HU

MA

NIS

TIČ

KE

ST

UD

IJE

4 | 2018

UniverzitetDonja Gorica

Glavni i odgovorni urednik: Dragan K. Vukčević

Urednik broja „Demokratija i izazovi populizma”: Đorđije Borozan

Redakcija: 1. Đorđije Borozan (Podgorica); 2. Ilija Vujačić (Beograd); 3. Dragica Vujadinović (Beograd); 4. Milan Podunavac (Podgorica); 5. Cirila Toplak (Ljubljana); 6. Mirjana Maleska (Skoplje); 7. Asim Mujkić (Sarajevo).

Savjet: 1. John Keane (Sidney); 2. Nenad Dimitrijević (Beograd); 3. Čedomir Čupić (Beograd);4. Olga Breskaja (Vilnius); 5. Ana Krasteva (Sofija, Lyon); 6. Panos Ljoveras (Solun); 7. Đuro Šušnjić (Beograd); 8. Radovan Vukadinović (Zagreb); 9. Tonko Maroević (Zagreb); 10. Viljam Smirnov (Moskva); 11. Rudi Rizman (Ljubljana); 12. Alpar Lošonc (Novi Sad); 13. Vesna Kilibarda (Podgorica); 14. Stefano Bianchini (Bologna); 15. Lidija Basta Fleiner (Freiburg); 16. Hans-Georg Ziebertz (Würzburg);17. Ratko Božović (Beograd).

Sekretar: Nikola Zečević

Dizajn: Mile Grozdanić

Priprema za štampu: Bojan R. PopovićMedeon, Podgorica

Lektura i korektura: Valentina Knežević

Izdavač: HS, UDG

Podgorica,2018.www.humanistickestudije.me

4 | 2018

DRAGAN K. VUKČEVIĆ Uvodna riječ Glavnog i odgovornog urednika /5/

DIO I TEMA BROJA: DEMOKRATIJA I IZAZOVI POPULIZMABILJANA ĐORĐEVIĆ Agonistički pristup raspravama o budućnosti demokratije u Evropi /9/LJILJANA GLIŠOVIĆ Populizam u Nemačkoj i migrantska kriza /31/NERMINA MUJAGIĆ Populizam kao prepreka održivosti, profesionalnosti i etičnosti javnih univerziteta /43/MILAN PODUNAVAC Politički narativi o Evropi i izazovi populizma /55/NINA KECOJEVIĆ Violent Extremism in the Western Balkans: A Challenge to European Security /69/MIRA ŠOROVIĆ Uticaj Erdoganovog režima na međunarodnu zajednicu, sa posebnim akcentom na Zapadni Balkan /81/

DIO II STUDIJE RADULE KNEŽEVIĆ O pojmu i historiji anarhizma /105/NIKOLETA ĐUKANOVIĆ Federalni ili konfederalni koncept razvoja EZ /119/

DIO III RECENZIJEBRANKO BOŠKOVIĆ, Politička sociologija Entonija Gidensa, Univerzitet u Beogradu, Fakultet političkih nauka / Čigoja, Beograd, 2018. (Bojan Božović) /137/PREDRAG ZENOVIĆ, Saglasja, JU Narodna biblioteka Budve, Budva, 2018. (Petar Marković) /141/Dilan Dog — dnevnik, Veseli četvrtak, Beograd, 2018. (Luka Rakojević) /145/

DIO IV IN MEMORIAMProf. dr. sc. Radule Knežević (1941–2018) (Petar Popović) 151

SADRŽAJ

145

Dilan Dog — dnevnik, Veseli četvrtak, Beograd, 2018.

(Luka Rakojević)

Strip kao medij ima zanimljivu predistoriju, a njegova moderna hro-nologija kreće od 1895. godine kad jedna epizoda serijala Žuti dje-čak daje legitimitet novoj formi izraza. Interesantno je da se to deša-va iste godine kada braća Limijer u podrumu jednog kafea u Parizu prikazuju prvi film. Od tih dana do danas, strip se razvijao i po-stao je važan faktor modernog života. Fidel Kastro, Gabrijel Gar-sija Markes, Leonard Koen, Nik Hornbi i Mišel Uelbek samo su neke od značajnih ličnosti koje se pozivaju na strip na različite na-čine. Art Špigelman je za strip Maus, koji predstavlja svjedočanstvo njegovog oca o logorima smrti, dobio Pulicerovu nagradu za doku-mentarnu prozu. Savremeni francuski književnik Frederik Begbe-de je napisao scenario za strip Ostati normalan. Umberto Eko, po-znat i kao pasionirani ljubitelj stripa, jednom prilikom je izjavio da se samo Biblija, Homer i Dilan Dog mogu čitati iznova.Dilan Dog dnevnik je monografska publikacija objavljena u čast tri

decenije stvaranja serijala koji je promijenio istoriju evropskog stripa. U klasičnoj podjeli globusa na tri škole, kojoj su često skloni tuma-či, dominantne su američka, francusko-belgijska i japanska produk-cija. Dakle, svijet superheroja i mange oličene istorijskim ili popu-larnim temama stilski predstavljaju dvije krajnosti — zapad i istok. Problematično je što u sferi vezanoj za evropski strip nedostaje ita-lijanski momenat. Taj prostor je izuzetno plodan i pun autora sklo-nih različitim žanrovima od Alana Forda, preko Korta Maltezea i Zagora, do Dilana Doga. O svima njima postoje i značajne studije. O Grupi TNT Lazar Džamić je napisao knjigu Cvjećarnica u Kući cveća koja se bavi fenomenom Alana Forda na tlu bivše Jugoslavije. Život sa Zagorom Galijena Ferija i Tisuću Zagorovih svjetova Graci-jana Fredijanija govore o ovom serijalu. Hugo Prat je priču o sebi i svom omiljenom liku prenio kroz intervju-biografiju pod naslovom Želja da se bude beskoristan, a urađen je i alternativni vodič kroz ve-necijanski prostor nazvan Tajna Venecija Korta Maltezea — magič-ne i skrivene rute. Dilan Dog je u čast navršavanja trideset ljeta dobio zbirku zapisa koji prate proces nastanka i oblikovanja ovog serijala.

Prva epizoda serijala čiji je glavni lik istraživač noćnih mora pojavi-la se 26. septembra 1986. godine. Kosmos Dilana Doga stvorio je Ti-cijano Sklavi. Trideset godina kasnije izdavačka kuća Boneli odlučila je da sakupi tekstove koji prate hronologiju ovog serijala u posljednje tri decenije, nastajale od Milana, Rima i Torina, preko Londona, do

146

Jukatana. U monografsko izdanje inkorporirane su i prepiske — pi-sma i instrukcije koje su razmjenjivali članovi autorskog tima. Obo-gaćeno je ogromnim fondom vizuelnog materijala — crtežima, ski-cama, vinjetama, fotografijama i kratkim stripovima koji funkcionišu kao svjedočanstvo o jednom značajnom fenomenu.

Marko Nuči u nadahnutom predgovoru upoređuje ovaj zbir tek-stova sa stepenicama od trideset stopa, gdje svaka naredna predsta-vlja novo proljeće. Antologijski izbor zapisa naziva brodskim dnevni-kom cijele posade. Alfredo Kasteli bilježi da je Dilan Dog nametnuo nove norme u tematskom i stilskom smislu. Korado Roi scenografiju ovog djela posmatra kao ambijent sa De Kirikove slike, a on po de-finiciji podrazumijeva da grad bude poput sablasnog lavirinta. Lon-don, kao mjesto odvijanja radnje, potpuno je dekonstruisan i postoji u simboličnim naznakama i tragovima. Anđelo Stano otvoreno iz-ražava divljenje prema Egonu Šileu i crtačkim stilom referiše na nje-gova djela. Điđi Simeoni piše o jednoj prizmi koju je kupio u Nju-jorku i o nastanku epizode Anarhija u Ujedinjenom Kraljevstvu koja nesumnjivo aludira na pojavu panka. Klaudio Kjaveroti smatra da je serijal Dilan Dog izmijenio pristup pisanju stripova, a najzaslu-žniji za to Ticijano Sklavi, inače autor desetak romana, sjeća se po-svećeničkog rada pri uspostavljanju ovog verbo-vizuelnog produkta punog referenci (na Poa, Bodlera, Magrita, horor filmove) koji tra-je već trećinu vijeka. Odlomak iz knjige Mikelea Mazijera, iz dijela priloga ove publikacije, govori o čovjeku koji je usamljen u borbi za odbranu sopstvenog identiteta.

Dilan Dog je za ovo vrijeme postao jedan od simbola italijanskog stripa i Bonelijeve izdavačke kuće. Glavni akter je detektiv, lovac na čudovišta i istraživač noćnih mora. Ako percipijent otpakuje tu am-balažu i zamisli se može vidjeti ranjivost, krhkost, dezorijentisanost i krizu savremenog čovjeka, kao i sveprisutne klopke koje život ispred njega postavlja. Zbog tog akcenta ovaj serijal postaje veoma intere-santan različitim profilima čitalaca. Dakle, ima jednu vrstu univer-zalnosti koja se tiče života danas. Bitnu ulogu igra i lik pomoćnika baziran na Gruču Marksu. Ta nesumnjiva aluzija je primjetna na pr-vi pogled. On unosi dozu humora u cijelu storiju i čini da ovo djelo dobije dimenziju više.

U ovom strip serijalu sažeti su snovi, ideje, sumnje, brige, sjeća-nja, strahovi, nade, užasi i očajanja. Dočaravaju se na različite načine — kroz prikaze napada panike, halucinacija ili iluzija. Takav pristup otkriva ogromno prostranstvo imaginacije njegovih autora. Maštar-ski potencijal stvaralaca je fascinantan. Referisanje i intertekstual-nost izvedeni su suptilno i dosljedno, te se mogu prepoznati motivi vezani za kulturu i stvaralaštvo najčešće 20. vijeka.

Dilan Dog dnevnik bi trebalo da bude neizbježna literatura u bi-blioteci svakog ljubitelja stripa, ali istovremeno i vrlo poželjna uver-tira za nekog ko želi da spozna univerzum DD. U ovoj knjizi mogu se pronaći neke od tajni zanata strip autorstva, brojna iskustva scena-rista i crtača i vjerovatno najdragocjenije od svega — njihov pogled

147

na djelo stvarano sloj po sloj po deceniju i po s ove i one strane gra-nice milenijuma. Kao istorijski pregled Dnevnik predstavlja izuzetno značajnu arhivu koja nudi spektar razmišljanja, tumačenja i stavova koje su tvorci gajili prema svom djelu. Posebno je zanimljiv uvid u sam stvaralački postupak, kao i kroki o međusobnim odnosima čla-nova autorskog tima. Obogaćena anegdotama i luksuzno opremlje-na ova knjiga zaista zaslužuje pažnju.

Ako se svaki od tekstova posmatra kao komad nekog materijala, čitalac bi kada dođe do posljednje stranice mogao sklopiti mozaik u kom bi uvidio cijelu hrnologiju razvoja i evolucije jednog od najzna-čajnijih proizvoda evropske stripovske produkcije pola vijeka unazad. Naslov, koji je sročio jedan pjesnik i muzičar (p)o čijem liku i djelu je Rejnhard Klejst stvorio strip, Voz dugotrajna patnja može poslužiti kao odlična metafora za opisivanje ove kompozicije od trideset vago-na gdje je svaki po jedna godina objavljivanja, a u njoj puno avantu-ra, sudbina, žrtava i sporednih likova poput marioneta koji su ispre-dali priču o Dilanu Dogu — liku zarobljenom u istoimenom serijalu koji razumije svijet, život i čovjek(a).