Historia sztuki dla bystrzaków - Septem.plpdf.septem.pl/hisztu/hisztu-3.pdf · 2008-12-03 · Historia sztuki dla bystrzaków Autor: Jesse Bryant Wilder T³umaczenie: Marcin Machnik,

Historia sztuki dla bystrzaków

Autor: Jesse Bryant WilderT³umaczenie: Marcin Machnik, Katarzyna SapetaISBN: 978-83-246-1855-2Tytu³ orygina³u: Art History For Dummies Format: 180x235, stron: 512

Sama sztuka, ¿adnych sztuczek

Czy wiesz, ¿e gwa³towny charakter Carravagia kosztowa³ go ¿ycie? Czy s³ysza³eœ o tym, ¿e za póŸne rzeŸby Augusta Rodina oskar¿ano o pornografiê? ¯ycie wielkich artystów, wci¹gniête w wir historii, odcisnê³o trwa³e piêtno na ich sztuce. Sztuka jest wszêdzie wokó³ nas. Nawet wroc³awski dworzec têtni histori¹ — jego g³ówna fasada zbudowana jest w stylu angielskiego neogotyku. Ile¿ tajemnic kryj¹ te obrazy, rzeŸby i budowle…

Jednych fascynuj¹ naskalne malowid³a sprzed tysiêcy lat, innych religijna sztuka œredniowiecza; s¹ i tacy, których poruszaj¹ wy³¹cznie wspó³czeœni artyœci, operuj¹cy nowoczesnymi technologiami. Sztuka to nieprzebrane Ÿród³o wiedzy o nas samychi historii rodzaju ludzkiego, zaklête w piêknych przedmiotach. A Ty, czego w niej szukasz dla siebie?

• G³ówne okresy i nurty w historii sztuki.• Tajemnice staro¿ytnych mistrzów.• Twarde œredniowieczne kanony.• Wp³yw rewolucji przemys³owej.• Sztuka XX wieku i nowe perspektywy.

Ponadto znajdziesz tu dekalogi: 10 muzeów, które musisz odwiedziæ, 10 wspania³ych ksi¹¿ek napisanych przez s³ynnych artystów, 10 sposobów malowania,które zmieni³y œwiat.

DODATEK SPECJALNY: Chronologia historii sztuki

http://septem.pl/ksiazki/hisztu.htm

http://www.septem.pl/ksiazki/hisztu.htm

http://septem.pl/zakupy/add.cgi?id=hisztu

Spis tre�ciO autorze ........................................................................................................................... 17

Podzi�kowania od autora .................................................................................................. 19

Wst�p ................................................................................................................................ 21O ksi��ce ................................................................................................................................ 22Konwencje zastosowane w ksi��ce ....................................................................................... 22Czego nie czyta� .................................................................................................................... 22Naiwne za�o�enia .................................................................................................................. 23Jak podzielona jest ksi��ka .................................................................................................... 23

Cz�� I: Historia ludzko�ci w zwierciadle — wst�p do historii sztuki .......................... 23Cz�� II: Z jaskini do Koloseum — sztuka staro�ytna ................................................... 24Cz�� III: Sztuka po upadku Rzymu — lata 500 – 1760 n.e. ......................................... 24Cz�� IV: Rewolucja przemys�owa i degradacja sztuki — lata 1760 – 1900 .................... 24Cz�� V: Sztuka XX wieku i nowe perspektywy ............................................................. 25Cz�� VI: Dekalogi ............................................................................................................ 25Dodatek ............................................................................................................................. 26

Ikony u�yte w ksi��ce ........................................................................................................... 26Co dalej .................................................................................................................................. 27

Cz�� I: Historia ludzko�ci w zwierciadle— wst�p do historii sztuki .............................29

Rozdzia� 1: Artystyczna podró� w czasie ........................................................................... 31Dlaczego warto wraca� do starych dziejów? ........................................................................ 32Czy upadek Rzymu pogr��y� sztuk�, czy tylko zmieni� jej kierunek? ............................... 32Co nap�dza�o machin� sztuki w dobie rewolucji przemys�owej? ...................................... 33wiat wspó�czesny w rozbitym zwierciadle ......................................................................... 35

Rozdzia� 2: Cel i znaczenie sztuki ...................................................................................... 37Co artysta mia� na my�li ....................................................................................................... 37

Religia, rytua� i mitologia ................................................................................................. 38Polityka i propaganda ........................................................................................................ 38Mecenat, czyli malowanie na ��danie .............................................................................. 39W�asne wizje ...................................................................................................................... 39

6 Historia sztuki dla bystrzaków

Jak analizowa� kompozycj� ................................................................................................... 40Uk�ad ................................................................................................................................. 40Rytm ................................................................................................................................... 40Równowaga ....................................................................................................................... 40Kontrast .............................................................................................................................. 41Emfaza (nacisk) ................................................................................................................. 41

Jak rozszyfrowa� znaczenie ................................................................................................... 42ABC narracji wizualnej ..................................................................................................... 42Zrozumie� symbol ............................................................................................................ 43

Rozdzia� 3: G�ówne okresy i nurty w historii sztuki ..........................................................45Ró�nica pomi�dzy okresem a nurtem w sztuce .................................................................. 45

Nurty w sztuce .................................................................................................................. 45Okresy w sztuce ................................................................................................................ 46

Przegl�d g�ównych okresów w historii sztuki ..................................................................... 46Sztuka prehistoryczna (35 000 r. p.n.e. – 2500 r. p.n.e.) ................................................. 47Sztuka staro�ytnej Mezopotamii (3500 r. p.n.e. – 500 r. p.n.e.) ..................................... 47Sztuka staro�ytnego Egiptu (3100 r. p.n.e. – 500 r. p.n.e.) ............................................. 48Sztuka minojska, staro�ytnej Grecji i hellenistyczna ...................................................... 48Sztuka etruska i rzymska ................................................................................................... 49Sztuka bizantyjska i sztuka islamu .................................................................................... 49Sztuka �redniowieczna (500 r. n.e. – 1400 r. n.e.) ........................................................... 50Sztuka renesansu ............................................................................................................... 50Sztuka baroku i rokoko ..................................................................................................... 51Neoklasycyzm i romantyzm ............................................................................................. 52

Przegl�d g�ównych nurtów w historii sztuki ....................................................................... 52Realizm (lata 40. XIX wieku – lata 80. XIX wieku) ......................................................... 53Prerafaelici (1848 – lata 90. XIX wieku) i Arts and Crafts Movement

(lata 50. XIX wieku – lata 30. XX wieku) ........................................................................ 53Impresjonizm (1869 – póne lata 80. XIX wieku) .......................................................... 53Postimpresjonizm (1886 – 1892) ..................................................................................... 53Fowizm i ekspresjonizm ................................................................................................... 54Kubizm i futuryzm ............................................................................................................ 54Dadaizm i surrealizm ........................................................................................................ 55Suprematyzm, konstruktywizm i De Stijl — abstrakcjonizm ........................................ 55Ekspresjonizm abstrakcyjny (1946 – lata 50. XX wieku) ................................................ 56Pop art (lata 60. XX wieku) ............................................................................................... 56Sztuka konceptualna, performance i sztuka feministyczna

(póne lata 60. XX wieku – lata 70. XX wieku) ............................................................ 57Postmodernizm (1970 – ) ................................................................................................. 57

Spis tre�ci 7

Cz�� II: Z jaskini do Koloseum— sztuka staro�ytna ...................................59

Rozdzia� 4: Magiczne sztuczki my�liwych i halucynacje artystów .................................... 61Sekretne malowanie w zaciszu jaskini ................................................................................. 62

Polowanie na �cianie ......................................................................................................... 62Szale�stwa szamana z p�dzlem w r�ku ............................................................................ 63

Flirt z bogini� p�odno�ci ....................................................................................................... 65O Stonehenge, menhirach i architekturze neolitu .............................................................. 66

Çatal Höyük i Skara Brae, czyli jak mieszkano w neolicie ............................................. 66Tajemnica megalitów i menhirów ................................................................................... 67

Rozdzia� 5: Zmienni bogowie, sztuka wojenna i narodziny pisma— sztuka staro�ytnej Mezopotamii .................................................................... 69

Pn�c si� ku niebu — architektura sumeryjska ..................................................................... 71Zygzakiem do nieba — ziggurat ...................................................................................... 71Wie�a Babel ....................................................................................................................... 72

Rzut oka na rzebiarstwo sumeryjskie ................................................................................. 72Oddawanie czci wyrzebionym postaciom ..................................................................... 73Zapatrzeni w boga — pos��ki w �wi�tyni Abu ................................................................ 73

Graj�c na lirze damy Puabi ................................................................................................... 74Sztandar z Ur ........................................................................................................................ 76ladami kamiennych wojowników — sztuka akadyjska ..................................................... 78Wyryte w kamieniu — Kodeks Hammurabiego ................................................................. 78Odkrywanie sekretów sztuki asyryjskiej .............................................................................. 80Dziecko Babilonu — pa�stwo nowobabilo�skie ................................................................ 81

Rozdzia� 6: Jedn� nog� w grobowcu — sztuka staro�ytnego Egiptu ............................... 83Staro�ytny Egipt w pigu�ce ................................................................................................... 84Paleta Narmera i zjednoczenie Egiptu ................................................................................. 85Styl egipski ............................................................................................................................. 89Architektura okresu Starego Pa�stwa .................................................................................. 89Okres przej�ciowy i realizm redniego Pa�stwa ................................................................. 93Sztuka Nowego Pa�stwa ...................................................................................................... 94

Echnaton i egipskie warto�ci rodzinne ............................................................................ 95Skarby z grobowca Tutanchamona .................................................................................. 96Podziwiaj�c najpi�kniejsz� na �wiecie martw� kobiet� ................................................... 97Czytaj�c Ksi�g� Umar�ych ............................................................................................... 97Rzeba zbyt wielka, �eby o niej zapomnie� ..................................................................... 99


Rozdzia� 7: Sztuka grecka, olimpijskie ego i wynalazcy nowoczesno�ci ........................101Minojczycy, czyli boginie o ciele w��a, minotaury i akrobacje z bykami ........................ 102Rzeba grecka — od surowej symetrii do delikatnej równowagi ..................................... 105

Od kurosów do pos�gu efeba d�uta Kritiosa .................................................................. 105Rzebiarze staro�ytni okresu klasycznego: Poliklet, Myron i Fidiasz .............................. 108Rzeba z IV wieku p.n.e. ................................................................................................. 111

Greckie malarstwo wazowe ................................................................................................ 112Uproszczone przedstawianie postaci — styl geometryczny ......................................... 112Styl czarnofigurowy i czerwonofigurowy ...................................................................... 113

B��dz�c w�ród ruin — architektura staro�ytnej Grecji ..................................................... 114Grecja bez granic — hellenizm .......................................................................................... 116

Rozdzia� 8: Sztuka etruska i rzymska — powtórka z Grecji ............................................121Tajemniczy Etruskowie ...................................................................................................... 121

Kiedy �wi�tynia staje si� grobowcem — wp�ywy greckie ............................................. 122U�miech wyryty w skale, czyli wiecznie szcz��liwi Etruskowie .................................. 122

Upadek Republiki Rzymskiej ............................................................................................. 123Sztuka jako zwierciad�o — rzymski realizm i rzebione portrety republikanów ........ 125Realizm w malarstwie ..................................................................................................... 128Mozaika rzymska ............................................................................................................. 130Architektura rzymska — po��czenie stylu greckiego i etruskiego .................................... 131

Cz�� III: Sztuka po upadku Rzymu— lata 500 – 1760 n.e. .......................... 137

Rozdzia� 9: Kult obrazów a sztuka wczesnochrze�cija�ska, bizantyjska i islamska .......139Powstanie Konstantynopola ................................................................................................ 139

Chrystianizacja Rzymu ................................................................................................... 140Po upadku — podzia�y i roz�amy ................................................................................... 140

Sztuka wczesnochrze�cija�ska na Zachodzie ..................................................................... 141Sztuka bizantyjska osi�ga �wietno�� godn� cesarstwa ........................................................ 143

Architektura czasów Justyniana Pierwszego i wczesnobizantyjska .............................. 144Niezwyk�e mozaiki — sztuka uk�adania ........................................................................ 146Ikony i ikonoklazm ......................................................................................................... 150

Sztuka islamu — przez architektur� do Boga .................................................................... 153Wielki Meczet w Kordowie ............................................................................................ 154Ol�niewaj�ca Alhambra ................................................................................................... 155wi�tynia mi�o�ci — Tad� Mahal .................................................................................. 157

Rozdzia� 10: Mistycy, rabusie i r�kopisy — sztuka �redniowiecza ................................159Irlandzki promie� �wiat�a — iluminowane r�kopisy ........................................................ 160

Ksi�ga z Kells, Ewangeliarz z Lindisfarne i inne r�kopisy ............................................ 161Drolleries — zabawny styl .............................................................................................. 162

Spis tre�ci 9

Karol Wielki — król swego prywatnego renesansu ........................................................... 163Bitwa pod Hastings wyszyta na Tkaninie z Bayeux .......................................................... 163

Przyczyna starcia pod Hastings ...................................................................................... 164Codzienne �ycie w �redniowiecznej Anglii i Francji .................................................... 164Propaganda polityczna .................................................................................................... 165Przekraczanie granic ....................................................................................................... 166

P�kate �wi�tynie architektury roma�skiej ......................................................................... 166Rzeba roma�ska ................................................................................................................. 170

Odrodzenie rzeby rzymskiej ........................................................................................ 171Relikwie i relikwiarze — cudowne szcz�tki ...................................................................... 171Strzeliste ko�cio�y, czyli majestatyczny gotyk .................................................................... 172

Wi�ksza i ja�niejsza ......................................................................................................... 173Co� nowego z czego� starego ......................................................................................... 174Ostatnie szlify i voilà! ...................................................................................................... 174Rozwijanie snu o gotyku ................................................................................................ 176

Historia zakl�ta w witra� .................................................................................................... 177Rzeba gotycka .................................................................................................................... 178Gotyk we W�oszech ............................................................................................................ 180Malarstwo gotyckie — Cimabue, Duccio i Giotto ........................................................... 181

Cimabue .......................................................................................................................... 181Duccio ............................................................................................................................. 183Giotto ............................................................................................................................... 184

Na tropie damy z jednoro�cem — mistyczne gobeliny z Cluny ..................................... 186

Rozdzia� 11: Odrodzenie kulturalne — wczesny i dojrza�y renesans ............................. 189Wczesny renesans rozwijaj�cy si� w �rodkowej cz��ci W�och .......................................... 190

Konkurs na projekt drzwi: Brunelleschi kontra Ghiberti — zwyci�zc� zostaje... ....... 190Katedra Santa Maria del Fiore (Duomo) we Florencji ................................................. 191O co chodzi w perspektywie? ......................................................................................... 192Sandro Botticelli — Wenus w wersji ogrodowej .......................................................... 196Donatello — stawianie pos�gów z powrotem na nogi .................................................. 197

Dojrza�y renesans ................................................................................................................ 198Leonardo da Vinci — oryginalny cz�owiek renesansu .................................................. 200Micha� Anio� — najlepszy kumpel ................................................................................ 205Rafael Santi — ksi�� w�ród malarzy ............................................................................ 208

Rozdzia� 12: Renesans wenecki, póny gotyk i odrodzenie na Pó�nocy .......................... 211Podró� gondol� przez renesansow� Wenecj� .................................................................... 211

Pierwszy przystanek: Bellini ........................................................................................... 212Na skróty do Mantegny i Giorgione .............................................................................. 213Weneckie wakacje Dürera .............................................................................................. 215XVI stulecie oczyma Tycjana ......................................................................................... 216Wenecja Paolo Veronese ................................................................................................. 218Tintoretto i renesansowe ego ......................................................................................... 219Palladio — król klasycyzmu ........................................................................................... 220


Póny gotyk — naturalizm flandryjski ............................................................................... 221Jan van Eyck — mistrz pónego gotyku ........................................................................ 221Rogier van der Weyden — na pierwszym planie i w centrum ..................................... 223

Mistrzowie Pó�nocy — renesans w Niderlandach i Niemczech ..................................... 225Mroczny Hieronim Bosch .............................................................................................. 225Ponury symbolizm Grünewalda .................................................................................... 227Wieczerza u Pietera Bruegla starszego ........................................................................... 228

Rozdzia� 13: Rozci�ganie cia�a i umys�u, czyli manieryzm ..............................................231Pontormo — na pierwszym planie i w centrum ............................................................... 232Bronzino — symbolizm i wymy�lna aran�acja sceny ....................................................... 233Parmigianino — to nie jest gatunek sera! .......................................................................... 235Arcimboldo — sztuka z jad�ospisu ..................................................................................... 237El Greco — rozci�ganie cia�a do granic mo�liwo�ci .......................................................... 238Jak si� odnale� w Palazzo del Tè Giulio Romano ........................................................... 239

Rozdzia� 14: Kiedy renesans sta� si� barokiem ..............................................................243Annibale Carracci — niebia�skie sklepienia ...................................................................... 244Rzu�my nieco �wiat�a na temat Caravaggia i jego na�ladowców ...................................... 245

Orazio Gentileschi — raczej �agodna forma baroku ..................................................... 246Cienie i subtelny dramatyzm Artemizji Gentileschi ..................................................... 247

Nieko�cz�ca si� ekstaza rzeb Berniniego ......................................................................... 247Jak rozumie� barokow� architektur� .................................................................................. 249Realizm holenderski i flamandzki ...................................................................................... 252

Mi�siste, b�yskotliwe i przesycone �wi�to�ci� dzie�a Rubensa ..................................... 253Rembrandt — autoportrety i �ycie w cieniu ................................................................. 255Zdrowy �miech Halsa ..................................................................................................... 256Vermeer — muzycy, panny i dziewczyna z per�� .......................................................... 257

Francuska wystawno�� i barokowa gra �wiat�em ............................................................... 258Perfekcjonista Poussin .................................................................................................... 258Refleksyjne �wiat�o �wiec i Georges de La Tour ........................................................... 259Wersal — architektura w s�u�bie propagandy Króla S�o�ce ......................................... 259

Hiszpa�ski z�oty wiek w �wietle Caravaggia ...................................................................... 260Ribera i Zurbarán — w cieniu Caravaggia ......................................................................... 261Królowie i ksi��niczki Velázqueza ................................................................................. 262

Rozdzia� 15: Rokoko doda Ci skrzyde� .............................................................................265Antoine Watteau zrywa z barokiem .................................................................................... 266Fragonard i Boucher — luksus, krzepa i rozrzutno�� ....................................................... 267

François Boucher ............................................................................................................ 268Jean-Honoré Fragonard .................................................................................................. 268

Podniebne malarstwo Giovanniego Battisty Tiepolo ........................................................ 269Rokoko light, czyli angielska wersja sielanki ..................................................................... 270

William Hogarth .............................................................................................................. 270Thomas Gainsborough ................................................................................................... 271Sir Joshua Reynolds ........................................................................................................ 271

Spis tre�ci 11

Cz�� IV: Rewolucja przemys�owa i degradacja sztuki— lata 1760 – 1900 ................................273

Rozdzia� 16: Wszystkie drogi prowadz� z powrotem do Rzymu i Grecji — neoklasycyzm ...... 275Jacques-Louis David — król neoklasycyzmu .................................................................... 277

Okaza�o�� i formalizm w stylu retro .............................................................................. 277Propaganda dla obu stron ............................................................................................... 279

Jean Auguste Dominique Ingres — ksi�� neoklasycznego portretu .............................. 280Élizabeth-Louise Vigée-Lebrun — mi�a i naturalna ......................................................... 281Canova i Houdon — grecki wdzi�k neoklasycznej rzeby .............................................. 283

Antonio Canova — mistrz XVIII-wiecznej rzeby ....................................................... 283Jean-Antoine Houdon — �ycie zakl�te w kamie� ........................................................ 283

Rozdzia� 17: Romantyczne gesty i poszukiwanie duszy .................................................. 285Nie wystarczy, �e chcesz si� ca�owa� — musisz mie� serce ............................................. 285Wykroczenie poza siebie Williama Blake’a i Henry’ego Fuselego — mitologie umys�u ..........288Po drugiej stronie — Caspar David Friedrich ................................................................... 289Rewolucyjni romantycy francuscy — Géricault i Delacroix ............................................ 290

Théodore Géricault ........................................................................................................ 290Eugéne Delacroix ............................................................................................................ 292

Francisco Goya i groteska ................................................................................................... 294Joseph Mallord William Turner wznieca ogie� w niebiosach ......................................... 296

Rozdzia� 18: Najwa�niejsze jest widoczne dla oczu — realizm ...................................... 299Courbet i Daumier maluj� ch�opów i degradacj� miast ................................................... 300

Gustave Courbet ............................................................................................................. 300Honoré Daumier — zgrzyt codzienno�ci ..................................................................... 302

Szko�a z Barbizon i wyj�cie na wie� ................................................................................... 303Jean-François Millet i jego szlachetni ch�opi ................................................................ 303Jean-Baptiste Camille Corot — od nagiej prawdy do wystrojonej rzeczywisto�ci ..... 305

Trzymanie si� faktów w Ameryce ...................................................................................... 306Na zachód z Albertem Bierstadtem ............................................................................... 306Przez morze w s�o�cu czy burzy z Winslowem Homerem ......................................... 306�odzi� przez Ameryk� z Thomasem Eakinsem ............................................................ 307

Prerafaelici — �redniowieczne wizje i ilustrowanie literatury ......................................... 308Dante Gabriel Rossetti — przywódca ruchu ................................................................. 309John Everett Millais i subtelny symbolizm ...................................................................... 309

Rozdzia� 19: Pierwsze wra�enie — impresjonizm .......................................................... 313M&M’s, czyli Manet i Monet ............................................................................................ 314

Édouard Manet �amie regu�y, aby uwolni� dusz� artysty ............................................. 315Claude Monet — od plam do kropek ............................................................................ 317

Pi�kne kobiety i malowane damy Renoira i Degasa ......................................................... 319Pi�kne jak z obrazka — Pierre-Auguste Renoir ............................................................ 319Tancerki Edgara Degasa ................................................................................................. 321


Morisot i Cassatt — kobiety w �wiecie sztuki ................................................................... 322Mary Cassatt .................................................................................................................... 323Berthe Morisot ................................................................................................................ 323

Rozdzia� 20: Rozwijanie w�asnych impresji — postimpresjonizm ..................................325Najwa�niejsze punkty obrazu, czyli pointylizm i Georges-Pierre Seurat ........................... 325Sztuka spod czerwonych latarni — Henri de Toulouse-Lautrec ..................................... 327Paul Gauguin pod��a �ladem „szlachetnego dzikiego” ..................................................... 328

Obrazy z Bretanii ............................................................................................................ 328Obrazy z Tahiti ............................................................................................................... 329

Niespo�yta energia Vincenta van Gogha ................................................................................ 330Mi�o�� zakl�ta w kamie� — Rodin i Claudel .................................................................... 331

Auguste Rodin ................................................................................................................. 332Camille Claudel .............................................................................................................. 333

Maska ukryta za twarz� — James Ensor ............................................................................. 334Geometryczne krajobrazy Paula Cézanne’a ....................................................................... 334Art Nouveau, czyli maria� sztuki z technologi� ................................................................ 336Ba�niowe kaprysy i katedra jak zamek z piasku — Antoni Gaudí .................................... 337

Cz�� V: Sztuka XX wieku i nowe perspektywy ......... 339Rozdzia� 21: Od fowizmu do ekspresjonizmu ...................................................................341

Fowi�ci — kolory walcz� jak dzikie zwierz�ta ................................................................... 342Henri Matisse .................................................................................................................. 342André Derain ................................................................................................................... 344Maurice de Vlaminck ...................................................................................................... 344

Ekspresjonizm niemiecki — forma kszta�towana przez uczucia ...................................... 345Die Brücke i I wojna �wiatowa ....................................................................................... 346Der Blaue Reiter .............................................................................................................. 349

Ekspresjonizm austriacki ..................................................................................................... 351Gustaw Klimt i jego omdlewaj�ce damy ........................................................................ 351Egon Schiele — ja� wystawiona na pokaz ................................................................... 352Oskar Kokoschka — mroczne sny i wewn�trzne burze ............................................... 353

Rozdzia� 22: Kubistyczne puzzle i futurystyczna droga szybkiego ruchu .........................355Kubizm — wszystkie perspektywy jednocze�nie .............................................................. 356

Pablo Picasso ................................................................................................................... 356Kubizm analityczny — rozbijanie na kawa�ki ............................................................... 359Kubizm syntetyczny — klejenie fragmentów ............................................................... 360Fernand Léger — kubizm dla szarego cz�owieka .......................................................... 361

Futuryzm — sztuka, która �amie ograniczenia pr�dko�ci ................................................. 362Umberto Boccioni .......................................................................................................... 363Gino Severini ................................................................................................................... 364

Spis tre�ci 13

Rozdzia� 23: Najwa�niejsze jest niewidoczne dla oczu — od sztuki nieprzedstawiaj�cejdo abstrakcyjnego ekspresjonizmu .............................................................. 367

Suprematyzm — ponowne odkrycie przestrzeni przez Kazimierza Malewicza ............. 368Konstruktywizm — obna�anie szkieletu ............................................................................. 370

Wie�a Tatlina ................................................................................................................... 371Taniec czasu z przestrzeni� — Naum Gabo ................................................................. 371

Piet Mondrian i ruch De Stijl ............................................................................................. 373Dadaizm przewraca �wiat do góry nogami ........................................................................ 373

Dada, prowokacja i Cabaret Voltaire ............................................................................. 374Marcel Duchamp — pisuary, stojaki na kapelusze i ko�a rowerowe ........................... 376Hans (Jean) Arp — w krainie dada ................................................................................ 378

Surrealizm i dziwne marzenia senne ................................................................................. 379Max Ernst i jego alter ego Loplop .................................................................................. 380Salvador Dalí — topniej�ce zegary, senne krajobrazy i mrówki .................................. 381René Magritte — �wiat zdezorientowany ..................................................................... 382Rozdarta Frida Kahlo ...................................................................................................... 383

Mój dom to maszyna — modernistyczna architektura ..................................................... 385Frank Lloyd Wright — wniesienie zewn�trznej strony do �rodka .............................. 385Walter Gropius i bloki Bauhausu ................................................................................... 386Le Corbusier — mieszkalne maszyny i Notre Dame du Haut .................................... 388

Abstrakcyjny ekspresjonizm — fajerwerki na p�ótnie ....................................................... 390Arshile Gorky .................................................................................................................. 390Jackson Pollock ............................................................................................................... 391Willem de Kooning ......................................................................................................... 393

Rozdzia� 24: Wszystko mo�e by� sztuk� — bajeczne lata pi��dziesi�tei psychodeliczne lata sze��dziesi�te .......................................................... 395

Pretensjonalne rysunki — pop-art ..................................................................................... 396Wiele twarzy Andy’ego Warhola .................................................................................... 396Wtem! Komiksy trafiaj� na p�ótna — Roy Lichtenstein ............................................... 398

Realizm fantastyczny ........................................................................................................... 399Ernst Fuchs — ojciec realizmu fantastycznego ............................................................. 400Domy Hundertwassera ................................................................................................... 400

Oszcz�dna sztuka Rothko, Newmana, Stelli i innych ...................................................... 402Barwne p�aszczyzny marze� — Rothko i Newman ..................................................... 402Minimalizm w mniejszym lub wi�kszym stopniu ........................................................ 404

Hiperrealizm ....................................................................................................................... 405Richard Estes — wyostrzone spojrzenie ........................................................................ 405Ch�odne zbli�enia Chucka Close’a ................................................................................ 406

Performance i instalacje ...................................................................................................... 406Fluxus — na przeci�ciu sztuk ........................................................................................ 407Joseph Beuys — rozwijanie mo�liwo�ci Fluxusa .......................................................... 407


Rozdzia� 25: Fotografia — od nauki do sztuki ................................................................411Narodziny fotografii ............................................................................................................ 411Od nauki do sztuki .............................................................................................................. 412Alfred Stieglitz — chwytanie ulotnych chwil .................................................................... 414Henri Cartier-Bresson i „decisive moment” ..................................................................... 415Grupa „f/64” — Edward Weston i Ansel Adams ............................................................... 417Dorothea Lange — susza i Wielki Kryzys .......................................................................... 418Margaret Bourke-White — od kominów fabrycznych i hut �elaza do obozu

w Buchenwald i �mierci Gandhiego ................................................................................ 420Szybki rozwój — nast�pne pokolenie ................................................................................ 422

Rozdzia� 26: Nowy wspania�y �wiat — postmodernizm .................................................423Od modernistycznych piramid do pokr�conych, tytanowych kszta�tów

— postmodernistyczna architektura ................................................................................ 424Viva Las Vegas! ................................................................................................................ 425Chestnut Hill — doskona�y przyk�ad ............................................................................ 425Philip Johnson i meble w centrum miasta ..................................................................... 426I.M. Pei i jego pryzmatyczny projekt ............................................................................. 426Dekonstruktywistyczna architektura Petera Eisenmana,

Franka Gehry’ego i Zahy Hadid ................................................................................. 428Twórczo�� czy oszustwo? Postmodernistyczna fotografia i malarstwo ........................... 431

Cindy Sherman — przekszta�canie siebie ........................................................................ 431Gerhard Richter — czytanie mi�dzy warstwami .......................................................... 433

Instalacje i sztuka ziemi ....................................................................................................... 434Judy Chicago — proszona kolacja dla wielkich nieobecnych ....................................... 434Sztuka odpowiedniego opakowania — Christo i Jeanne-Claude ................................ 435Robert Smithson i sztuka ziemi — dokopywanie si� do znacze� ................................ 436

Króliki �wiec�ce w ciemno�ciach i �ywa, genetyczna sztuka ............................................ 438

Cz�� VI: Dekalogi ................................................. 441Rozdzia� 27: Dziesi�� muzeów, które musisz odwiedzi� .................................................443

Luwr (Pary�) ........................................................................................................................ 443Galeria Uffizi (Florencja) ................................................................................................... 444Muzea Watyka�skie (Rzym) ............................................................................................... 444Galeria Narodowa (Londyn) .............................................................................................. 444Metropolitan Museum of Art (Nowy Jork) ...................................................................... 445Prado (Madryt) .................................................................................................................... 445Ermita� (Sankt Petersburg) ................................................................................................. 445Rijksmuseum (Amsterdam) ................................................................................................ 446Muzeum Brytyjskie (Londyn) ............................................................................................ 446Kunsthistorisches Museum (Wiede�) ............................................................................... 446

Spis tre�ci 15

Rozdzia� 28: Dziesi�� wspania�ych ksi��ek napisanych przez s�ynnych artystów .......... 447Leonardo da Vinci, Traktat o malarstwie ........................................................................... 447Giorgio Vasari, �ywoty najs�awniejszych malarzy, rzebiarzy i architektów .................. 448Micha� Anio� Buonarroti, Poezje wybrane ........................................................................ 448Eugéne Delacroix, Dzienniki ............................................................................................. 448Vincent van Gogh, Listy do brata ....................................................................................... 449Sztuka, August Rodin — rozmowy spisane przez Paula Gsella ....................................... 449Wasyl Kandy�ski (Wassily Kandinsky), O duchowo�ci w sztuce ........................................ 449Rozmowy z Picassem, spisane przez Gilberte’a Brassaia .................................................. 450Salvador Dalí, Dziennik geniusza ...................................................................................... 450Andy Warhol, Filozofia Warhola od A do B i z powrotem ............................................... 450

Rozdzia� 29: Dziesi�� sposobów malowania, które zmieni�y �wiat ................................ 453Cz�owiek, który rozpowszechni� malarstwo olejne — Jan van Eyck ............................... 453Có� to za mg�a? Leonardo da Vinci ................................................................................... 454Zagubieni i wy�owieni z cieni Rembrandta ....................................................................... 455Gdzie s� moje okulary? Monet i impresjonizm ................................................................ 455Punktuj�cy styl Seurata ....................................................................................................... 456Ow�adni�ty sza�em p�dzel van Gogha ............................................................................... 457A mo�e na niebiesko? Picasso ............................................................................................ 457Malowanie melodyjnych barw — Kandinsky ................................................................... 458Rzucaj�cy farb� Pollock ...................................................................................................... 458Richter i malowanie gumowym wa�kiem ............................................................................. 459

Dodatek: Adresy internetowe ..................................461Skorowidz ....................................................................................................................... 475

Rozdzia� 3

G�ówne okresyi nurty w historii sztuki

W tym rozdziale:� Okre�limy ró�nic� pomi�dzy nurtem a okresem w sztuce.� Zg��bimy g�ówne okresy w sztuce.� Przeanalizujemy najbardziej znacz�ce nurty w sztuce.

istoria sztuki dzieli si� na okresy i nurty. W tym rozdziale przyjrzymy si�ka�demu z nich w porz�dku chronologicznym.

Ró�nica pomi�dzy okresema nurtem w sztuce

Nurty i okresy w sztuce ukazuj� dzia�alno�� artystyczn� grupy twórcóww okre�lonym przedziale czasu. Ró�nic� pomi�dzy tymi dwoma poj�ciamirozwa�a si� w kontek�cie czasu i zamierzenia.

Nurty w sztuceNurt w sztuce zapocz�tkowywany jest �wiadomie przez ma�� grup� artystów,którzy chc� promowa� lub prowokowa� zmiany. ��czony jest on zazwyczajz konkretnym stylem w sztuce i jak�� ideologi�. Tak samo jak ruch kobietczy ruch na rzecz przestrzegania praw obywatelskich, ruch czy nurt w sztucemo�e popycha� w kierunku nowych mo�liwo�ci lub konkretnych problemów.Przedstawiciele danego ruchu mog� na przyk�ad przeciwstawia� si� wojniealbo jakiemu� konkretnemu systemowi politycznemu. Czasem pisz� onimanifesty, aby jasno okre�li� swoje cele, i zwo�uj� spotkania. Zazwyczajcz�onkowie danego nurtu trzymaj� si� razem i prezentuj� swoje pracena grupowych wystawach.

H

46 Cz�� I: Historia ludzko�ci w zwierciadle — wst�p do historii sztuki

Okresy w sztuceOkres w sztuce nie jest zwykle �wiadomie rozpoczynany przez artystów. Okresytrwaj� zazwyczaj d�u�ej ni� nurty i rozwijaj� si� stopniowo, kszta�towane przezkultur� i polityk�.

Cz�sto okres w sztuce pokrywa si� z epok� historyczn�. Tak jest na przyk�adze sztuk� wczesnochrze�cijask�, która tworzona by�a w epoce wczesnegochrze�cija�stwa. Arty�ci tego okresu tworzyli dzie�a zwi�zane z chrze�cija�stwemi sami byli wyznawcami tej religii. Nie pisali jednak manifestów ani nie zwo�ywalispotka�, na których dyskutowaliby o ideologii i dzieliliby si� wskazówkamidotycz�cymi stylu. Historycy sztuki przyporz�dkowuj� ich jednak do tejsamej grupy, poniewa� �yli w tym samym czasie, po�wi�cali swoje obrazy tymsamym tematom i kierowali si� tym samym duchem — duchem swoich czasów,religii i kultury.

Przegl�d g�ównych okresóww historii sztuki

Okres w sztuce mo�e trwa� od ponad 20 000 do 50 lat — w zale�no�ci od tempazmian kulturowych. Sztuk� jaskiniow� tworzono od oko�o 35 000 roku p.n.e.a� do pónego paleolitu, czyli lat 10 000 p.n.e. – 8000 p.n.e. (ludzie zamieszkuj�cytereny bli�ej cofaj�cego si� lodowca parali si� tym rodzajem sztuki nieco d�u�ej).W tym okresie kultura zmienia�a si� prawie w takim tempie, w jakim topnia�lodowiec — a musimy pami�ta�, �e globalne ocieplenie mia�o dopiero nadej��.Z kolei inny okres w sztuce, neoklasycyzm, trwa� tylko oko�o 65 lat (od 1765do 1830 r.). Rewolucja przemys�owa przy�pieszy�a tempo zmian spo�ecznychi kulturowych w drugiej po�owie XVIII wieku.

Czasami ró�nica pomi�dzy okresem a nurtem jest bardzo niewyrana. Okresdojrza�ego renesansu — nazywany przez niektórych podokresem 150-letniegorenesansu, przez innych z kolei postrzegany jako nurt — trwa� zaledwie oko�o 25 lat(1495 – 1520). Jego schy�ek wyznaczaj� daty �mierci czo�owych artystów tej epoki.Co prawda �y� jeszcze wtedy Micha� Anio�, ale �aden nurt ani te� okres niemo�e mie� tylko jednego przedstawiciela — nawet je�li jest to posta� tak wybitna.

Manieryzm równie� by� uwa�any za okres, ale teraz postrzega si� go raczejjako nurt zapocz�tkowany w latach dwudziestych XVI wieku pracami takichartystów, jak Rosso Fiorentino, Jacopo Pontormo czy Parmigianino. Co ciekawe,wy�ej wspomniani twórcy nie nazywali tego, co robili, manieryzmem. Twierdziliraczej, �e ich prace stanowi� rozwini�cie dokona� Rafaela i innych artystówdojrza�ego renesansu. Mniej lub bardziej �wiadomie, razem z Micha�em Anio�emzapocz�tkowali nowy, inny styl tworzenia, który przerodzi� si� w nurt.

Rozdzia� 3: G�ówne okresy i nurty w historii sztuki 47

Sztuka prehistoryczna(35 000 r. p.n.e. – 2500 r. p.n.e.)Sztuka prehistoryczna powstawa�a w paleolicie i neolicie. Ludzie u�ywali wtedykamiennych narz�dzi, trudnili si� zbieractwem, my�listwem i rybo�ówstwem(w paleolicie), a nast�pnie rolnictwem (w neolicie) i nie znali pisma.

Chocia� niepi�mienni, ludzie prehistoryczni potrafili doskonale malowa�i rzebi�. W paleolicie malowali zwierz�ta na �cianach jaski� oraz wykonywalikamienne rzeby przedstawiaj�ce postacie ludzkie lub zwierz�ce. Sztuka by�aprawdopodobnie cz��ci� magicznego lub szama�skiego rytua�u — wczesn�form� wizualizacji — który mia� pomaga� ludziom w polowaniu. Sam akttworzenia by� ju� prawdopodobnie cz��ci� tych rytua�ów.

Jednak pomimo faktu, �e w neolicie ludzie dysponowali lepszymi kamiennyminarz�dziami, stadami udomowionych zwierz�t i w miar� sta�ymi osadami,sztuka malarska zacz��a wówczas podupada�. Dziedzin� sztuki, która zacz��a si�gwa�townie rozwija�, by�a architektura. To wtedy powsta�y pot��ne grobowce,takie jak Stonehenge, �wi�tynie i pierwsze miasta.

Sztuka staro�ytnej Mezopotamii(3500 r. p.n.e. – 500 r. p.n.e.)Na sztuk� staro�ytnej Mezopotamii sk�ada si� dzia�alno�� artystyczna kilkucywilizacji:

� Sumerów, którzy wynaleli pismo (zwane pismem klinowym),

� Akadyjczyków,

� Asyryjczyków,

� Babilo�czyków.

Sztuka staro�ytnej Mezopotamii to g�ównie sztuka wojenna, propagandowa,religijna lub nagrobna. Chocia� ka�da z cywilizacji wnios�a co� innego do kulturyMezopotamii — na przyk�ad waleczni Asyryjczycy rozwin�li narracj� wizualn�— to sztuka ta powstawa�a na tym samym terenie (którego granic� wyznacza�yrzeki Tygrys i Eufrat), gdzie ró�ne ludy pozostawa�y pod swoim wzajemnymwp�ywem. Sztuka staro�ytnej Mezopotamii jest czasem przesadnie m�ska,ale bywa równie� wyrafinowana, a niekiedy komiczna i pomys�owa.


Sztuka staro�ytnego Egiptu(3100 r. p.n.e. – 500 r. p.n.e.)Sztuka egipska mog�aby zosta� nazwana „sztuk� �mierci”, poniewa� wi��e si�ona bezpo�rednio z grobowcami. Styl egipski charakteryzuje symetria, surowo��,ale jednocze�nie elegancja. W du�ej mierze jest on niezmienny, niezwyklekolorowy i zawiera wiele symboli. Arty�ci egipscy równie� tworzyli narracjewizualne, ale by�y one mniej dramatyczne ni� te powstaj�ce w Mezopotamii(patrz wcze�niejszy fragment).

Sztuka minojska,staro�ytnej Grecji i hellenistycznaPodboje Aleksandra Macedo�skiego (w latach 356 p.n.e. – 323 p.n.e.) i póniejszyromans staro�ytnego Rzymu z kultur� greck� sprawi�y, �e sztuka, którapowstawa�a w pa�stwach-miastach staro�ytnej Grecji, odcisn��a swoje pi�tnona terenach od Wysp Brytyjskich po Indie. Wcze�niej wp�yw na kultur� greck�mia�a kultura minojska. Jej osi�gni�cia nie by�y jednak tak znacz�ce jak to,co dzia�o si� w sztuce staro�ytnej Grecji póniej.

Sztuka minojska (1900 r. p.n.e. – 1350 r. p.n.e.)Okres rozwoju kultury i sztuki minojskiej by� zdecydowanie krótszy ni� sztukistaro�ytnego Egiptu czy Mezopotamii. Jest to sztuka �artobliwa, która skupiasi� na tematach takich, jak �ycie, sport, rytua�y religijne i przyjemno�ci �yciacodziennego. To chyba pierwszy przyk�ad sztuki, która szczerze zachwalauroki zwyk�ych dni.

Sztuka staro�ytnej Grecji (ok. 850 r. p.n.e. – 323 r. p.n.e.)Sztuka grecka, w której mo�na wyró�ni� okres archaiczny (starszy) i klasyczny,coraz bardziej zbli�a�a si� do realizmu. Grecy wymy�lili nowe techniki malarskie,na przyk�ad styl czerwonofigurowy, wprowadzili kontrapost (patrz rozdzia� 7.)oraz zacz�li pos�ugiwa� si� perspektyw�, �eby przedstawia� �wiat jak najbardziejrealistycznie. Ale pomimo faktu, �e klasyczna sztuka grecka stawa�a si� corazbardziej realistyczna, by�a ona równie� wyidealizowana. �adna grecka statuanie przedstawia postaci ze stercz�cym brzuchem, niedoskona�o�ciami ceryczy zakolami. Klasyczny (czyli szczytowy) okres w sztuce staro�ytnej Grecjicharakteryzuje troch� nierealny spokój i pi�kno.


Sztuka hellenistyczna (323 r. p.n.e. – 30 r. p.n.e.)Pocz�tek okresu hellenistycznego wyznacza �mier� Aleksandra Macedo�skiego,a koniec samobójstwo Kleopatry (które pope�ni�a, wystawiaj�c si� na uk�szenie�mii). Sztuka hellenistyczna bardzo przypomina sztuk� greck�, tyle �e odartajest z idealizmu (chocia� nie we wszystkich przypadkach). Wi�kszo�� pos�gówhellenistycznych zachowuje fizyczn� doskona�o��, ale ich twarze nie s� ju�niezmiennie pogodne. Potrafi� wyra�a� z�o��, smutek lub strach. Sztukahellenistyczna jako pierwsza teatralnie i realistycznie da�a wyraz tym emocjom.

Sztuka etruska i rzymskaSztuk� etrusk� i rzymsk� mo�na by okre�li� mianem na�ladowczej. Ka�daz nich w znacznym stopniu wzorowa�a si� na sztuce greckiej, ale ka�da wnios�ate� co� nowego.

Sztuka etruska (VIII w. p.n.e. – IV w. p.n.e.)Etruskowie zamieszkuj�cy Etruri� (dzisiejsz� Toskani�) nie zostawili po sobiezbyt wielu dzie� architektonicznych. Rzymianie, którzy ich podbili, na miejscuich osad wznie�li nowe. Jednak grobowce etruskie pozosta�y nienaruszone,dlatego wiedz� dotycz�c� tego ludu zamieszkuj�cego Etruri� czerpiemy g�ówniez jego sztuki nagrobnej. Co zaskakuj�ce, sztuka ta by�a bardzo radosna, poniewa�pierwsi Etruskowie postrzegali �mier� jako przyjemn� kontynuacj� �ycia.

Sztuka rzymska (300 r. p.n.e. – 476 r. n.e.)Rzymianie równie� wzorowali si� na Grekach, jednak historycy sztuki dalecys� od nazywania sztuki rzymskiej powtórk� z dokona� Greków. Podobniejak Etruskowie, Rzymianie nie tylko na�ladowali, ale równie� dodawali co�od siebie. Do architektury Rzymianie wprowadzili �uk rzymski — konstrukcj�,która umo�liwi�a im budowanie najwi�kszych sieci dróg i akweduktów, jakiekiedykolwiek ujrza�y �wiat�o dzienne. W malarstwie i rzebie Rzymianierozwin�li realizm w wi�kszym stopniu ni� Grecy w okresie hellenistycznym.Senatorzy i pierwsi w�adcy przedstawiani byli zazwyczaj jako silni, zwyczajnim��czyni w �rednim wieku.

Sztuka bizantyjska i sztuka islamuSztuka bizantyjska to inaczej sztuka chrze�cija�ska Wschodniego CesarstwaRzymskiego, która narodzi�a si� po upadku Cesarstwa Zachodniego w 476roku n.e. Sztuka i architektura islamu z kolei rozprzestrzeni�y si� na obszarzeBliskiego Wschodu, Afryki Pó�nocnej i Hiszpanii jako nast�pstwo fali podbojówislamskich w latach 632 n.e. – 732 n.e.


Sztuka bizantyjska (500 r. p.n.e. – 1453 r. p.n.e.)Sztuka bizantyjska to po��czenie �wietno�ci okresu pónorzymskiego, greckichtradycji artystycznych oraz tematyki chrze�cija�skiej. Jest ona symboliczna i mniejnaturalistyczna ni� sztuka grecka czy rzymska, z których czerpie inspiracj�.Skupia si� bardziej na tym, co b�dzie, ni� na tym, co jest.

Najpopularniejsz� form� malarstwa w sztuce bizantyjskiej by�y ikony (wizerunkiJezusa, Marii i �wi�tych) wykorzystywane przy modlitwach. Arty�ci bizantyjscytworzyli równie� mozaiki (obrazy wykonane z drobnych kamyków lub kawa�kówszk�a).

Sztuka islamu (VII wiek – )Tak jak Moj�esz, Mahomet pot�pia� ba�wochwalstwo, wi�c w sztuce islamubrak wyobra�e� istot ludzkich. W pa�stwach Bliskiego Wschodu i AfrykiPó�nocnej, które przyj��y religi� islamu, bardzo rozwini�ta by�a wiedzamatematyczna i geometryczna, z której czasem korzystano przy tworzeniudzie� sztuki. Dowodem tego mog� by� niesamowicie skomplikowane wzoryna dywanach, manuskryptach, wyrobach ceramicznych czy budowlachautorstwa islamskich artystów.

Sztuka �redniowieczna(500 r. n.e. – 1400 r. n.e.)Sztuka �redniowieczna to przede wszystkim sztuka chrze�cija�ska, którarozwija�a si� w Europie po upadku Cesarstwa Zachodniego i przed nastaniemrenesansu. Motywy dominuj�ce w sztuce �redniowiecznej to witra�e,iluminowane manuskrypty, srebrne i z�ote relikwiarze (bogato zdobionepojemniki na relikwie — ko�ci lub inne cz��ci cia�a �wi�tych), reliefy orazkatedry roma�skie i strzeliste katedry gotyckie. Sztuka �redniowieczna jestprzesi�kni�ta mistycyzmem oraz symbolizmem i skupia si� g�ównie na �yciupo �mierci.

Sztuka renesansuRenesans to inaczej odrodzenie. Arty�ci tego okresu wracali do klasycystycznychwzorców w malarstwie, rzebiarstwie i architekturze. Sztuka zwi�zana z religi�chrze�cija�sk� wci�� by�a dominuj�ca, ale historie i wizerunki przedstawianew dzie�ach sztuki przejawia�y tendencje do wys�awiania cz�owieka i rzeczydoczesnych. Wzrost warto�ci indywidualizmu, a co za tym idzie coraz wi�kszaliczba zamówie� indywidualnych sprawi�y, �e powrócono do malowaniaportretów — gatunku malarstwa, który prawie zanikn�� w �redniowieczu.


Takie zainteresowanie chwil� obecn� sprawi�o, �e realizm sta� si� równie wa�nyjak symbolizm. Aby nada� obrazom i reliefom charakter bardziej trójwymiarowy(na kszta�t okien otwieraj�cych si� na prawdziwy �wiat), arty�ci renesansowirozpracowali matematyczne prawa rz�dz�ce perspektyw�.

Dojrza�y renesans (1495 – 1520)Leonardo da Vinci, Micha� Anio� i Rafael Santi stworzyli razem nurt, którymo�na okre�li� jako dojrza�y renesans, mimo �e ich prace cz�sto bardzo si�od siebie ró�ni�y. Wszyscy trzej arty�ci d��yli do osi�gni�cia doskona�o�ci,któr� znajdowali nierzadko w zrównowa�onych, geometrycznych kompozycjach.

Renesans w swoim rozkwicie cechowa� idealizm. Wspomniani trzej arty�ciprzedstawiali wyidealizowane postacie nawet, je�li modelem by� niespokojny,m�ody wojownik, jak mia�o to miejsce w przypadku niezapomnianego DawidaMicha�a Anio�a. Aura pi�kna i spokoju to znak firmowy renesansu.

Manieryzm (1530 – 1580)Po tym, jak arty�ci nauczyli si� przedstawia� obraz �wiata, zacz�li go celowodeformowa�. Wyd�u�ali i wykrzywiali postacie ludzkie, zniekszta�cali pejza�e,a w obrazach doszukiwano si� symboliki i erotycznej lub duchowej energii.Sztuka przesta�a by� oknem na wyidealizowan� wersj� prawdziwego �wiata;zacz��a by� oknem ukazuj�cym bogat� i fantazyjn� wyobrani� artysty.

Sztuka baroku i rokokoArty�ci barokowi zamienili renesansowe kompozycje geometryczne na sztuk�teatraln� wymagaj�c� zaanga�owania widza. Przedstawiciele rokoka z koleizrezygnowali z barokowej teatralno�ci na rzecz dekoracyjno�ci.

Barok (1600 – 1750)Sztuka baroku zbieg�a si� w czasie z kontrreformacj� (XVI-wieczny pr�d odnowyKo�cio�a katolickiego) i szybko sta�a si� broni� propagandow� w religijnychstarciach pomi�dzy katolikami a protestantami, do których dochodzi�o naprze�omie XVI i XVII wieku. Ko�ció� katolicki chcia�, aby sztuka odwo�ywa�asi� bezpo�rednio do emocji i w ten sposób przykuwa�a uwag� zwyk�ych ludzii wi�za�a ich z Ko�cio�em. Pe�ne przepychu barokowe �wi�tynie wype�nionerzebami o teatralnych pozach doskonale spe�nia�y to zadanie.

W krajach protestanckich arty�ci barokowi marginalizowali �wi�tych. Si�gaj�cpo bardziej symboliczne tematy, takie jak pejza�e, sceny rodzajowe (obrazy�ycia codziennego opowiadaj�ce jak�� histori�) i owoce — sugeruj�ce doczesno��ludzkiego �ycia, sk�aniali si� raczej ku moralistyce. Arty�ci barokowi tworzylirównie� na zamówienie królów i ksi��t, s�awi�c ich bogactwo i w�adz�.


Rokoko (1715 – 1760)Rokoko to szalona wersja sztuki baroku. By�a wspierana przez królów, ksi��tai dostojników ko�cielnych, którzy nie wiedzieli, co zrobi� ze swoimi pieni�dzmi.Dekoracyjno�� rokokowego malarstwa, rzeby i architektury liczy�a si� du�obardziej ni� ich wymowa ideowa.

Neoklasycyzm i romantyzmNeoklasycyzm i romantyzm rozwin��y si� w okresie o�wiecenia oraz rewolucjiameryka�skiej, francuskiej i przemys�owej. W pewnym sensie neoklasycyzmi romantyzm by�y nie tylko okresami, ale równie� nurtami w sztuce, poniewa�arty�ci dokonali kilku �wiadomych wyborów — dotycz�cych stylu, który mia�nie�� ze sob� jakie� polityczne i (lub) duchowe przes�anie.

Neoklasycyzm (1765 – 1830)Neoklasycyzm (neo oznacza „nowy”) to kolejny powrót do klasycznych tradycjigrecko-rzymskich. To bardzo dostojna sztuka prezentuj�ca kobiety i m��czyznepoki stylizowanych na greckich bogów i bohaterów. Ich pozy i majestatycznegesty s� cz�sto mocno przerysowane.

Romantyzm (prze�om XVIII i XIX wieku)Arty�ci romantyczni unikali tematu rewolucji przemys�owej, atakowalikrólewskie wybryki i bronili praw jednostki. Niektórzy szukali schronieniaw naturze, inni poszukiwali pobudzaj�cej mieszanki l�ku i podziwu, któr�odnajdowali we wspania�ych pejza�ach. Wyobrania przez du�e W i naturaprzez du�e N by�y ród�em nieograniczonej inwencji twórczej.

Przegl�d g�ównych nurtóww historii sztuki

Wraz z pojawieniem si� nurtów w sztuce przestano wydziela� w jej historiiokresy. Pocz�wszy od XIX wieku, kierunek rozwoju sztuki nie jest wyznaczanyprzez ko�ció� czy pa�stwo, ale przez samych artystów.


Realizm (lata 40. XIX wieku– lata 80. XIX wieku)Przedstawiciele tego nurtu umocnili integralno�� wiata fizycznego, odrzucaj�cromantyczne marzycielstwo i nieostro��. Ukazywali �wiat, kieruj�c si�bezwzgl�dn� uczciwo�ci� — a przynajmniej tak twierdzili.

Prerafaelici (1848 – lata 90. XIX wieku)i Arts and Crafts Movement(lata 50. XIX wieku – lata 30. XX wieku)W po�owie XIX wieku prerafaelici tworzyli w Anglii sztuk�, która mia�azrównowa�y� negatywne skutki rewolucji przemys�owej, czyli zanieczyszczeniemiast, bied� i tym podobne. Odrzucali materializm spo�ecze�stwa przemys�owegoi wycofywali si� w mistycyzm wieków �rednich, przedstawiaj�c histori� królaArtura i inne �redniowieczne legendy w formie obrazów lub witra�y. Arts andCrafts Movement — nurt zapocz�tkowany przez Williama Morrisa, jednegoz prerafaelitów, popiera� rzemios�o r�czne, przeciwstawiaj�c si� jednocze�niekapitalistycznym zak�adom wykorzystuj�cym si�� robocz�. Przedstawicieletego nurtu preferowali r�cznie wykonywane meble i sztuk� zdobnicz�, którarozwija�a si� w ma�ych warsztatach lub osadach artystycznych.

Impresjonizm(1869 – póne lata 80. XIX wieku)Impresjoni�ci przedstawiali fragmenty codziennego �ycia w naturalnym �wietle:ludzie na pikniku, spacer po parku, letni taniec na �wie�ym powietrzu. Ale sztukaimpresjonistów nie zamra�a �ycia, jak dzieje si� to w przypadku malarstwaklasycystycznego. Zamiast tego, oddaj�c subtelne zmiany nastroju i o�wietlenia,impresjoni�ci przekazuj� to, co ulotne w �yciu.

Postimpresjonizm (1886 – 1892)Postimpresjonizm nie jest nurtem sensu stricto, ale raczej kategori� obejmuj�c�bardzo zró�nicowanych artystów, takich jak Vincent van Gogh czy Henri deToulouse-Lautrec, którzy tworzyli u schy�ku impresjonizmu.


Fowizm i ekspresjonizmObydwa te XX-wieczne nurty pchn��y sztuk� w kierunku abstrakcji, upraszczaj�club zniekszta�caj�c form� i stosuj�c ekspresyjn� raczej ni� realistyczn� kolorystyk�.

Fowizm (1905 – 1908)Fowizm by� bardzo krótkotrwa�ym nurtem, którego g�ównymi przedstawicielamibyli Henri Matisse i André Derain. Arty�ci tego nurtu upraszczali form�,stylizuj�c j�. Sp�aszczyli równie� perspektyw�, co doprowadzi�o do tego,�e ich obrazy nie sprawia�y ju� wra�enia „okna na �wiat”, ale raczej tapety.Wiod�cy przedstawiciel fowizmu Henri Matisse twierdzi�, �e sztuka powinnainspirowa�, zdobi� i bawi�. Sztuka fowistów rzeczywi�cie ma w sobie co�z tapety. Obrazami artystów tego nurtu mo�na by wy�o�y� dzieci�cy pokój— pod warunkiem �e nasze dziecko nie za��da podobizny Wielkiego Ptakaczy Ciasteczkowego Potwora.

Ekspresjonizm (1905 – 1933)Ekspresjonizm tworzy�y dwa niemieckie stowarzyszenia: Die Brücke („Most”)i Der Blaue Reiter („B��kitny jedziec”). Ka�de z nich mia�o nieco inne cele, alearty�ci obu u�ywali podobnej techniki i po�wi�cali swoje prace tej samej tematyce.

Ekspresjoni�ci zniekszta�cali zewn�trzny wygl�d ludzi i miejsc po to, abyukaza� ich wn�trze. Na p�ótnach ekspresjonistów krzyk wyra�ony jest nietylko grymasem twarzy, ale ca�ym cia�em. Podobnie wewn�trzne szale�stwozak�adu dla ob��kanych odciska swe pi�tno na budynku, sprawiaj�c, �e onrównie� wygl�da jak „szalony”.

Kubizm i futuryzmZarówno kubi�ci, jak i futury�ci rozbijali rzeczywisto�� na drobne kawa�ki,ale robili to z dwóch ró�nych powodów.

Kubizm (1908 – lata 20. XX wieku)Kubizm móg�by zosta� nazwany reprezentacj� teorii wzgl�dno�ci Einsteinaw sztuce. Wszystko jest wzgl�dne; to, co widzimy, zale�y od naszego punktuwidzenia. Georges Braque i Pablo Picasso stworzyli kubizm, aby ludzie mogliobserwowa� cz�owieka lub jaki� przedmiot z ka�dej strony w tym samym czasie.

Futuryzm (1909 – lata 40. XX wieku)W przeciwie�stwie do przedstawicieli innych nurtów, którzy odwracali si�od tzw. Machine Age (era maszyn), futurystów interesowa�a technologia,pr�dko�� oraz, niestety, przemoc i faszyzm. Wierzyli oni, �e faszyzm to jedyny


rodzaj rz�dów, który umo�liwi kulturalne oczyszczenie potrzebne spo�ecze�stwu.Nurt futurystyczny rozwija� si� g�ównie we W�oszech i w przedrewolucyjnejRosji.

Dadaizm i surrealizmI wojna �wiatowa by�a przyczyn� niespotykanych wcze�niej zniszcze� i nieszcz��w Europie. Reakcj� rozczarowanych artystów by�o odrzucenie tradycyjnychwarto�ci i form artystycznych b�d�cych cz��ci� kultury, która, w ich mniemaniu,doprowadzi�a do wojny.

Dadaizm (1916 – 1920)Szale�stwo I wojny �wiatowej sprowokowa�o nowy nurt zwany dadaizmem,który powsta� w neutralnej Szwajcarii i szybko rozprzestrzeni� si� po ca�ej Europie.Dadai�ci chcieli wy�mia� istniej�c� kultur�, ��cznie z popkultur�, za pomoc�demonstracji, „akcji” i sztuki prze�miewczej. Za�o�yli oni, �e racjonalnerozumowanie doprowadzi�o do wojny, wi�c antidotum na ca�e z�o musi by�my�lenie irracjonalne.

Surrealizm (1924 – lata 40. XX wieku)Surrealizm by� zainspirowany dadaizmem i freudowskimi teoriamipod�wiadomo�ci. Podobnie jak dadai�ci, surreali�ci (z których wielu by�odadaistami) chcieli uratowa� ludzko��, odpychaj�c �wiat racjonalny.Ale zamiast wy�miewa� wcze�niejsz� sztuk�, jak robili to dadai�ci, przedstawicielesurrealizmu poszukiwali sposobów nawi�zania kontaktu z g��bsz�, instynktown�rzeczywisto�ci�, jak� jest nasza pod�wiadomo��. Malowali swoje sny, kierowalisi� zasad� wolnych skojarze� i wywracali do góry nogami racjonalny porz�dek�wiata, zestawiaj�c w swojej sztuce elementy, które normalnie nigdy ze sob�nie wyst�puj�: odkurzacz pod��czony do drzewa, lokomotywa wyje�d�aj�caz ogniska, topniej�cy zegar zwisaj�cy z ga��zi martwego drzewa.

Suprematyzm, konstruktywizm i De Stijl— abstrakcjonizmFowizm, kubizm, dadaizm i surrealizm pozwoli�y artystom zg��bia�rzeczywisto�� w nietypowy sposób. Suprematyzm, konstruktywizm i De Stijlca�kowicie odrzuca�y sztuk� figuratywn�, pod��aj�c raczej w stron� czystegoabstrakcjonizmu.


Suprematyzm (1913 – 1934)Twórca suprematyzmu — Kazimierz Malewicz d��y� do uwolnienia uczucia odformy, oddzielenia go od sztuki figuratywnej. Wierzy�, �e realizm fotograficzny— jaki mo�na zobaczy� na obrazie Mona Lisa — tworzy mur pomi�dzyobserwatorem a uczuciem, które artysta chce wyrazi�. Twierdzi�, �e wi�kszo��ludzi po prostu widzi obraz i nie do�wiadcza �adnego „wewn�trznego uczucia”.Postanowi� on pozby� si� obrazu, aby to uczucie uwolni�.

Konstruktywizm (1914 – 1934)Rosyjscy arty�ci konstruktywistyczni nie godzili si� na tworzenie sztukido galerii i muzeów. Chcieli tworzy� sztuk� praktyczn�, któr� zwykli robotnicywykorzystaliby w �yciu codziennym i która reprezentowa�aby utopijnyz za�o�enia socjalizm.

De Stijl (1917 – 1931)De Stijl to artystyczna geometria powsta�a z kilku kszta�tów i podstawowychkolorów — czerwonego, niebieskiego, �ó�tego — oraz czarnego i bia�ego.G�ówny twórca nurtu — Piet Mondrian twierdzi�, �e istniej� dwa rodzajepi�kna: subiektywne (do�wiadczane za pomoc� zmys�ów) i obiektywne(które jest uniwersalne i abstrakcyjne). Celem przedstawicieli tego nurtu by�oprzedstawienie pi�kna obiektywnego, unikali wi�c fotograficznej prezentacji(realizm), poniewa� wyzwala ona obiektywne odczucia.

Ekspresjonizm abstrakcyjny(1946 – lata 50. XX wieku)Po II wojnie �wiatowej ameryka�scy arty�ci jakby zrzucili bomb� na niemieckiekspresjonizm, niszcz�c jego figuratywn� cz�� i pozostawiaj�c jedynie nag�ekspresj�. U niemieckich ekspresjonistów emocje zniekszta�ca�y rzeczywisto��(w taki sam sposób jak ekstremalne emocje zniekszta�caj� ludzkie twarze), za�rzeczywisto�� u ekspresjonistów abstrakcyjnych by�a tak bardzo zdeformowana,�e trudno j� by�o rozpozna�. Jeden z najbardziej znanych przedstawicieli tegonurtu — Jackson Pollock uzyskiwa� taki efekt, wychlapuj�c farb� na p�ótno.

Pop art (lata 60. XX wieku)Przedstawiciele nurtu pop art adaptowali do swoich potrzeb nowe stylew reklamie, gwiazdorskie fantazje i konsumpcyjne zapotrzebowanie na ci�glenowe rzeczy, które charakteryzowa�o powojenne spo�ecze�stwo ameryka�skie.Czasem trudno odró�ni� ich sztuk� od reklam i filmów, z których czerpaliinspiracj�.


Sztuka konceptualna, performancei sztuka feministyczna (póne lata 60.XX wieku – lata 70. XX wieku)U schy�ku lat sze��dziesi�tych XX wieku �wiat sztuki rozpad� si� na tyledrobnych od�amów, �e trudno by�oby je wszystkie opisa�. Jeden z najbardziejradykalnych z nich zak�ada�, �e w ogóle nie trzeba tworzy� �adnych dzie� sztuki(w pewnym stopniu podobnie jak dadai�ci), ale po prostu generowa� koncepcjei pomys�y. W praktyce sztuka konceptualna cz�sto przyjmowa�a form�performance’u lub „happeningu”, cz�sto bardzo spontanicznego i sterowanegoprzez widzów. Czasami sprowadza�a si� do zwyk�ego malowania na �cianie.Jeden z artystów wczesnej sztuki konceptualnej rozbi� obóz w galerii sztukii zamieszkiwa� w nim razem z kojotem, aby zwróci� uwag� ludzi na problemtraktowania Indian. Sztuka feministyczna równie� wskazywa�a na nierówno��,tyle �e dotycz�c� traktowania kobiet, i mia�a na celu wprowadzenie jakiej�zmiany. Nurt ten nie ukszta�towa� ustalonego stylu. rodkiem wyrazu sztukifeministycznej móg� by� obraz na p�ótnie lub te� grupa kobiet przebranychw kostiumy goryli zak�ócaj�cych jakie� wydarzenie publiczne i rozdaj�cychulotki.

Postmodernizm (1970 – )Sztuka postmodernistyczna to taka, która powsta�a „po modernizmie”. Modernizmz kolei to termin odnosz�cy si� do sztuki tworzonej w latach 1890 – 1970.My�liciele postmodernistyczni postrzegaj� wspó�czesne spo�ecze�stwo jakorozdrobniony �wiat bez spójnego �rodka, pozbawiony prawd bezwzgl�dnychi kulturalnego punktu odniesienia. Jednak jest to �wiat zbudowany na przesz�o�ci,która mia�a tych cech pod dostatkiem.

Jak wyrazi� mozaik� bez�adnego �wiata postmodernistycznego za pomoc�malarstwa i architektury? Arty�ci i architekci postmodernistyczni robi� to czasami,si�gaj�c do przesz�o�ci i mieszaj�c stare style w taki sposób, aby powsta� nowystyl, który w pe�ni da wyraz wspó�czesnemu spo�ecze�stwu.

Documents

Historia sztuki dla bystrzaków - Septem.plpdf.septem.pl/hisztu/hisztu-3.pdf · 2008-12-03 · Historia sztuki dla bystrzaków Autor: Jesse Bryant Wilder T³umaczenie: Marcin Machnik,