H- OTEL VE RESTORANLAR (TURİZM)

I- GENEL BİLGİLER

Dünyada en hızlı gelişen ve büyüyen sektörlerin başında yer alan turizm sektörü, diğer sektörlerde yarattığı katma değer artışı ile birlikte değerlen-dirildiğinde, günümüzde dünya gayri safi hasılasının yüzde 55’ini oluşturan bir sektör durumundadır. Tüm dünyadaki ekonomik duraklamaya karşılık büyü-mesini devam ettiren bu dinamik sektör, diğer sektörlerin de motor gücü olmaktadır. DPT verilerine göre Türkiye'de son yıllarda turizm sektörüne yapılan yatırımlarla birlikte turizm gelirlerinde önemli artışlar sağlanmıştır.

1987-1997 döneminde Türk turizminin uluslararası turizm gelirleri içindeki payı binde 3’ten yüzde 1.4’e yükselmiştir.

T. C. Merkez Bankası verilerine göre 1996 yılında net turizm geliri 4.4 milyar ABD doları iken, 1997 yılında yüzde 20’lik bir artışla 5.3 milyar ABD dolarına yükselmiş ve Avrupa’da en çok turist ağırlayan ülkeler sıralamasında 14. sırada yer alan Türkiye, turizm gelirleri açısından 8. sıra ile en çok turizm geliri elde eden ilk on Avrupa ülkesi arasında yer almıştır.

Gelişmiş ülkelerde dış turizm gelirinin ihracata oranı yüzde 7, gelişmekte olan ülkelerde ise yüzde 9.6’dır. Ülkemizde bu oran 1997 yılında yüzde 21 olarak gerçekleşmiştir. OECD ülkeleri içinde yabancı turist girişi itibariyle son 5 yılda yıllık ortalama yüzde 28 oranında artışla en hızlı gelişen ülke Türkiye’dir.

Buna turizmin ivme kattığı ve katma değer artışı yarattığı diğer sektörlerdeki dolaylı gelişmeleri de eklemek gerekir.

1998 yılında ise, Asya’da yaşanan ekonomik kriz, turizmde Türkiye’ye rakip olan Yunanistan ve İspanya gibi ülkelerin yaptıkları devalüasyon, KDV oranlarını düşürmeleri, başta bu ülkeler olmak üzere turizmde Türkiye’ye rakip olan ülkelerin sektörel tanıtıma büyük bütçeler ayırmaları ve harcamalar yapmaları, buna karşılık ülkemizde sektörel tanıtıma ayrılan kaynakların azalması ülkemiz turizmini olumsuz yönde etkileyen faktörler olmuştur.

DİE verilerine göre 1998 Ocak-Aralık döneminde Türkiye’ye gelen toplam yabancı ziyaretçi sayısı, 1997 yılının aynı dönemine göre yüzde 2.9’luk bir azalış göstererek 9,4 milyon kişi olmuştur. T.C. Merkez Bankası verilerine göre 1998 yılında 7.2 milyar ABD dolarlık turizm geliri elde edilmiş, dünya turizminde Türkiye’nin payı yüzde 1.9 olarak gerçekleşmiştir. Turizm giderleri ise bir önceki yıla göre yüzde 2.2 oranında artarak 1.7 milyar ABD dolarından 1.8 milyar ABD dolarına yükselmiş, net turizm geliri 5.4 milyar ABD doları olmuştur.

Türkiye Kalkınma Bankası tarafından turizm sektörüne tahsis edilen krediler 1998 yılında 21.4 milyar TL’ndan 6,297.5 milyar TL’na, kullandırılan krediler ise 266.3 milyar TL’ndan 1,536.2 milyar TL’na yükselmiştir.

1996-1998 dönemine ilişkin çalışma-mızda otel ve restoranlar sektöründe faaliyet gösteren 289 firmanın verileri inceleme kapsamına alınmıştır. Bu firmaların;

u 280 tanesi oteller (H-551),

u 1 tanesi kampingler ve diğer kısa süreli konaklama tesisleri (H-552),

u 8 tanesi restoranlar (H-553),

alt sektöründe faaliyet göstermektedir.

Söz konusu firmaların 264’ü anonim şirket, 21’ i limited şirket, 3'ü şahıs fir-ması, 1'i kamu kuruluşudur.

Sektörün alt sektörler itibariyle bazı göstergeleri Tablo I.1'de verilmiştir.

TABLO I.1TURİZM SEKTÖRÜNÜN ALT SEKTÖRLERİNE AİT GÖSTERGELER

GÖSTERGELER

1998 YILI

H-551OTELLER

H-553RESTORANLAR

GENEL TOPLAM ( 1 )

FİRMA KÜÇÜK 240 5 246SAYISI ORTA 38 3 41

BÜYÜK 2 0 2TOPLAM 280 8 289 Pay (%) 96.9 2.8 100.0

İSTİHDAM KİŞİ 43,956 3,346 47,336Pay (%) 92.8 7.1 100.0

AKTİF MİLYAR TL 685,413.4 5,911.5 691,948.2TOPLAMI Pay (%) 99.0 0.9 100.0ÖZ MİLYAR TL 315,142.0 -332.0 315,323.0KAYNAKLAR Pay (%) 99.9 -0.1 100.0NET MİLYAR TL 331,747.1 18,919.5 350,858.2SATIŞLAR Pay (%) 94.5 5.4 100.0V.Ö.KÂR MİLYAR TL 10,269.7 -3,665.9 6,620.3

Pay (%) 155.1 -55.4 100.0

( 1 ) Kampingler ve diğer kısa süreli konaklama tesisleri (H-552) alt sektöründe yer alan bir firmanın verileri toplama dahil edilmiştir.

İncelemeye alınan firmalar arasında Oteller (H-551) alt sektöründe faaliyet gösteren firmaların yüzde 97’lik bir pay ile oldukça ağırlıklı olduğu görül-mektedir. Oteller alt sektörü aynı zamanda sektörün aktif toplamı, net satışlar, öz kaynak toplamı ve vergi öncesi kâr içinde en büyük paya sahip olan alt sektördür.

1998 yılında turizm sektörünün toplam net satışları 350.9 trilyon TL olarak ger-çekleşmiştir. Net satışların yüzde 95’ini oteller (H-551) gerçekleştirmiş, bu kuruluşların net satışları bir önceki yıla göre yüzde 69'luk bir artış gösterirken, restoranların (H-553) net satışlarındaki artış yüzde 152 olmuştur. Toplam 47,336 çalışanın yüzde 93’ü oteller (H-551) tarafından istihdam edilmektedir.

A- NET SATIŞ KRİTERİNE GÖRE SEKTÖRÜN GÖSTERGELERİ

Net satış kriteri esas alınarak BACH tarafından belirlenen ölçek büyüklükleri-

ne göre sektörün, istihdam, net satışlar, aktif toplamı ve öz kaynak değerleri Tablo I.2'de verilmiştir.

TABLO I.2 NET SATIŞ KRİTERİNE GÖRE SEKTÖRÜN GÖSTERGELERİ

(1998)

ÖLÇEK ARALIĞI Firma İstihdam Net Satışlar Aktif Toplamı Öz KaynaklarNet Satış (NS)

Milyar TL

Sayısı Kişi Pay%

1998Milyar TL

Pay%

98/97 %

1998Milyar TL

Pay%

98/97 %

1998Milyar TL

Pay%

98/97 %

Küçük Ölçekli Firmalar 246 25,370 53.6 108,456.1 30.9 63.5 306,388.0 44.3 100.2 158,368.3 50.2 105.4( NS<=2,049.6)Orta Ölçekli Firmalar 41 20,666 43.7 186,875.8 53.3 83.2 308,605.5 44.6 74.9 121,068.6 38.4 94.9(2,049.6<NS<11,711.9)Büyük Ölçekli Firmalar 2 1,300 2.7 55,526.2 15.8 56.1 76,954.8 11.1 60.3 35,886.2 11.4 76.0(NS>=11,711.9)TOPLAM 289 47,336 100.0 350,858.1 100.0 72.1 691,948.3 100.0 83.3 315,323.1 100.0 97.6

Tablonun incelenmesinden de görüleceği gibi firmalar küçük ölçek grubunda yoğunlaşmaktadır. Çalışanların yüzde 53’ü küçük ölçekli firmalar tarafından istihdam edilirken, orta ölçekli firma-ların istihdamdaki payı yüzde 44, büyük ölçekli iki firmanın payı ise yüzde 2’dir.

1998 yılında sektörün net satışları içinde en büyük paya orta ölçekli firmalar sahip olurken, öz kaynaklar içinde en yüksek payı küçük ölçekli firmalar almıştır. Sektörün aktif toplamının yaklaşık yüzde 90’ı da bu iki grup firma arasında eşit olarak dağılmıştır.

B- KULLANILAN BANKA KREDİLERİ

1- Sektörün Türkiye Genelinde Kullandığı Krediler

31 Aralık 1998 tarihi itibariyle;

Türkiye genelinde bankacılık sektörü tarafından kullandırılan ve firmalarca yurt dışından sağlanan toplam 19,580.4 trilyon TL tutarındaki kredilerin (1 milyar TL’nın altında kredi kullanan firmaların riskleri hariç) 495.9 trilyon TL tutarındaki yüzde 2.5’lik kısmının otel ve restoranların faaliyetleri ile ilgili olarak kullandırıldığı,

Bu amaçla kullandırılan kredinin;

a) 381.4 trilyon TL’lık kısmının nakit,

b) 100 trilyon TL’lık kısmının nakit dışı kredi olduğu,

c) 14.5 trilyon TL’lık kısmının ise takibe alındığı

saptanmıştır.

2- İncelemeye Alınan Firmaların Kullandığı Krediler

Katılımcı firmaların, incelenen sektör ve diğer faaliyetleri ile ilgili olarak;

a) Toplam 174.6 trilyon TL’lık nakit kredi kullandığı, bu kredinin yüzde 58.7’si olan 102.5 trilyon TL'lık kısmının kısa, yüzde 41.3’ü olan 72.1 trilyon TL'lık kısmının ise uzun vadeli olduğu,

b) 32.6 trilyon TL'lık nakit dışı kredi kullandığı,

c) 2.8 trilyon TL’lık kredilerinin takibe alındığı

anlaşılmıştır.

II- BİLANÇO YAPISI

A- AKTİF YAPISI

Turizm sektörünün varlık toplamı 1997 yılında yüzde 95 oranında artarak 378 trilyon TL’na, 1998 yılında ise yüzde 83 oranında artarak 692 trilyon TL'na yükselirken, sırasıyla yüzde 7 ve yüzde 6 oranında reel artış göstermiştir.

Sektörün varlık yapısı Tablo II.1'de verilmiştir. Sektör yapısı gereği duran varlık ağırlıklı bir sektör olup, inceleme döneminde toplam varlıklar içinde dönen varlıkların payı ortalama yüzde 19, duran varlıkların payı ise ortalama yüzde 81 civarında gerçekleşmiştir.

TABLO II.1AKTİF (VARLIK) YAPISI

Yüzde 1996 1997 1998Dönen Varlıklar Toplamı 17.2 20.9 20.4Hazır Değerler 4.8 5.2 3.8Ticari Alacaklar 4.8 5.8 5.7Stoklar 2.3 2.7 3.0Diğer Dönen Varlıklar 5.3 7.2 7.9

Duran Varlıklar Toplamı 82.8 79.1 79.6Mali Duran Varlıklar 4.3 5.0 5.9Maddi Duran Varlıklar 70.9 65.5 65.7Maddi Olm. Duran Varlıklar 5.8 7.0 6.5Diğer Duran Varlıklar 1.8 1.6 1.5AKTİF TOPLAMI 100.0 100.0 100.0

Sektörün dönen varlık - duran varlık yapısı Grafik II.1de gösterilmiştir.

Dönen varlıkların bileşimi incelen-diğinde, dönen varlıklar içinde ağırlıklı payı ticari alacaklar ve hazır değerlerin aldığı görülmektedir. Ticari alacakların payı her üç yılda da yüzde 28 seviyesini korumuş, ancak kısa vadeli ticari

alacaklardaki artışa bağlı olarak devir hızı 1997 yılında yavaşlamış, son yılda ise önemli bir değişiklik göstermemiştir. Hazır değerlerin dönen varlıklar içindeki payı inceleme dönemi içinde önemli oranda azalarak 1998 yılında yüzde 19’a düşmektedir. Menkul kıymetlerin payı ise 1997 yılında azalmış son yılda ise artmıştır. Dönen

varlıklar içinde stokların payı 1996 yılında yüzde 13 olup, 1997 yılında değişmemiş, 1998 yılında yüzde 15 olmuştur. Sektörün Nakit Oranı 1996-

1997 döneminde önemli bir değişiklik göstermeyerek yüzde 23 olurken, 1998 yılında yüzde 20’ye düşmüştür.

GRAFİK II.1DÖNEN VARLIK - DURAN VARLIK YAPISI

%0

%20

%40

%60

%80

%100

Hazır Değerler

Ticari Alacaklar

Stoklar

Diğer Dönen Varlıklar

Maddi Olm.Dur.Varlık

Mali Duran Varlıklar

Maddi Duran Varlıklar

Diğer Duran Varlıklar

1996 1997 1998

Duran varlıklar içinde en büyük pay maddi duran varlıklara aittir. İncelenen dönemde duran varlıklar içinde maddi duran varlıkların payının yaklaşık olarak yüzde 84 dolaylarında gerçekleştiği ve yıllar itibariyle azalma eğiliminde olduğu görülmektedir. Sektörün maddi duran varlık devir hızı 1997 yılında az da olsa artarken, son yılda değişme-miştir.

Diğer yandan mali duran varlıkların duran varlıklar içindeki payının incelenen yıllarda artan bir seyir izlemesi, turizm gelirlerinin konjonk-türel olumsuzluklar sebebiyle istenen düzeye ulaşmamasına bağlı olarak firmaların sektöre sabit sermaye

yatırımı yapmak yerine fonlarını farklı yatırım alanlarında değerlendirmeye yöneldik-lerini göstermektedir.

Sektörde maddi olmayan duran varlıkların duran varlıklar içindeki payı da 1997 yılında artarak yüzde 9'a yük-selmiş, 1998 yılında da yaklaşık olarak aynı seviyesini korumuştur. Bu bölümde en yüksek paya sahip olan ve kiralanan gayrimenkullerin geliştirilmesi, yaşanır hale getirilmesi, ekonomik değerinin artırılması amacıyla yapılan giderleri kapsayan özel maliyetlerin duran varlıklar içindeki payı, 1997 yılında yaklaşık yüzde 8’e yükselmiş,1998 yılında ise yüzde 6’ya düşmüştür.

Sektörde inceleme dönemi boyunca net işletme sermayesi açığı bulunmakta, sektör kısa vadeli yabancı kaynakları ile dönen varlıklarını finanse etmekte yetersiz kalmaktadır. Sektörün net işletme sermayesi ihtiyacı 1997 yılında yüzde 55, 1998 yılında yüzde 90 artarak 55,5 trilyon TL’sına ulaşmıştır. Dolayısıyla Cari Oran üç yılda da 1’in altında değerler almaktadır.

B- PASİF (KAYNAK) YAPISI

İncelenen dönemde turizm sektöründe faaliyet gösteren firmaların toplam kay-nakları içinde yabancı kaynaklarının payı yaklaşık yüzde 44, öz kaynak-larının payı ise yaklaşık yüzde 55’tir. Öz kaynaklarının payının yüksek olmasına karşın sektörün öz kaynakları

duran varlıkların finansmanında dahi yetersiz kalmaktadır.

Varlıkların finansmanında kullanılan yabancı kaynak toplamı 1997 yılında yüzde 103, 1998 yılında ise yüzde 73 artarak 376,6 trilyon TL’na yükselmiştir. Yabancı kaynaklar reel olarak 1997 yılında yüzde 12 oranında artmakla birlikte 1998 yılında binde 3 oranında azalmıştır.

Öz kaynakları ise 1997 yılında cari fiyatlarla yüzde 84, sabit fiyatlarla yüzde 1, 1998 yılında ise cari fiyatlarla yüzde 98, sabit fiyatlarla yüzde 14 artmıştır.

Sektörün yabancı kaynak – öz kaynak yapısı Grafik II.2’de gösterilmiştir.

GRAFİK II.2 YABANCI KAYNAK - ÖZ KAYNAK YAPISI

-%20

%0

%20

%40

%60

%80

%100Mali Borçlar

Ticari Borçlar

Diğer Yab. Kaynaklar

Ödenmiş Sermaye

Değer Artış Fonu

Oto Finansman

1996 1997 1998

TABLO II.2PASİF (KAYNAK) YAPISI

Yüzde 1996 1997 1998Yabancı Kaynaklar Toplamı 55.1 57.7 54.4Mali Borçlar 35.6 35.5 34.9Ticari Borçlar 5.1 5.4 5.5Diğer Yabancı Kaynaklar 14.4 16.8 14.0

Öz Kaynaklar Toplamı 44.9 42.3 45.6Ödenmiş Sermaye 20.5 16.4 16.4Değer Artış Fonu 25.9 26.2 26.2 Oto Finansman -1.5 -0.3 3.0PASİF TOPLAMI 100.0 100.0 100.0

İnceleme döneminde, sektörün toplam kaynakları içinde mali borçlarının payı azalış eğilimi göstermekle birlikte yaklaşık yüzde 35-36 seviyesini korumuştur. Artış eğilimi gösteren ticari borçların payı ise ortalama yüzde 5 seviyesinde gerçekleşmiştir. Diğer yabancı kaynakların payı 1997 yılında yüzde 14’ten yüzde 17’ye yükselirken, 1998 yılında yüzde 14’e düşmüştür.

1996 yılında yüzde 45 olan öz kaynakların toplam kaynaklar içindeki payı 1997’de yüzde 42’ye geriledikten sonra 1998 yılında oto finansmandaki artışın katkısıyla yüzde 46 seviyesine yükselmiştir.

1- Borç Yapısı

Sektörün borç yapısı Tablo II.3'de verilmiştir.

TABLO II.3BORÇ YAPISI

Yüzde 1996 1997 1998K.V.Yabancı Kaynaklar 48.9 49.6 52.2U.V.Yabancı Kaynaklar 51.1 50.4 47.8

Sektörde 1996 ve 1997 yıllarında yabancı kaynaklar içinde uzun vadeli yabancı kaynaklar daha büyük bir paya sahipken, 1998 yılında kısa vadeli yabancı kaynakların ağırlıklı olduğu görülmektedir. Sektörün toplam borçları içinde kısa vadeli borçlarının payının artan bir seyir izlemesine karşılık uzun vadeli borçlarının payı dönemler itibariyle azalmıştır. Sektörün uzun vadeli borçlanma imkanlarının azalması,

yapılan yatırımlarının azalmasının nedenlerinden biri olmaktadır.

Sektörün kısa ve uzun vadeli müşteri avansları ve satıcı kredileri sağlayarak işletme faaliyetlerini finanse etme imkanlarının kısıtlı olması nedeniyle, firmaların kısa vadeli borç ihtiyaçlarını karşılamak üzere bankalara yöneldikleri görülmektedir. Bu nedenle kısa vadeli yabancı kaynak kullanımında en büyük

paya sahip olan banka kredilerinin kısa vadeli yabancı kaynaklar içindeki payı 1996 ve 1997 yıllarında yüzde 44’ler seviyesinde kalırken, 1998 yılında uzun vadeli banka borçlarının reel olarak yüzde 3 azalmasının da etkisiyle yüzde 50’ye yükselmiştir. Ticari borçların kısa vadeli yabancı kaynaklar içindeki payı ise inceleme döneminde artan bir seyir izlerken, reel artış hızı 1998 yılında yavaşlamıştır. Diğer borçların kısa vadeli yabancı kaynaklar içindeki payı yıllar itibariyle azalmıştır.

Uzun vadeli borç yapısı içinde en yüksek paya sahip olan mali borçların payı 1997 yılında yüzde 84 iken, 1997

ve 1998 yıllarında yaklaşık olarak yüzde 78-79 seviyesine düşmüştür. Uzun vadeli yabancı kaynaklar içinde diğer önemli kalem olan ve 1996 yılında payı yüzde 8 olan diğer borçlar, ortaklara borçlar kaleminde meydana gelen artış sonucunda 1997 yılında yüzde 18’e yükselmiş, 1998 yılında ise bir miktar azalarak yüzde 16’ya düşmüştür.

2- Öz Kaynak Yapısı

Sektörün öz kaynak yapısı Tablo II.4'de verilmiştir.

TABLO II.4ÖZ KAYNAK YAPISI

Yüzde 1996 1997 1998Ödenmiş Sermaye 45.6 38.7 36.1Değer Artış Fonu 57.7 62.0 57.6Oto Finansman -3.3 -0.7 6.3

1997 ve 1998 yıllarında sırasıyla 22 trilyon TL ve 52 trilyon TL’lik nakit girişi olmasına rağmen, sektörün ödenmiş sermayesi 1997 yılında yüzde 15 oranında reel azalış, 1998 yılında ise yüzde 6 oranında reel artış göstermiştir. Ödenmiş sermayenin öz kaynaklar içindeki payı 1997 yılında yüzde 46’dan yüzde 39’a ve son yılda yüzde 36’ya düşmüştür. 1996 yılında zarar edilmesi, 1996 ve 1997 yıllarında geçmiş yıllar zararlarının yüksek olması sonucunda, söz konusu yıllarda oto finansman sağlanamamıştır. 1998 yılında zarar edilmiş olmasına karşılık, kâr yedekleri kaleminin göreli

yüksekliği, oto finansmanı olumlu yönde etkilemiştir.

Değer artış fonu ise cari fiyatlarla 1997 yılında yüzde 98 ve 1998 yılında yüzde 83 oranında artmış olmasına karşın, öz kaynaklar içindeki payı 1997 yılında artarken son yılda azalarak 1996 yılı seviyesine geri dönmüştür. Değer artış fonunun hesaben bir kalem oluşu, sektöre nakit bir katkısı olmaması dikkate alındığında sektörün öz kaynakları olduğundan daha yüksek görünebilmektedir. Ayrıca, firmaların değer artış fonundan ödenmiş sermayeye ilaveler yapması öz kaynaklar içindeki payında yıllar itibariyle değişikliklere neden olmaktadır.

Sektörün dönem net zararının öz kaynaklar içindeki payı 1996 yılında binde 9 iken, 1997 yılında oluşan dönem

net kârının payı yüzde 2 olmuştur. 1998 yılında ise dönem net zararının öz kaynaklar içindeki payının binde 6 olduğu görülmektedir.

III- GELİR - MALİYET YAPISI

Sektördeki firmaların gelir-maliyet yapıları Tablo III.1 de gösterilmiştir.

TABLO III.1GELİR - MALİYET YAPISI

Yüzde 1996 1997 1998Y.İçi Satışlar/Net Satışlar 76.2 76.0 78.2Y.Dışı Satışlar/Net Satışlar 23.1 23.9 22.6S.Maliyeti/Net Satışlar 63.5 67.2 68.1Brüt Kâr Marjı 36.5 32.8 31.9Faal.Giderleri/Net Satışlar 25.7 24.5 25.5Faaliyet Kârlılığı 10.9 8.3 6.4Diğ. Faal. Gelir/Net Satışlar 12.0 12.1 12.2Finansman Gid./Net Satışlar 14.5 10.7 12.8V.Ö.Kâr/Net Satışlar 2.5 4.2 1.9

Turizm sektörünün net satışları 1997 yılında cari fiyatlarla yüzde 109, reel olarak yüzde 15 oranında artmış, 1998 yılında cari fiyatlarla yüzde 72 oranında artarken reel olarak yüzde 4 oranında azalmıştır.

Satışların maliyeti, cari fiyatlarla 1997 yılında yüzde 121, 1998 yılında yüzde 74 oranında artmış, 1997 yılında reel olarak yüzde 22 oranında artmasına karşılık 1998 yılında yüzde 3 oranında azalmıştır. Satışların maliyetinin net satışlar içindeki payı incelenen dönem-de artan bir seyir izlemiştir. Satışların maliyetinde yıllar itibariyle meydana gelen artışlar sonucunda brüt kâr marjı 1997 yılında yüzde 37’den yüzde 33’e ve son yılda yüzde 32’ye düşmüştür.

Faaliyet giderlerinin net satışlar içindeki payı incelenen dönemde yaklaşık olarak yüzde 25-26 seviyesini korurken, faaliyet kâr marjı azalan bir seyir izlemiştir.

Diğer faaliyetlerden olağan gelir ve kârların net satışlara oranı incelenen dönemde yüzde 12’lik seviyesini koruyarak dönem kârına faaliyet kâr marjı üzerinde bir katkı sağlamıştır.

Sektörün finansman giderlerinin net satışlara oranı 1997 yılında yüzde 15’ten yüzde 11’e düşmüş, son yılda yüzde 13’e yükselmiştir. Finansman giderlerinin net satışlar içindeki payı inceleme döneminde biraz azalmakla birlikte, sektörün borçlanmasının sürmesi nede-niyle yüksek seviyesini korumaktadır.

1998 yılında diğer faaliyet gelirlerinin net satışlar içindeki payı yaklaşık olarak aynı düzeyde kalırken finansman giderlerinin payının artması, sektörün net kâr marjının düşmesine neden olmuştur. Söz konusu yılda vergi öncesi kâr marjı yüzde 4’ten yüzde 2’ye düşmüştür.

Varlıklarının önemli bölümünü borçlar-la finanse eden sektörün kâr ile finansal yükümlülükleri arasındaki ilişkiye bakıl-dığında; faiz ve vergi öncesi kâr / pasif toplamı oranının incelenen yıllarda sürekli azalarak sırasıyla yüzde 9, yüzde 8 ve yüzde 7 olarak gerçekleştiği görülmektedir. Ekonomik rantabilite olarak da adlandırılan bu orana göre faiz ve vergi öncesi kâr, artan kaynaklara göre yeterli gelişim gösterememiştir.

Faiz ve vergi öncesi kâr / faiz giderleri oranı 1997 yılında yüzde 117’den yüzde 139’a çıkmış, son yılda ise yüzde 115’e geri dönmüştür.

IV- FİRMALARIN KÂR VE ZARAR DURUMLARINA GÖRE DAĞILIMI

Sektörde yer alan firmaların kâr ve zarar durumları Tablo IV.1’de veril-miştir.

İncelendiğinde görülebileceği gibi yıllar itibariyle kârlı firma sayısında düşüş olmuş, 1996 yılında firmaların yüzde 73’ünün kâr elde etmesine karşın 1998 yılında yüzde 65’i hesap dönemini kârla kapatmıştır. Zarar eden firmaların oransal olarak düşük olmasına karşın zararların yüksekliği nedeniyle sektör 1998 yılını zararla kapatmıştır.

TABLO IV.1FİRMALARIN KÂR VE ZARAR DURUMLARINA GÖRE DAĞILIMI

1996 1997 1998Firma Toplam Firma Toplam Firma Toplam

Sayısı Yüzde Milyar TL Sayısı Yüzde Milyar TL Sayısı Yüzde Milyar TL

Kâr 211 73.0 7,577.7 199 68.8 14,369.4 188 65 19,747.0

Zarar 77 26.6 (8,317.0) 89 30.8 (11,782.1) 100 34.6 (21,601.5)

Kâr / Zarar Oluşmamış 1 0.4 0.0 1 0.4 0.0 1 0.4 0.0

TOPLAM 289 100.00 (740) 289 100.00 2,587.3 289 100.00 (1,854.5)

V- FON AKIMI

Turizm sektöründe 1998 yılında sağlanan kaynaklar ve bu kaynakların

kullanım yerleri ana kalemler itibariyle Grafik V.1'de gösterilmiştir.

GRAFİK V.1FON AKIMI

(01.01.1998/31.12.1998)"

Diğer1.4%

U.V.Yab Kay.Art.23.5%

Öz Kaynak Art.

%25.6

Faal Sağlanan Kaynak21.8%

K.V.Yab Kay.Art.27.7% Duran

Varlık Artışı76.2%

Diğer2.4%

Dönen Varlık Artışı21.4%

Sektörde yer alan 289 firma 1997 yılında 168.8 trilyon TL'lık, 1998 yılında ise 290.4 trilyon TL kaynak sağlamıştır. 1998 yılında işletme faaliyetlerinden sağlanan kaynakların payı yüzde 26.'dan yüzde 22’ye, kısa vadeli yabancı borçlanma yoluyla sağlanan kaynakların payı yüzde 29'dan yüzde 28'e, uzun vadeli borçların payı ise yüzde 32'den yüzde 24’e gerilemiş, buna karşılık öz kaynakların payı yüzde 13’den yüzde 26'ya yükselmiştir.

1998 yılında firmaların kaynaklarının dönen varlıkların artışında kullanılan bölümü yüzde 27'den yüzde 21'e düşerken, duran varlıkların finans-manında kullanılan bölümü yüzde 70'den yüzde 76'ya yükselmiştir. Yaratılan kaynakların her iki yılda da yüzde 2'lik bölümü vergi ve benzeri

ödemelerde kullanılırken, 1997 yılında kaynakların yaklaşık yüzde 1'i olağan-dışı zararların karşılanmasında kulla-nılmış, 1998 yılında söz konusu kalem ile ilgili herhangi bir fon kullanımı olmamıştır.

VI- SONUÇ

Otel ve restoranlar sektörü Türkiye geneline ait veriler ve katılımcı firma-lara ait bilgilerin ışığında değerlen-dirildiğinde;

u Sektörde; katılımcı firmaların ve bu firmalarda çalışanların küçük ölçekte yoğunlaştığı,

u Varlık yapısında duran varlıklarının ağırlıklı olduğu, maddi duran varlıkların toplam varlıklar içindeki payının 1997

yılında bir önceki döneme göre azaldığı, 1998 yılında ise bir önceki yıl seviyesini koruduğu,

u Maddi olmayan duran varlıklar içinde özel maliyetlerin ve hakların 1997 yılında yüksek oranda artarken 1998 yılında artış hızının azaldığı,

u Mali duran varlıkların duran varlıklar içindeki payının incelenen yıllarda artan bir seyir izlemesi, turizm gelirlerinin konjonktürel olumsuzluklar sebebiyle istenen düzeye ulaşmamasına bağlı olarak firmaların sektöre sabit sermaye yatırımı yapmak yerine fonlarını farklı yatırım alanlarında değerlendirmeye yöneldikleri,

u Sektörde inceleme dönemi boyunca net işletme sermayesi açığı bulunduğu,

u Sektörün öz kaynaklarının payının yüksek olmasına karşın sektörün öz

kaynaklarının duran varlıkların finans-manında dahi yetersiz kaldığı,

u Borç yapısı içinde 1996 ve 1997 yıllarında uzun vadeli borçlar ağırlıklı iken 1998 yılında kısa vadeli borçların payının arttığı,

u Sektörün toplam borçları içinde kısa vadeli borçlarının payının artan bir seyir izlediği, uzun vadeli borçlanma imkan-larının azalmasının, yapılan yatırımları-nın azalmasının nedenlerinden biri olduğu,

u 1997 yılında sektörün net satışları artarken, satışların maliyetinin daha hızlı arttığı ve sektörün faaliyet kâr marjını düşürdüğü,

u Diğer faaliyetlerden olağan gelir ve kârların dönem kârına faaliyet kâr marjı üzerinde bir katkı sağladığı

görülmektedir.

KAYNAKÇA

DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI, Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1997-2000) 1998 Yılı Programı Destek Çalışmaları, Ankara 1998.

DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI, Temel Ekonomik Göstergeler, Ankara 1998.

EKONOMİK VİZYON, Şubat 1999.

VAKIFBANK SEKTÖR İNCELEME-Sİ-TURİZM SEKTÖRÜ, Ankara 1998.

EKONOMİK DENGE, Mart-Nisan 1999.

ORAN GRAFİKLERİ

LİKİDİTE ORANLARI

%0

%10

%20

%30

%40

%50

%60

%70

%80

Cari Oran Asit Test Oranı Nakit Oranı K.V.Al./ AktifT.

1996

1997

1998

FİNANSAL ORANLAR

%0

%10

%20

%30

%40

%50

%60

%70

%80%90

Öz Kaynak/Yab. Kaynak

Banka Krd./ Yab. Kaynak

ÖzKaynak/Aktif

Toplamı

M.D.Varlık /Aktif Top.

1996

1997

1998

DEVİR HIZLARI

01

2

34

5

67

8

910

Kez

Alacak DevirHızı

Öz KaynakDevir Hızı

Aktif Devir Hızı Çalışma SermDevir Hızı

1996

1997

1998

KÂRLILIK ORANLARI

%0

%2

%4

%6

%8

%10

%12

%14

%16

VÖK / Öz Kaynaklar Faiz ve VÖK / PasifToplamı

Faiz Gid/Net Satışlar

1996

1997

1998