Danere Rojnameya peşf a K urdf

Miqdad M fthed Bedinearı

Li Kurdistans Bakur Gaveke Diroki

Li Kurdistans Bakur gaveke nuh hat ave-tin. HemO hez O partiyen Kurdistans Bakur ji bo cepheyeke neteweyi civina xwe ya ye-kem çekirin. Di civine de komisyonen destur O programa hatin damazirandin.

Pişti civina yekem, ji raya gişti re daxwu-yaniyek hat belavkirin.

Em li jer ve daxwuyaniye ji bo xwende-vanen xwe çap dikin.

Civina diroki ya rexistinen Kurdistana Bakur di 18-20'e Hezirana 1993'an de pek-hat. Ji bo damezrandina eni-yeke netewi gaveke diroki hat avetin ü rüpeleke nü vebü. Rexistinen me ji bo damezrandina eniyeke ne-tewi, di vi kar ü bari de berje-wendiya rexistini danin aliki, berjewendiya netewi bingeh girtin .

Rexistinen netewi, bi ber-pirsiyariyeke diroki hereket kirin ü li ser damezrandina eniyeke netewi gihaştin neti-ceyeke . Ji bo ve ji dest bi kar ü xebate kirin , di nav xwe da kar beş kirin .

Teminata tekoşin ü serke-tina me eniyeke netewi ye . Em di we bir ü baweriye de ne, ku di demeke kurt de kar ü bare damezrandina eniye bi dawi binin ü we ji bir ü raya gişti a cihane re, herwe-ha ji gele xwe re ilan bikin .

Bi ve wesile em careke din didin ilan kirin ku dive dewleta Tirk , dev ji erişen xwe yen be qayde ü be re-baz, ku li hember gele Kurd didomine, berde. Bi şeweyeke aşiti ü siyasi , ji bo

çareserkirina ve mesele, ga-van baveje. Daxwaziya me ev e ku, hemü hez ü dezge-Mn aştixwaz en cihane li ser Tirkiye zixta xwe deynin, ku Tirkiye şere qirkirine li Kurdis-tane li hember gele me dajo rawestine . Her wehq Ji wan daxwaz dikin, ku ji bo, rawes-tandina şer bi du ali, gavan bavejin.

Ger dewleta Tirk ve politikaya xwe ya qirkirine ü inkarkirine bidomine ü bersi-va daxwaza me nede, ji berxwedane pe ve ji bo me tiştek namine. Her wiha dew-leta Tirk dev ji erişen xwe bernede , berxwedana gele me de berfirehtir bibe ü li se-ranseri Kurdistane belav bi be.

Be şik berpirsyariya xwina ku heya roja iro hatiye rijan-din ü ji vir pe ve ji ya be rijan-din , dewleta Tirk e. Ew li hember daxwaza azadiya me, mirine datine peşiya me.

Em van bir ü baweriyen xwe peşkeşi raya gişti ya ne-teweyi ü gele xwe dikin

20 Hezlran 1993

HEVGIRTIN-PDK, KAWA, KKP, PiK, PKK, PRK(RIZGARi), PRNK, PSK, RNK(KUK),

TSK, YEKBÜN

Hejmar, No: 139 Gulan-Heziran May - june 1993

Buha - Price 15 SKR, 3DM

Dewlete re li ber teqerawestandine girt

Disa şer dest pe kir +PKK: Şerrawestandina yekali iro xelas dibe, ev yek dixwaze bi la

ji ali teretek an herdO terefan be, rawestandina şer hukme xwe wenda kiriye o di şuna we de şereki dijwar dest pe ki riye.

+ YEKBÜN: Dewleta Tirk çiqas bixwaze bOyera Çewlige bike se-beb O erişa xwe ya li ser gele Kurd bi heq derxine ji ev t i şt rastiye nagehurine. Rasti ew e ku herçi bOyera Çewlige li gor wext O wek metod bOyereke ne di ci de be ji o çenebOya ji we dewlete operas-yon bidomandana.

+ PSK: Di bOyera Çewlige de xeta o qusOren PKK'e çi dibe bila bibe, dewleta Tirk tu cari aşti nexwestiye, riya aşt i O diyaloge gir-tiye.

+ Hevgirtin PDK: Dewleta Tirk bi kirinen xwe bO asteng ku mesela Kurd bi riyen aşti çareser nebe. Politikaya dewlete ya şiddete bO sebeb ku li ser riya Eleziz-Çewlige 33 leşker O hinek kesen sivil ben kuştin O birindar klrin.

Di 25'e Gulane de gerillayen PKK'e li ser riya Eleziz-Çewlige 33 leşker ı1 du kesen sivll kuştin. Seroke PKK'e Abdulah Ocalan di beyana xwe ya BBC'e de buyera Çewlige qebı1l kir u got, " me heqe xwe ye misll-lerneye bi kar ani ye." Li ser ve bU yere ordiya Tirk di bin komandariya Necati Ozgen de erişen mezin birin ser

Leşkeren Tirk gund fı çiyan bombebaran dikin

gerillayen PKK'e. Operasyon bi girani li heremen Palo, Gene, Solxan, Uce dijwar bun u li here-men din jl belav bfın. Ordiya Tirk di operasyanan de li gel tank u top u balafiren F4 u Fl04, hellkopteren Cobra u super Cobra jl bi kar tlne. Li gor agahdariyan di ve meha dawi de nezi 400 kes di van operasyanan de hatin

kuştin. Dewleta Tirk erişen xwe birin ser Bakure Kurdistane jl. Şereki dijwar di navbera gerillay-en PKK'e u ordiya Tirkiye de rı1 dide.

Seroke PKK'e Abdullah Ocalan di 8 'e Hezirane de li Libnane civineke çapemeniye çekir.

Dtı.mahfk: r . I I

Seroke Weqfa Maf u Azadiyen Kurd Şerafettin Elçi:

Seroke DEP'e Yaşar Kaya:

"DEP kopiya Hep'e ye"

Rfıpel: 5

"Em dixwazin DEP teşkilaten hemu partiyen Kurdan hembez u temsil

bike"

Rupel: 3

www.

arsiv

akur

d.or

g

Armanc 2

Li Tirkiye rewşeke siyasi ya nezelal

Teqerawestandina PKK'e ya yekali direj nekişand, bi bfiyera Çewlige (Bingole) careka din toz fi dfimana şereki pirali ye be ser fiber li Kurdistane seri hilda. Helbet berpirsyare esasi ye destpeki-rina vi şere nuha hukfimeta Tirk bixwe ye. Pişti beyana teqerawes-tandina yekali, hukfimeta Tirk, bi tu awayeki ciddi fi dilxwaze çareserkirina girfiguriften nav welet ber bi meselan neçfi fi işareta çareserkirina meselan neda. Hukfimete ji aliye xwe de şer ji rane-westand. Dewra teqerawestandina yekali baş diyar kir ku Tirk bi berpirsyaren xwe yen siyasi fi leşkeri ve ne ku tene ne amadeye çareserkirina pirsa Kurdi ne, her weha ne dilxwaz fi aligirin ji. Diyar bfi ku ew tene di çarçewa rawestandin fi pfiçkirina şere çekdari de li ve mesele hfir dibin. Li gori wan, şer raweste, rexis-tİn pfiç bibin, herkes becteng fi his li mala xwe rfine, mana xwe ev mesele çareser bfiye.

Di ve mesele de piçeki Turgut Ozal, bi awaki cuda şel diyar di-kir. Helbet peşniyaren çareserkirineke esasi ji deve wi demedike-tin, le xuya bfi ku ,----,-.,.---.,~c-=.,..,.,.,,...,.....--.,..,..,.-.,...,-..,.-...,

~;:~r~~e ~;~~e~i~f:~ · TevgÖ~a KÖrii c-r~l(a ~~~~!~~j~iKau~=~ · din. he ku·•zede di maf fi azadiyen wan ne şaŞi1;iy._n c:i' · . [(flr . . ditirsiya. Tişten ku wi . OeÇl)ye dJ~- J'l1ph.Ş@~ peşniyar dikirin her · ... · . b~yek ci(ll;lt bik.; ·••···· t~~djin~ri1~eJ~~i~~~~ rewş~ siy@si ,., •. Tirkiy4 •..... · mejiye zingari ye ber- jl bo XWe bpj zelal ..... pirsyaren Tirkan diki- . ·. bike O taktikeri · ~;w~~:~~:Y~~~ek~! •.••••.. riv~çılnı~ıc\1\le li ··ggr~ ..... nema ku van mejiyen · ..... ~iy,r ~ikEt• Fir~J U •• zingari bihejine, çerxa • • •. ilij!

Seroke DEP'e Yaşar Kaya:

"Em dixwazin DEP teşkilaten hemô partiyen Kurdan hembez ô temsil bike" OOrketina ji siyaseti

Tu yekji kesen "dawa 49'an i". Ji wan 49 kesan (yen li jiyane ne) hejmareke pirr bindik, heta iro bi aktivi bi siyasete mijul dibin. Pişti kovara Denge, tu bi xwe ji demeke direj bedeng mayi. U di van çend salen dawiye de nave Yaşar Kaya bi xurti derket rojeve u cihe xwe careke din di nav si yaseta aktiv de girt. Gelo sebaba demeke direj bedengmayina te çi bu? Li ser ve pirsa me; Yaşar Kaya wiha bersiv da.

"Ji 1965'an heta 1980'i Kur-dan li KurdistanaBakur gelek par-tiyen siyasi çekirin. Ez tev wana nebum. Li gor min ji dervayi PKK'e partiyen din gelek zerar ditin. Gelek ji van partiyan ketine desten palisan u ketin zindanan. Ev ji bo min faktoreke gelek me-zin bu. Min li derdare xwe didit ku kadroyen bi tecrube yen Kur-dan tunene. Ya duyem, min hez dikir ku ez nişani Kurdan bidim ku li Kurdistane miroveki bi tene ji dikare li ser piyan bisekine. Ev tewreke demokratik e. Mirovek li Kurdistane dikare her deme ji bo Kurd u Kurdistane biji. Dikare pirtf:ıkan binivisine, rojnemeyan, kovaran derxe. Alikariya Enstit-uye bike. Ev gelek muhim in, Kurdan mina din, iman, mezhep parti parezi kirin. Min hez kir ku di nav me de binek mirov derke-vin ku helwesteke demokrat big-rin. Mesela ji PKK' e re bibejin eva çewt e, ji Reya Azadi re biben veya çewt e uh.w, veya bi-nivisine. Ha we bikujin! Bila bi-kujin, xem nine. Dive em demok-rasiya di nav Kurdan de peşde bi bin. V an herdu faktoran ez ge-l eki mijf:ıl kirim. Xema ez di nava ve deme de df:ıri siyaset u partiyen Kurdan mam. U xebata min kem nebf:ı. Kijan partiye bo Kurdistene xebat kir min disan alikariya hev-alan kir."

Ferqa DEP O HEP'i

Beji nebeji axaftina me çu ser avakirina DEP' e. Li gor seroke

DEP' e ferqa DEP' e u HEP' e wiha bu, Arınanca DEP'e, di platfor-men demokratik de denge gele Kurd bilind bj.k:e. Di parlamen-toye de bixebite cihe vala nehele u ji bo gele Kurd xebate bike. Ji bo we ji tecrubeyen HEP' e ji der-basi jiyane bike. Di dema HEP' e de gelek tengasi çebun. Gelek he-val, parti u siyaseten Kurdan ne-hatin HEP' e. U hele nuha em di-niherin ku ji bo Yekitiya Kurdan partiyen li derve hatine cem h ev. Gele me bi veya pirr kefxweş bu. Gel dibeje ku hun nebin yek em tu alikariye nadin we. Gele Kurd alikariye dide me. Siyaseten Kur-dan u Kurden be siyaset ji tene DEP'e. Ez bawer dikim, ku ew çewti u tengasiya ku di HEP' e de ji bo DEP'e ne mumkun e.

Dema ku HEP hate darneziran-din me hemuyan hevi dikir ku HEP we hibe denge Kurdan. HEP nebf:ı denge Kurdan. HEP teng bu. Gelek siyaseten Kurdan di kon-greya paşin de ji HEP' e veqe-tiyan. HEP'e bi vi awayi qeweta, xwe wenda kir. Le rewşa DEP'e ne weha ye. Di dest.peke de hemu

Yaşar Kaya:Di dema HEP' e de gelek tengasf çebUn. Gelek heval parti u siyaseten Kurdan nehatin HEP' e. Le be le nuha em diniherin ku ji bo yekftiya Kurdan partiyen li derve hatine cem hev. (Foto: Armanc)

siyaseten Kurdan u gele me milen xwe dane DEP'e. Dixwazin DEP' e ji bo xwe bikin partiyeke yekitiye. Lama em dibejin DEP ne weke HEP'e ye. Yekitiya di DEP' e de, di HEP'e de tunebu.

Bele di ve kongreya dawi de, siya hezeke keteser HEP' e. HEP teng bu. Parti u siyaseten din ji HEP-e veqetiyan u lama HEP teng ma, u nuha ew nema ye. Nuhali derve çiqas siyaseten Kur-dan hene yekitiyek çekirin. Li hundur ji ev yekiti li ser DEP'e ye. Lama em dibejin DEP teng nebe. Siya siyaseten derva ye ne-keve ser DEP' e.

Siya Partiyin ilegal

Me Kurdan hemuyan dit ku siya partiyeke tekeve ser partiya me ya legal xera we namine. Ge-lek heval je vediqetin u ji quweta me gelek tişt kem dibin. Ev tec-rube Mi nahele Kurd weha bimeşin. Yek ew e. Ya duduya ji, dema ku em him li Kurdistane u him li wilayeten metropole teşkilata partiye çedikin, em hez nakin u nahelin ji ji partiyeke u ji siyasetekepirani hebe. Kurden be siyaset u be teref ji di partiye de cihe xwe bigrin. Em dixwazin eşkilata partiye Kurdan gişan hembez u temsil bike. Li gor min, ger em van herdu garantiyan ji desten xwe dernexin, ji bo me baş e.

Heta nuha (heta 28.05.1993-an) li 33 wilayetan teşkilata par-tiye hatiye çCkirin.

Helwesta ş. Elçi li hember DEP'i

Yaşar Kaya bersiva pirsame ya ku di dest:pCka avakirina DEP' e de binek kesen ku bi ve xebate re bf:ın, veqetiyan. Wek Şerafettİn Elçi u hevalen wi... Gelo seheba veya çibf:ı. ü we di tesbitkirina nuneran de çipivan bi karanin? ji wihadida:

Mesela HEP'e di "Dadgeha Qanuna Bingehin" de ye. Be parti mayina me ji de bibe sebebe ku em de nikaribin li platformen de-mokratik u parlamentoye xwe temsil bikin. Ji bo ve yeke ji di-viyabu me parityeke legal damez-randa. Hevalen HEP'eji ji me re bum alikar. Li Ankaraye civinek çebu. Ji 20 miravan komisyonek hate hilbijartin u Şerafettİn Elçi ji seroke ve komisyone bu. Komis-yone destf:ır u progarama partiye çekir. Heta hilbijartina serokatiya paritye, Şerefettin Elçi bi me re bu. Roja hilbijartina ji bo serok-tiya partiye ji 55 endamen damez-raner 45-46 kes li wir bun. Şerafettİn Elçi got: "Ez dixwa-zim heval giş li ser min itifaq bi-kin, min bikin serok. Ve garan-tiye bidin min. Ez de bibim "aday". Weki din nabim "aday". Ez ji "aday" bf:ım,lbarhim Aksoy ji "aday" bu. Le Şerefettin rabu çu. Pişti hilbijartin çebf:ı ez bum serok. Me Ihrahim Aksoy ji bi yekdeng kir Sekretere Gişti. Şerefettin hevale me ye, biraye me ye. Li gor min wi neheqi hem li xwe u hem ji li hevalan kir. Li gor min demokrasi heye. 10 heval ji dikarin bibin "aday" Damezra-nen partiye ke hilbijerin, ew dibe serok u yen din ji pe re dixebitin. "Ez hebim ez dixebitim, ez tune-bim ez li ve dere naxebitim" Li gor min veya zihniyeteke çewt e. Ev iro nobetek e. Li peşiya me kongre heye. Gelek heval dikarin bibin "aday" u ev re ji bo herkesi vekiri ye.

Ez nizanim çipivan hatibf:ı bi-karanin le itiraza Şerefettin ji wan 55 kesan ji yeki ji tune bu. Wi bi xwe ew hilbijaratine, ger ez nebuma "aday", ger Ihrahim Ak-soy nebuya aday hevalan we ew bikira serok ew de bi wan hevalan hemuyan re bixebitiya, ez de ve rast raste ji wi re ji bibijim, ev çewtiyeke mezin e. Ger hevalan bigota serok tu yi, ma we ev

Gulan-Heziran 1993

Diroke ispat kiriye ku beyi alikariya dostan, tu netewe

nikarin xwe azad bikin

S. DEMIR Di bejmara Arınance ya 138-an de, di rupele duwemin de u

di quncika "Rojeva Mehe" de, nivisek bi nave "Li ber dergebe qo-naxeke nuh" derket

Di sere nivise de gelek peyven rast ku belengazi tanin bira mi-rov hebun. Wek derengmayin, xwe muhasebekirin, perspektiv, strateji u hwd. Le ku mirov bi nav nivise de diçe, te xuya kirin ku pirr şaşi tevli binek rastiyan bune, ku alaqa wana bi rojeva mehe qet tune. Di nivise de, hemu tişten rast, ji bo alikariya tişten şaş hatine nivisandin.

Rojeva Kurdan iro ne qebulkirin an ji redkirina aboriya dewleti ye. U nivis veya dike sedema bingehin ya biserneketina Kurdan u ri ya ji bo ku Kurd heta iro bi serneketine tine di vir de ase dike.

Li gor ni viskare "rojeve" qonaxa ku Kurd hatine, ew qonaxa ku biryara xwe bidin be aboriyeke milikiri dixwazin, yan na. Ü nivis li ser peşniyareke di ve derheqe de hatiye ava kirin: Pewist e ku Kurd sf:ıka kapitalist ava bikin. Yani çawa? Roja Kurdistan azad bu, pewist e em petrol, febriqe u erde Kurdan bidin çend zikmezi-nan u xelke ku hatine kuştin u talan kirin, ta ô u sefili ditine ji ji wan re bixebitin.

Gelo ev ecele ji ku te. Niviskar wilo dibeje: " Gelo heta niha li Suriye, li Iraqe, li İrane u li Tirkiye, siyaseta abori ya milikirine u de w letkirine, yetrol, erd u febriqen ku li Kurdistane ketin bin deste dewleten Iran, Suriye u Tirkiye çi ji bo Kurdan ani, talan u be sermiyani, çolbun ani yan refah u dewlemendi?". Diyar e, ecele ji vir te. Ew dewlemendi, ew milk u milak ji Kur-dan hatine standin u ew ne ji bo "refah"a Kurdan hatine milikirin. Millikirina wan dewlemendiyan ji, ji bo kirina çeken ku li hemher Kurdan tene bikaranin, imkaneke baş xistiye desten dewleten da-girker.

Li gor ni viskare nivise, ji her ku Kurdan digot; em sosyalist u anti-emperyalist in u ku ne gotibun em aboriyeke milikiri naxwa-zin, her tişten ku kirine heta iro tu herhem nedaye. Ji bo ku Kurd do sosyalist bun, şablonu kirine u ji her ve yeke ji nikaribun bi-bin yek.

Ew tişten ku je re te gotin "şablonen amadekiri" bun, do xurt bu u li gor nivise, niviskare me ji pe re bu. U ji ber ku iro qels e, şireta ku mirov di ve tu nişanen we li ser xwe nehele dike. " ... Li pey bilbuna baye ro jane, ge h bi vir de u ge h ji bi wir de lik-umin ... " ji be guman ev e.

Dema guhertin di siyaseta tevayi de dibin, kesen ku te ne gihiştibun be çi dikin, şaş dibin, ji serke vi ali xwe diqevezin serki din. Doya xwe tevi red dikin. Heke do sosyalizm diparastin, iro ne di nave de ne ji, dibin diji we. Heke do yeki mina niviskare rojeve her tişt şaş kirihe, iro şensa famkirina rastiyen ku hene, ne pirr e.

Kurdan di bela stratejik de, do rast dikirin. Dinya du beş bu. Bloka Sosyalist li ser piya bu. Diroke ispat kiriye ku beyi alikariya dostan, tu netewe nikarin xwe azad bikin. Dosten stra-tejik u öıroki sosyalist bf:ın u iro ji ew in. Mileten di rewşa me de ku di we deme de azad bune, tev bi alikariya welaten sosyalist azad bune. Te nivisandin ku pewist e, em wek Vietnam, Mozamöık u Angola nekin. Baş e, ji van welaten ku bi çek, pispor, pere u alikariya sosyalistan, (ku me ji weke wan dikir) azad bf:ıne pe de ki din we deme azad bu? Li gor ku di rojeve de, qala lekolin u analiza ji te kirin, diyar e ku ev rasti nebatine ditin.

Em bikin nekin, iro weke wana do kirin, nahe. Lewra iro · sistemeke sosyalist tuneye. Stratejiyeke cuda pewist e. U nave

we, ne ew peşniyara ku mirov di rojeve de dixwine ye. Li gor ez dizanim siyaseta Arınance ya bingehin ne ev e. Ez wek xwendevan u dosteki dilsoz ye Armance, ne li hemher

ramaneo cuda, u ne ji li hemher çapkirina niviseke wilo me. Le nivisen wilo ku Arınance binbar bikin, be nav u di rojeva mehe de ben nivisin, de ji Arınance re bibin mal u de mirov be hevi bikin. Min dixwest ku ez di Annance de, niviseke wilo bi nave niviskareki, di rf:ıpeleki din de bixwinim.

civin fesih bikira? Na, webivan 55 hevalan re bixetiya u de orga-nen din yen partiye çebikira. Na. Mesela dikaribf:ı ji bo hevaleki bigota bila ev nebe endame par-tiye, ev xayin e, ev tekiliya wi bi neyar re heye" Le na ew ji di-zane ku hevalen me welatparez in, hemu xebatkar in, hemuyan ji bo mesela Kurdistane gelek imtihan dane. Hevalan ew hilbi-jarta de be intiraz bi wan organen

din yen paratiye re bixebitya. Le ew bi xwe nebuye serok icar di-beje mejiye van hevalan teng e." U te ev heval hilbijartine, hersi-va herkesi ji ew e. Hevalan ko-misyon teslimi te kir u te kirin seroke komisyone, destur te çekiriye. Li gor min çewtiya wi di we dere de ye."

Dtımahfk r. ll

www.

arsiv

akur

d.or

g

RAMANEN RAMANWERAN

Bi şablona li hemher şablona tekoşin nabe

Di hijmara ARMANC'e, a Nisana 1993 de, di quncika "Roje-va Mehe" de meqalek bi nave "Li ber dergehe qonaxek nuh" hat weşandin. Li gor lenerina min, nakoki, tesbiten ne di cih de fi optimistiya zooe, di we meqale de hene. Ez e li ser wan çewti fi na-kokiya ranewestim. Betir pirsen bi aboriye ve girooayi ne, we bi-bin babeta meqala min.

1) Dewleta ku em le dijin, di qonaxa civaka kapitalist da ye ku nakokiyen webetir tazi ne fiber-biçav in. Sistema we ya kapitalist a ku bi mer-hela we fi karekıere we ve giredayiye, barbar e. Ve sisteme problemen civake fi abo-riye çareser nekirin, le betir giran kirin. Li Tir-kiye mulkiyeta ferdi (MF) fi Siyaseta abori abazara serbest(SABS) serdest e, li hemberi we, me ji mulkiyeta dewlere (MD) fi siyaseta abori a pilankiri ya dewlete(SAPM) wek çara ideal didit.

2) Nezaniya me ya di derheqe zanistaya abori de pir zooe bfi.

3) Em di bin tesira propogandeke ideolojik de bfin.

4) SAPM fi MD mode bfin.

Ev nexweşiya popu-larizme fi şablona SABS'e fi MF'ye di meqala Arınance de ji di bin pirsa de diyar dike:

1) "... di si yaseta abori de behsa aboriyek milikiri yan dewletkiri bikin, yan dive em siyasetek abori ya din derxin peşiya xwe." Nave we "siyaseta abori ya din" çi ye?

Nav le nebatiye kirin. Tevi ve yeke ii xwendevan karin bi reheti rebigihen ku li gor niviskare meq-ale, du şiklen siyaseta abori hene. Yek ya me bere "behs" dikir, ya din ji ya iro populer e li dinyaye. Ku ya doh, me behs dikir şablon bfi, be guman niviskar ya iro dip-areze. U çima nav le ne kiriye? Erne di kijan deme de "siyaseta abori ya din'' texin peşiya xwe? Di qonaxa rizgariya Kurdistane de, yan ji pişti rizgariye pişti demeke erne we rexin peşiya xwe? Bersi-ven van pirsan di meqale de tu-nene. U bersiven van pirsan rast bi rast bi siyaseta abori ve gire-dayi ne. Li gori qonax fi gihaştina aboriya welateki, siyaseta abori tatbiq dibe. Şikle xwedaniya mil-kiyete ji li gori deme fi aboriya welatan ten guherandin, ne her-demi ne. Reçeten abori en ji bo her deme fi her dere tunene. Le SABS fi parasıina MF'e reçetak weha ye, ji bo her deme fi her we-lati ye! ~ 2) "Gelo heta nuha li SUriye, li Irane fi li Tirkiye siyaseta abori ya milikin fi dewletkirine petrol, erd fi febriken li Kurdistane ketin bindeste dewleten İran, iraq, Su-riye fi Tirkiye çi ji bo Kurda ani, talan fi be semiyani, çolbfin ani, yan refah fi dewlemendi?" dibeje niviskar.

a) Dewleta İrane, Iraqe, Suriye fi Tirkiye li Kurdistane erd milli fi

dewletkirin nekiriye. (Çend çiftlik ne te de). Erd yen ferdan in. Minak, li Kurdistana Suriye erdji Kurdan stendine fi dane Ereban. Erde di deste Ereban de , ne ye dewlete ye, ye şexsan e. U ji bo Kurda bfi perişanti. Erden li Kur-distana Bakur piren wan di desren çend kesen bere feodal bfin de ye. Bi vi şikle xwe erde refahjiKurda re neaniye. Siyaseta abori ya ko-lonyalistiye li seransere Kurdista-ne heye fi stn1ktura abori a wan daniye, feqiri fi birçibfin ji gele me re aniye.

b) Van dewletan fabrike bi de-sten xwe ava kirin. Fabriqen bere li Kurdistane yen ferdan bfin,

dawiye dewlet ew milli kirin, be guman hindek ji en ferdan e, le ew ne di giraniye de ne. Hemfi fabriqen li Kurdistane hene en Koç bin yan ji en Sahanci bin, tişteki ji bo gele Kurd neguh-erine. Dewlet li Kurdistane fabriqe avakirine ji bo talankirina dewle-mendiya Kurdan a ser fi bin erd. Koç ji fabriqan li Kurdistane ava bike we ji bo talankirina Kurdis-tane be. Sermaya Kurd li Kurdis-tane fabriqa ava nake, ew ji ne ji nexwestina wan te, ji tengbtina bazara fi struktura aboriya Kurdis-tane te. Bazara fireh fi kfir ser-maye dikşine hundire xwe. Me bere feqirbfin fi ne peşketina abo-riya Kurdan bi kolonyalistiye di-zanibfi. Le xuya dibe ew ji şablonek kevn e! Sebeba feqiri fi talanbfina dewlemendiya Kurdista-ne .. be sermayeya .. Kurdistane ji siyaseta abori a millikiri fi dew-letkiri te.

c) Be sermaye ne tegeyek za-nisti ya aboriya dema meyi em te de dijin. Li Kurdistane ne ·-re ser-mayeyi .. heye, sermaye ji Kurdi~tane diherike Tirkiye, İran, Iraq fi Suriye. E w ji ne ji bo millikirina fabriqa fi petrola Kurdistane te, sederne ve ji kolonyalisti ye, danina struktura abori ya Kurdis-tane ye. Ku sermaye li Kurdistane tunebe, we çawa biberike derve. Be guman sedemen herikandina sermaye ji bo wan dewleten Ko-lonyalist ji hela ni viskar ne diyar e.

d) Pirr petrol li Kurdistane der-dikeve. Şirketen petrole li Kurdis-tane derdixin en dewletan ji bin,

Reşit Burhan en Sahanci ji bin fi en Shell ji bin, we ji bo Kurdan tişteki ne-guherine. Ki xwedi be bila xwedi be xer fi bereketa we ne ji bo Kur-dan e, Kurd ne xwediye welate xwe ne, ne ji xwediye dewlemen-diya welate xwe en li ser erd fi bin erd in. Bi yani xwediye dewle-mendiya me ne, xer fi bereket ji ew bixwin.

Ku sedemen feqiri, birçibfin, ta-lanbfin fi xizanbfina me xweda-niya dewlete bfiya ma ji bo çi me ye sere xwe wiha beşanda, çawa be wa ye Tirkiye SABS tedbiq dike dewlete di aboriye de biçfik dike fi MF zooe dibe, erne ji hedi hecti xelasbibfina, problema me we çareser bfiba.

3) Gelo siyaseteke abori ya dewleti fi milikiri pirtir riya tekili fi çfinfihatin fi jiyanek pirr ali di navbera Kurden her çar parçan de vedike, yan siyaseteke serbest a milkiyeta xususi bi ber sistema bazara Ewrfipa de.

a) En riyen tekiliyan fi çfinfihatina Kurden herçar beşa bi-rine ne MD ye fi ne MF ye. Dewleten Kolanyalist bi riyen eskeri fi siyasi tekiliyen Kurdan birine. Heta ev siyaset ji hole ra-nebe, her we tekiliyen Kurda wiha bin. Kurd ji bo ku Kurdan bibine pasport di ve, çi tekiliyen pasporte fi şikle xwedaniye bi hev re hene?

b) Na ku qesta niviskar pişti ev siyaseta kolonyalisti ji hole rabe we SABS tatbiq bike fi tekiliyen Kurda we zecte bibe, we deme a baş Kurd bibin yek, ma ne wisa ye? Ne ku beri xelasiya Kurdan be, ne SABS fi ne ji MD we teki-liyen navbera Kurdan karibe xurt-tir bike. Tel fi mayinen di navbera Kurdan de ne beri MF ye ne ji e MD ye, sebeb kolonyallstiye ye. Gelo gava ez behsa kolonyallstiye dikim, dibim şablonvan?

Di dema Şah de MF li ser ale-ten berheme bfi, aboriya wan ya serbest ber bi Emerika de bfi, le her tekiliyen Kurda ne pirrhel fi fireh bfin. Bi rasti te nagihem ji bo çi niviskare Arınance Kurdıln şaş dike.

4) ""Gelo kijan we re weke ku aboriya Kurdistane gfil vede? .. Di-pirsim ji bo kijan deme fi kijan merhela aboriya Kurdistane? Reh-metiye U. Mumcu Kurd bi MF tehdit dikir fi dinivisand ku dewlet li Rojbilata Anadole (Kurdistane) fabriqe ava nake, we Kurd perişan bibin. Ji bo em minetaren Tirkiye bin, wi ev nivis dinivisand. Nuha ji ni viskare meqale Kurdan bi MD çavtirsandi dike. Na ku qesta niviskar pişti Kurdistan xelas hibe ye, fi bibeje ··we kijan re hibe sebeb ku aboriya Kurdistane gul veke··. W e dema dibe ez dipir-sim kijan xelasbfin? Hinek xe-lasbfine di mafe mirovati fi mafe kulturide dibinin. Ev "xelasbfin" tu mafi nade Kurdan ji bo ku siyaseta xwe ya abori bi cih b inin.

Hinek din ji xelasbfıne di fede-rasyone de diöınin. Xelasbfina fed-erasyone mafeki fireh fi azad nade Kurdan ku ew siyaseta xwe ya abori bi cih binin. E w kesen fede-

Dtlmahfk: r. ll

Gulan-Heziran 1993

Zinare Xamo

Daxwazeke BiçOk Be guman yekiti, hevkari tişteki pirr baş e, pirr xweş e;

kefa her kesl je re te;helbet kefa min ji. Ez tu çewtiye di ve kefxweşiya millet de nabinim. Bila çewti li wir bimine, wek her kes i ez jl ve hevkariya hezen siyasi baş dibinim. U di ve ev hevk~ri fi diyaloga ku di navbera hezen Kurdan de peyda bfiye bes dı çerçcwa protokol fi belavokan de nemine, ji millet re ha-vilcke bike, tiştekl bi ser ave xe. Bi gotineke din, kar fi xeba-tekc konkret bike.

Bi kar fi xebare qesta min ne ewe ku hema bila sibe rabe din-yayebi ser sere dijmin de hilweşinin fi di nav çend rojan de Kur-di~~e rizgar b.ikin. ~z bi xwe wek hinekan nuha tişten hewqas mızın naxwazım. Çımki ez dizanim "kevire giran elamete neavitine ye". Lema ji di daxwazen xwe de ez ne beinsaf,fi pirr mutewazi me. Tişten ez dixwazim tişten pirr biçfik in, ne hew-ceyi şoreş fi rizgarkirina Kurdistane ye.

Gelo ev tişren "pirr biçfik" çi ne? Wek te zanin, baş xerab, iro li welet em dikani bi Kurdi

neşriyate bikin. Le ev imkan iro heye sibe dikane tunebe. Tu garantiya berdewamiya ve imkane tuneye. Di esase xwe de li Tirkiye ji bo Kurdan iro garanti ya tu mafi, hetta garanti ya jiya-~a w~n ji tu~eye; her "maf' bi beneki xav ve girectayi ye, her-tım dikane bıqete. Beri ku ev ben biqete di ve em dfizaneke bidin zimane XWe, Wl texen qalibeki milli yani Standardize bikin.

Baş e ki ye vi kari bigre ser mile xwe fi we çawa bi ci bine? Bi ditina min ev yekiti ya ji "cepha" di na va hezen Kurdan

de çebfiye gava bixwaze dikane bi kareki wiha rabe; ji bo zima-ı:ıe Kurdi dikane hin dezgehen milli fi xwedi fonksyon ava bike. B ibe alikare avakirina wan.

Helbet beri destpekirina kareki wiha di ve em gelşe baş teşxis ?ikin: Yani dive em b~ş bizanibin ka kul fi kemasi fi problem-en zımane me çi ne? U erne çawa fi bi kijan riyan wan çareser bikin?

Di vi wari de beyi ku ez gelek numuneyen direj li dfi hev rez kim, bi kurti ez dikanim hibejim ku di rastnivisina Kurdi de iro anarşiye~ mezi~ heye. Hin grub, rojname, hetta hin şexs ji ji xwe re lı gora dile xwe imlayeke bi kar tinin, gramereke wan a xas he ye fi bi "elifbeya xwe" dinivisin. Ev yek ji bo xwendeva-nan sereşiyeke mezin fi ji bo zimen ji anarşiyeke peyda dike.Re li ber peşketina Kurdi digre fi dibe sebebe belavbfin fi bicibfina gelek çewtiyen mezin.

Ji bo çaresrkirina gelşen wiha yen xelke dewlet heye, tezge-hen milli yen xwedi otorite hene.Ew, hin qaidan daıinin fi mil-le~ji riayeti~wan qai~ dike.U em Kurdirone xwedi dezgehen wıha ne, yen hene Jl ne xwedi otorite ne.Kes ya kesi qebfil nake, her kes xwe alim fi zimanzan dibine.Bi vi karen xwe ji ew dibin sebeben çebfina zirnaneki çekiri fi çewto mewto. Ü ev yek ji xwendevanan ji Kurdi sar dike, mesafeeke dixe navbera xwendevan fi Kurdi.Wer bfiye ku edi her kes li ser sere Kurdi ji xwe re teri herberiye dibe.

A di ve nuxte de yekitiya çebfiye dikane roleke pozitif fi tarixi bilize.Mesela:

1-Ev yekiti di demeke kin de dikane bi riya bin kesen ziman· zan kongreyeke(kurultay) zirneo bide civandin.

2-Di ve kongre de dive ji bo herdu lehçeyen Kurdi(Zazaki, Kurmanci) elifbayek, imlayek ı1 gramereke milli ya tekıiz be qebıilkirin.

3-Ji bo amadekirina ansiklopedi ı1 ferhengeke ji yen mewcıid bin ,!Dukemmeltir, dive wezifeye bide kesen ji heqe vi kari der· ten.U ji bo meşandina ve xebate ji diveji ali maddi ve wan ke· san finanse bike.

4-Disa dive ev kongre, komisyoneke zirneo ya daimi hilbi· jere ı1 dive ev komisyon kare xwe bi hawaki profesyonel! bi· domine.

5-Ev komisyaon dive weşaneke zirneo a peryodik derxe. Kesen ji bona van karan bene hilbijartin di ve ne li gora tifa-

qen siyasi bin, ne ji her ku ew berdevken hin hezan e bene hil-bijartin, ku iro gelek numuneyen wiha hene.Dive bi rasti ew erbabe kare xwe bin. Be şik kadiren wiha di nav Kurdan de pirr ~~· geleken ~an iro bi ji xelke re bi nanzike dixebitin. Ev yek JI bo me zayıateke mezin e.Dive ev platform ji ali maddi fi ma-new! ve piştgiriya kesen wiha bike ku ew ji zanin fi qabiliyeten xwe peşkeşi gele xwe bikin.

Ji ber dijayetiyen siyai fi tunebfina diyaloge avakirina dez-g~h~en. wiha do ne ~umkfin ~fi. u iro zernma kareki wiha heye, di ve lı hebmer wezıfeyeke wıha em sersariye nekin. Be guman gelek xebat fi wezifeyen muhim li peş ve yekitiye

ne, ez di şufira we de me.Le ev nuxteyen ku min li jor qala wan kirin ji ji bo jiyana milleteki pirr muhim in. Gava zirnaneki

meye yekbfiyi, di her wari de dezgehen me yen milli hebin, em her kes kanibin bi zimane xwe.bixwinin fi binivisin, klasiken dinyayebi Wl bixwinin we deme em RİZGAR bfine; eksi ve felaketa me ye.

www.

arsiv

akur

d.or

g

Gulan-Heziran 1993

Hevpeyvin

Şerafetlin Elçi: H evalin me Faris Can ü ·Mustafa Aydogan H ser damezirandina DEP'i o

n ser Weqta . llllaf . u Azadiy'n Kurd bi Şe ratettin · ElÇi re p'yivill. Em vi · · .·

hevpeyvini ptşk6şl xwendevantn xwe d lkin

"DEP kopiya HEP'e ye" Ger bibejin "Em

Kurd in" wezirti ji dest diçe

Armanc: Dema ku hı1n Wezire İmare bfin we di beyaneke de go-tibfi ku "Li Tirkiye Kurd hene fi ez ji Kurd im" li Tirkiye qiyamet rabfi fi li ser ve peyva we 15 sal derhas bfin. İro ji du weziren ku Kurd in fi di hukfimete de ci di-grin (Wezire Derve Hikmet Çetin fi Wezire Mafe Miravan Mehmet Kahraman) ku ev bejin li Tirkiye Kurd hene fi em ji Kurd in. We şela dewletaTirk çewa be? Di vi wari de siyaseta dewlete bi ditina te hatiye guhertin?

Şerafettin Elçi: Siyaseta dewlete iro nebatiye guhertin. U dinya hatiye guhrertin fi fıkra de-mokrasiye li dinye gelek peşve çfiye. Ev peşdaçfina demokratiye fi mafen insani tesira wan li ser Tirkiye çebuye. Nermi çebfiye, beri şexseki bigotaya ez Kurd im muheqeq we ceza bidana wi çunki min ji ji her ve gotine pişti der-beya 12 'ilone 2 sal fi 3 meh ceza xwar.

U iro M. Kahraman yan ji H. Çetin ku cesareta wan hebe, rejin em Kurd in, we reaksiyona we deme li hemher min çebfi, nebe. Ez ji wan ne bawer im. U disan ji ku ew bejin em Kurd in, bawer n akim ku w an bikin w ez ir, de wezirtiya wan ji deste wan hiçe. U ew reaksiyona dijwar we li hemher wan nebe, we ceza nex-win, le ewe kariyera xwe ya siyasi wenda bikin.

Li Tirkiye nermbfin çebfiye. Tirkiye hin resmi Kurdan nas nake. Di qanfinen esasi yen Tir-kiye de dibejin her çi ki hemwela-tiye Tirkiye be, ew Tirk e. Dewlete siyaseta xwe neguher-tiye. Meriv nikare bi nave Kurdi partiyen siyasi fi komelan, fi weq-fan veke.

Armanc: Em dixwazin ben ser "W eqfa Maf fi Azadiyen Kurdan" we ev Weqf bi çi arınance ava kir fi darneziraDen we ki ne fi nuha ji çi fonksiyona we di civata Kurd deheye?

Elçi: Di sala ı991 'e de birek insanen rewşenbir li Stenbole xwe dan hevfidu fi gotin: lazim e em li ser maf fi azadiyen Kurdan hereketek deynin. Ji bo ve em gihan hevdu. Danfistendin çebfi, ev hereket fireh bfi, gihaşt Enqe-re, Diyarbekire fi ji gelek here-men Kurdistane iştirak çebfin. Gelo bi çi re mumkun e maf fi azadiyen Kurd ben parastin. Par-tiyen siyasi li gor qanfinen Tir-kiye ne mumkfin bfi ku bi nave Kurdi ben danin. Qanfina korne-lan ji ne musait bfi ku bi nave Kurdi be danin. Gelo çi re hebfi ku em karibfin bimeşinin. Piştre gotin erne weqfeke deynin, dewlet nikare hibe asteng. Li ser waqfeke biryar hat girtin. 90 kesi weqf da-mezirand. W an ji di nav xwe de

.. ·.· ·•

I ı kes ji bo Komita karger hilbi-jartin. Ji van ı ı kesan ji serok fi cigire serok fi berpirsiyare abori hat hilbijartin.

Arınanca weqfe di prensiben weqfe de hatiye nivisandin. Dibeje ku her milet lazim e qedera xwe bi deste xwe tayin bike fi em ji ve re hurmet nişan didin. O em li hemberi hernil kedxwariye ne. Li ser van prensiben esasi arınanca weqfe ew e; diroka gele Kurd, zimane Kurdi, çanda Kurd, faiklo-ra Kurd bipareze fi li ser van lek-olinan bike, wan berhev bike fi bide belav kirin. Ji bo ve konfe-ransa bide,ji bo Kurdan karibe di-bistanan veke. Bi kurtayİ arınanca Weqreevin.

Şerte milletbOne

Esas arınanca me ya giring ji weqfek ku nave Kurdi li Tirkiye resmi be çareserkirin. Wek her mileti muesesen Kurdi yen milli lazim e, hebin. Heta Kurd nebin xwediyen muesesen milli, nabin milet. Ji bona ve lazim e muese-

sen Kurdi yen xas hebin. Lazim e em veya bi dewlete resmen bidin qebfil kirin. Heger ev weqfa me resmi be tesilkirin, we gave re ve-dibe. İcar ji ve pe de muesesen Kurdiyen resmi li hemfi hereman ten danin. Yani wek komele ten danin, wek partiyen siyasi ten danin.

Me qerar stend, me got di nave weqre de we guhertin çenebe, nave weqfe "Weqfa Maf fi Azadiyen Kurd"e. Ev nav we neye guheran-din, ya muhim ev nav e. Li gor şertan we xebat be kirin.

Li gor qanfina Tirkiye wexta weqfek be vekirin, dive meriv muracaate mahkeme bike, mah-keme lazim e weqre tescil bike fi di rojnama resmi de be ilan kirin.

Di sala ı992'an di meha Tem-muze de me muracaate mehkeme kir. Me got. bi nave "Maf fi Aza-diyen Kurdan" me weqfek ava ki-riye fi arınanca weqre me da wan, lazim e ev weqf be tescilkirin. Gotin li gor usula qanfine wexta wekfek be danin, Berpirsiyariya Weqfa Gişti ya Tirkiye ve mutea-le dike. Berpirsiyariya Weqfa Gişti gotin li gor qanfinan li ser nave Kurdi weqf nayen danin.

Me ji mehkeme re got ev qanfinen Tirkiye, qanfinen ne de-mokratik in. Tirkiye dewleteke wele ye ku peymanen we bi dewleten cihane re hene, Tirkiye

Şerafettin Elçi:" HEP ne partiyeke serbixwe bü, ji derveyr partiye sewq ü Idare te kirin. Ji bo ve HEP' e rtrbara partiyeke legal nedid1t. Roj bi roj millete Kurd j1 xwe ji HEP' e dida al1yek1.

(Foto: Armanc)

"Belavoka Mafe insani ye Gerdfin" fi "Peymana Maie Insani ye Ewrupa" fi "Şerte Parise" ji imze kiriye. Li gor van peymanan lazim e Tirkiye wan bine ci. Erne ve dawe bibin Komsiyona Mare Mirovi ya Ewrfipaye.

Li vir mehkeme ket tengasiye. Li gor qanfinen Tirkiye, lazim e me red bikira, le me red bike, ew we gave ji bo ve mahkeme dax-waza me red nekir, şand bisporan, Universita Stenbole. Ewe qerar bidin ji bo weqf be tescilkirin yan na. U hin di merhela tescilkirine de ye.

Ji her ku tescila me hin tuneye, em resmi nikarin kare weqfe bimeşinin. Em nikarin şubeyan vekin. Nikarin endaman bi-nivisin. U em be resmi be ji kare weqfe dimeşinin. Ji beri hernil tişti me avahiyek ji weqre re pey-da kir. Belki di dewra cumhuriyete de Kurd cara yekem e dibin xwedi avahiyeke. Me ji weqfe re ava-hiyek kiri ku Kurd ji bibin xwe-diye mal fi milk ku ne li ser nave şexsiyeta, le hibe male dezgt?eke Kurd. Niha em ne di kir&. de ne, bina weqre ye. Di ve neqebe de me du şeven xweş arnade kirin. Yek je 2ı e Adare şeva Newroze li Stenbole çekir fi me qerar daye li ser nave weqfe li Diyarbekire sempozyoneke fireh çekin fi her-

pirsiyaren hemfi partiyen Tirkiye beşdar bi bin.

Armanc: Ji bill weqfa we, li Tirkiye weqfek din heye, Weqfa Kultura Kurdi. Ferqa van çi ye, çima du weqren Kurdi?

Elçi. Ev pirs gelek di cih de ye. Ev muesese muesesen mili ne Kurdan in~ Lazim e muesese ne di bin emre siyaseta de bin. Ji bona ve ev weqfa me daniye ne di emre çi siyaseti da ye. Gelek siya-set te de hatine her hev, le ev weqf ne male siyasete ye fi ne di bin emre wan de ye. Arınanca weqfe ew e ke bizmeta gele Kurd b ike.

Weqfa din ya ku tu dibeji, ew mixabin wek gelek tiştan di bin siyasetek din de ye. Di bin emre wan de ye, di bin direktlfa wanda ye, ji bo na we me munasib nedit em bi hev re kar bikin. Muesesen mili lazim e serbixwe bin, tu deri ve giredayi nebin. Yani sebeben ku me fi wan bi hev nekir ev bfin. Ev insanen ku tu dibeji, me ew ji dawete weqfa ku me darneziran-din kiribfi, le ditin pirani ne li aliye wan e, rabfin ji platforma me xwe vekişandin fi çfin bi lez fi bez weqfeke din danin. Esas dest-peka me beri weqfa wan bu, ew ji me veqetiyan.

HEP ji derve dihat idare kirin

Armanc: Her çiqas partiyeke wek HEP hebfi ji gelek ro-nakbiren Kurd fi aliyen cuda yen civata Kurd li derveyi we man ı1 di nav hewldaneke ku alternatifeke nuh ya partiyek legal peyda bikin fi komisyona ji terefe we hatibfi danin ji di nav ve hewldane de bfi. Tevi ku HEP hebfi, we çima pe-wistiyeke weha dit?

Elçi. : HEP, nave we par-tiyeke legal bfi, le wek partiyeke legal nedimeşiya. HEP ne par-tiyeke serbixwe bfi, ji derveyi partiye sewq fi idare te kirin. Ji bo ve HEP' e itibara partiyeke le-gal nedidit. Roj bi roj millete Kurd ji xwe ji HEP'e dida aliyeki. Xelke zanibfi di riya HEP'e de siyaseteke legal ne mumkun e be meşandin, çunki HEP bfi wek partiya fraksiyone-ke. Wek partiyeke legal, bfibfi partiyeke ilegal. Ev darnge le ha-tibfi danin. Ji bo ve him di nav Tirkiye de itibara we nemabfi, him ji di dinyaye de zede itibara we nebfi. Roj bi roj gele Kurd ji ji HEP e sar dibfi. Çunku dema HEP sala 1991 e kete hilbijartine sozen mezin ji gele Kurd re dabfi, gotibfi mesele gele Kurd we di parlementoye de HEP hel bike. Pişti hilbijartine HEP'e siyase-tek ji bo gele Kurd nikaribfi bi-meşine fi tu girani ya we çenebfi.

Partiyeke demokrat, ne çini

Ji her ve pewistiya partiyek le-gal hebfi ku ew di nav xwe de xwe idare bike, ne ji der ve be idarekirin, ne di bin emre tu par-tiyeke ilegal de be. Ev ihtiyac hebfi fi partiya be danin lazim bfi partiyeke demokrat be, ne par-tiyek li ser bingebe sinifao be, ne partiya weke HEP e dani, Partiya Ked a Gel be, partiya gele Kurd be. Yani ev parti par-tiyeke weha be ku hernil gele Kurd temsil bike fi hernil tereren gele Kurd te de cih bigrin.

Dumahik: r.ll

www.

arsiv

akur

d.or

g

Armanc

Le k o lin

Komeleya Peşketina Kurdistan~ (Kürt Teali Cemiyeti) -11-

Zinar Soran

CIHEBÜNA NA VA KOMELEYE Ü HINEK HEWİLDANEN JI BO

GIRTINA WE

Ji ber nerin u arınancen xwe yen siyasi, Komeleya Peşketina Kurdistane hergav neçar maye ku xebat u jiyana xwe ya komeleyi di bin tade, zilm u sitemkariya hukumeta Osman! de bidomine. Gava Komeleye dest pe kiriye ku liq u şaxen xwe di nava Kurdista-ne de ava bike u di ware xebata diplomasi de binek gaven ber-biçav avetiye, zilm u zordarili ser Komeleye dijwartir u berfirehtir buye u rexistinen parasıina Os-man!, xebat u tevgera endamen Komeleye ji neziktir ve xistine bin kontrole.

Mustefa Kemal ji, bi allkarl u piştgiriya hukumeta Osman! xwestiye liq u şaxen Komele yen li Kurdistane ji hale rake u xebat u tevgera Kurdi di nava welet de bitefine. Ji ber ku wi tevgera Kurdili hemberi arınane u planen xwe astengek heri mezin didit. Hin di dema civandina "Kongreya Sivase" de, wi bi binek axa u fe-odalen kurdan re tekiliyen germ daniye u di bin durfıtiya "yekitiya Osman!" , "muqedestiya Xellfete" u "biratiya tirk u kurdan" de, siya-set u xebatek dijwar li hemberi rexistin u tevgera kurdi meşandiye. Mustefa Kemal di tel-graren ku ji Heci Kaya u Şexzade Mistefa Axa re şandiye, we siya-set u durutiya xwe weha dide diyar kirin:

"Heta ku kesen mina we xwedi ol u namus hebin, we tirk u kurd wek du birayen heqiqi ku ji hevdu nayen cihekirin bijin u be guman we li dora meqame Xelifete weke wicudekl ku naye hejandin u li hemberi dijminen hundur u derve weke kelehek ji hesin bimine" (28).

Mustefa Kemal di Tebaxa 1919- an de ji, ji binek serokeşir, şex, axa u feodalen kurdan re mes-ajan dişine. Di gel biryaren Kon-greya Erzfırfıme, Mustefa Kemal di mesajen xwe de, ji şex, axa, serokeşit u feodalen kurdan dax-waz kiriye ku ew li hemberi Er-meniyan u "llstiken dijminen" din rekoşine bidin. Telgraf ji wan ke-san re hatinin şandin: Ji Mutkiye Heci Musa, ji Bedlise Şex Ebdul-baqi Efendiye Kufrewizade, ji Muşe Derviş Ömer Axa, Resfıl Axa, mebuse bere Sadullah Efendi, ji Norşine Şex Mahmud Efendi, Şex Ziyaeddin Efendi, ji Xerzan Cemlle Çeto (29).

Di dema ku Şerif Paşa u nuneren Ermeniyan hevpeymane-ke imze dikin u peşkeşi "Konfe-ransa Aşıiye ya Parise" dikin, daxuyaniyek li ser nave Seyid Eb-dulqadir di rojnamek ku li S tenbo-le u bi fransi derdiket, "Jornal

d' Orient"e de te weşandin. Di we daxuyaniye de, te diyar kirin ku Seyid Ebdulqadir piş-tgiriya we Peymane dike. Li ser we dax-uyaniye, hem li "Meclisi Mebusan" u hem ji di rojnameyen Tirkan de, li diji seroke Komeleya Peş-ketina Kurdistane kampanyek gelek mezin dest pe dike u daxwa-za ku Seyid Ebdulqadir dev ji se-rokiya "Şurayi Dewlete" berde, derdixinin peş: "S ey id Ebdulqadir ji aliyeki Seroke Şurayf Dewlete ye. ji aliye din jl seroke komeley-eke ye ku K urdistanek serbixwe dixwaze. Ya bila ji seroktiya Şurayl Dewlet Istifa bike, ya jl bila dev ji K urdistanek serbixwe berde" (30).

Li ser we kampanyaye u erişan, Seyid Ebdulqadir da-xuyaniyeke dide rojnarneyan, Di we daxuyaniye de, ew diyar dike ku "Kurd serxebune naxwazin, ji Kurdistane re ldareyek Otonam daxwaz kirinin". Ev daxuyaniya

Le k o lin

Pişti ilankirina "Komara Tirkiye", gelek endamen komeleye ji ber xebat ô çalakiyen xwe yen bere, ji aliye Hukômeta Mostefa Kemal ve, !>i cezayen mezin hatin cezakirin. "Dadgeha Istiqlale ya Şerqe" (Şark lstiklal Mahkemsi) ya ku pişti şikestina seribildana Şex Said li Diyarbekire hatibô li dar xistin; di 23' e Golana 1925'an de, ji bo seroke "Komeleya Peşketina Kurdistane" Seyid Eb-dulqadir, kore wi Se yi d Mihemed, Kemal Fewzi, Sadiye Paloyi, Xoce Eskeri ô Abôqat Heci Axti biryara daliqandine dide ô di 27-e Golane de, li gori we biryare ew ten dali-qandin.

dike. Beguman ew cihebfın fı nak:-okiyen di nava kurdan de, ji bo tirkan bidestxistinek gelek mezin bô. Di dema ku pirsa kurdi di nava raya gişti de ewqas peş de çôbfı, bi awak:i eşkere derketina we nak:oki fı cihebône, ji bo tev-gera Kuröı beşansiyek gelek me-zin bô (37).

Erişen ji aliyen Rukfımeta Osmanl, Mustefa Kemal ô heval-benden wi, nakokiyen di nava Komeleye de fı bi taybeti veqetan-dina binek peşeng fı endamen we, tin fı tesirek mezin li ser xebat ô tekoşina Komeleya Peşketina Kurdistane hiştiye; her ku çôye xebat fı tevgera we hejar bôye fı di pratike de ji hole rabôye. Di dema damezirandina "Komara Tir-kiye" de edi hebfına komeleye naye öıtin.

Di deste me de, tarixek bi roj fı meh tuneye ku nişan bide, be Komeleye heta ki jan deme jiyana xwe domandiye. Le em dizanİn ku pişti "Kuvayi Mi/liye" (Hezen Neteweyi) yen Mustefa Kemal, di ilona 1922- an de, di şere nava Tirk fı Yewnaniyan de bi ser ke-tine; tade, zilm, zordari fı erişen xwe yen li ser mfıxalefeta xwe ô her weha li ser peşeng fı tevgera kurdl ji girantir fı dijwartir kiri-nin. Li gor ku Zinar Silopi di-nivisine; pişti serketina "Rezen Neteweyi" (Kuvayi Milliye) li hemberi Yewnaniyan, Dewleten Revpeyman çaven xwe ji tirkan re girtine. Ji ber we yeke ji, teva ku Stenbol di bine dagirkirana Dewleten Revpeyman de bô, serleşkereki "Kuvayi Milliye" Rafet Paşa te Stenbole fı ji aliy-en qelebalixiyek pir mezin ya hezkeren "Kuvayi Milliye" te qebfıl kirin. Rafet Pa-şa bi denge bilind ji xelke Stenbole re dide diyar kirin ku we hezen "Kuvayi Milliye" tekevin Stenbole. Re-valbenden "Kuvayi Milli ye", W ezire Rundur e Osmaniyan ô rojnemavane bi nav fı deng Ali Kemal ji Stenbole direvinin ô li Izmire linç dikin. Ev bfıyera çaven muxaliren "Kuvayi Milli-ye" geleki ditirsine ô nizanin be çi bikin.

"Komeleya Tevgiredana Ci-vaki ya Kurd" (Kürt Teşkilati fetimaiye Cemiyeti) di civina xwe ya tali de, digheje we bawe-riye ku edi mercen xebate li Sten-bole fı İzmire nemane ô biryar di-gre ku endamen navendi ji Stenbole derkevin. U ji ber bi-nek sedemen taybeti, binek ji en-

darnan neçar diminin ku li Sten-bole biminin. Ji xwe "Partiya Ne-teweyi ya Kurd" (Kürt Milli Fıkrası) ji, bi "Komeleya Tevgir-edana Civakl" re hereket dikir. "Komeleya Peşketina Kurdistane" , çalakiyen xwe ji bini de rawes-tandibfı (38).

Pişti ilankirina "Komara Tir-kiye", gelek en dam en komeleye ji ber xebat fı çalakiyen xwe yen bere, ji aliye Rukfımeta Mustefa Kemal ve, bi cezayen mezin hatin cezakirin. "Dadgeha Istiqlale ya Şerqe"(Şark Istiklal Mahkemsi) ya ku pişti şikestina seribildana Şex Said li Diyarbekire hatibfı li dar xistin; di 23- e Gulana 1925'an de, ji bo seroke "Kome-leya Peşketina Kurdistane" Seyid Ebdulqadir, kure wi Seyid Mi-hemed, Kemal Fewzi, Sadiye Pa-loyi, Xoce Eskeri ô Abôqat Reci Axti biryara daliqandine dide fı di 27- e Gulane de, li gori we birya-re ew ten daliqandin.(38).

(1) fın, çapa nı1, Cild 1, Weşanxana Deng, Uppsala -Sweden, r. 22.

(2) TarikZaferTunaya, Türkiye'deSiya-sal Partiler. cild 2, WeşaOOı Weqfa Huriyere (Hürriyet Vakfı Yayınlan), Stenbol, Sibat 1986, r. 1986.

(3) Zinar Silopi, Doza Kurdistan, Weşanen Öz- Ge, Sıenbol, r. 56.

(4) Dr. Vet. M. Nuri Dersimi, Kürdistan Tarihinde Dersim, Çapxaneya Ani, Halep, r. 120.

(5) Zinar Silopi, beıhema nave we der-hasdibe (bnd.) r. 56- 57.

(6) Ji bo ve bahse binere: Tarik Zafer Tunaya, b.n.d. r. 186. Vedat Şadili, Türkiye' de Kürtçülük Gerçeği ve İsyanlar, Weşanen Kon, Ankara,l980, r. 159. Dr. İbrahim Etem Gürsel, Kürtçülük Gerçeği, r.44. Uğur Mumcu, Kürt İslam Ayaklan-ması, Weşanen Tekin, Ankara, 1991, r. 183-184.

(7) Ji destUra Korncieya Peşketina Kur-disıari.

(8) Isınail Göldaş, Kürdistan Teali Ce-nıiyeti, W eşrin Doz, Stenbol, Çirya PıŞn 1991, r. 39-45.

(9) N esimi Fıratlı, "Resmi ideolojinin sunduğu gerçekler, Kürt ulusal demokratik hareketleri" Kovara Deng, Stenbol, hej-nıar.l2 (Heıiran 1991), r.36- 37.

(1 O) Ahmet Mesut, İngiliz Belgelerinde Kürdistan, Weşanen Doz, Stenbol, Gulan 1992, r. 42-45 ..

(ll) Zinar Silopi, b.n.d. r. 56. (12) Avni Aydoğan, "Kurtuluş, Kuru-

luş ve Sonrasi" rp; 9. Di c1eı'1r4 tarixa ve peymane de, Nesi-

mi Fıratli ı1 Mehmet Bayrak ji, 20 e Çirya Peşiııa 1918- an didin ı1 nave Mustefa Sabri ji nenivisandinin. Kovara Deng, hejnıar. 13 (Tırmeh 1991), r. 20- Tl.

(13) Uğur Mumcu, Kürt- İslam Ay-aldanınasi, Tekin Yayınevi, r.l19.

(14) Ji bo ve bahse binere: Dr. Nfiri Dersim!, b.n.d. r. 120. Zinar Silopi, b.n.d. r. 60-61.

(15) Ye kuji Dr. Blech Şirkuh, El-Qeziycl Kurdiyye (Maziyu'l Kuıd ve Hazir-uhum), Kahire, 1930, r. 65- 66 neql dike! Malmisanij, Kürt Milliyetçiliği ve Dr. Ab-dullah Cevdet, r. Weşanen fına Nu, Stock-holm, 1986, r. 77- 78.

(16) Binere: Remameya "Komeleya Kıırdistane", Tıınaya, b.n.d. r.213.

(17) Kovara Jin, cild: 5, hejmar: 21, r.3- 8.

(18) Binere: Tıınaya, bnd. r. 1

Armanc 8

ara min ... ca-rake ditir ez de bejna ve sirfide bi awazen penaber fı revendan, bi eşditina qonaxe bi birina hespeki ser-berdayi, bixemili-

nim .. Di ve cihana sewi de, di nav tevna ve bintengiya ebedi de, li

bin kone ve daristana be dar fı be xwedi, hemfı sitranen min yen kevnar bi pirisken berikirina we dişewitin.

Zaroken ku di kolanen we de bi heftok fı bi xaran dilistin, yen ku esmane di navbera (Amfıde)fı (Til-hebeşe) bi balefiren kaxezi fı bi toza ardini sipi dikirin, zaroken we yen ku di dergfışa dile min de ketibfın xeweke rewan fı şerin, anuha, kirase bedengiye diçirinin, çeng dibin fı keviren xwe davejin b ira hişe min ...

Jinen we yen bi kiras fı xeftan, bi şahiyen rengtfıj, bi hibri fı xi-zem fı bi qemçik fı bi peşmalik, evariyan, germa havine dadiqur-tandin, li ber dergehen herifi li hevdfı kom dibfın, bi çavine sis-toki mişt kila Sibhani, li rewiyan temaşe dikirin, bilaçemk fı bina evare li ser sere w an direqisin, car-caran bi hfıçken xwe meşen arame diqewirandin fı diketin gergerineka jiyane ... , anuha jinen we, wek sterkan ji esmane hişe min diri-jin, guharen zerini weki heyivan di tarİstana biranine de, çarde şevi dibin ...

re yara min .. Em, li gel mirişken rfışfışti fı ke-voken teqle fı keroşken becir fı pisiken kedi fı ka-riken guhliv, "li ser keviya gerdfın" rfiniştine. Eger hat

fı werise we ye ku dile me gire-daye qetiya, em de bi ser şfıre nemane de bikevin.. em de di sibera mijanken axina we de wekfı naneki tenfıre, zuha bibin ..

Ev şev. Ev kelewaca bi kef, ev deve ji hev, bfıye dozexa peyv fı

N uha ez li Swecte li bajare Uppsalaye dijim. Ez keçeke 15 sali me. Ji seya yek emre min li Swecte derbas bfıye. Nuha ez diçim sinifa heştan. Arınanca nivisa min ew e ku ez

zarokeke bi yani me fı dixwazim li biyaniye hissen xwe, bi gişti alo-ziyen zamkan qasi ku ez dizanim, binim zimen.

Em se X wişk in. Ya me zin ez im. Naven xwişken ji min piçfıktir; Newroz, Yekbfın fı nave biraye min Biyan e.

Em ji Kurdistana Bakfır ji baja-re Nuseybine ne. Bere 12'e İlone bave min ji bi fikren welatparezi cihe xwe di nav tevgara "Rizgari " de digirt fı xebata xwe dido-mand. Dayika min jina mala ye fı ji eyni bajari ye.

Wexta ku ez tem dinyaye bave min, nave min dike Bekes. Di we deme de camero ez mahkfımi bekesiye kiribfım. Le xwezi wi em lı welate me bekes hiştiba fı ne li biyaniye. Li biyaniye bekesi gelek zahmettir e.

Wexta ku Cunta eskeri li Tir-

RONO o SiRUDEN BERiKiRiNE

Li ser keviya gerdOn pivane. Ü esmane li berketiyan hergav bi pirs fı bi xwezi fı bi xewnan avis e. Xewn e fı çfıken we yen deste sibe li ser pencere-yen me yen xwelirengi helinen xwe bi lez fı bez, ji qirşiken çavliremana me diresin.

(Ne her mirov dikare bistire .. fı ne her miroveki ji şi yana ku, wek seveke li ber linge biyaniyan bi-keve, qezenc kiriye/YESNIN/ ... )

Em li wan heremen we yen rfit fı berdayi, wek sisirkan ji himbe-za qedere dipengizin. Em bi wera-ne dikeniyan, bi rİtma talane re, me werzen xwe beraveti wergir-tin .. Li ber dergehen ase yen xwe-revine, em fı gavsistiya roka xwe, roka beçare fı xemsar, be reber fı re şopvani, me dide ser pişta pirs-gireken qunaxe fı hergav oxira di-rindane ji ava çavan ter nedibfı ...

Husa taku tama nav fı tipen we, xweşçeja afsanewi ya diloken we, zimane me wenda nekin, em hew diwerin deve xwe li ber pirse bi-livinin ...

H usa... tak u ş o pa maça w e jindar be, pejna bisken dotmarnan yen ku bfıken çavan derman diki-rin ji hişe sipik fı xilefka çav neçin, em hew diwerin çaven xwe bixurinin ...

Husa ... Taku terken leven me şevbfıherken germ fı dilovan, bişişandina we fı olana liblibi ya tiqtiqa we fı jena hevoken pekenin fı tinaziyan ji bir nekin, em hew di w eren ji dil bikenin ...

Husa .. Taku çem fı rfibar fı cok fı çavkani ji cerge xez fı gotar fı sernivisan, bi şeti fı bi sermesti,

nepijiqin, em hew diwerin pirtfıka evina xwe ji rekeha singa xwe derbixin .. .

Husa ... Taku destan fı afsan fı serbfır fı serpehati, çiroke miran fı şivan fı gavanan, taku kavil fı pirevok fı keçecinen nazdar, dilop dilop, ji ahenga xwine nenuqutin, em hew diwerin bi rengan re bi-peyivin, di ber gulan re derbas bi-bin, li esmane sahi temaşe bikin, nameyen we ji di bin balgehen xwe de veşerin ...

Li seranseri ve şeve tenhatiye sedar fı pasvanen xwe raxistine. Steren şermin di bizren xwe de bi tenha ne, kuç fı kalan fı ev golen gemkiri bi tenha ne. Lal fı nergiz fı tolpan fı sibera benefşan fı xel-ken vi bajari bi tenha ne. Ez fı eşa we, renckeşana we fı xewrevıneke tir bi ser sinor fı aleyen ve tenha-tiye de dirijin ... Dengreje we ji li ser pitanoken zuha en ve axina kfır, şin te . Digel ku demsal zirz fı serhişk in , digel ku katjimer piştxfız fı bi bawişk in, tembfıra xwe dispere sipindar fı berfiyan, wan, wan tayen spi en ku di pore darisıane de dibiriqin ji saza xemginiye re dike aramgeh fı civar:

(Lo lo qulingo mi go tu qulin-geki ji qulingen deşta ve Mfışe .Le tembika min li te bi tucari helina xwe çeneke li ser bexwedi maya Karfişe ... Welle eze evdale bejn fı bala te me li welate xerib fı xurbete li ber dare dergfışe .. Evdal im evdale bejna te me le)

Yara min ... Em "li ser keviya gerdfın "ne runişti fı ne ji şipiya

eEhmed Huseyni

ne . Li aviya rihanen we fı li çil 'esri ya w e, li hendeseya awiren ewran, poşman dibin. Kulilken we yen ku di zeviyen xwina me de hatine çandin, va ne, di misten me de dibin kevir . Em bi dfı erebanen bezari ye de dilukumin fı kutayi li wan deveren we ji deste dayika xwe wenda bfıye .

Biyaninoo .. De sinoran , nas-name fı pasporten sexte, heriken xwe yen mişt tembi, hini metir-siyan bikin fı li nasnaven xwe xwedi derkevin ..

De gaven leze fı bixçiken xewn fı leylane, karwane kovandariye hini qamir fı stiri fı keleman bikin

e kurtegaven xwe, bi hestdari, mina hunermenden westiyayi, ji ren-gen keskesara wer-yayi hilbijerin fı pfınijandina xwe ya rojane bi çepe-

ren dfırgehe rawestinin. Taku bag-er fı ziryana ve serdema porkur nikaribe we ji himbeza zarotiye wergerine reşxeza sewitiye, werisen ve qunaxe li newqa xwe bipeçin ...

Ha va ji nfı ve havin e fı bajare we bi xwelibakirin peşwaziya taze dike. Li beramber babelisk fı icacokan ji dest hilanin dikeve, çaven xwe yen şewatperest dikut-kutine fı xwectane ji ser eniya roa-vahiye paqij dike .. Bajare we di-zane ku mirina helbestvanan bi bina kulilken beji fı bi guldanken "gulaberbero" dest bi serdana xwe

Koletiya mere Kurd

kiye hat ser hukum, li bave min ji geriyan ku wi bigrin. Le wi xwe neda dest fı derbasi Kurrusta-na SUriye fı ji we ji derbasi Swecte bfı. Pişti wexteki em ji anin Swe-cıe.

U mixabin derketina derve fı bi taybeti jiyana li Swecte gelek gu-hartin di jiyana me de fı bi taybeti li ser fikren bave min kir. Ew edi roj bi roj ji rekxistinan fı fikren Kurrustani bi dfır ket.. ü dawiye ji wi dev ji me 3 xwişk ô biraki me fı ji dayika me berda.

Ez bawer dikim ev problema ha bi gişti problema civaka me ye. Ez baş dizanim ku gelek malbaten din ji di ve rewşe de ne. Gelek za-rok fı xorten me di bin aloziyen wiha de dijin. Le pewist e ku rewşenbir fı bisporen me li ser ve rewşa ha baş rawestin. Rexısunen me yi lı Swecte wek komele ô

Federasyona me li ser sebeben ve rewşe rawestin ...

Da ku em zarayen be bav diminin xwe dı civaka biyani de wenda nekin fı her Kurd biminin.

Daxwaz dikim ku ew mesela bete munaqeşkirin fı kovar, rojna-men me cih bidin me ji.

Bave min ji her çend 17 salan bi dayika min re zewıci ma ji her-tim di mejiye wi de yeke biyani bine hebôye ô di taliye de wiha kir.

Beri ku ew bi dayika min re bi-zewice dayika min baş nas dikir. Wi dizani ku çend peşketi an paşketi ye .. Wi hemfı ali qebfıl kirin fı zewıci. Le pişti hatina Swecte tu bireji nereji, Swect civ-ateke peşketi ye. Em çi bikin ji em nikarin di çend rojan an me-han de bibin wek Swectiyan- le wer xwiya ye ku camere bave

Bekes Alp

min ji dayika min ew dixwest ku çima ew ne wek Swectiya ye.

Me gelek car bihistiye fı ditiye ku, zilamen me wexta bi jinen SwOOı re diminin, ew ji xwe dikin wek Swectiyan. Li ber wan dibin pepfık. Xizmeta male dibe kare wan e rojane. Le wexta bi jina Kurd re zewıci bin dibın axa. Des-te xwe nadin tişteki. Wek koleya li jinen xwe dinerin ..

Çima gelo hı1n dixwazin di jınan de guhartin çebibe fı bibin wek Swectiyan fı çima guhartine di xwe de çenakin. Çima ew ji na-bin wek Swediyan li hemher ji-nen xwe ..

Em bibejin ku dayika min paşketi ye, nezan e, ma gelo ke-sen peşketi ı1 zana di nav Kurdan de nemane ku yen ku jinen xwe berdidin beure wan diçin biyancy-an re diminin.. Bave min te w çı1ye ji Romanyaye jı xwe re yek

Gulan-Heziran 1993

dike .. Biyaninooo ... Welate xeribiye

kor e. Penfısen me en ku bi xii-gen şeve hatine asekirin, kor in. !şev, şevek ditir, hemişevan hfıne bi tenha xwe, wate, digel xurina dilopen sirfıda zelfıliye, bixerhati-nen şikesti peşkeşi neynikan bi-kin. (Ji xewe çeng bfı. dawiya xewne bi hişe wi ve daliqyayi ma bfı. U mize dabfı ser. Bere xwe da destnimeje. Neynike ew rawes-tand. Peşi bi xwe re bişiri, le dawiya xewne di bira wi de ve-jiya. Çend awiren tfıj avetin xwe, eniya xwe qermiçand. Zimane xwe derxist. careke deve xwe ta dawi ji hevdfı vekir fı careke ditir xwaro mara kir. Dihat ku xwe bixwe, le diranen wi en qij nedigi-hiştin wi.

Bere xwe da desnimeje , le hat bira wi ku miz kiriye. awiren wi en ku li ser çerme neynike mabfın, diherikin, tevli mize dibfın .. )

ono ... aniha, de keç fı xorten wela-te we dest bi çinin fı paleye bikin. ne xwendevanen we li ser sinare zadan pergi hevdfı bibin., ku di ber keçan re

derbas dibin ji nfıve li xezen pirtfıke en wendabfıyi digerin, ci-garen xwe vedixin fı bi dizi li paş xwe dizivirin ..

Aniha e me ji em de xwe ji nfıçeyen we re arnade bikin, em de ji nexweşiyan re, ji sawa mirine re fı ji şe w ata girtixanan fı nex-weşxanan re kulaven hesrete raxinin. Em, nevi fı dfınden ve ta-rewgeha rerfimet Em, bfınewer fı aferideyen ve gerdfına dilhesini, çawan xwe li berlingen sirfıda we ranemidinin, çawan em de bikari-bin tem fı ewren giran neparezin, wan nesperin dilovaniya giryane. Çawan em de desthilatdariya ran-dikan di kezeba xwe de bi ava bendemane neniminin .. çawan???

• aniye ..

Bele bi kurtasi ev problema min bahs kir, problema gelek malbaten Kurdan e. Wek min got bi taybeti pewist e rexisıinen me bi her awayi li ser ve rewşe ra-westin. Dive civaka me nehe-qiyen ku zilam li jine dike qebı11 neke fı van kesa baş binase. Ger ku bi rasti zilam neheq be, pewist e civak wan ji xwe dfır bixe, ku kesen din je cesaret negre ı1 re sual, be sebeb zaroken din weki min bekes nehele. Dayiken me hustu xwar neminin. Civaka me ya malbati ji hev nekeve.. Le mixabin ez ekse vi tişti wexta dibinim ez gelek aciz dibim .. Wexta bave min keça Romeni ani fı ji civake dfır ket ku xwest disa xwe nez bike, çu xwe di rere re-xistina xwe ya ku bi salan je dfır bubfı, girt. Revalen wi ji bo pi-rozkirina jina wi ya nu je re şahi çekirin. Ev yeka ha rfireşiyeke mezin e.

Le ez baş dizanim tekoşina bave min ya iro bes ji bana jiiıa wi ya Romeni ı1 firotina pirr piz-zaye .. Ji xebata wan re serfi-razi ....

•

www.

arsiv

akur

d.or

g

Armanc 9

Bi hezaran sal in dawiya munaqeşen di ilmen civaki de nehatiye. Ji ber ku il-men civaki ne weki il men tabii ne. Di il men civaki de formul, qalib, şablon nayen karanin O tunene. Her filozofek yan ji her alirnek li gor zanin O kapasita xwe, jiyana mirov o jiyana civake izah kiriye O teoriyak çekiriye. Pir caran pişti de-meke, alimeki din kem O kasiyen teoriya wi dane xuya kirin Cı di vi wari de mu-naqeşen nuh vekirine.

Le beledi ilmen pozitif de rewş ne wiha ye. Di van Hman de qanun hene O her qanunek ji xwedi şablon, formul O qaliban e.

Tekilhewi O alaziya il men civaki pir in. Felsefe, sosyoloji O tarix ji her ali de, her tim hatine murıaqeşe kirin O dawiya munaqeşan ne hatiye, .

Em e ji.H quncike .. kUltur O Qabiliyete" de H gor zanln O kapa$ita xwe hinek ji van pirsan b inin .ziman. ·· · · · ·

Di derheqe xwe u dinya xwe de tegihiştina mirov

i bingeha ha-reket Cı fikiran-dina mirov de, hisen di de-rheqe dinya mirov a hun-dirin Cı ya der-veyi de qonax-

en femkirine hene. Eyni his li cem du mirovan cuda te tem kirin Cı tegihiştinen cuda dia-tirine.

Hiskirina mirov ji organen hisker en cuda cuda Cı hiskir-inen cihe ciM dest pe dike. Pişti demeke pirr kurt hisen mirov digihijinn merhela tem-kirin Cı tegihiştine. Di şerten normal de mirov bi ve bistika kurt nahese.

Hiskirina organen mirov en hisker, cuda cuda ne Cı her yek bi tişteki his dike Cı dişine mejCıye mirov. Wek misal; germisari, şirinişori, mezin-biçCık, reş Cı sipi, ji vana her yek bi riya organeka cuda digihije mejCıye mirov Cı bi or-ganen hiskeren cuda cuda ten atirandin. Le yek merke-za tegihiştine heye.

Merkeza tegihiştine, hisen ku gehiştine xwe bi hev re diafirine. Le ji bo merkeza femkirine , dikare yek ji yeka din muhimtir be. Di qonaxa tegihiştine de rola tecrube Cı jiyana mirov pirr giring e. Di ve qonaxe de mejCı,. rewşa mirov a civaki Cı kulturi ji dihe-sibine Cı sentezeke çedike. Di dema beri merhela senteze de mejCıye mirov hinek hi-sen ku organen hisker şandine hildibijire. Hineka dide aliyeki, yan ji hinek valati Cı kemasiyan dadigire Cı maney-eke dide daxwazen mirov.

Hisen ku organen hisker dişinin mejCı pirr basit in. Le tegihiştin Cı temkirin pirr tekil-hev Cı zehmet e. Çunki di me-rhela temkirine de zanin Cı taeruben mirov ji roleke esasi dilizin. Ji ber ve yeke eyni hi-sen ku diçin mejCıyen du mir-

oven cuda, tegihiştin Cı izahkirina van hisan ji bo her yeki cihe ye.

Her hediseyeke tegihiştine, li ser asasen hisen ku hatine mejCı rCı dide Cı teoriyak teşkil dibe. Di ve marhele de ev teori ji bo tehqiqkirin Cı tecru-bayan vekiriye Cı nezeriyeke muweqet e. Çunki hisen ku dCır e ten mejCı dikarin ve teo-riye xurt Cı bi qewet ji bikin, an ji zeif bikin Cı biguherinin.

Her mirovek nezeriya tegiştina xwe, di çerçewa jiyan Cı serpehatiyen xwe de çedi-ke. Tegihiştin merheleyeke pirr spesifik e.Tişten ku mirov diafirine, her fikrek Cı her livek di merhela tegiştina xwe de derbas dibe Cı şekil digre.

i tegihiştine de du qonax-en bingehin hene. A ye-kem diqatkirin ji bo hilbijarti-ne ya duyem ji ji bo idareki-rina ku tişten

gihiş-tine mejCı. Organ en mi-rov en hisker bi nisbeteka pirr hadiseyen ku li derve yi me

dibin, qeyd dikin. Le mirov , hadisen ku li der Cı dora wi diqewime di dawiya hilbijartin-eke de tedigiheje.

Ji ber ve yeke ji mirov an-cak qismeki ji hadisen ku or-ganen hisker qeyd dikin fem dike. Wek misal; mirov dema dixwine, dinivisine, yan ji pro-plemeke matamatiki çedike, bi pirr hadisen ku li der Cı dora mirov çedibin, pe na-hese. Le dema ku mirov qe-lem an ji pirtCıka xwe deyne Cı çave xwe bigre Cı guh bide dinyaye, mirov bi hinek deng Cı liven nuh dihese. Ji ber ku mejCıye mirov nikare hisen ku bi milyara tene mejCı di eyni wexte de tem bike. Ji ber ve ,sedeme ji hedisa hilbijartine xususiyeteke tegihiştine a

esasi ye. Di hilbijartina femkirine de

tesira hinek hisan pirr e. Hi-sen ku derveyi Cı yen ku bi wi ve giredayi, hisen esasi ne. Hisen ku derve en ku bi riya hiskeren me gihiştine mejCıye me bi hinek xu-susiyeta bala mirov dikşinin. Wek mezinayi, girani Cı guh-erini. Daxwazien mirov, baw-eriyen mirov en dini Cı en din, mustewa xwendin Cı zanina mirov, kriteren ku mirov di her tişten cuda da bi kartine, cinsiyeta mirov bi hisen şexsi ve giredayine.

Tegihiştin di eyni wexte de organizyason e ji. Organen hisker, hisen ku dişine mejCı ne bi ser Cı ber in, ne bi nizarn Cı bi teşkilat in. Hisen ku digihijin mejCı ten komkirin Cı civandin, ten tenzimkirin Cı bi maneyeke rCı d ide. M irov maneyeke mezintir dide hi-sen ku li cem mirov kom di-bin.

ÇCınki maneya ku em didin hisen ku gihiştine me li ser bingeha zanin Cı kCırbCına mi-rov e, ev dikare mezintir an ji biçCıktir bibe , zelaltir Cı şelLıtir bibe.

egihiştin çawan dibe ? Mirov tişteki tam nebihize an ji baş nebine , fem kirin weki mirov ev tişt tam bihistibe an ji baş ditibe tam

fem dike. Mirov kem caran tişteki tevayi dibine an ji te-vayi dibihize, le mirov maney-eka tam dide we. Manaya mi-rov dide hediseyeke li gor bunya mirov, zanin terbiye , mezin Cı biçCıkayiya mirove.

•

Gulan-Heziran 1993

Roger Lescot, Çiyay~ Kur-m~nc O Tevgera MurOdan, Weşanen Komeıa Jin~n Kur-distan~ li Sw~d~, 80 rOpel, Stokholm, 1993

Roger Lescot

Çiyaye Kurmen c

ii Tevgera M urudan

Roger Lescot alimeki Fransiz, doste Kurdan bfı. Ew di pirtfıka xwe de li ser dlrok fı ci vaka Çiyaye Kurmenc disekine fı bahsa eşiren ku di ve hererne de hene fı gunden wan, dike. Eşir ev in. Şi-kakan, Amkan, Biyan, Şexan, Cfımiyan, Rfıbariyan, Xerzan, Heştiyan fı Xastiyan

w,...a,.n Komeıa Juıilr l(urı:ıısıan• lo S-'06

Pirtfık ji van beşan pek te: Nexşa Çiyaye Kurmenc a- Hatinect Çiyaye Kurmenc, b-

Şenbfına Çiyaye Kurmenc, c- Diroka Çiyaye Kurmenc Durved siyasi yen Çiyaye Kurmenc, a- Bingehe siyasi ye

Çiyaye Kurmenc, b- Pirsa oli , c- Pirsa civaki, Destpeka Murôditiye li Çiyaye Kurmenc, a- Koken Murfıditiye, b-Dfırvoo oll ye Murfıditiye, Murfıditi fı pirsa civaki, Durve siyasi ye Murôditiye, a- Murfıditi fı siyaseta deverin, b- Peywendiyen Murfıdan bi Tirkan re.

MERMERA NASDIKE!

Mamoste, M~r M~ra nas dike, Weşan~n Jina NO, 1 oo rOpel, Stokholm, 1993

Ev kireba duyemin ya karikaturen Ma-moste ye. Kiteba bere di 1984 'an de bi nave "Denge Xezikan" hatibfı çapkirin.

Di ve Mamoste de 100 karikatur cl di-grin. Mamoste bi karikaturen xwe rewşa Kurdan fı siyaseta Tirkiye li hemher Kur-dan tine zimen.

Peşgotina kirere ji aliye Mfırad Ciwan ve hatiye niVısandin. M. Ciwan di peş

'-----------' gotine de wiha dibeje .... "Mamoste ka-!~ Wnpnfn fjnp '-ıj

rikaturistekl Kurd e wiha ye fı di rewşeka dijwar a bedezgeh fı helmkaniya milete Kurd de, pişti salen hefteyi bi huwiyeta xwe ya Kurdltiye derketiye, qelem fı fırça xwe ji bo daw fı doz fı eşa gele Kurd livandiye ... "

E h med p~nos~ Jina NO, 1993

Huseyni, Bl xewna we ,-----------. dilorinim, Weşan~n 120 rOpel, Stokholm,

Ew dlwana Ehmed Huseyni ya duyem e. Dlwana wl ya yekem "Mistek ji şina becir" di sala 1990'de çap bfı.

E. Huseyni helbesten xwe yen ku di navbera 1984-1992'an de nivisine di ve pirtfıke de çap kirine. Helbesten wl ji van se beşan pek te; Pirtfıka Kewe Bezar, Awazen Rono fı Nav fı Dabeşkirina Xew-nen Hiroye. 33 helbest di ve dlwane de cl '-------------' digrin.

Zeynelabidin Zlnor

SIYABEND ü XECE

I'!NC:NJr,l wq,ıı,HV.Hl'l'• ÇANC.o, ~uroj

Zeynelabidin Zinar, Slyabend O Xec~. Pencinar Weşanxanaya Çanda Kurdi, 160 rOpel, Stohkolm, 1992

Destana Siyabend fı Xece di folklora Kurdl de ciyekl giring girtiye. Niviskare Kirere di peşgotine de dibeje; .. "Mixabin heta nuha dema jiyana Siyabend fı serpe-hatiyen wl bi awaki sererast nehatine nivisandin. Icar min ew serpehan li gor destdayinen xwe, be ku tarixa jiyana wl zanibim nivisL"

Leşik Cengel, Kurdyjski-Gir~ka. Weşanxana Univer-

stas 446 rOpel, Krakov 1992. Ev cara yekemin e ku li ser dirok fı civata Kurdan pirtfıkek bi

zimane Poloni, li Polonyaye re weşandin. Di sal en 1977-1978 an de, ni viskare pirtfıke di gel grupeke pispo-

ren Poloni çfıye Kurdlstana Iraqe di ware darİstani de li ser 80 gun-den Kurdistane lekollnen xwe yi zanyari çekirine. Encama çfına wl bo Kurdistane ev pirtfık e. Uşik Cengel li bajare Krakove endame sazfımankeren Komela Biratiya Polon fı Kurdan e .

Pirtfık çiqasi ku polltiki ye ev qas ji civakl fı kulturi ye.

Amadekar: Robin M.

www.

arsiv

akur

d.or

g

Armanc 10

MEME GERGERi Ü KAL MUSE:YE ZEYDAN

Çiye ki ez tiya (ewta) derheqe hedisey Meme Gergeri fı Kal Mfıse di nusena piy mi mi re vati. Ye senehewa vati mi ayhe-wa nuşti. Piy mi no hedise piy xwi ra, yani bawkale mi ra eşnawito. Bawkale mi zi piy xwi ra, yani bawkale piy mi ra eşnawito. Qeyde nufusi gore piy mi 1899 di marda xwi ra biyo. Nay gore, merdim şino vajo ki no hedise 1850 ra ver biyo. Beno ki 1800 razi ver biyo, fek bi fek vajiyawo fı ma resawo.

Dor-mare Pirani di her dewr di yewi hukum kerdo, piley kerda. Mesela ine serrane peyenan di Qe1bin (1) di Haj Mehmede Goliki vejiya, Şexmalan (2) di Şex 'Evdirezaq vejiya, yew deme Qelbin di Yemoy Beki vejiya, yew deme Derey (3) di Ehmede Sitemani vejiya, abi-asan, abiasan ...

Meme Gergeri zi yew merdi-mo zav namedar biyo. Çewres-pancas he b peyey jey, espare jey biyo. Mem fı ini peyey xwi de-kewti melmeketi miyan. Kura ki waşto zori reydi talane şari berdo, çiy şari ti ra giroto. Zor çi yo, zor? Ebi zor be çiwa çiy şari ti ra giroto. Ay zernan hukmat-mukmat çinibiyo yan zi zaf gewşek biyo.

Mem fı peyey xwi ewta gey-reni ewra geyreni, yew roje we-sari yeni Derey. Derey di. Bire Qelbini esto (inka ini biri ra vani Bire Dewi), Mem fı imbaze xwi ay biri heti ronani. Deşta Dereya gonari fı ay mergi weşbe jini şona, owra ronani. De yew ne-hewtano qarişe jini bo, o yfı im-baze xwi zordar i, "merdimwer" i. Kura ki waşt owra ronani. Ay wextan Qelbin zav biyo, Zeydan (4) zi zav biyo labre Derey di çend hebi keyey tena biy, Derey tikeki biya.

Ay wextan Zeydan di yew ca-. merd biyo, narney jey Kal Muse biyo. Narney ceniya Kal Muse zi Taji biya fı Taji zav rindi biya.

-·-'O·-

Key Kal Museyini vema Zeydan di heway axayan i, axa hesibiy-eni.

Roji Taji xwi ri yena Derey, Bire Dewi ser. Y ena ki pey kin-dan aw bero. Veri Qel-bin fı Zey-dan di aw çinebi, ne eyni bi ne zi bir bi; him Qelbiniji him zi Zeydaniji hameyni Derey ra, Bire Dewi ra pey kindan aw berdini. Meme Gergeri, Bire Dewi ser o Taji veyneno, şono ti ra vano:

-Zerra mi to ri esta, ez qayil a ki ti ewta mi heti mana.

Taji vana: -Inawa beno? Ez weere gedan ı1 keyi ya.

Mem ti ra fek verra nedano. La Taji zi aqli ya, kona ya, hew-nena ki Memi dest ra nexelisena, vana:

-Madem ki ina wo, bale ez eyro şera keye, de ez timo yena aw. Siba-disibay ez hewna yena, ma veyni ma se keni.

* * *

Taji ki şona keye, bermena, çizzena. Kal Muse vano:

-Pire qey ti bermena? Kal Musewo feqir çi zano ki

Rom hamewo Derey. Ti ra vatni "Rom", "Rom" ki yani endihey zulimkar o.

MALMiSANiJ

Yana: -Ez çi neberma? Ü haal-hewal mesila Memi fı

xwi Kal Muse ri vana. Kal Muse zav hers beno 1abre

nedano teber, vano: -Çi nebeno, Hfımay pil o,

dina hera ya. Gami ra pey zi wardeno ya

Ella estora xwi wenişeno. Taji vana: Keço, ti se keni? Vano: -Ez şona Diyerbekir

(Diyarbekir)? V ana: -Qey leza to fı Di yarbe-

kir a? Ti şoni Diyerbekir se ki? De Kal Muse zi tani niyo,

peyane Zeydan ı1 Qelbini miyan di namedar o, şad fı şude jey esti. Yani ay zernan rimi bi, esparan pey riman yewnan kiştini.

Mi bi xwi rim nectiyo, he-wawo ki vani, senq se xişti, yew çiyo tej ı1 derg o, espari estoran ser ra ver yewnan dani. Kami ki bigino, quli keno, kişeno.

Kal Muse Taji ra vano: -Ez şona Di yerbekir ra xwi ri yew rim ana. Ti zi şo Derey, eke Mem gi-lana hame, ti ra vaji "Merdey mi esto, qey la gurey inasareni qebul keno? Key ki hame şima ko gaza-ne xwi bari ki. Eki ti jey ra hew-ler bi, to zore jey berd ti ko mi bigiri, neki xwi ra ti nişni mi bigiri."

Jacques Prevert'i ra çend şiiri

SEMEDE.TO RA WAŞT.ı\Mİ

. . ..

Ez şi ya bazare mitçil9Ul (r rnf müÇikl enoay

Semedetora

waştami .·.·.·· Ez şiya ~· viJikan

ü mi viiiki ennay Se~etora

waştam~

Ez şiyaR~asin~i ü mi ~zin eıinay · ·

Rezile girimi Sernede to ra waştamr

ü diıll a ez şi ya h~ Msiran Ez togeyraya···•

La mi ti nMiya waşt.ami

Yeqehwe~d Mlyane firıcani •· < .. ·. Şit@ketd i····. ·. Jt4iy~e t'irıçana qehwi Şeker deyist. · · Miyan.e.qehwey şiqı:ıt.· . Pey kewçika wirdeki Te da Qehwewo. şitin şiJnit ü fincana xwi ro~y Be kimi di qatt biko Ye\Ycixara Paruty Durnan ra Helqey vay day Weli xwi dekerdi Miyane welidanki** Be ki mi di qali bikQ Be ki mi ra biewniyo WeriŞt·

. SeW9ıl x)y~ >

. ;i~f~~Wi )'et~·· Xwirada ... ·••·····••·· .· .. ·•·•·•·•·•··.

8t~i~il-~n1 B~ ki- vajor bibo .· .. · Be ki mi r~j:>jewniyo Ümi ..•.

Armanc 11

Disa şer dest pe kir il got dema şerrawestandine kuta bil, dive ku texribaten li Kurdistane ben sekinan-din yan na we li Tirkiye ji texribat dest pe bi be.

Ocalan axafina xwe we-ha dom kir.; Şerrawestandina yekali iro xelas dibe, ev yek dixwaze bila ji ali terefek an herdil terefan be, rawestandina şer huk-me xwe wenda kiriye il li şuna we şereki dijwar dest pe kiriye. Ev tişt him ji bo me, him ji bo dewlete il him ji ji bo gelan dijwar e. Le li hemher ve beçare-mayin ne kare min e, ev kare dewlete ye. Dewlet naxwaze doza Kurdan çareser bike. Ciddiyet il giringiya ve doze li orte ye. u de w let naxwaze ve bibine."

Li ser bfıyera Çewlige bez il partiyen din yen KurdistanaBakur ji bi bey-anan helwesten xwe nişan dan il gotin ku dewlete bfıyera Çewlige ji xwe re kir behane.

Komita Merkezi ya YEKBÜN'e di lO' e Hezirane de beyanek derxist. Beyan li ser bfıyera Çewlige, li ser yekali şerrawestindine il li ser protokola ku di navbera PKK il PSK'e de imze bfıye disekine il weha dibeje; "Dewleta Tirk çiqas bixwaze bfıyera Çewlige bike hoy il erişa xwe ya ser gel bi heq derxine ji ev tişt rastiye nagehurine. Rasti ew e ku herçi bfıyera Çewlige li gor wext il wek metod bilyereke ne di ci de be ji il çenebuna ji, dewlete de operasyona xwe her dom bikirana."

Beyana PSK'e ku di 9'e Hezirane de belav bil, li ser bfıyera Çewlige wiha dibeje; "Di bfıyera Bingole de xeta il qusfıren PKK'e çi dibin bila bibin, dewleta Tirk tu cari aşti nexwestiye. Riya aşti il diyaloge dewleta Tirk girtiye."

Hevgirtin-PDK pişti bfıyera Çewlige bi imza Serok-tiya Gişti belavokek derxist. Di belavoke de li ser bfıyera

Bi şablona hemberi ... Destpek: r.4

rasyone diparezin, bersiven problemen siyaseta abori nadin. Bila minaka me Kurdistana Başfir be. Em ferz bikin, Ereben Sunni il Ereben Şii bi Iraqek federal razibfın il Seddam nema. Gelo Federasyona Kurdista-na Başfir we kijan siyaseta finanse il faize pek bine? Bfıtça xwe, baca xwe çawa diyar bikin? We siyaseta xwe ya ji bo binek sekto-ren abori çawa tayin bikin? Problemen eksporte il importe we çawa çareser bi-kin? Federasyona Kurdista-nenikare bi sere xwe hersi-va van pirsan bide. Aliyek tene nikare siyaseta xwe ya abori tesbit bike il tathlq bike. U dewletek serbix-we, ew bi sere xwe, siyase-ta xwe ya abori tesbit dike il tatbiq dike.

Ji bo ve yeke stratejiya me ya siyasi, we bi xwe re alternati:ren si yaseta abori ji bine. Siyaseta abori proble-ma iqtidare ye. Ku mirov ne li iqti:dare be, mirov ni-kare siyaseta abori ya dew-leteke tesbit il tatbiq bike, le mirov dikare siyaseta abori bipareze. Ji bo mirov siyaseta abori bipareze ji dive stratejiya meriv diyar be.

Na, ku stratejiya me we serxwebfına Kurdistane be, we deme niviskar çiqas liberal be bila liberal be, we destpeka sazkirina dew-leta Kurdistane il avakirina aboriya Kord ji bo ser lin-gen xwe bimine, we MD di giraniyede be. Dewlet we hernil quweta xwe ya abori organize bike, merkezi bike. Ew ji plan e. Gava Kurdistan xelas bibe, we febriqen kolonyalista ji dewlete re il ji belediya re

bimine. Çiftiken dewleten kolanyalist we bibin çifti-ken dewleta Kurd. Erde xay-inan il biyaniyan ku bi zore erde me kirine male xwe, dewleta Kurdi, we wi erdi ji wan bistine. Banqe il şirketen Tirkiye we ji dew-leta Kurdi re biminin. Pet-rol, besin il hwd. we ji dewleta Kurd re bin. Ev tişt quweten abori ne, dibe ew organıze bibin. Ev merhela peşiye ye fı siyaseta abori ya merhela peşiye ye. Le we xwedaniya Ferdi, xweda-niya biyani il hwd. we li Kurdistane hebe. Pişti aboriya Kurdistane

li ser lingen xwe rfıne, rne-kanizmen aboriya we ava bibin. Di merhela duyem de, we kijan siyaseta abori tesbit bike il tatbiq bike, meriv nizane. Ev bi quwe-ten siyasi ve giredayi ye. Ki li iktidare be ewe siyase-ta abori ya Kurdistane tayin bike il tatbiq bike. Siyaseta abori bi balkeşiya çinen ci-vaki ve girectayi ye. Dive em bizanibin ku li Kordis-tane çin hene, we siyaseta wan ya abori ji cfıda be. Kurd hernil ne çinek in, we tenesi yasetek abori ji tune be, we gelek hebe.

Ez naxwazim şablonen her dem biparezim. Le di merhela peşiye de ya xe-lasbilna Kurdistana serbix-we de SAMP fı MD dipare-zim. Le MF il şiklen xwedaniyen din inkar na-kim. Ji bo reqabeta abori hebe, dive pirr şiklen xwed-aniye hebin. Monopolitye naparezim, refeha gele Kord diparezim. Li Gor baweriya min abori ne ji bo aboriye ye, abori ji bo mirovaye-tiye ye.

•

Çewlige bi kurti weha tete gotin; "Dewleta Tirk bi kirinen xwe astengi derxis-tin ku mesela Kurd bi ri yen aşti çareser nebe. Politi-kaya dewlete ya şiddete bfı sebeb ku li ser ri ya Eleziz-Çewlige 33 leşker il binek kesen sivil ben kuştin il birindar kirin."

Be tahlihiye ku bilyara Çewlige di dema yekali şerrawestandina PKK'e de ji aliye gerillayen PKK'e ve hat çekirin. Ev bilyer di di raya gişti ya cihane de tesirek negatif kir.

Amnesty dibeje dive Tir-kiye Beyana Cenewre qebfıl bike fı PKK j1 dive li gor qanfınen şer hereket bike eskeren ku teslim digre ne-kuje, bi wan muamela esirtiye bike. + Wexta rojnama me ket

çape aligiren PKK'e bal-yozxanen Tirkiye ya Muni-he(Almanya), ya Marsil-yaye(Fransa), ya Bem il Zurihe (Swisre) Işgal kirin il Buraya Şirketa Tiyara ya Tirkiye ya Stohkome ji dan ber keviran.

Lewend Firat

Destpek: r.5

Armanc: Pişti demeke partiyeke nuh bi nave Par-tiya Demokrasrasiye (DEP) hat avakirin fı hun ji di destpeke de di nav ve hewldane de bfin u we di nav civina damezrandine de cih girt. Piştre we civin terk kir fı we da xuyakirin ku hun ji iro pe ve mesu-liyeta wan dan u standina li ser xwe qebôl nakin. Daxwaz ji DEP'e çi bil. DEP bi ve pozisyona xwe bersviva daxwaz fı heviyan dide? Sebeb çi bu ku we di DEP' e de cih negirt?

Elçi.: Ev partiya nuh ji bo ihtiyaciyeke bil. Eger HEP wezifa xwe ya par-tiyeke legal bianina ci, ji yeke din re pewisti nebfi. HEP iyan bi xwe ji got si yaseta me nameşe, lazim e siyaseteke fireh u bi tar-zeke demokratik gele Kord hemu li cihek top bike, partiyek wilo pewist e. Ji bo ve arınance em li hev civiyan, me got erne partiyeke demokratik fı li riya aşitiye tekoşina gele Kurd bi-meşine u çi kese netewi bin, we latparez bin, cihe wan di nav pde hebe ava bikin. HEPiyan ew di seri de qebôl kirin. U mixabin pişti civine me dit ku zihniyeta HE-Piyan nebatiye guhertin. Di bin hawaya yekitiya ku di nav hezen Kurdan de digeriya istifade kirin. Hi-nek insan anin, kirin heva-len xwe u carek din xwes-tin di siyasete de ew li ser lingan biminin. Olsa ew

Gulan-Heziran 1993

Seroke DEP'e Yaşar Kaya .... Destpek: r. 3

Yaşar Kaya beri çendeke Kurdistana Başfir ziyaret kiribfı. Me je pirsi ku gera te çi tesir le te kir. Rojna-meya ku tu xwediye we yi di derheqa rfıdanen li başfire welate me helwesteke pirr negativ wergirtibfı fı nivi-sen negativ çap dikirin. Li başfire welet ew tişten ku we rexne le digirt hatin gu-hertin an ji hun bi xwe ha-tin guhartin li xwe haybiln ku ew helwesta we ya li hemher pevajoya ku li başfire Kurdistane ne di ci de bfı?

Yaşar Kaya samimi got yan na, le axaftina wi zelal bil il wiha digot;" xewna min bfı ku ez herim Kurdis-tana Başfır. Çunki li gor min, Kurdistana azad bil. Ez herim Kurdistana azad bi çaven xwe bibinim, fikra min dilxwaziya min ev bil. Em mevanen Kemal Ffıad bôn. Yekitiye gazi me ki-ribfı. Ji bo min, di jiyana min de gelek demeke xweş bil me welate xwe ye perçeye azad bi çaven xwe dit. Em çôn parlamena Kur-distane em çfıne. Silema-niye, em çôn Dihoke em

çôn Laleşe. Me gelek cihen Kurdistane ditin. Em kefx-weş biln. Mebest ew bil ku em fam bikin ka we Kur-den bakur fı başfir çawa ji hev hez dikin. Çawa neziki hev bin çawa bibine yek, çawa herin ben, em ve riye çawa dikarin vekin? Mazu-baniyeke baş nişani me dan.

Li Kurdistana Başfır ji em li ser ve mesel e pe yi-vin. Hevale me ye delal Ahmed Bamemi ji rojnama Welat hevale me ji Ma-zhar re got; Keke Mazhar me manşeten we gelek ditin. Hun dibejin vana ko-leyen Emerika ne. We hat dit. W isa ne an newisan e? Tabii ev biraye me zehf gene e "tecrubesiz"e. Ez ketim mile Ahmed Bam-emi, min je re got "bira bi-nek Kurdan birayen xwe kuştin em ji wan re dibejin birakuj, binek Kord ji rfıniştin ji bo birayen xwe gelek tişten nebaş nivi-sandin. U te gava din li salone tişteki baş got. "Te got me ev rupel girtin" Ez ji bawer dikim ku li Kur-distane ev rfıpel hatine gir-tin. Ez hibejim ev isal 30

sal in ku ez biratiye dixwa-zim, ev wusa ye. Ev birati xwestina min e, ev nivi-sanen çewt yen din ku di "Gundem"e de derketine ji orte ranake. Ez dikarim ew-qasi bibejim, ranarneya ro-jane mina çeme mezin e. Tu nikari wl çemi hemfıye himbez biki. iro 3-4 roj in ku ji bo partiye min dev

·ji nivisandine berdaye. Ez edi nanivisinim.

Hevaleki me ji bi me re bfı. Keke Abdurrahman. Wı ji got: "Keke Ahmed binek ji Başfir derketin ser tanken dewleta Romele gotin bira biji TC. Em ji hesabe weya napirsin". Ev ji goti-na keke Abdurehman bfı. Paşe min evari li otele je re got "Keke tu keke me yi. Tu dindar i, tu ji medreseye te gelek hurmeta me ji te re heye. Got "Canim, titşek nabe em birayen hev in, çewtiya wan ji bfi, ya me ji bfı. Me ew rfıpel girtin" Ez ji bawer dikim li Kurdista-ne, ev rfıpel hatin girtin.

Reportaj:

Faris Can &

Mustafa Aydogan

DEP kopiya HEP'e ye li ser lingan biminin, insanen ji derveyi wan bi-bin alikar. Min d it di ve siyasete de menfeata gele Kord nine, zihniyet neba-tiye guheıtin, kadroyen wan kadroyen bere ne fı millet

cihe wi heye. Di xizmeta wi de her dem hazir im. Le wan tercih weha kir; ki zil-ame me ye, ki ne zilame me ye. Dema ev hilbijartin çekirin pivana wan ne ew bô ku ka ev insan ji ve par-

Yeki di bin emr~ xwe da anin

Partiyek legal heta di bin emre partiyeke ilegal de be, we tu itibara partiya legal tunebe. Terciha wan ji ne

re ~--~--~--~~~--~------------------------~ ew bil ku

~ :~~:~~~;~«~!~~-:~~~~? i0J; ~b~: ·······• J;~;'4~#l~~~~~~~~\Q~1lft~l (• :~j~.~~~ ve ji 1 .. b~l ditlh, di vir. de ji tu rper)i .. ıa 9@11 . yiqi vi karl min tu · · KOrd nil'te ·.·.·.·.. < ditine ji xer di . ••. . . ...•.•.... ·. . / .·.. min qenc-~~ furi~ tiya DEP'e de nedit, ev tiye re baş e, bi vi we kesi bimeşine, na. Zilamek ji parti: wek partiya HEP e parti mezin bibe, ev parti xwe re mutemed ku di bin heta ji HEP e ji kemfu ko- betir kare dawa gele Kurd emre wan de be ditin, di vir piya HEP' e ye. Madem bike, eger bi vi hawi hatiba de ji tu menfeeta gele Kurd erne kopiye HEP e çekin, hereket kirin, ki bibuna se-we gave HEP heye çima rok ne mesele bil. em partiyeke weha çectikin Ev helwesta HEP e bil. u min xwe paş_ve kişand. Yani bila partiya legal di

Armanc: Di raya gişti ya Kurdan de temayek wilo heye, te gotin Şerafetin nebfı seroke DEP'e, ji bo ve ji ji DEP' e veqetiya. Ger ku partiyeke din ji dervaye DEP'e çebe fı bi dile we be fı hun wek serok nehen hil-bijartin htiıne te de kar bi-kin?

Elçi. : N'uha mesele ne mesela ku ez bibim serok. mesele ew e ji millete Kord re çi xer e çi ne xer e. Eger serokatiya min ji millete Kurd re xer e, lazim e ez bi-birn serok. :Eger serokatiya min nexer e, binek din ji min baştir 'bikaribin vi karl bimeşinin, ev insan ki dibe bila bibe li ser sere min

bin emre partiyek ilegal de be, ji bO we qerar carek din di deste partiyek ilegal de be.

Serokti, mana we ev bô ku, hemu kes dizanin ez ne di bin emre tu rexistine de me. Ez bfıbfıma serok we gele Kord ji bizanibuna, hernil kesi ji bizanibiya, ev parti ne di bin emre tu kesi de ye. Di bin seroktiya min de gele Kurd menfeeta xwe didit, ne mesela şexsi ye. Çunki ihtiyaca min bi se-roktiye nine. Ez ne ji wan miravan im ku iliahi bibim serok. U bi serokatiya min eze bibôma sebeb ku ev parti we bibuya partiyeke serbixwe, we itibanı partiye hebôna.

nine.

Armanc: Gelo we niza-nibô ku, pişti protokola PPK'e il PSK'e we ev teref ji derveyi HEP'e partiyek din çekin fı ev parti we di paralela ve protokole de be?

Elçi: Ev tişt min ni-zanibfı, tişteki wilo ji di sere min de nebil. Tişten wilo ji ez qebôl nakim. Yani herse partiyen ku bi hev re protokol imze ki-ribôn fı hemfı partiyen ilegal ji bigen hevdu, bejin erne partiyeke legal da-mezrinin, eze disa te de ci negrim. Eger sibe partiyen ilegal bi hev re cephey~ke çekin fı ev cephe beje erne partiyeke legal çekin, eze di ve partiye de ji ci nestinim.

•

www.

arsiv

akur

d.or

g

Xurtbun destpeka serketine ye

S.Bengin

Vansalen dawiye, Kurd bı1n şahid ka u iınkanen pewist arnade bikin u qewten dijminen Kurda bi çi qeweterı mezin u pir ali Kuıda di her hele de mobilize bilin, dijmin ji dikarin bCne ser Kurda Ji bo ku şere azadi ya Kurdist.aıi deıxin. Kurdan bi careke vernitinin u di derheqa Dijminne bi leşker u tivinga tene şer azadOOre de li hevibilneke rexin rıav Kurda, dike. Meriv di dema me de nikare bi çek tene çi pewist buye kirine. Ji bo ku çaven Kuıda welateki bindest ji lepen dewletek xwedi bitirsinin u xurtbı1na dewlere di yar bilin, pirr hemi mecala rizgar bike. PCwist e ıneriv ka-caran bi qeweten mezin çı1ne ser bı1yeran u ribe ne di rela çekdaıi teli de, le di tila diplo-bi leşkere girarı zulm u xisaretCn mezin dane masi, çapemeni, ideoloji, idari u her tişten Kmdaıı. din, karibe ~ bike u dijmin bişlône. Seıketi-

Xfutbı1nadewleterı dijmin di bela çek, ren çekdariji we deme dikarin bibin serlreti-leşker u pirr mecalen din de tişteki eşkere ye. nen nemir. Ji vi kari re ji beri ya hemu tiştan U disa ji him di rıav Kurdan de, him di nav kesen ku karibin kar bikin hebin. Pewist e mileren xwe de u him ji li dervayi welat ji bo her babet meroven bi rumet di vi kari de ku piştgiriya xwe pirtir bikin bi şev u roj dix- beşdar bibin u karen ku OOş-tirin dikarin bikin ebitin Lomaji di derheqe pirsa Kurd de ev bigirin ser mile xwe, u li heviya keseki din dewleten di rıav çave Kurda de ne, pir bi he- nehelin. Peşengiya ku pewistiya Kurda iro sanili hev dikin u di qada karen diplomasiye pe heye, wilo dikare be avakirin de piştgirya hev dikin. Ji ber ku baş dizanin Beguman şoreşgeri kareki ku meriv ji ew çend gelek bin, piştgiren wan pirtir bin, xwestina dile xwe u bi bahweri dike. Meriv kare wan ji wilo hesantir e ~('I ye bi m u kar ji bo Kurdan ji li we r-'".......,.......,~~_.,~.,.,..,..................,,.., xwe tene ji nikare gore sexttir e. Ji bo ku bike. Ji bo scrketi-Kurdan, di OOza azaliye de ne bi hezbun neheq derxin u be piştgiıi pewisti ye. U çi bihelin bi bezaran dek u mixabin gelek dolaban digerinin, wek welatparez u sos-gangsteren matiya terore yalisterı ku bi rasti dikin u dixin sıuye Kurda; ji kare rexistini re u ger ıneriv li kirinen wan dikarin bibin ka-binere we di vi karide sa- droyen bingehin, len ku ben hin xuntir di mana pratik de bimeşinin. Di hela xwe li dervayi vi diplomasi ye de ji qirik li kari dihC1in u hew xwe çirandin, sol en xwe tıxt xwe ye rexne pe qetandin. u gazina tene bi kar tinin. U karen ku ji bo

Li Tiıkiye rewş eşkeretir e. Şere ku Tir- azadiya Kurdan line kirin, wezifa tername ki ye bi hev redikin li bindik welaten din di- insanen bi mmet e. Pirr karlibenda ku we kare be ditin. U dema tene ser pirsaKından rojeke hinek ben bikin hene. Bi rexne u gaıi-hemu gele wan dibin yek deng u yek qewet nan teli tu bez ne rast u ne ji xurt dibin. u piştgirya hukı1meta xwe dikin u ji aliye din Salen şCsti ji bo Kurden Tirkye bi ge-ji borıa ku şereki baştir li diji Kurdan nakin lemperi OOst.peka teroôna kare rexisıini u sos-rexne ji li wan dikin. Beyi mesela Qibrise, di yalizme bu; sal en hefteyi bı1n salen şaş tu meselendinde wek ku di dertıeqa Kurdan avakirina paıtiyen sosyalist Salen tıeşıeyi ji dedibin yek, nikarin tifaqeke di rıav xwe de ~ hatin ditin. Saşiya mezintirin ew bu ku ava bikin. E w hevi dikin ku xurtbı1na wan, gelek parti u rexistinCn wek hev ku di detaye dikare şikandina şere azadi ya Kurdan murn- de ji hev cı1da bı1n, dilıatin ava kirin. Slogana kun bike. yekitiya ideolojik ku pir caran şaş dihate ter-

PCwist e meriv be hevi nebe,