HỘI CHỨNG CHÂN KHÔNG YÊN VÀ

RỐI LOẠN GIẤC NGỦ TRONG

BỆNH PHỔI TẮC NGHẼN MẠN TÍNH

PGS TS BS Nguyễn Trọng Hưng

Bộ môn Thần kinh – Đại học Hà Nội

Bệnh viện Lão khoa Trung ương

TỔNG QUAN

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (BPTNMT)

khá thường gặp, gây tắc nghẽn luồng khí và

rối loạn thông khí, tiến triển nặng dần

Rối loạn giấc ngủ thường gặp trong

BPTNMT, ảnh hưởng nhiều đến chất lượng

cuộc sống…nhưng ít khi được quan tâm

trong thực hành lâm sàng

Nguyên nhân rối loạn giấc ngủ trong

BPTNMT

Tình trạng hô hấp : Rối loạn thông khí và

trao đổi khí

Hội chứng ngừng thở do tắc nghẽn khi ngủ

Hội chứng chân không yên

HỘI CHỨNG CHỒNG LẤP

(Overlap syndrome)

Kết hợp BPTNMT và Hội chứng ngừng thở khi ngủ

do tắc nghẽn trên cùng một bệnh nhân (11,9%)

Các bệnh nhân mắc Hội chứng này sẽ có PaO2

thấp hơn và PaCO2 cao hơn các bệnh nhân chỉ có

BPTNMT đơn thuần

→ Nếu không điều trị bằng CPAP, nguy cơ tăng các

đợt kịch phát BPTNMT và tăng tử vong do các biến

chứng tim mạch…

Nguyên nhân rối loạn giấc ngủ trong

BPTNMT

Tình trạng hô hấp : Rối loạn thông khí và

trao đổi khí

Hội chứng ngừng thở do tắc nghẽn khi ngủ

Hội chứng chân không yên

6

Budhiraja et al. Incidence of Restless Legs Syndrome and Its Correlates .Clin Sleep Med 2012;8(2):119-124.

7

Hội chứng chân không yên:

Định nghĩa

• Còn gọi là hội chứng Wittmaack-Ekbom

• Luôn có nhu cầu cử động một phần cơ

thể (thường ở chân, hoặc ở tay, thân...)

và không cưỡng lại được do rất khó

chịu, cử động tạm thời dễ chịu hơn…

• Cảm giác khó chịu thường là nhức mỏi,

buồn bực, kiến bò, kim châm... trong cơ

• Thường vào lúc nghỉ hoặc vào chiều, tối,

đêm

Karl-Axel Ekbom

Chẩn đoán

• Dựa chủ yếu vào hỏi bệnh

• Tiêu chuẩn chẩn đoán 2003 của “International

Restless Legs Syndrome Study Group”

(IRLSSG)

• Tiêu chuẩn của Mayo Clinic :

– Nhu cầu cử động các chi, có hoặc không có kèm

theo cảm giác bất thường

– Nặng lên khi nghỉ

– Giảm hoặc đỡ đi khi cử động

– Nặng lên về chiều tối hoặc đêm

Chẩn đoán Chẩn đoán

• Hỏi bệnh (theo tiêu chuẩn Mayo Clinic)

• Khám lâm sàng thần kinh

• Xét nghiệm máu: Định lượng ferritin, glucose…

• Một số trường hợp đặc biệt cần phải :

– Thăm dò giấc ngủ (Sleep studies)

– Loại trừ các nguyên nhân thứ phát khác

Đa ký giấc ngủ

GIAl Đ0ẠN 2

Hội chứng chân không yên và

BPTNMT

Năm 1970 : Phát hiện 8 bệnh nhân BPTNMT khám

thần kinh vì Hội chứng chân không yên nặng [1]

Các nghiên cứu về sau: Thấy có sự kết hợp

thường xuyên của Hội chứng chân không yên và

BPTNMT với tỷ lệ cao 30-37% (trong đó tỷ lệ hội

chứng này trong dân số chung chỉ khoảng 8%)

[1] Spillane J. Restless legs syndrome in chronic pulmonary disease BMJ 1970; 4: 796-798

134 bệnh nhân BPTNMT (sau khi đã loại các nguyên

nhân thứ phát khác gây Hội chứng chân không yên) :

Hội chứng chân không yên chiếm 29.1%; đặc biệt là

những bệnh nhân có giảm O2 máu và tăng CO2 nhiều,

nhất là ở giai đoạn muộn

Có mối tương quan rõ giữa thời điểm xuất hiện cơn khó

thở đầu tiên (thời gian mắc BPTNMT) và các triệu chứng

của Hội chứng chân không yên

Hội chứng chân không yên và

BPTNMT

Kaplan et al. Restless Legs Syndrome in Patients with Chronic Obstructive Pulmonary Disease Can Journal of

Neurological Sciences;Jul 2008, Vol. 35 (3):352-7

197 bệnh nhân có Hội chứng chân không yên (87 mắc

BPTNMT và 110 không mắc BPTNMT):

– Tỷ lệ hội chứng chân không yên tăng gấp 3 lần ở

nhóm bệnh nhân BPTNMT so với nhóm chứng

– Mức độ nặng của hội chứng chân không yên cao

hơn ở nhóm BPTNMT

14Lo Coco D et al. Increased frequency of restless legs syndrome in chronic obstructive pulmonary

disease patients. Sleep Med 2009;10:572-6.

Hội chứng chân không yên và

BPTNMT

Tỷ lệ hội chứng chân không yên

ở người không bị COPD

Tỷ lệ hội chứng chân không yên

trong đợt kịch phát COPD

Aras G et al. COPD 2011 (6): 437-43

54,5%

5,9%

54,5% hội chứng chân không yên thường tăng

trong đợt kịch phát BPTNMT

Hội chứng chân không yên gây rối loạn giấc ngủ

nhiều trong BPTNMT:

- Giảm chất lượng giấc ngủ (Điểm PSQI cao x 3)

- Tăng buồn ngủ ban ngày (Điểm Epworth cao)

Hội chứng chân không yên và

BPTNMT

Aras G et al. COPD 2011 (6): 437-43

Tỷ lệ mắc Hội chứng chân không yên ở BPTNMT là

30,8%

Thường kèm khó ngủ, mệt mỏi, trầm cảm…

Mức độ nặng của các triệu chứng Hội chứng chân

không yên có tương quan với mức độ nặng của

khó thở

Hội chứng chân không yên và

BPTNMT

Calvacante et al.. Restless legs syndrome, sleep impairment, and fatigue in chronic obstructive

pulmonary disease. Sleep Med 2012 Aug;13(7):842-7.

Thuốc xanthines, chống trầm cảm (nhóm SSRI) có thể có vai trò trong việc gây hội chứng chân không yên

Các bệnh nhân mắc BPTNMT ít hoạt động ban ngày, yếu các cơ sẽ dễ bị hội chứng chân không yên hơn

Hội chứng chân không yên thường xuất hiện trên bệnh nhân bị BPTNMT nặng, hay có những đợt kịch phát (54,5% )

Hội chứng chân không yên và

BPTNMT : yếu tố liên quan

Giả thuyết giảm O2máu trong BPTNMT là một yếu tố nguy cơ của

hội chứng chân không yên

Gần đây, yếu tố gây thiếu oxy máu (hypoxia inducible factor1 -

HIF1) làm tăng:

- Tyrosine hydroxylase

- Yếu tố tăng trưởng nội mạc mạch máu (VEGF)

- Phosphorylated tyrosine hydroxylase

→ Các enzym này làm giảm tốc độ sản xuất dopamine

ở liềm đen trong HC chân không yên

Patton et al. Hypoxia-inducible factor pathway activation in restless legs syndrome patients.

Eur J Neurol. 2011;18:1329–35.

Hội chứng chân không yên và BPTNMT:

Cơ chế bệnh sinh chưa rõ….

Giải phẫu bệnh : Lắng đọng bất thường yếu tố tăng

trưởng nội mạc mạch máu (VEGF) và yếu tố gây thiếu oxy

máu (HIF) trong các vi mạch não và các nơron liềm đen (*)

Tăng sinh lưới mao mạch và yếu tố tăng trưởng nội mạc

mạch máu (VEGF) được thấy ở các nhóm cơ chầy trước (**)

20

(*) Patton et al. Hypoxia-induc-ible factor pathway activation in restless legs syndrome patients.

Eur J Neurol 2011;18:1329-35.

(**) Wahlin-Larsson B et al. The expression of vascular endo-thelial growth factor in skeletal muscle of patients with sleep disorders.

Muscle Nerve 2009;40:556-61.

Hội chứng chân không yên và BPTNMT:

Cơ chế bệnh sinh chưa rõ….

Hàng đầu: Thuốc hệ dopamin lực

Pramipexole (Sifrol) 0.125 -0.5 mg

Ropinirole (Requip)

Levodopa (Sinemet)

Hàng thứ hai: Gabapentin

Mức độ nhẹ

Kèm với triệu chứng đau

Kèm theo PLMS (cử động chân chu kỳ khi ngủ)

Khi các thuốc đồng vận dopamin không dung nạp

Điều trị hội chứng chân không yên

trong BPTNMT

Các thuốc hệ dopamin lực trong điều trịHội chứng chân không yên

22

KẾT LUẬN

Hội chứng chân không yên khá thường gặp trong lâm

sàng và tỷ lệ mắc tăng ở người BPTNMT. Gây rối loạn

giấc ngủ, ảnh hưởng nhiều đến chất lượng cuộc sống

…nhưng lại ít được biết đến

Cần phải nghĩ đến và xác định hội chứng chân không

yên trong BPTNMT có rối loạn giấc ngủ và tăng ngủ

quá mức ban ngày

Chỉ định điều trị bằng đồng vận dopamin đối với Hội

chứng chân không yên trong BPTNMT là lựa chọn

hàng đầu giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ, chất

lượng cuộc sống và giảm các đợt cấp của BPTNMT

KẾT LUẬN

Xin cám ơn