GENETIKALos monohibriede probleme opVoorbeeld : in `n bepaalde plantspesie is persblomme dominant oor wit blomme. `n Homosigotiese pers blomplant word gekruis met een wat homosigoties vir wit blomme is. Bepaal die fenotipe en die genotipe van F1- generasie. Gebruik P vir pers en p vir wit.Stap 1: Bepaal die dominante eienskap

Pers (dominant)Wit (resessief)

Stap 2: Bepaal die sleutel, oftewel watter simbool of letter om te gebruikPers –PWit -p

Stap 3: Bepaal die genotipe van die ouers P(P1/P2 en afhangende van die generasie)P1: PP x pp

Stap 4: Bepaal die gene van die gameet na meioseGamete : P x p

Stap 5: Bepaal watter allele deel gaan wees van die sigoot na bevrugting- F1/ F2 - F1 eerste nageslag, F2 tweede nageslag – nakomeling van F1

F1 – generasie PpStap 6: Beskryf die fenotipe van die F1 generasie(of bepaalde generasie)

Al die plante het persblomme : 100%/ 4 persStap 7: Bepaal die genotipe van F1

4 Heterosigoties persOefenvraag`n Man met blou oë trou met `n vrou met bruin oë. Hulle het twee kinders, een met blou en die ander met bruin oë. Gebruik die letters B vir bruin en b vir blou.1. Skryf die genotipe van die vader en die moeder neer. (2)2. Skryf die genotipe van die kinders neer. (2)3. As die kind met bruin oë trou met iemand wat heterosigoties vr bruin oë is, wat is die kans dat twee

van hulle `n kind met blou oë sal hê?. Toon alle berekeninge (6)

Alternatiewe oorerwingspatrone en genetiese toestandeOnvolledige dominansieVoorbeelde: blomkleure, sekelselsiekte

Nie een alleel is volledig dominant Twee homosigotiese individu gekruis geen nakomelinge met tussenvorm (mengsel). Verskillende hoofletters word vir verskillende eienskappe gebruik Voorbeeld: rooi(R) en wit(W) blom kruis en pienk(RW) nageslag lewer

Oefenvraag1. `n Individu wat heterosigoties is vir sekelseleienskap , is weerstandig teen meer ernstige vorme van

malaria. Gebruik die simbole HbA (normale hemoglobien) en HbS (sekelsel-hemoglobien) om `n kruising te maak en beantwoord die volgende vrae.

Wat is die % waarskynlikheid dat `n pa en ma wat albei die sekelsel-eienskap het, maar nie sekelsel-anemie het nie...1.1 se kind sekelsel-anemie sal hê?1.2 se kind die sekelsel-eienskap sal hê?1.3 se kind slegs normale rooibloedselle sal hê?

1

Ko-dominansie Albei allele van geenpaar is ewe dominant en albei word in fenotipe van heterosigoot vertoon Heterosigotiese organisme besit albei sigbare eienskappe

Voorbeelde : rooi en wit korthoringbeeste wat rooiskimmelkalfies kry. Bloedgroepe by menseOefenvraag `n Ma met blordgroep A en `n pa met bloedgroep B is albei heterosigoties ten opsigte van hierdie eienskap.1. Gebruik `n skematiese voorstelling om die verskillende moontlike bloedgroepe genotipes van hulle

kinders voor te stel.2. Watter % waarskynlikheid bestaan daar vir hulle om `n kind te hê met bloedgroepe....2.1 O?2.2 A?2.3 B?3.1 Watter fenotipe sal `n individu met genotipe IAIB ten opsigte van bloedgroepe vertoon?3.2 Hoe verskil dit van die ander bloedgroepe?3.3 Noem en verduidelik die verskynsel in Vraag 3.1

DihibriedekruisingDieselfde stappe word gevolg vir dihibriede kruisings . Belangrik dat jy sal onthou dat daar nou twee eienskappe is en dus moet daar twee simbole of letters gebruik word. Bepaal gamete deur oorkruising en dan eers volg die punett diagram.Oefenvraag By bosduiwe is `n donkerkring om die oog(D) en grys veerkleur(G) die dominante eienskappe. Die nfenotipe van `n mannetjie en wyfiebosduif wat gekruis word is as volg:Mannetjie : `n Grys duif met donkerkring on die oë wat heterosigoties is vir beide eienskappe.Wyfie : `n Grys duif sonder donkerkringe om die oë wat heterosigoties is ten opsigte van veerkleur.1. Skryf die genotipe neer van die

1.1 Mannetjieduif1.2 Wyfieduif

2. Skryf die geensamestelling van die moontlike gamete van die2.1 mannetjieduif2.1 wyfieduif

3. Watter persentasie van die F1 generasie sal3.1 heterosigoties vir veerkleur wees?3.2 nie donker kringe om die oë hê nie?3.3 heterosigoties vir albei eiendkappe wees?3.4 homosigoties vir die resessiewe veerkleur en homosigoties vir die donkerkring-om-die-oog eienskap wees?

2

Patrone van oorerwing/stamboomdiagramme/familiebome

Algemene reëls vir stamboomdiagramme Vierkante = mans Sirkels = vroue Ingekleurde vierkante en sirkels = aangetaste individu `n Lyn tussen vierkante en sirkels = verbintenis `n Vertikale lyn wat afwaarts gaan dui op `n alleelkind – as daar meer kinders is , word hulle getoon

vanaf `n horisontale lyn.X – gekoppelde (gonosome) resessiewe toestandeSiektes : kleurblindheid, hemofilie, spierdistrofie

Mans het een kopie van hierdie geslagsgekoppelde allele, en indien hulle `n resessiewe alleel erf, kom dit tot uitdrukking( vertoon hulle die eienskap/siekte).

Die diagram toon die patroon van oorerwing van X-gekoppelde resessiewe toestand

Maniere om X- gekoppelde resessiewe toestande te herken sluit die volgende in

Meer mans as vroue word aangetas `n Aangetaste seun kan ouers met normale fenotipe hê. Vir `n vrou om die eienskap te hê, moet haar pa dit ook hê. Haar ma moet dit ook hê of `n draer

wees. Die eienskap slaan dikwels generasies oor, van oupa na kleinseun. As `n vrou die eienskap het, sal haar seuns dit ook hê.

3

OefenvraagDie stamboomdiagram hieronder toon oorerwing van Daltonisme in `n familie. Daltonisme (rooi-groe-kleurblindheid) is geslagsgekoppel. Die allleel vir Daltonisme is ressesief aan die alleel vir normale kleurvisie .

1. Gebruik die simbool XD, Xd en Y en noem die genotipe van die volgende

1.1 Individu 2 (2)1.2 Individu 3 (2)

2. Hoeveel familielede wat nie aangetas is vir Daltonisme , is definitief draers? (2)3. Gebruik `n genetiese kruising en bepaal die moontlike genotipes en fenotipes van die nageslag wat

deur individu 5 en 6 gevorm kan word. (6)

Outosomale dominante toestandeManiere om outosomale toestande te herken sluit die volgende in:

Aangestate kinders het gewoonlik aangetaste ouers Heterosigoties(Aa) is aangetas Twee aangetaste ouers kan `n onaangetaste kind hê. Twee onaangetaste ouers sal nie aangetaste kinders hê nie. Frekwensie (voorkoms) van aantasting by mans en vroue is dieselfde

Diagram wys die patroon van oorerwing vir outosomale dominante toestande

4

Oefenvraag Party individue het `n dominante eienskap van `n enkele kroontjie in die hare aan die agterkant van die nek. Ander het `n dubbele kroontjie, wat ressesiewe eienskap is. In die meegaande stamboom verteenwoordig die ingekleurde simbole die enkele kroontjie. Bestudeer die stamboom en beantwoord die vrae wat volg.

1. Gebruik die letter W om `n enkelkroontjie aan te dui, en gee die genotipe van 1.1 P1 - nr 11.2 P1 - nr 21.3 F1 - dr 81.4 F2 - nr 10

2. Wat sal die verhouding van die fenotipes wees van die nakomelinge uit die huwelik tussen F1-nr 5 en F 1 nr 8?

Outosomale resessiewe toestandeSiektes : Huntington-siekte, hipercholestrolOor die algemeen word die meeste genetiese toestande deur `n resessiewe alleel veroorsaakManiere om outosomale resessiewe toestande te herken

Meeste aangetaste kinders het normale ouers Heterosigoties(Aa) het `n normale fenotipe Twee aangetaste ouers sal altyd aangetaste kinders hê. Aangestaste individu met homosigotiese normale maats sal normale kinders hê. Frekwensie (voorkoms) van aantasting by mans en vroue is dieselfde.

5

1. Gebruik die simbole in die bogaande sleutelraampie , asook die bostaande inligting en stel `n familiestamboom op, waarvandaan jy die vrae wat volg, kan antwoord

2. Wat is Kevin en Kate se genotipe? Verduidelik.3. Nick, Nina, Kim en Max is as draers van die albinisme-geen geidentifiseer. Wie is nog almal

draers van die albinisme-geen? 4. Wat word bedoel met die term genetiese afstammeling?5. Waar in hierdie familiestamboom het albinisme-geen sy ontstaan gehad?6. Watter % waarskynlikheid bestaan dat Anne en Nelson se vierde kind....6.1 albunisme kan vertoon?6.2 `n draer van albinisme-geen kan wees?6.3 normaal kan vertoon7. Waarom sou dit geneties onwys wees om te trou met `n kindvna nabyfamilie?8. Watter % waarskynlikheid is daar dat hulle kind albinisme vertoon indien Nina met Neil,

wat `n draer van die albinisme-geen is, trou?

AANVULLENDE VRAEMONOHIBRIEDE KRUISINGS

1. `n Man het bloedgroep AB en sy suster het bloedgroep O. Bepaal die genotipes en fenotipes van hulle ouers deur In genetiese kruising te doen. (6)

2. Jy het twee roosbome, beide met pienk blomme. Jy kruis hulle en vind dat, hoewel die meeste van die nakomelinge pienk is, party rooi en ander wit is. Gebruik 'n genetiese kruising om aan te toon hoe die kruising van twee plante met pienk blomme kan lei tot plante wat pienk, rooi en wit blomme dra. Gebruik die letter R vir die rooi alleel en W vir die wit alleel. (6)

3. Rooi-groen kleurblindheid en hemofilie is geslagsgekoppelde genetiese afwykings. 3.1 Wat word bedoel met: 3.1.1 geslagsgekoppelde gene? (1)3.1.2 geslagsgekoppelde genetiese afwyking? (1)3.2 Waarom dra die X-chromosoom baie meer gene as die Y-chromosoom? (1)3.3 Verduidelik waarom 'n siekte, wat deur 'n resessiewe geenmutasie op 'n Xchromosoom

veroorsaak word, meer algemeen by mans as by vroue voorkom? (4)3.4 Verduidelik die volgende: 3.4.1 'n Seun kan nie van sy pa se X-gekoppelde eienskappe oorerf nie. (2)

3.4.2 'n Kleinseun kan X-gekoppelde eienskappe van sy oupa oorerf. (2)

6

DIHIBRIEDE KRUISINGS1. In rysplante is die alleel vir hoe opbrengs (H) dominant oor die alleel vir lae

opbrengs (h). Die alleel vir In lang stam (T) is dominant oor die alleel vir `n kort stam (t). Daar is twee rysplant-varieteite, A en B. Die genotipe van varieteit A is HHtt. Die genotipe van varieteit B is hhTT. `n Kweker wil `n rysplant-variëteit met `n hoë opbrengs en `n kort stam produseer. 1.1 Gee die fenotipe van varieteit A. (2)1.2 Gee AL die moontlike genotipes van die gamete van varieteit B. (1)1.3 Gee die genotipe(s) van die variëteit wat die kweker wil produseer. (2)1.4 Verduidelik waarom die kweker `n rysplant met `n kort stam sal wil produseer. (1) 1.5 8eskryf hoe dit vir die kweker moontlik sal wees om slegs rysplante met `n hoe opbrengs en kort stamme te produseer. (2)

STAMBOME1. Hemofilie is In genetiese afwyking wat tot abnormale bloedstolling lei. Dit word veroorsaak

deur `n resessiewe alleel wat op die X-chromosoom voorkom. Die alleel vir normale stolling is XH en die alleel vir hemofilie is Xh. Die diagram hieronder toon die oorerwing van hemofilie in In familie.

1.1 Gee die persentasie mans met hemofilie in hierdie familie. (1)1.2 Gee die fenotipe vir individu A. (1)1.3 Gee die genotipe vir individu:

(a) B (1)(b) C (2)

2. Huntington se chorea is In siekte veroorsaak deur In geenmutasie, wat tot die degenerasie van breinweefsel lei. Dit word deur 'n dominante alleel (H) veroorsaak. Die stamboomdiagram hieronder toon hoe hierdie siekte in In familie oorgeërf word.

7

2.1 Wat is: (a) Susan se fenotipe (1)(b) Sarah se genotipe (1)

2.2 Emma be plan om 'n baba te kry. Wat moet die pa se genotipe wees sodat daar 'n 50%-kans sal wees dat hulle kind nie Huntington se chorea sal hê nie? (1)

2.3 Verduidelik jou antwoord op VRAAG 2.2. (3)

8