Clara van de Wiel - Het kost enigemoeite Herman Beliën zover te krijgenzich nog eenmaal te laten interviewen.Eigenlijk is alles onderhand wel eenkeer gezegd, zo voert hij zelf aan. Nahet nodige aandringen -en een verras-singsaanval op het terras vanScheltema- gaat hij echter overstag enmag Eindeloos langskomen op zijnkamer aan de Spuistraat 134. Engelukkig maar, want het volgend jaarzal het een stuk moeilijker worden omHerman Beliën in het wild te treffenaan de faculteit.

De geliefde en gevreesde, gevierde enverguisde docent NieuwsteGeschiedenis en Amerikanistiek gaatbinnenkort met pensioen, en dit speci-ale Herman Beliën Zomernummer vanEindeloos is natuurlijk niet compleetzonder een terugblik van deSchoolmeester des Vaderlands zelf.

De opleiding geschiedenis is na vier-enveertig jaar bijna ondenkbaargeworden zonder uw aanwezigheid.Hoe bent u hier destijds verzeildgeraakt?

‘Toen ik in 1964 kwam studerenwaren er welgeteld achttien eerste-jaars geschiedenis, tegen wie meteenwerd gezegd dat ze sowieso geenwerk zouden vinden. Dat kon mijnatuurlijk niks schelen en eigenlijkwilde ik het liefst leraar worden inBarneveld of iets dergelijks. Maar al

tijdens mijn studie werd ik door hoog-leraar Oude Geschiedenis BramBreebaart gevraagd of ik zijn kandi-daatsassistent wilde worden. Ik moestdaar zelf maar zo’n beetje verzinnenwat ik zou gaan doen, en aangezien deboeken van Oude Geschiedenis op datogenblik op volslagen onoverzichte-lijke manier gesorteerd waren opdatum van binnenkomst ben ik zemaar eens op onderwerp neer gaanzetten. In die boeken staat nu trou-wens nog steeds in mijn handschrifthet nummer dat ik ze heb gegevengenoteerd. Dat was in dat doodverla-ten gebouw van Oude Geschiedenisaan de Weesperzijde en het meestsensationele dat ik daar ooit heb mee-gemaakt is dat er met een enormeknal een tram rechtdoor de gevel vanhet naastgelegen pand in was gere-

den. Bij ons was helaas niks stuk,maar dat was wel zo’n beetje hethoogtepunt van mijn assistentschap.Toen ik afstudeerde in 1969 was hetaantal eerstejaars plotseling gegroeidnaar tachtig en moest er natuurlijkpersoneel komen. En aangezien iktoch al leraar wilde worden heb ik hetmaar gedaan, toen ze me in dat jaarvroegen docent bij Oude Geschiedeniste worden.’

Begonnen bij de Oude Geschiedenisdus, maar lang bent u daar niet geble-ven.

‘Nee, ik heb daar ook echt een vrese-lijke tijd gehad. Na drie jaar ben ikzelfs weggegaan om leiding te gaangeven aan de docentopleidinggeschiedenis, waar ik overigens een

MAANDBLAD VOOR STUDENTEN (KUNST) GESCHIEDENIS - JAARGANG 14 - NUMMER 7- MEI 2011

EINDELOOS- 4 - Herinneringen aan Herman - 6 - Heisa om Herman

- 8 - Uitneemposter van Herman - 12 - Amerikanistiek ná Herman

Beliën Blikt Terug

Ed Ed

- ‘Bij reizen en kleine werkgroepen was ik op mijn menselijkst.’- Herman Beliën over vierenveertig jaar aan de UvA

d The Beliën Issue d

EINDELOOS - NUMMER 7 - PAGINA 2

geweldige tijd heb gehad met mensenals Peter van der Eerden en Fik Meijer.Na drie jaar werd ik echter weer opge-beld door de UvA of ik een hoorcolle-gereeks met Maarten Brands wildeverzorgen en zodoende ben ik bij devakgroep Nieuwste Geschiedenisterecht gekomen. En daar ben ik nooitmeer weggegaan. Dat was in 1975, energens in de jaren ’90 ben ik nog ver-der gespecialiseerd richtingAmerikanistiek.

Het is op z’n zachtst gezegd eenopmerkelijk carrière: van OudeGeschiedenis naar NieuwsteGeschiedenis, naar Amerikanistiek enmomenteel bovendien vooral PublicHistory. Waar ligt nu werkelijk uwhart?

‘Ik heb geen hart. Achter die vraag zitde gedacht dat mensen een ‘echte’kern zouden hebben. Daar geloof ikniet in. Wat er in je leven allemaal opje pad komt is voor het grootste deelgewoon een geval van op het juistemoment op de juiste plek zijn. Om nute zeggen dat ik iemand ben die al opz’n twaalfde ‘s nachts wakker werdmet het een visioen van het histori-sche probleem dat ‘ie ging oplossen:nee. Wat ik bovendien het belangrijk-ste vind is met welke mensen je ietskunt gaan doen.”

Dat moet ook een rol hebben gespeeldbij het verbreden van uw historischewerk, bijvoorbeeld de publiekscolle-ges die u bent gaan geven.

‘Dat klopt. In de jaren ’90 kwam iksamen met een ex-studente, Ineke vanTol, op de gedachte colleges voorouderen te gaan organiseren. De UvAwilde en wil dat nog steeds niet - in derest van de wereld bloeit het HOVO-gebeuren (Hoger Onderwijs VoorOuderen, red.) maar bij de UvA willenze er natuurlijk ‘gelukkig’ niet aan. Ikben dat vanuit de vakgroep zelf gaanorganiseren en dan niet door het aan-bieden van hoorcollegesVroegmiddeleeuws Recht, om vervol-gens te gaan zoeken naar zes oudegekken die dat misschien op prijs stel-len. Ik draaide het juist om: wat zou-den mensen van die leeftijd leuk vin-den? Er waren toen veel jonge VUT-ters: mensen van in de 50 die nog lang

niet doodgingen en graag terug wil-den naar de universiteit, maar welvoor onderwijs over populaire onder-werpen. Met de vakgroep sprak ik afdat ik Van Tol voor haar werk zoubetalen en de rest van het geld in devakgroeppot zou gooien. Dat ging driejaar goed, tot ik op een dag op hetmatje werd geroepen. Het kon natuur-lijk niet dat het via mijn rekeningnum-mer ging en geheel buiten de UvA-administratie, en wat niet al meer.Terwijl ik er nooit een dubbeltje aanover had gehouden. Ik weet trouwensnog wie de verrader was, maar dat gaik nu natuurlik niet meer zeggen. Ikheb het toen nog een tijdje via defaculteit onder naam van de UvA geor-ganiseerd, maar toen ze steeds verve-lender eisen gingen stellen zijn wevoor onszelf begonnen. En vanaf datmoment ging het geld wel gewoon inonze eigen zak! En dat bestaat nogsteeds onder de noemer stadsverken-ning.nl. Het is bovendien uitgebreidmet reizen en ga ik zo’n drie keer perjaar met een groep mensen op reis.Dat varieert van Umbrië tot een ophanden zijnde reis naar Java. Voor eendergelijke reis lees ik me dan als desodemieter in, hoewel je nooit op hetniveau van de specialist komt. Maardat is ook niet nodig, als je twintig vande juiste boeken gelezen hebt is datprima.’

Daarover gesproken, u bent nooitgepromoveerd. Heeft dat u ooit gehin-derd in uw academische loopbaan?

‘Dat is inderdaad mijn grootste ramp.Ik beschouw mezelf als academicus,

maar wel een met een vlek. Het wasvooral een handicap bij het scheren.Dat je jezelf in de spiegel aan moet kij-ken en denkt: dát is je niet gelukt. DeUvA heeft er nooit over geklaagd enzelf ben ik er inmiddels ook wel over-heen, maar het heeft wel heel erg langgestoken.”

Onder studenten werd en wordt ugevreesd om uw rake opmerkingen tij-dens hoorcolleges. Hoe kijkt u daarzelf op terug?

‘Daar ben ik nog altijd heel tevredenover. Ik zit tegenwoordig wel eens ach-terin de zaal bij een collega en als ikzie wat er allemaal op de beeldscher-men van die studenten gebeurt denkik: ja, maak ‘m nou effe! Ik vind echtdat er wat moet gebeuren tijdens diecolleges. Dat je niet zomaar elk jaardezelfde samenvatting zou kunnendownloaden, maar dat je mensendwingt om na te denken en ter plekkeiets te bedenken of te zeggen. Mensenschrikken tijdens het eerste collegealtijd en gaan dan de volgende keerhelemaal achterin zitten. Dan loop iknaar achter en pak ik ze weer. Dat ismijn manier van lesgeven. In de loopder jaren ben ik trouwens wel onge-looflijk mild geworden. Vroeger was ikongehoord, maar ik heb gemerkt datdat contraproductief werkt. Het wasbovendien vooral een sterke onzeker-heid. Ik was bang dat mensen te dichtbij kwamen, als ze bijvoorbeeld kwa-men zeggen hoe goed het allemaalwas. Dát vond ik erg zeg! En daar deedik dan meteen iets aan en zei direct:‘Man, zit niet zo te slijmen’, of nog ietsveel harders. Later begreep ik wel datdat nergens op sloeg. Ik deed wel mijnbest het zo goed mogelijk te doen,maar mensen moesten vooral niet zeg-gen dat het leuk was.

‘De interactie met studentenheb ik altijd wel ontzettend leukgevonden. En bij reizen en kleinewerkgroepen was ik ook wel op mijnmenselijkst. In de jaren ’90 heb ik eentijd een college gegeven over de stads-geschiedenis van Rome, waarin we elkjaar een maand met een groep studen-ten naar Rome afreisden. Dat vond ikfantastisch, ze kwamen daar in eencontext terecht waar iedereen bezigwas met echte wetenschap en voor diestudenten werd voor het eerst duide-

‘Ik heb geen hart.Achter die vraag zit

de gedacht dat mensen een “echte”

kern zouden hebben.Daar geloof ik niet in.’

EINDELOOS - NUMMER 7 - PAGINA 3

lijk dat dat geleerde bestaan, dat zijdat ook zouden kunnen willen! Dieverhalen van wetenschappers, diesmakelijk zaten te vertellen over hunmanuscript in de Vaticaanse biblio-theek, was voor mensen die aan hetbegin stonden van zo’n geschiedenis-studie fantastisch. Van een aantal stu-denten heb ik daar gewoon de luikenzien opengaan en die hebben het heelver gebracht.

Naast uw werk als docent binnen enbuiten de universiteit bent u bij hetgrote publiek vooral bekend als deschoolmeester van de televisie. Wasdit een bewuste carrièrekeuze?

‘Nee. Bij mijn eerste televisieprogram-ma (‘Bestaat Nederland wel?’, 1999,red.) zat een kandidaatsassistente vanmij in de redactie. Alle redactieledenmochten namen aandragen voor defunctie van presentator en naast degebruikelijke lijst met popsterrenstond ik daar dus ook op. Na een ver-kennend gesprek werd ik gevraagdeen screentest te doen. Ik wist op datmoment überhaupt niet wat dat was,maar op een zaterdagmiddag moest iksamen met een hoogleraar van deUvA, wiens naam ik niet meer zal noe-men, een verhaal vertellen voor eencamera. Toen ik er vandaan kwam wasik zo vol adrenaline dat ik naarTuschinski ben gegaan en een kaartjevoor de film Face/Off heb gekocht.Van die hele film heb ik niks meege-kregen; ik kon de hele tijd alleen maardenken: dit lijkt me zo ontzettend leuk,dit moet ik doen! En gelukkig mocht ikhet ook gaan doen en vind ik het nogsteeds ontzettend leuk. Ook mijn hui-dige werk voor het AT5 programma

‘Oneindig Noord-Holland’. Dat je ietsbedenkt en het even later op de televi-sie terugziet, dat is echt een feest omte doen. Ik hoop dat ik daar nog weleven mee door kan gaan, maar dathangt natuurlijk altijd af van of er geldbeschikbaar is. Ondertussen weet ikdat ik in ieder geval dat ik het kan, endat ik het zelfs vrij goed kan.

Kon u deze nevenactiviteiten goed metuw werk als academicus combineren?

‘Tijdens mijn grote televisieklussennam ik onbetaald verlof. Maar mijncollega’s aan de universiteit vondenhet inderdaad over het algemeen maarniks. Dan kwam ik een collega tegenop de gang die zei: ‘Herman, ik hoordat je op de televisie bent.’ De manierwaarop hij dat zei was al alsof hij naareen pleepot zat te kijken, en toen ikbevestigend antwoordde keek hij mepatriarchaal aan en zei hij ‘Maar dat istoch niks voor ons hè.’ Die reactiekwam van sommigen, maar anderenvonden het ook wel weer spannendhoe ik me er deze keer weer doorheenzou slaan. Zelf vond ik het allemaalnog steeds prachtig.

Hebben negatieve reacties u werkelijknooit geraakt? De affaire over uwLangs Rembrandts Roem moet eensmet zijn geweest.

‘Dat was inderdaad vervelend. Ik heber geen cent aan verdiend, maar ik haddat nooit zo moeten doen. Het blijftechter wel raar: als je als hoogleraareen handboek schrijft over je eigenonderwerp mag je dat boek niet op jeeigen universiteit laten verkopen wantdat is ‘zakken vullen’. In Amerika zouzoiets nooit een probleem zijn. Ik vonddat toen al absurd, maar ik wasnatuurlijk partij en dan heb je geenrecht om daar iets van te vinden.Uiteindelijk komt iedereen met zulkedingen in aanraking, of je moet je alsgrijze muis in een kast opsluiten. Dathoort gewoon bij de confrontatie tus-sen leeftijden. Ik heb zelf ook altijdgraag mensen voor gek gezet, en hetwas natuurlijk lachen dat ik in ditgeval van mijn voetstuk viel. Maar hierwerd wel de illusie gewekt dat ik heelveel geld uit mensen hun zakken wildekloppen en dat was niet eerlijk. Ik heber desondanks geen slapeloze nachten

van gehad: in mijn privéleven heb ikdingen meegemaakt die gruwelijkwaren, daar heeft de universiteit nognooit aan kunnen tippen.

En nu komt het einde in zicht. Eennieuw begin of vooral erg jammer?

‘Ik heb het vierenveertig jaar gedaan.Het is volstrekt terecht dat er eenander komt. Het nakijken van schrifte-lijke tentamens vond ik trouwens eenramp. Ik ben vaak op reis gegaan metdie pakken en een vlucht van twaalfuur was dan ideaal: dan kan je nergensnaar toe en moet je wel. Ik moet nunog één herkansing nakijken en datwordt absoluut de laatste keer. Verderzal ik vooral veel blijven reizen. Toenik onlangs in Sydney was werd ikenorm gegrepen door die fantastischestad. Nu ben ik gevraagd daar een aan-tal maanden te komen werken en datga ik dus doen. Verder ben ik met PaulKnevel bezig met een boek overJohannesburg waarvoor ik ook nogeen tijdje naar Zuid-Afrika ga. Ik blijfgewoon reizen als een gek en op eengegeven moment houdt dat ongetwij-feld ook op. Dan blijf ik tennissen, of ikga gewoon dood. Misschien word ikwel heel ongelukkig. Ik denk het niet,maar je weet maar nooit. Ik heb degeraniums al vast besteld, maar zehoeven voorlopig nog niet afgeleverdte worden. d

‘Dan kwam ik een collega tegen op de

gang die zei: “Herman,ik hoor dat je op detelevisie bent.” De

manier waarop hij datzei was al alsof hij naar

een pleepot zat te kijken’

EINDELOOS - NUMMER 7 - PAGINA 4

Beerd Beukenhorst - Het is grappigom hem mee te hebben gemaakt alsstudent, en later als docent samencolleges te geven. Als student vraagje je soms af of hij het allemaal ver-zint, en als docent kwam ik er ach-ter dat dat dus inderdaad zo is.

De ene keer bereidt hij iets heelgoed voor, dan improviseert hijweer ter plekke een heel college.Hij heeft een aantal standaard ver-halen en formuleringen waar hij inzo’n geval op terug kan vallen,vooral als de improvisatie eenbeetje mis gaat. Dan stuurt hij bij-voorbeeld aan op het socialisme,ook als het college daar aanvanke-lijk niet over ging, en komt dan via‘het vieze vierletterige woord’,Marx, uit bij de interpretaties vanFreud. Dat verhaal heb ik gehoordbij wetenschapsfilosofie, maar ookbij Major Issues in American

History ‒ het vak maakte niet zoveel uit. Ondanks dat er veel op hem isgemopperd, ook door studenten,raakt de faculteit met Herman eenspeciaal type docent kwijt. Eensoort docent die zijn eigen ruimteneemt, en niet binnen de lijntjeskleurt. Het maakt hem niets uit alszijn methode studenten niet bevalt.Vroeger dacht ik daarom dat hijstudenten vooral als een publiekzag, waar hij verder totaal geen fee-ling mee had, maar dat klopt niet.Als je met hem samenwerkt zie jedat hij juist zeer betrokken is en hetbeste in studenten naar voren wilhalen, althans, uit een aantal.Bijvoorbeeld door altijd alle papersvan een werkgroep persoonlijk ineen gesprek door te nemen, en nietvia zo’n mailtje. Hoewel dat mis-schien ook komt omdat hij nog mettwee vingers typt. d

Herinneringen aan HermanBob van Toor - Na een loopbaan van vierenveertig jaar is debron aan Beliën-anekdotes natuurlijk onuitputtelijk. Eindeloosvroeg Hans Goedkoop en Beerd Beukenhorst, die beiden hetgeluk hadden ooit pupil bij Beliën te zijn, naar hun herinnerin-gen.

U ziet het goed. Deze hele editie vanEindeloos is gewijd aan één docent.Maar niet zo maar een docent:Herman Beliën is bekend, berucht,gevreesd en stiekem ook een beetjegeliefd onder een grote scharegeschiedenisstudenten. Zelf loopthij al vierenveertig jaar rond aan deUniversiteit van Amsterdam, en isondertussen vast onderdeel van hetPC Hoofthuis-meubilair te noemen.Reden genoeg om ons zomernum-mer geheel aan dit fenomeen te wij-den.

Maar ook omdat de manniet zelden stof deed opwaaien: hijviel op door zijn markante, somscabareteske, soms tergende, maniervan college geven. Hij is bekend omzijn persoonlijke aanvallen op stu-denten (‘je kunt wel merken dat jijuit Amstelveen komt’) en natuurlijkook om dat ene leuke schandaaltjewaardoor er een frauduleuzezweem van corruptie over hemheen kwam te hangen. Hij leerdetalloze studenten God’s own coun-try wie es eigentlich gewesen ken-nen: ondergetekende heeft nog metde beste man gallons of beergedronken tijdens een Philly-game,cheesesteaks gedeeld en metHerman op locatie getracht de slagom Gettysburg te re-enacten.

Vandaar dat wij van deredactie besloten hem nog watveren in zijn kont te stoppen enhem tegelijkertijd een satirischetrap na te geven. We hopen dat hetafscheidsinterview, de herinnerin-gen en trauma’s aan Herman,Hermans dvd-verzameling of lezen-met-en-zonder-Herman jullie enigleesplezier verschaffen. Niet onver-meld gelaten dient te worden dat deNazi van de Maand die op deachterpagina prijkt, hoewel sommi-gen wellicht anders vermoeden, hetenige stuk is dat níet in het tekenstaat van de heer Beliën. Dat isgewoon onze nieuwe vaste rubriek. d

- Joris Belgers

HOOFDREDACTIONEEL

EINDELOOS - NUMMER 7 - PAGINA 5

Herinneringen aan Herman

Hans Goedkoop - Het te vergeten ismij nooit gelukt. Zomer 1982, open-ingscollege voor de eerstejaarsgeschiedenis aan de Universiteit vanAmsterdam. Gedwee zaten wij in dehouten bankjes van deOudemanhuispoort, op het podiumstond de spreker, en hij zag eruit of hijer zin in had. Met twinkelende ogenkeek hij op ons neer en nam hetwoord.

“Dames en heren...

Aan mij de eer u te verwelkomen. Vanharte. U bent hier met driehonderdeerstejaars. Dat is een absoluut recordvoor ons en daar zijn wij verguld mee,wij zijn ook maar mensen en dusgraag getapt. Maar dat neemt niet wegdat wij ons afvragen waar wij dit aante danken hebben.

Ja, wat u hier denkt te komen doen?

Onder u zijn er misschien die menendat u bij een opleiding hier aan dealma mater, als dat woord u al ietszegt, de koesterende aandacht kuntverwachten van docenten die nietsanders aan hun hoofd hebben dan uwontwikkeling. Laat ik u zeggen, zo zalhet niet gaan. Zo is het nooit geweest,dit is een instituut voor zelfstudie, enuw recordaantal zorgt dat het zo zalblijven. Wij docenten doen gedurendeuw eerste jaar de ogen dicht. Naar

schatting zal de helft van u danafvallen, misschien iets meer, en op deoverblijvers werpen wij daarna eeneerste blik.

Ook zijn er onder u misschien diedenken dat u na uw studie hier eenbaan kunt krijgen, wie weet zelfs eenbaan aan deze faculteit. Laat ik uzeggen, die baan is er niet. Die heb ikal. Die hou ik ook nog even, want ikmag dan kaal zijn en dus in uw ogenoud, ik ben nog lang geen 65, engelooft u mij, hoe geniaal men mij ookvindt, de kans op een andere baan iszelfs voor mij bepaald gering.Geschiedenis, u weet dat mogelijk,richt zich op het verleden, en dewereld richt zich op de toekomst. Onder u zijn er misschien ook die zichal verzoenen met de werkloosheid dieu wacht en aan de studie tochbevrediging verwachten te ontlenen inde overtuiging dat u op z’n minst zult

leren van de geschiedenis. Dat dewereld leert van de geschiedenis.Welnu, laten we dat dan ook meteenmaar rechtzetten. Dat is het eerstemisverstand waarvan wij u hier hopente genezen. Wat de geschiedenis onsleert, is dat de wereld er niet veel vanleert. Van de geschiedenis, het woordzegt het al, maar nu u nog, dames enheren, leren we geschiedenis.”

En zo verder. Het duurde een acad-emisch uur, toen mochten we de zaalweer uit en restte ons de auto-matenkoffie in de hal. Daar stondenwe, tas in de hand en ziel onder dearm. Dit werd ons leven. Al wie hierbinnengaat, laat uw hoop varen.Wisten wij veel dat het eigenlijk bestgoed met ons zou komen. Dat we omde woorden van de spreker zoudenleren lachen, al vrij snel zelfs, zoals dathij er zelf ook hartelijk om bleek tekunnen lachen. Dat hij niet zo hoog inde boom van de wetenschap zat alshet leek, in vrije uren zelfs een popu-larisator van geschiedenis was, inwerktijd bovendien best hart had voorstudenten en bij ouderejaars een repu-tatie had verworven die hij ook bij onsal gauw zou waarmaken. Die met diestem die je nooit meer vergeet.Baldadig, provocerend en soms ron-duit penetrant docent. De enige op hethistorisch seminarie bij wie je nooitafdwaalde en altijd in de lach schoot,ongeacht het onderwerp of het uurvan de dag of je humeur.

Herman Beliën. Historisch standwerker. d

AL WIE HIER BINNENGAAT

Daar stonden we, tasin de hand en ziel

onder de arm.

Dit werd ons leven.

EINDELOOS - NUMMER 7 - PAGINA 7

Tot 8 mei:Tentoonstelling Wie niet wegis, is gezien in Joods Historisch

Museum

10 mei:Lezing Francis Fukuyama in de

Aula van de UvA,georganiseerd door het John

Adams Institute

13 mei:HappyChoas presenteert: DeNieuwe Mecenas in De Nieuwe

Liefde

25 mei:Lezing Paul Theroux,

georganiseerd door het JohnAdams Institute

Tot 29 mei:Tentoonstelling Picasso in

Parijs in het Van Gogh Museum

Tot 29 mei:Expositie Dana Lixenberg - SetAmsterdam in het FOAM

Tot 11 juni:Expositie Nieuwe ruimte voorde stad: leegstand heeft de toe-

komst in het Arcam

Tot 3 juli:Tentoonstelling The Triumph ofIdentity in het Joods Historisch

Museum

Tot 4 juli:Kiefer & Rembrandt in het

Rijksmuseum

Tot 16 September:Tentoonstelling Glans & Glorie,Hermitage Amsterdam

ACTIVITEITEN

Amsterdam, 28 april 2011

Lieve Herman,

Deze bijzondere editie van het prachtige Eindeloos zou niet compleet zijnzonder een laatste keer het reusachtige trauma waardoor meniggeschiedenisstudent is getekend aan te halen. Het schandaal, beter bek-end als de ‘Langs-Rembrandts-roem-gate’ van het studiejaar 2006/2007,staat op de netvliezen gebrand en in het geheugen gegrift. Velen stondenerbij en keken ernaar, velen werden zelf het slachtoffer.

Een oude koe, dat zeker, maar daarmee een niet minder hartver-scheurende tragedie. We zijn voor het leven getekend door jouw schrik-bewind en wandaad, een ervaring die we rest van ons leven bij ons dra-gen. Als de dag van gisteren herinneren wij ons hoe je ons LangsRembrandts Roem, het schriftuur van het formaat Donald Duck dat determ ‘boekje’ niet eens waard is, voorschreef voor ‘InleidingAmerikanistiek’, een vak waarvan de benaming en omschrijving in destudiegids overigens zeer misleidend bleken. Het opus van jouw handvoerde ons langs Leiden, de Westerkerk en de Zesde Saskiadwarsstraatom uiteindelijk dan toch te eindigen bij een verzamelaar in, jawel, NewYork! Dat voor deze desillusie een voor de platvink van de student zeergevoelige 15 euro moest worden neergelegd heeft menigeen ten diepstegegriefd. Deze gevoelens van wrok zijn net zo onvergankelijk en beklijveneven zeer als de afkeer van de Amerikanistiek die deze episode tot gevolghad.

Na jaren van langslepende procedures, welke ontaardden in karikaturaleshowprocessen omdat je tentakels tot in de hoogte regionen van derechterlijke macht reiken, zijn we murw gestreden. Zelfs nadat we onzehanden ineen sloegen met de Stichting Gedeputeerden Beliën & Van TolStadsverkenningen (SGBvTS) en de Vereniging Visueel Gehandicapten NaHet Bekijken Van De Amsterdamse Canon (VVGNHBVDAC) kregen we nulop het rekest. Daarom vragen we het nog één keer, ditmaal op onzefiguurlijke blote knieën. Herman, we krijgen nog een bedrag van€222.456,75 aan materiële en immateriële schade van je. Gelieve ditbedrag binnen drie werkdagen te storten op rekening 19.06.72.561 t.n.v.Stichting Slachtoffers Langs Rembrandts Roem.

Herman, geniet van je welverdiende pensioen en het x-aantal maand-salarissen dat je meekrijgt. En denk nog eens aan ons als je, samen metPaul, een mooie Chateau Latour opentrekt bij amuses als soesjes gevuldmet foie gras en kwarteleitjes met kaviaar.

Was getekend,

Namens Stichting Slachtoffers Langs Rembrandts Roem,

Stephanie Blom

Ingezonden brief

EINDELOOS - NUMMER 7 - PAGINA 8

Met de klok mee: Herman aan de bar op AT5: “De Canon van Amsterdam”, Herman in Amerika, verklarend,maar ook nog altijd ontdekkend, Herman bij de Hershey Chocoladefabriek nabij Philadelphia, Herman,begenadigd chauffeur en penningmeester, Herman in pedagogisch overleg met medereisleider RuudJanssens, Herman ‘op zijn menselijkst’ op studiereis in Minneapolis, Herman, tweede van links zingt OnsAmsterdam-scriptiewinnares toe

Faces of Herman

EINDELOOS - NUMMER 7 - PAGINA 9

Met de klok mee: Herman aan de bar op AT5: “De Canon van Amsterdam”, Herman in Amerika, verklarend,maar ook nog altijd ontdekkend, Herman bij de Hershey Chocoladefabriek nabij Philadelphia, Herman,begenadigd chauffeur en penningmeester, Herman in pedagogisch overleg met medereisleider RuudJanssens, Herman ‘op zijn menselijkst’ op studiereis in Minneapolis, Herman, tweede van links zingt OnsAmsterdam-scriptiewinnares toe

EINDELOOS - NUMMER 7 - PAGINA 10

Joris Belgers - Je kunt het een mak-kelijke manier van doceren vinden.Om in plaats van achter de kanselplaats te nemen, te vertrouwen op detechniek van de Oudemanhuispoort,op het knopje ‘play’ te drukken en tegáán. Maar geef toe ‒ college krijgenin de vorm van een licht verteerbareblockbuster kan best prettig zijn opeen katerige vrijdagochtend. Ofwelke andere ochtend dan ook.Herman Beliën vertrouwt er al jarenop en dat is niet zonder effect geble-ven.

Beliën geeft de student een meer danaardig stukje cultuuranalyse mee:‘Kijk,in die loopgraaf overwinnen duseen zwarte, een Jood uit Brooklyn,een latino uit South Central en eenboerenkinkel uit de Midwest hungeschillen en schieten dan die nazi’soverhoop. Dit is puur om aan tegeven dat de melting pot echt werkt!’Daarbij kunnen we ook leren datfilms niet te vertrouwen bronnen zijnvoor bachelorscripties. Maar hevig

gekleurd, historisch onjuist en tenen-krommen slecht geacteerd of niet -sommige films vertellen nu eenmaalmeer dan duizend woorden. Zelfs alsdie woorden uit de mond van de heerBeliën afkomstig zijn. Een korte blikin de dvd-verzameling van HermanBeliën.

The Birth of a Nation (1915)

Een klassieker die elke Amerika-des-kundige gezien moet hebben. Het iseen stomme film, uit 1915, en stomis ie zowel letterlijk als figuurlijk.Godzijdank wordt de film niet in zijngeheel vertoond, hij duurt namelijk190 doodsaaie en doodstille minu-ten. De heer Beliën vertoont in zijncollege korte stukjes en verheldertdaarbij voor de kijker even het plot.De film van D. W. Griffith is geba-seerd op het boek The Clansman uit1905, van Thomas Dixon Jr. In 1915was het in de Verenigde Staten nogsalonfähig om zwarten aan bomenop te hangen, dat is dan ook zo’nbeetje het verhaal van deze film.Carpetbaggers, Ku Klux Klan, deReconstruction: de Verenigde Statenkomen er na de Amerikaanse burger-oorlog eigenlijk alleen maar bovenopdankzij de heroïsche Ku Klux Klan,leert Birth of a Nation ons. Daarbijwordt duidelijk dat de ex-slavennooit helemaal in de maatschappijzullen integreren.

De lessen van deze film moe-ten we niet al te letterlijk nemen,maar voor cinematografen is het eenpareltje: iets als parallelmontage,waar Griffith in de film gebruik vanmaakt, was in die tijd nog nooit ver-toond. Daarbij laat Birth of a Nationbij uitstek zien dat films als histori-sche bron kunnen worden gebruikt.Niet vanwege de inhoud of de bood-schap ‒ maar omdat dergelijke filmsveel zeggen over de tijd en het soortmaatschappij waarin ze zijn gemaakt.

Gone With the Wind (1939)

‘Frankly my dear, I don’t give adamn’ ‒ een perfect citaat om weereens aan te halen als je vriendin zegthoofdpijn te hebben, maar ook bruik-baar op tal van andere gelegenhe-den. Tegelijkertijd blijkt er ook nogeens uit dat je het tot de laatstescene van dit vier uur durendekostuumdrama hebt weten te red-den. Clark Gable (Rhett Buttler), methet snorretje dat we eigenlijk stie-kem allemaal willen hebben, is destoere held van het verhaal, en ookVivien Leigh als Scarlett O’Hara mager zijn in deze karakterschets van hetDiepe Zuiden na de Amerikaanseburgeroorlog. Van die zuidelijke sta-ten wordt overigens een wat roos-kleuriger beeld geschetst dan inbovengenoemde rolprent.

Herman Beliën ruimt voordeze film helaas geen twee collegesin, maar schiet snel door zijn favorie-te scènes heen. Welke dat zijn?Voornamelijk die waarin HattieMcDaniel haar rol van huisslaafMammy lekker dik aanzet. Zij was in1939 namelijk de eerste zwartevrouw die een Oscar won, hoewel zeals gekleurde niet welkom was bijhet diner dat de Academy organi-seerde voorafgaand aan de uitrei-king. Andere geweldig scènes zijn diewaarin Vivien Leigh in vuurrode jurkwanhopig de trap afdaalt of ClarkGable smachtend vastklampt. Meerkan ik me er eigenlijk ook niet vanherinneren, en dat hoeft ook niet.

Mississippi Burning (1988)

Twee blanke FBI agenten (GeneHackman, Willem Dafoe) dalen van-uit hun veilige ivoren torens af naarhet zuidelijke riool dat Mississippiheet. In 1964 zijn daar namelijk driemedewerkers van de Civil Rights-

Met films door de Amerikaanse geschiedenis een greep uit Hermans DVD-verzameling

EINDELOOS - NUMMER 7 - PAGINA 11

beweging vermoord, misschíen weldoor leden van de Ku Klux Klan. Niksaan de hand, zou je zeggen ‒ warehet niet dat twee van de drie ver-moorde activisten blank waren.Brandende kruisen, witte spookpak-ken, incestueuze hillbillies: de filmbrengt de rassenspanningen in dejaren zestig sterk in beeld, en uitein-delijk zegeviert het recht. Of tochniet? Vanuit de Civil Rights-bewe-ging kwam er veel kritiek op de film,de FBI-agenten zouden als ware hel-den in beeld worden gebracht terwijlze zich normaliter weinig om het lotvan de activisten voor gelijke rechtenbekommerden. The New York Timesnoemde de film zelfs het ‘cinemato-grafisch lynchen van de geschiede-nis’. Gene Hackman doet hier en daaroverigens een beetje aan heerschapBeliën zelf denken.

Is jullie tot nu toe een rodedraad opgevallen? Klopt ‒ alle filmsbehandelden de rassenproblematiekin de Verenigde Staten, die er overi-gens nog steeds is. Vermoedelijkvindt Beliën ook een pastiche alsCrash (2004) veelzeggend over deAmerikaanse samenleving, en dat isdeze ook. Maar er zit de Amerikanennog iets flink in de maag. Namelijk

dat meer dan een half miljoen tot detanden gewapende GI’s het in debroeierige oerwouden van Vietnamaf moesten leggen tegen een stelletjeonzichtbare gillende communisten.En dan heeft Herman Beliën eigenlijkmaar één regisseur nodig om de heleschandvlek op de Amerikaansegeschiedenis die Vietnam heet te the-matiseren.

Oliver Stone’s Vietnam trilogie:Platoon (1986), Born on the Fourthof July (1989), Heaven & Earth(1993)

Als er één regisseur is die een flinkslaatje heeft geslagen uit de bewo-gen geschiedenis van Gods OwnCountry dan is het Stone wel. Hetmooie is bovendien dat er uit dekoker van de in 1946 geboren film-maker niet eens zulke slechte filmszijn gekomen. Camerawerk, muziek,acteerwerk, spanningsopbouw, seksen geweld: het zit over het algemeenallemaal wel goed bij Stone. Zo ookin Platoon, uit 1986, die de door-braak van de regisseur bij het grotepubliek betekende. Het strooien vanzout in de nationale Vietnam-wondewerkt blijkbaar goed ‒ naast Platoon

zijn Apocalypse Now, Full MetalJacket en The Deer Hunter namelijkniet te missen films over hétAmerikaanse trauma. Allemaal vallenze op door de kritische toon, en nietin de laatste plaats die van Stonezelf. In Platoon brengt hij de geweld-dadige werkelijkheid en de paranoiavan Vietnam in beeld, hoewel hetRambo-gehalte misschien wel ietsminder had gemogen.

In Born on the Fourth of July(1989) speelt all-American boy TomCruise iemand die niets liever wildan zijn vaderland dienen. Hij en zijnland hebben dezelfde verjaardag.Wanneer hij echter verlamd engedesillusioneerd terugkeert uitVietnam begint hij te sympathiserenmet de protestbeweging. Hij komt erachter dat alle Amerikaanse idealenwaarin hij tijdens zijn jeugd geloofdeer vanuit een rolstoel en na zijn gru-welijke ervaringen heel anders uit-zien. De film is gelardeerd met tra-nentrekkende emotionele onzin enTom Cruise was in de jaren tachtigook al een irritante eikel, maar Bornon the Fourth of July won wel mooitwee Oscars.

Veel slechter ontvangen dande vorige twee is Heaven & Earth, dieuitkwam in 1993. Vermoedelijkheeft het er mee te maken datAmerikanen zich nu eenmaal niet zomakkelijk inleven in het lot van eenVietnamese vrouw. Of omdat TommyLee Jones eigenlijk nooit echt eenpubliekstrekker is geweest.

De jaren na het maken vandeze bloedserieuze trilogie gingStone wat lolligere films regisseren ‒Natural Born Killers en U-Turn bij-voorbeeld. Het valt Herman aan terekenen dat hij deze pareltjes waarinJuliette Lewis en Jennifer Lopez opkokette wijze te zien zijn niet aanstudenten voorschotelt.

Het moge duidelijk zijn: de popcorn-taktiek waarvan Herman Beliën veel-vuldig gebruik maakt om colleges tegeven werpt zijn vruchten af.Geweld, mooie vrouwen en het voort-borduren op dé twee nationale trau-ma’s van de Verenigde Staten biedengenoeg materiaal om een semestermee te vullen. d

Met films door de Amerikaanse geschiedenis

EINDELOOS - NUMMER 7 - PAGINA 12

Hugo van Doornum - Op een zonover-goten Terschelling schrijf ik, als benja-min-redacteur van Eindeloos, dit paas-weekend voor het themanummer overHerman Beliën. Geen gemakkelijkeopgave, omdat ik als eerstejaars nooitde colleges Amerikanistiek van hemen collega Paul Knevel heb gevolgd.

Nu is een weekend in een strandhotelop een Waddeneiland misschien éénvan de betere situaties om een writers-block te krijgen. Want wat te schrijvenover iemand die je niet kent op eenplek waar wel leukere activiteiten teverzinnen zijn? Eigenlijk een ViaDolorosa, om in paastermen te spre-ken. Gelukkig had Marja Roholl,opvolgster van Beliën en Knevel, devoorafgaande week tussen de collegesdoor een kwartiertje tijd vrijgemaaktom de Eindeloos-lezers uiteen te zet-ten hoe zij de toekomst van het vakziet. Kortom: gaat zij de eerstejaarseen New Deal presenteren na HermanBeliën?

In de voetsporen treden vaneen icoon is een niet te benijden opga-ve. Een hakkelende Rob Trip is nogniet de nieuwe Philip Freriks, om maarwat te noemen. Gelukkig gaf MarjaRoholl echter al snel te kennen dat zij,zoals dat in X-factor jargon heet,‘gewoon haar eigen ding doet’. Zobereidt zij elk hoorcollege zeer gron-dig voor, terwijl haar voorganger,zoals zij uitlegt, ook zonder papier eenmakkelijke spreker was. Logisch, wantnaast het jarenlange docentschap hadBeliën als presentator van het diverseTV-programmas natuurlijk de nodigeretorische ervaring. De collegesInleiding Amerikanistiek zijn voor zijnopvolgster daarentegen haar debuutin de grote zalen van deOudemanhuispoort.

Naast het verschil in voorbe-reiding en presentatie is er ook vakin-houdelijk het één en ander veranderd.Roholl: ‘Hoe het vak gegeven wordt,hangt natuurlijk ook af van de achter-grond van de docent.’ Zij interesseertzich vooral in hoe beeldvorming over

Amerika terug te zien is in zowelNederlandse als Amerikaanse cultuur.Studenten bestuderen met haar danook vooral hoe ontwikkelingen in dejaren dertig, de depressie en New Dealdoorwerkten in culturele uitingen alsfoto’s , films en schilderkunst. Tot ditjaar werd er onder Knevel en Beliëneen grotere tijdsspanne behandeld,maar wel een beperkter aantal klas-siekers van de Amerikaanse cultuur.Ruimte voor persoonlijke invulling iser dus wel degelijk.

Toch zijn de colleges vanMarja Roholl tot nu toe niet onver-deeld positief ontvangen, zo kan uwcorrespondent melden. De eerste kinkin de kabel deed zich al voor toenbleek dat er voor alle studenten eenverkeerd boek à €65,- was besteld.Een probleem dat zich, zo is elders telezen in dit num-mer, overigenswel vaker heeftvoorgedaan bijdit vak.Uiteindelijk heefthet studentengelukkig geencent extra gekost,maar een vliegen-de start was hetallerminst. Ooktijdens de colle-ges zelf liep nietalles even soepel:zo mislukte eenpoging een filmte vertonen dooron fo r tu i n l i j k etechnische pro-blemen.

Opgewektschalde het wei-nig constructieveadvies van detechnische dienstdoor de intercom:‘Mot u effe pro-beren op datblauwe knoppiete drukken enanders weet ik

het ook niet meer.’ Oftewel: zoek hetvooral lekker zelf uit daar in zaalD1.08! Grootste ergernis voor de stu-dent waren echter de wat slordige enniet door helderheid uitblinkendepowerpointpresentaties. Als in een dia‘roreel appel’ te lezen is, geeft datnatuurlijk aanleiding tot hilariteit in dezaal en verslapt de aandacht. Los dezeopstartproblemen is Marja Roholl ertoch al in geslaagd om een origineleinvulling te geven aan de InleidingAmerikanistiek na Herman Beliën.

In mijn krakkemikkige strand-hotel op Terschelling lees ik te middenvan veel juttersmeuk de volgendetegeltjeswijsheid boven de toog: ‘Opde wind van gisteren kun je vandaagniet zeilen.’ Een onbetwistbare wijs-heid, niet alleen voor de zeevarendenonder ons. d

Inleiding amerikanistiek na Herman Beliën: een New Deal ofGreat Depression?

Ingezonden mededeling

EINDELOOS - NUMMER 7 - PAGINA 13

Het grote onvermijdelijkeHerman Beliën overzicht

Micha van der Wal - Nu Herman Beliën alspensionado uit het zicht verdwijnt laat ditongetwijfeld een gat achter in je bestaan.Nooit meer die jolige anekdotes en vrolijkekwinkslagen. Nooit meer de vragen aan diemevrouw uit Enkhuizen: ‘U komt zeker uitEnkhuizen?’ ‘Ja dat dacht ik al’. Alle aflev-eringen van de canon van Amsterdam hebje al zo vaak gezien dat AT5 ze op verzoekvan je ouders geblokkeerd heeft, dus watnu te doen?

Niet gevreesd, Eindeloos stelt de HermanBeliën lees- en luisterlijst voor je samen,handig gecategoriseerd en compleet metenkele fragmenten om je alvast warm temaken (let op: lijst is niet uitputtend)!

Notendoppen:-De Nederlandse Geschiedenis in een Notedop(2007) Tip: Want zoals een recensie op bol.com al ver-meldt: ‘Veel inhoud en Weinig bladzijdes’-Klassieke Oudheid in een notendop (met FikMeijer) (2005)

Overzichtswerken:-Europa in de wereld : een geschiedenis vanaf1815 : historisch overzicht (1988)-De Canons : Wat Iedereen Wil Weten overGeschiedenis, Literatuur, Filosofie enWetenschap(2005)

Op reis:-Griekenland (1998, 2009)-Geschiedenis op Straat. Wandelen door his-torisch Nederland (met Ineke van Tol en PaulKnevel) (2005)Dominicus reisgids Maleisie (2001)Tip: want Maleisië is Azië in een notendop!-Reisgids Toscane Umbrie De Marche (2002)-Reisgids Noord-Italië-Reisgids Huis, tuin en keuken (2000)Tip: Want: je kunt nu ook thuis met Herman opreis!-Langs Rembrandts Roem: de Reputatie van deMeester (met Paul Knevel)Tip: want de winnende combinatie Paul Knevel-Herman Beliën op schrift verenigd!

Luisteren:- Vaderlandse Geschiedenis : een Hoorcollegeover het Ontstaan van Nederland (2004)- Van Babylon tot New York : Hoorcollege over

5000 jaar Stadsgeschiedenis (2005)Allebei TIP: want luisteren is nog beter danlezen!

Detectives:- Op zoek naar het Romeinse Rijk (2000)Tip: Want; spanning! Zal Herman het op mys-terieuze wijze verdwenen Romeinse Rijkterugvinden?

Deze lijst zou je sowieso een flink eind in dezomer moeten brengen. Maar als je verlangennaar Hermans kennis en eruditie zo groot is datdit zelfs dit niet afdoende blijkt te zijn? Je kuntook met hem persoonlijk op reis!!! En wel viahet internet: http://www.stadsverkenningen.nl/info/belienenvantol.php

Wat je deze zomer beter kuntlezen dan Herman Beliën

Juliette van den Hil - Het is weer bijnazomer en eenmaal bijgekomen van alletentamens voel je soms de behoefte omeen boek te lezen dat je zelf hebt uit-gekozen. Gewoon, omdat het kan. Demogelijkheid bestaat dat je na dit nummerheel veel zin hebt om het verzameld werkvan Herman Beliën eens ter hand tenemen. Voor de overige 99,9% van demensheid zijn er gelukkig ook genoegleuke boeken om de zomer mee door tekomen.

Pak in plaats van Langs Rembrandts Roembijvoorbeeld eens een ander soort reisboekter hand. In het lichtjes briljante Fin deSiècle van Seldon Edwards reist deAmerikaanse hoofdpersoon niet zomaarnaar Europa, maar belandt hij in het zin-derende Wenen van 1897. Daar ontspintzich een verhaal dat bekende historischepersonages op ingenieuze wijze met elkaarverbindt, een epische liefde introduceertmet alle gevolgen van dien en vervolgensmet een magistraal einde de hele romannaar een nog hoger plan tilt. Het Wenenvan eind negentiende eeuw was nog nooitzo tastbaar ‒ en je hoeft er niet eens je stoelvoor uit.

Als je liever iets lichters leest engek genoeg weinig trek hebt in Deklassieke geschiedenis of De Nederlandse

Geschiedenis in een Notendop, kun je ookkiezen voor de vlot geschreven historischeromans over het Engelse koningshuis vanPhilippa Gregory. Een mooi drieluik vor-men de romans over het koningschap vanHenry VIII: The Constant Princess, TheOther Boleyn Girl en The BoleynInheritance. Door de ogen van achtereen-volgens Katherine van Aragon, AnneBoleyn, Jane Seymour, Anne van Cleves,Katherine Howard en Catherine Parr laatGregory zien hoe het charmante, verwendeprinsje Harry opgroeit tot de wispelturigetiran Henry VIII die elk nieuw huwelijkmarkeert met een paar onthoofdingen.Meeslepend en met enige goede wil noghistorisch verantwoord ook: fijn leesvoervoor op het strand.

De ultieme ontspanning is echtereen boek dat helemaal niks met de studieof Herman Beliën te maken heeft. Voor lez-ers die niet meteen in een kramp schietenbij de kwalificatie ‘fantasy’ ‒ wat, lievemensen, niet automatisch psychedelisch enonbegrijpelijk betekent! ‒ is er namelijkeen prachtige serie in paperback die bij uit-stek geschikt is om gemangeld te wordenin een reiskoffer. George R.R. Martinschreef al vier delen in de The Song of Iceand Fire-serie en hoewel deel vijf helaas aleen paar jaar op zich laat wachten, is het demoeite waard om aan de serie te beginnen.In een groots opgezet verhaal dat plaatsheeft op verschillende continenten speeltzich een hevige strijd af om de troon,waarin steeds meer families zich mengen.Martin zet de toon door meteen in heteerste boek enkele hoofdpersonages telaten sterven, waarmee hij duidelijk maaktdat geen enkel personage veilig is. Dat feit,en de steeds wisselende perspectieven, ver-hogen de spanning in een intrigerend ver-haal dat altijd gegrondvest blijft in derealiteit, waardoor ik durf te stellen datzelfs niet-fantasylezers hier plezier aanzullen beleven.

Het zijn enkele suggesties ennatuurlijk is er nog veel meer. Kies dezezomer eens een boek dat je anders nooitzou lezen. Lees in ieder geval Fin de Siècle,want dat is echt een mooi boek. En miss-chien, heel misschien denk je bij boven-staande tips wel: ‘Dan lees ik nog liever ietsvan Herman Beliën.’ Mocht dat het gevalzijn, verwijs ik de gewaardeerde lezer weernaar het begin van deze pagina. . d

Herman Beliën in (zomer)boeken

EINDELOOS - NUMMER 7 - PAGINA 14

Ruimte voor Advertentie

EINDELOOS - NUMMER 7 - PAGINA 15

HoofredacteurJoris Belgers

EindredactieClara van de WielBob van Toor

VormgevingJoris Belgers

RedactieStephanie BlomHugo van DoornumJuliëtte van den HilNathalie Maciesza

Thomas SmitsBob van ToorMaria Veder

Micha van der WalClara van de Wiel

Met speciale bijdrage vanHans GoedkoopBeerd Beukenhorst

RedactieraadDr. Jouke J. B. TurpijnDr. Willem F. B. Melching Prof. Dr. Wyger R. E. Velema Dr. Wendelien A. W. van Welie

Eindeloos is een onafhankelijk periodiek van en voor de

studierichtingen Geschiedenis enKunstgeschiedenis aan de

Universiteit van Amsterdam en isgelieerd aan Studievereniging Kleio.

Eindeloos ligt iedere maand bij delift op de vijfde verdieping van het

P. C. Hoofthuis en in hetKunsthistorisch Instituut. Reacties en

ingezonden stukken kunt u mailen naar

eindeloos@kleioamsterdam.nl.

COLOFONEd Ed

Ingezonden mededeling

EINDELOOS - NUMMER 7 - PAGINA 16

Thomas Smits - In de Japanse graphicnovel Dies Irae: Also sprachZarathustra komt een bijzonder perso-nage voor. Met de ‘lans van Longinus’(een mythisch voorwerp van Hitler enhet infame Thule-Gesellschaft) alswapen duikt Reinhardt Heydrich hierop als karakter in een mangastrip. Hetfictionaliseren van belangrijke natio-naalsocialisten is een veelvoorkomendfenomeen.

De meeste gefictionaliseerde verhalenover de Tweede Wereldoorlog behan-delen echter geen personages diedaadwerkelijke bestaan hebben. Inzijn besteller De Welwillenden (2006)voert Jonathan Littell een SS’er op, diezonder scrupules vertelt over zijn aan-deel in de ‘Endlösung der Judenfrage’.In een interview stelde Little dat dit‘perspectief van de beul’ voor velennog altijd een zwart gat is. MaximilianAue, de hoofdpersoon van Littell, ishet archetype van een nazibeul. Deschrijver projecteerde op één nazi alleeigenschappen, die - hoogstwaar-schijnlijk - op geen enkele nationaalso-cialist die daadwerkelijk geleefd heeftvan toepassing zijn. Het romanperso-nage van Littell staat hierdoor sym-bool voor een gehele dadergroep in deTweede Wereldoorlog. Littell heefteen duidelijk didactisch doel met zijnhoofdpersonage: Aue moet de lezerinzicht geven in de wereld van de mee-dogenloze nazibeul.

Een andere bekend voorbeeldvan een soortgelijke fictionele nazi isErik Dorff ‒ een van de hoofdpersonenuit de immens populaire tv-serieHolocaust die in 1978 door tv-zenderABC werd uitgezonden in deVerenigde Staten. De serie vertelt hetverhaal van zowel de Joodse familie

Weiss als de Duitser Erik Dorff, diezich gedurende het verhaal ontwikkelttot een meedogenloze massamoorde-naar. In de serie komen de belangrijk-ste gebeurtenissen van de Shoah voor-bij: de uitsluiting van de Duitse Joden,de Kristallnacht, de ‘Holocaust by thebullet’ in Oost-Europa en de vernieti-gingskampen. Dorff maakt tijdens deoorlog snel carrière in de rangen vanhet Reichssicherheitshaubtambt(RSHA). Hij komt in aanraking met allebelangrijke ‒ en niet fictionele ‒ nazi-moordenaars. Zo gaat hij op sollicita-tie bij Reinhardt Heydrich en ontmoethij Adolf Eichmann in Wenen.

Miljoenen mensen keken eindjaren zeventig en begin jaren tachtignaar Holocaust. Hoewel de serie overhet algemeen goed werd ontvangen envier Emmy Awards won, was er ookveel kritiek.

Zo schreef NobelprijswinnaarElie Wiesel dat hij de serie een beledi-ging vond. Door het format zou ernauwelijks plaats zijn voor de com-plexe realiteit van de Shoah. Ook hetfeit dat ABC miljoenen verdiende aanreclame-inkomsten stuitte op veelweerzin. De fictionalisering en vooralook commercialisering van deHolocaust leken ermee een feit te zijn.ABC reageerde op de kritiek door tewijzen op het belangrijke didactischedoel dat de serie zou dienen.Miljoenen kijkers kwamen ‒ zij het ineen gefictionaliseerde vorm ‒ voor heteerst in aanraking met de belangrijk-ste aspecten van de vernietiging vande Europese Joden en daarmee ookmet de daders hiervan, die verbeeldwaren in het personage van Dorff.

In Holocaust zien we hoeDorff in het begin van de serie verrevan een overtuigd nazi is. Net afgestu-deerd kan hij als advocaat niet aan debak komen. Zijn jonge vrouw overtuigthem om te solliciteren bij de pas opge-richte Sicherheitsdienst van Heydrichen hier radicaliseert hij in sneltrein-vaart. Het in de jaren zeventig entachtig gangbare beeld over de nazials Schreibtischmörder is een centraalelement van het karakter van Dorff.We zien hoe hij de vernietiging van deJoden wel organiseert, maar niet ofnauwelijks deelneemt aan het daad-werkelijke moorden. Ook is te zien hoe

Dorff zijn leven als moordenaar effec-tief weet te scheiden van zijn leven alsliefhebbende vader. Deze comparti-mentalisatie is volgens verschillendestudies een belangrijke psychologischafweermechanisme, dat oorlogsmisda-digers in staat stelt om hun afschrik-wekkende daden te begaan.

Het karakter van Dorff is dus‒ net als de serie in het algemeen ‒ eenoptelsom van de belangrijkste elemen-ten van de Holocaust. De kritiek datdeze rigoureuze fictionalisering dewerkelijkheid geen recht doet, is nogaltijd actueel. Elke fictionaliseringbetekent immers in zekere zin een ver-simpeling van het toch al schemati-sche ‒ en vaak clichématige ‒ gangba-re beeld van een bepaalde gebeurte-nis. Dit is goed te zien als we hetkarakter van Erik Dorff vergelijkenmet dat van Maximilian Aue. De nazi ismet Aue van een schrijftafelmoorde-naar weer een ideologisch overtuigden koelbloedig moordenaar geworden.Zoals we vorige maand al zagen, ligtde waarheid bij een complex veld alsde Täterforschung altijd in hetmidden. De fictionele nazi zegt danook meer over de tijd waarin hij gecre-ëerd werd, dan dat hij daadwerkelijkinzicht geeft in de beweegredenen vande Täters. Het is daarom zeer de vraagof de fictionele karakters wel hetdidactische doel dienen dat hunmakers beogen, of dat ze toch nooitmeer zullen worden dan superschur-ken in een mangastrip. d

NAZI

MAANDVan de

~ Topchef Maria Veder is met vakantie enweet niet wanneer ze terugkomt ~

Erik Dorff: de fictieve Nazi

Michael Moriarty als Erik Dorff