Universiteti Kristal Drejtimi laborant mjekësorë

Biokimi Mjekësore II

Mr.sci. Islam Zeqiribiokimist

Hormonet

Pankreasi

Hipofiza

VezoretTestiset

Gjendrra tiroide

Gjëndra endokrine kryesor në trupin e njeriut

Hypertiroidea primare Kretinizmi

Vetite e pergjithshme te hormoneve

Hormonet i katalizojne ose i rregullojne proceset e ndryshme metabolike.

Hormonet veprojne ne organizem si katalizatore, ngjajshem me enzimet, por keto nevoiten ne sasi te vogla dhe nuk hargjohen ne proces katalitik.

Dallohen nga enzimet nga keto aspekte:1. Hormonet krijohen ne organ ne te cilin nuk

e shprehin veprimin e vete.2. Para se te veprojne tajohen ne gjak3. Per nga struktura nuk jane çdo here

proteina, siq jane enzimet.

Sipas funksionit hormonet ndahen ne tri grupe:1. Hormonet qe veprojne drejtperdrejte ne

organin shenje, siq jane hormonet seksuale, pankreatike, surenale e tj.

2. Hormone ,veprimi kryesore i te cilave eshte te kontrolloje sintezen dhe lirimin e hormoneve tjera. Keto quhen hormone tropike, siq eshte hormoni adrenokortikotrop, tireotrop etj.

3. Hormone te perpunuara nga qelizat nervore te hipotalamusit e qe kontrollojne sintezen dhe lirimin e hormoneve hipofizare. Keto jane ose hormone liruese ose frenuese.

Mekanizi i pergjithshem i veprimit te hormoneveHormonet jan rregullatore i nje ser procesesh

biokimike qe ndodhin ne qelize e qe mund te klasifikohen si:

Rregullues te sintezes se proteinaveRregullues te veprimtarise enzimatikeRregullues te perqushmerise se membranes

qelizore

Endokrinopatit- çrregullimet e funksionit të gjëndrave me sekretim të brendëshem ose veprimit të hormoneve të tyre. Glandulare-gjëndroreEkstraglandulare

Hiperfunksion Hipofunksion

PrimareSekondareterciare

Parregullesit jane primare, nëse parametrat biokimik përcaktojnë parregullesi në vet gjëndren endokrine.

Sekondare që janë si pasoj e ndryshimeve në mekanizmin kontrrollues të sekretimit të hormoneve.

Mekanizmat patogjenetik të sekretimit të hormoneveÇrregullime në sekretimin e hormonitNë bartjen e hormonitNë veprimin e qelizës së cakutÇrregullimet në metabolizmin e hormonit.Çrregullimet në kompleksin hormonalÇrregullimet jatrogjene.

Diagnostifikimi laboratorik i endokrinopativeBazohët në;Rritjen e përqëndrimit të hormoneve në

lëngjët truporeZvogëlimin e përqëndrimit të tyre.

Klasifikimi i hormoneve në baza biokimikeHormonet peptide; hormonet e

hipofizes,hormonet e pankreasit,parathormoni,tireokalcitonina.

Hormonet si derivate të a. ac. Aromatike;të tiroides, të medules së gjëndres mbiveshkore.

Hormonet steroide; kortikosteriodet, hormonet seksuale.

Hipersekrecioni;Mundet të jetë në vete gjëndren

endokrine, sekretim ektopik,aktivizim i qelizave te tjera hormonale,depresion gjenetik.

Hiposekretimi paraqitet te;infeksionet, infarkti,nekroza, veprimi

terapeutik,parregullesit imunologjike,tumoret,trasheguese.

Faktorët e përgjithshëm janë;mosha, sëmundjet, ambijenti ,temperatura etj..

Përqëndrimi i hormoneve bëhët nga aspekti bazal, ( përcaktimi i parametrave hormonal) .

Ose duke testuar marrëdhënjen në mes të gjëndrave kontrolluese dhe atyre të cakut.(testet stimulative).

Testet stimulative kryesisht kryhën për të ekzaminuar mungesën e sekretimit hormonal ,pas aplikimit të hormonit tropik.

Testet supresive aplikohen për përcaktimin e sintezës së tepruar të hormonit.

Hormonet përcaktohën në;Serum,plazmë, urin,lëngun amnional.Përcaktohën me metoda;ImunokimikeFiziko-kimikeBiologjike

Faktorët që veprojnë në aktivitetin hormonal Mosha e të sëmurit ( hormonet që

rregullojnë punën e gjëndrave endokrine, hormonet e tiroiedës, kortizoli, aldosteroni, hormoni TSH.

Koha e përcaktimit gjatë 24 orëve,(kortizoli, ACTH, testosteroni, prolaktina).

Pozita e të sëmurit në momentin e marrëjes së gjakut, psh. Pozita e shtrirë, e drejtë ( aktivitet i zvogluar në plazmë).

Aktiviteti trupor ( hormonet që rregullojnë metabolizmin e glukozës.

Stimulimi nervor( hormonet e gjëndrës mbiveshkore).

Gjendja psiqike e pacientit( hormonet e stresit; kortizoli.PRL,ACTH).

Gjendja e funksionit të organeve të tjera që janë të kyqura në metabolizëm ( mëlqia, veshkët).

Sëmundjet tjera , përdorimi i medikamenteve, mënyra e ushqimit.

Jostabiliteti biologjik ose kimik i hormonit in vitro.

Ekzaminimi laboratorik që rregullon rritjen e organizmit ( HST) Në përqëndrimin e këtij hormoni veprojnë

këta faktorë;aktiviteti trupor, glikemija, estrogjenet,

testosteroni, kortikosteroidet, stresi etj.Veprimi metabolik është anabolizues;

shpejton sintezën e proteinave, transportin e glukozës, krijimin e glikogjenit.

Indikacionet për përcaktimin e hormonit Hiposekretimi ,i HST te ngecja në rritje,ose

shkurtabiqët.Hipersekretimi të adenoma ose tumoret e

hipofizës,të përcjellura me simptome të akromegalis (gjigantizmi).

Parametrat laboratorik për përcaktimin e funksionit të tiroides

Hormoni tireotrop(TSH)T4 total dhe i lirë (FT4)T3 total dhe i Iirë(FT3)Gobulina tiroksin lidhëse (TBG)Antitrupat antitiroidAntitrupat në peroksidazën tiroideAntitrupat tireoglobulinikAntitrupat në receptorë të tireotropinës.

TSH përcaktohët të ;Hipertireoza primareHipertireoza sekondare (s’ bashku me T4)Te hipertireoza latente(adenoma toksike e

tiroidës).

T4 total – përcakton sintezën e hormonit ne gjëndrën tiroide.

FT4 përcakton sintezën dhe ekskretimin e T4 prej tiroidës, dhe shëndrrimin periferik të T3 në T4, metabolizimin e tij, për këtë arsye ka rëndësi më të madhe diagnostike.

T3 i tërë dhe i lirë (FT3).Përcaktojnë intenzitetin e shëndërrimit prej

T4 e me pak janë si parametra që përcaktojnë sekretimin e tiroides,gjegjësisht të lidhjes për proteinat transportuese.

Parregullsit e fuksionit të gjëndrës paratiroide PTHHiperparatiroidizmi primarë është pasoj e

parregullesive në gjëndren paratiroide.si dhe e hiperplazisë në te.

Hiperparatiroidizmi sekondar është si pasoj e sintezës së shtuar të PTH,në mungesën e kalciumit ose të deficiti i vit D , gjegjësishtë të insuficienca renale.

Sinteza e parathormonit varët nga; përqëndrimi i kalciumit dhe vit D në gjak.

PankreasiSekretimi i insulinës është i rregulluar me

përqëndrimin e; glukozës në gjak hormoneve gastrointestinale dhe veprimin e sistemit autoimun.

Parametrat laboratorikInsulinaC-peptidiGlukagoniAntitrupat kundër qelizave të pankreasit.Antitrupat kundër citoplazmës qelizoreAntitrupat kundër dekarboksilazës të ac.

GlutaminikAntitrupat kundër tirozin fosfatazës.Antitrupat kundër insulinës

Hipoinsulinemia paraqitet te;Diabeti I tipit të parë si pasoj është hiperglikemia por dhe normoglikemija.

Parametrat laboratorik për ekzaminimin e gjëndres mbiveshkoreACTH-përcaktohët të insuficienca adrenale,

sindroma e Cushingut .Kortizoli- hipokortizolizmi primarë

(sëmundjet autoimune, tuberkulza e veshkeve,AIDS.)

17—hdroksi- progesteroni –përcaktohët si prekursor në reaksionet e sintezës së kortizolit dhe hormoneve androgjene.

Hipofunksioni i gjëndres mbiveshkoreMungesa e mineralokrotikoideve;humbje e

Natriumit, ngritje e kaliumit,ulje e nivelit të plazmës,acidoza metabolike,dehidrimi, azotemi pararenale,shoku.

Mungesa e glukokortikoideve;ulet glukoneogjeneza, hipoglikemija,humbje e peshës trupore,parregullësi gastrointestinale,dobësim.

Mungesa e androgjeneve; depilim.Hipersekretimi i ACTH;hiperpigmentimi,

Sekrertimi i shtuarë i aldosteronit;Rritje e reabsorbimit të Na në tubulet renale,

humbje e kaliumit dhe e hidrogjenit.Paraqitet hipokaliemija,alkaloza

metabolike,hipertenzioni, dobësim i muskujve,pareza,tetania.

AldosteroniEkzaminohët të parregullësit në sintezen e

mineralokortikoideve.Hiperaldosteronizmi primar(adenoma ose

tumoret malinje të mbiveshkorës.Hiperaldosteronizmi sekondar me

hipertensionPseudohiperaldosteronizmi.

ReninaPërcaktohët të diagnoza diferenciale e

hiperaldosteronizmit primarë dhe sekondar.

Parametrat laboratorik për ekzaminimin e medulës të gjëndrrës suprarenaleKatekolaminat janë amina biogjene .Dopamina dhe noradrenalina janë amina

primare gjersa adrenalina është amin sekondare.

Mungesa spontane nuk ka rëndësi të veqant diagnostike.

Hipersekrecioni paraqitet të feokromocitoma, dhe neuroblastoma.

Përcaktohën në urinën 24 orëshe, si metabolit është AVM.

Gjëndërat seksualeGonadotropinet.LHFSHProlaktinaProgesteromi 17-β-estradioliHormonet androgjeneTestosteroni,androstendioni,

dehidroepiandrosteroni.

Sëmundjet e mëlqisë sëmundjet e lukthit, pankreasit, dhe të

zorrëve

Sëmundjet e mëlqisë sipas etiopatogjenezës ndahen në;

Infektive, gjegjësisht viraleAutoimuneToksikeGjenetikeonkologjike

Ekzaminimet laboratorike të sëmundjet e mëlqisë ndahën në tri grupe;

1. analizat standarde biokimike nëpërmjet të cilave ekzaminohët;

a.funksioni ekskretues i mëlqisë (përcaktimi i bilirubinës, acideve biliare)

b.Dëmtimi i indit të mëlqisë;( ALT, AST, ALP, GGT, 5’NT).c. Funksioni sintetik i mëlqisë (albuminat,

faktorët e koagulimit, lipidet, urea)d. Funksioni metabolik (amonjaku).

Aminotransferazat ;Rritën të;Hepatiti akut viralHelmimet medikamentoze,hepatiti ishemikObstrukcioni akut bilijar.Raporti AST/ALT>1 te alkolizmi, te ciroza

e mëlqisë.AST/ALT < është prezent në shumë

sëmundje të mëlqisë .

ALP –rritët të sëmundjet hepatobiliare por për të verifikuar këto sëmundje përcaktohet dhe 5’nukleotidaza

GGT – është prezente në shumë inde si ne veshkë, pankreas, zorrë.

Rritet te sëmundjet alkolike të mëlqisë.

Albuminat- sintetizohën kryesisht në mëlqi, dhe përcaktimi i tyre është parameter shumë i rëndësishëm në ekzaminimin e fuknsionit të mëlqisë(sëmundejt kronike të mëlqisë).

Ёshtë me rëndësi të ceket se mëlqia në formë kompenzatore sintetizon albuminat si përgjigje në veprimet sintetike te saj, psh. Ciroza.

Koha e protrombinës; përcakton rrugën e jashtëme të koagulimit të gjakut, dhe faktorët përgjegjës për kohën e protrombinës (ll, V, VII, X) te cilet krijohën në mëlqi.

Koha e zgjaturë e PT është shenjë për insuficiencën e funksionit të mëlqisë.

Bilirubinat; (totale , e konjuguar, dhe e pankonjuguar),si dhe bilirubina e urobilinogjeni ne urine , janë parametra në bazë të cileve identifikohet shkaktari sëmundjes(verdhëzës).

Nëse gjëndet bilirubinemi pa shenja të sëmundjes së mëlqisë ose hemolizës atehere ekziston çrregullim primar në metabolizmin e bilirubinës.

Si ekzaminime me specifike janë ato te nëpërmjet të cilave gjëndet shkaktari i paraqitjes së sëmundjes si; viruset, tumor markeret, proteinat specifike, autoantitrupat, dhe mikroelementet.

Bilirubina; Hemoliza- totale e konjug/pakonj lehtë e lartë e ultëObstruktive- shume e lartë e lartëHepatocelulare- ngritët sipas sëmd. e lartë

Urobilinogjeni; bilirubinaHemolitike- i lartë negativeObstruktive negatv pozitivHepatocelular i lartë pozitiv

Funksionet kryesore të mëlqisëMetabolizmi i pigmenteve biliareTransformimi i bilirubinës jo solubile në

bulirubin solubileSinteza e proteinave -albuminave -fibrinogjenitMetabolizimi I proteinaveSinteza e ures.

Metabolizimi i ac. yndyrore;kripërave biliareDeponimi i glikogjenitDetoksikimi dhe metabolizimi i

medikamenteve Metabolizimi i hormoneve.

Sëmundjet e lukthit Në ekzaminimin laboratorik të sistemit

gastrointestinal aplikohët kombinim i analizave, të përgjithëshme dhe specifike nëpërmjet të cilave verifikohët diagnoza.

Analizat hematologjike;p.gj.Hormonet; gastrina, kolecistokinina, peptidet

vaziaktive , polipeptidi inhibues I lukthit.Enzimat; amilaza, lipaza, pepsina, tripsina.

Ekzaminimi laboratorik i pankreasitFunksioni egzokrin bazohët në sekretimin e

lëngut pankreatik që përben; Na, K, Ca, Mg, Zn, Cl, P, S, bikarbonatet.

Enzimat inaktive si tripsinogjena.

PankreatitiAkutKronikAmilaza- e katalizon glikogjenin.Lipaza –hidrolizon esteret e glicerolit lipaza ngritet dhe te insuficienca renale dhe

perforacioni I zorreve.

Testet për ekzaminimin e funksionit te pankreasitTestet direkte ( sasia e lëngut pankreatik,

përqëndërimi i bikarbonateve, dhe aktiviteti i enzimave) pas aplikimit intravenozë te hormonit sekretin ose kolecistokinin.

Testet indirekte; aktiviteti enzimatik pas ushqimit ( Lundh-test).

Ekzaminimi laboratorik i zorrëve

Çrregullimet kryesore në zorrë paraqiten si; Sindromi i malabsorbimit (celijakia),

sëmundjet inflamatore ulceroze( e Crohnit, LE, koliti ulceroz), tumoret( beninje, limfoma, karcinoma).

Sindroma malabsorbtive;P.gj-paraqitet amemia.Proteinat, albuminat-ulen.Çrregullohet përqëndërimi i elektroliteve dhe

statusi acido-bazik.Deficit i vit B12.

Celijakia;- dëmtim i mukozës së zorrëve të holla nga gluteni .

Paraqitën antitrupat ( IgA-AGA, ose IgG-AGA).

Sëmundja e Crohnit-ngritën;SE, CRP, paraqitët anemia, leukocitoza,

trombocitoza, F.alk.GGT. Deficit i vitB12, dhe ac. Folik.Paraqitën antitrupat antineutrofil

citoplazmatik (ANCA).

Koliti ulceroz ; gjakëderdhja kronikeMunges e hekuritTrobocitozaLeukocitozaEuzinofolijaMonocitoza

hipokaliemia,HipoalbuminemiaNgriten reaktantet e fazes

akute;fibrinogjeni,CRP,α1-antitripsina.

Mr.sci. Islam Zeqiri

biokimist