.... ···

B_ilgi . Va_kfı Yayınları: 1

I. KUR'AN SEMPOZYUMU

va·yma J:Iazırlayanlar

Mehmet Akif Ers in . .

Dücane Cündioğlu

Zübcyir Bulut ·

· Fevzi Özkan

Sulcyman Köksoy

Dizgi-Mizanpaj": Vakıf Dizg~ Birimi ı

K_apak: Bilgi Vakfı . .

Baskı-Ciİt: Temel Ofset \

Kapak Baskİ: Kelebek · _ ! • • • o .... :. - ~

, ı. -Baskı, Kasım ı994: Aclca~~~ . : . . : ; . . - . ~ .. , .. - - -. . . .

. ' . • 1

.. Bilgi · -Va~ fa Yayınları_ '

Sü,dier 1 Sokak No: 12/9 Kızılay/ANKARA ,';

. ·" . o / .. . Tel: (0312) 231 66 53 .·

KUR'AN MESAJINI ULAŞTIRİVıADA KlSSALARIN ÖNEMİ . . .

Dr. İdris . ŞENGiJL. ·

Bilinen bir gerçektir ki Allah Teala tarafuidan, tarih boyunca peygamb~r­ler ·vasıtasıyla insanlığa sunulan ilahi mesajlar silsilesinin en sonuncusu ve en mükeinmeli Kur'an-ı Kerim'dir. ,

. .

Kur'an-ı Kerim, muhtevasındaki vahiy ~ayn~ mana ve prensipleri mu­hataplarıİıa sunarken, mUhakkak ki insanlığın anlayabilece~ ve alışık oldugu

·' . ~n güzel üs.lub ve ifadeleri' en güzel bir tarzda kullanmıştır. Şüphesiz Kur'an'daki bu çeşitli üslub ve ifade 'tarzlarından. ~n ·önemlisi olarak ve hacim itibariyle de büyük çoğunlu~ teşkil eden _kıssalar'ı göl"Ill;ekteyiz. · . · ·

YaN-aŞık ola.ı:ak K\lİ"'an'm yabsını .~şkil eden kısşalann mahiyeti'ni anİa­mak ve Kur'an'ın diğer bir önemli üSlub çeş~dini'; anlatım metodu· olarak mesel­lerle k~şt~amak veya kıssa kelimesine, kök yapısında mevcut olmayan. an­

.lamlar· y:ükfenere~ edebiyattaki .hikaye (~:~)· türü ile karıştırmamak için özetle kıssa 'kelimesi nin s!}zly.ktelti ve .Kur' an ıstılahındaki anlamlan na işaret

· etmek uyguri olac~ktır. · · · ·

t\rı;ıpça'da k ıs sa (t....i) kelimesi çoğul u .kasa s <._,, •. .,..j),' k-s-s (u" u" J) kökün- ·. · ·aen: türetilen bir kelimedir. Kelimenin kökünde; anlatmak, haber verz:nek, bil­dirp:ıek, rivayet etmek, söiü naidetmek, 'iiikaye etmek; izlemek, iz takip etmek,

. k~smek, vb. anlamlar bulunmaktadır. ·

İslami literatürde veya Kur'an ıstılahında kissa (~) denildiğinde, . . . Kur'an'da anlatılan .tarihi olaylı;ı.r ve peygambe'r~erin hayat hikayeleri anlaşıl-

. maktadır. ·Ancak Kur'an-ı Kerim'de şözkonusu .bağlamda bizzat ·kıssa (~) .

. ·oıa:rak değil d~ aynı kökten ·gelen, aslında isim olup, mastar yerin.e de. kuilanı-

134 I. ~ur' an Sempozyumu

lan kasas (~) şeklinde geçmekt~clir. (Bkz. 3/62; 12/3; 28/25 ve diğerleri). Yine aynı kelimenin müştakları birÇok yerde anlatmak, hikaye etmek; iki ~erde de takip etnı~k, izlemek anl~arında kullanılmıştır. ~Bkz. 18/64; 28/Ü)

Kur'an'da önemli bir yekün teşkil eden tarihi olaylara kas.o.s denilmesi rastgele olmamıştır. Bu isim Kur'an'da an)atılan tarihi olayların aplatılış key­fiy~t ve boyu.tlarını göster~n çok ince anlamlar gözetilerek seçilll\iştir. Bı,t ger­ç~ği anlayabilıp.ek için kıssa ((..aj) ~elimesiniri kökünde varolan· şu dört temel anlamı unutmamak gerekmektedir.

· Birincisi: İz sürmek, birini takip edip arkasından gitmek. Daha önce de .ifade edildiği gibi sözkonusu kelime bu anlamda Kur'an-ı Kerim'de '2 .yerde kullanılmıştır.

İkincisi: Bir kimseye bir hab~r veya sözü. bildirmek, açıklamak, anlat­maktır. Kelime bu anlamıyla da Kur'an-ı Kerim'de yaklaşık 17 yerde geçmek-tedir. (7 /1 76; 12/3; 18/13 ve diğerleri) ·

Üçüncüsü: Birşeyi makasla kesmek, kırkm~ktır. · Yine Arapça'da Kusasetü'ş·Şa'ri tabiri, saçlardan kesilen bir miktarı ifade eder ki 'Bir tomar saç' şeklinde tercüme etmek mfu:nkündür. ·

Aynı kökün dördüncü anlamı olarak da aslında isim olup mastar anla­mında kullanılan kasas ve kass kelimelerine. bakbğımızda; göğüs, göğsün başı, ortası ve göğüs .kemiği anlamlarıyla biİşeyin önemli kısmı, belli bir .bölümü, . parçası anlamlarına geldiğini görnıekteyiz. Bu son anlam, Arapların kusaswş­şa'ri tabirinde, alın ~smında saçların bitim noktası, ön cephede başın ort~ noktası, alın· gi~i anlam~arı ifade ettiğini görüyoruz. . ·

· · Şimdi Ki.ır'an literatüründe kasas, kıssa veya kıssalar denildiğinde hemim Kur'an'da önemli yer tutan geçmişe ait olayların anlatılması ~kla geldiği gibi; ilmi ve objektif bir riazarla dikkat edildiğinde aynı zamanda ·kelimenin kö­künde var olan asli dört manadan dolayı temel unsurlarıyla Kur'an kıssalari­nın mahiyetini, gerçekliğini yansıttığını dagöıjirüz. Aynı gerçekten hareket1e, · Kur'an'ın tarihi olaylar için kullanıldığİ Kasas tabirine baktığımızda kıssalahn elini, edebi ve tarihi k~akterini .yansıtan ' en uygun bir isim olduğunu açıkça görebiliriz. · · ·

Bu özet açıklamalar ve K~'an'ın 'Andolsun ki peyga~berlerin kıssala:. nnda a'\dı olanlar için ibretler vardır. (Bu Kur'an bütünüyle) uydurulabilen bir . söz değildir' ,(12/111), 'Şüphesiz 'Qu anlatılanlar gerçek lossalardır (3/62) me­aliıideki ayetleriyle, benzer anlamdaki birçok Kur'an ayetleri (18/13; 28/3; 41164; 40/78) mantukunca, Kur'an ıstılahında Kasas veya Kıssa denildiğinde şunu anlamaktayız: '

Tarihin derinliklerinde kaybolmuş, unutultmiş veya bazı izleri in­sanlığın ha.fızasmda varllğıJll koruyabilmiş, her zaman için geçerli mutlak hakikatleri, ·yüks.ek elini değerleri, yönlendirm,e, teşvik gibi

. unsurları, başka kıssalarda . bulunmayan . bir şekilde ihtiva eden tarihi olayların, sözce kendisinden daha doğru bir .kimsenin .bu-

·.

Kur'an Mesajını lflaştırmada Kıssaların Önemi 135

lunmadığı Allah tarafından Kur'an muhataplanna, adeta olaylara yeniden bir canlılık vererek anlatılıriasıdır. Ancak badiseler anlatı­lirken, Kur.'an tarih kitabı olmadığından, teferruat meselelerini; lüzumsuz kısımlarını terketmiş, -bir benzetme yapacak olursak makaslamış- sadece Kur'an'ın hidayet rehberi oluşuna uygun bir · şekilde muhataplan irşad edip aydınlatacalc kısımlarını anlatmıŞ­tır. Bu aniatma şekli de olayların aslı Cenab-ı ·Hak'kın herşeyi ku­şatan ilmiyle adım adım izlenerek vakanın aslında. herhangibir de-

. ğişikl.ik yapılmadan ve Kur.'an'ın i<caz ve icazına paralel, iktiza-i . hali mu~abık olarak muhataplari:ıi ibret ve tefekkürlerine sunul­. masıdır.

Kıssa kökünün lugat 've ıstıiahi· manasıyla ilgili yukandalci açıklamalar­dan, Kur'an kıssalarına niçin ilk bakışta daha uygun gö~en hikaye denmedi­ğini kolayca anlamak mümkündür. Çünkü hikaye kelimesinin lugat. manası;

· ' bi.rşeyin aynısını ve·benzerini getirmek anlamına gelmektedir. Arapça'da 'Heka ·anhu1-hadis' (Ondan sözü hikaye etti) deyince;· söz, fiil ve diğer hususlarda te­ferruatta aynısını nakletti demek olur. Yine Arapça'da hikfj,ye denilince,.ister. vuku bulsun ister hayali· olsuiı anlatılan herşeye hikaye denir ki bu anlam . Kur'an kıssalannın mahiyet ve ·keyfiyeti ile asla bağdaşmaz.

Kur'an-ı Kerim kıssalar konteksi içinde geçmiş tarihi olaylar hakkında Kasas kelimesi dışında Nebe (çoğul u Enba), Asr-ı Saadet'te vuku bulan hadise­ler için de Haber (çoğulu Alıba'r) kelimelerini de kullanmıştır. AncakKasas ke­limesi dışındalci farklı kelimelerle de ifade edilen Kur'an kıssalarındalci ·ortak ve değişmeyen noktaııı~ vukuu kesin tarihi olaylar ve haberler olmasıdır.

Daha önce de işaret etti'ğjm gibi Kur'an literatü.İünde kıssa üsh1bu ile za­man zaman kanştırılan başka bir Kur' ani üslub da mesellerdir. Çünkü ·mesel kelimesi kıssalar siyakında ibret, örnek ve ders anlamın'da birkaç defa kulla­nılmıştır. Bu sebeple sathi bir nazarla bakıldığında kıssaların bir uzantısı gibi görünürler. Ancak dikkatle tetkik edildiğinde gerçek hiç de böyle değildir. Fakat şu bir gerçektir ki meseller veya başka bir deyişle Emsal'ul-Kur'an, · Kur' ani mesajın muhataplara·ulaŞtınlması açısından kıssalar gibf aynı hedefe hizm:et eden ve fakat yapı itibariyle lossalardan tamamen farklı bir üslub şek­lidir. . . \ . . .

. Özetle Tesfir UsUlü İlmi'ne gö~e meseller denilince; haklkatte vuku bul-mayan, ancak öğüt, ders, ibret, kastedilen mananın akla yalonlaştıiıJması ve mananın hissedilir şekilde. tasviri gi_bi gay'eler için Kur'an'ın getirdiği misaller · akla gelmektedir. Bu üslubla birtakım önemli hallerin, olayların ve hakikatie­rin gerçekte meydana gelmeyen slıretler veya darb-ı mesellerle tasviri yapıla~ rak, muhataba ufaştırılmaşı istenEm manB.. ve mesajlar zihne,-anlayışa kolay · bir tarzda sunulmaktadır.

Şimdi mesel kelimesi kıssalar siyakında ders, ibret veya örnek anlamında . ' kullanıldı diye veya kıisa kelim.esini hikaye kelimesiyle kanştırarak Kur'an

'"' kıssalarını meseller gibi veya normal 'hikaye ler gibi tarihte gerçekten İneydana gelmeyen rivayetler olarak görmek mümkün değildir. Böyle bir iddianın ·veya veh~n ne tarihi ve arkeolajik bilgiler, ne· Kur'an'ın hedef ve gayeleri, ne tarih

. .

136 I. Kur'an Sempoz}'1,lmu

felsefesi, ne de bu konudaki gayet açık Kur'~n ayetleri açısından kabul edilebi~ lir bir yönü vardır. ·

Kesin bir delil~ dayanmaksızı-n ~adece indi yoru~lar ·veya vehmi·düşünce- . lerle, birçoğu tahrif edilmiş de olsa semavi kitaplarda anlatılriuş, tarih kitapla­rına geç'miş, bazılarının yeryüzündeki izleri, ~aiıntıları muhafaza edilmiş, bir kısmı herşeye rağmen nesilden nesile gelerek insa'nlan'n hirlizalarinda korun­muş tarihi şahsiyetleri, peygamberleri ve . olayları inkar etmenin hiçbir il 'mi izahı olamaz. Mesela Kur'a·n lossalarına konu olan Hz. Adem, Nuh, Hud, Salih, Lut, İbrahim, İsmail, İshak; Yusı.if, Musa, İsa (a.s) kıssalarına, Firavun, Karun. ve İsrailoğullan ile ilgili haberlere, hele hele Hz. Peygamber'in (s.a) .doğumun-· dan birkaç ay önce meydana gelmiş Fil o1~yına vs . . cTarihen meydana gelme­miş; aslı olmayan hayali veya temsili kıssalardır' demek tarihi inkar etmek demektiı·. Böyle bir iddia, aynı zamanda K~'an'ın -insanlık tarihinde ·gerçek- · ten .yaşaİımadığı hal~e- insanlığı uyapnak; ders ve ibret.veı:mek için· birtakım roller ilidas ettiği, tarih uydurduğu anlamına gelir ki bu da yüce Allah'ın uy­durma olaylarla Kur'an muhataplarını korkutarak kandırmakta olduğu iftira-. sında buhııimak demektir. Vahiy karş~sında her devirdeaynı olan bu tfu iftira- . ları bizzat Kur'an birç~k ayetleriyle peşinen teşhir etmektedir. (6/25; 8/31; 25/5 ve diğerleri). · · · · ·

.. Evet Kur'an'ın tarih.i olayları, ilahi mesajı muhataplarıiıa ulaştımiak için

araç olarak .kullandığı bir gerçektir. Ancak Kur'an bir tarih kitabı da değildir. Bu sebeple tarihi tarih için anlatma'mıştır: Kur'an'ın tarihi aniatma }teyfiyeti, onun asli hedefi olan dini gayey} gerçekleştir~cek miktarda ve·ölçülerde gerçek­leşmiştir. Aynı şekilde lossalarda tarihi olayın esaslarını olu·şturan kahraman- .. lar, zaman ve mekan gibi ana unsurlara Önemli olmayacak nadir bir. tarzın dı~ şinda yer verilmemektedii-. Zaman zaman bu tarihi unsurlıara yer verip açık- · · ladığında da hedefi, yine 1:9esajı çarpıcı · ve etkileyici -bir tarzda mUhataplara· iletmektir. Yine - aynı ·gayeler d9ğrultusunda olaylar~n teferrı.iatına da yer v:er­mez. Çünkü dini gaye bu teferruata taalluk etme~elttedir. Mesela: Kur'~n~9a .. ·_1 '(Bkz. 11/36-'49) Nuh tufanından bahsedilmektedir, ancak NUh tufanı umumi . .

··. midir? Yoksa bÖlgesel midir? Tennur'un mahiyeti l).edir? Gemide taŞıİlanların kimlikleri, kaç gün g~mide kaldıkları, nereye indikleri, S]lyun is'tilasının· kaç _gün devam ettiği belli değildir. Boğulan kimselerin kurtulmak için gösterdik­leri gayretierin neler olduğu gibi teferruatlar anlatılmamıştır. Aslında bu te­ferruatla ilgili bilgiler insaıi için meraklı konulardır. Fakat Kur'an bunlardan hiçbirini açıklamaz. Çünkü Kur'an lossalarının anlatım metodu muhatabı~· zihnini ve dikkatini dini gayeden uzaklaştıracak tarihi tafsilattan kaçınmayı . gerektirmektedir. Bununla beraber ~ur' an dini gayeyi ge_rçekleştirİnek için ta­rihi olayların en çarpıcı ve ibretli olanlarını anlatırken öyle bir W;lub takip eder ki adeta ilgili ayetleri okur}ten verilen pozlar; sah.neler arasınqaki boşluğu. doldurma görevini hayale vermekte, teferru~ta ait birçok sahneleri de 'doğru olarak izleme ufkunu açmaktadır. Bı.i yapısıyla Kur'an kıssaları· tarihteki olayların ay~ısı ve· tümü olmamakla birlikte gayrısı da değildir ve vakaya uygund\ll'. Belli kesitler alınmış teferruat terkedilmiştir. Kasas .denmesi de ~· bundandır. · · · ·

Kur'an Mesajıni Ulaştırmada Kısşaların Önemi 137

Tekrar vur~amak gerekirse K~'an'qaki kıssalar, insanların merakını . gidermek veya eğlendirmek maksac4yla anlatılmaınıştır. GaY.e, Kur'an gene­linde insanlığa anla~ılıiıak istenen prensiplerin, ilahi mesajların, Ui!ihi gerçe~- . lik içinde, daha çarpıcı, etkili ve inandırıcı bir üslılbla Kur'an muhataplarına anlatılmasıdıi. Şunu da açıkça. ifade etm.ek gerekir ki Kur'an'daki şekli ve.mik­tarıyla kıssal-arda tarih de vardır. İnsanlar arasıp.da yaygın olan tarili anlayı­şından farklı bir tarih anlayışı da elbette sergilenmektedir: Bu tarihe, anahat­larıyla ve özetle insanlığın tarihi de .demek mü~kündür. Bu tarihi malzeme· de son d~rece güvenilirliğe sahiptir. Çünkü kaynağı vahiydir. Hatta Kur'an-ı · ~rim kıssalaı: üslılbuyla anlattığı nüktardaki tarihi yeterli bulmayarak insan­lığın yeryüzünde gezip dolaşarak tarihi kal.ıntılardan ders ve ibret almalarını, . hakka ulaşmalannı 13, kadar ayet-i k~rime ile teşvik ve tavsiyede bulunm~­tadır. (3/137; 6/11.; 12/109; 1W36; 22/46 ve diğerleri) .

.. Kur'an kıssalarında görülen önemli ·bir tema da edebi yöndilr. Kur'an asıl

· hedefini gerçekleştirmede kıssalar diliyle muhataplarina hitap ederken; beşe­riyetin özünde, yaratılışında mevcut sosyal .ve· psikolojik yönleri de gözönünde tutarak anlatım ve ifade de daJıa ciı.zip, daha canlı ve tesirli üslılb takip ettiğini . görmekteyi~: Çünkü insan fıtratı, anlayış ve kavrama yönünden kuru fiki.rleri dinlemekteri ziyade · müşahhas fikirlere .mütemayildir. İnsanın yaratılışını gö­zönünde tutan Kur'an-ı Kerim en güzel kıssalan adeta gözlerimizin ö"nünde ce­reyan ediyormuşcasına anlatır. İnsanlık tarihini anahatlarıyla bir sinema şe-

. ·ndi gibi seyircilerine sunhıak suretiyle ibret alınacak ince noktalan dikkatlere arzeder. Böylece Kur' an, Tevhid'i ve Tevhid istikametinde ·hayatı tanzim etme yollarını göstermektedir. Kıs~alar diliyle fikirler adeta müşahhashı.ştJ.!ılır, diri­leyenierin kolay anlaması sağlanır. Zihinde daha iyi ·yeı::leşir ve un utulması da zor ·olur. Bu üslılb, insanları davet ve irşadda etlqli bir yoldur. Manalar karşı-

. sında insanı monotonluktan kurtarır: Çünkü devamlı· çıplak hakikatler, soyut · manalar aklı yor~, dikkatleri bir yerde dağıtabilir. Fakat kıssalar diliyle Yük­sek dini ve ilahi mesajlar tecrübi olaylarla, arneli bir sur.ette, adeta gözlere sey­

. rettirilir, kui8klara işittirilir. Allah Teala'nın insanlara· bi!dirmeJc is~diği yük-' sek manalar akl-i seli~n idrakine kolayca sunulur. .

İşte Kur'an en -Q.stün davet metod up u kullanarak; bir taraftan ilim ehline yüksek hakikatleri ve mücerret ma:qaları sunarken, diğer taraftan da ek.seri­yeti teş,kil eden avaını nazara alarak d·aha kolay anlaşılır bir tarzda -teşbihler, istiareler, meseller gibi- kıssalar yoluyla da en güzel şekilde 1rşad eder: Tabiatıyla bu da Kur'an'ın en önemli i'caz yönlerinden birisidir. Zaten be­lağ;:ıtın gereği de ·budur. Çünkü 'Belağat, iktiza-i hale inutabakattır' diye tarif edilmiştir. 'Şüphesiz Biz Kuian'ı öğüt.için kolaylaştırdık. Öğüt al·an yok mu?' (54/1 7, 22, 32, 40) ayetinin parlak bir yansımasıdır. ·

• 1

Kur'an kıssalannda önenıli ve aşı). tema da dini yöndür. Bu nokta özetle 'Kur'an'ın temelde indiriliş gayesi ne ise, ~ssaların da anlatılmasında ~sıl gaye odl.ir' şeklinde formüle edilebilir .. Bu gerçeğe paralel olarak Kur'an'ın en önemli koriu~u 'Tev)lid'e (=Allah'ın birliğine) iman' ise, kıssalarda aynı Teuhid gerçe-

. ·ğini tarihi geı·çeklik içinde, tecrübi birŞekilde anlatır.

138 I. K~'an SempozyuiJlu

Yine Kur'an · ahiret ·hayatım, ilahi sevap ve ceza müeyyidesini mücerret ayetleriyle ve diğer üslublaı·la izah ediyorsa lossalar da ayın gerçekleri c3.nlı ve pratik misallerle destekleyip ispat etmektedir. Mesela, Yasin. Sılresi'nde şehrin uzak yerinden koŞarak gelen adam lussasındiı, Bakara Sılresi'ndeki harap· cil- · muş, yıl9lmış bir. kasahaya uğrayan adam kıssasında (2/259), . Kehf Sılresi'ndeki Aslıab-ı kehf lussasında ahirete iman konuları m muha~ba tarihi gerç~kliğe ·sahip olaylaı·la anlat!J.? isp~t e~mektedir.

' . . Kur'an peygam.berlik ve vahiy müessesesini Hak Din'in temel inançları olarak ele alıyorsa lossalar da anlatılan bütün peygamberlerin hayatlanın Şa7 hit göstererek bu' konunun insanlık tru·ihlnin değişmeyen bir gerçeği oldüğunu çar.pıcı tablolar halinde insanlığın id~alcine sunmaktadır. . . . . . . . .

Kur'an birÇok ayetleriyle Hz. Muhammed'in (s.a) en ·son hak peygamber olduğunu, Kur'an'ın da en son ilahi mesaj olduğunu beyan ediyorsa Kur'an'dalci şekliyle lussaların ~.'nlatılnıasıyla da aynı gerçekler ispat edilı:p.iş

·olmaktadır. Çünkü Kur'an'dalci birçok kıssanın - ayetler il~ de aÇıkça belirtildiği gibi (18/13; 11149}--:-- vahyjn dışındaki bir kaynaktan öğrenilmesi imkansızdır. ·

Bu temel noktaların d~ında lossalann daha birçok a~latılış gayesi vardır.-. .. Bu gayelere bariz misaller olarak şunlan sayabiliriz:

1: Zor şartlarda başta Rası111;11lah olmak üz~re ~~r devirdeki mü'mllılere. teselli verip gönüllerini pekiştirrnek

2. İman. esaslanm kalplere iyice yerleştirip sağlamlaştırmak.

3. İnsanlık tarihi .boyunca gönderilen· peygamberlerin davaların ·birliğini·, kısacası .İslam'ı.n evrens~lliğini ortaya koymak. ·

. 4. Dünya ve ahirette-baş_arı ve huzurun anahtarİ olan teveW<ül ve du'~ ile beraber Allah yolunda sabırla, bıkmadan usanmapan çalışmak, gayreti sonuna kadar devam ettirme zarureti gibi kanu~ardır. . . . . . .

· Klır'an bunlan·ve qaha birçok hayati gerç~kleri, prensipleri, yüksek Q].ni değerleri peygamberlerin ve lossalarda anlatılan örnek lciş~ierin şahsında etki- · leyici bir üslubla anlatmakta dır. · ·-

Kur'a~'da şerdelci modeller anlatılan Ad ve Semud kavimleri, Eykeliler (Hz. Şuayb'ın kavmi), İsrailoğullaİı, · F;iraVtın ve Karun gibi lossalarla da ta­rihte bizzat yaşanmış millet ve fertlerin durumlarından, 'alcıbetleri_ndeİı insan: ları salundriı.p uyarmaktadır. ·Daha birçok iJnani ve ahlaki' değeri sayma~ mümkündür . . · ·

. Soı;ı.uç olarak diyebiliriz ki Kur' ani lossalann anlatım, üslub ve metod,u in-cel~ndiğinde üç ~emel mu'cizeli temayı görmekteyiz.

Birincisi, Di.n'dir, dini mesajı~ v·erilmesidir.

İkincisi, parlak bir edebi üslub ve belağatı~ haki~ olmasıdır.

Üçüncüsü, Kur'an'ın temel gayesi ·ve _çerçevesi ölçüsünde anlatılan tarihtir.

Kur'an Mesajını Ulaştıimada Kıssalarm Önemi · 139 .

. Edepi üslılb ve tarih, dini gayeyi gerçekieştirmede bir araç olar~k kull~-. nılmıştır. ·.

Kur'q.n·ı Kerim

Abbas, Dr. Fadl Hasan

Abd-i Rabbih, ~bdu1-Hafız

Asım, es-SeyYid Alimed

Beeston. A.F.L

Cerrahoğlu, Prof. Dr. İsmail. . ·,

· Cerrar, Dr. Me'mun Feriz

el-Cevheri, İsmail h. Hammad ' ..

Draz, Pr~f. Dr. ~d rilialı .

el-Hatib, Abdülkecim

İbnHişam

İbnManzur

lslô.m Ansiklope'd.isi

Bibliyogi'afya

el-~asa.sıı 'l-Kur'ani lhauhu ue Ne{ehatuhu.,1. baskı, Daru'I-Furkan, 1985, Ürdün, s. 7-27 .

. Buhusün fi Ka.sa.si'l-Kur'an, Daru'l-Kitabi'i­

Lübnt\niyyc, J.· baskı, Bey~t. 1972: . . ei-Okyanusu'l-Basit fi Tercümeti'l-Kamusi'l-Muhit, el-Matbaatü'l-Osma.~iyye, H. 13Ô5, İstanbul, II, 1203-1204:

Arabic Literature ı:o The And O{ The Umayyad

Pe~iod, 1983, Cambridge, s. 246-289.

Tefsir Usulü, A.Ü. İlahiyatFak. Yay. 2. bıi.skı,,l976, 1 Ankara, s.' 172. -

H~aisu ~l-Kıssali'l-lslô.miyYe, Daru'.l-Menare, ı. paskı, ''1.988, Ci~dc, s. 35-110.

es-Sıhah Tacu'l-Lügat-i ueSıhahu'l-'Arabbiyye,

TahJ9k :Ahmed 'Abdu'l-Gafur 'Attar, Daru'l-Kütübi'l­Arabi, 1956, Mısır. KSS maôdcsi, m. 1051-1,052.

Kur'an 'ın Aniaşılmasına DolJrı.t, Tercüme: Akdcmir, . · Yrd. Doç. Dr. Salih, 1. Baskı, 1983, Ankara, s. İ46-147 . . -~ . . ~n-Nebeı{l- ~im, Nazaratun Cedide [ı'l-Kur'an, 2. baskı, Kuvcyt, 1970, s.' 20-79. ·

N~arat fi'l-Kur'an, 2. baskı, 1~G2,Kahire, s. 114-124.

el,Mehauiru 'l-Hamse Li'l-Kur'a.ni'l-Kerim, Daru'ul­Vei'a,'ı. bas}o, Kahir'e-19S9, s. 97-117. ·

el-Ka.sa.su 'l-Kur'ani fi Mantukihi ue Mefhumihi, 1.

baskı, 1964, Kahire, s. 3-77 .

. es-'Siretü 'n·Nifbeuiyye, İ>arY-u)hyai't-Türıisi'J...:.. Arabi.yye,'Beyrut, (Tarihsiz). I. 320. ·

Lisarıu'l-Arabi'l-Muhit, Dar-u Lisani'l-Arab Be,vnit (Tarihsiz), III. 101-102.

MEB Yay. M.E.'Basimevi, İstanbul (Tarihsiz), Kıssa

maddesi, VI. 771-774; İslam Ansi\dopcdi~i'nin İngilizce 2 .. baskısı (El.2), VI, 185-1.87.

.140

Ki tab:{ Mukaddes

Kuttib,M~ed

Kutu b, Seyyid

· Münir el-Ka:di

e l-Muhami, M. Kamil Has~n

J:l!akre, et-Tuhami

Ragıb el-Isfehani

Sıddıki, Mazharu'ddin ·

Sidersky, D .' ·

"Şedid. Muhammed. · '

Şengül, Dr. ~dris

Uğur, Doç. D.r. Mücteba

. Yıldirım. DoÇ. Dr. Su~t

. ez-Zebidi

ez-Zerkeşi, Bedru'd·Din

I. · Kur'an Sempozyumu

(Ahd-i Atik-Ahd-i Cedid), Kitab,ı Mukaddes Şirketi, · 1981, İstanbul.

Dir.asatKur'aD.iyye, 3. baskı, 1982, Mısır, s. 99-129. . .

et-Tasuiru'l-Fenniyyu fi'l-Kur:'an. Danı'ş.Şuruk, 8.

bas~ı. 1983, s. 143-215.

el-kıssat-u fi'l-I(ur'ani"l-Kerim, Mecelletu'l· Mecma'i'l· • ilmi el-'lraki, 1S62, IX. '3~26 .

. el-Kur'ali .ue'l-Kıssatu'l~HadiŞe, Danı'l-BÜhus·i:ı4 lmiyye, ı. baskı, 1970, Beyrut, s. 5-11.

Saykolojiyyeta'l-Kıssa fi '1-Kur'an; eş-Ş~ketü't.

Tuİıusiyye, 1974;Tunus, s. 5-84 v.d. . .

el-Mü{red_at fi Garibi'l-Kur'an, (Tarihsiz-Yersiz) s.404. :

Kur'an 'da ·Tarih Kavramı, Terc.: Süleyman Kalkan, 1. baskı, 1982, İstanbıil, s.·62-66. . . :

Le~ Origin~; ~s Legendes Musulmarres dans Le . C oran et dans Les Vies aes Prophetes, 19~3, Paris, s. 1-154.

Menhecu '1-Kıssa fi'l-I(ur'an, 1. baskı, Suudi Arabistan,

19~. s. 34-48.

Kur'an 'ın Temel Prensipleri Işığında Kıssaların Tahlil ve Değerlendirilmesi.,(Basılmamış Doktora

f'ezi), 1990, Ankar!l. ·

· Va'z, Kıssacılık ue Hadiste Kussas, A.Ü. llahiyat

Fakülı;;si Dergisi; Sayi: 28, Ankar~. 291-326 .

Kur'a~-ı Kerim'de Kıssalar; (makale). A.Ü.İsliimi llimler Fakültdsi D~.r~~i. 3. sayı, Sevinç Matbaası: . . •

1979, Ank~ra; s. 37-63 .

Tae u 'l- 'Arus min Ceuahlri'l-Kamus,_ I. baskı, M~tba~tu'l-Hayrjyye, H. 1306-Mısır, KSS maddesi, -ıy. 431-434. . \

el-Burhan"fi 'Ulumi'l-Kur'an, Tahkik: Muhammed . Ebu'l-Fadl İbrahim, Dan:ı·ı-Ma'rire, 2 . .-~askı, 1972,

Beyrut, t 486. lll. 2S·34. . .