vi sinh vt hoi sinh

phn hy, tr li cho mi trng cc cht v c, cn nng lng b pht tn ra mi trng di

dng nhit. Nh vy, nng lng i theo dng v ch c sinh vt s dng mt ln qua chui

thc n.

Ni chung, trong cc h sinh thi, khi chuyn t bc dinh dng thp n bc dinh dng cao

lin k, trung bnh nng lng mt i 90%, ngha l hiu sut s dng nng lng (hay hiu sut

sinh thi) ca bc sau l 10%.

S tht that nng lng ln l do:

+Mt phn nng lng ca thc n khng s dng c.

+Mt phn c ng vt s dng nhng khng c ng ha m thi ra mi trng di

dng cc cht bi tit.

+Phn quan trng khc b mt i do h hp ca ng vt.

Nu chui thc n ko di 5 bc th hiu sut sinh thi ca bc th 5 l 1/1000 so vi ng vt

n c hay ch bng 1/10000 so vi nng lng cha trong sn lng s cp tinh.

Do nng lng mt mt qu ln, chui thc n trong h sinh thi khng di, thng l 4-5 bc

i vi h sinh thi trn cn v 6-7 bc i vi cc h di nc v ng nhin thp nng

lng bao gi cng c dng chun.

II. Sn lng sinh vt s cp

Sn lng sinh vt s cp c sinh vt sn xut to ra trong qu trnh quang hp.

Trong quang hp, cy xanh ch tip nhn t 0,2 - 0,5% tng lng bc x to ra sn lng

sinh vt s cp th (PG). Thc vt tiu th trung bnh t 30 40% sn lng sinh vt s cp th

(hay tng sn lng cht hu c ng ha c) cho cc hot ng sng (R), 60-70% cn li

c tch ly lm thc n cho sinh vt d dng. l sn lng sinh vt s cp tinh hay sn

lng thc t.

(PN) = (PG) - R

Trong sinh quyn, tng sn lng s cp tinh c nh gi l 104,9 t tn C/nm, bao gm

56,4 t tn thuc v cc h sinh thi trn cn v 48,5 t tn c hnh thnh trong cc h sinh thi

nc, ch yu l trong cc i dng.

Nhng h sinh thi c sc sn xut cao nht l cc h nng, h ca sng, rn san h v rng

m thng xanh nhit i, cn ni ngho nht l cc hoang mc v vng nc ca i dng

thuc v thp.

III. Sn lng sinh vt th cp

Sn lng sinh vt th cp c hnh thnh bi cc sinh vt d dng, ch yu l ng vt.

cc bc dinh dng cng cao, nht l sinh vt n tht cui cng ca chui thc n, tng

nng lng ca chng l nh nht.. Bi vy trong chn nui, ngi ta thng s dng thc n l

thc vt hoc gn vi ngun thc n thc vt nh: th, tru, b, g vt thu c tng nng

lng ti a.

SINH QUYN

I. Khi nim

Tp hp sinh vt v cc nhn t mi trng v sinh trn Tri t hot ng nh mt h sinh

thi ln nht c gi l sinh quyn.

II. Cc khu sinh hc chnh trn Tri t

B mt Tri t khng ng nht v cc iu kin a l, a cht, th nhng, kh hu v thm

thc vt. nhng vng a l khc nhau xut hin cc h sinh thi cc ln c trng. l cc

khu sinh hc (hay cc bim).

1. Cc khu sinh hc trn cn

a. ng ru (Tundra)

ng ru phn b thnh mt ai vin ly ra Bc chu , bc M, quanh nm bng gi, t

ngho, thi k sinh trng rt ngn.

Thc vt u th l ru, a y, c bng. ng vt c gu trng Bc Cc, tun lc c thi k

ng ng di, mt s tp tnh di c tr ng phng nam.

b. Rng l kim phng bc (Taiga)

Rng l kim nm k pha nam ng ru, din tch ln nht tp trung Xibri. y ma ng

di, tuyt dy; ma h ngn, nhng ngy di v m.

Cy l kim (thng, tng, bch) chim u th. ng vt sng trong rng l th, ch si, gu.

c. Rng l rng rng theo ma v rng hn tp n i Bc bn cu

Khu sinh hc ny tp trung vng n i, c c trng l ma sinh trng di;

lng ma trung bnh, phn b u trong nm; di ngy v cc iu kin mi trng bin

ng ln theo ma v theo v .

Thm thc vt gm nhng cy thng xanh v nhiu cy l rng rng theo ma. Khu h ng

vt kh a dng nhng khng loi no chim u th.

d. Rng m thng xanh nhit i

Kiu rng ny tp trung vng nhit i xch o, ni c nhit cao, lng ma trn

2250mm. Din tch rng ln nht thuc lu vc sng Amazon (Braxin), Cng G (chu Phi) v

n , Malaxia.

Thm thc vt phn tng; nhiu cy cao, tn hp, cy dy leo thn g; cy h La c kch

thc ln (nh tre, na, ), nhiu cy c qu mc quanh thn (nh sung, mt..), nhiu cy sng b

sinh, k sinh, kh sinh. ng vt ln gm voi, gu, h, bo, tru, b rng, hu, nai, sn dng,

ln rng, trn, rnCn trng rt a dng.

- mt s ni cn c kiu rng ma, rng l vo ma kh v rng nhit di vng ni cao. Rng

ma nhit i l l phi xanh ca hnh tinh, nhng hin nay ang b suy gim do khai thc qu

mc.

2. Cc khu sinh hc di nc

a. Khu sinh hc nc ngt

Gm cc sng, sui, h, m, chim 2% din tch b mt Tri t.

ng, thc vt nc ngt kh a dng, song vai tr quan trng nht phi k n l