hidrolik santral

8/6/2019 hidrolik santral

1/29

GKHAN GRGL 080251037 MURAT ZTRK 080251054


2/29

NDEKLER

NDEKLER.2TRKYENN AKARSULARI VE GLLER.................................................3AKARSULARIMIZIN GENEL ZELLKLER................................................4KLM.............................................. ....................................................................4SU KAYNAKLARI POTANSYEL...................................................................5BARAJLAR..........................................................................................................6SANTRAL............................................................................................................7HDROLK SANTRALLER................................................................................7HDROELEKTRK SANTRALLARIN ANA BLMLER............................8TRBNLER VE ETLER............................................................................8ALTERNATRLER...........................................................................................12BARAJ KISMI....................................................................................................13SU SALE KANALLARI...................................................................................15DSTRBTR, VANALAR, SU ALMA AIZLARI.....................................16HDROLK TESSLER......................................................................................17TRKYE AISINDAN HDROLK ENERJNN YER................................18HDROELEKTRK SANTRALLERN ETKLER...........................................21

HDROLK SANTRALLERN ARTILARI, EKSLER...................................22AB LKELER LE KARILATIRDIIMIZDA HDROELEKTRKSANTRALLER BAKIMINDAN YERMZ.....................................................24TRKYE'DEK EN YKSEK BARAJLAR....................................................24BELL BALI BAZI BYK BARAJLARIMIZINKARILATIRILMASI.....................................................................................27SONU...............................................................................................................27

2


3/29

SU KAYNAKLARI

TRKYENN CORAF KONUMU

TRKYENN AKARSULARI VE GLLER

Trkiye akarsular bakmndan ansl bir lkedir. zellikle dou ve gney

komularna gre zengin bir lke saylr. Akarsularmz uzunluk akttklar sumiktar (Debi), beslenme ekilleri ve su miktarnn yl iindeki deiimi (Rejim)

bakmndan farkl zellikler gsterir. Ancak Trkiye akarsular btnylednld zaman baz ortak ynleri ortaya kar.

3


4/29

AKARSULARIMIZIN GENEL ZELLKLER

Trkiye akarsularnn ortak zelliklerinin banda genellikle ksa boylu

olmalar gelir. Kzlrmak, Yeilrmak, Frat ve Dicle dndaki akarsularmzksa boyludur. Snrlarmz iinde doup ve kendi kylarmzdan denize dklenen uzun akarsuyumuz olan Kzlrmakn boyu 1355 kmdir. Akarsularmzn

boylarnn ksa olmasnn balca nedeni; lkemizin bir yarmada olmas ileKuzey Anadolu dalar ve Toros dalarnn uzan biimidir. Bu dalardankaynaklanan ve denize dklen akarsularn boyu ok ksadr. nk bu dalar,kyya ok yakn ve paralel olarak uzanmaktadr. Akarsularmzn bir bakaortak zellii de hzl akmalardr. Bunun balca nedeni, lkemizde dalarnfazla olmas ve genellikle sradalar eklinde uzanmasdr. Bu akarsularn hzda fazla olmaktadr.

KLM

Trkiyede yar kurak iklim zellikleri grlr. Buna karn Trkiye'nin tarafnn denizlerle evrili olmas, yksek sradalarn kylar boyuncauzan, ani ykselti deiiklikleri ve kyya olan uzaklk, iklim zelliklerininksa mesafelerde farkllamasna sebep olmaktadr. Scaklk, ya ve rzgrlarda iklim zelliklerine bal olarak farkllklar gsterir. Kuzey ile gneyarasndaki enlem fark da (6) scaklk deiiminde nemli bir rol oynamaktadr.

Bu yzden gney blgeleri, subtropikal iklimlere benzer Akdeniz iklimininetkisi altndadr. Akdeniz ikliminde yazlar kurak ve ok scak, klar yal velk geer. Kuzeyde ise her mevsim yal olan Karadeniz iklimi grlr.

blgeler step iklimi karakterindedir ve sradalarla evrelenmi olduundan azya alr. Ylk ve gnlk scaklk farklar oktur. ve Dou Anadoluda klaruzun ve souk, ky blgelerindeyse ksa ve lktr.

SU KAYNAKLARISU KAYNAKLARI POTANSYEL Yllk ortalama ya : 643 mm/m^2 Trkiyenin yzlm : 780 000 km^2 Yllk ya miktar : 501 milyar m^3 Buharlama : 274 milyar m^3 Yeraltna szma : 41 milyar m^3 Yzey Suyu Yllk yzey ak : 186 milyar m^3 Kullanlabilir yzey suyu : 98 milyar m^3 Yer alt suyu

Yllk ekilebilir su miktar : 14 milyar m^3 Toplam Kullanlabilir Su (net): 112 milyar m^3

4


5/29

Trkiyede yllk ortalama ya yaklak 643 mm/m^2 olup, yldaortalama 501 milyar m^3 suya tekabl etmektedir. Bu suyun 274 milyar m^3 toprak ve su yzeyleri ile bitkilerden olan buharlamalar yoluyla atmosfere geridnmekte, 69 milyar m^3 lk ksm yeralt suyunu beslemekte, 158 milyar m^3lk ksm ise aka geerek eitli byklkteki akarsular vastasyla denizlereve kapal havzalardaki gllere boalmaktadr. Yeralt suyunu besleyen 69 milyarm^3 lk suyun 28 milyar m^3 pnarlar vastasyla yerst suyuna tekrar

katlmaktadr. Ayrca, komu lkelerden lkemize gelen ylda ortalama 7 milyarm^3 su bulunmaktadr. Bylece lkemizin brt yerst suyu potansiyeli 193(158+28+7) milyar m^3 olmaktadr.

BARAJLAR

5


6/29

Barajlar, genellikle dalarn arasna, nehir sularnn yolunu keserekarkasnda gl oluturmak amacyla ina edilirler.

Dalardan gelen nehir sularaa doru akp gider, bir deniz veyagle ularlar. Yada yer altna szpkaynaklar ve kuyular beslerler.Seyahatleri esnasnda nehirler ehirlere,kylere, fabrikalara ve iftliklere susalarlar. Ancak akarsularn tad suher yl yada yln her mevsimi aynmiktarda deildir. Baz kurak geen

yllarda baz akarsular tamamenkuruyabilir yada baz slak yllardaakarsular yatana smayarak taabilir.Ayn ekilde yln farkl mevsimlerindefarkl miktarda su gelebilir. Yazn suya

en fazla ihtiya duyulan zamanda nehirlerde su miktar ok azalabilir ve kn,suya fazla ihtiya duyulmayan mevsimde nehirler ok miktarda su tayabilir.

Bu akp giderken suyu barajlarla tutacaz. Bu dev bariyerler nehir

sularn tutarlar. Arkalarnda oluan glde tuttuklar suyu biriktirirler. htiyaduyulmayan zamanda gelen fazla suyu tutar ve ihtiya duyulan zamanda onuinsann hizmetine sunarlar. nsan bu suyla ime, kullanma ihtiyacnkarlayabilir veya bitkileri sulamak iin kullanr. Bitkilerin bymesi iinkkleri ile topraktan su almalar gerekir yoksa solarlar. Bitkinin kk blgesineihtiya duyduu suyu, ihtiya duyduu zamanda, ihtiya duyduu miktardavermeye sulama denir. Barajlar ayn zamanda elektrik retir ve takndan korur.Barajlarn gllerinde biriken ve ykselerek potansiyel enerji kazanan sularn buenerjisi nce kinetik enerjiye sonra da elektrik enerjisine evrilir.

SANTRAL

6


7/29

Doadaki baka bir maddeden elektrik enerjisi reten kurululara santraldenir.Elektrik santralleri, baka enerji biimlerini (termik, nkleer, hidrolik,

jeotermal, gne, rzgr, gelgit v.b) elektrik enerjisine dntrmek amacylabir araya getirilmi donanmlardan oluan iletmelerdir. amzda byk gl

donanmlarn ounluu, hidrolik ve termik (klasik ve nkleer) santrallerdenmeydana gelmektedir. Tr ne olursa olsun, her elektrik santral, temel olarakbir enerji kayna, hareketlendirici bir aygt, bir alternatr ve bir dntrmeistasyonundan meydan gelir.

HDROLK SANTRALLER

Hidroelektrik santraller akan suyun gcn elektrie dntrrler. Akansu iindeki enerji miktarn suyun ak veya d hz tayin eder. Byk birnehirde akan su byk miktarda enerji tamaktadr. Ya da su ok yksek birnoktadan drldnde de yine yksek miktarda enerji elde edilir. Her ikiyolla da kanal yada borular iine alnan su, trbinlere doru akar, elektrikretimi iin pervane gibi kollar olan trbinlerin dnmesini salar. Trbinler

jeneratrlere baldr ve mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dntrrler.

Santral tarafndan salanan g su debisiyle su dmnn yksekliiveya seviye fark ile orantldr. Su dm mmkn olduunca yksektutulmaldr.

7
http://canmustafa57.tripod.com/sekil-1.htm


8/29

HDROELEKTRK SANTRALLARIN ANA BLMLER

Alternatr : Elektrik enerjisi retir.Trbin : Mekanik enerji retir.

Baraj Ksm : Bir d meydana getirir.Su sale Kanallar: Su ynlendirme organlardr.Datc ve Saptrclar : Datma ve saptrma , Ayarlama organlardr.Reglatr : Ayarlanan seviyede tutan organ.Boaltc, Dolu savak : Gvenlik organlardr.Izgaralar : Temizleme organlardr.Batardo : Bakm organdr.Transformatr Postas : retilen elektrik enerjisine yol verir.Tablolar : Uzaktan kumanda ve kontrol organlardr.

TRBNLER

Trbin: Yksek bir yerden den su ktlesi, dnebilecek ekilde yaplmbir ark veya trbin sistemine gnderilecek olursa suyun tad enerji mekanikenerjiye dntrlm olur. Bunlara "Hidrolik Trbin" denir.

Alternatrler, d yksekliklerine gre; Kaplan, Francis veya Pelton tipiHidrolik trbinlerle alrlar.

1.) Kaplan Tipi Trbinler:

Ds kk olan santrallerde kullanlr. Dk dme ykseklii ve yksek debiler iin en uygun trbin tipi. 2 ile 80 metre dme ykseklikleri arasnda verimlidirler. Yapm dier trbinlere gre daha masrafldr. Su ayar kanatlar mevcuttur.

Trbin kanatlar ayarlanabilmektedir. Yatay ve dey eksenli olarak imal edilmektedir.

8


9/29

2.) Francis Tipi Trbinler:

Francis trbinleri genellikle 20 - 200 m ' lik su dlerinde kullanlr. 280 m ykseklie kadar Francis trbinleri dizayn edilebilir. Yatay veya dikey olarak kullanlabilirler. zel ve dayankl malzemeden dizayn edildii iin bakm masraflar

dktr ve kullanm mr uzundur.

Verimi dier trbinlere gre yksektir. Trbin su giri ve su k kanatlarndaki suyun hz farkldr.

9


10/29

Hz farkndan dolay meydana gelen tepki kuvvetiyle alrlar. Su ayar kanatlar mevcuttur. Francis trbinlerinin devirleri 65-300 d/dk arasndadr. Gkekaya,

Hirfanl ve Sanyar hidroelektrik santrallerinde francis tipi trbini

kullanlmaktadr.

Aadaki ekilde Francis Trbin, Komple Bir Grubun Kesiti verilmitir

10


11/29

3.) Pelton Tipi Trbinler:

Debisi dk olan ve dnn yksek olduu yerlerde kullanlr. 800 m ykseklie kadar dizayn edilebilir. Kolay idare edilebilirler. Bakm kolaydr. Debi ayar iin ine ve saptrc sistemi mevcuttur.

11


12/29

3.a) Yatay Eksenli Pelton Trbinler:Yatay Eksenli Pelton Trbini: Yatay eksenli Pelton trbinin yaps:Alternatrle trbin ayn mil zerine konmutur. Alternatr iki trbin hareketegeirir. arklarda rotorun ana ve soluna yerletirilmitir. Pelton trbinleridakikada 500-750 devir hzna dayanabilirler.

3.b) Dikey Eksenli Pelton Trbinler:Dikey Eksenli Pelton Trbini: Kk ve orta gteki trbinler yatay

eksenlidirler. Yksek gl trbinler iin aadaki ekilde grld gibi dikeksenli model kabul edilir. Bazen birka ark st ste konur ve her arknetrafna ok sayda pskrtc yerletirilmitir.

12


13/29

FRANSA ve TRKYE' deki BAZI TRBNLERN DEVR HIZI

Dakikada

Devir AdediSantral Ad Trbin Tipi

Dik veya

Yatay75 Seyssel Kaplan Dik

94 Kembs Kaplan Dik

107 Donzere Kaplan Dik

125 Kesikkpr Francis Dik

150 Chastanp Francis Dik

187,5 Gkekaya Francis Dik

214 Enchanet Francis Dik 300 Demirkpr Francis Dik

375 Brevieres Francis Dik

428 Roseland Pelton Yatay

500 Hazar-1 Pelton Yatay

600 Anssois Pelton Yatay

750 Doankent Francis Dik

1000 Tortum Francis Dik

ALTERNATRLER

Alternatrler; belirli bir yerde birikmi yada biriktirilmi olansularn,belirli bir ykseklikten trbinlere derek meydana gelen mekanikenerjiyi elektrik enerjisine dntrmek iin kullanlrlar.eitli kullanmihtiyalarna gre deiik tiplerde alternatrler vardr.

1.) Dikey Eksenli AlternatrDikey eksenli Kaplan veya Francis trbinleri dk devirlidirler.Bu

nedenle alternatrler byk apl yaplrlar ve ok sayda kutba sahiptirler.2.)Yatay Eksenli Alternatrler

Yatay eksenli baz Francis trbinleri ile Pelton trbinlerindealternatrlerde yatay eksenlidir.Dk hzl trbinlerde alternatrler bykapldr ve ok kutupludur.

BARAJ KISMI

13


14/29

Akarsularn en uygun yerine baraj seti yaplr.Bu setlerin yaplmasnnamac baraj seti arkasnda sular biriktirmektir.Baraj glleri; akarsular, yamurve kar sular tarafndan beslenir.

Barajlar yapm ekillerine gre 3 gruba ayrlmtr.

1. Arlk barajlar2. Kemer Tipi Barajlar3. Birlememi malzeme ile yaplan barajlar

1.) Arlk Barajlar:

Bu baraj trnde suyun itici kuvveti baraj arl ile karlanr.Beton yadatatan yaplan bu tr barajlar suyun itme kuvvetini karlamak iin yamukeklinde yaplrlar.

Arlk Tipi Baraj Profili

2.) Kemer Tipi Barajlar:

Betondan yaplan bu barajlarn kalnl azdr.Yapmlar yarm ay eklindeolan kemer tipi barajlarn suyu itme kuvveti barajn kendi arl ve kemereklindeki baraj yaps tarafndan karlanr.

Kemer Tipi Baraj Profilleri

14


15/29

ok Kemerli Baraj Setleri:

Birlememi Malzeme le Yaplan Barajlar:Bu tip barajlar, barajn yaplaca yer beton baraj yaplmasna uygun deil

ise byle yerlerde birlememi malzeme ile yaplan barajlar ina edilir.Bu tipbarajlarn taban ok geni yaplr ve bylelikle yaplan barajlarda suyun iticikuvveti eitli cins ve kalnlkta toprak ve talardan salanr.

15
http://canmustafa57.tripod.com/sekil-16.htmhttp://canmustafa57.tripod.com/sekil-15.htm


16/29

SU SALE KANALLARI

sale kanal, su alma azndan santrale kadar su sevk eden kanallara

verilen isimdir.

1.) Cebri Borular

elik yada betondan yaplan bu borular; Denge bacalaryla santral giriini birletirmek amac ile kullanlrlar. Cebri borularn aplar ve kalnlklar subasncna gre deiir.

Trkiye' deki birka barajda kullanlm olan cebri borularn ap ve arlklar

Yl Yeri ap(mm) Arlk(ton)1995 Gnen 3700 500

1996 Berdan 3450 210

1996 Kuzgun 3500/2500 850

1997 Diyarbakr 4000 1100

1997 Dicle 2200 570

DSTRBTR ( DAITICI )

16


17/29

Distribtr, suyun arkna giriini dzenler. Distribtr, paralel iki emberarasnda ( ynelticiler ) hareketli kanatlardan olumutur. Hareketli kanatlar birkumanda ile alp kapatlarak su miktar ayarlanr. Bu bakmdan hareketli

kanatlara " Ayar Kanatlar" da denir.

Salyangoz: Distribtre su, salyangoza benzedii iin SALYANGOZdenilen su kasasndan girer. Salyangoz iindeki sabit kanatlar suyun ortadakidistribtre epeevre eit debi ve basnta girmesini salar.

Debi: Alternatrden ekilecek gce gre, trbini evirecek suyundebisinin ayarlanmas gerekir. Su miktar hareketli kanatlarn (AyarKanatlarnn) aklklarnn alp kapatlmasyla salanr.

Ayar emberi: Ayar kanatlarnn alp kapatlmas bir manevela dzeniile salanr.

VANALAR

Vanalar, suyun trbinlere akn salayan organlardr. Su basncna tabiolarak eitli tipte vanalar kullanlr. Kk boyutlu ve dk basnl vanalarelle kumanda edilebilir; fakat byk bask kuvvetlerinin sz konusu olduuhallerde vanalarn kumandas, hidrolik tertiplerle veya elektrik motorlar ile

yaplr.

SU ALMA AIZLARI

Su Alma: Santral barajn eteinde isale kanal bulunmaz. Su alma azbarajn su tarafndadr. Su depolamas dorudan doruya baraj haznesindedir.

Batardo: Tamir, bakm ve gzlemler iin santraln suyunu bazen tamamenkesmek gerekir. Bunun iin batardo denilen zel kapama dzenleriyle su alma

az kapatlr

Izgara: Yzen cisimleri durdurmak iin su alma az nne zgarakonulmutur. Izgara elemanlar temizlik iin su stne ekilebilirler.

Su Alma Vanas: Vanalar, suyun trbinlere akn salayan organlardr.

Havalandrma: Vanalar kapatlp su ak kesilince vanalarn arkasndavakum meydana gelir. Vakuma meydan vermemek iin tesisata, hava giriini

salayan, havalandrma bacalar konulur.HDROLK TESSLER

17


18/29

Depresyon Tesisleri:

Denizden alakta olan llerde veya denize kys olan ok scak blgelerde, yzeyden suyun fazla buharlamasndan yararlanmak amacyla

hidroelektrik tesisler yaplmaktadr. ok scak blgelerdeki uygun bir koy birduvar araclyla denizden ayrlr. Denizden ayrlan ksmda serbest suyzeyinden buharlama sonucunda, burann su seviyesi alalr. te buharlaan

bu su miktarna eit debi denizden alnarak hidroelektrik tesisi kurulur. llerdeyaplan tesislerde ise ln denizden alak olan kesimlerinde bir tnel veya birkanal ile deniz suyu tanr. ukur blgede yaplan tesiste ise enerji retilir.ukur blgede oluan gl kesimden bir yl iinde buharlaan su miktarna eitolan debi, denizden alnd takdirde zaman iinde glde kararl bir seviyeoluur. ukur blgede oluan bu gln hacminin deniz suyundaki tuzudepolayacak kadar byk olmas gerekir.

Buna Dnyadan rnek verilecek olursa, Kattara Hidroelektrik projesi.Kattara l Kahire'nin 300 km batsnda ve Akdeniz seviyesinden 135 malaktadr. 80 km uzunluundaki bir tnel vastasyla 600 m/sn lik deniz suyu

bu ukura aktarlacaktr. Oluacak gl ham biriken tuzlar hem de 60 myksekliindeki 12000 m 'lik bir alana sahip gln su yzeyinde bykmiktarda buharlama gerekleecektir. Ylda yaklak 2 m kalnlnda su

buharlarsa, ylda toplam 24 milyar m su buharlaacaktr. Bu da ~761 m/sdebiye karlk gelir. Frat nehrinin debisi ise 600 m/s 'dr. Tesisin kurulu gc

1200MW'dr.

Gel-Git Hidroelektrik Tesisleri:

Ak denizlerde meydana gelen gel-git olaylarndan yararlanlarak elektrikenerjisi elde edilmesi iin kurulan tesislerdir. Ykselen deniz suyu bir nehrinaznda yaplan hazneye veya bir koya doldurulur. Boalrken, dolarken veyaher iki ynde alan tek ve ift hazneli gelgit tesisleri yaplmtr.24 saat iinde,20 dk sre ile deniz iki defa kabarr ve alalr. Dolarken ve boalrken ayn

trbin alabilir. ki taraf aras seviye fark 3 m olunca trbinler durur. Dahasonra tekrar kapaklar alarak deniz suyu doldurulur ve boaltlr. Bu tesislerinen by Fransa'da Atlantik sahilindeki Rance Tesisidir.Bu blgede denizinykselmesi halinde deniz suyu 20 km' lik bir gl meydana getirmektedir.Denizinekilmesi halinde ise gl 4 km olarak kalmaktadr.Deniz suyunun buhareketinden yararlanarak su yolu zerinde 800 m'lik bir baraj iine 26 adetKaplan trbinli generatr tesis edilmitir.Her bir Kaplan trbini 5800 kVA 'lkalternatrleri dndrmektedir.Deniz ykselirken kapaklar ak olduundan denizsuyu ieri doru girer. Deniz suyunun ekilmesi balarken kapaklar otomatik

olarak kapanrlar.Dalga Enerjisinden faydalanlarak Enerji reten Tesisler:

18


19/29

Bu tesisler henz uygulama safhasna girmemitir. Dalga enerjisinin desreksiz olmas bu tr tesislerin faaliyet srelerini kstlamaktadr. stanbulBoazndaki akntdan enerji elde edilmesi ise mmkn deildir. nk tesisin

masraflar retimle elde edilecek gelirin ok ok stndedir. Yalnzca 5 MWgcndedir.

Akarsular zerinde kurulan Hidroelektrik Tesisleri:

Bu tr santraller iki ana blme ayrlr. Barajsz hidroelektrik santralleri,nehir santralleri veya evirmeli hidroelektrik tesisleri.

Barajsz Hidroelektrik Tesisleri:

Akarsu, balama ad verilen bir sistem araclyla kabartlarak su alnr.Alnan su bir tnel veya kanal yardmyla az bir eim oluturacak ekilde, aynveya baka bir akarsu yatana braklr. Bylece seviye farkndan yararlanlarakelektrik enerjisi retimi salanr. Akarsu zerine yaplan balama yardm ilekabartlan suyun, seviye farkndan yararlanarak kanalsz veya tnelsiz tesisleryaplmaktadr.

Barajl Hidroelektrik Tesisler:

Akarsu zerinde bir baraj yardm ile mevsimlik, yllk veya ok yllkhazneler, Elektrik enerjisi retimi ihtiyaca gre ayarlanarak, pik saatlerindekiihtiya kolayca karlanr. Yedek trbinler yardm ile yal yllarda gvenilirenerjinin stnde ikincil enerji retilebilir ve haznenin byklne gre kurakmevsimlerde enerji ihtiyac karlanabilir.

GAP, Dicle ve Frat nehirlerinin aa ksmlar ile bunlar arasnda uzananovalar kapsamaktadr. Gaziantep, Adyaman, anlurfa, Diyarbakr, Mardin,Siirt, Batman ve rnak illerinin tamam veya bir ksm proje alan iinde

kalmaktadr.

TRKYE AISINDAN HDROLK ENERJNN YER

Enerji talebinin yeteri kadar yedekli bir arz ile karlanmasnda yerlikaynaklarn katks byk olmaktadr. Hidrolik enerjinin yeri ve yenilebilir birkaynak oluu, evre etkisindeki olumsuzluklarn azl, iletme ve bakmmasraflarnn dkl, olabildiince gelitirilmesini zorunlu hale

getirmektedir. Trkiye'deki su kaynaklarnn kullanlmasna ncelik verilmesi bir ulusal politika olarak benimsenmitir. Bugne kadar hidroelektrik kurulu

19


20/29

gte nemli gelimeler salanm olsa da, yukarda akland gibi yeterlideildir. Hidroelektrik enerjini gelitirilmesi yeni bir strateji ile ele alnmakzorundadr.

TEA tarafndan yaplan ENPEP ELECTRIC ve WASP III +optimizasyon modelleri kullanlarak yaplan almaya gre hidroelektrik kurulugcn 2005 ylnda 17981MW, 2010 ylnda 24935 MW, 2015 ylnda 28806MW ve 2020 ylnda 29984 MW olmas gerekmektedir. Bylece 2020 ylndaretilecek hidrolik enerji 103715 GWh olacaktr. Dier blmde aklanan burapor iin yaplan almaya gre, ekonomik hidroelektrik potansiyelinintamamnn 2023 ylnda kullanlr duruma getirilmesi iin hidroelektrik kurulugcn 2005 ylnda 20824 MW, 2010 ylnda 25565 MW, 2015 ylnda 30628MW, 2020 ylnda 33186 MW ve 2023 ylnda 35635 MW olmasgerekmektedir. Bylece 2023 ylnda retim 124721 GWh 'a kabilecektir.

Trkiyedeki Hidroelektrik Santraller

Trkiyedeki Hidroelektrik Santrallerin Durumu

20


21/29

2001 ylnda hidroelektrik kurulu gcn 12628,1 MW 'a, ortalama yllkretiminde 45,5 TWh /yl dzeyine ulamas beklenmektedir. Dnyadakigeliime baklnca, 21. yzyln ilk eyreinde ekonomik hidroelektrik

potansiyelin bugnk dzeyini am biimde tam deerlendirilmi olmashedeflenmelidir. Cumhuriyet 'in 100. ylna ekonomik hidroelektrikpotansiyelinin tamam deerlendirilmi olarak girebilmek iin her sene yaklak1000 MW 'lk hidrolik proje gerekletirmek gerekmektedir. Resmi raporlardahidroelektrik santrallerin birim kurulu g iin yatrm maliyetleri 800-1600ABD $ / kW olarak belirtilmektedir. Salkl bir ekonomik deerlendirme inaat,hidromekanik ve elektro mekanik tehizat, alt tesisi, iletim hatt, mhendislikve organizasyon giderleri ile hidroelektrik santral yapm her yl en az 1,6 milyarABD $ yatrm istemektedir.

Yeni bir strateji saptanrken projelerin bykl nemlidir. Trkiye'niniletmede olan alt byk hidroelektrik santralnn (Atatrk, Karakaya, Keban,Altnkaya, Oymapnar, Hasan Uurlu) glerinin toplam 7270 MW ve yllkortalama retimleri toplam 26,7 TWh /yl olup, kurulu gcn %72'sini veekonomik hidroelektrik potansiyelinde %21,5'ini kapsamaktadr.

Trkiye'de inaatna henz geilemeyen 360 proje kapsamnda: 1000 MW'dan byk bir proje, 500 MW 'dan byk 2 proje bulunmaktadr. Bunlarntoplam gleri 2253 MW 'dr. 250-500 MW g kademesinde toplam gc

3596,6 MW olan 11 proje vardr. Hidroelektrik projelerin 300 adet ile byk bir blm 10-100 MW arasnda olup, toplam gleri 8137,7 MW 'dr.

21


22/29

Hidroelektrik santraller pek ok lkede puant yk karlamak iinkullanlr. Trkiye gibi su kaynaklar zengin olan lkelerde, bir lde sistemi

besleyen baz santraller olarak kullanlmalar olaandr. Ancak Trkiye'de puant

talebinin karlanmas sorunu vardr ve hidroelektrik santrallerin srekli aryklenerek altrlmas puant talebin karlanmasnda olumsuzluklaryaratmaktadr.

Hidroelektrik santrallerinin ekonomik mrnn 50 yl saylmasna karn,bakm ve yenilemelerle mrnn 75-100 olabilecei grlmtr.

Hidroelektrik Santrallerin Etkileri

Hidroelektrik santrallerin etkilerini temel balk altnda toplayabiliriz.

1.) Hidroelektrik Santrallerin Fiziksel evreye Etkileri:

Hidroelektrik santraln su haznesi genelde doada bir deiiklie nedenolmaktadr.Bunlar; akarsu ak dzeninin deimesi, baraj gllerinin bykalanlar sular altnda brakmas ve yer alt su seviyelerinin ykselmesi olaraksralanabilir.Fiziksel evre etkilerinin rnekleri dnyada mevcuttur.rneinMsr'da Asuan barajnn kurulmas ile oluan Nasr glnn 1970 ylna kadar160 milyar metre kp su toplamas gerekiyordu.Fakat halen bunun yarsna

ancak ulalabilmitir.Belki de hedeflenen dzeye hibir zamanulaamayacaktr.Buharlaama yoluyla ylda ortalama 15 milyar metrekp sukayb olmaktadr.

2.) Hidroelektrik Santrallerin Biyolojik evreye Etkileri:

Baraj glnden yararlanlarak su yaplmas da amalanmaktadr.Fakat bunun nemli bir sonucu olarak su temelli bulac hastalklaryaygnlaabilmektedir.Baz durumlarda sulama amacn ieren projelerde besin

maddesi retimini azaltacak sonularda ortaya kmaktadr.Bu sorunlar tuzlulukve alkalinite yznde toprak veriminin azalmas, sonu olarak da iyi niteliklitopraklarn kaybna neden olmaktadr.

3.) Hidroelektrik Santrallerin Sosyal evreye Etkileri:

Hidroelektrik santrallerin sosyal evreye etkileri dorudan veya fizikselve biyolojik etkileri sonucu dolayl olarak ortaya kmaktadr.Bu tr etkilerolumlu veya olumsuz etkilerdir.Baz baraj glleri evreyi yeillendirmeye

katkda bulunabilmektedir.

22


23/29

Bununla birlikte baraj glnn altnda kalan verimli topraklar, ormanlar,kyler ve tarihi eserler byk bir kayba neden olmaktadr.Verimli arazileri barajglnn altnda kalan insanlar ge zorlanmakta, baraj gl altnda kalan

arazilerine karlk daha verimsiz araziler verilmektedir. Bunu dnyadarneklerine rastlamak mmkndr.1964 ylnda Gana'da yaplan Volta barajlkenin en verimli topraklarn yok etmi ve 90 bin kiinin yer deitirmesineneden olmutur.Ayrca Trkiye'de Keban baraj da 30 bin kiinin yerdeitirmesine neden olmutur.

Hidrolik Santrallerin Artlar, Eksileri

Bir barajn yapm ve ncesinde; uzun sreli ya, su,jeolojikalmalaryaplmas, su altnda kalan arazi iin denen istimlk bedelleri, baraj yapmmaliyetinin yksek olmas ilk yatrm maliyetinin ok fazla kmasna nedenolur.

Baka bir dezavantaj ise ister istemez byke bir ekili alann hatta bazyerleim yerlerinin, kimi yerde antik blgelerin su altnda kalacak olmasdr.Dezavantajlarna karn; ilk yatrm yapldktan sonra, enerji retiminin anakayna su olduundan retim maliyeti ok ucuz olmaktadr. Yaktl santralargibi hava ve evre kirlilii yaratmazlar.

Ayrca barajlarn, elektrik retiminin yan sra; Yerleim yerlerinin suyunu karlama, Sel ve taknlar nleme, Tarm arazilerini sulama Balklk Aalandrmaya katk , erozyonu nleme Turizmi gelitirme Ulam klimde yumuama gibi yararlar bulunur.

Yaclar Reglatr /zmir Pamuk tarlas sulamasBarajlar nehirleri kontrol iin kullanlr. Barajlar sulama suyu temin ederler.

23
http://tr.wikipedia.org/wiki/Ya%C4%9F%C4%B1%C5%9Fhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Suhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Jeolojihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Antikhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Enerjihttp://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87evrehttp://tr.wikipedia.org/wiki/Bal%C4%B1k%C3%A7%C4%B1l%C4%B1khttp://tr.wikipedia.org/wiki/Turizmhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Ula%C5%9F%C4%B1mhttp://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0klimhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Ya%C4%9F%C4%B1%C5%9Fhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Suhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Jeolojihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Antikhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Enerjihttp://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87evrehttp://tr.wikipedia.org/wiki/Bal%C4%B1k%C3%A7%C4%B1l%C4%B1khttp://tr.wikipedia.org/wiki/Turizmhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Ula%C5%9F%C4%B1mhttp://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0klim


24/29

Baraj glleri evreyi olumlu olarak etkilerler. Barajlar sayesinde yamuryamaya balamakta, bitki ve hayvan eitlilii artmaktadr.

Hidrolik g yeniden kazanlabilir enerji kaynadr. Suyun hareketi birevrim iinde devamldr. Su gl ve denizlerden buharlar, bulutlar oluturur.

Kar ve yamur olarak yeryzne geri dner. Su tekrar nehirlere deniz ve gllereakar. Bu evrim gne sayesinde olur.

Hidrolik gten enerji retmek temiz, verimli ve etkili bir yoldur.Hidroelektrik santrallerin sisteminden geen sularn kalite ve miktarndadeiiklik olmaz.

Trkiyedeki barajlarn yaklak drtte biri elektrik enerjisi retmektedir.

Doalgaz santralleri iin ilk yatrm finans miktar yaklak olarak 800$/kw civarndadr. Kmr ve hidroelektrik santraller iin bu deer 1500 $/kwmertebesindedir. lk yatrm finans maliyetleri asndan doalgaz santralleri ok

cazip grnmektedir. Ancak uzun sreli ve iletme maliyetlerine baktmzdahidroelektrik enerjinin bu dier alternatiflere gre ok daha avantajl olduugrlmektedir.

Hidroelektrik santraller verimlilii ok yksek santrallerdir Trbin ve jeneratr imalatndaki teknolojik gelimeler ile verimlilikleri %95'lerin zerinekartlmtr.Ksa srede devreye girme ve devreden kma zelliklerindendolay iletme gvenilirlii temin eder.

24


25/29

Yerli kaynak olmas, hammadde girdisi bakmndan daryabamllnn olmamas, Hidroelektrik projeler i olana salayarak istihdamaok olumlu katkda bulunmaktadrlar.

AB lkeleri le Karlatrdmzda Hidroelektrik Santralleri BakmndanYerimiz

Trkiye, Dnya hidroelektrik potansiyeli iinde % 1 pay ile sekizincisrada. Yine lkemiz Avrupa hidrolik potansiyelinde Rusya ve Norve'ten sonranc srada yer alyor. ABD teknik hidroelektrik potansiyelinin %86'sni,Japonya %78'ini, Norve %68'ini, Kanada %56'sn, Trkiye ise % 21'inigelitirmitir. Avrupa Komisyonu Birlik stratejileri kapsamnda Avrupa Birlii(AB) ierisinde 2010 ylna kadar i brt enerji tketimindeki yenilenebilirenerji payn elektrik retimi kapsamnda ise % 22,1'e kartmak iin bir eylem

plann yrrle koymutur.

Trkiye'deki En Yksek Barajlar

1. Keban Baraj / ELAZI

Frat Nehri zerinde,Enerji amal,Ykseklii 210m,1975 ylnda iletmeyeald.

2. Altnkaya Baraj / SAMSUN

Kzlrmak Nehri zerinde,Enerji amal,Ykseklii 195m,1988 ylnda iletmeyeald.

25


26/29

3. Oymapnar Baraj / ANTALYA

Manavgat Nehri zerinde,Enerji amal,

Ykseklii 185m,1984 ylnda iletmeyeald.

4. Hasanuurlu Baraj / SAMSUN

Yeilrmak zerinde,

Enerji amal,Ykseklii 175m,1981 ylnda iletmeyeald.

5. Karakaya Baraj / DYARBAKIR

Frat Nehri zerinde,Enerji amal,Ykseklii 173m,1987 ylnda iletmeyeald.

6. Atatrk Baraj / ANLIURFA

Frat Nehri zerinde,Enerji ve sulama amal,Ykseklii 169m,1992 ylnda iletmeyeald.

26


27/29

7. Gkekaya Baraj / ESKEHR

Sakarya Nehri zerinde,Enerji amal,

Ykseklii 158m,1972 ylnda iletmeyeald.

8. Menzelet Baraj / K.MARA

Ceyhan Nehri zerinde,

Sulama ve Enerji amal,Ykseklii 151m,1989 ylnda iletmeyeald.

9. Adgzel Baraj / DENZL

B.Menderes Nehri zerinde,

Sulama, Enerji ve taknkoruma amal,Ykseklii 145m,1992 ylnda iletmeyeald.

10. zlce Baraj / BNGL

Peri Nehri zerinde,Enerji amal,Ykseklii 144m,2000 ylnda iletmeyeald.

27


28/29

Belli Bal Baz Byk Barajlarmzn Karlatrlmas

BarajnAd

KARAKAYABARAJI

ATATRKBARAJI

KEBANBARAJI

OYMAPINARBARAJI

ALTINKAYABARAJI

BarajnYeri Diyarbakir Sanliurfa Elaz Antalya Samsun

Amac Enerji Sulama,Enerji

Enerji Enerji Enerji

Yllkretim

7 354 GWh 8 900 GWh 6 000GWh

1 620 GWh 1 632 GWh

G 1 800 MW 2 400 MW 1 330MW

540 MW 700 MW

Akarsuyu Frat Frat Frat Manavgat Kzlrmak

Gvdehacmi

2 000 000 m3 84 500 000m3

15 585000 m3

676 000 m3 16 000 000 m3

Ykseklik 158.00 m 166,00 m 163.00m

157.00 m 140.00 m

SONU

Elektrik enerjisi retim kaynaklarndan olan termik ve nkleer santrallerinevre zerindeki potansiyel olarak bilim adamlar tarafndan incelenmektedir.

Nkleer enerjiden yararlanarak kurulan santraller Trkiye'de planlamaaamasnda olduundan dolay bu enerji kaynana ak ve byk bir tepki Trkkamuoyunda olumamtr.Fakat zellikle Avrupa lkelerinde ve Amerika'damevcut nkleer santrallerin evreye olumsuz etkilerinden dolay byk birkamuoyu tepkisi mevcuttur.

Rzgar enerjisi, yenilebilir enerji kaynaklar gibi insanln gelecektebyk lde kullanmay planlad evre dostu bir enerji kaynadr.Yeni enerjikaynaklar araynda almalarnn ncelik kazanmasnn balca nedeni,tkenmez ve temiz olmasnn yannda ekonomik kriterlere dayanmasdr.

28


29/29

zellikle iletim hatlar ve elektrikli cihazlarn insan zerindeki etkilerinedikkat ekilmektedir.Bylece toplumda bilinlenme artmaktadr.letim hatlarnnve elektrikli cihazlarn yayaca elektrik ve manyetik alanlardan korunmak veya

etkiyi minimuma indirmek iin almalarn younlatrlmas gerekmektedir.

KAYNAKA1. www.trksan.com/hidroelektrik2. www.temsan.gov.tr3. www.genpower.com.tr4. www.enerjidergisi.com.tr

Documents

hidrolik santral