180

vatroslav frkin

herman bollé i obnova franjevačkih sakralnih objekata

Tema historicizma, kojoj je »Život umjetnosti« pred stanovito vrijeme posvetio mnogo prostora, toliko je aktualna i poticajna da se spontano na­stavlja novim prilozima. Budući da je riječ o raz­doblju koje je u našim krajevima ostavilo veliku količinu značajnih ostvarenja, spomenika umjet­nosti i kulture, a zbog dugotrajnih nesporazuma nije bilo valorizirano u skladu s vrijednošću svog doprinosa, čini nam se korisnim objavljivati tek­stove koji nas upoznaju s novim ili zaborav­ljenim činjenicama i upozoravaju nas na ovo po­glavlje naše baštine. Unatoč svim naporima da se novi sudovi puste u opticaj i da oni utječu na sud­binu građevnog nasljeđa kasnog devetnaestog sto­ljeća, pred našim se očima događaju sve nove i nove devastacije. U ovoj godini barbarski je una-kazen najljepši neogotički ljetnikovac u Zagrebu (Nazorova ulica 68, djelo graditelja Carneluttija iz 1888.) — bez potrebe da se u tu svrhu svladaju barem elementarne administrativne poteškoće: ob­jekt, naime, nije bio ni zaštićen. Prilog Vatrosla-va Frkina, s nizom zanimljivih pojedinosti i ime­na »malih majstora« s kraja prošlog stoljeća, dio je nastojanja da se ovaj fundus uspostavi najpri­je u svijesti — a onda sačuva u prostoru.

Uredništvo

popravak tornja zagrebačke crkve

181

Zagrebačka crkva

Treć i s r e d n j o v j e k o v n i c r k v e n i s p o m e n i k g r a d a Za­g r e b a , t j . f r a n j e v a č k a c r k v a , p o č i n j e o b n o v u zala­g a n j e m o. F r a n j e R e n đ e l a .

N a m j e s t u gd je se d a n a s na l aze f r a n j e v a č k a crk­va i s a m o s t a n n a K a p t o l u , na laz i l i su s e već i u 13. s to l j eću . I p a k su v iše p u t a p rož iv l j ava l i s u d b i n u r u š e n j a . P r o v a l a T a t a r a 1242. p r o u z r o č i pa l j en j e 3 . S v e t i š t e d a n a š n j e c r k v e n a j s t a r i j i j e d io u n j o j i z a p o č e t o j e već 1284. M a l o - p o m a l o n a d o g r a đ i v a n a

1

27 . IV. 1915 . u p u ć u j e o . R a f a e l R o d i ć p r o k u r a t o r u R e d a u R i m m o l b u d a b i S v e t a S t o l i c a o d l i k o v a l a H e r m a n a B o l l e a . I s t i o . R a f a e l s p o t p i s o m z a g r e b a č k o g n a d b i s k u p a p u t e m b e č k e n u n c i j a t u r e 4 . V I I I . 1915. š a l j e S v e t o j S t o l i c i m o l b u da s e a r h i t e k t H e r m a m B o l l é o d l i k u j e za z a s l u g e na p o l j u c r k v e n o g g r a d i t e l j s t v a . H e r m a n a B o l l é a i m e n o v a l a j e S v e t a S t o l i c a V i t e z o m R e d a s v . G r g u r a V e l i k o g . To i m e n o v a n j e š a l j e p r e k o n u n c i j a t u r e u B e č u 16. XI. 1915 . O b a v i j e š t e n a j e o o d l i k o v a n j u G e n e r a l n a k u r i j a f r a n j e v a č k o g r e d a u R i m u i v e ć 13. XI. š a l j e b r e v e u Z a g r e b P r o v i n c i j a l a t u H r v a t s k e f r a n j e v a č k e p r o v i n c i j e s v . Ć i r i l a ii M e t o d a , k o j i m s e H e r m a n B o l l é i m e n u j e v i t e z o m R e d a s v . G r g u r a V e l i k o g . 2 1 . XI. š a l j e o . R a f a e l b r e v e H e r m a n u B o l l é u uz v r l o s r d a č n o p o p ­r a t n o p i s m o .

2

B r a ć a na T r s a t u p r o v e l a s u n a t j e č a j za p r o j e k t e n o v e b a z i l i k e M a j k e M i l o s t i . Prihvatili s u B o l l é o v p r o j e k t k o j i j e b i o j e f t i n i j i o d P l e č n i k o v a ( Iz » N a š a s l o g a « o d 25 . I. 1931., s t r . 4 p o d n a s ­l o v o m : O p r o š i r e n j u z a v j e t n e c r k v e na T r s a t u ) .

3

» O b z o r « 2 . V I I . 1902., b r . 150.

j e c r k v e n a l ađa , k a k o n a s izv ješćuje S p o m e n i c a g r a d a Z a g r e b a 4 .

C r k v a i s a m o s t a n p o p a l j e n i su 1528. za g r a đ a n ­s k o g r a t a I v a n a Z a p o l j e i F e r d i n a n d a A u s t r i j s k o g .

S r e d i n o m X V I . s to l j eća v r a ć a j u se f ran jevc i o p e t u s t a r i o b j e k t , ko j i su z a g r e b a č k i k a n o n i c i u n j iho­voj o d s u t n o s t i p o p r a v i l i i smje s t i l i u nj š k o l u za đ a k e i k l e r i k e .

Z a s l u g o m p r o v i n c i j a l a o. F r a n j e D r a š k o v i ć a po­č e t k o m X V I I . s t o l j e ć a s a m o s t a n s c r k v o m p r i p o ­j e n j e i znova U g a r s k o - h r v a t s k o j p rov inc i j i .

N e k o l i k o p u t a u X V I I . i X V I I I . s to l j eću c r k v a i s a m o s t a n bi l i su ž r t v e p o ž a r a , al i f ran jevc i os ta ­j u n e u m o r n i , t e n a i s t o m m j e s t u o p e t g r a d e uz p o m o ć d o b r o t v o r a 5 .

Sve d o 1880. c r k v a i s a m o s t a n o s t a j u n e t a k n u t i . Deve tog s t u d e n o g a 1880. b i j a š e vel iki p o t r e s u Za-

4

K a o b r . 3

5 Pod v o d s t v o m o. T i m o t e j a M e đ u r j e č k o g i z g r a đ e n j e d a n a š n j i s a m o s t a n u d r u g o j p o l o v i c i 17. s t .

K a d j e S v e t a S to l i ca 29. X. 1915. n a m o l b u t a d a š ­n j eg p r o v i n c i j a l a o . R a f a e l a R o d i ć a i uz p r e p o r u k u z a g r e b a č k o g n a d b i s k u p a d r a A n t u n a B a u e r a i m e n o ­va l a H e r m a n a Bol léa v i t e z o m R e d a sv. G r g u r a Ve­l ikoga 1 , o n d a j e t i m e s v e č a n o i j a v n o p r i z n a l a ve­l ike z a s l u g e t o g a č o v j e k a za c r k v e n o g r a d i t e l j s t v o . D a k a k o d a n a p r v o m e m j e s t u t r e b a s p o m e n u t i ob­n o v u p o t r e s o m o š t e ć e n e k a t e d r a l e u Z a g r e b u . Ta o b n o v a t r a j a l a j e n e p r e k i d n o 22 g o d i n e .

» N a m a f r a n j e v c i m a p r e d o č i m a su n a š e c r k v e u Za­g r e b u i I l o k u , k o j e j e B o l l é r e s t a u r i r a o . On j e ta­k o đ e r i z r a d i o p r o j e k t e za t r s a t s k u b a z i l i k u M a j k e Mi los t i , š t o n i j e n i k a d a i z v e d e n o . T o j e sp r i j eč io G j u r o S z a b o ko j i j e s m a t r a o d a b i B o l l é i znaka-zio t r s a t s k u c r k v u . « 2

N e ž e l i m o u laz i t i u p o l e m i k u S z a b o — Bol lé , već o c r t a t i b a r e m u k r a t k o o n o d o b r o š t o j e B o l l é uči­n i o n a š i m d v a m a c r k v e n i m o b j e k t i m a .

182

g r e b u , t e u z o s t a l e c r k v e i g r a đ e v i n e s t r a d a i fra­n j e v a č k a c r k v a .

P o p r a v a k f r a n j e v a č k e c r k v e n a K a p t o l u p o č i n j e o d t e m e l j a , z a j e d n o sa z v o n i k o m i c r k v e n i m sve­t i š t e m . B r i g a o k o u r e đ e n j a p a d a n a l e đ a već spo­m e n u t o m o. F r a n j i R e n đ e l u , a i zvođen je r a d o v a p r e u z e o j e a r h i t e k t H e r m a n Bol lé . U g o t i č k o m s t i lu p o d i ž e n o v i z v o n i k t i j e k o m g o d i n e 1885. T u g r a d n j u i o b n o v u s v e t i š t a z a v r š a v a 1886.

K a k o s u l a đ a i p r o č e l j e da l j e vap i l i za r e s t a u r a ­c i j o m , t a j e b r i g a p a l a n a n o v o g g v a r d i j a n a o. R a f a e l a R o d i c a , k o j i se s v i m m a r o m z a u z e o d a se t a j p o s a o z a p o č n e i d o k r a j č i . T a d a š n j i p rov in ­ci ja l o. V e n d e l i n V o š n j a k k a o i o. Ra fae l i skazu­j u p u n o p o v j e r e n j e H e r m a n u Bol léu , d a u i s t o m s t i lu n a s t a v i p r e k i n u t i r a d .

Pos lov i su poče l i već 1898. p o d i z a n j e m g lavnog o l t a r a 6 . T o j e d je lo f ra K a j e t a n a K o h a n c a . Po­m a g a o m u j e r e z b a r Z v o n i m i r M a r u z z i , k o j i j e p o s l i j e s t u p i o u R e d i d o b i o i m e f ra E l e k t 7 . R a d j e n a d z i r a o Bol l é , p a se z b o g t o g a i č e šće n a v r a ­ćao u s a m o s t a n . N a c r t j e d je lo s a m o g Bol léa , ko­j i j e b i o z a i n t e r e s i r a n d a se i o s t v a r i . B o l l é po­m a l o u p u ć u i e f r a K a j e t a n a u r a z u m i j e v a n j e na­c r t a i p o j e d i n i h g o t i č k i h ob l ika , t e ga b o d r i n a u s t r a j a n r a d 8 . J a s n o j e d a s a m f ra K a j e t a n n e b i m o g a o izves t i t a k o ve l iko d je lo k a o š t o j e g lavni o l t a r c r k v e , d a n i j e u z a se i m a o s t r u č n u Bol-l éovu p o m o ć .

Ne z n a m o k a d a j e o. Rafae l o d l u č i o n a s t a v i t i r a d n a p o p r a v k u c r k v e , al i z n a m o d a j e zbog t o g a 24.I. 1901. o t i š a o u B e č d a s a b i r e m i l o s t i n j u 9 .

6

Na ž a l o s t , t a j j e o l t a r m a k n u t iz c r k v e 1967 . n a k o n š t o j e p o s t a v l j e n n o v i o l t a r 1966 . p r e m a p u k u , p o s m j e r n i c a m a II. V a t i k a n s k o g k o n c i l a .

7

M a r r u z z i Z v o n i m i r , f r a E l e k t , r o d i o s e 4 . X. 1879 . u m j e s t u K u ž e l j u k r a j D e l n i c a . K a o r e z b a r z a v r š a v a o b r t n u š k o l u u Z a g ­r e b u . U F r a n j e v a č k i r e d u l a z i t e k 17. s t u d e n o g 1914 . K a k o i z j a v l j u j e n j e g o v a m a j k a , b i l o j e n e k i h n e z g o d a z b o g k o j i h n i j e m o g a o p r i j e s t u p i t i m e đ u f r a n j e v c e . U I s v j e t s k o m r a t u s u d j e ­l o v a o j e o d 1915 .—1918 . U R e d u p r o v o d i v r l o s t r o g n a č i n ž i v o t a . G o d i n a m a u z i m a s a m o g l a v n i o b r o k u d a n u . G o t o v o d o s m r t i r ad i r e z b a r s k i o b r t . Z b o g s v o j e s k r o m n o s t i n i j e b i l j e ž i o o l t a r e i k i p o v e š t o i h j e i z r a d i o . Z a t o i n a š n a v o d n i j e p o t p u n . I p a k z n a m o d a j e r a d i o na o v i m m j e s t i m a : K a p t o l 9 u Z a g r e b u , k a p e l a G o s p e L u r d s k e u Z a g r e b u , S l a d o j e v c i , I v a n j s k a , S r a č i -n e c k o d V a r a ž d i n a , T o l i s a u B o s n i , O r a h o v i c a , J a s t r e b a r s k o , S a m o b o r , S t e n j e v e c , N a š i c e , B i h a ć , T o u n j - Z d e n c i ( P r o v i n c i j s k e o b a v i j e s t i X l l . /1953. , s t r . 8 , U s p o m e n p o k o j n o m f r a E l e k t u ) .

8

K r o n i k a f r a n j e v a č k o g s a m o s t a n a u Z a g r e b u , B-1-2, s t r . 8 .

9

N a v . d j . b r . 8, s t r . 9

P r o r a č u n za c i je lu r e k o n s t r u k c i j u b i o j e p r eve ­l ik d a b i ga m o g a o i s p l a t i t i s a m z a g r e b a č k i s a m o ­s t a n .

B u d u ć i d a j e n a s t a r o j c r k v i p o s t o j a l o d o s t a go­t i č k i h e l e m e n a t a , g r ad i t e l j j e p o s v e o b n o v i o c rk ­v u i t o r a n j u g o t i č k o m s t i lu . B i lo j e t u i b a r o k ­n i h e l e m e n a t a , al i su on i p o t r e s o m j a č e o š t ećen i .

T e h n i č k a i u m j e t n i č k a p r o v e d b a c i je le a r h i t e k t u ­r e s l i čna j e z a g r e b a č k o j k a t e d r a l i , k a o g o t o v o us ­p o r e d n o d je lo i s t o g a r h i t e k t a .

C r k v a j e p o s v e ć e n a sv. F r a n j i . L i j e p u o l t a r n u sli­k u n a s l i k a o j e Ce les t in Medov ić ; t a s l ika i d a n a s d o m i n i r a s v e t i š t e m .

K a k o c r k v a i m a šes t p o k r a j n j i h o l t a r a , na š l i su se i d o b r o č i n i t e l j i za n e k e o d n j i h . O l t a r P resve ­t o g S r c a I s u s o v a d a r o v a o j e b i s k u p Gugle r , a ol­t a r sv. J o s i p a d a r j e p r v o s t o l n o g K a p t o l a zagre ­b a č k o g . O l t a r M a j k e Bož je Ž a l o s n e p o k l o n i o j e b i s k u p K r a p a c .

P o j e d i n e s u r a d o v e izvodi l i ovi m a j s t o r i : zi­d a r s k e i t e s a r s k e I v a n Holz , g r a d i t e l j iz Požege ; k l e s a r i j u i k i p o v e z a g r e b a č k i k i p a r I g n j a t F r a n z ; p o k r i v a č k i p o s a o H i n k o B a u e r ; l i m a r i j u A. Ma­ruzz i , a u m j e t n u b r a v a r i j u V. P a n d ž i ć ; ž i čane m r e ž e E . S c h l u m p f ; s t o l a r s k e r a d o v e B r e b e r , a p o z l a t a r s k e i l i č i lačke V a t r o s l a v M a t o š . P r o z o r e j e p r e m a B o l l é o v i m n a c r t i m a izvela t v r t k a K a r l Geyl ings E r b e n u Beču 1 0 . Ž r tven ic i , p r o p o v j e d a o ­n i c a i i spovjedaonice i z r a đ e n i s u u s t o l a r s k o j ra­d ion ic i I . B u d i c k o g a , a k l u p e u s v e t i š t u i z r a d i o j e s t o l a r Schr i f fe r ; k l u p e u lađ i s t o l a r Š e r e m e t , a s t o l a r s k e r a d o v e n a o r g u l j a m a s t o l a r F . H ä c k e r . R e z b a r s k e r a d o v e n a p o k r a j n j i m o l t a r i m a izveli s u k i p a r i H a u p t f e l d i K ö n i g . . . B o g a t u d e k o r a t i v ­n u s l i k a r i j u n a s t i j e n a m a i s v o d o v i m a izveo j e s l i k a r M. P e r o š .

P r o z o r e su d a r o v a l i ovi d o b r o č i n i t e l j i : vel iki o-k r u g l i p r o z o r - r o z e t u g r a d Z a g r e b ; o s t a l e grof M i r o s l a v K u l m e r , ob i t e l j A m r u š - N o v a k , Crna-d a k , H . B a u e r , s e n a t o r Š rep l , M. R i h t a r i ć , I v a n K r a p a c i o p a t I v a n B o š n j a k . J e d a n p r o z o r d a r o ­v a o j e n e t k o o d z a p o s l e n i h m a j s t o r a .

Svi su t i u m j e t n i c i n a s t o j a l i p o v j e r e n i i m p o s a o izves t i n a j b o l j e u svo jo j s t r u c i , t e t a k o c i je lo dje­lo p r u ž a k r a s a n p r i m j e r d o m a ć e u m j e t n o s t i 1 1 .

1 0

N a v . d j . b r . 8, s t r . 19. N o v i p r o z o r i d j e l o s u a k a d e m s k o g s l i k a ­ra I v e D u l č i ć a . P o s t a v l j e n i s u 1962. /63 .

11

N a v . d j . b r . 8. s t r . 19.

pročelje iločke crkve

183

B u d u ć i d a j e p r o r a č u n iznos io 29.000 fo r in t i , o . Ra fae l s k u p l j a o m i l o d a r e i u d o m o v i n i i u ino­z e m s t v u . Iz B e č a j e s t ig la l i j epa s v o t a n o v c a , a t a k o đ e r i o d đ a k o v a č k o g b i s k u p a J. J. S t r o s s m a -ye ra .

Ovd je j e m j e s t o , a i p r a v o j e , d a se s p o m e n e m o d o b r o č i n i t e l j a ko j i s u p o k l o n i l i veće svo te nov­ca . T u j e n a p r v o m e m j e s t u z a g r e b a č k i n a d b i s ­k u p d r J u r a j Pos i lov ić , a z a t i m g r a d Z a g r e b .

P o s a o j e l i j e p o n a p r e d o v a o k r o z 1901. g o d i n u , t e su z i d a r s k i p o s l o v i s a s v i m z a v r š e n i 31 . p r o s i n c a . R a d o v i u u n u t r a š n j o s t i c r k v e p o č i n j u k r a j e m si­j e č n j a 1902. d i z a n j e m s k e l a za s l i ka r i j e . S l i k a r i d o l a z e 1. o ž u j k a . R a d o v i su z a v r š e n i 17. l i p n j a . S v e č a n a p o s v e t a o d r e đ e n a j e za 5. s r p n j a . Već d a n p r i j e h r l i n a r o d u c r k v u d a j e v id i , j e r će m u s u t r a b i t i p r e d a n a d a se u n jo j s a s t a j e i m o l i 1 2 .

12

N a v . d j . b r . 8 , s t r . 17 i 18.

R a z d r a g a n o s t b r a ć e f r a n j e v a c a o k o p r o s l a v e zavr­š e t k a r e s t a u r a c i j e c r k v e i s a m o s t a n a p o č i n j e već u p r e d v e č e r j e b l a g d a n a sv. Ćir i la i M e t o d a . S lav l j e se n a s t a v l j a n a s a m b l a g d a n , k a d a j e n e k o l i k o b i s ­k u p a p o s v e ć i v a l o c r k v u — glavn i i p o m o ć n e ol­t a r e .

Glavni j e o l t a r p o s v e t i o z a g r e b a č k i n a d b i s k u p d r J u r a j Pos i lov ić , a p o m o ć n e d r A n t u n M a h n i ć , b is ­k u p k r č k i (o l t a r P r e s v e t o g S r c a I s u s o v a i sv. Jos i ­p a ) , d r A n t u n M a u r o v i ć , b i s k u p sen j sk i (o l t a r M a j ­k e Bož je Ž a l o s n e i sv. A n t u n a ) , t e d r A n đ e l k o Vor-šak , p o s v e ć e n i đ a k o v a č k i b i s k u p (o l t a r sv . Ane i sv. V a l e n t i n a ) 1 3 .

T a k o j e Z a g r e b d o b i o u o n o v r i j e m e t r eć i svoj o b n o v l j e n i s a k r a l n i o b j e k t , c r k v u sv. F r a n j e n a K a p t o l u .

Iločka crkva

I l o č k a f r a n j e v a č k a c r k v a g r a đ e n a j e p r e m a m i š ­l j en ju o. M l a d e n a B a r b a r i ć a u d o b a go t ike , t j . u X I V s to l j eću . N a v o d n o j u j e s a g r a d i o v o j v o d a Ug-r i n . G r a d n j a j e p o č e l a 1349. g o d i n e .

P r e m a t l o c r t u c r k v e v id i se d a j e g r a đ e n a u v i še n a v r a t a . P r e m a z i d o v i m a m o ž e se zak l j uč i t i d a j e g r a đ e n a u d v a v r e m e n s k a r a z d o b l j a . N a j s t a r i j i d io s e z a o b i o d d a n a š n j e g u l a z a d o p r o p o v j e d a o ­n ice , a m l a đ i o d p r o p o v j e d a o n i c e d o a p s i d e 1 4 .

C r k v a j e u g l a v n o m g o t i č k o g s t i la ( r a n a g o t i k a ) , d o k j e p r i j e b i lo i n e š t o r o m a n i k e . I z v a n a j e bi­la r a z d i j e l j e n a n a č e t i r i n e j e d n a k o š i r o k a p o l j a i p o d u p r t a p o t p o r n j a c i m a 1 5 .

U p r a v u t e p r v e c r k v e v o j v o d a U g r i n d a o j e fra-n j e v c i m a - k o n v e n t u a l c i m a ko j i se u I l o k u s p o m i ­n j u već 1343. 1 6

C r k v u p r o d u ž u j e d o d a n a š n j i h d i m e n z i j a k n e z N i k o l a I ločk i , iz p o š t o v a n j a p r e m a s v e t o m I v a n u K a p i s t r a n u . N a r o d j e h r l i o n a K a p i s t r a n o v g r o b zbog č u d e s a k o j a j e č in io ovaj sve tac , p a j e s t a r a c r k v a b i l a p r e m a l e n a za t o l i k o m n o š t v o . O n a j e po ­v e ć a n a o k o 1460. U m j e s t o f r a n j e v a c a - k o n v e n t u -

13

» S e r a f i n s k i p e r i v o j « b r . 8 o d 1902., s t r . 2 5 5 .

1 4 O . M l a d e n B a r b a r i ć , P o v i j e s t c r k v e i l o č k e , O s i j e k 1918., s t r . 6 - 8 .

15

N a v . d j . b r . 14. s t r . 9 .

16 N a v . d j . b r . 14, s t r . 14.

184

a l a c a N i k o l a I l o č k i d o v o d i f r a n j e v c e - o p s e r v a n t e k o j i m a j e p r i p a d a o i s a m I v a n K a p i s t r a n . T a k o f r a n j e v c i - o p s e r v a n t i o s t a j u d o d a n a s u I l o k u .

N a k o n m o h a č k e b i t k e 1526. d o l a z e T u r c i u I lok . F r a n j e v c i su p o b j e g l i d a s p a s e ž ivo te , a T u r c i su, k a k o se n a g a đ a , n e k a m o odn i j e l i t i j e lo sv. I v a n a K a p i s t r a n a , t e d o d a n a s n i j e p r o n a đ e n o . C r k v u T u r c i p r e t v a r a j u u s t a j u .

N a k o n i zgona T u r a k a 1686. i l o č k a j e c r k v a o-š t e ć e n a n a v i še m j e s t a 1 7 . Ta s u o š t e ć e n j a p o p r a v ­l j ena 1706., k a k o k a ž e K r o n i k a 1 8 .

N a k o n i zgona T u r a k a f ran jevc i se v r a ć a j u . Od­m a h se d a d o š e n a p o p r a v a k t r o š n e c r k v e . Rad i l i su s a m i , j e r n i j e b i l o m a j s t o r a d a o b n o v e i u k r a s e t u v r i j e d n u g r a đ e v i n u . N a r o d i h j e o b i l n o p o m a ­gao . Obnov i l i s u c r k v u k a k o s u n a j b o l j e zna l i i mog l i . S v r h a i m j e b i l a d a j e o s p o s o b e za bogos luž -j e 1 9 .

P r v a c r k v a k o j u j e s a g r a d i o v o j v o d a U g r i n b i l a j e p o s v e ć e n a Majc i B o ž j o j ; k a d j u j e p o v e ć a o Ni­k o l a I l očk i , u n a d o g r a đ e n o j c r k v i g lavn i j e o l t a r p o s v e t i o sv. I v a n u K a p i s t r a n u , a k a p e l i c u gd je j e b io svečev g r o b p o s v e t i o j e Majc i B o ž j o j . T a k o j e t o i d a n a s . S l i k u g l a v n o g o l t a r a k o j a p r i k a ­zu je sv. I v a n a K a p i s t r a n a p o d B e o g r a d o m d o n i o j e iz B e č a v l a s t e l i n L o r i n g .

G o d i n e 1739. b i o j e u I l o k u j a k p o t r e s . On j e oš­t e t i o i c r k v u , p a j e s v o d o v e iz U g r i n o v e e p o h e t re­b a l o z a m i j e n i t i n o v i m a . T o j e i z v e d e n o 1761. Od te g o d i n e n i š t a se v iše n a c r k v i n i j e p o p r a v l j a l o 2 0 .

P r i g o d o m v iz i tac i je 1903. g e n e r a l n i v i z i t a t o r na­še n o v o o s n o v a n e P r o v i n c i j e o. J e r o n i m Vlad i ć re­če o. M l a d e n u B a r b a r i ć u : »Ti si, s i n k o , n a j m l a đ i od f r a t a r a I l o č a n a . S t a r a o n a c r k v a t r e b a d a se u r e d s tav i . O d l u č i o s a m , d a ti i d e š o n a m o ! « 2 1 T a d a j e o. M l a d e n b i o p r e d s t o j n i k s a m o s t a n a u C e r n i k u . I za i s t a , o. M l a d e n B a r b a r i ć do laz i u I l o k d a se »smi lu je n a o n u b i j e d u « , k a k o s a m k a ž e u svojo j a u t o b i o g r a f i j i 2 2 .

17

N a v . d j . b r . 14, s t r . 2 2 .

18

N a v . d j . b r . 14, s t r . 23 .

19

N a v . d j . b r . 14, s t r . 24 .

20

N a v . d j . b r . 14, s t r . 31 i 3 2 .

21

O . M l a d e n B a r b a r i ć , F r a g m e n t a , O s i j e k , s t r . 3.

22 N a v . d j . b r . 2 1 , s t r . 4 .

Već 1902. p r i g o d o m p r o s l a v e z a v r š e t k a r a d o v a n a z a g r e b a č k o j f r a n j e v a č k o j c r k v i o . Ra fae l R o d i ć p o t i č e o. M l a d e n a B a r b a r i ć a d a o b n o v i i l očku crk-vu 2 J .

»Arh i t ek t B o l l é r a d i o j e n a p a p i r u , a j a s a m se b a v i o p i t a n j e m : o t k a l e ću s m o ć i s r e d s t v a , d a pod­m i r i m t r o š k o v e . « 2 4

G o d i n e 1907. za U s k r s c r k v a j e z a t v o r e n a . Vel ik i re-f e k t o r i j p r e t v o r e n j e u k a p e l i c u . U d o g o v o r u s a rh i ­t e k t o m B o l l é o m z i d a r s k i i t e s a r s k i r a d o v i povje­r e n i s u p o d u z e t n i k u iz R u m e S t j e p a n u T a s c h n e r u k o j i j e o d m a h pos l i j e U s k r s a z a p o č e o s r u š e n j e m t o r n j a i r u š e v n i h d i j e lova c r k v e . Č e t v r t o g s r p n j a 1

p o s t a v l j e n a j e p r v a cigla u t eme l j t o r n j a . S a g r a đ e n j e n o v i t o r a n j d o v i s ine c r k v e (13 m ) . A p s i d a j e na­n o v o s a z i d a n a i p o k r i v e n a . S a g r a đ e n a j e n o v a sa­k r i s t i j a a i z n a d n j e o r a t o r i j . K a p e l a M a j k e Bož je p o d i g n u t a j e i zvana .

K l e s a r s k i i k i p a r s k i r a d o v i p o v j e r e n i su I g n j a t u F r a n z u iz Z a g r e b a 2 5 .

G o d i n e 1908. l i m a r s k i pos lov i p o v j e r e n i su A. Ma-ruzz i ju , l i m a r u iz Z a g r e b a .

N a c r k v i se r a d i l o g o t o v o do po lov ice p r o s i n c a 1908. g o d i n e . C r k v a j e t a d a i z v a n a u g l a v n o m b i l a go tova .

G o d i n e 1909. p o č i n j u r a d o v i i z n u t r a . Dolaz i do ma­n j i h s u k o b a i z m e đ u o. M l a d e n a i a r h i t e k t a Bol léa , k o j i p r e m a r i j e č i m a o. M l a d e n a » n e k a k o l a k e r u k e b a c a s t a r i n u iz c rkve« . I p a k t i s u k o b i d o b r o zavr­š ava ju , j e r o b o j i c u vod i l j u b a v p r e m a i s t o m ci l ju .

K r o v j e p o k r i v e n n o v i m c r i j e p o m . C r k v a j e p o p o -đ e n a k e r a m i t - p l o č i c a m a iz t v o r n i c e »Zagorka« u B e d e k o v č i n i .

N a p o č e t k u ve l jače 1910. s t igl i su l i j epo i z r a đ e n i p r o z o r i iz Beča . I z r a d i o ih j e C. Geyl ing p r e m a B o l l é o v u n a c r t u . To su d a r o v i p o j e d i n i h ob i te l j i ; n a n e k i m a su i z a p i s a n a i m e n a d a r o v a t e l j a .

K l u p e za c r k v u i z r ad io j e J o s i p A u m a n .

P r o p o v j e d a o n i c u j e i z r ad io B u d i c k i u Z a g r e b u , a o n a j e d a r d r a A n đ e l k a V o r š a k a , p o m o ć n o g đa­k o v a č k o g b i s k u p a .

23

N a v . d j . b r . 2 1 , s t r . 5 .

24

N a v . d j . b r . 2 1 , s t r . 5.

25

O v i i n a r e d n i p o d a c i u z e t i s u u g l a v n o m iz » K r o n i k e i l o č k o g s a m o s t a n a « , B-1-2.

185

N a V e l i k u s u b o t u 1910. c r k v a j e o p e t o t v o r e n a . B l a g o s l o v i o j u j e z a g r e b a č k i g v a r d i j a n o. Ra fae l R o d i ć , ko j i j e za n j u s k u p l j a o n o v a c i b o d r i o o. M l a d e n a u n j e g o v u r a d u .

P o t k r a j ve l j ače 1911. s t iže k i p M a j k e Božje , d a r G o s p o j i n s k o g d r u š t v a u I l oku . K i p j e i z r a d i o Kr­v a r i ć , k i p a r iz Z a g r e b a .

I zv j e šene s u u c rkv i s l ike k r i ž n o g p u t a . O k v i r e j e i z r a d i o J o s i p A u m a n .

S l i k a n j e c r k v e p r e u z e o j e m a r i b o r s k i s l i k a r F r a n j o H o r v a t za k o j e g a k a ž e o. Rafae l R o d i ć : »O nje­m u s a m o s v j e d o č e n d a j e p o š t e n i so l idan , p a n i u č e m u n e će v a r a t i , a uz to j e v ješ t s l ika r , š t o m u i s a m Bo l l e p r i z n a j e . « 2 6

D o g r a d n j u t o r n j a 1913. p r e u z i m a a r h i t e k t Ma-l in iz Os i j eka , a r a d o v i su z a v r š e n i 1914. T a d a s u z i d a r i nač in i l i s t u b e . T a k o j e d o v r š e n p o s a o o k o t o r n j a .

Veće s v o t e n o v c a za o b n o v u c r k v e d a r o v a l i su : k n e z O d e s c a l c h i 20.000 k r u n a , o p ć i n a I l o k 17.000 k r u n a , K r a l j e v s k a u g a r s k a v l a d a 10.000 k r u n a i s a m k r a l j 5000 k r u n a . K r a l j e v s k a z e m a l j s k a vla­d a u Z a g r e b u da l a j e z a j a m o d 30.000 k r u n a . Sa­m i I l o č a n i dava l i su k o l i k o j e t k o m o g a o i h t i o . N j i h o v i su p r i l oz i b i l i m a l e n i , p a j e o. M l a d e n ku­cao i n a t u đ a v r a t a . Pr i loz i su s t izal i č a k iz Ame­r i k e .

26

P i s m o o . R a f a e l a R o d i ć a o . M l a d e n u B a r b a r i ć u o d 3. IV. 1913 .

B o l l é o v p r o r a č u n b i o j e 160.000 k r u n a , al i su se t r o š k o v i p o p e l i n a 180.000 k r u n a . O. M l a d e n n e p r i g o v a r a ovo j d r u g o j svot i , j e r su p o s l o v i o b a v l j e n i z a i s t a s o l i d n o . O to j s o l i d n o s t i i l o č k a c r k v a g o v o r i i d a n a s .

Z a g r e b a č k a i i l o č k a f r a n j e v a č k a c r k v a d je lo su a r h i t e k t a H e r m a n a Bol léa . Ta j j e čov jek u lož io ve l ike n a p o r e i z a l a g a n j e u t e p o t h v a t e . O t o m e p o s t o j i o b i l n a d o k u m e n t a c i j a u z a g r e b a č k o m i i l o č k o m a r h i v u . Z a t o j e o p r a v d a n o n a š e p o š t o v a ­n je p r e m a n j e m u j e r j e u č i n i o m n o g o d a o v a d v a s a k r a l n a o b j e k t a za s j a j e u p u n o j l j epo t i .

Literatura

K r o n i k a z a g r e b a č k o g s a m o s t a n a o d 1900.—1921. , B-1-2.

K r o n i k a i l o č k o g s a m o s t a l n a o d 1885.—1942., B-1-2.

» O b z o r « o d 1902.

» S e r a f i n s k i p e r i v o j « o d 1902 .

» K a t o l i č k i l i s t « o d 1902.

» N a š a s l o g a « o d 1 9 3 1 .

» P r o v i n c i j s k e o b a v i j e s t i « o d 1953.

O . M l a d e n B a r b a r i ć , I l o č k e s t a r i n e , Z a g r e b 1899.

O . M l a d e n B a r b a r i ć , P o v i j e s t c r k v e i l o č k e , O s i j e k 1918 .

O . M l a d e n B a r b a r i ć , F r a g m e n t a , O s i j e k .

D a m j a n D a m j a n o v i ć , S v e t i F r a n j o u Z a g r e b u — n a K a p t o l u , Z a g r e b 1975.