I. TIẾP CẬN HỆ THỐNG - phamtrung.wikispaces.comphamtrung.wikispaces.com/file/view/unit+1.pdf · Bài 1. Giới thiệu chung Feb ... 4. thừa nhận ... phân tích dựa

Hệ Hỗ Trợ Quyết ðịnh 1/30

Bài 1. Giới thiệu chung Feb-2004

BÀI 1. GIỚI THIỆU CHUNG Nội dung

� Tiếp cận hệ thống � Khái niệm về hệ hỗ trợ quyết ñịnh (HHTQð) � Các dạng hệ thông tin liên quan � Quá trình ra quyết ñịnh � Vài cách phân loại HHTQð � Về chiều hướng công nghệ � Lược sử HHTQð

I. TIẾP CẬN HỆ THỐNG Giới thiệu về hệ thống 2 cách nhìn về hệ thống � Cách nhìn ngoài: mô hình ngoài, mô hình vào/ra; hộp ñen; quan ñiểm tương tác; hệ thống là một cơ cấu có một ñầu vào, một ñầu ra – có phản hồi từ ñầu ra ñến ñầu vào � Cách nhìn trong: mô hình trong, mô hình trạng thái; hộp trắng; quan ñiểm cấu trúc; hệ thống là tập các thực thể và các mối liên hệ giữa chúng Tiếp cận hệ thống � Cách xem xét vấn ñề trên cơ sở ñủ các ñặc ñiểm hệ thống của ñối tượng � Thế giới thực có 3 lớp vấn ñề � Cấu trúc chặt – ñịnh lượng, hình thức hóa – vận trù học: cách giải tiêu biểu � Phi cấu trúc – ñịnh tính, khó hình thức hóa – kinh nghiệm + trực giác � Cấu trúc yếu – ñịnh lượng + ñịnh tính, không hình thức hóa hoàn toàn – tiếp cận hệ

thống � Công cụ: vận trù học; lý thuyết ñiều khiển; kỹ thuật máy tính ñiện tử � 3 khâu: � mô hình hóa – mô tả các thuộc tính của ñối tượng � phân tích – tìm hiểu ñộng thái và hành vi của ñối tượng � tối ưu hóa – theo một số tiêu thức tìm ra hệ thống tốt nhất 6 ñặc ñiểm của tiếp cận hệ thống

1. hệ thống là tập các thực thể với các mối tương tác lẫn nhau và với môi trường (tồn tại ranh giới hệ thống)

2. các ñối tượng khác nhau cũng có thể có những ñặc trưng hệ thống giống nhau (nên các quy luật tổng quát có thể áp dụng lên các hệ thống ñặc thù trong kinh tế, xã hội, sinh vật ..) ñồng thời mỗi hệ thống ñặc thù có tính chất và quy luật vận ñộng riêng của nó

3. ñặt trọng tâm vào vận ñộng của hệ thống: phát sinh, phát triển, tai biến, cân bằng.. 4. thừa nhận tính bất ñịnh (không ñủ thông tin) là tất yếu – tìm cách khai thác thông

tin tốt nhất



5. sự cần thiết phải quyết ñịnh chọn trong nhiều phương án có thể - dùng các thủ tục phân tích dựa vào toán học và thủ tục phi hình thức ñể tìm ra tập các lời giải

6. nhấn mạnh tính liên ngành, sự cần thiết phải hình thành và sử dụng các nhóm chuyên gia thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau

3 dòng chảy/quá trình: lý thuyết (theory, từ toán học), trừu tượng (abstraction, mô hình hóa, modeling, từ khoa học tự nhiên/thực nghiệm) và thiết kế (design, từ công nghệ) � lý thuyết – 4 bước: tiên ñề và ñịnh nghĩa; ñịnh lý; chứng minh; phân giải kết quả � trừu tượng – 4 bước: tập hợp dữ liệu và công thức giả ñịnh; mô hình hóa và tiên ñoán;

thiết kế thực nghiệm; phân tích kết quả � thiết kế - 4 bước: yêu cầu; ñặc tả; thiết kế và hiện thực; thử nghiệm và phân tích � lý thuyết liên quan ñến khả năng mô tả và chứng minh mối quan hệ giữa các ñối

tượng � trừu tượng liên quan ñến khả năng dùng các mối quan hệ này ñể ñưa ra các dự ñoán

có thể so sánh với thế giới ngoài � thiết kế liên quan ñến khả năng cài ñặt các thể hiện ñặc biệt của những mối quan hệ

ñó và dùng chúng ñể thực hiện các yêu cầu Chuẩn � Là những ñồng ý/thống nhất, thường ñơn giản và thuần nhất � 2 phạm trù: � công nghiệp (thực tế, de facto, industrial) – không có chủ sở hữu, công cộng, thường

mở � chính thức (học thuật, de jure, official) – có chủ sở hữu, riêng tư, không phải tất cả

ñều ñóng Tổ chức xây dựng chuẩn Vài tổ chức ñiển hình: � ISO (The International Standard Organization) � ANSI (The America National Standard Institute) � IEEE (The Institute of Electrical & Electronic Engineers) � CCITT (Comitte Consultatif Internationale de Telegraphique et Telephonique) Vài chuẩn: � UNIX: open system, proprietary, de facto standards � TCP/IP: The Department of Defense’s Transmission Control Protocol/Internet

Protocol Hệ thống mở Có các ñặc ñiểm:

(i) chuẩn công nghiệp (industrial standard) (ii) khả chuyển (portability) (iii) co giãn hiệu năng (scalability) (iv) liên tác (interoperability)



Bàn thêm [1]. Caùch nhìn ngoaøi vaø trong veà heä thoáng

[2]. Tieáp caän heä thoáng coù theå ñöôïc coi ñoàng thôøi laø

(i) caùch suy nghó, (ii) phöông phaùp hay kyõ thuaät phaân tích vaø (iii) phong caùch quaûn lyù.

Phaàn töû Phaàn töû

Phaàn töû Phaàn töû

Phaàn töû

Phaàn töû

Phaân heä

Quan heä

Moâi tröôøng ngoaøi

Ñaàu vaøo Ñaàu ra

Heä thoáng

Hình : Caùch nhìn ngoaøi vaø trong veà heä thoáng

Trieát lyù heä thoáng

Phaân tích heä thoáng

Quaûn lyù heä thoáng

Hình: Tích hôïp caùc khaùi nieäm heä thoáng trong tieáp caän heä thoáng Nguoàn: Johnson R. A. & others, The Theory and Management of Systems, 1963



[3]. Moâ hình ngoaøi cho hai daïng heä thoáng ñoùng vaø môû:

[4]. Toå chöùc nhö laø moät heä thoáng môû

• Phaûn hoài aâm – toå chöùc caân baèng, oån ñònh vaø phaùt trieån theo tinh thaàn tieán hoùa • Phaûn hoài döông – toå chöùc tai bieán, chao ñaûo vaø phaùt trieån theo tinh thaàn caùch maïng

Vì vaäy, vieäc quaûn trò heä thoáng – thoâng qua taäp muïc tieâu vaø phaûn hoài ñeå xaây döïng cô cheá cuõng nhö bieän phaùp kieåm tra, kieåm soaùt - ñoùng vai troø heát söùc quan troïng ñoái vôùi toå chöùc.

PHAÛN HOÀI

Boä kích hoaït Boä so saùnh Boä caûm bieán

Muïc tieâu

Ñaàu vaøo Ñaàu ra XÖÛ LYÙ

TOÅ CHÖÙC

Hình: Caùch nhìn ñieån hình veà heä thoáng - toå chöùc

Xaùc ñònh Quaù trình bieán ñoåi xaùc ñònh Xaùc ñònh

Ñaàu ra Ñaàu vaøo

Hình: Heä thoáng ñoùng/oån ñònh/cô giôùi (töông ñoái) Nguoàn: Wetherbe James C., Systems Analysis & Design, 1994

Ñaàu ra Ñaàu vaøo

Quaù trình bieán ñoåi tuøy thuoäc caùc töông taùc chöa ñöôïc

xaùc ñònh

Xaùc ñònh

Baát ñònh

Xaùc ñònh

Baát ñònh

+ +

Hình: Heä thoáng môû/thích nghi/höõu cô (töông ñoái) Nguoàn: Wetherbe James C., Systems Analysis & Design, 1994



II. KHÁI NIỆM VỀ HỆ HỖ TRỢ QUYẾT ðỊNH 0. Các khái niệm căn bản về quyết ñịnh Thí dụ về hệ hỗ trợ quyết ñịnh (HHTQð) • Nghiên cứu và hoạch ñịnh tiếp thị: chính sách giá cho khách hàng, dự báo sản

phẩm tiêu thụ .. • Hoạch ñịnh chiến lược và vận hành: theo dõi, phân tích và báo cáo về xu hướng

thị trường .. • Hỗ trợ bán hàng: chi tiết và tổng hợp tình hình bán hàng, so sánh và phân tích xu

hướng bán hàng .. Quyết ñịnh là gì ? ðó là một lựa chọn về “ñường lối hành ñộng” (Simon 1960; Costello & Zalkind 1963; Churchman 1968), hay “chiến lược hành ñộng” (Fishburn 1964) dẫn ñến “một mục tiêu mong muốn” (Churchman 1968) Ra quyết ñịnh là gì ? “Một quá trình lựa chọn có ý thức giữa hai hay nhiều phương án ñể chọn ra một phương án tạo ra ñược một kết quả mong muốn trong các ñiều kiện ràng buộc ñã biết” Quyết ñịnh có thể là nhận thức ở dạng sự kiện,

– “Chi $10,000 cho quảng cáo vào quý 3” Quyết ñịnh có thể là nhận thức ở dạng quá trình,

– “Trước tiên thực hiện A, sau ñó B hai lần và nếu có ñáp ứng tốt hãy thực thi C” Quyết ñịnh có thể là một hoạt ñộng giàu kiến thức,

– Quyết ñịnh có kết luận nào thì hợp lý/hợp lệ trong hoàn cảnh nào ? Quyết ñịnh có thể là những thay ñổi trạng thái kiến thức

– Quyết ñịnh có chấp nhận một kiến thức mới không ? Tại sao phải hỗ trợ ra quyết ñịnh ?

� Nhu cầu hỗ trợ ra quyết ñịnh � Ra quyết ñịnh luôn cần xử lý kiến thức � Kiến thức là nguyên liệu và thành phẩm của ra quyết ñịnh, cần ñược sở hữu hoặc

tích lũy bởi người ra quyết ñịnh � Giới hạn về nhận thức (trí nhớ có hạn ..) � Giới hạn về kinh tế (chi phí nhân lực ..) � Giới hạn về thời gian � Áp lực cạnh tranh

Bản chất của hỗ trợ ra quyết ñịnh

� cung cấp thông tin, tri thức � có thể thể hiện qua tương tác người – máy, qua mô phỏng



Các yếu tố ảnh hưởng ñến ra quyết ñịnh � Công nghệ - thông tin – máy tính � Tính cạnh tranh – sự phức tạp về cấu trúc � Thị trường quốc tế - ổn ñịnh chính trị - chủ nghĩa tiêu thụ � Các thay ñổi biến ñộng

1. Tổ chức, vai trò của nhà quản lý và vấn ñề ra quyết ñịnh Theo cách nhìn liên quan ñến quyết ñịnh, trong tổ chức có thể có 3 vai trò sau • (Người) ra quyết ñịnh • (Người) chấp hành quyết ñịnh • (Người tạo dựng thông tin) hỗ trợ quyết ñịnh

Như vậy, thông tin hỗ trợ quyết ñịnh nằm ở khía cạnh trung gian/truyền dẫn và ñược thể hiện ở các hoạt ñộng liên ñới: lưu trữ, xử lý, truyền ñưa thông tin ðối pháp ñề nghị trong tổ chức về quyết ñịnh: • ñối pháp về quản lý: có thể chọn vai trò/khâu thông tin trong tổ chức hay không ?

nếu có sẽ cần ñến các hỗ trợ nhờ máy tính ñể hình thành nên các hệ thống hỗ trợ quyết ñịnh/hỗ trợ quản lý (DSS/MSS)

• ñối pháp về quản lý ? có thể chọn vai trò/khâu người ra quyết ñịnh/người chấp hành quyết ñịnh/thực hiện tác vụ hay không ? nếu có xu hướng sẽ ra sao ?

• ñối pháp về quản lý ? có thể chọn vai trò/khâu về kết cấu, tương tác trong tổ chức hay không ? nếu có xu hướng sẽ ra sao ?

Trong tổ chức, cũng cần phân biệt giữa lãnh ñạo và quản lý, khác biệt ở 2 khía cạnh sau: • xác ñịnh ñúng công việc (“do the right thing”) và thực hiện tốt công việc ñã xác

ñịnh (“do the thing right”) • tính hiệu dụng (effectiveness) và tính hiệu quả (efficiency)

Cách nhìn chức năng trong tổ chức (phân ban chức năng trong tổ chức) Vai trò của nhà quản lý (Mintzberg, 1980):

• Giao tế (interpersonal) • Thông tin (informational) • Quyết ñịnh (decisional)

Hành chánh Tài chánh

Sản xuất Vận hành

Tiếp thị Phân phối

Nghiên cứu Phát triển

Ban lãnh ñạo

bất ñịnh, phi cấu trúc

khó tự ñộng hóa



– kinh doanh (entrepreneur) – xử lý phát sinh (disturbance handler) – cấp phát tài nguyên (resource allocator) – thương nghị (negotiator)

Như vậy, nhà quản lý về cơ bản là người ra quyết ñịnh. Người ra quyết ñịnh

• Ở cấp quản lý thấp hay tổ chức quy mô nhỏ: chính cá nhân là người ra quyết ñịnh.

� ðối với một cá nhân cũng có thể có nhiều mục tiêu xung ñột

• Tổ chức vừa và lớn: thường là nhóm ra quyết ñịnh, như vậy thường hay có nhiều mục tiêu xung ñột

� Nhóm có thể có kích cỡ khác nhau, có thể từ nhiều phòng/ban hay từ các tổ chức khác nhau dẫn ñến nhiều phong cách nhận thức, cá tính, phong cách quyết ñịnh khác nhau

� ðồng thuận là vấn ñề chính trị, khó khăn nên quá trình nhóm ra quyết ñịnh rất phức tạp, thường cần máy tính hỗ trợ ñể hình thành cộng tác trực tuyến ở mức toàn tổ chức và hơn nữa

� Các hỗ trợ máy tính thường thấy: hệ thông tin tổ chức (enterprise information system - EIS), các dạng hệ hỗ trợ nhóm (group support system - GSS), các hệ quản lý tài nguyên tổ chức (enterprise resource management - ERM), hoạch ñịnh tài nguyên tổ chức (enterprise resource planning - ERP)..

Thông tin và cấu trúc tổ chức 3 yếu tố chính của cấu trúc tổ chức:

• cấp phát quyền quyết ñịnh • hệ thống khuyến khích (và phạt) • cơ chế giám sát và ño lường

Các biến số thông tin là quan trọng:

• Chất lượng quyết ñịnh ñược xác ñịnh bởi chất lượng thông tin cung cấp cho người ra quyết ñịnh

• Tính cùng chỗ (ngược với tính cùng lúc !) của thông tin và quyền quyết ñịnh cho phép người ra quyết ñịnh ra ñược quyết ñịnh tối ưu

Chú ý: • Việc cài ñặt tính cùng chỗ tùy thuộc bản chất của thông tin thích hợp (kiến thức

ñặc thù, cụ thể ngược với kiến thức chung, tổng quát) • 2 cách hiện thực tính cùng chỗ:

(i) giải pháp hệ thông tin quản lý (“MIS solution”): ñưa thông tin cần cho quyết ñịnh ñến người ra quyết ñịnh thông qua hệ thông tin của tổ chức (có thể “không tự ñộng hóa”) (ii) giải pháp tái thiết kế tổ chức (“organizational redesign solution”): tái kết cấu tổ chức ñể quyền ra quyết ñịnh ñặt tại chỗ của thông tin thích ứng



Bối cảnh chung của quản lý hiện tại • 2 trào lưu: toàn cầu hóa (nhất là về kinh tế) & công nghệ thay ñổi nhanh (ñặc biệt

là công nghệ thông tin truyền thông–information communications tech - ICT) • hiện tượng Internet: tác ñộng kinh tế - xã hội của tính toán

Thách thức ñối với ra quyết ñịnh quản lý • Ra quyết ñịnh: quá trình chọn lựa trong tập phương án nhằm ñạt mục tiêu • Ra quyết ñịnh quản lý = toàn bộ quá trình quản lý (Simon, 1977) • Áp lực cạnh tranh, các nguồn lực kinh tế và thời gian tính -> ra quyết ñịnh tốt

và/hay nhanh hơn • Tiên ñề: ra quyết ñịnh hợp lý - phân tích logic bài toán -> áp dụng khoa học vào

kinh doanh (thống kế, xác suất, kinh tế học ..) –> máy tính hỗ trợ ra quyết ñịnh • Phương thức ra quyết ñịnh: ra quyết ñịnh một/nhiều thành viên • Quyết ñịnh làm bởi nhóm; có các thái ñộ và suy nghĩ khác nhau trong nhóm • Các mục tiêu có thể xung ñột • Có thể có nhiều phương án/giải pháp • Các kết cục có thể xảy ra ở tương lai • Có tinh thần chấp nhận rủi ro • Quá nhiều thông tin; cần thông tin; thu thập thông tin tốn kém và tốn thời gian • ðòi hỏi phân tích “what-if” • Tiếp cận “thử và sai” trên hệ thống thực có thể nguy hiểm • Thực hành trên hệ thống thực có thể chỉ làm ñược một lần • Thay ñổi ở môi trường xảy ra thường xuyên và nhanh • Áp lực thời gian

Khung cảnh của quyết ñịnh

• Quá trình quyết ñịnh hợp lý: (Olson, 1998) � Nhận diện vấn ñề � Xây dựng mô hình và thu thập dữ liệu � Tạo sinh giải pháp � ðánh giá giải pháp � Quyết ñịnh � Hiện thực � Kiểm soát • Simon (1960): phân loại cấu trúc bài toán – cấu trúc, nửa cấu trúc và phi cấu trúc • Anthony (1965): phân loại mức quyết ñịnh – vận hành, quản lý và chiến lược



Khung Hỗ Trợ Quyết ðịnh (Gorry & Scott Morton, 1971)

Kiểu kiểm soát (Anthony) Hỗ trợ công nghệ

Kiểu quyết ñịnh (Simon)

Vận hành tác nghiệp

Quản lý chiến thuật

Hoạch ñịnh chiến lược

Cấu trúc Các khoản phải thu, nhập ñơn hàng ..

Phân tích ngân sách, dự báo ngắn hạn, ñánh giá nhân sự, quyết ñịnh làm-hay-mua, ..

Quản lý ñầu tư, ñịa ñiểm ñặt nhà kho, các hệ phân phối, ..

Hệ thông tin quản lý, các mô hình vận trù học, hệ xử lý giao tác

Nửa cấu trúc Kế hoạch sản xuất, kiểm soát tồn kho, ..

ðánh giá tín dụng, chuẩn bị ngân sách, hệ thống tưởng thưởng

Xây nhà mới mới, sát nhập và thu nạp, kế hoạch ñảm bảo chất lượng ..

Hệ hỗ trợ quyết ñịnh, hệ quản trị kiến thức

Phi cấu trúc Chọn bìa tạp chí, mua phần mềm, cho vay ..

Thương nghị, vận ñộng hành lang ..

Hoạch ñịnh R&D, phát triển công nghệ mới ..

Hỗ trợ công nghệ

Hệ thông tin quản lý, khoa học quản lý

Khoa học quản lý, hệ hỗ trợ quyết ñịnh, hệ chuyên gia, hệ thông tin lãnh ñạo, hệ quản lý nhà cung cấp

Hệ thông tin lãnh ñạo, hệ chuyên gia, mạng thần kinh, hệ quản trị cơ sở tri thức

• Mô hình hóa quyết ñịnh � Mô hình: trừu tượng của thực tại, theo một cách nhìn � 2 dạng mô hình hóa quyết ñịnh trong kinh doanh (theo thứ tự triển khai !) � Mô hình nhận thức (mental model) – về bối cảnh kinh doanh – như là lý thuyết

của người ra quyết ñịnh về kinh doanh tốt/xấu � Mô hình khoa học quản lý (management science - MS): mô tả toán học về một số

bối cảnh kinh doanh � Ý tưởng của các mô hình DSS: kết hợp các mô hình dạng MS (phù hợp ít nhiều,

với các giả thiết khác nhau về bài toán nghiệp vụ) với phân giải của người ra quyết ñịnh

� Mục tiêu của DSS & EIS: cung cấp các công cụ trợ giúp việc phát triển và cải thiện các mô hình nhận thức (về nhân&quả) của người ra quyết ñịnh bằng cách cung cấp dữ liệu nhanh, ñúng & áp dụng các mô hình toán học

� Các hệ chuyên gia (ES) thường dùng các mô hình nhận thức phức tạp hơn



Bàn thêm [5]. Caùc phaân heä lieân quan ñeán quyeát ñònh • Heä ñieàu khieån laø heä laõnh ñaïo/quaûn trò, coù traùch nhieäm ra quyeát ñònh möùc toå chöùc.

Heä thöøa haønh laø heä bò laõnh ñaïo/bò quaûn lyù, coù nhieäm vuï thöïc hieän caùc quyeát ñònh. Vaø heä thoâng tin ñoùng vai troø truyeàn daãn vaø laø caàu noái giöõa hai heä vöøa neâu. Do vaäy, heä thoâng tin coù chöùc naêng hoã trôï vaø ñaûm baûo vieäc ra quyeát ñònh cuûa toå chöùc.

• Ñieàu caàn chuù yù laø, caáu truùc naøy vaãn coù theå ñöôïc duøng ôû moïi chöùc naêng/boä phaän cuûa toå chöùc ôû caùc caáp thaáp hôn moät caùch phuø hôïp.

[6]. Chaát löôïng thoâng tin

Heä ñieàu khieån

Heä thöøa haønh

HEÄ THOÂNG TIN

Toå chöùc

Hình: Caùc phaân heä caáu thaønh toå chöùc

Chí

nh x

aùc

Kòp

thôøi

Ñuùn

g vi

eäc

Chaát löôïng thoâng tin

Hình: Caùc thuoäc tính cuûa chaát löôïng thoâng tin Nguoàn: John Burch, 1989



[7]. Caùc doøng chaûy trong toå chöùc Heä thoâng tin ñoùng moät vai troø heát söùc coù yù nghóa ñoái vôùi toå chöùc, ñoù laø aûnh höôûng ñeán khaâu ra quyeát ñònh, nhö ñöôïc theå hieän döôùi ñaây. [8]. Caáu truùc toå chöùc vaø ra quyeát ñònh ÖÙng vôùi vaán ñeà ra quyeát ñònh, toå chöùc coù theå coù vaøi daïng keát caáu ñieån hình sau.

Quaûn lyù

Ñaàu vaøo Ñaàu ra Xöû lyù saûn phaåm

Heä thoâng tin

Hình: Caùc luoàng chaûy trong toå chöùc luoàng vaät lieäu luoàng thoâng tin luoàng döõ lieäu luoàng quyeát ñònh

Nguoàn: Stair R. M., 1992

AÙp ñaët quaûn lyù

Nhaân vieân töï chuû

Keát caáu phaân caáp Keát caáu phaúng Keát caáu maïng löôùi

Hình: Ra quyeát ñònh theo keát caáu toå chöùc Nguoàn: Wetherbe James C., 1994



[9]. Caùc daïng heä thoâng tin vaø ñoái saùnh A. Theo coâng duïng hoã trôï: Ñaëc ñieåm nghieäp vuï Heä xöû lyù giao taùc • Xöû lyù caùc hoaït ñoäng haøng ngaøy

• Tính töï ñoäng hoùa cao • ÖÙng duïng roäng raõi nhaát

Heä thoâng tin quaûn lyù • Cung caáp thoâng tin baùo caùo – ñònh kyø, theo yeâu caàu, ngoaïi leä

• Naâng cao hieäu quaû coâng taùc quaûn lyù • Phoå bieán

Heä hoã trôï ra quyeát ñònh • Cung caáp cô sôû ñeå phaân tích vaø choïn löïa • Naëng veà tính hieäu duïng cuûa coâng taùc ñieàu haønh • Chöa ñöôïc phoå bieán

Heä chuyeân gia • Cho lôøi khuyeân, lôøi giaûi töø kho tri thöùc xaây döïng tröôùc vaø caû töø quaù trình töï hoïc trong khi vaän haønh

• Tính hieäu duïng vaø hieäu quaû cuûa coâng taùc ñieàu haønh vaø quaûn lyù

• Coøn hieám

Heä hoã trôï ra quyeát ñònh

Heä thoâng tin quaûn lyù

Heä xöû lyù giao taùc

Traùch nhieäm

AÛnh höôûng

Ñaëc thuø

Cao

Thaáp Taùc nghieäp

Chieán thuaät

Chieán löôïc

Hình: Caùc daïng heä thoâng tin vaø phoå aùp duïng Nguoàn: Stair R.M, Principles of Information Systems, 1992

Baûng : Caùc daïng heä thoâng tin vaø ñoái saùnh



B. Theo chöùc naêng nghieäp vuï: Keát hôïp ñöùng trong toå chöùc coù theå thaáy roõ hôn qua baûng sau

Möùc quaûn lyù Chöùc naêng Quaûn lyù caáp cao • Xaùc ñònh muïc tieâu chính, hoaïch ñònh chieán löôïc vaø chính saùch

• Caáp phaùt taøi nguyeân nhaân löïc vaø taøi chaùnh theo keát hôïp ngang

Quaûn lyù caáp trung • Xaây döïng, ñieàu khieån vaø kieåm soaùt muïc tieâu boä phaän vaø phöông thöùc ñieàu haønh

• Lieân keát vaø phoái hôïp giöõa caùc boä phaän theo keát hôïp ngang Quaûn lyù caáp thaáp • Vaän haønh vieäc cung caáp saûn phaåm vaø dòch vuï nhö ñöôïc giao

• Quaûn lyù taùc nghieäp rieâng leû

Quaûn lyù caáp thaáp

Quaûn lyù caáp trung

Quaûn lyù caáp cao

Keát

hôïp

ñöù

ng

Haønh chaùnh & Taøi chaùnh

Saûn xuaát & Vaän haønh

Tieáp thò & Baùn haøng

Nghieân cöùu & Phaùt trieån

Keát hôïp ngang

Hình: Caùc daïng heä thoâng tin trong keát hôïp ñöùng vaø ngang cuûa toå chöùc Nguoàn: Wetherbe James C., 1994

Keát caáu ñoùng/oån ñònh/cô giôùi

Keát caáu trung gian

Keát caáu môû/thích nghi/höõu cô

Baûng: Keát hôïp ñöùng trong toå chöùc Nguoàn: Wetherbe James C., 1994





[10]. Caùc phaân heä thoâng tin trong toå chöùc [11]. Lieân heä giöõa thoâng tin vaø quyeát ñònh trong toå chöùc

Quaûn lyù caáp cao

Quaûn lyù caáp trung

Quaûn lyù caáp thaáp

Haønh chaùnh & Taøi chaùnh

Saûn xuaát & Vaän haønh

Tieáp thò & Baùn haøng

Nghieân cöùu & Phaùt trieån

TOÅ CHÖÙC

HEÄ THOÂNG TIN NGHIEÄP VUÏ

Phaân heä haønh

chaùnh & taøi chaùnh

Phaân heä saûn xuaát & vaän haønh

Phaân heä tieáp thò & baùn haøng

Phaân heä nghieân cöùu &

phaùt trieån

Hình: Daïng heä thoâng tin tích hôïp cuûa toå chöùc Nguoàn: Wetherbe James C., 1994

+

Quaûn lyù taùc nghieäp

Quaûn lyù chieán thuaät

Quaûn lyù chieán löôïc

Phoå quaùt Hieän thöïc Vi moâ Ngaén haïn

Trung dung Khaû thi Trung haïn

Caù bieät Döï baùo Vó moâ Daøi haïn

Ñaëc ñieåm cuûa thoâng tin Tính caáu truùc cuûa quyeát ñònh

Khoâng caáu truùc

Baùn caáu truùc

Coù caáu truùc

HEÄ THOÂNG TIN NGHIEÄP VUÏ

Hình: Thoâng tin vaø quyeát ñònh trong toå chöùc – heä tích hôïp Nguoàn: Louis G. Garceau, 1995



2. Hệ hỗ trợ ra quyết ñịnh là gì ? • HHTQð là các hệ dựa trên máy tính, có tính tương tác, giúp các nhà ra quyết ñịnh

dùng dữ liệu và mô hình ñể giải quyết các bài toán phi cấu trúc (S. Morton, 1971) • HHTQð kết hợp trí lực của con người với năng lực của máy tính ñể cải tiến chất

lượng của quyết ñịnh. ðây là các hệ dựa vào máy tính hỗ trợ cho người ra quyết ñịnh giải các bài toán nửa cấu trúc (Keen and Scott Morton, 1978)

• HHTQð là tập các thủ tục dựa trên mô hình nhằm xử lý dữ liệu và phán ñoán của con người ñể giúp nhà quản lý ra quyết ñịnh (Little, 1970)

• Thay ñổi tùy theo ngữ cảnh, chưa có ñịnh nghĩa ñược chấp nhận rộng rãi

ðối sánh giữa HHTQð và EDP (electronic data processing) (Alter 1980):

Khía cạnh HHTQð EDP Cách dùng

Chủ ñộng

Bị ñộng

Người dùng

Quản lý Thư ký

Mục tiêu

Hiệu dụng Hiệu quả

Thời gian tính

Hiện tại và tương lai Quá khứ

Hướng ñích

Linh hoạt Nhất quán

Các ý niệm cơ sở của các ñịnh nghĩa về HHTQð: Gorry & Scott-Morton (1971) Kiểu bài toán, chức năng hệ thống Little (1970) Chức năng hệ thống, ñặc tính giao tiếp Alter (1980) Mục tiêu hệ thống, khuôn mẫu sử dụng Moore and Chang (1980) Năng lực hệ thống, khuôn mẫu sử dụng Bonczek et al. (1989) Thành phần hệ thống Keen (1980) Quá trình phát triển Lý do dùng HHTQð • Nhu cầu về HHTQð � Vào các năm 1980, 1990 ñiều tra các công ty lớn cho thấy: � Kinh tế thiếu ổn ñịnh � Khó theo dõi vận hành của doanh nghiệp � Cạnh tranh gay gắt � Xuất hiện thương mại ñiện tử (e-commerce) � Bộ phận IT quá bận, không giải quyết ñược các yêu cầu quản lý � Cần phân tích lợi nhuận, hiệu quả và thông tin chính xác, mới, kịp thời � Giảm giá phí hoạt ñộng � + Xu hướng tính toán của người dùng (end-user computing) • Lý do sử dụng HHTQð � Cải thiện tốc ñộ tính toán � Tăng năng suất của cá nhân liên ñới



� Cải tiến kỹ thuật trong việc lưu trữ, tìm kiếm, trao ñổi dữ liệu trong và ngoài tổ chức theo hướng nhanh và kinh tế

� Nâng cao chất lượng của các quyết ñịnh ñưa ra � Tăng cường năng lực cạnh tranh của tổ chức � Khắc phục khả năng hạn chế của con người trong việc xử lý và lưu chứa thông tin • Thuận lợi của hệ DSS (Keen, 1981)

Tăng số phương án xem xét Phân tích ñộ nhạy nhanh và hiệu quả hơn ðáp ứng nhanh hơn

Hiểu nghiệp vụ tốt hơn Thấy ñược các quan hệ nghiệp vụ của toàn hệ thống

ðáp ứng nhanh trước các tình huống không mong ñợi

Dễ hiệu chỉnh mô hình Dễ xem xét các thay ñổi

Có thể thực hiện các phân tích phi chính quy

Học tập và hiểu biết Nhận diện các tài nguyên chưa tận dụng Vạch ra các tiếp cận mới

Cải thiện truyền thông Giải thích tính hợp lý Kiểm soát Nhiều kế hoạch kiên ñịnh

Tiêu chuẩn hóa các thủ tục tính toán Tiết kiệm chi phí Giảm công việc hành chánh, tiết kiệm chi phí

hành chánh Quyết ñịnh tốt hơn Tinh thần ñồng ñội tốt hơn Tiết kiệm thời gian Dùng các nguồn dữ liệu tốt hơn

• Các hỗ trợ mong ñợi từ HHTQð

HHTQð cung cấp Trả lời câu hỏi Thông tin trạng thái và dữ liệu thô Cái gì .. ? What is .. ? Khả năng phân tích tổng quát

Cái gì ..? Tại sao .. ? What is/why .. ?

Mô hình biểu diễn (cân ñối tài chánh), mô hình nhân quả (dự báo, chẩn ñoán)

Sẽ là gì ..? What will be ..? Tại sao .. ? Why .. ?

ðề nghị giải pháp, ñánh giá

Nếu như ..? What if .. ? Tại sao ..? Why .. ?

Chọn lựa giải pháp

Cái gì tốt nhất/ñủ tốt .. ? What is best/what is good enough .. ?



III. CÁC DẠNG HỆ THÔNG TIN LIÊN QUAN Có các dạng hệ thông tin sau: • TPS transaction processing system: hệ xử lý giao tác • MIS management information system, GIS geographic information system: hệ

thông tin quản lý, hệ thông tin ñịa lý • DSS decision support system, MSS management support system, MDS

management decision system: hệ hỗ trợ quyết ñịnh, hệ hỗ trợ quản lý, hệ quyết ñịnh quản lý

• GDSS group decision support system, ODSS organizational decision support system: hệ hỗ trợ quyết ñịnh nhóm, hệ hỗ trợ quyết ñịnh tổ chức

• IDSS intelligent decision support system: hệ hỗ trợ quyết ñịnh thông minh • EIS executive information system: hệ thông tin lãnh ñạo • ES expert system: hệ chuyên gia • KMS knowledge management system: hệ quản trị kiến thức • Enterprise application systems (ERP, SCM, CRM ..): hệ ứng dụng (quy mô) xí

nghiệp (tổ chức) (hệ hoạch ñịnh tài nguyên xí nghiệp, hệ quản trị chuỗi cung ứng, hệ quản trị quan hệ khách hàng)

• ANN artificial neural networks: mạng thần kinh nhân tạo Về cơ bản, cần chú ý: • Phân biệt giữa hệ xử lý giao tác (TPS) với hệ hỗ trợ quyết ñịnh (DSS) • Hệ hỗ trợ quyết ñịnh cũng là một dạng hệ thông tin dựa vào máy tính (CBIS –

computer based information system) • Các dạng hệ thông tin ngày nay (từ CBIS ñến HSS) ñều có máy tính hỗ trợ • Một số công nghệ/công cụ khác nhau (tức một số hệ thông tin) tích hợp lại theo

vài kiểu sau: � Dùng mỗi công cụ ñộc lập cho mỗi khía cạnh của bài toán � Dùng một vài công cụ kết hợp lỏng, thường là chuyển dữ liệu từ công cụ này sang

công cụ khác � Dùng các công cụ tích hợp chặt chẽ, như một hệ hỗn hợp ñối với người dùng • Vấn ñề là giải pháp của bài toán quản lý chứ không phải công cụ kỹ thuật • Hệ hỗ trợ hỗn hợp (HSS) ñược coi là hệ hỗ trợ quản lý (MSS) tích hợp với các

công cụ của khoa học quản lý (ñịnh lượng/vận trù học) (management science/operation research MS/OR) và thống kê (statistics) cũng như một số công cụ máy tính hóa khác.

• Các công cụ có thể ñược cung cấp bởi nhiều người khác nhau • Vấn ñề liên kết trên mạng máy tính của các hệ thống dần trở thành phổ quát



Thuộc tính của các hệ thông tin có máy tính hỗ trợ

Hạng mục

TPS MIS DSS ES EIS NC KBM

Áp dụng Kế toán, tồn kho, thông tin bán hàng, sản xuất

Kiểm soát sản xuất, theo dõi và dự báo bán hàng

Lập kế hoạch chiến lược ..

Kế hoạch chiến lược, chẩn ñoán,

Hỗ trợ các quản lý cao cấp, nghiên cứu môi trường

Quyết ñịnh phức tạp, lặp; chẩn ñoán

Quyết ñịnh phức tạp trong môi trường thay ñổi

Khía cạnh tập trung

Giao tác dữ liệu

Thông tin Quyết ñịnh, tính linh hoạt, thân thiện sử dụng

Suy diễn, chuyển giao kiến thức

Theo dõi, kiểm soát, dẫn xuất

Công nhận mẫu

Tính khả dùng lại của các thực tế ưu việt

Cơ sở dữ liệu

ðơn nhất ñối với mỗi ứng dụng, cập nhật theo lô

Lập trình viên truy ñạt tương tác

Hệ quản trị CSDL, truy ñạt tương tác, kiến thức theo sự kiện

Kiến thức theo sự kiện và thủ tục; cơ sở kiến thức (sự kiện, quy tắc)

Truy xuất ñến mọi CSDL mức toàn tổ chức

Các trường hợp lịch sử; cung cấp huấn luyện

Kho kiến thức tổ chức

Xử lý Dạng số Dạng số Dạng số Dạng ký hiệu

Chủ yếu là dạng số, có dạng ký hiệu

Dạng số cần xử lý trước

Dạng số, ñịnh tính, ký hiệu

Năng lực quyết ñịnh

Không có quyết ñịnh

Bài toán thủ tục có cấu trúc dùng các công cụ vận trù học

Bài toán nửa cấu trúc, mô hình vận trù tích hợp, kết hợp giữa mô hình và ứng xử con người

Các quyết ñịnh phức tạp, không có cấu trúc, dùng các quy tắc (heuristics)

Chỉ khi kết hợp với DSS

Chủ yếu là dự báo, dựa trên các trường hợp lịch sử

Phức tạp, bao gồm cả mức tổ chức

Loại thông tin sản sinh

Báo cáo tổng hợp, có tính vận hành

Báo cáo ñịnh kỳ, theo nhu cầu, ngoại lệ

Thông tin hỗ trợ các quyết ñịnh ñặc thù

Khuyến nghị và giải thích

Báo cáo tình hình, ngoại lệ, các chỉ số chính

Dự báo, phân loại mẫu

Khuyến nghị, kiến thức, bí quyết

Mức tổ chức cao nhất

Quản lý mức thấp

Quản lý mức trung

Các nhà phân tích và quản lý

Các nhà quản lý và chuyên gia

Quản lý cấp cao

Các chuyên gia, nhà quản lý

Các nhà quản lý và chuyên gia

Lực ñẩy Tính thực tế thích hợp

Hiệu quả Hiệu dụng Hiệu dụng và thực tế thích hợp

Tính ñúng lúc

Tính thực tế thích hợp

Hiệu dụng và thực tế thích hợp



IV. QUÁ TRÌNH RA QUYẾT ðỊNH Quá trình ra quyết ñịnh gồm có 3 giai ñoạn (Simon 1977)

• Tìm hiểu (intelligence): bài toán dẫn ñến quyết ñịnh • Thiết kế (design): phân tích và xây dựng các diễn trình hành ñộng • Chọn lựa (choice): chọn một diễn trình trong tập diễn trình + tiếp theo giai ñoạn chọn lựa là giai ñoạn hiện thực (implementation) Chú ý: công cụ máy tính có thể hỗ trợ tất cả các giai ñoạn trên !

Giai ñoạn tìm hiểu Xác ñịnh mục tiêu tổ chức Tìm kiếm và tập hợp dữ liệu Nhận diện, xác ñịnh chủ thể bài toán, phân loại và phát biểu vấn ñề

Giai ñoạn thiết kế Thiết lập mô hình Lập bảng tiêu chuẩn chọn lựa Tìm kiếm các phương án Tiên ñoán và ño lường các kết cục

Giai ñoạn chọn lựa Giải pháp cho mô hình Phân tích ñộ nhạy Chọn (các) phương án tốt nhất Hoạch ñịnh việc hiện thực

Thực tại

Hiện thực giải pháp

Phát biểu vấn ñề

Phương án

Giải pháp

ðơn giản hóa các giả ñịnh

Hợp thức mô hình

Kiểm chứng, kiểm thử giải pháp ñề xuất

Thất bại Thành công



Ra quyeát ñònh vaø giaûi quyeát vaán ñeà Nhöng laøm theá naøo ñeå caûi thieän vieäc giaûi quyeát vaán ñeà ? Hình sau cho thaáy moät giai ñoaïn quan troïng trong vieäc giaûi quyeát vaán ñeà – ñoù laø ra quyeát ñònh. Giai ñoạn Tìm hiểu Chú ý các nội dung sau • Nhận diện vấn ñề (cơ hội): các mục tiêu tổ chức có liên quan • Phân loại vấn ñề: có thể theo tính có cấu trúc của bài toán (Simon, 1977: phổ liên

tục với 2 cực là bài toán lập trình ñược và không) • Phân rã vấn ñề: chia ra các bài toán con (như trong AHP – Satty, 1999) • Xác ñịnh chủ thể vấn ñề: trách nhiệm giải quyết và năng lực giải quyết • Phát biểu vấn ñề chính thức

Phaân tích

Thieát keá

Kieåm soaùt

Choïn löïa

Thi coâng

Ra quyeát ñònh

Giaûi quyeát vaán ñeà

Hình: Taàm quan troïng cuûa vieäc ra quyeát ñònh.

Nguoàn: H. A. Simon, 1960



Giai ñoạn Thiết Kế Chú ý các nội dung sau • Bản chất: nghệ thuật + khoa học • Mô hình ñịnh lượng (toán, tài chánh ..)

Các thành phần của mô hình Cấu trúc của mô hình Tiêu chuẩn dùng ñánh giá Xây dựng các giải pháp Tiên ñoán các kết cục ðo lường các kết cục Phân tích tình huống

• Mô hình nhận thức giúp xác ñịnh tình huống ra quyết ñịnh tốt hơn, thường ñược

xây dựng trong tình huống quyết ñịnh bị áp lực thời gian Bàn thêm về Gð thiết kế • ðặc tính chung của các HHTQð là mô hình hóa. � Thành phần luôn có mặt trong hệ thống là mô hình (model) từ ñó việc thực hiện

phân tích quyết ñịnh sẽ trên mô hình thay vì trên thực tại. � Mô hình là biểu diễn/trừu tượng của thực tại (thường ñơn giản hóa) theo một cách

nhìn nhất ñịnh. � Có các dạng mô hình khác nhau: tỷ lệ (scale/iconic), tương ñồng (analog),

toán/ñịnh lượng (mathematical/quantitative) � Chú ý sự ñánh ñổi giữa ñộ chính xác của mô hình và giá phí xây dựng tương ứng

Mô hình = tập các quan hệ

Biến ngoài

Biến quyết ñịnh

Ràng buộc

Biến kết quả



1. Các thành phần của mô hình � Gồm có: biến quyết ñịnh (1), biến kết quả (2) và biến không kiểm soát ñược

và/hay thông số (3)

� Thí dụ: Lĩnh vực Biến quyết ñịnh Biến kết quả Biến không kiểm

soát/thông số ðầu tư tài chánh

Phương án và tổng mức ñầu tư Khi nào và bao lâu

Lợi nhuận, rủi ro Suất thu lợi Lời theo cổ phiếu

Tỷ lệ lạm phát Cạnh tranh

Tiếp thị Ngân sách tiếp thị ðịa ñiểm quảng cáo

Thị phần Thỏa mãn của khách hàng

Thu nhập của khách hàng Hành ñộng của ñối thủ

Sản xuất Sản phẩm và sản lượng Mức tồn kho

Tổng chi phí Mức chất lượng Thỏa mãn của nhân viên

Tính năng của máy móc Công nghệ Giá vật liệu

2. Cấu trúc mô hình ñịnh lượng

Biểu thức toán học: thông dụng nhất là � Quy hoạch tuyến tính và quy hoạch nguyên � Quy hoạch phi tuyến � Quy hoạch ñộng � Quy hoạch mục tiêu � Phân công (tìm so khớp tốt nhất) � ðầu tư (tối ña hóa suất thu lợi) � Mô hình mạng (hoạch ñịnh, lập thời biểu) � Mô hình tồn kho ñơn giản (EOQ) � Vận tải (tối thiểu hóa phí vận chuyển) � Cấp phát (cân ñối ngân sách)

3. Tiêu chuẩn ñánh giá � Nguyên lý chọn lựa: tiêu chuẩn mô tả tính khả chấp nhận của tiếp cận của giải

pháp (trong giai ñoạn thiết kế chứ không phải chọn lựa) � Các mô hình có tính danh ñịnh (normative): chọn phương án tốt nhất trong

toàn bộ � Tối ưu (optimization):

� kết quả cao nhất theo tập nguồn lực sẵn có, � tỷ số kết quả/chi phí cao nhất (năng suất cao nhất) � chi phí ít nhất với tập kết quả ñã cho

� Tối ưu bộ phận (sub-optimization): tối ưu hóa theo bộ phận + tích hợp các bộ phận khác: tiếp cận thực tế

� Cơ sở: chủ thuyết ra quyết ñịnh hợp lý theo các giả ñịnh: � Con người là chủ thể kinh tế nhằm tối ña hóa các mục tiêu mong muốn



� Ở tình huống ra quyết ñịnh, các diễn trình thực hiện và kết cục hoặc ít nhất là các xác suất ứng với các kết cục ñược biết � Người ra quyết ñịnh có sẵn ñộ ưu tiên/thiên hướng cho phép sắp hạng các kết cục

• Các mô hình có tính mô tả (descriptive): chọn phương án phù hợp mục tiêu

trong tập ñã cho – chấp nhận ñược/thỏa mãn (xem thêm tính hợp lý trong ràng buộc (bounded rationality) của Simon)

� Thường dựa vào toán học: � Mô phỏng (simulation): phổ biến nhất; computer,virtual reality, video games � Dòng thông tin (information flow) � Phân tích tình huống (scenario analysis) � Hoạch ñịnh tài chánh (financial planning) � Quyết ñịnh tồn kho phức tạp (complex inventory decisions) � Phân tích Markov (Markov analysis (dự báo)) � Phân tích tác ñộng môi trường (environmental impact analysis) � Dự báo công nghệ (technological forecasting) � Quản lý hàng ñợi (waiting line (queuing) management) � Không dựa vào toán học: � Sơ ñồ nhận thức (cognitive map): chỉ ra các yếu tố ñịnh tính và các quan hệ nhân

quả của tình huống ra quyết ñịnh � Diễn kịch (narratives): giúp hiểu rõ tình huống ra quyết ñịnh qua việc nhận diện

các khía cạnh quan trọng, thích hợp cho ra quyết ñịnh nhóm

4. Xây dựng giải pháp/phương án Có hai tiếp cận:

� Tự ñộng bởi mô hình (như quy hoạch tuyến tính) � Hệ hỗ trợ quản lý (MSS): ña số là thủ công, ñều có liên quan ñến dò tìm, sáng tạo,

heuristics 5. Tiên ñoán kết cục của phương án

Dựa vào kiến thức/niềm tin về các kết quả dự ñoán: � Chắc chắn (certainty) � Rủi ro (risk): bài toán phân tích rủi ro � Bất ñịnh (uncertainty) 6. ðo lường kết cục của phương án 7. Phân tích tình huống (scenario analysis) � Bàn về môi trường vận hành của hệ thống, các thông số cho quyết ñịnh và các

biến không kiểm soát ñược, các thủ tục và ràng buộc trên mô hình � Các bối cảnh cần chú ý: tốt nhất có thể, xấu nhất có thể, trung bình và hầu như

chắc chắn � ðặc biệt hữu ích trong mô phỏng và phân tích “what-if”



Giai ñoạn Chọn lựa Chú ý các nội dung sau • Hoạt ñộng tìm kiếm (search) � Mô hình danh ñịnh: tiếp cận phân tích/tối ưu: công thức toán học; giải thuật –

thường áp dụng cho các bài toán có cấu trúc, có bản chất vận hành hay chiến thuật � Kỹ thuật phân tích SMART (Simple Multi-Attribute Rating Technique, Edwards,

1971) � Kỹ thuật phân tích AHP (Analytic Hierarchy Process, Saaty, 1980) � Mô hình mô tả: tìm kiếm mù (blind)/tìm kiếm heuristics - thường áp dụng cho các

bài toán phức tạp, ít có tính cấu trúc

• Hoạt ñộng ñịnh giá (evaluation) � ða mục tiêu � Phân tích ñộ nhạy � Phân tích what-if � Dò tìm mục tiêu (goal seeking)

• ðề nghị giải pháp cho mô hình

Bàn thêm về Gð chọn lựa: tác vụ ñánh giá • ða mục tiêu: � ñây là tình huống thường xảy ra cho các phương án � phương pháp giải thông dụng: � lý thuyết ñộ vị lợi (utility theory) � quy hoạch mục tiêu (goal programming) � quy hoạch tuyến tính (linear programming) – xem mục tiêu là ràng buộc � hệ thống chấm ñiểm • Phân tích “what if” � xác ñịnh ñiều gì sẽ xảy ra ñối với giải pháp nếu một biến nào ñó thay ñổi ? � phổ biến trong các hệ chuyên gia (expert system - ES) • Dò tìm mục tiêu (goal seeking) � tính toán giá trị nhập lượng cần thiết ñể ñạt ñược mức ñộ mục tiêu mong muốn � dạng giải pháp hướng về phía sau – (backward solution approach)



“Công nghệ” hỗ trợ quyết ñịnh theo giai ñoạn ((Sprague, R.H, 1980, “A Framework for the development of DSS”)

Tìm hiểu

Thiết kế

Chọn lựa

Hiện thực

ANN MIS Data mining, OLAP EIS

GDSS Management Science ANN

GDSS

DSS ES



Các mô hình quyết ñịnh khác • Paterson decision-making process • Kotter’s process model • Pound’s flow chart of managerial behavior • Kepner-Tregoe rational decision-making approach • Hammond, Kenney, and Raiffa smart choice method • Cougar’s creative problem solving concept and model • Pokras problem-solving methodology • Bazerman’s anatomy of a decision • Harrison’s interdisciplinary approaches • Beach’s naturalistic decision theories

Các tiếp cận quyết ñịnh theo phong cách nhận thức (G.B. Davis, 1974) Yếu tố giải quyết

vấn ñề Heuristic

Phân tích

Tiếp cận học tập

Hành ñộng quan trọng hơn phân tích tình huống Nhấn mạnh vào phản hồi

Phân tích tình huống quan trọng hơn hành ñộng Ít nhấn mạnh vào phản hồi

Tìm kiếm

Thử-và-sai; hành ñộng tức thời Phân tích hợp lý một cách hình thức

Tiếp cận phân tích

Trực giác và cảm quan

Mô hình tường minh, thường là ñịnh lượng về tình huống

Phạm vi phân tích

Tình huống là tổng thể hữu cơ chứ không là cấu trúc kết thành từ các phần riêng biệt

Quy tình huống về tập cơ sở các chức năng nhân quả

Cơ sở suy diễn

Tìm kiếm các khác biệt theo tình huống rõ rệt và thay ñổi theo thời gian

Xác ñịnh các tương ñồng hay ñiểm chung bằng cách so sánh các ñối tượng

Quan hệ ngành • Khoa học ứng xử

Triết học, tâm lý học, xã hội học, tâm lý xã hội học, luật, nhân chủng học, khoa học chính trị .. • Khoa học khác

Kinh tế học, thống kê, toán học, vận trù học, khoa học máy tính .. Các ngành ñều tác ñộng ñến khả năng quyết ñịnh của các cá nhân và sẽ hỗ trợ tương ứng Các vấn ñề liên ñới trong xây dựng hệ thống • Cá tính (personality) � Quan hệ chặt chẽ giữa cá tính và ra quyết ñịnh � Kiểu cá tính giúp giải thích cách thức tiếp cận vấn ñề � Kiểu cá tính chỉ ra cách thức tạo quan hệ với các kiểu cá tính khác – cần thiết ñể

xây dựng nhóm � Ảnh hưởng ñến phong cách nhận thức và phong cách quyết ñịnh



• Phái (gender) � Một số kiểm nghiệm thực tế cho thấy không có khác biệt ñáng kể trong ra quyết

ñịnh liên quan ñến phái • Nhận thức (human cognition) � Nhận thức: hoạt ñộng của cá nhân giải quyết sự khác biệt giữa quan ñiểm/hiểu

biết nội tại về môi trường với những gì thực sự tồn tại trong môi trường ñó � Khả năng lĩnh hội và hiểu thông tin � Các mô hình nhận thức là các cố gắng nhằm giải thích hay hiểu các quá trình

nhận thức khác nhau � Phong cách nhận thức ảnh hưởng lên tương tác người – máy • Phong cách quyết ñịnh (decision styles) � Heuristic � Phân tích (analytic) � ðộc tài (autocratic ) � Dân chủ (democratic) � Thiên về tư vấn với cá nhân/nhóm (consultative) � Các kết hợp và biến thể khác � Cần ñược xem xét khi tiến hành thiết kế hệ hỗ trợ quản lý (MSS)



V. VÀI CÁCH PHÂN LOẠI HỆ HỖ TRỢ QUYẾT ðỊNH Theo các tiêu thức khác nhau, có thể có vài phân loại hệ hỗ trợ quyết ñịnh như sau: • communications/data/document/model/knowledge-driven DSS – hệ hỗ trợ quyết

ñịnh hướng về truyền thông/dữ liệu/tư liệu/mô hình/kiến thức • text/geographic/database/spreadsheet/solver/ rule - oriented and compound DSS

(Holsapple & Whinston) – hệ hỗ trợ quyết ñịnh hướng về văn bản/ñịa lý/cơ sở dữ liệu/bảng tính/bộ giải quyết bài toán/quy tắc và hệ hỗ trợ quyết ñịnh hỗn hợp

• intelligent DSS: hệ hỗ trợ quyết ñịnh thông minh

descriptive/procedural/reasoning/linguistic/ presentation/assimilative (prime) sybiotic, expert-systems-based, adaptive and holistic

• organizational/group/personal support system: hệ hỗ trợ cá nhân/nhóm/tổ chức • individual DSS/group support system (Keen, 1980): hệ hỗ trợ quyết ñịnh cá

nhân/hệ hỗ trợ nhóm • WEB–based DSS: hệ hỗ trợ quyết ñịnh trên nền WEB • institutional DSS ngược với ad hoc DSS (Donovan and Madnick, 1977) - hệ hỗ

trợ quyết ñịnh thông thường ngược với hệ hỗ trợ quyết ñịnh ñặc thù: các bài toán giống nhau, thường xuyên ngược với các bài toán dị biệt, ñặc thù, khó ñoán trước

Khác: • phát triển/xây dựng hệ hỗ trợ quyết ñịnh (DSS development) ngược với khai thác

thuê hệ hỗ trợ quyết ñịnh (DSS hosting) • hệ hỗ trợ quyết ñịnh theo nhu cầu (custom-made DSS) ngược với hệ hỗ trợ quyết

ñịnh làm sẵn (ready-made DSS)



VI. VỀ CHIỀU HƯỚNG CÔNG NGHỆ • ðặc ñiểm kỹ thuật của HHTQð: � Cơ chế dữ liệu – mô hình – tương tác (DDM - data-dialog-model), năng lực trích

xuất – biến ñổi – thu nạp (ETL - extraction-transformation-loading) � ða phương tiện (multimedia), dữ liệu không gian (spatial data), hướng tư liệu

(document-centric), kỹ thuật nhà kho dữ liệu (data warehousing), kỹ thuật xử lý phân tích trực tuyến (online analytic processing - OLAP)

� Kiến trúc hệ thống theo kiểu khách hàng – người phục vụ trên nền WEB (web client-server)

� Tính toán cho người dùng cuối (end-user computing) • Các ảnh hưởng hiện tại về công nghệ � Công nghệ WEB (Internet/intranet/extranet ..), WEB services � Công nghệ không dây (wireless/mobile computing ..) � Hệ quản trị kiến thức (knowledge management system) � Phần mềm mức xí nghiệp/tổ chức (ERP, CRM, SCM ..) • Lưu ý vấn ñề phát triển hệ thống & sử dụng hệ thống � Các nhà cung cấp dịch vụ ứng dụng (ASP - application service provider)

VII. LƯỢC SỬ HỆ HỖ TRỢ QUYẾT ðỊNH ðọc thêm (A brief history of decision support systems)

Documents

I. TIẾP CẬN HỆ THỐNG - phamtrung.wikispaces.comphamtrung.wikispaces.com/file/view/unit+1.pdf · Bài 1. Giới thiệu chung Feb ... 4. thừa nhận ... phân tích dựa