TARIFE U TRANSPORTU I SAOBRAAJUPROF. DR. IBRAHIM JUSUFRANI

Pojam i vrste saobraajnih tarifaIzraz tarifa u najirem smislu rijei je cijena odnosno sastavni pregledi odreenih davanja.U tom smislu obuhvata sva ona pravna pravila, kriterije i uslove na osnovu kojih se odreuju ili se mogu odreivati cijene prevoza.

Izraz tarifa je arapskog porijekla i znai objava, a ne cijena.Tarife se mogu klasificirati u dvije grupe: Tarife od pravnog znaaja koje primjenjuje drava, odnosno druga javna tijela.Ova davanja nisu vezana za obavljanje odreenih usluga, nego su odreena u okviru fiskalne politike.Tijela koja odreuju ove tarife posjeduju tarifni suverenitet.To su carinske tarife, tarife za naplatu poreza, tarife za naplatu taksa.

2. Tarife od pravnog znaaja za obavljanje odreenih usluga koje su propisane i objavljene cjenovnikom.Najee su to tarife u primarnim, sekundarnim i tercijarnim djelatnostima.Takve tarife mogu da propisuju dravna tijela, proizvoai i davaoci odreenih usluga i plaaju se samo za obavljene usluge.Tu spadaju sljedee tarife:Prevozne saobraajne tarife,pediterske tarife,Luke i pristajnine tarife,Skladine, agencijske, advokatske i notarske tarife.

Prevozne (transportne tarife) su cijene za prevozne usluge, odnose se na prevoenje, odnosno prenoenje predmeta transporta od jednog mjesta do drugog.Ove tarife obuhvataju i posebna pravna pravila, kriterije i uslove na osnovu kojih se odreuju cijene transporta, kao i pravno obavljanje prevoza koje se odnosi na odreene tarifne stavove izraene vrijednosti.

Definicija Prevozne tarife su sasavni pregledi cijena saobraajnih usluga i manipulacija u vezi sa prevozom i manipulacijom u vezi sa prevozom ili komunikacijom.Najvanije vrste tarifnih i saobraajnih usluga su:- Pomorse tarife, eljeznike, drumske, potanske, telekomunikacione, rijene, jezerske, kanalske, cjevovodne, ianog i gradskog prevoza taksi prevoza, i prevoza lebdjelicama.

- Tarife kombinovanog, konvencionalnog i multimodalnog transporta.Tarife u logistici (pediterske, skladine, carinske, robno transporte, logistikih centara, i tarife ugovorene kontrole i dr.)Osnovna naela prevoznih tarifa su:Javnost, (tarife moraju biti objavljene, a tu spadaju eljeznike, luke i tarife javnog gradskog saobraaja),Jasnoa (jasne i razumljive) za sve prevozne i manipulacijske operacije,JednakostIstovisnost i stalnost usluga,Trajnost (trajne i privremene tarife).

Pored ovih saobraajnih naela, treba imati na umu i brojna tarifna naela pojedinih prevoznika.

DONOENJE PREVOZNIH TARIFA

Po pravilu tarife samostalno donose usluna preduzea prema uobiajenim procedurama.Kod eljeznica i javnog gradskog putnikog prevoza sama preduzea predlau tarife, a donose i/ili odobravaju nadlena dravna tijela.

Meutim, u procesu deregulacije, liberalizacije i privatizacije saobraajnih preduzea, mnoga saobraajna preduzea samostalno kreiraju svoju poslovnu i finansijsku politiku a u okviru nje i tarifnu politiku, pa skladno tome one samostalno donose svoje tarife.

Tarifni sistemiTarifni sistem je skup meusobno povezanih cijena i pravnih pravila o cijenama odreenih usluga.Prema prostorno-vremenskim dimenzijama primjena tarifnih sistema moe biti: mikroprometna i makroprometna u uem i irem smislu, odnosno u najirem smislu.Mikroprometni je takav tarifni sistem koji primjenjuju odreena saobraajna preduzea na nekom odreenom tritu (JGPP).

Makroprometni sistemi u uem smislu je gdje saobraajna preduzea u odreenoj saobraajnoj grani primjenjuju na saobraajnom tritu neke drave (tarifni sistem JDS na tritu BiH), dok u irem smislu predstavlja tarifni sistem u svim saobraajnim granama u saobraajnom tritu neke drave (saobraajno trite BiH).U najirem smislu su tarifni stavovi koje primjenjuju saobraajna preduzea na vienacionalnim saobraajnim tritima (trite EU).

Globalni prometni sistemi, primjenjuju saobraajna preduzea u svim saobraajnim sistemima i po sistemima na svjetskom saobraajnom tritu.Megaprometni saobraajni sistemi u uem, irem i najirem smislu.Megatarifni sistemi, megatransportni sistemi u uem smislu primjenjuju se na saobraajnom tritu odreenog kontinenta (Evropa, SAD...), u irem smislu na tritu planete Zemlje, odnosno na svjetskim ili globalnim tarifnim sistemima dok u najirem smislu na saobraajnoim tritu planete Sunevog sistema (izmeu Zemlje i vie planeta).

Moe se teoretski poistovjetiti sa svemirsko saobraajnim transportnim sistemom.

Vrste tarifnih sistema Osnovni tarifni sistemi su:Prirodni tarifski sistemVrijednosni tarifski sistemDravni tarifski sistemMjeoviti tarifski sistemKod prirodnog tarifskog sistema cijena prevoza se obraunava na osnovu teine i zapremine poiljki koja se prevozi te naina prevoza: direktan prevoz, kombinovani prevoz, sporovozni prevoz, brzi i ekspersni prevoz i dr.

Sutina ovog tarifnog sistema je stimulisanje maksimalnog koritenja kapaciteta: nosivost i zapremina prevoznih kapaciteta.To dovodi do minimiziranja trokova prevoza.Za obraun cijene prevoza uzima se u obzir prosjena cijena kotanja prevoza poiljke na odreenim relacijama, a zanemaruju se posebni trokovi za svaku vrstu prevoza i posebni uslovi prevoza.

Vrsta i vrijednost robe nema uticaja na visinu takvih cijena.Ovaj sistem je jednostavan za obraunavanje vozarine i obraun na visini realnih vrijednosti prevoznih usluga.Na ovaj sistem nema uticaja dravna saobraajna politika.Najvie se koristi na eljeznici a moe i u drugim saobraajnim granama.Moe se kombinovati i sa drugim tarifnim sistemima.

Vrijedosni tarifni sistemi

Osnovi kriterija za odreivanje cijena je vrijednost robe.Karakteristika ovog sistema je velika diferencijacija cijena prevoza poiljke, tako da postoje velike razlike izmeu najniih i najviih cijena.Razlika izmeu najniih i najviih cijena naziva se tarifni raspon.Vrijednosni tarifni sistemi su sloeni jer zahtijevaju obimne nomenklature roba, s detaljnim klasifikacijama putem tarifnih razreda.

Primjenjuje se kod eljeznica kada je imala monopolski poloaj, moe se uspjeno kombinovati sa drugim tarifnim sistemima.

Dravni tarifni sistemiFormiraju se u skladu s ciljevima, naelima i instrumentima ekonomske i saobraajne politike koju donose dravna tijela.Drava putem svojih organa rjeava odreene prviredne i drutvene potrebe.Ovi ciljevi, naela i instrumenti su suprotni ekonomskim naelima tarifnih politika saobraajnih preduzea.

Dravni tarifni sistem primjenjuje se u dravnim i gradskim saobraajnim preduzeima.Mogu se kombinovati sa proporcionalnim, degresivnim, progresivnim i preferencijalnim cijenama odreene grane saobraaja i za odreene korisnike saobraajnih usluga.Slue kao instrument dravne poltike.

Mjeoviti tarifni sistemiU makro saobraajnim tarifnim sistemima kombinuju se razliiti tarifni sistemi: prirodno pravni sistem, vrijednosni i dravni tarifni sistem sa razliitim kombinacijama proporcionalnih, degresivnih tarifa. Obino se primjenjuje u kombinaciji i dugakim transportnim lancima i mreama, logistikim mreama i multimodalnom transportu.

Vrste tarifnih sistema sa stanovita saobraajnih tarifnih sistema koje se koriste u JGPP

Jedinstveni tarifni sistem u JGPP.Putnik plaa cijenu u jednom iznosu bez obzira na duinu putovanja.To je najjednostavniji tarifni sistem i za putnike i za prevoznike, jer se vrlo brzo i jednostavno naplauje prevoz, primjenjuje se automatskim aparatima kao i to da je kontrola putnika jednostavna.

Nedostatak je to putnik koji due putuje od srednje duine putovanja plaa niu cijenu prevoza od stvarne cijene prevoza, a putnici na kraim relacijama plaaju veu cijenu tako da to moe destimulisati prevoz na kraim relacijama.Cijena jedinstvene cijene prevoza ne smije biti visoka da ne bi destimulisali putnike koji putuju na kraim duinama.Nedostaci: nema ekonomske prednosti kao tarifni sistem s diferenciranim cijenama i nije povoljan za putnike koji koriste vie prevoznih sredstava, kao i za putnike koji koriste dvije ili vie linija i za svaku liniju moraju kupovati novu kartu.

Ovaj nedostatak se moe rjeavati uvoenjem prelaznih karata.Problem stalnog irenja gradskog podruja i pritisak stanovniotva prigradskih naselja na preduzee JGS i gradske vlasti da se i na prigradska naselja primjenjuje jedinstveni tarifni sistem.

Zonski tarifni sistemPrimjenjuje se u JGPP u injenici da je saobraajno podruje podijeljeno na vie teritorijalnih zona u obliku koncentrinih krugova.Prva tarifna zona predstavlja iri tarifni centar grada u kome je prevoz putnika najintenzivniji.Zatim slijede sljedee zone u kojima je prevoz putnika sve slabiji i slabiji to se ide iz druge u narednu zonu.

Granice tarifnih zona su sastavljene krune linije koje se poklapaju sa odreenim terminalima, stajalitima na kojim se obavlja vea izmjena putnika. Na taj se nain formiraju tarife na radijalnim i dijametralnim linijama. Radi ograniavanja udaljenosti zonske tarife se dijele i na zonske sektore.

Za svaki grad najvanije je utvrivanje unutranje prve tarifne zone koja obuhvata jezgro grada za utvrivanje tarifnih stavova za prevoz putnika.Tarifa, odnosno tarifni modul prve zone ima najnii tarifni stav u zonskom tarifnom sistemu, i od koga se izraunavaju za druge zonske tarife.U praksi SLP predstavlja jednu od vanijih karakteristika kretanja putnika u odreenom gradu.

Ovaj je sistem pogodan za gradove i urbana podruja na kojima mogu istovremeno raditi razliiti prevoznici (autobusi, tramvaji, trolejbusi, metroi).Pri formiranju tarifnih zona treba voditi rauna o administrativnim i trgovinskim cjelinama kako bi se sa niim cijenama vie koristio JGPP.Veliki broj zona izaziva tekoe za primjenu automatske naplate karata i kontrolu putnika.

Za putnike koji ulaze pred zonu i koriste drugu zonu uvodi se neutralna zona da putnik ne plaa dvije karte ija je duina kraa od duine putovanja u jednoj zoni.

Relacijski tarifni sistemCijena prevoza se odreuje prema duini putovanja predvienoj u obliku relacije.Duina relacije obuhvata vie meustaninih rastojanja.U centru su relacije krae u pogledu duine.Kao osnov tarife slui srednja duina relacije na jednoj liniji (jedan vid prevoza:autobus).

Granice pojedinih relacija nalaze se na terminalima odnosno stajalitima na kojima je veliki priliv i odliv putnika.Zbog sloenost u primjeni automatske naplate karata i drugo ovaj se sistem ne primjenjuje u JGP u gradovima pa je njegova namjena predviena za prigradski saobraaj.

Mjeoviti tarifni sistem To je kombinacija prethodno izloenih tarifnih sistema (jedinstvenog zonskog i relacijskog sistema).

Tarifna politikaTarifna politika je dio finansijske politike.Sutina finansijske poltike svakog saobraajnog preduzea je maksimizacija finansijskog poslovanja.Tarifna poltika je skup ciljeva, instrumenata, naela i sredstava kojima se utie na visinu cijene prevoza.Tarifna politika saobraajnih preduzea predstavlja ekonomski okvir za istraivanje trita za odnose sa korisnicima usluga za primjenu tarifa i stvaranje osnovnih pretpostavki za prednosti u odnosu na konkurenciju.

Tarifna poltika se bazira na sljedeim naelima:Naelo ekoniominosti prizvodnje saobraajnih usluga se temelji na ekoniomskim zakonitostima (maksimalno iskoritenje resursa, kapaciteta, racionalizacije poslovanja i minimiziranja trokova poslovanja),Naelo proizvodnje konkretnih prevoznih usluga (cijena prodaje saobraajnih usluga na odreenom saobraajnom tritu mora biti kompleta),Naelo vrijednosti saobraajnjih usluga (predmet prevoza vie vrijednosti mogu prihvatiti i vee prevozne cijene.)

Naelo platene sposobnosti predmeta prevoza (cijena prevoza treba biti usklaena sa platenim sposobnostima predmeta prevoenja).Naelo subjektivne vrijednosti predmeta prevoenja (cijene trebaju biti usklaene koju prevozna usluga ima za korisnika saobraajnih usluga).Naelo volje korisnika prevoznih usluga.

Osnova obiljeja tarifnih tehnikaNajvanija obiljeja su:1.Pojam i promjenjivost tarifnih tehnika.Tarifna tehnika je konstrukcioni oblik saobraajnih i drugih tarifa i zavisi od specifinost pojedinih vrsta usluga, na primjer: transportnih, predterskih, lukih i skladinih.Tarifna tehnika je promjenjiva i zavisi od vjetine njihovih sastavljaa (tarifni tehniari i tariferi kao strunjaci za primjenu tarifa).

2. Fakotri koji utiu na tarifnu tehnikuNavodimo samo najvanije:- Vrsta saobraajne usluge (udaljenost, vrsta i svojstva robe koja se prevoze, naini prevoza - sporovozni, brzi i ekspresni; odnosi izmeu teine i zapremine robe koja se prevozi).

Konstrukcije pediterskih tarifaCijene pediterskih usluga mogu se konstruisati na razne naine: prema vrijednosti poiljke (tj. advalorem, prema teini, prema tarifskim stavovima, po kontejneru, cijena za carinsko posredovanje i drugo).Luke tarife sadre: cijene lukih usluga mogu se formirati na razliite naine: samouskladitenje (realcija vozila-skladite), samoiskladitenje (relacija skladite-vozilo), samosklditenje (kao vozilo-teret, samoutovar-istovar tereta na relacijama vozilo-brod, brod-vozilo, vozilo-vitlo, vitlo-vozilo, samo za pretovar tetreta- vozilo-vozilo).

Veliina proizvoaa prevoznih proizvodaManji proizvoai saobraajnjih usluga koji obavljaju jednu djelatnost imaju po pravilu jednostavnije tarife.Velika preduzea obavljaju vie saobraajnih djelatnosti na podruju 10-ak drava.Tarife za ove usluge su sloene (tarife za prevozni servis, pediterski servis i tarife za skladitenje).

Vrste predmeta prevoza Mogu bitno uticati na formiranje prevoznih tarifa.Takve tarife mogu biti jednostavne, sloene i veoma sloene i zavise od toga da li je teret pakiran, nepakiran, standardan, nestandardan, dubinski smrznuti i drugo.Cijena obavljenih prevoznih i drugih uslugaCijene obavljenih usluga odreuju se na osnovu odreenih jedininih stavova:Teina, zapremina, udaljenost, vrijeme, broj komada (jedan kolet, jedna bala, vrea, jedan paket, jedan kontejner, jedna paleta i dr.), kao i sljedee komponente:

Vrijednost prevozne usluge- nain obavljanja usluge, brzi, spori ekspresni, RO-RO, huckpack, bimodalni transport, manipulacije i drugo.Saobraajna i ekonomska politika Modeli tarifa - progrseivni, degresivni, diferencijalni i protekcionistike tarife.

Tarifne udaljenostiTarifne udaljenosti mogu biti stvarne ili fiktivne.Ako se tarifni put ne poklapa sa stvarnim putem, naziva se virtualnim, odnosno fiktivnom tarifnom udaljenou (moe biti dua ili kraa od stvarne udaljenosti).Krai ili dui tarifni put odreuje davalac usluga radi poveanja svojih prihoda.

Tarifni razrediTarifni razred je skup srodnih predmeta (za prevoz koji se odvija na odreenim relacijama po istim cijenamam).Razvrstavanje predmeta prevoza u odgovarajue tarifne razrede naziva se hotizontalno stepenovanje a visina izmeu pojedinih razreda naziva se dijapazon, odnosno raspon vertikalnog stava.

Tarifna valutaDomae valute u zemlji, a na meunarodnom tritu euro i ameriki dolar.U meunarodnim eljeznikim tarifama koristi se jedna od ovih valuta: valuta odpremne drave, valuta odredine drave ili valute neke tree zemlje - vrsta valuta svajcarski frank ili euro.

Tarifna sjecitaTarifna sjecita su take na dravnim granicama gdje se sastaju eljeznike pruge susjednih drava.Tarifna sjecita slue kao mjesta do koje se moe fakturisati vozarina i druge prevozne trokove kod djeliminog fakturisanja.

Tarifni ugovori Mogu sklapati pravni subjekti (eljeznika preduzea susjednih drava).Tu spada: uslovi, elementi primjene odreenih tarifa, tarifnih stavova itd.

Odnos tarifa i prodaje saobraajnih usluga Na odnose cijena proizvodnje i obima prodaje saobraajnjih usluga moe se pozitivno i negativno uticati odgovarajuim saobraajnima tarifama, a posebnoProporcionalnim tarifamaDegresivnim tarifamaProgresivnim tarifama Prefernecijalnim tarifama

Proporcionalne (linearne tarife) za ove tarife je znaajno da se obavljene usluge obraunavaju po istim tarifnim stavovima bez obzira na obim usluga (duina puta u prevozu robe.Visina ukupne cijene obavljenih usluga izraunava se mnoenjem osnovnog tarfnog stava s jedinicom obima obavljenih usluga (slika):

Proporcionalne (linearne) tarife u saobraaju

Ove tarife se veoma esto primjenjuju u svim granama saobraaja.Osnovni tarifni model ostaje stalan, mnoi se sa pojedinanom koliinom obima prevoza.Primjer: Cijena prevoza jednog 20 kontejnera na udaljenosti 10km ili (10Nm) obraunava se 100,00 ili 100,00$, a cijena prevoza iostog kontejnera na udaljenosti od 10-20km (10-20Nm) obraunava se 200,00 ili 200,00$ itd.

Obim usluga saobraaja moe se izraziti u neto kilometrima, i neto nautikim miljama u transportnoj jedinici (poiljci, vagonu, toni...).Cijena saobraajnih usluga moe se obraunati ne samo po promjenjivoj tarifi nego i po tarifi koja odstupa od naela proporcionalnosti (zbog ekonomskih i politikih razloga), pa se takve tarife nazivaju proporcionalne tarife po zonama.

Degresivne tarifeOve se tarife najee primjenjuju u saobraaju gdje se osnovni tarifni stavovi mijenjaju s obimom usluga (duina prevoza puta s koliinom izmanipuliranog tereta i dr.).Degresivne tarife stimuliraju prodaju saobraajnih usluga a time i proizvodnju i prodaju odreenih proizvoda i usluga.Karakteristika ovih tarifa je da se sa poveanjem prodatih usluga proporcionalno smanjuje njihova cijena.

U saobraaju se najee upotrebljavaju ravnomjerno-degresivne tarife.Sutina ovih tarifa je: - cijene sobraajnih usluga smanjuju se u odreenom intenziteu s poveanjem prevoznih usluga.Primjer: cijena jednog 20 kontejnera do udaljenosti 10 km (10Nm) obraunava se 100,00 ili 100,00$, a cijena prevoza jednog kontejnera na udaljenosti od 50-60 km (ili 50-60Nm) odnosno s 5 ili 6 osnovnih udaljensti (to bi iznosilo 10*6 ili 10*5 = 500, ili 6000 ili $, nego prema degresivnoj tarifi to bi prema grafikonu iznosilo manje za 15%.

Degresivne tarife u saobraaju

Cijene u saobraaju mogu biti obraunate ne samo po ravnomjerno degresivnim tarifama nego i po degresivnim tarifama koje iz ekonomskih, politikih i drugih razloga odstupaju od naela ravnomjernosti pa se nazivaju degresivne tarife po zonama.Ravnomjerno degresivne tarife i degresivne tarife po zonama primjenjuju se i kod pediterskih usluga.

Komandne poiljke ukupnog teretaCijena otpreme pojedinane poiljke u Od 0 do 100 kg50,00Od 101 do 500 kg150,00Od 501 do 1000 kog250,00Od 1001 do 2000 kg550,00Od 2001 do 3000 kg750,00Od 3001 do 4000 kg 100,00

Degresivne tarife mogu biti vie ili manje: degresivno-progresivne, degresvno-progresivne po zonama s tim da saobraajno preduzee mora da vodi rauna o svojoj uspjenosti poslovanja.

Progresivne saobraajne tarife Ove tarife u pravilu destimulativno djeluju na obim saobraajnjih usluga.Najee se upotrebljavaju u saobraaju iako se mogu upotrebljavati i u drugim granama privrede.Sutina ovih tarifa ogleda se u sljedeem: s poveanjem obima proizvodnje prodatih proizvoda ili usluga, proporcionalno se poveavaju njihove cijene.

U saobraaju progresivne tarife u prevozu putnika i robe na veim udaljenostima zaraunava se vea cijena.Progresivne tarife u saobraaju mogu biti vie ili manje: progresivo - ravnomjrene, progresvno degresivne, progresivno -degresivne po zonama i progresivne tarife po zonama.Cijene saobraajnih usluga se poveavaju u odreenom intenziteu s poveanjem obima saobraajnih usluga.

Primjer:

Teret Cijene udaljenosti u zavosnosti od obima20 t10 km 100,00 20 t90 km 115,00

Cijena prevoza tereta do 20t do udaljenosti 10km, obraunava se 100 , a cijena takvog tereta na udaljenosti od 10km obraunava se mnoenjem osnovnog tarifnog stava od 100 do udaljenosti 100km s udaljenou 90km, odnosno 9 osnovnih udaljenosti to bi iznosilo 10*9=900 nego prema progresivnoj krivulji cijena a to je vie za 15%.Cijene saobraajnih usluga mogu se obraunavati ne samo ravnomjerno progresivnim tarifama nego i po progresivnim tarifama koje mogu odstupiti od naela ravnomjerno progresivnih tarifa pa se takve tarife nazivaju progresivne tarife po zonama.

Progresivne tarife mogu saobraajnim preduzeima posluiti kao instrument tarifne politike.Mogu se na odreene korisnike primjenjivati kao i na druge grane saobraaja (opasne stvari, nesolventnim kupcima, zatita okolia itd.).Ove tarife mogu biti instrument nacionalne saobraajne politike (redizajniranje robnih i putnikih tokova, preusmjeravanje prevoza robe na druge grane saobraaja, na druge pravce, preusmjeravanje sa konvencionalnog na miltimodalni transport itd.).

Preferencijalne saobraajne tarife Najvie se primjenjuju u transportu i predstavljaju izvjesne povlatene tarife, zatim davanje olakica u tarifama, posebno povoljne tarifne stavove odreenim korisnicima transportnih usluga.Tarifni stavovi pokrivaju fiksne i varijabilne trokove poslovanja to bi znailo da posluju s gubitkom.

Ove tarife se primjenjuju prema posebno vanim partnerima dok prema drugim primjenjuju proporcionalne i degresivne tarife kako bi se moglo obezbijediti profitabilno poslovanje.Mogu biti: ravnomjerne preferencijalne tarife (tarifni stavovi se ravnomjerno primjenjuju bez oscilacija) i preferencijalne tarife po zonama (tarifni stavovi mogu vie ili manje iz odreenih razloga oscilirati prema odreenim partenrima).

Saobraajnim preduzeima preferencijalne tarife mogu posluiti kao instrument tarifske politike (u odreenom razdoblju) prema posebno vanim partnerima i na odreenim saobraajnim tritima.Preferencijalne tarife mogu biti i instrument nacionalne privredne odnosno nacionalne saobraajne poltike.Takvim tarifama mogu se redizajnirati robni i putniki tokovi na odreenim prevoznim pravcima i na doreenim granama, preusmjeravanje prevoza sa jedne na drugu saobraajnu granu a moe se uticati na razvoj multimodalnog transporta.

Pojam i obiljeja osnovnih saobraajnih tarifaOsnovne saobraajne tarife su sistematizovani pregledi cijena saobraajnih grana.One pored cijena saobraajnih usluga obuhvataju kriterije i uslove na osnovu kojih se odreuje ili se mogu odreivati cijene saobraajnih odnosno prevoznih usluga.Operacije u vezi sa prevozom i komunikacija koje su pravni organizacijski tehnoloki povezani uz proces proizvodnje saobraajnih usluga.

Usko povezano sa osnovnim saobraajnjim tarifama su tarifni stavovi po granama saobraaja sa svim svojim specifinostima.Osnovna naela sistema osnovni saobraajnih tarifa su bazirana na naelima saobraajne politike koja i na obiljejima saobraajnih tehnika kao to su : - Udaljenost,- Transportni razred- Tarifska valuta- Meuodnos tarife i saobra usluga itd.

Osnove tarife saobraajnih grana: drumskog, eljeznikog, pomorskog saobraaja polazna su osnova i za cijene konvencionalnog, kombinovanog i multimodalnog transporta zbog sljedeeg:to su osnovne tarife osnova za rad i proizvodnju saobraajnih usluga kao i za politike u preduzeima (poslovna, proizvodna, trina, kadrovska, ekoloka, finansijska i razvojna) svih grana saobraaja,Stavovi su osnova za profitabilno poslovanje sobraajnih preduzea i u svim granama saobraaja, kao i za formiranje kombinovanog i multimodalnog transporta.

Omoguava stalan i odrivi razvoj i svih nosilaca saobraajnih grana,Doprinosi optimizaciji logistikih i transportnih lanaca i mrea na svim nivoima (mikro, makro i globalni nivo),Osnovne tarife imaju i svoju znaajnu ulogu u realizaciji prevoza sigurnosti brzini i racionalizaciji prevoza transporta u cjelini.

Uloga saobraajnih tarifa u privrednom i drutvenom razvoju zemelje

Razvoj i unapreenje privrednih djelatnosti koji proizvode svoje proizvode i zadovoljavaju zahtjeve potroaa.Profitabilno poslovanje svih nosilaca privrednih subjekata minimiziranjem uea transportnih trokova u cijeni gotovih i poluproizvoda.

Imaju iznimno vanu misiju u razvoju transportnih logistikih i drugih usluga u funkcionaisanju trecijarnih, kvartalnih i kvintalnih djelatnosti pa saobraajne usluge imaju znaajnu ulogu za poslovni rad i razvoj subjekata tercijarnih djelatnosti.Osnovne tarife predstavljaju osnov za poslovanje po naelima ekonominosti saobraajnih preduzea to ima i osnovu za formiranje tarifa, optimizaciju upravljanja i konstruisanja ostalih saobraajnih tarifa.

Pomorske tarife Tarife u pomorskoj plovidbi su sistematizovani pregledi cijena pomorskih usluga koje obuhvataju i posebna pravna pravila, kriterije i uslove na kojim se mogu odreivati cijene manipulacije predmeta u svim vrstama i modalitetima pomorskih, plovidbenih usluga.Tarife u pomorskoj plovidbi mogu biti: cijene u pomorskoj teretnoj plovidbi i pomorskoj putnikoj plovidbi.

- Pomorske tarife mogu se odnositi na linijsku teretnu i putniku plovidbu i slobodnu teretnu tankersku i putniku plovidbu.Davaoci prometnih plovidbenih tarifa mogu bitno uticati na obim prodaje svojih usluga to se postie primjenom pravila standardnih saobraajnjih tarifa: proporcionalnih, degresivnih, progresivnim i preferencijalnim saobraajnim tarifama.

Tarife u pomorskoj teretnoj plovidbiU pomorskoj teretnoj plovidbi postoji 5 vrsta tarifa:Tarife u pomorskoj teretnoj plovidbi;Tarife u pomorskoj slobodnoj plovidbi;Tarife u teretenoj tankerskoj plovidbi;Tarife u pomorskom kontejnerskom saobraaju;Tarife u pomorskom multimodalnom saobraaju.

Tarife u pomorskoj teretno linijskoj plovodbi

Za ove tarife karakteristino je:U linijskom radarstvu vrijede linijski uslovi to znai da trokovi utovara i istovara tereta snosi brod (brodar) jer su ti trokovi ukljueni u vozarinu,U linijskom radarstrvu se primjenjuju dva tipa linijskih tarifa: 1. skupina teretnih tarifa (skupine odreenih tereta), 2. pojedinaa teretna tarifa.Vozarinski stavovi u tarifama linijskog brodarstva izraavaju se u novanim jedincama po toni tereta za obim tereta po vrijednosti tereta (kontejnera i sl. bez obzira na vrstu tereta),

U linijskom teretnom saobraaju primjenjuju se konferencij ske tarife odnosno linijske konferencije (dogovorene tarife linijskih brodara).U liberalizovanim pomorskim teitima konferencijske tarife se ne mogu primjenjivati.Vozarinski stavovi u tarifama pomorske teretne linijske plovidbe izraunavaju se na osnovu potrebnih kalkulacija linijskih brodova u manipulacijskim lukama i istovremeno utovaraju i istovaraju razliite poiljke i razilite relacije.

Kod odreivanja vozarinskih stavova u odreivanju primorsko linijske teretne plovidbe treba imati u vidu dva procesa: potranja robe i visina vozarine.Na formiranje cijena tereta u linijskom brodarstvu bitno utie (ponuda i potranja raspoloivog tereta na due ili karae vrijeme).Treba imati na umu i mnogobrojne elemente o dotinom brodu i njegovoj eksploataciji (nosivost broda, prosjena potronja goriva, trajanje putovanja, trokovi posade, premija osiguranja, amortizacija, agencijsko spediterski trokovi i dr.).

Tarife u pomorskoj teretnoj slobodnoj plovidbiOve tarife imaju sljedee karakteristike:F.I.O (free in and out) ukrcavanje i iskrcavanje bez trokova po brodara.Vozarinski stavovi u slobodnom pomorskom teretnom brodarstvu raunaju se prema odnosu ponude i potranje brodarskog prostora na pomenutom tritu.Vozarine prema slobodnom brodarstvu se najece obraunavaju prema koliini tereta, mase tereta ili kapaciteta broda.

Najvanije vrste vozarine prema slobodnom brodarstvu su:Avansne vozarine (vozarina plativa na odreditu),Vozarina plativa prema toku putovanja broda,Vozarina u slobodnoj plovidbi, predstavlja mali udio u cijeni tereta osim kod masivnih tereta kada predstavlja znaajan udio u vrijednosti tereta.

Tarife u pomorskoj teretno tankerskoj plovidbiTankersko brodarstvo se tretira kao posebna vrsrta pomorskog brodarstva sa stanovita tehnikog, tehnolokog, organizaciono-ekonomskog kao i sa ekonomsko-pravnog i aspekta tarifa i menadmenta.Tankeri prevoze tekue terete (nafta, hemikalije, naftni derivfati, plinski teret).Tarifski stavovi su relativno jednostavni i poznati brodarima i korisnicima brodskih kapaciteta.

Ameriki tankerski brodovi za cijene koriste afra (average freight rate assesment) prosjeno za izraunate rute kao mjeru trokova prevoza nafte i naftnih derivata.Afra odreuje vozarine za 5 kategorija brodova prema veliini:1. Medium ranse vessels (MR) 25 000-44999 dwt2. Large ranse vessels (LR-1) 45 000-79 999 dwt3. Large ranse 2 vessels (LR-2) 80 000-159 000 dwt4. Very large crode corriers (VLCC) 160 000-319 000 dwt5. Ultra large crode corriers (ULCC) 320 000-549 000 dwt

Tatife u pomorskom kombinovanom prevozu ima 3 modela tarifa pomorskog kombinovanog saobraaja, i to:Model tarifa za pomorski linijski kombinovani saobraaj. U pomorskom linijskom kombinovanaom saobraaju najese nastaju kombinacije: cetovno-pomorski linijski kombinovani promet (Ro-Ro promet) i pomorsko linijski cestovno kombinovani promet (Ro-Ro saobraaj). Ovaj saobraaj mogu operacionalizirati operator kombinovanog prevoza (CTO-Combinate transport operacio) pediter ili pomorski brodar odnosno njegov agent.

Tu se kombiniraju tarife teretnog linijskog brodarstva i tarife cestovnog linijskog saobraaja.2. Model tarifa pomorskog kombinovanog prometa. Mogu nastati razliite kombinacije: Ro-Ro, Huckepack, bimodalni ili druge kombinacije razliitih prevoznih sredstava.Tu se kombinira pomorsko slobodni i cestovno eljezniki kombinovani promet. Kod modela tarifa pomorskog slobodnog kombinovanog prometa nisu autonomni modeli tarifa nego kombinacija tarifa slobodnog brodarstva i tarifa drumskog teretnog saobraaja i tarifa eljeznikog saobraaja.

3. Trei model tarifa pomorskog tankerskog kombinovanog saobraaja. Takve tarife predstavljaju kombinaciju tarifa teretnog slobodnog brodarstva, tarife cestovnog teretnog i tarife eljeznikog teretnog prometa.

Tarife u pomorskom multimodalnom saobraajuU meunarodnom multimodalnom transportu uestvuju brodari, cestovni prevoznici, eljezniki prevoznici, rijeni i zrani prevoznici.Misija aktivnih uesnika u multimodalnim transportu i saobraajnim mreama, lancima odreuje modele tarifa u multimodalnom transportu.Ako u meunarodnom modalnom transportu primarnu ulogu imaju brodari kao prevoznici oni kreiraju modele tarifa u pomorskom i multimodalnom transportu, a ove tarife kreiraju operatori multimodalnog transporta, pediteri ili transportni, pomorski agenti.

Ne postoje jedinstvene tarife multimodalnog transporta.Ove tarife ine autonomne tarife najvanijih uesnika u konkretnom poslu.

Tarife u pomorskoj putnikoj plovidbiOve tarife je mogue klasificirati na:1. Tarife za prevoz putnika na duobalnim linijama; 2. Tarife za prevoz vozila u duobalnim linijama;3. Tarife za prevoz putnika na meunarodnim linijama;4. Tarife za prevoz vozila na meunarodnim linijama;5. Tarife za prevoz putnika u prekookeanskoj plovidbi;6. Tarife za prevoz vozila u prekookeanskoj plovidbi.

Tarife za prevoz putnika na duobalnim linijamaImaju sve nabrojane specifinosti.Prevoz putnika na duobalnim linijama obavlja se na redovnim linijama, tarife su javno objavljene i dostupne.Bitni elementi cijena za prevoz putnika su: putnik, realcija prevoza, cijena.Cijena sadri odgovarajue uslove prevoza: mjesto, prtljag, mjesena prevozna karta, cijena za sezonu i vansezonu i dr.

Tarife za prevoz putnika u meunarodnim linijamaSline su tarifama za prevoz putnika u duobalnim linijama.Putnici se prevoze sa razliitim brodovima i trajektima.Tarife su javne i dostupne.Cijene prevoza se formiraju na osnovu: udaljednosti, kategorije kabina putnika, prevoz djece i drugo.Ove tarife sadre i posebne uslove prevoza skupine putnika, tarife sa dorukom itd.

Tarife za prevoz vozila na meuinarodnim linijamaSline su cijenama za prevoz vozila na duoblanim linijama.Tarife za prevoz putnika u pomorsko krunoj plovidbi To su najsloenije tarife u pomorstvu.Formiraju se na osnovu duine trajanja putovanja putnika, paketi usluga, popusti po danu putovanja itd.

TARIFE U DRUMSKOM SAOBRAAJUTarife u drumskom saobraaju su cijene usluga prevoza koje osim prevoza obuhvataju usluge manipulacije u vezi sa transportom.Tarife u drumskom saobraaju obuhvataju posebna pravila, kriterije i uslove na osnovu kojih se odreuju ili se mogu odreivati cijene prevoza, odnosno cijene manipulacija prevoza i komunikacija odreenog predmeta transporta u svim vrstama i modalitetima drumskog prevoza.

Tarife u drumskom saobraaju sadre:Vanija pravila iz optih uslova poslovanja drumskih prevoznika;Struna udruenja cestovnih prevoznika donose pravila i tarife javnog prevoza tereta u domaem i meunarodnom drumskom prevozu (cijena prevoza, redovita cijena prevoza tereta, tarifna stavka, naknada za posebne usluge, najnie cijene prevoza i cijene ispod kojih se ne moe ugovarati najnia cijena, osnovna cijena prevoza),Cijena za prevoz tereta u meunarodnom cestovnom saobraaju (cestarina, meunarodne dopusnice, TIR-karnet, tranzitna pristojba i ostali trokovi);

Cijene u teretnom prevozu prema broju zazuetih sati vozila odnosno ako se dnevno ne pree 50 km za istu stranku;Najvia cijena prevoza je za vanredni prevoz, prevoz na mah, opasnih stvari i povratni prevoz;Tarifa za prevoz tereta drumskim vozilima u udaljenosti, masi i zapremini poiljke; Tarife za prevoz tereta drumskim vozilima prema vrsti predmeta prevoenja;Cjenovnik prevoza tereta klasinim vozilima u meunarodnom i nacionalnom drumskom saobraaju (po razredima tonskih udaljenosti u km, nosivost, zapremina vozila i prema pravilima degresivnih transportnih tarifa);

Postoji i tarifa za prevoz cestovnih vozilima;Tarifa za prevoz zbirnih poiljki drumskim vozilima;Cjenovnik prevoza zbirnih poiljki u nacionalnom drumskom saobraaju;Cjenovnik prevoza zbirnih poiljki u meunarodnom cestovnom prometu;Tarifa za prevoz vanrednih prevoza drumskim vozilima ;Izvanredni prevozi, (takvi se prevozi moraju posebno organizovati i pod posebnim reimom).

Tarife za iznajmljivanje cestovnih vozila za prevoz tereta (najee u paualnmom iznosu za odrenu vremensku jedinicu);Tarife za prevoz tereta u loklanom prevozu obino se odreuju prema razredima nosivosti cestovnih vozila u tonama prema broju zauzetih sati koritenja vozila;Cjenovnik auto dana drumskih i teretnih vozila (u nacionalnim i meunarodnim dravama, po razredima nosivosti vozila);Cjenovnik prevoza vangabaritnih poiljki cestovnih vozila, namjenskim vozilima pod pratnjom, cestovnim vozilima na mah;

Najnia cijena je osnovna cijena iz cjenovnika prevoza klasinim vozilima u nacionalnom i meunarodnom transportu;Cjenovnik prevoza opasnih stavri cestovnim vozilima;Najnie cijene su osnovne cijene iz cjenovnika tereta klasinim vozilima u nacionalnom i meunarodnom drumskom prevozu;Cjenovnik prevoza ivih ivotinja cestovnim vozilima;Najnie cijene su osnovne cijene iz cjenovnika prevoza klasinim vozilima u nacionalnom i meunarodnom transportu.

Cjenovnik prevoza lako pokvarljivih prehrambenih proizvoda cestvnim vozilima;Najnia cijena je osnovna cijena iz cjenovnika klasinim vozilima.

Tarife u drumskom putnikom saobraajuTu spadaju: tarife u nacionalnom cestovniom putnikom saobraaju, tarife za meunarodni putniki saobraaj i tarife javnog gradskog putnikog prevoza.

Tarife za nacionalni putniki prevoz su :Tarife za javni gradski putniki prevoz;Tarife za prigradski cestovni saobraaj;Tarife za meugradski saobraaj;Cijena prevoza putnika u domaem drumskom saobraaju po pravilu se odreuje na osnovu udaljenosti izmeu odlaska i dolaska putnika, odnosno izmeu stanica u polasku i dolasku, od poetne do zavrne autobuske stanice.

Pri formiranju tarifa za nacionalni cestovni putniki saobraaj nosioci tarifne politike moraju imati na umu vaea pravna pravila, ne samo u cestovnom prevozu nego i u pravilima u poslovanju privrednih subjekata.Tarife za meunarodni cestovni putniki prevoz moraju biti utemeljene po naelima ekonomike, u skladu sa domaim i meunarodnim pravnim pravilima.Tarifni stavovi se formiraju slino tarifnim stavovima u nacionalnom drumskom putnikom saobraaju (udaljenosti).

eljeznike tarife Tarife na eljeznicama imaju po pravilu privatno prvana znaenja za odreene grupe putnika (aci, studenti, policija itd.) imaju javno pravni karakter zbog socijalnih i drugih razloga.Tarife u eljeznikom saobraaju su sastavni pregledi cijena prevoznih usluga dok cijene usluga transporta manipulacije u vezi sa transportom spadaju u posebne tarife u eljeznikom saobraaju.

Tarife na eljeznicama obuhvataju posebna pravila, kriterije i uslove na osnovu kojih se odreuju cijene prevoza, manipulacija i komunikacija odreenog prevoza transporta i saobraaja u svim vrstama i modalitetima eljeznikog saobraaja.To se odnosi u vezi sa formiranjem tarifnih stavova u kombinovanom saobraaju i razliitih vrsta tereta.Tarife na eljeznici mogu imati i posebne tarifske stavove kao to su tarifkski stavovi za vanredne prevoze u kombinovanom transportu i prevoz specijalnih vojnih poiljaka.

Sistem tarifa na eljeznici kako u putnikokm tako i u teretnoim transportu u domaem i meunarodniom saobraaju i slobodnom prevozu mogu bitno uticati na obim prodaje svojih kapaciteta primjenom standardnih prevoznih tarifa: proporcionalne, degresivne, progresivne tarife.

Posebne karakteristike tarifa na eljezniciPored opith karakteristika prevoznih tarifa treba imati na umu i posebne karakteristike koje se ogledaju u sljedeem: Uticaj drave na tarifnu politiku nacionalnih eljeznicaU saobraajnim politikama svih zemalja eljeznice imaju povlaten poloaj u odnosu na druge grane saobraaja, jer eljeznica predstavlja krvotok privrede jedne zemlje pa zbog toga drava direktno ili indirektno utie na tarifnu politiku na eljeznicama kao jedne od najvanijih instrumenata ekonomske politike veine drava u svijetu.

Uticaj drave na nacionalnu politiku jedne drave ogleda se u sljedeem:eljeznike tarife u velikoj mjeri su podravljene i pod strogom su kontrolom drave;Tarife na eljeznici se ne formiraju po ekonomskim naelima nego po naelima javne slube to znai da moraju biti u funkciji razvoja privrede drutva a ne u funkciji ostvarivanja profita.Globalno na eljeznicama drave kompenziraju direktno ili indirektno, subvencijama i drugim instrumentima.

Tarifni stavovi eljeznikih tarifa nisu se formirali na osnovu realnih trokova nego su se odreivali administrativno koje su po pravilu bile nie od stvarnih trokova.Nerentabilno poslovanje eljeznica uticalo je na usporen rast i razvoj mnogih eljeznica u svijetu.Neekonomske tarife na eljeznicama stalno su smanjivale konkurentnu sposobnost eljeznica u odnosu na drumske prevoznike posebno na udaljenosti od 500 km.To je dovelo do smanjenja uplitanja drave prema eljeznicma i dolo do raznih reformi koje su se ogledale kroz saobraajno tarifsku politiku, to je dovelo do iskristalisanja razliitih tendencia, kao to su:

Da se eljeznike tarife deetatiziraju;Savremene ekonomske teorije zastupaju miljenje da eljeznice trebaju da same kreiraju svoju poslovnu politiku, a u tome tarifsku i privrednu politiku;U skladu sa tim, namee se zakljuak da eljeznice same formiraju cijene na ekonomskim naelima;Da se eljeznica kao javna sluba transformie u samnostalno privredno preduzee, da samostalno formira prevozne cijene, odluuje o raspodjeli prihoda i dobitaka, modrenizaciji i drugo.

Da trokovi proizvodnje eljeznikih usluga budu osnov za formiranje tarifa koje bi trebale da omogue eljeznicama uspjeno konkurentno poslovanje i odrivi rast i razvoj.Da na eljeznicama vrijedi tarifno naelo javnosti i jednakosti primjene tarifa.To ne iskljuuje davanje popusta i povlastica to je ekonomski opravdano.

Specifine vrste tarifa na eljezniciU ove tarife spadaju:Nacionalne eljeznike tarife, to su tarife koje se obrazuju na isti nain kao i ostale tarife s tim to se formiraju za potrebe korisnika eljeznica na nacionalnom nivou. Mogu biti robne i putnike tarife.Bilateralne meunarodne eljeznike tarife sloenije su od nacionalnih eljeznikih tarifa. To su tarife koje se formiraju na osnovu pravila i uslova prema posebnim meunarodnim ugovorima. Takve tarife su patrnerske i obrazuju se na uslaglaenim tarifnim naelima i politikma dva susjedna eljeznika preduzea.

3. Multilateralne eljeznike tarife. To su tarife koje se formiraju na osnovu ugovora vie od 3 eljeznika preduzea i vie od 3 nacionalna sastava. Tarife se usklauju na osnovu meunarodnih ugovora koje su zakljuila preduzea sa 3 ili vie nacionalnih sastava koji se baziraju na naelima raciprociteta izmeu eljeznikih preduzea.4. Tranzitne eljeznike tarife, esto su predmet posebnim biletaralnih i multilatetralnih ugovora. Karakteristino je da su ove tarife nie nego vozarine u doimaem saobraaju i da neka preduzea odobravaju povlastice korisnicima u obliku refakcija (tj. vraanje dijela vozarine uz odreene uslove).

Cijene se formiraju na osnovu nacionalnih tarifa umanjenih za poetno zavrne odnosno da se obraunavaju samo isti trokovi prevoza kada poiljke dolaze brodovima a transportuju u eljeznicama.Cijene transporta su manje samo za zavrne trokove, obraunavaju se poetni trokovi i trokovi istog prevoza, a u obratnom sluaju cijene se umanjuju samo za poetne trokove i sadre zavrne trokove i trokove istog prevoza.

5. Iznimne eljeznike tarife. Ove tarife predstavljaju nie tarifne stavove za prevoz odreenih vrsta tereta preko odreenog eljeznikog prevoza ili preko odreene eljeznike stanice (da se omogui izvrenje nekog privrednog zadatka). Ove povoljnosti se postiu na dva naina: odreivanjem povoljnijih tarifnih razreda;sniavanjem redovnih tarifnih stavova.Mogu biti nacionalne i meunarodne.

6. Povlatene eljeznike tarife. Sline su iznimnim tarifama a mogu biti: komercijalne povlastice (odreuju ih eljeznika preduzea);propisana povlastica (odreuje se povlastica od redovnih tarifa). Takve tarife se odreuju za prevoz odreene robe kao stimulacija za koritenje odreenih tarifnih stavova u meunarodnom eljeznikom saobraaju.

Struktura tarifa na eljeznicamaNajvaniji elementi tarifa na eljeznici su: Pravna pravila konvencija o meunarodnom prevozu COTIF iz 1999. godine. Vanost konvencije je naputena i u meunarodnom eljeznikom saobraaju ali se u praksi obavezno primjenjuje. Postoje i druge konvencije o meunarodnom eljeznikom prevozu (COTIF) 1980. i dvije konvencije o meunarodnom eljeznikom prevozu (COTIF) iz 1999.

Temeljna misija COTIF-a iz 1980. da se pravno ekonomski odnos aktivnih pravnih subjekata u sistemu meunarodnog eljeznikog saobraaja, definiu eljezniki saobraaj jednim meunarodnim pravnim aktom.Konvencije o meunarodnom eljeznikom prevozu iz 1999. godine.Revidirana je konvencija iz 1980 godine, posebna panja se posveuje:1. Ureenju i funkcionisanju Meunarodne organizacije za meunarodni prevoz eljeznicama (OTIF), konvencija o Meunarondnom eljeznikom saobraaju COTIF donesena 1999. godine sadri skupine pravnih pravila: funkcionisanje, ovlatenje skuptine, odluke odbora, naelne odredbe, otkazivanje konvencije i dr.

To su dodaci konvencije (prevoz prtljaga, prevoz ivotinja vozila) plaanje ugovor o prevozu, odgovornost prevoznika, odgovornost putnika, prevoz opasnih materija, koritenje infrastrukture u meunarodnom saobraaju, opte tarifske odredbe, posebne tarifske odredbe, klasifikacija robe, tarifski daljinar, sastav sjecinih daljinara, tarifske tablice i opte uslove prevoz tereta eljeznicom i cjenovnik eljeznikih usluga.

Posebne vozarine u eljeznikom saobraajuKao najvaniji elementi oblikovanja tarifa na eljeznici javljau se mnogobrojne specifinosti i to:1. Relativna nezavisnost eljeznikih vozarina o vrijednosti robe. Poveanje tarifnih stavova na kraim relacijama zbog uea poetno zavrnih trokova. Smanjenje tarifskjioh stavova na duim udaljenostima i kavlitetnijim prugama. Snienje tarifskog dijapazona (nadogradnja udaljenosti dva prethodna).

2. Mogunost primjene virtualnih (fiktivnih) udaljenosti u izraunavanju eljeznike vozarine.Mogunost primjene nelomljene (direktne) vozarine. Primjenjuje se u domaemi i meunarodnom eljeznikom saobraaju.4. Mogunost primjene lomljene vozarine na eljeznici.5. Mogunost naplate vozarinskih dodataka na eljeznicama (ako se ne predvidi ugovorom).6. Vozarina s gledita eljeznikih preduzea. To su stavke po jednom eljeznikom preduzeu.7. Vozarine s gledita narodne privrede (uticaj sapobraajne politike na pslovanje eljeznikog preduzea- regulacija, deregulacija, liberalizacija, amortizacija, instrumenti investicione politike, politike cijena odrivog razvoija, i razvoja eljeznikih preduzea).

Tarife u eljeznikom teretnom saobraajuTarife u domaem teretnom saobraaju.Ove tarife se obrazuju za potrebe korisnika eljeznikih usluga u domaem eljeznikom saobraaju i sadre sve karakrteristike, specifinosti specifinih vrsta i posebne elemente strukture koje vrijede u teretnom sistemu eljeznikog saobraaja.

Tarife u meunarodnom teretnom eljeznikom saobraajuTakve tarife su mnogo sloenije nego tarife u domaem saobraaju. I za ove tarife vrijede sve specifinosti vozarine koje vrijede u tarifnim sistemima eljeznikog saobraaja a koje se zasnivaju na vanijim odrednicama eljeznikog saobraaja.

Tarife za prevoz vagonskih poiljki elkeznicomMogu se kalsificirati u dva poseban sistema:Sistem tarifa u domaem eljeznikom saobraaju. Tarife se raunaju prema tarifnim tablicama u unutranjem prevozu, odnoso prema prevoznim uslovima i naina raunanja vozarine.Sistem tarifa za prevoz vagonskih poiljki u meunarodnom saobraaju. Za ove tarife karakteristino je da one ukljuuju i posebne uslove otpreme i s cijenama i uslovima za prevoz vagonskih poiljki bilo domnaeg ili multilateralnog znaaja.

Tarife za prevoz komadnih poiljki eljeznicom Ovo su vane tarife u eljeznikom saobraaju jer su te poiljke generalnog tereta do 5000 kg mase bez obzira na broj koleta.Kod ovih tarifa potrebno jer imati na umu najvanije odredbe saobraajnih tarifa.1. Ove odredbe odnose se na pakovanje, utovar istovar, pretovar utakanje istakanje pretzakanje (skladitenje) prevoz, mjere sigurnosti te pravila o licima koji uestvuju u prevozu opasnih stvari.

Ovaj prevoz redovno je regulisan veoma strogim prisilno pravnim pravilima u meunarodnim bilateralnim pravilima te posebnim aktima za svaku saobraajnu poiljku.2. Pravni akti tarife za prevoz opasnih tvari eljeznicom3. Tarife za prevoz opasnih tvari na eljeznici. Ove tarife se obrazuju na isti nain kao tarife za prevoz tereta uz manipulaciju regulisanja prevoza opasnih stvari radi zatite ljudskog, ivotinjskog i biljnog svijeta.4. Specifinosti tarifa za prevoz opasnih tvari eljeznicom.

Tarife za prevoz zbirnih poiljki eljeznicomOve tarife ne postoje u zemljama tranzicijskih drutava jer nije razvijen eljezniki zbirni saobraaj.Kakateristike zbirnog tasnsporta su da je to skup komadnih, denanih poiljki jednog ili vie nalogodavaca koje pediteri vode radi koritenja posebnih povlatenih tarifskih odredaba u prevozu zbirnog tereta opreme, dogovorenu ili prevozi odreenim vozilima u konvencionalnom, kombinovanom ili multimodalnom transportu na osnuvu jednog ugovora o prevozu.

Ima vie zbirnog saobraaja: eljezniki, drumski, pomorski, vazduni, kombinovani i multimodalni saobraaj.Svi ovi prevozi imaju skup mnogobrojnih karakteristika.Tarife za prevoz opasnih stvari eljeznicom.Za prevoz opasnih stvari posebnu panju treba obratiti na regulisanje posebnih odredaba prevoza i to: 1. Pravni okvir za prevoz opasnih stvari eljeznicom (povezati sa takama iz prethodnog izlaganja)

Najbitnije specifinosti tarifa za prevoz opasnih predmeta su: vozarina via od standardnog tereta i do 50% i prevoz se obavlja po posebnim pravnim pravilima radi preventivne zatite ljudi, ivotinja i biljnog svijeta.

Tarife za prevoz ivih ivotinja eljeznicomFaktori koji utiu na tarife za prevoz ivih ivotinja su: - Uslovi koji moraju zadovoljavati stanice za utovar, prevovar i istovar ivih ivotinja;- Uslovi koji moraju zadovoljavati prevozna sredstva za prevoz ivih ivotinja;- Nain dezinfekcije prevoznih sredstava kojima se prevoze ive ivotinje;- Nain utovara, istovara i pretovara ivih ivotinja;- Hranjenje i pojenje ivih ivotinja tokom prevoza;

Posebna pravila prevoza ivih ivotinja eljeznicom;Pojam tarifa za prevoz ivih ivotinja eljeznicom;- Specifinosti tereta za prevoz ivih ivotinja eljeznicom.

Tarife za prevoz vanredne poiljke eljeznicomVanredni prevoz je prevoz nestandardizovanih (manipulacijsko-transportnih jedinica- po masi irini, visini i duini s prevoznim sredstvima koji su zajedno tretirani kao masa vea od propisanih dimenzija.S toga pod vanrednom poiljkama podrazumijevaju se eljzenika vozila s terteom ili bez njega koje svojim dimenzijama, osovinskim optereenjem po duini metra konstrukciji, teinskim i drugim karakteristikama ne udovoljava propisanim uslovima na odreenoj pruzi.

To spada teret za koje utovar, istovar i pretovar zahtijevaju posebne mjere organizacije i provoena tereta.Tarife za prevoz izvanrednog prevoza imaju iste karatkteristike za prevoz standardinih dimenzija s tim to postoje posebni tarifski stavovi i cijena i pravila raunanja vozarine.

Tarife za prevoz kontejnera eljeznicomKontejnerizacija se sve vie razvija u posljednjihn 30 godina, vie nego u proteklih 100 godina.I pored toga to kontejnerizacija zahtijeva veoma znaajna finansijska sredstva u infrastrukturu, suprastrukturu u izgradnji logistikih lanaca i transportnih mrea i trae bolju i savremeniju organizaciju i veoma obrazovane kadrove za obavljanje ove veoma vane aktivnosti.

Tarifa za prevoz kontejnera eljeznicom imaju iste sisteme obrazovanja kao i kod ostalih saobraajnih usluga u domaem i meunarodnom transportu.Tarife u domaem saobraaju se utvruju na osnovu sljedeih elemenata:Na temelju udaljenosti za osnovne intermodalne transportne jedinice (ITI - Intermodal transport, UNT - Interna odnosno transportna jedinica tj. kontejnerska jedinica za obraun vozarine);Intermodalne transportne jedinice UTI, kontejneri mogu biti razliiti (10, 20,30,40), zamjenjivi kamionski sanduci i poluprikolice.

Prevoznina se dobiva ako se pomnoi sa odgovarajuim koeficijentom koji se dobiva polazei od: optih odredbi, odredbi o prtevozu UT, posebene odredbe u prevozu intermodalnih transportnih jedinica eljeznicom.Cijena ukljuuje udaljenost, duinu UT (za puni, prazni kontejner i cijene) ostale tarife na eljeznici.

Tarife za prevoz tereta vagonskim skupovima i kompletnim vozomDa bi se odredila cijena vagonima ili kompletnim vozovima (marrutni vozovi,blok vozovi) potrebno je definidsati sljedee elemente:Pojam kompletnih vozova i vagonskih skupova. To su homogene kompozicije teretnih vagona, odnosno skupovi teretnih vagona natovareni robom iste vrste istog poiljaoca i istog primaoca.Tarifa za prevoz tereta u vagonskim skupovima i kompletnim vozovima polazi od uslova i kriterija na osnovu kojih se odreuje cijena u nacionalnom i meunarodnom saobraaju.

3. Vanije specifinosti tarifa za prevoz tereta vagonskim skupinama i kompletnim vagonima. Tarife za prevoz inskih vozila na vlastitim tokovima eljeznicom. Kod ovog prevoza cijene ne mogu biti manje od najmanje primjenjene vozarine u nacionalnom prevozu vagona, odnosno u meunarodnom teretnom saobraaju tarifa po vagonu.Na eljeznici u cjenovniku postoje tarife za prevoz tereta za zatitu robe od hladnoe i toplote.

- Tarife za prevoz prazne ambalae eljeznicama;- Tarife za prevoz drumskih vozila eljeznicom;- Huck - pack tarife;- Huck pack prevoz je oprtni ili uprtni prevoz.To je posebna privredna djelatnost koja se moe definisati, koja pomou mnogobrojnih elementa proizvodnje prevoznih usluga u kojoj je karakteristian horizontalni ili veritklani utovar cestovnih vozila eljeznikim vagonima kao i zamjenskih sanduka sa svojim teretom na eljeznikim vagonima barem na jednom dijelu prevoznog puta.

Huck-pack tarife su cijene za manipulaciju (utovar, pretovar, istovar) i prevoz cestovnih vozila i standardnih zamjenjivih sanduka u nacionalnom i meunarodnom eljeznikom transportu kao i dio kombinovanog transporta koji se obavlja na temelju ugovora o prevozu robe eljeznicom.Najvanije specifinosti tarifa za porevoz drumskih vozila u sistemu huck-pack su:1. Prevozni uslovi, vozovi za prevoz drumskih vozila izmeu prevoznika i korisnika prevoza, postie se ugovorm izmeu eljeznikog preduzea i korisnika prevoza;

2. Prevozni ugovori za vozove za poluprikolice i zamjenjive kamionske sanduke eljeznicom;3. Tarife za vozove sa sopstvenim podom;Vozarina se rauna po optim i posebnim odrebama natovarene robe, ali najmanje 500 kg po jednom upotrebljenom vagonu.

Tarife za prevoz bimodalnih vagona (bimodalna tarifa)Binmodalni prevoz je dvonainski prevoz koji prevozi od vrata do vrata u kombinovanom drumskom i eljeznikom prevozu eljezniko drumski prevoz.Specijalna cestovno eljeznika vozila odnosno bimodalna vozila lako i brzo se prilagoavaju kretanju drumom i eljeznicom.

Prevoznina cijelog bimodalnog prevoza bi se mogla izraunati za cestovni i eljezniki prevoz obzirom da BiH jo uvijek nije ukljuena u evropski eljezniki bimodalni transport to nisu uinile ni druge tranzicijske zemlje u Evropi.U njihovim tarifama ne postoje pravila i kriteriji tarifa za prevoz bimodalnih vagona.

Tarife za prevoz tereta u kombinovanom eljeznikom saobraajuTarife za prevoz tereta u kombinovanom eljeznikom saobraaju su sistemski pregledi cijena manipulacija i prevoza manipulacijskih transportnih jedinica (eljezniki saobraaj, eljezniki drumski saobraaj, eljezniko pomorski saobraaj) sa svim vanijim pravilima i kriterijima za formiranje cijena svih procesa u domaem meunarodnom saobraaju.

Tarife u nacionalnom eljeznikom putnikom saobraajuOve tarife se obrazuju za potrebe prevoza putnika eljezniocom u domaem saobraaju.Mogu biti: tarife prvog razreda, tarife drugog razreda, tarife za prevoz u vagonoima s leajevima i spavanjem i tarife za prevoz prtaljaga.Za cijene prevoza putnika u domaem eljeznikom saobraaju vrijede sve karakteristike tarifa u eljeznikom saobraaju, ekonomike saobraaja i sva vanija naela ekonomske zakonitosti.

Sistem tarifa domaeg eljeznikog putnikog prevoza je sloen i dinamian sistem.Da bi se tarife obrazovale potrebo je poznavati posebno:- Prevozne uslove, povlastice i prevoz rune prtljage;Tarife za prevoz putnika u domaem prevozu sadre: tablice prevoznih cijena vozarina za putnike automobile, naknade za posbne usluge, rezervacija zadravanja, dezinfekcija i dr.

- Cijene za naplatu teta;- Povlastica;- Cijene mijeanih karata.Tu spadaju i cijene za prevoz putnika metroima i tarife za prevoz putnika u brzim prigradskim vozovima.

Tarife za prevoz putnika u meunarodnom putnikom eljeznikom saobraajuTo su tarife prevoza po svim vrstama i modalitetima u meunarodnom eljeznikom putnikom saobraaju.Formiraju se na osnovu bilateralnih i multilateralnih ugovora. Usklaen je sa pravima i jednostavnim pravilima o ugovoru o meunarodnom prevozu putnika i prtljaga eljeznicom (CIV) odnosno pravna pravila Konvencije o meunarodnom eljeznikom prevozu (COTIF iz 1999. godine).

Tarife u vazdunom saobraajuPojam i osnovne karakteristike tarifa u vazdunom saobraajuTarife u vazdunom saobraaju su sistematski pregledi cijena prevoznih usluga u vazdunom saobraaju.Te se cijene odnose na prevoz predmeta transporta od jednog do drugog aerodroma.Tarife u avio saobraaju su sistemski pregledi cijena saobraajnih usluga odnosno usluga transporta manipulacije u vezi sa transportom i komunikacijama.

Tarife u vazdunom saobraaju kao i tarife u drugim grama obuhvataju posebna pravna pravila, kriterije i uslove na osnovu kojih se odreuju cijene prevoza, manipulacija i komunikacija odreenog predmeta prevoza svim vrstama i modalitetima vazdunog tereta u saobraaju.Pored toga postoje posebna pravila u prevozu razliitih vrsta tereta, u prevozu putnika i prtljaga u domaem i meunarodnom vazdunom saobraaju, na linijama ili slobodnom autosaobraaju u prevozu djece, uenika, studenata, prenzinoera, u prevozu organizovanih grupa ptunika (turistika putovanja).

Takoe postoje i posebna pravila za prevoz raznih vrsta tereta (opasni teret, prevoz ivih ivotinja, lako popravljivi teret i zaleeni teret i dr).U primjeni tarifa u vazunom saobraaju treba imati na umu sve elemente proizvodnje saobraajnih usluga i ekonomska naela u poslovanju preduzea kako bi se vazdunom saobraaju omoguilo dugorono konkurentsko efektivno i profitabilno poslovanje i odrivi rast i razvoj.U proizvodnji saobraajnih usluga u avio saobraaju aktivno uestvuju mnogobrojne zrane luke (aerodromi), mnogobrojne vazduhoplovne agenicje i meunarodne putnike agencije).

U formiranju cijena usluga vazduhoplovnih kompanija postoje 3 osnovne strategije: 1. Strategija formiranja cijena zasnovana na trokovima. Prema ovoj strategiji cijena prevoza u vazdunom saobraju se formiraju na osnovu graninih prosjenih trokova usluga i na osnou prosjenih jedininih usluga u vazdunom saobraaju

2. Strategija cijena zasonavna na potranji usluga aviosaobraaja. Po ovoj strategiji cijene se formiraju na osnovu trinih formacija o cjenovnoj elastinosti razliitih kategorija putnika prema uslovima vazdunog sabraaja u razliitim klasama prevoza.3. Strategija formiranja usluga avio kompanija zasnovana na kvalitetu usluga. Tu se posebno istiu: klase prevoza, direktan let ili bez zaustavljanja, redovna linija, vanredan let ili frekventna loklana linija dnevni ili noni let itd.

U kvntitativne elemente spadaju: duina putovanja, teina prtljaga, raspoloivi prostor u avionu kao i broj putnika.U kvalitativne elemente se ubrajaju: vrijeme trajanja putovanja, tanost, sigurnost, udobnost, hrana, rezervacija karata raspoloivost sjedala, mogunost kombinovanog putovanja sa razitim avio kompanijama i dr.Kao kvalitativni elementi cijena usluga avio saobraaja ubraja se i potranja za ovim uslugama.

U ove elemente ubrajaju se: veliina i propusnost aerodroma, potencijal trita vazdunog saobraaja i oscilacije u prevozu (dnevne i sezonske).Pri odreivanju cijena aerodroma treba uzeti u obzir i sljedee kriterije: stabilnost tarifnih stavova, jednakost i pravednost tarifnih stavova prema odreenim skupinama korisnika u saobraaju, jednostavnost tarifnih stavova i profitabilnost tarifnih stavova.

Tarife u avio teretnom saobraajuU avio saobraaju ima tri grupe vazdunog teretnog saobraaja i to:1. Standardni redovni avio teretni saobraaj;2. Aviosaobraaj lako pokvarljivih roba i terta;3. Avio teretni saobraaj u vanrednim okolnostima.Vanredni stavovi i tarife u avio saobraaju su: tarifni stavovi prema vrsti saobraaja (komadi poiljke, kontejneri, zbirne poiljke, izvanredni prevoz), tarifne stavke i stavovi za iznajmljivanje avio polazaka prostora u avionima.

U svim tarifnim stavovima tarife u avio saobraaju najvaniji tarifni elementi su: Udaljenost, masa tertenih poiljki, zapremina poiljki, priroda robe, brzina prevoza, transportne manipulacije transporta i trokovno poslovanje avio kompanija.U meunarodnom avio transportnom saobraaju primjenjuju se IATA tarife (meunarodnoi udruenje avio prevoznika). Ove se tarife primjenjuju u veini meunarodnih destinacija avio saobraaja. Ove tarife sadre tarifne stavove u minimalnim cijenama po poiljkama, da se cijena prevoza tereta obraunava po kg od jedne JL (pound) = 0.453 527 kg.

Iata tarife teretnog saobraaja vazdunih su tarife sa odreenim popustima i nadoplatama i to s popustima za koliinu odnosno masu tereta s popustom za tano odreenu vrstu tereta koja se prevozi.

Posebne tarife u avio teretnom saobraajuTo su tarife koje se direktno dogovaraju s avio komapnijama.Ove se cijene vie za 20% od osnovnih tarifa (IATA tarife).

Tarife u avio putnikom saobraaju

Kod ovih tarifa treba imati u vidu sve specifinosti modaliteta formiranja tarifa i to: tarife u saobraaju putnike klase, turistike tarife, ekonomska klasa, povlatene tarife i promotivne tarife.U obrazovanje tarifnih naela u avio putnikom saobraaju treba imati na umu misiju i znaenje avio alijanse i tzv. LOW COA aviokompanija, tj. nekonvencionalne avio komapnije.