Ho xuan huong tuyen tap

HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 1

http://www.ebooks.vdcmedia.com

Muåc luåc Àöi àiïìu vïì nûä thi sô Höì Xuên Hûúng.....................................................4 Thú Nöm truyïìn tuång...............................................................................8

Tûå tònh....................................................................................................8 Lêëy chöìng chung....................................................................................9 Khöng chöìng maâ chûãa.........................................................................10 Mùæng hoåc troâ ........................................................................................12 Àïì tranh Töë nûä.....................................................................................13 Chiïëc baách ............................................................................................14 Döî ngûúâi àaân baâ khoác chöìng...............................................................16 Miïëng trêìu (1)......................................................................................17 Khoác chöìng laâm thuöëc .........................................................................18 Baánh tröi nûúác......................................................................................20 Àeâo Ba Döåi............................................................................................21 Àaá öng chöìng baâ chöìng........................................................................22 Hoãi trùng...............................................................................................23 Àöång Hûúng Tñch.................................................................................24 Chuâa Quaán Sûá......................................................................................26 Keäm tröëng (1).......................................................................................27 Quaán Khaánh (1)...................................................................................28 Võnh caái quaåt (1) ..................................................................................29 Àïì àïìn Sêìm Nghi Àöëng.......................................................................30 Traách chiïu Höí.....................................................................................31 Chiïu Höí hoaå laåi ..................................................................................34



Chúi Têy Höì nhúá baån...........................................................................35 Sû bõ ong chêm.....................................................................................36 Sû höí mang...........................................................................................37 Dïåt cûãi...................................................................................................38 Vö êm nûä (1) .........................................................................................39 Mùæng hoåc troâ döët ..................................................................................41 Hoãi trùng (2).........................................................................................42 Quaã mñt.................................................................................................44 Võnh caái giïëng ......................................................................................45 Võnh caái quaåt (2) ..................................................................................46 Hang Thaánh Hoaá chuâa Thêìy ..............................................................47 Khoác Töíng Coác......................................................................................48 Hang Caác Cúá (1)...................................................................................49 Àaánh àu ................................................................................................50 Khoác öng Phuã Vônh Tûúâng..................................................................51

Thú chûä Haán............................................................................................53 Tùång Töën Phong Tûã (1) .......................................................................53 Hoaå töën phong nguyïn vêån (1) ...........................................................54 Baåch Àùçng Giang tùång biïåt ................................................................57 Lûu biïåt thúâi taåi An Quaãng, An Hûng nguå thûá (1) ..........................58 Hoaå Sún Phuã chi taác (1).......................................................................59 Thu nguyïåt hûäu ûác Mai Sún Phuã kñ (1).............................................61 Caãm cûåu kiïm trònh cêìn Chaánh hoåc sô Nguyïîn Hêìu (1).................62 Tûå thaán .................................................................................................68 Thïå viïët hûäu caãm (1) ...........................................................................69 Xuên àònh lan àiïåu..............................................................................70 Kñ sún nam thûúång trêën hiïåp trêën trêìn hêìu.....................................72 Dûä sún nam thûúång hiïåp.....................................................................74 trêën quan trêìn hêìu xûúáng hoaå (1) .....................................................74 Thuyã vên hûúng...................................................................................76 Caãm cûåu töëng tên xuên chi taác (1).....................................................79 Xuên hûúng tùång hiïåp quêån (1) .........................................................81

Phuå luåc .....................................................................................................90 Chúi chúå chuâa Thêìy .............................................................................90 Tröëng thuãng..........................................................................................91



Caãnh thu...............................................................................................92 Möåt caãnh chuâa......................................................................................94 Chúi àïìn Khaán Xuên ...........................................................................95 Thên phêån ngûúâi àaân baâ.....................................................................96 Sûå hoang dêm ......................................................................................97 Taát nûúác ................................................................................................98 Àöìng tiïìn hoeãn.....................................................................................99 Con öëc nhöìi .........................................................................................100



Àöi àiïìu vïì nûä thi sô Höì Xuên Hûúng

Trong nïìn vùn hoåc Viïåt Nam, nûä thi sô Höì Xuên Hûúng laâ möåt hiïån tûúång àùåc biïåt, khöng chó trong nöåi dung vaâ nghïå thuêåt saáng taác maâ ngay caã caác vùn baãn saáng taác cuãa nûä sô hoå Höì vêîn coân laâ nhûäng vêën àïì àùåc biïåt, cêìn tiïëp tuåc nghiïn cûáu tòm hiïíu. Riïng vïì cuöåc àúâi riïng tû cuãa nhaâ thú, cho àïën nay vêîn coân laâ nhûäng dêëu hoãi, chûa coá möåt cöng trònh nghiïn cûáu naâo àaáng tin cêåy caã.

Trong phêìn múã àêìu baâi thú "Höì Xuên Hûúng - ngûúâi àoá laâ ai"cöë nhaâ thú, nhaâ nghiïn cûáu vùn hoåc Hoaâng Trung Thöng, nguyïn Viïån trûúãng Viïån Vùn hoåc vöën ngûúâi xûá Nghïå, laâng Quyânh Àöi - Quyânh Lûu àaä viïët:

Ngûúâi ta noái nhiïìu vïì Höì Xuên Hûúng Nhûng ngûúâi àoá laâ ai Thêåt móa mai Khöng ai biïët roä Nhû coá nhû khöng nhû khöng nhû coá Naâng úã laâng Quyânh



Naâng laåi úã phûúâng Khaán Xuên Múâ múâ toã toã...

Qua àoaån thú trïn, àuã thêëy viïåc nghiïn cûáu, giúái thiïåu tiïíu sûã nûä sô hoå Höì quaã laâ möåt viïåc phûác taåp. Àoá phaãi chùng cuäng laâ möåt hiïån tûúång àùåc biïåt cuãa nûä sô? maâ giúái nghiïn cûáu vùn hoåc n ûúác nhaâ luön luön quan têm trong nhiïìu thêåp kyã.

Viïåc dûång möåt tiïíu sûã àêìy àuã, chên thûåc, chñnh xaác vïì Höì Xuên Hûúng vêîn laâ àïì taâi nghiïn cûáu noáng höíi àang chúâ phña trûúác àöëi vúái caác nhaâ nghiïn cûáu.

Cho àïën nay, bùçng nhûäng tû liïåu vùn hoåc vaâ qua nhûäng nguöìn thû tõch (tuy chûa coá cú súã chùæc chùæn), nhûng caác nhaâ nghiïn cûáu cuãa nhiïìu thïë hïå àaä cöë gùæng veä nïn hònh daáng cuöåc àúâi cuãa nhaâ thú, mùåc duâ giûäa hoå coân nhûäng dõ biïåt, nhûng cuäng àaä coá nhiïìu àiïím tûúng àöìng:

Theo caác nhaâ nghiïn cûáu àêìu tiïn vïì Höì Xuên Hûúng nhû Nguyïîn Hûäu Tiïën, Dûúng Quaãng Haâm thò baâ laâ con öng Höì Phi Diïîn (sinh 1704) úã laâng Quyânh Àöi, huyïån Quyânh Lûu, Nghïå An (1). Öng thi àêåu tuá taâi nùm 24 tuöíi d ûúái triïìu Lï Baão Thaái. Nhaâ ngheâo khöng thïí tiïëp tuåc hoåc, öng ra daåy hoåc úã Haãi Hûng, Haâ Bùæc, àïí kiïëm söëng. Taåi àêy öng àaä lêëy cö gaái Bùæc Ninh, hoå Haâ, laâm vúå leä - Höì Xuên Hûúng ra àúâi laâ kïët quaã cuãa möëi tònh duyïn àoá.

Trûúác khi nûä sô chaâo àúâi, gia àònh thêìy àöì Diïîn doån vïì úã phûúâng Khaán Xuên, huyïån Vônh Thuêån (gêìn Höì Têy - Haâ Nöåi bêy giúâ). Luác Höì Xuên Hûúng àaä lúán, gia àònh vïì thön Tiïn Thõ, Töíng Tiïn Tuác, huyïån Thoå Xûúng (nay laâ phöë Lyá Quöëc Sû - Haâ Nöåi). úã tuöíi thaânh niïn, nûä sô coá möåt ngöi nhaâ riïng dûång gêìn höì Têy, lêëy tïn laâ Cöí Nguyïåt àûúâng(2).

Nhiïìu taâi liïåu cho biïët, Höì Xuên Hûúng úã vúái meå, coá ài hoåc, saáng daå, thöng minh, nhûng khöng àûúåc hoåc nhiïìu, thñch laâm thú. Baâ coá möåt baån thú rêët àöîi tri êm, tri kó laâ Chiïu Höí. Nhûng Chiïu Höí laâ ai? vêîn coân laâ möåt êín söë?



Cuöåc àúâi riïng tû cuãa nûä sô chõu nhiïìu àau khöí. Baâ lêëy chöìng muöån, xêy dûång gia àònh, nhûng chùèng mêëy haånh phuác - Cuöåc hön nhên (laâm leä) vúái Töíng Coác, möåt tïn aác baá, ngu döët, laâ möåt nöîi àau buöìn cuãa nhaâ thú. Khi laâm leä öng Phuã Vônh Tûúâng cuäng chùèng vui veã, haånh phuác gò hún!

Nhû vêåy, qua nghiïn cûáu khaác nhau, cho thêëy àaä coá möåt sûå àöìng nhêët vïì quï hûúng baãn quaán, núi sinh, núi úã vaâ cuöåc àúâi riïng tû cuãa baâ - Àiïím dõ àöìng laâ ngûúâi cha?

Coân vïì nùm sinh thaáng àeã, coá nhiïìu taâi liïåu rêët chung chung: "Baâ söëng vaâo khoaãng cuöëi Lï, àêìu Nguyïîn". Àêy laâ möåt quaäng thúâi gian hïët sûác co daän, rêët röång (3), cöët àïí dung hoaâ nhiïìu giaã thiïët vïì thúâi àiïím söëng cuãa nhaâ thú, trûúác khi chûa coá möåt taâi liïåu àuã cú súã chùæc chùæn khùèng àõnh thúâi àiïím söëng cuãa baâ.

Nhûng múái àêy ngûúâi ta àaä phaát hiïån möåt taâi liïåu múái nhêët "Xuên àûúâng àaâm thoaåi", coá nhiïìu tû liïåu àïí giaãi thñch thúâi àiïím söëng cuãa nûä sô Höì Xuên Hûúng. Nïëu cùn cûá vaâo nhûäng chi tiïët trong "Xuên àûúâng àaâm thoaåi" thò Höì Xuên Hûúng sinh ra vaâo àêìu triïìu Nguyïîn. Nïëu àoá laâ hiïån thûåc, buöåc chuáng ta phaãi xïëp nûä sô Höì Xuên Hûúng vaâo "Chiïëu vùn hoåc" cuãa triïìu Nguyïën chûá khöng phaãi laâ triïìu Têy Sún, laåi caâng khöng phaãi thúâi "cuöëi Lï". Viïåc sùæp xïëp naây coá möåt aãnh hûúãng lúán àïën vùn hoåc sûã Viïåt Nam, cuäng nhû nhûäng nhêån àõnh, bònh giaá thú vùn cuãa nûä sô.

Vaâ nïëu nhû "Xuên àûúâng àaâm thoaåi" laâ àuáng, thò Höì Xuên Hûúng cuäng khöng thïí qua àúâi trûúác 1842 möåt thúâi gian rêët lêu, nhû ta àaä biïët qua "Thûúng sún thi têåp" cuãa Nguyïîn Phuác Miïn Thêím - tûác Tuâng Thiïn vûúng - búãi nùm 1842 Tuâng Thiïn vûúng höå giaá vua Thiïåu Trõ ra Bùæc Haâ tiïëp sûá thêìn nhaâ Thanh, öng coá túái vaäng caãnh höì Têy vaâ àaä viïët möåt loaåt 14 baâi thú, trong àoá coá baâi toã loâng thûúng caãm nûä sô Höì Xuên Hûúng àaä quaá cöë:

...."Chúá coá dêîm lïn möå Xuên Hûúng nheá. Vò úã dûúái suöëi vaâng, naâng coân àang öm möëi hêån ruát nhêìm tú (duyïn)" - (dõch vùn xuöi).



Vò theo "Xuên àûúâng àaâm thoaåi" (thò àïën nùm 1869(4)) chuáng ta vêîn coân coá möåt Höì Xuên Hûúng thò sô maâ caái chïët cuãa baâ àaä laâm rung àöång can traâng cuãa caác bêåc "tao nhên mùåc khaách" bïn nêåm rûúåu - Song têët caã nhûäng nhêån àõnh trïn cuäng chó laâ nhûäng nhêån àõnh, suy luêån maâ thoi vò chûa coá möåt taâi liïåu naâo cuå thïí chñnh xaác àïí khùèng àõnh taác phêím taác giaã Höì Xuên Hûúng möåt caách dûát khoaát caã.

Nhûng, duâ chûa thêåt chñnh xaác, àêìy àuã, hoaân haão vaâ duâ àöå tin cêåy chûa cao, suöët mêëy thêåp kyã qua, biïët bao nhaâ nghiïn cûáu vùn hoåc, daây cöng sûu têìm vêîn chûa taåo dûång àûúåc möåt söë nûä thi sô hoå Höì bùçng xûúng bùçng thõt àñch thûåc. Nhûng hoå cuäng àaä veä nïn àûúåc boáng daáng nûä sô àöåc àaáo coá cha coá meå, coá quï cha àêët töí, coá caã thúâi gian sinh thaânh, ly biïåt vaâ cuöåc àúâi tònh duyïn riïng tû cuãa baâ khöng mêëy xuön xeã haånh phuác, nïëu khöng muöën noái laâ bêët haånh. Êu cuäng laâ möåt cöng viïåc àaáng ghi nhúá, duâ chûa thoaã maän loâng mong moãi cuãa baån àoåc trong nhiïìu thïë hïå.

Trêìn Maånh Thûúâng

(1) Nhûng theo möåt taâi liïåu múái àûúåc cöng böë (trïn taåp chñ Vùn hoåc söë 10-1964) cuãa nhaâ nghiïn cûáu vùn hoåc cöë giaáo sû Trêìn Thanh Mai, thò Höì Xuên Hûúng coá cuâng quï quaán, nhûng laâ con öng Höì Sô Danh (1706-1783), em cuâng cha vúái Höì Sô Àöëng (1738-1786).

(2) Cöí Nguyïåt àûúâng: coá thïí laâ phoâng vùn, cuäng coá thïí laâ núi daåy hoåc. Àiïìu chùæc chùæn àoá laâ núi diïîn ra caác cuöåc bònh thú, tiïëp baån beâ.

(3) Vò cuöëi Lï keáo daâi 255 nùm tûâ Lï Duy Ninh niïn hiïåu Nguyïîn Hoaâ (1533-1548) àïën Lï Duy Kò niïn hiïåu Lï Chiïu Thöëng (1787-1788). Àêìu triïìu Nguyïîn laâ Gia Long (1802-181819). Nïëu chûa kïí àïën àúâi sau thò giûäa "cuöëi Lï" àïën àêìu Nguyïîn coân coá triïìu Têy Sún.

(4) Niïn hiïåu Tûå Àûác thûá 22



Thú Nöm truyïìn tuång

Tûå tònh Tiïëng gaâ vùng vùèng gaáy trïn bom(1) Oaán hêån tröng ra khùæp moåi choâm. Moä thaãm khöng khua maâ cuäng cöëc.(2) Chuöng sêìu chùèng àaánh cúá sao om(3)? Trûúác nghe nhûäng tiïëng thïm rêìu rô, Sau giêån vò duyïn àïí moäm moâm. Taâi tûã vùn nhên ai àoá taá? Thên naây àêu àaä chõu giaâ tom!(4)

(1) Bom: Moãm àêët.

(2)-(3) Moä vaâ chuöng duâng trong nhaâ chuâa coá taác duång laâm nguöi dõu loâng ngûúâi. úã àêy nhaâ thú vêån duång khaác. Moä thaãm, chuöng sêìu: Tiïëng loâng sêìu thaãm trong àïm khuya vùæng lùång khöng khua khöng àaánh maâ vêîn vang lïn dûä döåi nhûäng êm thanh khö khöëc, êìm ô, cöëc nhû moä vaâ om nhû chuöng.

(4) Giaâ tom: Nhû giaâ àanh.Tuåc ngûä: "Treã döi ra, giaâ co laåi".



Lêëy chöìng chung Keã àùæp chùn böng keã laånh luâng, Cheám cha caái kiïëp lêëy chöìng chung. Nùm thò mûúâi hoaå chùng hay chúá Möåt thaáng àöi lêìn coá cuäng khöng. Cöë àêëm ùn xöi, xöi laåi hêím,(1) Cêìm bùçng laâm mûúán, mûúán khöng cöng.(2) Thên naây vñ biïët dûúâng naây nhó(3) Thaâ trûúác thöi àaânh úã vêåy xong.

(1)-(2) Vêån duång caác thaânh ngûä "Cöë àêëm ùn xöi", "Laâm mûúán khöng cöng".

(3) Dûúâng naây: nöng nöíi cuå thïí ra àïën thïë naây.



Khöng chöìng maâ chûãa Caã nïí cho nïn hoaá dúã dang, Nöîi niïìm naâng coá biïët chùng chaâng. Duyïn thiïn chûa thêëy nhö àêìu doåc,(1) Phêån liïîu sao àaâ naãy neát ngang.(2) Caái nghôa trùm nùm chaâng nhúá chûãa?(3) Maãnh tònh möåt khöëi thiïëp xin mang.(4) Quaãn bao miïång thïë lúâi chïnh lïåch, Khöng coá, nhûng maâ coá, múái ngoan!

(1)-(2) úã àêy, duâng löëi chúi chûä Haán. Chûä Thiïn laâ trúâi nhö àêìu lïn thò thaânh chûä Phu laâ chöìng; chûä Liïîu laâ roä hoùåc hïët, àöìng êm vúái cêy liïîu chó ngûúâi con gaái, nïëu thïm möåt neát ngang thò thaânh chûä Tûã laâ con. Hai cêu naây yá noái: Gaái chûa chöìng maâ sao àaä coá con trong buång?

(3)-(4) Tònh vaâ nghôa gùæn liïìn àùåc tñnh truyïìn thöëng cuãa ta. Höì Xuên Hûúng nhêën maång caái nghôa, caái traách nhiïåm maâ ngûúâi àaân öng naâo àoá thûúâng vö têm trûúác hêåu quaã àïí laåi cho ngûúâi phuå nûä.



(5) Taác giaã àûáng vïì phña ngûúâi con gaái maâ duâng yá möåt cêu ca dao: "Khöng chöìng maâ chûãa múái ngoan; Coá chöìng maâ chûãa thïë gian sûå thûúâng"!



Mùæng hoåc troâ Kheáo kheáo ài àêu luä ngêín ngú? Laåi àêy cho chõ daåy laâm thú, Ong non ngûáa noåc chêm hoa rûäa Dï coãn buöìn sûâng huác giêåu thûa.

(1) Boån hoåc troâ múái lúán, ngöëc nghïëch, ruã nhau keáo àaân keáo luä ài gheåo gaái, laåi têåp toång àua àoâi vêìn veâ vñ von, nïn Höì Xuên Hûúng lêëy laâm khoá chõu maâ viïët baâi thú naây.



Àïì tranh Töë nûä Hoãi bao nhiïu tuöíi húä cö mònh? Chõ cuäng xinh maâ em cuäng xinh Àöi lûáa nhû in túâ giêëy trùæng. Nghòn nùm coân maäi caái xuên xanh. Xiïëu mai chi daám tònh trùng gioá, (1) Böì liïîu thöi àaânh phêån moãng manh, (2) Coân thuá vui kia sao chùèng veä, Traách ngûúâi thúå veä kheáo vö tònh.

(1)-(2). Xiïëu mai; (Quaã mai ruång). Trong Kinh thi noái "quaã mai ruång mûúâi phêìn coân baãy... mûúâi phêìn coân ba", vñ ngûúâi con gaái àaä muöån thò, cêìn coá möåt ngûúâi chöìng. Cêu naây duâng chûä "Xiïëu mai" àïí noái ngûúâi con gaái súå lúä thò nïn chuyïn têm vaâo viïåc keán chöìng, khöng daám nghô àïën chuyïån trùng hoa nûäa. Nhûng ngûúâi àeåp trong tranh thò tñnh sao àûúåc viïåc chöìng con? Nïn cûá àaânh maäi maäi giûä thên phêån moãng manh, son seã. (Chuá thñch phêìn thú nöm do Nguyïîn Bónh Khöi).



Chiïëc baách Chiïëc baách(1) buöìn vïì phêån nöíi nïnh, Giûäa doâng ngao ngaán nöîi lïnh àïnh. Lûng khoang tònh nghôa dûúâng lai laáng,(2) Nûãa maån phong ba luöëng bêåp bïình.(3) Cêìm laái mùåc ai lùm àöî bïën,(4) Dong leâo thêy keã rùæp xuöi ghïình.(5) êëy ai thùm vaán cam loâng vêåy,(6) Ngaán nöîi öm àaân nhûäng têëp tïnh!(7)

(1) Chiïëc baách: Chiïëc thuyïìn göî baách trong vùn hoåc gúåi hònh aãnh têm traång möåt ngûúâi hoaá treã vúái baâi thú Baách chu trong Cöí thi.

(2)-(3) Tònh vaâ nghôa vêîn àûúng coân chan hoaâ daâo daåt. Soáng gioá vêîn cûá àe doaå liïn tiïëp vöî vaâo bïn ngoaâi maån thuyïìn. Têm traång chung cuãa böën cêu àïìu laâ buöìn rêìu ngao ngaán cho thên phêån.

(4)-(5) Dûå àõnh cuãa ai lùm le cêìm laái àïí àûa thuyïìn àêåu vaâo bïën, cuäng nhû cuãa keã rùæp têm dong leâo àïí cho caánh buöìm vûúåt qua ghïånh thaác maâ tröi xuöi cuäng thêy mùåc, vò nhaâ thú khöng quan thiïët.

(6)-(7) Coân ai nûäa laâ ngûúâi seä tòm àïën vúái mònh (thùm vaán)? Nïëu viïåc êëy xaãy ra thò cuäng cam loâng. Mùåc dêìu cuäng chùèng hay gò vúái



chuyïån têåp tïînh öm àaân sang thuyïìn ngûúâi khaác, song tònh thïë cuäng khöng thïí khaác àûúåc.

Cöí thi coá cêu: "Khùèng baã tyâ baâ quaá biïåt thuyïìn" nghôa laâ khöng chõu öm àaân tyâ baâ sang thuyïìn ngûúâi khaác, àïí noái viïåc khöng chõu lêëy chöìng khaác. Tuåc ngûä "Thùm vaän baán thuyïìn" úã àêy vêån duång chó coá nghôa laâ "ngûúâi múái", khöng giûä yá "coá múái núái cuä".



Döî ngûúâi àaân baâ khoác chöìng Vùng vùèng tai nghe tiïëng khoác chöìng Nñn ài keão theån vúái non söng. Ai vïì nhùæn nhuã àaân em beá, Xêëu maáu thò khem miïëng àónh chung(1)

(1) Tuåc ngûä coá cêu: "Xêëu maáu àûâng theâm ùn cuãa àöåc" Khem: ùn kiïng khi múái úã cûä nïn thûúâng noái kiïng khem hoùåc kiïng cûä. Miïëng àónh chung: cuãa ngon vêåt laå thûúâng coá úã nhûäng núi quyïìn quñ cao sang. yá caã cêu: Nïëu àaä xêëu maáu maâ gùåp phaãi cuãa ngon vêåt laå coá theâm quaá khöng nhõn àûúåc thò duâng ñt thöi! Döî daânh khuyïn nhuã vaâ noái búän.



Miïëng trêìu (1) Quaã cau nho nhoã miïëng trêìu höi(2) Naây cuãa Xuên Hûúng múái quïåt(3) röìi Coá phaãi duyïn nhau thò thùæm laåi(4) Àûâng xanh nhû laá baåc nhû vöi!

(1) Miïëng trêìu: Möåt khêíu trêìu göìm ba thaânh phêìn chñnh húåp laåi laâ trêìu khöng, cau vaâ vöi. Voã (rïî) vaâ thuöëc laâo laâ thaânh phêìn phuå gia.

(2) Trêìu höi: Laá trêìu khöng loaåi xêëu, nhoã laá vaâ coá muâi höi.

(3) Quïåt: Quïåt vöi vaâo laá trêìu röìi múái tïm.

(4) Cau àêåu (cau keán), trêìu laá to vaâ múä, vöi vûâa phaãi, khi ùn thò àoã thùæm vaâ say. Cau beá, trêìu höi, vöi mùån thò ùn khöng àoã vaâ miïëng trêìu khöng ngon. Nhaâ thú noái, vïì caái hêím hiu cuãa duyïn phêån.



Khoác chöìng laâm thuöëc Vùng vùèng tai nghe tiïëng khoác gò Thûúng chöìng nïn khoác tó tò ti. Ngoåt buâi thiïëp nhúá muâi cam thaão(1) Cay àùæng chaâng úi võ quïë chi.(2) Thaåch nhuä, trêìn bò sao àïí laåi,(3) Quy thên, liïn nhuåc têëm mang ài.(4) Dao cêìu thiïëp biïët trao ai nhi?(5) Sinh kyá chaâng úi! Tûã tùæc quy.(6)

(1) Cam thaão: Coã ngoåt, tïn võ thuöëc ta.

(2) Quïë chi: Caânh quïë võ cay, tïn thuöëc ta.

(3)-(4) Thaåch nhuä nghôa àen laâ vuá àaá; Trêìn bò: voã quñt khö, àïìu duâng laâm thuöëc. Quy thên: Võ àûúng quy coá ba phêìn: àêìu, thên vaâ àuöi, coá tñnh dûúåc khaác nhau; quy thên laâ phêìn cuã cuãa àûúng quy. Liïn nhuåc: Haåt sen, cuäng duâng laâm thuöëc; Vò öng chöìng laâ lang thuöëc nïn taác giaã duâng nhûäng tïn võ thuöëc. yá hai cêu: Giúâ thò keã mêët ngûúâi coân, "cuãa anh anh mang, cuãa naâng naâng xaách". Búän cúåt baâ lang laâ úã hai cêu naây.



(5)-(6) Dao cêìu: Dao duâng riïng trong nghïì thuöëc, taác duång thaái thuöëc maånh vaâ nhanh hún dao thûúâng. Sinh kyá tûã quy: Söëng gûãi thaác vïì. úã àêy taác giaã vêån duång linh hoaåt thaânh ngûä naây. Ngûúâi phuå nûä goaá treã naây nïëu khöng úã vêåy àûúåc maâ phaãi qua hai lêìn àoâ "thò kyã vêåt naây seä trao laåi cho ai? Chaâng úi! Trong cuöåc söëng taåm búå naây, chó coá luác chïët à i thò múái coá thïí vïì núi úã maäi maäi cuâng chaâng àûúåc".



Baánh tröi nûúác Thên em vûâa trùæng laåi vûâa troân, Baãy nöíi ba chòm vúái nûúác non.(1) Rùæn naát mùåc dêìu tay keã nùån Maâ em vêîn giûä têëm loâng son(2)

(1) Baánh tröi khi luöåc traãi qua chòm nöíi mêëy lêìn trong nûúác múái chñn.

(2) Têëm loâng son: Baánh tröi khi luöåc chñn thò nhên àûúâng baánh tröi úã giûäa àoã thùæm nhû son: vñ vúái ngûúâi con gaái duâ coá long àong ba chòm baãy nöíi, vêîn giûä têëm loâng thaânh thûåc trong tònh yïu.



Àeâo Ba Döåi Möåt àeâo, möåt àeâo, laåi möåt àeâo, Khen ai kheáo taåc caãnh cheo leo. Cûãa con àoã loeát tuâm hum noác, Hoân àaá xanh rò luán phuán rïu. Lùæt leão caânh thöng cún gioá thöëc, Àêìm àòa laá liïîu gioåt sûúng gieo. Hiïìn nhên quên tûã ai laâ chùèng Moãi göëi chöìn chên vêî muöën treâo.

(1) Àeâo Ba Döåi hay Ba àeâo tïn chûä laâ àeâo Tam Àiïåp, thuöåc huyïån Töëng Sún, tónh Thanh Hoaá. Khöng phaãi Àeâo Ngang nhû coá saách àaä nhêìm.



Àaá öng chöìng baâ chöìng Kheáo kheáo baây troâ taåo hoaá cöng, Öng Chöìng àaä vêåy laåi Baâ Chöìng. Têìng trïn tuyïët àiïím phú àêìu baåc, Thúát dûúái sûúng pha àûúåm maá höìng. Gan nghôa daäi ra cuâng nhêåt nguyïåt, Khöëi tònh coå maäi vúái non söng. Àaá kia coân biïët xuên giaâ giùån,(2) Chaã traách ngûúâi ta luác treã trung.

(1) Hiïån vêîn chûa roä xuêët xûá cuãa àaá, chó múái nghe truyïìn ngön.

(2) Xuên giaâ giùån, coá nghôa laâ giaâ giùån tònh xuên. Höì Xuên Hûúng toã ra rêët röång lûúång vúái tuöíi treã.



Hoãi trùng Mêëy vaån nùm nay vêîn haäy coân, Cúá sao khi khuyïët laåi khi troân? Hoãi con Ngoåc Thoã àaâ bao tuöíi?(1) Chûá chõ Hùçng Nga àaä mêëy con? Àïm vùæng cúá chi phö tuyïët trùæng? Ngaây xanh sao laåi theån vûâng son?(2) Nùm canh lú lûãng chúâ ai àoá? Hay coá tònh riïng vúái nûúác non?

(1) Ngoåc Thoã: Huyïìn thoaåi noái trïn mùåt trùng coá con Thoã Ngoåc ngöìi giaä thuöëc trûúâng sinh.

(2) Vûâng son: Chó mùåt trúâi.



Àöång Hûúng Tñch Baây àùåt kòa ai kheáo kheáo phoâm(2) Nûát ra möåt löî hoãm hoâm hoâm. Ngûúâi quen coäi Phêåt chen chên xoåc, Keã laå bêìu tiïn moãi mùæt doâm. Gioåt nûúác hûäu tònh rúi thaánh thoát,(3) Con thuyïìn vö traåo cuái lom khom.(4) Lêm tuyïìn quyïën caã phöìn hoa laåi,(5) Roä kheáo trúâi giaâ àïën dúã dom.

(1) Àöång Hûúng Tñch: Àöång chñnh cuãa chuâa Hûúng trûúác thuöåc huyïån Chûúng Myä, tónh Haâ Àöng, nay laâ huyïån Myä Àûác, tónh Haâ Têy.

(2) Kheáo phoâm: Nhû kheáo phaåm, thêåt laâ kheáo!

(3) Gioåt nûúác... rúi: Caác thaåch nhuä trïn cûãa àöång luön tûâng gioåt roã xuöëng.

(4) Voâm àöång coá nhûäng chaåm veä cuãa thiïn nhiïn àûúåc hònh dung ra caãnh trñ nhû mùåt trùng, con thuyïìn v.v... Vö traåo: Khöng coá búi cheâo.



(5) Núi rûâng suöëi (lêm truyïìn) maâ cuöën huát laåi àêy caã möåt caãnh phöìn hoa àö höåi.



Chuâa Quaán Sûá Quaán Sûá(1) sao maâ caãnh vùæng teo Hoãi thùm sû cuå àaáo núi neo? Chaây kònh(2), tiïíu àïí xuöng khöng àêëm, Traâng haåt, vaäi lêìn àïëm laåi àeo. Saáng banh khöng keã khua tang mñt(3), Trûa trêåt naâo ai moác keä rïu. Cha kiïëp àûúâng tu sao lùæt leáo Caãnh buöìn thïm ngaán núå tònh àeo!

(1) Chuâa Quaán Sûá: Thúâi cuöëi Lï-Trònh thuöåc huyïån Thoå Xûúng. Bêy giúâ úã phöë Quaán Sûá, Haâ Nöåi.

(2) Chaây kònh: Chaây taåc hònh con caá kònh bùçng göî, thay cho vöì àaánh chuöng.

(3) Tang mñt: Tang tröëng laâm bùçng göî mñt.



Keäm tröëng (1) Hai bïn thò nuái giûäa thò söng. Coá phaãi àêy laâ keäm Tröëng Khöng? Soáng döìn mùåt nûúác vöî long bong. úã trong hang nuái coân húi heåp, Ra khoãi àêìu non àaä röång thuâng. Qua cûãa mònh úi! Nïn ngùæm laåi,(2) Naâo ai coá biïët nöîi bûng böìng(3)

(1) Keäm Tröëng úã huyïån Kim Baãng, phuã Lyá Nhên, tónh Haâ Nam, nay thuöåc Nam Haâ. Keäm: Heãm giûäa hai sûúâng nuái döëc, giûäa coá löëi ài.

(2)-(3) Böìng: Tïn möåt thûá tröëng. Trong lïî höåi xûa coá àiïåu muáa tröëng goåi laâ muáa con àô (gaái) àaánh böìng.



Quaán Khaánh (1) Àûáng cheáo tröng theo caãnh hùæt heo,(2) Àûúâng ài thiïn theåo quaán cheo leo. Lúåp lïìu maái coã tranh xú xaác, Xo keä keâo tre àöët khùèng kheo.(3) Ba chaåc cêy xanh hònh uöën eáo, Möåt doâng nûúác biïëc caãnh leo teo. Thuá vui quïn caã niïìm lo cuä, Kòa caái diïìu ai noá löån leâo.

(1) Quaán Khaánh: Caác cöng trònh nghiïn cûáu vaâ caác vùn baãn coá chuá thñch àïìu thöëng nhêët ghi laâ úã tónh Thanh Hoaá, song chûa roä huyïån naâo.

(2) Hùæt heo: Êm chñnh xaác laâ hùæt hiu.

(3) Khùèng kheo: Êm chñnh xaác laâ khùèng khiu.



Võnh caái quaåt (1) Mûúâi baãy hay laâ mûúâi taám àêy(1) Cho ta yïu dêëu chùèng dúâi tay. Moãng daây tûâng êëy, chaânh ba goác Röång heåp dûúâng naâo, cùém möåt cay.(2) Caâng noáng bao nhiïu thúâi caâng maát, Yïu àïm chûa phi laåi yïu ngaây. Höìng höìng maá phêën duyïn vò cêåy.(3) Chuáa dêëu vua yïu möåt caái naây.

(1) Mûúâi baãy, mûúâi taám: Söë nan quaåt giêëy, cuäng noái tuöíi cuãa thiïëu nûä.

(2) Cay: Caái suöët cuãa quaåt giêëy, haãi àêìu coá maãnh kim loaåi (nhaâi quaåt) hònh troân àïí chöët caác nan laåi úã hai nan caái.

(3) Cêåy: Giöëng cêy höìng, quaã beá vaâ chaát, nhûåa duâng àïí phêët quaåt. "Maá höìng khöng thuöëc maâ say" (Cung oaán ngêm khuác).



Àïì àïìn Sêìm Nghi Àöëng Gheá mùæt tröng ngang thêëy baãng treo, Kòa àïën thaái thuá(2) àûáng cheo leo. Vñ àêy àöíi phêån laâm trai àûúåc, Thò sûå anh huâng haá bêëy nhiïu!

(1) Àïìn Sêìm Nghi Àöëng trûúác úã ngoä Sêìm Cöng nay laâ phöë Àaâo Duy Tûâ, quêån Hoaân Kiïëm, Haâ Nöåi. Sêìm Nghi Àöëng laâ tûúáng theo Tön Sô Nghõ sang ta chiïëm àoáng thuã àö Àöng Kinh (Thùng Long). Nghõ bõ vua Quang Trung àaánh àuöíi vïì Taâu nùm 1789. Sêìm Nghi Àöëng chaåy khöng kõp, thùæt cöí tûå tûã úã núi maâ sau khi quan hïå bang giao àaä trúã laåi bònh thûúâng vua Quang Trung cho pheáp Hoa kiïìu úã Haâ Nöåi lêåp àïìn thúâ.

(2) Thaái thuá: Àöëng laâm tri huyïån, khi sang Àöng Àö àûúåc Tön Sô Nghõ cho laâm chûác thaái thuá.



Traách chiïu Höí Xûúáng (1)

Anh àöì tónh, anh àöì say, Sao anh gheåo nguyïåt giûäa ban ngaây? Naây naây chõ baão cho maâ biïët. Chöën êëy hang huâm chúá moá tay.

Chiïu Höí hoaå laåi

Naây öng tónh! Naây öng say! Naây öng gheåo nguyïåt giûäa ban ngaây! Hang huâm vñ bùéng(2) khöng ai moá, Sao coá huâm con böîng(3) tröëc tay?

(1) Cuöåc xûúáng hoaå giûäa Höì Xuên hûúng vaâ Chiïu Höí thûåc laâ khöng tiïìn khoaáng hêåu trong lõch sûã vùn chûúng cuãa ta. Sûác khoeã vaâ tònh yïu sûå söëng, vùn taâi vaâ caá tñnh, löëi noái toaåc moáng heo, khöng uáp múã boáng gioá nhiïìu, khöng duâng biïíu tûúång hai mùåt, ñt tûã vêån (vêìn chïët khöng hoaå àûúåc) maâ chó coá löång chûä (búän chûä). Chó coá ba baâi thú maâ àaä ài thùèng vaâo dên chuáng vaâ tûâ lêu àaä naãy sinh nhiïìu giai thoaåi. Caã àöi baån àïìu cên xûáng vïì taâi nghïå thú Nöm, vaâ cuäng thêåt tri êm,



tri kyã, khöng coá möåt chuát gò ngùn caách giûäa àöi baån thanh niïn nam nûä.

(2) Vñ bùéng tûác vñ bùçng, àoåc theo êm trùæc cuãa thú.

(3) Böîng tûác laâ böìng, àoåc theo êm trùæc cuãa thú, múái àuáng êm luêåt.

Xûúáng (2)

Sao noái rùçng nùm laåi coá ba? Traách ngûúâi quên tûã heån sai ra. Bao giúâ thong thaã lïn chúi nguyïåt, Nhúá haái cho xin nùæm laá àa(1)

Chiïu Höí hoaå laåi

Rùçng giaán thò nùm, quñ coá ba(2) Búãi ngûúâi thuåc nûä tñnh khöng ra. ûâ röìi, thong thaã lïn chúi nguyïåt Cho caã caânh àa lêîn cuã àa.

(1) Huyïìn thoaåi noái: Trïn mùåt trùng coá cêy àa vaâ thùçng Cuöåi ngöìi dûúái göëc. Cuöåi coân laâ möåt nhên vêåt trong truyïån cöí dên gian coá àùåc tñnh àaä trúã thaânh thaânh ngûä "Noái döëi nhû Cuöåi". úã àêy nhùæc chuyïån lïn chúi cung trùng vaâ Chiïu Höí seä cho Höì Xuên Hûúng nùæm laá àa, coá yá noái Chiïu Höí cuäng chùèng khaác gò Cuöåi "noái Cuöåi".

(2) Tiïìn giaán ùn 36 àöìng keäm. Tiïìn quyá ùn 60. Nhû vêåy 5 àöìng giaán hay 3 àöìng quyá àïìu bùçng 180 àöìng keäm. Coá thïí caách hoãi vay cuãa Höì Xuên Hûúng vúái Chiïu Höí khöng giao heån roä raâng, cuäng coá thïí caách traã lúâi chó laâ chûäa kheáo cho Chiïu Höí.

Xûúáng (3)



Nhûäng bêëy lêu nay luöëng nhùæn nhe. Nhùæn nhe toan nhûäng sûå guân gheâ(1) Guân gheâ nhûng vêîn coân chûa daám Chûa daám cho nïn phaãi ruåt reâ.



Chiïu Höí hoaå laåi Húäi húäi cö bay töë haäo nhe(2) Haäo nhe khöng àûúåc, gêåy öng gheâ. Öng gheâ khöng àûúåc, öng gheâ maäi, Gheâ maäi röìi lêu cuäng phaãi reâ.

(1) Guân gheâ: Gaå gêîm.

(2) Töë haäo: Caáo töë haäo huyïìn. Chuáng töi ghi theo Höì Xuên Hûúng, giai thoaåi thú, cuãa Súã Vùn hoaá Vônh Phuá-1989.

Hai chûä naây gùæn vúái caách àaá àaáp cuãa hai baâi hoaå, khaác vúái nhiïìu baãn vêîn cheáp laâ "túái baão".



Chúi Têy Höì nhúá baån Phong caãnh Têy Höì chùèng khaác xûa Ngûúâi àöìng chêu trûúác biïët bao giúâ Nhêåt Tên àï lúã nhûng coân löëi Trêën Bùæc rïu phong vêîn ngêën thú Noå vûåc Trêu Vaâng trùng laåt boáng Kòa non Phûúång Àêët khoái tuön múâ Höì kia thùm thùèm sêu dûúâng mêëy So daå hoaâi nhên chûãa dïî vûâa.



Sû bõ ong chêm Naâo noán tu lúâ, naâo muä thêm, Ài àêu chùèng àöåi àïí ong chêm? Àêìu sû haá phaãi gò... baâ cöët,(1) Baá ngoå con ong beá caái nhêìm. (2)

(1)-(2) Vêån duång cêu ca dao tiïëu lêm àaä nhùæc àïën trong cêu thûá 4 baâi Quan thõ.



Sû höí mang Chùèng phaãi Ngö, chùèng phaãi ta, Àêìu thò troåc löëc, aáo khöng taâ. Oaãn dêng trûúác mùåt dùm ba phêím, Vaãi nuáp sau lûng saáu baãy baâ. Khi caãnh, khi tiu, khi chuäm choeå, Gioång hò, gioång hó, gioång hi ha. Tu lêu coá leä lïn Sû cuå,(1) Ngêët nghïíu toaâ sen noå àoá maâ.

(1) Sû cuå: Chuã nhên möåt ngöi chuâa, ngûúâi coá uy tñn vaâ cao tuöíi hún caã chó coá mùåt trong caác buöíi lïî troång cuãa nhaâ chuâa.



Dïåt cûãi Thùæp ngoån àeân lïn thêëy trùæng phau, Con coâ(1) mêëp maáy suöët àïm thêu. Hai chên àaåp xuöëng nùng nùng nhùæc, Möåt suöët(2) àêm ngang thñch thñch mau. Röång heåp nhoã to vûâa vùån caã, Ngùæn daâi khuön khöí cuäng nhû nhau. Cö naâo muöën töët ngêm cho kyä(3) Chúâ àïën ba thu múái daäi maâu.(4)

(1) Con coâ: Con coâ àùåt úã trïn vaâ chñnh giûäa khung dïåt àïí thùæng súåi, laâm chuêín mûåc cho caái go khoãi lïåch theo.

(2) Suöët: öëng suöët cuöën chó, nùçm trong ruöåt con thoi àïí nhaã súåi.

(3) Ngêm cho kyä: Súåi vaãi höì bùçng nûúác cúm àem ngêm lêu cho bïìn vaâ oáng maâu höì.

(4) Chúâ àïën nùæng hanh cuãa ba thaáng thu, nhêën nêu àem daäi nhiïìu lûúåt thò vaãi nhuöåm múái lïn maâu vaâ sêîm dêìn laåi.



Vö êm nûä (1) Mûúâi hai baâ muå gheát chi nhau, Àem caái xuên tònh(2) vûát boã àêu. Ruác rñch thêy cha con chuöåt nhùæt,(3) Vo ve mùåc meå caái ong bêìu(4) Àöë ai biïët àoá vöng hay tröëc(5) Coân keã naâo hay cuöëng vúái àêìu(6) Thöi thïë thò thöi, thöi cuäng àûúåc, Nghòn nùm caâng khoãi tiïëng nûúng dêu(7)

(1) Nhiïìu saách in sau naây lêìm baâi naây vúái baâi Quan thõ. Quan thõ laâ viïn hoaån quan khi xûa. Baâi Quan thõ àûúåc gaán cho Höì Xuên Hûúng.

(2) Caái xuên tònh: Böå phêån khöng thïí thiïëu cuãa ngûúâi phuå nûä.

(3) yá ca dao:

"Con gaái mûúâi baãy mûúâi ba

Àïm nùçm vúái meå chuöåt tha mêët..."

(4) yá ca dao:



"Baâ giaâ àaánh tröëng long bong

Vûâa ài vûâa nhaãy con ong àöët..."

(5) Tuåc ngûä: "Ngöìi: laá vöng; chöíng möng: laá tröëc"...

(6) Tuåc ngûä: "Àêìu troã xuöëng, cuöëng trúã lïn"

(7) Tiïëng nûúng dêu: nûúng dêu laâ baäi tröìng dêu. "Tiïëng nûúng dêu" laâ tiïëng (xêëu) úã baäi tröìng dêu - Do thaânh ngûä chûä Haán laâ "Tang gian böåc thûúång". Saách Hêåu Haán thû, Àõa lñ chñ noái rùçng àêët Vïå xûa coá chöî kñn trong baäi tröìng dêu (tang gian) úã trïn söng Böåc (Böåc thûúång), laâ núi trai gaái thûúâng tuå höåi laâm nhûäng chuyïån dêm ö. Nguyïîn Du àaä dõch thaânh ngûä naây: "Ra tuöìng trïn Böåc trong dêu - Thò con ngûúâi êëy cêìu laâm chi" (Kiïìu).



Mùæng hoåc troâ döët Dùæt dñu nhau lïn àïën cûãa chiïìn, Cuäng àoâi hoåc noái noái khöng nïn. Ai vïì nhùæn baão phûúâng loâi toái, Muöën söëng àem vöi queát traã àïìn!



Hoãi trùng (2) Möåt traái trùng thu chñn moäm moâm, Naãy vûâng quïë àoã(1) àoã loâm lom! Giûäa in chiïëc bñch(2) khuön coân meáo, Ngoaâi kheáp àöi cung(3) caánh vêîn khoâm. Gheát mùåt keã trêìn àua xoái moác, Ngûáa gan thùçng Cuöåi àûáng lom khom.(4) Húäi ngûúâi beã quïë(5) rùçng ai àoá, Àoá coá Hùçng Nga(6) gheá mùæt doâm.

(1) Quïë àoã: Huyïìn thoaåi noái trong mùåt trùng coá cêy quïë àoã.

(2) Chiïëc bñch: Chiïëc ngoåc bñch hònh troân deåt, giûäa coá löî, ngûúâi ta goåi mùåt trùng laâ bñch nguyïåt.

(3) Ngûúâi ta thûúâng vñ àûúâng cong cuãa mùåt trùng nhû ngûúâi traáng sô giûúng caánh cung.

(4) Ca dao: "Thùçng Cuöåi ngöìi göëc cêy àa; Àïí trêu ùn luáa goåi cha úâi úâi..." úã àêy vò tûác töëi nïn thùçng Cuöåi khöng ngöìi maâ àûáng.

(5) Beã caânh quïë àoã (àan quïë) trïn cung trùng, chó ngûúâi thi àöî tiïën sô.



(6) Hùçng Nga: Huyïìn thoaåi noái Hùçng Nga vúå Hêåu Nghïå ùn tröåm thuöëc tiïn cuãa chöìng do baâ Têy Vûúng mêîu cho, röìi möåt mònh tröën lïn úã cung trùng.



Quaã mñt Thên em nhû quaã mñt trïn cêy, Voã noá suâ sò, muái noá daây. Quên tûã coá yïu thò àoáng coåc,(1) Xin àûâng mên moá nhûåa ra tay.

(1) Àoáng coåc: Coåc àoáng sêu vaâo noä quaã mñt àem phúi nùæng cho choáng chñn.



Võnh caái giïëng Ngoä ngay thùm thùèm túái nhaâ öng, GIïëng töët thanh thúi,(2) giïëng laå luâng Cêìu trùng phau phau àöi vaán gheáp, Nûúác trong leo leão möåt doâng thöng. Coã gaâ luán phuán leo quanh meáp, Caá diïëc le te laách giûäa doâng. Giïëng êëy thanh tên ai cuäng biïët(3) Àöë ai daám thaã naå doâng söng.(4)

(1) Giïëng thúi: Giïëng sêu.

(2) Thanh thúi: Trong vaâ sêu.

(3)-(4). Thaã naå doâng doâng: Tuåc ngûä coá cêu: "Doâng doâng theo naå", naå nghôa laâ meå. Caái giïëng trong vaâ sêu kia, ai daám thaã vaâo àêëy möåt àaân "doâng doâng theo naå"? Vñ nhû ngûúâi con gaái thanh tên tûúi töët, ai cuäng biïët caã àêëy, song ai daám cêìu xin cö laâm vúå àïí cö seä trúã thaânh ngûúâi meå quêën quñt vúái nhûäng àûáa con, vò cö cao giaá quaá!



Võnh caái quaåt (2) Möåt löî xêu xêu mêëy cuäng vûâa,(1) Duyïn em dñnh daán tûå bao giúâ,(2) Chaânh ra ba goác da coân thiïëu, Kheáp laåi àöi bïn thõt vêîn thûâa. Maát mùåt anh huâng khi tùæt gioá, Che àêìu quên tûã luác sa mûa. Nêng niu ûúám hoãi ngûúâi trong trûúáng, Phò phaåch trong loâng àaä sûúáng chûa?

(1). Löî xêu: Caác nan quaåt àïìu coá möåt caái löî àïí xêu bùçng caái suöët.

(2) Dñnh daán: Caái nhaâi quaåt chöët caác nan quaåt laåi cho khoãi xöí, àïí coá thïí múã ra, kheáp vaâo. Dñnh daán úã àêy coá nghôa laâ kïët dñnh hoùåc kïët taåo, chûá khöng phaãi "dñnh daáng" vúái nghôa liïn can.



Hang Thaánh Hoaá chuâa Thêìy Khen thay con taåo kheáo khön phaâm,(2) Möåt àöë giûúng ra biïët mêëy ngoaâm.(3) Lûúân àaá coã leo súã rêåm raåp, Laách khe nûúác ró moá lam nham. Möåt sû àêìu troåc ngöìi khua moä, Hai tiïíu lûng troân àûáng giûäa am. Àïën múái biïët laâ hang Thaánh Hoaá, Chöìn chên moãi göëi vêîn coân ham!

(1) Tïn caái hang trong chuâa Thêìy. Truyïìn rùçng Tûâ Àaåo Haånh àaä hoaá úã àêy nïn goåi laâ Thaánh Hoaá.

(2) Khön phaâm: Nhû khön phaåm.

(3) Àöë ngoaâm: Thaânh ngûä "ngoaâm naâo àöë êëy" noái vïì caách kiïën truác nhaâ úã xûa: Möåt maãnh àöë tre thò ngoaåm tre; àöë göî thò ngoaâm göî. Möåt àöë nhiïìu ngoaâm úã àêy noái vïì cêëu taåo hang àöång tûå nhiïn. Nïëu coi caã vaách àöång laâ möåt àöë, thò voâm àöång vúái caác hoäm to, nhoã laâ nhûäng ngoaâm.



Khoác Töíng Coác Chaâng Coác úi! Chaâng Coác úi! Thiïëp beán duyïn chaâng coá thïë thöi. Noâng noåc àûát àuöi tûâ àêy nheá,(1) Nghòn vaâng khön chuöåc dêëu böi vöi!(2)

(1)-(2) "Àûát àuöi noâng noåc", thaânh ngûä chó sûå cùæt àûát hùèn; "Coác böi vöi laåi vïì": Böi vöi àïí àaánh dêëu vaâo coác, thò coác ài àêu röìi cuäng laåi trúã vïì. Nhûng nay duyïn vúå chöìng àaä àûát hùèn. Coác ài àaä àem theo caã dêëu vöi, dêîu coá nghòn vaâng cuäng khöng chuöåc laåi àûúåc vò mêët Coác laâ mêët luön caã dêëu.

Theo cuå Dûúng Vùn Thêm sûu têìm taâi liïåu vïì giai thoaåi thú Höì Xuên Hûúng (taâi liïìu àaä dêîn) thò Höì Xuên Hûúng laâm baâi Khoác töíng Coác trong thúâi gian àaä lêëy öng phuã Vônh Tûúâng. Do sûå reä duyïn cuãa ngûúâi vúå caã vaâ gia àònh hoå haâng nhaâ Coác, nïn Höì Xuên Hûúng múái àûa caã hoå haâng nhaâ Coác vaâo baâi thú àïí giïîu: nhaái beán, chêîu chaâng, noâng noåc, chêîu chuöåc, têët nhiïn laâ giïîu möåt Töíng Coác coân söëng, chûá khöng phaãi laâ khoác khi Töíng Coác chïët, nhû bêëy nay coá ngûúâi hiïíu, e rùçng bêët nhêîn.



Hang Caác Cúá (1) Trúâi àêët sinh ra àaá möåt choâm, Nûát laâm hai maãnh hoãm hoâm hom. Keä hêìm rïu möëc trú toen hoeãn, Luöìng gioá thöng reo vöî phêåp phoâm. Gioåt nûúác hûäu tònh rúi loäm boäm, Con àûúâng vö ngaån(2) töëi om om. Khen ai àeäo àaá taâi xuyïn taåc(3) Kheáo húá hïnh ra lùæm keã doâm!

(1) Tïn möåt caái hang úã trong chuâa Thêìy. Ca dao coá cêu: "Höåi chuâa Thêìy coá hang Cùæc Cúá; Trai chûa vúå thò àïën höåi naây"

(2) Vö ngaån: Khöng coá thaânh búâ tay võn.

(3) Xuyïn taåc: Xoi vaâ àuåc thöng qua àaá.



Àaánh àu Böën cöåt khen ai kheáo kheáo tröìng,(1) Ngûúâi thò lïn àaánh keã ngöìi tröng, Trai àu göëi haåc khom khom cêåt Gaái uöën lûng ong ngûãa ngûãa loâng. Böën maãnh quêìn höìng bay phêëp phúái, Hai haâng chên ngoåc duöîi song song. Chúi xuên coá biïët xuên chùng taá. (2) Coåc nhöí ài röìi, löî boã khöng!(3)

(1) Böën cöåt: Böën cêy tre tröìng laâm cêy àu.

(2) Chúi xuên: Cuöåc vui chúi àoán xuên. Biïët xuên: Biïët tònh xuên.

(3) Cuöëi vuå chúi xuên, caác cöåt àu laåi nhöí ài hïët, chó coân trú laåi caác löî coåc vaâ röìi ngûúâi ta seä lêëp ài. Höì Xuên Hûúng chua chaát noái vïì thoái vö têm rêët àaáng traách vïì phña nam giúái.



Khoác öng Phuã Vônh Tûúâng Trùm nùm öng Phuã Vônh Tûúâng öi!(1) Caái núå ba sinh àaä traã röìi(2) Chön chùåt vùn chûúng ba têëc àêët(3) Tung hï höì thó böën phûúng trúâi.(4) Caán cên taåo hoaá rúi àêu mêët?(5) Miïång tuái taân khön kheáp laåi röìi.(6) Hùm baãy thaáng trúâi àaâ mêëy chöëc.(7) Trùm nùm öng Phuã Vônh Tûúâng öi!

(1) Vônh Tûúâng: Phuã Vônh Tûúâng, thuöåc tónh Vônh Yïn xûa, nay thuöåc tónh Vônh Phuá. Nhiïìu giai thoaåi àïìu thöëng nhêët vïì viïåc Höì Xuên Hûúng coá lêëy leä öng phuã Vônh Tûúâng.

(2) Núå ba sinh: Nhên duyïn vúå chöìng traãi qua ba kiïëp; söëng laâ möåt sûå traã núå lêîn nhau (theo Phêåt giaáo). Núå ba sinh àaä traã tûác laâ chó ngûúâi chöìng àaä chïët.

(3)-(4) Öng phuã Vônh Tûúâng laâ möåt ngûúâi coá hoåc vêën (vùn chûúng) nay mêët ài, Höì Xuên Hûúng mêët möåt ngûúâi chöìng vaâ cuäng mêët luön caã möåt ngûúâi baån vùn chûúng. Höì thó: cung vaâ tïn, tûúång trûng cho chñ nam nhi hoùåc chñ laâm trai vöën úã böën phûúng trúâi, khöng chó thu heåp trong phaåm vi gia àònh vúå con.



(5)-(6) Öng trúâi laâ ngûúâi cêìm cên naãy mûåc àaä úã chùèng cöng bùçng, caán cên cuãa öng àaä àaánh rúi. Caân khön tûác trúâi àêët vñ nhû möåt caái tuái lúán àaä kheáp hùèn laåi. Öng Phuã àaä ài sang möåt thïë giúái khaác.

(7) Höì Xuên Hûúng söëng vúái chöìng trong möåt thúâi gian quaá ngùæn: 27 thaáng.



Thú chûä Haán

Tùång Töën Phong Tûã (1) (Hoaå vêån taåi hêåu)

Bûúám ong mûâng àaä mêëy phen nay, Höìng nhaån xin àûa ba chûä laåi; Daám àêu mûa gioá giúã baân tay, Nhûäng sûå ba àaâo xeo têëc lûúäi, Nam Bùæc xa xa mêëy dùåm àêy, Haãi sún ûúác àïí ngaân nùm maäi, Bûác tranh khön veä têëm loâng ngay. Tú nguyïåt raây xe ba möëi laåi, Hoãi khaách àa tònh nhoã coá hay. Nùm canh höìn bûúám thïm bú baãi(2)

(1) Tùång Töën Phong thõ. Dûúái àêìu àïì coá ghi roä "Hoaå vêån tai hêåu" (hoaå vêìn úã phña sau), nhûng khöng thêëy baâi hoaå.

(2) Baâi thú coân nhû dang dúã. Thïí thú ñt gùåp. Hay laâ möåt àiïåu ca truâ naâo àoá? Hai chûä bú baäi laâ phiïn êm taåm. Chûa roä nïn àoåc thïë naâo cho phaãi.



Hoaå töën phong nguyïn vêån (1) Kiïëp naây chùèng gùåp nûäa thò liïìu, Nhûäng chùæc trùm nùm haá bêëy nhiïu. Nghô laåi huöëng àau cho phêån baåc, Noái ra thïm nheå vúái thên beâo. Cheán thïì thuãa noå tay coân dñnh, Moán toác thúâi xûa caánh vêîn àeo. Àûúåc lûáa taâi tònh cho xûáng àaáng, Nghòn non muön nûúác cuäng tòm theo.

(1) Hoaå nguyïn vêìn thú öng Töën Phong.

Töën Phong àùæc möång chñ dûä ngaä khan nhên thuêåt ngêm, tõnh kyá (1)

Nhúá ai maâ biïët noái cuâng ai Rùçng chûä àöìng ta quyïët möåt hai. Hoa liïîu vui àêu mònh dïî kheáo, Non söng daânh giaã núå coân daâi. Cheán tònh dêìu nhêîn lêu maâ nhaåt Giaãi ûúác nguyïìn êu thùæm chùèng phai. Àêìy àoaå duyïn trêìn thöi àaä àõnh, Xûúng giang duyïình(2) àïí ngùæm tûúng lai.



(1)Töën Phong thõ nùçm möång, ghi laåi mang cho xem, nhên àoá laâm baâi thú thuêåt chuyïån vaâ ghi laåi.

(2)Coá phiïn êm laâ daânh

Nguå yá Töën Phong, kyá nhõ thuã (1)

I

Döìn bûúác may àêu kheáo heån hoâ Duyïn chi hay búãi núå chi ru? Sûúng treo(2) aáo luåc nhöìi húi xaå, Gioá loåt caânh lï lûúát mùåt höì. Muöën chùæp chó àaâo thïu trûúáng gêëm, Maâ àem laá thùæc thaã söng Tö.(3) Trong trêìn mêëy keã tinh con mùæt, Biïët ngoåc maâ trao múái kïí cho.

II

Àûúâng hoa dòu dùåt bûúác àöng phong Nghô keã tòm thúm cuäng coá cöng, Laå mùåt daám quen cuâng gioá nûúác, Nùång loâng nïn nheå àïën non söng. Da trúâi nùæng nhuöåm tûúi maâu biïëc, Phoâng gêëm trùng in daäi thûác höìng. Ai nhúá lêëy cho loâng êëy nhó, Trûúác nùm trùm hùèn núå chi khöng?

(1) Hai baâi nguå yá gûãi Töën Phong thõ. Chûa roä Töën Phong thõ laâ ai? Chó biïët öng hoå Phan, vò trong Baâi tûåa coá cêu: "Phan Mô Anh ngûúâi trong hoå töi" vaâ àoá laâ hoå nöåi. Coân tïn, theo giaáo sû Hoaâng Xuên Haän, coá leä laâ Huên nghôa laâ "Nam Phong" (gioá Nam) cuâng goåi laâ Töën



Phong. Nham Giaác laâ tïn hiïåu Nham Giaác phu laâ "anh chaâng êín úã nuái nhûng hiïíu sûå àúâi".

(2) Coá baãn phiïn êm laâ xoa

(3) Söng Töì = Söng Tö Lõch úã Thùng Long - Haâ nöåi.



Baåch Àùçng Giang tùång biïåt Khêëp khïính àûúâng mêy bûúác laåi dûâng, Laâ duyïn laâ núå phaãi hay chùng. Võn hoa kheáo keão lay caânh gêëm, Vuåc nûúác xem maâ àöång boáng giùng. Loâng noå chúá rùçng mêy nhaåt nhaåt Lúâi kia naây àaä nuái giùng giùng. Vúái nhau(2) tònh nghôa sao laâ troån, Chúá thoái lûng vúi coä nûúác Àùçng(3).

(1) Tùång baån khi chia biïåt úã söng Baåch Àùçng.

(2) Coá leä laâ chûä Nhau. VÎ�n baãn cheáp Sao.

(3) Lûng voi cúä nûúác Àùçng: Nûúác Àùçng laâ möåt nûúác nhoã úã thúâi Xuên Thu Chiïën Quöëc, bõ eáp giûäa hai nûúác lúán laâ Tïì, Súã nïn luön phaãi giûä gòn. Trong baâi thú tûúng truyïìn laâ cuãa Höì Xuên Hûúng cuäng duâng àiïín naây àïí taã nöîi khöí cuãa ngûúâi àa thï: "Ngoaãnh mùåt sang Tïì, e Súã giêån; Quay àêìu vïì Súã, súå Tïì ghen".



Lûu biïåt thúâi taåi An Quaãng, An Hûng nguå thûá (1) Ngûúâi vïì ngûúâi úã kheáo buöìn sao, Tûác töëi mònh thay biïët leä naâo. Tú toác lúâi kia coân nûäa hïët, Àaá vaâng loâng noå xiïët laâ bao. Nöíi cún riïng giêån ngaây giúâi ngùæn, Moãi mùæt chúâ xem boáng nguyïåt cao. Súám biïët leä giúâi lñ coá húåp, Thò mûúâi nùm trûúác bêån chi nao.

(1) Ghi laåi luác chia tay taåi An Quaãng, An Hûng.



Hoaå Sún Phuã chi taác (1) Naây àoaån chung tònh biïët mêëy nhau, Tiïîn àûa ba bûúác cuäng nïn cêu. Trïn tay kheáp múã tanh chiïìu nhaån,(2) Trûúác mùåt ài vïì gêëp boáng cêu.(3) Nûúác mùæt trïn hoa laâ löîi cuä. Muâi hûúng trong nïåm caã àïm thêu. Vùæng nhau múái biïët tònh nhau lùæm, Naây àoaån chung tònh biïët mêëy nhau.

(1) Hoaå laåi thú Mai Sún Phuã. Mai Sún Phuã chûa roä laâ ai.

(2) Tanh chiïìu nhaån: Vùæng tanh khöng thêëy boáng chim nhaån. Nghôa laâ hoaân toaân khöng coá tin tûác. Saách Haán Thû cheáp chuyïån Töì Vuä àúâi Haán sang sûá Hung Nö hoaâ thên vúái Haán. Nhaâ Haán àoâi traã Töì Vuä, nhûng Hung Nö khöng traã. Sûá Haán bõa chuyïån vua Haán bùæt àûúåc úã vûúân Thûúång Lêm möåt con chim Nhaån, chên coá buöåc bûác thû bùçng luåa cuãa Töì Vuä. Chuáa Hung Nö tûúãng chuyïån coá thêåt, nïn thaã Tö Vuä. Do vêåy, chim nhaån àûúåc tûúång trûng cho tin tûác.

(3) Gêëp boáng cêu: cêu con ngûåa non sung sûác. Saách Trang Tûã coá cêu "Nhên sinh Thiïn àõa gian, nhûúåc baåch cêu chi quaá khñch" (con



ngûúâi söëng giûäa trúâi vaâ àêët giöëng nhû boáng ngûåa baåch cêu lûúát qua khe cûãa). Chó thúâi gian ài nhanh.



Thu nguyïåt hûäu ûác Mai Sún Phuã kñ (1) Laá ngoåc chiïìu thu giêån hùèn du Tuêìn trùng seä nhúá bûäa àïm thu. Bïn am Nhêët Truå tröng coân àêëy, Ngoån nûúác Tam Kò chaãy laåi àêu(2) Son phêën tröåm mûâng duyïn àïí laåi, Beâo mêy thïm tuãi phêån vïì sau. Trùm nùm biïët coá duyïn thûâa nûäa, Cuäng àoã tay tú cuäng trùæng àêìu.

(1) Àïm thu, nhúá Mai Sún Phuã, gúãi baâi naây.

(2) Nguyïn chuá: "Àaä giaãi kïët àûa tònh" Giaãi kïët, theo Àaâo Duy Anh, laâ: "Cúãi möëi tònh kïët buöåc vúái nhau" Coân giaãi kïët àûa tònh laâ gò? Chûa roä lùæm.



Caãm cûåu kiïm trònh cêìn Chaánh hoåc sô Nguyïîn Hêìu (1) (Hêìu Nghi Xuên Tiïn Àiïìn nhên)

Dùåm khaách muön nghòn nöîi nhúá nhung, Mûúån ai túái àêëy gûãi cho cuâng. Chûä tònh chöëc àaä ba nùm veån, Giêëc möång röìi ra nûãa khùæc khöng. Xe ngûåa tröåm mûâng duyïn têëp nêåp, Phêën son caâng tuãi phêån long àong. Biïët coân maãy chuát sûúng siu mêëy(2) Lêìu nguyïåt nùm canh chiïëc boáng chong.

(1) Nhúá ngûúâi cuä viïët gûãi Cêìn chaánh hoåc sô Nguyïîn Hêìu. Sau àêìu àïì trïn, taác giaã coá chuá: "Hêìu, Nghi Xuên, Tiïn Àiïìn nhên" - "Hêìu ngûúâi laâng Tiïn Àiïìn, huyïån Nghi Xuên" - Nhû vêåy, úã àêy Nguyïîn Hêìu àuáng laâ Nguyïîn Du tiïn sinh - Gia phaã hoå Nguyïîn Tiïn Àiïìn ghi roä muâa heâ nùm Kó Tyå (1809), Nguyïîn Du àûúåc böí laâm cai baå Quaãng Bònh. Thaáng 2 nùm Quyá Dêåu (1813) öng àûúåc phong Cêìn chaánh àiïån hoåc sô, röìi àûúåc cûã laâm chaánh sûá ài Trung Quöëc tuïë cöëng.



(2) Sûúng siu mêy: Tûâ xûa phiïn êm laâ sûúng àeo maái. Nay phiïn êm theo giaáo sû Hoaâng Xuên Haän.

Phiïn êm:

Thuêåt yá kiïm trònh hûäu nhên Mai Sún Phuã

Hoa phiïu phiïu, Möåc tiïu tiïu, Ngaä möång hûúng tònh caác tõch tiïu, Khaã caãm thõ xuên tiïu.

Löåc ao ao, Nhaån ngao ngao, Hoan haão tûúng kò taåi nhêët triïu, Bêët têån ngaä têm miïu.

Giang baát baát, Thuyã hoaåt hoaåt, Ngaä tû quên hoaâi tûúng khïë khoaát, Lïå ngên chiïm haå caát.

Thi tiïët tiïët, Têm thiïët thiïët, Nöìng daåm thöën tònh tû lûúäng àaåt, Daå bùçng quên buát phaát.

Phong ngang ngang, Nguyïåt mang mang, Phong nguyïåt khöng linh khaách àoaån traâng, Haâ xûá thõ Àùçng Vûúng.

Vên thûúng thûúng, Thuyã ûúng ûúng, Vên thuyã na kham voång nhêët trûúâng, Nhêët trûúâng dao voång xuác hoaâi mang. Nhêåt kò kò,



Daå trò trò, Nhêåt daå thiïn hoaâi lûä tûá bi, Tûá bi ûng maåc ngöå giai kò.

Phong phi phi, Vuä phi phi, Phong vuä têìn thöi thaái buát huy, Buát huy àö thò phoá tònh nhi.

Quên hûäu têm, Ngaä hûäu têm, Möång höìn tûúng luyïën liïîu hoa êm, Thi àöìng ngêm, Nguyïåt àöìng chêm, Nhêët tûå sêìu phên nhuïå, Haâ nhên noaän baán khêm, Maåc àaân li khuác oan tri êm, Trûåc tu khñ trñ thûã dao cêìm, Cao sún lûu thuyã vaän tûúng têìm, Ûng bêët hêån ngêm thaán cöí cêm.

Quên haâ kò, Ngaä haâ kò, Lûä àònh lai àùæc lûúäng thï trò, Daánh têìn phi, Buát têìn huy, Nhêët trûúâng àö buát thiïåt, Haâ xûá thõ tònh nhi, Haão bùçng têm thûúång caác tûúng tri, Daä ûng giao thaác thûã duyïn àïì, Phûúng têm thïå bêët phuå gia kò.

(Hûåu Giang Nam àiïåu)

Dõch vêìn:



Kïí yá mònh vaâ trònh baån laâ Mai Sún Phuã

Hoa xiïu xiïu Cêy xiïu xiïu Giêëc möång tònh quï(1) thaãy tõch liïu Àïm xuên caãm khaái nhiïìu.

Hûúu ao ao Nhaån ngao ngao Vui sûúáng heån nhau möåt súám naâo Taã hïët àûúåc tònh sao!

Söng baát ngaát Nûúác aâo aåt yá thiïëp loâng chaâng cuäng vu khoaát Lïå rúi thïm mùån chaát.

Thú da diïët Loâng thï thiïët Àêåm nhaåt têëc loâng ai thêëu hïët Liïåu buát chaâng taã xiïët?

Mêy lang thang Trùng mïnh mang Trùng gioá xui ai luöëng àoaån traâng Àêu laâ gaác Àùçng Vûúng

Mêy tú vûúng Nûúác nhû sûúng Mêy nûúác tröi àêu chó möåt àûúâng Möåt àûúâng xa khuêët röån loâng thûúng

Ngaây chêåm rò Àïm chêåm rò Saáng töëi chaånh buöìn lûä khaách si Nhúá thûúng àûâng lúä heån, sai kò.



Mûa tröi ài Gioá tröi ài Mûa gioá giuåc hoaâi cêët buát thi (thú) Viïët thi gûãi túái khaách "tònh si"

Chaâng coá têm Thiïëp coá têm Möìng höìn lûu luyïën boáng hoa rêm Thú cuâng ngêm Rûúåu cuâng trùng

Tûå luác buöìn chia biïåt Ai ngûúâi êëm nûãa chùng? Chúá àaân li khuác oaán tri êm, Àaânh xem nhû hïët tiïëng dao cêìm(2) Heån nhau núi non nûúác muöån mùçn! Chúá buöìn maâ than thúã cöí cêm(kim).

Chaâng heån gò Ta heån gò Hai ta àïìu muöån, noái maâ chi Traâ maâ chi Buát maâ chi Cuäng laâ thiïën lñ caã(3) Ai laâ keã tònh nhi Hiïíu nhau trong daå khoá khùn gò Haäy nïn trao gûãi möëi duyïn ài Loâng son ai núä phuå giai kò

(Theo àiïåu Giang Nam) À.T.T dõch



(1) Loâng quï laâ loâng nhúá quï mònh. Vêåy hònh nhû Sún Phuã àaä ài vïì quï Xuên Hûúng. Hoùåc laâ ngûúâi cuâng laâng, hay cuâng huyïån chùng? (Hoaâng Xuên Haän).

(2) Dao cêìm: Àaân quyá.

(3) Thiïn lñ: Dõch tûâ chûä "buát thiïåt" - buát viïët vaâ lúâi noái. Dûúng Tûã noái: "Cuöën saách do buát maâ thaânh. Lúâi noái do lûúäi maâ coá. Ta xem "Nguä thûúâng" laâ buát vaâ lûúäi cuãa àïë vûúng". Nguä thûúâng úã àêy laâ caác quan hïå: quên thêìn, phuåc tûã, phu-phuå, huynh àïå, bùçng-hûäu. Vò thïë dõch laâ thiïn lñ.



Tûå thaán I

Con boáng ài vïì chöëc bêëy nay, Chûä duyïn naâo àaä chùæc trong tay. Nghô cuâng thïë sûå loâng nhû àöët, Tröng suöët nhên tònh daå muöën say. Muön kiïëp biïët laâ duyïn troån veån, Möåt àúâi riïng mêëy kiïëp chua cay. Nöîi mònh nöîi baån dûúâng bao naã, Daám hoãi han àêu nhûäng cúá naây.

II

Lêín thêín ài vïì mêëy àöå nay Vò àêu àeo àùèng vúái núi vêìy êëm traâ tiïu khaát coân nghe gioång Cheán rûúåu mûâng xuên daå thêëy say Àiïím lûä tröng chûâng mêy àaåm nhaåt Doâng thu xem cúä nûúác vúi àêìy. Thûúng ai hùèn laåi thûúng loâng lùæc Naây núå naây duyïn nhûäng thïë naây.

(1) Tûå than thên.



Thïå viïët hûäu caãm (1) Mûúâi mêëy nùm trúâi möåt chûä tònh Duyïn tú naây àaä sùén àêu àaânh Maái mêy cùæt nûãa nguyïìn phu phaát Gioåt maáu àêìy hai cheán tûã sinh Möåt kiïëp àaä tïíïí cuâng daå thùæm Trùm nùm àûâng phuå vúái àêìu xanh Mai sau loâng chùèng nhû lúâi nûäa Dao buáa nguyïìn xin luyå àïën mònh.

(1) Nghôa laâ: "Coá caãm xuác thò viïët lúâi thïì"



Xuên àònh lan àiïåu

Phiïn êm:

Nguyïåt taâ nhên tónh thuá lêu trung Ngoaå thñnh àöìng long, Khúãi thñnh àöìng long Daå baán ai giang hûúãng baán khöng. Thanh daä tûúng àöìng Khñ daä tûúng àöìng Tûúng tû vö têån nguä canh cuâng. Têm taåi Vu Phong Höìn taåi Vu Phong Ên aái thûã tao phuâng Nhaân yã àöng phong Quyïån yã àöng phong Nhêët viïn höìng haånh bñch thanh song Phöìn hoa tñch dô khöng. Kim triïu hûäu kiïën söí chi höìng Oanh nhi nhaåc àúái xuên phong khûá Chó khuãng àaâo yïu vö lûåc tiïëu àöng phong Phong thanh nguyïåt baåch, baã kò hûúng nhêåp khaách ngêm trung.

Dõch vêìn:



Baâi ca theo àiïåu xuên àònh lan

Trùng taâ ngûúâi lùång tûâa lêìu khöng(1) Nùm lùæng chuöng àöìng, Dêåy lùæng chuöng àöìng, Àïm lùæng tiïëng buöìn vang meá söng Thanh àaä tûúng àöìng, Khñ àaä tûúng àöìng Thanh khñ nùm canh röån raä loâng Têm úã Vu Phong Ên aái cuöåc tao phuâng. Nhaân tûåa gioá àöng Moãi tûåa gioá àöng Möåt vûúân höìng haånh biïëc xanh song Phöìn hoa tûúãng àaä khöng Súám nay böng núã mêëy nhaânh höìng Chim oanh chúá quyïën xuên ài nheá Ta súå "Àaâo hoa vö lûåc tiïëu àöng phong" Trùng thanh gioá maát àem hûúng vaâo vúái caác thi nhên.

(À.À.T dõch)

Nguyïn vùn: Thuá lêìu trung - trong choâi canh. Thuá lêu laâ caái choâi canh úã chöën àöìn binh. Thû Àûúâng Huyïìn Töng coá cêu: "Nguyïåt laåc thuá lêu khöng" - Trùng lùån choâi canh vùæng.



Kñ sún nam thûúång trêën hiïåp trêën trêìn hêìu I

Vaác cùæm àaân tao möåt ngoån cúâ, êëy ngûúâi thên àêëy phaãi hay chûa, Lùæc àêìy phong nguyïåt lûng höì rûúåu, Dùæt loãng giang höì nûãa tuái thú(2) Àònh Nguyïåt(3) goáp ngûúâi chung àónh laåi, Trúâi Hoan(4) múã mùåt nûúác non xûa. Bêëy nay taâi tûã bao nhiïu taá, Theâo àaãnh(5) khen ai keã àùåt cho.

II

Trêån buát xöng pha quyïët giêåt cúâ, Taâi tònh ai àaä biïët cho chûa. Giêëc Vu man maác nùm canh nguyïåt, Duyïình Ngûå lïnh àïnh möåt laá thú. Tú liïîu àaä khoe taâi laå trûúác, Nguöìn daâo hoåc hoãi löëi quen xûa, Giai nhên taâi tûã dûúâng naâo àêëy Hay núå bònh sinh chûãa giaã cho(6)



(1) Gûãi öng Trêìn Hêìu, laâm Hiïåp trêën Sún Nam Thûúång. Öng naây chûa roä laâ ai.

(2) Hai cêu 3 vaâ 4 naây laâ cêu thú àaão trang: Lùæc àêìy lûng höì "rûúåu phong Nguyïåt" - Dùæt loãng nûãa tuái "thú giang höì".

(3) Àònh Nguyïåt: Öng Trêìn Thanh Mai cho laâ Cöí Nguyïåt àûúâng ngöi nhaâ cuãa Höì Xuên Hûúng.

(4) Trúâi Hoan: Trúâi Hoan Chêu, tûác Nghïå An, quï cuãa Höì Xuên Hûúng.

(5) Theâo àaãnh: lùèng lú, khinh baåc.

(6) Dûúái àêìu àïì trïn, Lûu hûúng kñ cheáp liïìn hai baâi naây, khöng àïí ai xûúáng, ai hoaå. Ngúâ rùçng baâi II laâ baâi hoaå laåi cuãa Trêìn Hêìu.



Dûä sún nam thûúång hiïåp

trêën quan trêìn hêìu xûúáng hoaå (1) Phiïn êm:

I. Xuên Hûúng xûúáng:

Bònh thuyã tûúng phuâng(2) nguyïåt haå tön Cûúng trûúâng phiïën phiïën thuöåc nan ngön Khiïu cêìm hûäu yá minh hoaâng xûúáng Nhiïîu thuå vö àoan ngûä thûúác huyïn. Thuyâ tuåc giaâ thanh quy Han khuyïët Tûå tu liïn böå xuêët Höì mön Baán diïn biïåt hêåu(3) tònh àa thiïíu Maåch maåch khöng li Saãnh Nûä höìn(4)

(1) Xûúáng hoaå cuâng öng Trêìn Hêìu - quan Hiïåp trêën Sún Nam thûúång. Trêën Sún Nam thûúång göìm àêët cuãa hai tónh Haâ Nöåi vaâ Hûng Yïn sau naây. Trõ súã àùåt úã Chêu Cêìu (Phuã Lñ). Baâi naây cuäng àûúåc cheáp trong saách Tuåc Hoaâng Viïåt thi tuyïín, nhûng laåi àûúåc coi laâ baâi thú Höì Xuên Hûúng hoaå thú öng Hiïåp trêën. Coân Lûu hûúng kñ thò cho rùçng àêy laâ baâi xûúáng cuãa Xuên hûúng. Giaáo sû Hoaâng Xuên Haän cùn cûá theo Tuåc Hoaâng Viïåt thi tuyïín.



(2) Bònh thuyã tûúng phuâng (beâo nûúác gùåp nhau): chó viïåc ngêîu nhiïn gùåp gúä. Vûúng Böåi coá cêu: "Bònh thuyã tûúng phuâng, têån thõ tha hûúng chó khaách" (beâo nûúác gùåp nhau thaãy àïìu laâ khaách tha hûúng). Trong vùn chûúng, beâo nûúác, ngoån beâo, phêån beâo... coân àïí chó ngûúâi phuå nûä: "Phêån beâo bao quaãn nûúác sa - Lïnh àïnh àêu cuäng laâ lïnh àïnh" "Ngoån beâo chên soáng laåc loaâi - Nghô mònh vinh hiïín thûúng ngûúâi lûu li" (Kiïìu).

(3) Lûu hûúng kñ cheáp laâ hêån

(4) Xem baâi hoaå Trêìu Hêìu trang...

Dõch nghôa:

Thên beâo nûúác gùåp nhau, nêng cheán rûúåu dûúái trùng, Têëc loâng son sùæt thûåc laâ khoá noái Goåi àaân, vò coá yá maâ gaãy khuác Cêu hoaâng Quanh cêy, khöng cún cúá gò maâ chim thûúác reáo vang Ai chuöåc tiïëng keân Höì trúã vïì cung Haán Tûå theån vïì viïåc goát sen ra khoãi cûãa rúå Höì Sau phuát li biïåt, coân lûu luyïën biïët bao tònh, Lúáp lúáp khön rúâi höìn Saãnh Nûä.

Dõch thú:

Gùåp gúä dûúái trùng chuöëc múâi Loâng son àoâi àoaån chùèng nïn lúâi. Khuác àaân ai gaãy àaâ àûa yá, Ngoaâi ngoä khaách kïu chùèng thêëy ngûúâi. Ai chuöåc tiïëng keân vïì Haán àoá? Tuãi lï goát ngoåc àêët Höì röìi! Biïåt li dúã tiïåc tònh lûu luyïën, Höìn Saãnh sêìu àau maåch maåch khúi.

(Trêìn Thanh Mai dõch)



Thuyã vên hûúng

Phiïn êm:

Vên cùn thaåch àêåu tûå phong phoâng Maän muåc sún quang tiïëp thuyã quang Thiïåp haãi taåc haâ (a) si Lñ Böåt Phuå chu taâng haác baái Nguyïn Chûúng Loa ngên tõch tïî lên tuêìn xuêët Vuå aãnh triïu mï thûá àïå taâng Maån thuyïët ngû nhên chu nhêët diïåp Söí truâng mön höå Thuyã Vên hûúng.

Chuá: Xuêët Trang tûã Nam hoa kinh

Dõch nghôa:

Dûúái chên mêy, baây hang àaá nhû töí öng; Àêìy mùåt thêëy aánh saáng trïn nuái tiïëp vúái aánh saáng dûúái nûúác. Vûúåt bïí àïí ài àuåc nuái nhû Lñ Böåt thêåt laâ ngêy,(1) Àöåt thuyïìn lïn caån giêëu trong hang nhû Nguyïn Chûúng thò àaáng phuåc(2) Buöíi chiïìu trúâi laånh, soáng gúån lùn tùn(3) hiïån ra,



Ban saáng maân muâ che nuái lêìn lûúåt ruát lui. Vui chuyïån baão rùçng ngûúâi chaâi dong chiïëc thuyïìn kia, Àang len loãi qua nhiïìu tûâng cûãa tòm vaâo laâng Tiïn.(4)

(1) Vûúåt bïí àuåc nuái: troã sûå laâm khoá nhoåc maâ vö ñch. Saách Nam hoa kinh (thiïn Ûng àïë vûúng) coá "Thiïåp haãi taåc haâ" nghôa laâ vûúåt bïí àaâo söng, nghôa laâ àaâo söng dûúái bïí laâ möåt chuyïån vö lñ. Àêy taác giaã chó mûúån möåt phên chûä saách Nam hoa kinh àïí aám chó nhûäng hang àöång, löëi thöng àuåc thiïn nhiïn trïn nhiïìu àaão. Coân tñch Lñ Böåt thò töi khöng biïët.

(2) Àöåi thuyïìn giêëu trong hang nuái: Nguyïn trong Nam hoa kinh coá cêu êëy (thiïn 6, Àaåi töng sû), nhûng vúái yá rùçng laâm nhû vêåy tûúãng laâ chùæc chùæn, nhûng khi nguã, coá keã tröåm mêët maâ khöng biïët. Trong thi vùn xûa, yá giêëu thuyïìn trong hang nuái laâ nguå yá keã ài êín khöng muöën àïí dêëu laåi. Coá leä taác giaã duâng yá naây. Tñch Nguyïn Chûúng lêëy tûâ àêu, töi cuäng khöng biïët.

(3) Loa ngên: dêëu öëc, hoùåc troã tùm cuãa caác loaâi thuyã töåc nöíi lïn thaânh soáng nhoã, hoùåc troã soáng nhoã hònh troân trïn nûúác lùång.

(4) Thuyã Vên hûúng: Nghôa àen laâ laân nûúác mêy, xûá úã trïn nûúác, giûäa mêy. Cuäng laâ vùn tûâ troã chöën Tiïn.

Dõch thú:

Vïì chöën nûúác mêy

Chên mêy löî àaá tûâa phoâng ong chöën chöën leân chong aánh nûúác löìng. Vûúåt bïí àuåc non cûúâi Lñ Böåt, Àöåi thuyïìn giêëu àöång phuåc Nguyïn Öng. Chiïìu ïm soáng gúån lùn tùn nöíi, Saáng toaã muâ tan lúáp lúáp trong.



Vui chuyïån kòa ai thuyïìn möåt laá, Cûãa leân len loãi kiïëm non böìng.



Caãm cûåu töëng tên xuên chi taác (1) I

Xuên naây naâo phaãi caái xuên xûa, Coá súám û? thúâi laåi coá trûa. Cûãa àöng hoa coân thûa thúát boáng, Buöìng thoa oanh kheáo dêåp dòu tú Phong lûu trûúác mùæt bònh hûúng nguöåi, Quang caãnh trong àúâi chiïëc göëi mú. Cên vaâng nûãa khùæc xuên lú lûãng, Phöë liïîu trùm àûúâng khaách ngêín ngú.

II

Múái biïët võ àúâi chua lêîn ngoåt Maâ xem pheáp taåo nùæng thò mûa. Tri êm àùæp nûãa chùn coân ngùæn, Bûác vaách nghe xa tiïëng àaä thûâa. Nïëm mña vuå naây ngon nhûäng ngoån(2) Tröng gûúng ngaây noå bùéng nhû túâ Xûa nay coân coá àêu hún nûäa, Hay nhûäng tûâ àêy, phaãi thïë chûa?



(1) Àïì baâi thú húi laå. Ngûúâi ta thûúâng noái "Töëng cûåu nghïnh tên" (tiïîn nùm cuä, àoán mûâng nùm múái), úã àêy laåi Töëng tên xuên. Vò thïë öng Nguyïîn Löåc àaä dõch: Baâi thú laâm caãm nùm cuä, tiïîn àûa nùm múái. (Nxb Vùn hoåc Haâ Nöåi 1982).

(2) Mña chñnh vuå vaâo dõp heo may, trûúác Tïët. Sau Tïët ngûúâi ta "böìng göëc" laâm túi àêët, boán tûúái, thuác mêìm cho mña lïn. Tuåc ngûä coá cêu: "Mña thaáng ba ngoåt ra àêìu ngoån". Thaáng ba, mña coân non; hoaå chùng coân soát laåi chuát mña mùng, ùn chùèng ra gò. "Nïëm mña vuå naây ngon nhûäng ngoån" laâ nïëm mña vaâo thaáng mña traái vuå. "Nïëm mña vuå naây ngon nhûäng ngoån" laâ nïëm mña vaâo thaáng mña traái vuå. Taác giaã duâng hònh aãnh naây àïí taã nöîi quaá lûáa lúä thò cuãa ngûúâi con gaái.



Xuên hûúng tùång hiïåp quêån (1) Heån thu heån nguyïåt luöëng ùn nùn, Caái kiïëp phuâ sinh nhûäng núå nêìn. Cûãa viïån xuên vïì hoa maát meã, Àaâi trang mêy naáu nguyïåt bùn khoùn. Duyïình xanh nûúác chaãy tin lai laáng, Laá thùm thú gieo buát ngaåi ngêìm. Son phêën daám àêu so ngoån buát, Mûúån tay thi tûúáng nhùæc àöìng cên.

(1) Baâi naây khöng coá trong Lûu hûúng kñ, nhûng tònh àiïåu thuöåc loaåi trong têåp naây. Àûúåc phaát hiïån taåi Thanh Hoaá (Taåp chñ Vùn hoåc söë 3 -1974). Giaáo sû Hoaâng Xuên Haän àaä hiïåu àñnh 3 chûä maát meã vaâ naáu úã cêu 3-4 tûâ caác chûä móm móm, toã úã vùn baãn cuä.

Phiïn êm:

Àöå hoa phong (1)

Phiïën phaâm vö cêëp àöå Hoa Phong, Tiïîu bñch àan nhai xuêët thuyã trung. Thuyã thïë möîi tuyâ sún diïån chuyïín, Sún hònh taâ khaáo thuyã mön thöng.



Ngû long taåp xûã thu yïn baåc, Êu löå tïì phi nhêåt chiïëu höìng. Ngoåc àöång vên phoâng tam baách cuåc Bêët tri thuyâ thõ Thuyã Tinh cung.

Dõch nghôa:

Qua vuäng Hoa Phong

Laá buöìm khöng vöåi vûúåt qua vuäng Hoa Phong, Vaách àaá àûáng, sûúân nuái àoã, giûäa nûúác choãi dûång lïn. Thïë nûúác tuyâ chöî theo mùåt nuái maâ biïën chuyïín. Hònh nuái nghiïng mònh, neáp tûåa cûãa laåch àïí nûúác thöng qua. Caá röìng(2) lêîn löån, tùm khuêët dûúái tûâng húi nûúác moãng muâa thu. Êu(3) coâ cuâng bay trong aánh àoã mùåt trúâi chiïìu. Coäi Tiïn coá ba trùm saáu àöång ngoåc vaâ phoâng mêy(4), Àêy khöng biïët chöën naâo laâ cung Thuyã Tinh(5)

(1) Trong Phûúång Sún tûâ chñ lûúåc cuäng nhû Àaåi Nam dû àõa chñ ûúác biïn.

Sau àïì: Chu thûá Hoa Phong tûác caãnh baát thuã, saách àïìu chó cheáp 6 baâi thú, tûâng baâi khöng coá àïì riïng.

Thaáng 2 nùm 1962, öng Trêìn Vùn Giaáp àaä giúái thiïåu 5 baâi trïn baáo vùn nghïå. Nùm 1983, giaáo sû Hoaâng Xuên Haän àaä àùåt tïn cho tûâng baâi thú, phiïn êm, dõch nghôa, dõch thú... Baãn dõch nùm baâi thú naây àûúåc öng cöng böë trong Höì Xuên Hûúng vúái võnh Haå Long (Têåp san KHXH. Paris. 1984). Toaân böå nùm baâi thú sau àêy, laâ baãn cöng böë cuãa Giaáo sû Hoaâng Xuên Haän tûâ Têåp san naây.

Vuäng Hoa Phong: Võnh Haå Long; lêëy tïn huyïån xûa, sau àöíi laâm Nghiïu Phong. Huyïån naây göìm nhiïìu àaão.



(2) Caá röìng: Troã chung caác loaâi söëng dûúái nûúác. Riïng àêy thò tuåc truyïìn xûa coá röìng xuöëng, cho nïn àûúåc àùåt tïn Haå Long. Trong thúâi cêån àaåi, caác thuyã thuã, kïí caã caác thuyã quên Phaáp, maách rùçng àaä tûâng thêëy con "rùæn bïí" nöíi lïn uöën khuác loâi lïn trïn mùåt nûúác, daâi trïn ba mûúi meát.

(3) Êu: laâ thûá chim nûúác àêìu giöëng böì cêu, chên giöëng võt, söëng chung quanh vuäng nûúác lúán, thûúâng nùçm im nöíi trïn mùåt nûúác. (4) Xûa tin rùçng ngûúâi ta coá thïí tu luyïån trúã thaânh bêët tûã, goåi laâ Tiïn, úã nhûäng núi heão laánh trïn nuái, bïí xa, trong hang àöång, thûúâng mêy phuã. Vùn baãn cheáp söë 306, nhûng trong caác vùn thú thûúâng chó noái "ba mûúi saáu àöång Tiïn". Hoùåc taác giaã cöë yá muöën troã söë rêët nhiïìu.

(5) Thuyã Tinh cung: troã cung àiïån maâ ngûúâi xûa tûúãng laâ núi cû truá cuãa Tiïn úã ngoaâi bïí.

Dõch thú:

Qua vuäng Hoa Phong

Laá buöìm thuãng thónh vûúåt Hoa Phong. Àaá dûång búâ son moåc giûäa doâng. Doâng nûúác lêìn theo chên nuái chuyïín, Mònh leân nghiïng àïí löëi duyïình thöng. Caá röìng lêín nêëp húi thu nhaåt, Êu löå cuâng bay boáng xïë höìng. Bùm saáu phoâng mêy cuâng àöång ngoåc, Àêu naâo laâ caái Thuyã Tinh cung?

Phiïn êm:

Traåo ca thanh

Linh lung tûá bñch liïåt vên bònh Ngoåc duêín sêm si thuyã diïån bònh Tiïåm giaác Àaâo Nguyïn sún taác höå Chó tuâng Ngû Phöë thaåch döìn binh



Têån giao Taå khaách du nan biïën Giaâ maåc Vên Lêm hoaå bêët thaânh Dao voång thuyã cuâng sún têån xûá Höët nhiïn xung xuêët traåo ca thanh

Dõch nghôa:

Tröîi tiïëng ca cheâo

Long lanh böën vaách giùng nhûäng bûác bònh phong veä caãnh mêy. Àaá hònh cêy mùng ngoåc(1) lö nhö moåc trïn mùåt nûúác phùèng. Thêìy roä raâng rùçng löîi vaâo Àaâo Nguyïn(2) coá cûãa bùçng nuái àaá, Laå thay! Sao maâ bïn bïën caá laåi coá thaânh xêy bùçng àaá àïí àoáng àöìn binh(3) Mùåc loâng chaâng Taå Linh Liïn àïën chúi àêy, ài xem àêu hïët, Dêîu laâ hoaå sô Ngoåc Vên Lêm veä caãnh cuäng khöng thêåt àuáng, Ngoáng tröng àïën chöî cuöëi nûúác hïët nuái, Thònh lònh nghe tiïëng cheâo vaâ tiïëng ca tröîi lïn.

(1) Mùng ngoåc: nguyïn troã cêy mùng tre non trùæng. Trong thi vùn duâng àïí vñ vêåt gò quyá hay àeåp hònh cao vaâ nhoån àêìu.

(2) Àaâo nguyïn: vùn tûâ troã coäi Tiïn, nghôa laâ thïë giúái cuãa sinh vêåt bêët tûã, núi tûúãng tûúång rêët an nhaân sung sûúáng. Àiïín trong Trung vùn coá rêët xûa. Àúâi Têën, Àaâo Tiïìm (376-427) viïët truyïån Àaâo hoa nguyïn kñ kïí chuyïån ngûúâi àaánh caá (Ngû Phuã) cheâo thuyïìn ngûúåc doâng nûúác trong rûâng Àaâo hoa úã àêët Vuä Lùng, qua möåt cûãa àöång, àïën möåt vuâng coá dên cû, sinh àúâi Têìn (hún 600 nùm trûúác) àaä



vaâo àêëy tõ loaån. Sau Ngû Phuã muöën trúã laåi àoá, nhûng khöng tòm thêëy löëi nûäa.

(3) Àöìn binh: àêy coá leä chó muöën taã àaá tûå nhiïn xïëp hònh àöìn binh.

Dõch thú:

Tröîi tiïëng ca cheâo

Long lanh böën phña ruã maân mêy, Nûúác phùèng lö nhö mùng moåc daây. Múái biïët Nguöìn Àaâo ngùn cûãa àaá, Naâo ngúâ Bïën caá coá àöìn xêy Mùåc cho hoå Taå xem àêu hïët, Dêîu coá chaâng Lêm veä chùèng têìy. Xa ngoáng chên trúâi non lêîn nûúác, Böîng nghe cheâo haát tröîi àêu àêy.

Phiïn êm:

Nhaän phoáng thanh

Vi mang loa àaåi thaáp thûúng minh Àaáo thûã tu giao nhaän phoáng than Baåch thuãy ma thaânh thiïn nhêîn kiïëm Haân àaâm phi laåc nhêët thiïn tinh Quaái hònh võ dô tiïu tam giaáp Thêìn lûåc hïì dung taåc Nguä Àinh Phaãng phêët vên àöìi àêìu aám àiïím Cao tùng ûng hûäu toaå àaâm kinh.

Dõch nghôa:

Mùæt toaã sùæc xanh



Mêìu lam nhaåt(1) múâ múâ nöëi trúâi xa vúái bïí xa. Àïën àêy, tûúãng nhû trong aùæt toaã sùæc xanh ra(2) Nûúác baåc(3) maâi àaá thaânh nghòn muäi gûúm nhoån Giûäa àêìm vùæng, hònh nhû coá möåt sao trúâi sa(4) xuöëng. Vaách àaá hònh kò quaái khöng dïî duâng laâm baãng àïì danh keã àöî àaåi khoa,(5) Nïëu khöng sûác thêìn thò sao taåc nöíi tûúång lûåc sô huâng duäng nhû vêåy.(6) Phaãng phêët mêy xuöëng thêëp, phña trïn àaä xêím töëi, Chùæc àaä coá võ cao tùng ngöìi yïn lùång tuång kinh.

Dõch thú:

Mùæt toaã maâu xanh

Bïí xanh lêëp loaáng têån trúâi xa, Àêy ngúä maâu xanh mùæt toãa ra. Nûúác baåc maâi nïn nghòn muäi kiïëm, Àêìm im rúi xuöëng möåt sao sa. Quaái hònh chûa dïî àïì khoa baãng, Thêìn lûåc àêu àaâ taåc tûúång ma. Phaãng phêët mêy raâ àêìu xêím töëi, Cao tùng àang tuång chöën chiïìn giaâ.

(1) Loa àaåi: laâ möåt thûá böåt maâu lam xûa duâng àïí chïë thûã mûåc xanh veä löng maây. Taác giaã cöë yá duâng chûä loa úã àêy vò nghôa noá laâ öëc.

(2) yá cêu naây laâ: àïën àêy, nhòn àêu cuäng thêëy maâu, mònh coá caãm tûúãng chñnh mùæt mònh phaát maâu xanh ra, chûá khöng phaãi vêåt ngoaâi coá maâu êëy.

(3) Nûúác baåc: troã nûúác bïí thûúâng coá soáng baåc, chûá khöng phaãi troã riïng soáng. Soáng vöî vaâo chên leân laâm hoãm chên, chûá khöng maâi nhoån àaá.



(4) Sao sa: nïëu vïë naây taã caãnh ban ngaây thò phaãi hiïíu rùçng mùåt nûúác long lanh phaãn xaå tia saáng tung toeá lïn nhû coá sao sa xuöëng, nïëu nghô rùçng noá taã caãnh ban àïm thò coá leä muöën noái sùæc lên tinh lêåp loeâ trïn mùåt nûúác.

(5) Tam giaáp: troã ba bêåc àêåu thi àinh thúâi xûa (Nhêët giaáp coá ba nêëc: Traång nguyïn, Baãng nhaän vaâ Thaám hoa; Nhõ giaáp tûác laâ Hoaâng giaáp; Tam giaác tûác laâ Tiïën sô).

(6) Nguä Àinh: tïn möåt lûåc sô trong thêìn thoaåi. Tûúng truyïìn àúâi xûa vua Têìn hiïën cho vua Thuåc möåt gaái àeåp. Vua Thuåc sai lûåc sô Nguä Àinh ài àoán. Trïn àûúâng thêëy möåt con rùæn lúán, boâ vaâo hang àaá. Nguä Àinh àuöíi theo, bõ àaá sêåp àeâ chïët. Sau bõ hoaá ra tûúång àaá khöíng löì. Taác giaã mûúån hai viïåc liïn quan àïën taãng àaá vaâ tûúång àaá àïí nguå yá àïën nhûäng hònh thuâ vô àaåi, kò dõ, huâng traáng cuãa caác àaão leân, nhêët laâ khi trúâi gêìn töëi.

Phiïn êm:

Haãi öëc truâ

Lan nhiïu tuyâ yá daång trung lûu Caãnh tó sún dûúng caánh giaác u Sinh diïån àöåc khai vên löå cöët Àoaån ngao tranh kõ khaách höìi àêìu Bùçng Di diïåp taác kònh thiïn truå Long Nûä thiïm vi haãi öëc truâ Àaåi àïí Thuyã Hoaâng tiïn võ cêåp Cöë lûu Nam àiïån cuãng kim êu.

Dõch nghôa:

Phe phêíy maái cheâo, tuyâ thñch cúäi thuyïìn dong chúi giûäa duïình,(1) Qua gêìn chên nuái laåi thêëy caãnh caâng vùæng. Mêy thoaãng qua, nuái löå mùåt, thêëy àaá chú vú, Nhûäng khöëi leân dûång cao vuát(2) khi qua dûúái, khaách phaãi



vïëch tröng. Hoùåc laâ haãi thêìn Bùçng Di(3) àaä dûång cöåt àïí chöëng trúâi nghiïng, Hoùåc laâ haãi thêìn Long Nûä(4) àaä nöëi thïm cêy nïu troã cung àiïån dûúái bïí. yá chûâng vua Têìn Thuyã Hoaâng(5) chûa tûâng ài kinh lñ àïën chöî naây, Vò trúâi vöën daânh noá laåi úã xûá Nam naây àïí laâm vûäng chùæc cú àöì nûúác ta(6)

(1) Lan nhiïu: cheâo lan laâ cheâo nheå. Vùn tûã quen duâng.

(2) Àoaån ngao: Nghôa àen laâ àùén con ruâa lúán àïí lêëy chên laâm cöåt chöëng trúâi. Thêìn thoaåi Trung Quöëc kïí chuyïån rùçng ban àêìu voâm trúâi bõ suåp, baâ Nûä Oa àùén chên con ruâa rêët lúán àïí laâm cöåt chöëng trúâi. Àêy troâ caác hoân àaão troân vaâ cao nhû cöåt àaá; vñ duå hoân Chiïëc Àuäa.

(3) Bùçng Di: tïn möåt thuyã thêìn àïì xuêët trong Nam hoa kinh. Trong thú Taâo Thûåc, àûúåc àùåt ngang vúái Nûä Oa. Cuäng laâ tïn möåt thiïn thêìn.

(4) Long Nûä: tïn chung thêìn àaân baâ quaãn trõ thuyã töåc úã bïí hoùåc vûåc sêu, súã cû úã àaáy bïí.

(5) Thuyã Hoaâng: Vua Têìn sau khi thöëng nhêët Trung Quöëc, àaä ài quan saát nhiïìu núi. Vïì phûúng Nam, múái ài àïën vuâng Cöëi Kï (Chiïët Giang ngaây nay) thò mêët.

(6) Cêu thú naây cuâng yá vúái cêu kïët cuãa thú Nuái Chiïëc Àuäa cuãa Lï Thaánh Töng.

Dõch thú:

Ngoáng àónh toan ngoan



Giûä duïình thuãng thùèng phêíy cheâo lan, Saát nuái caâng hay caãnh lùång nhaân. Mêy cuöën baây ra leân cûáng coãi, Nuái cao nhûäng ngoáng àónh Toan Ngoan Bùçng Di chöëng cöåt e trúâi àöí, Long Nûä thïm nïu súå bïí traân. Dêëu ngûåa Thuyã Hoaâng chûa àïën àoá, Trúâi daânh àïí giûä àêët ngûúâi Nam.



Phuå luåc

Chúi chúå chuâa Thêìy Hoaá cöng xêy àùæp àaä bao àúâi, Noå caãnh Saâi Sún coá chúå Trúâi. Buöíi súám gioá àûa, trûa nùæng àûáng, Ban chiïìu mêy hoåp, töëi trùng chúi. Bêìy haâng hoa quaã tû muâa sùén, Múã phöë giang sún böën mùåt ngöìi. Baán lúåi mua danh naâo nhûäng keã, Chùèng lïn mùåc caã möåt àöi lúâi.



Tröëng thuãng Cuãa em bûng bñt vêîn buâi nguâi, Noá thuãng vò chûng keã nùång duâi, Ngaây vùæng àêåp tung dùm baãy chiïëc, Àïm thanh toãm cùæc möåt àöi höìi, Khi giang thùèng caánh buâ khi cuái Chiïën àûáng khöng thöi laåi chiïën ngöìi. Nhùæn nhuã ai vïì thûúng lêëy vúái, Thõt da ai cuäng thïë maâ thöi.



Caãnh thu Thaánh thoát têìu tiïu mêëy gioåt mûa, Buát thêìn khön veä caãnh tiïëu sú, Xanh om cöí thuå troân xoe taán, Trùæng xoaá traâng giang phùèng lùång túâ. Bêìu döëc giang sún say chêëp rûúåu, Tuái lûng phong nguyïåt nùång vò thú Cho hay caãnh cuäng ûa ngûúâi nhó, Thêëy caãnh ai maâ chùèng ngêín ngú.

Coá saách gaán cho Baâ huyïån Thanh Quan. úã vùn baãn Landes 1893, baâi thú naây khöng coá àêìu àïì. Cêu thûá hai laâ 'Àöë ai veä àûúåc caãnh tiïëu sú' vaâ coá lúâi dêîn: "Ngaây xûa Xuên Hûúng ài chúi gùåp mûa, vaâo chúi thùm laâng Vùn Giaáp, thêëy coá möåt chuâa xûa, Xuên Hûúng vaâ chuâa lêåy Phêåt, röìi ài xem ngoaâi chuâa. Thêëy bïn chuâa coá cêy àa. Ngûãng lïn xem thò cao nguát khöng biïët túái àêu, cho nïn laâm baâi thú naây (cêy àa naây àïën naây coân)" úã baãn Àöng chêu 1917, coá lúâi dêîn: "Möåt ngaây kia àang muâa quyá thu, giúâi luán phuán dùm ba haåt mûa, húi ngùm ngùm reát, quan phuã nhên vö sûå, múái sai baây cuöåc rûúåu, cho goåi cö hai ra cuâng ngöìi uöëng rûúåu àïí võnh thú. Xuên Hûúng vêng lúâi ra ngöìi hêìu rûúåu àïí võnh thú. Xuên Hûúng vêng lúâi ra ngöìi hêìu rûúåu.



Àûúng khi cheán quyânh àêìu vúi, chiïìu thu hiu hùæt, quan phuã liïìn baão Xuên Hûúng võnh baâi tûác caãnh. Thú rùçng..."



Möåt caãnh chuâa Tònh caãnh êëy, nûúác non naây Dêîu khöng Böìng Àaão cuäng Tiïn àêy, Haânh Sún mûåc àiïím àöi haâng nhaån, Thûác Lônh(1) àen truâm möåt thûác mêy, Lêëp loá àêìu non vûâng nguyïåt chïëch, Phêët phú sûúân nuái laá thu bay, Húäi ngûúâi quên tûã ài àêu àoá, Thêëy caãnh sao maâ àûáng lûúåm tay.

úã baãn khùæc vaán 1922 baâi thú naây mang tïn Quan hêåu súå vúå, Quan hêåu. Roä raâng laâ hai vùn baãn naây bõ aãnh hûúãng lúâi dêîn úã baãn Àöng chêu (1917) "Baâ hêåu lúã nhaâ hïî khi naâo thêëy Quan öng bûúác chên ài chúi àêu, thò baâ hêåu hay hoãi sÎ�n àoán, biïët yá rùçng Quan hêåu hay toâ moâ àïën chúi Xuên Hûúng. Xuên Hûúng thêëy Quan hêåu àïën chúi thú thêín khi naâo, tuy rùçng maãi miïët tûå tònh, nhûng xem ra thò vêîn thûúâng coá yá chêåp chöîm, khöng vûäng loâng ngöìi dai. Xuên Hûúng biïët yá nhû vêåy, múái laâm möåt baâi àïí giïîu thûã chúi. Thú rùçng..."

(1) Thûáu lônh: Möåt hoân nuái úã êën Àöå, chöî Àûác Phêåt úã. Thûúâng goåi laâ Lônh Tûåu, coá ngûúâi àoåc laâ Linh Thûáu.



Chúi àïìn Khaán Xuên Ïm aái chiïìu xuên túái khaán àaâi, Lêng lêng chùèng búån chuát trêìn ai! Ba höìi triïu möå chuöng gêìm soáng, Möåt vûäng tang thûúng nûúác löån trúâi. Bïí aái nghòn truâng khön taát caån, Nguöìn ên muön trûúång dïî khúi vúi. Naâo naâo cûåc laåc laâ àêu taá, Cûåc laåc laâ àêy chñn roä mûúâi.



Thên phêån ngûúâi àaân baâ Húäi chõ em úi coá biïët khöng Möåt bïn con khoác möåt bïn chöìng. Böë cu löím ngöìm boâ trïn buång, Thùçng beá hu hú khoác dûúái höng. Têët caã nhûäng laâ thu vúái veán Vöåi vaâng naâo nhûäng böëng cuâng böng. Chöìng con caái núå laâ nhû thïë, Húäi chõ em úi coá biïët khöng?



Sûå hoang dêm Caái kiïëp tu haânh nùång àaá àeo, Võ gò möåt chuát teão teâo teo. Thuyïìn tûâ cuäng muöën vïì Têy Truác(1) Traát gioá cho nïn phaãi löån leâo.

(1) Têìy truác: quï hûúng Àûác Phêåt Thñch Ca Mêu Ni úã êën Àöå. Baâi naây coá úã vùn baãn khùæc vaán 1922



Taát nûúác Àang cún nùæng cûåc chûãa mûa teâ, Ruã chõ em ra taát nûúác khe. Leäo àeäo chiïëc gêìu ba goác chuåm, Lïnh àïnh möåt ruöång böën búâ be. Xò xoâm àay nûúác mònh nghiïng ngûãa, Nhêëp nhöím bïn ghïình àñt vùæt ve. Maãi viïåc laâm ùn quïn caã mïåt, Daång hang möåt luác àaä àêìy pheâ.



Àöìng tiïìn hoeãn Cuäng loâ cuäng bïî cuäng cuâng than, Múã mùåt vuöng troân vúái thïë gian. Keám caånh cho nïn mang tiïëng hoeãn, Àuã àöìng ùæt cuäng àaáng nïn quan.



Con öëc nhöìi Baác meå sinh ra phêån öëc nhöìi Àïm ngaây lùn loác àaám coã höi, Quên tûã coá thûúng thò boác yïëm Xin àûâng ngoá ngoaáy löî trön töi.

Documents

Ho xuan huong tuyen tap