gor Rydzanicz

RYSUNEK

KONSTRUKCJ

AD ANI A wydana© łrzecae

Naukowo-Techniczne • Warszawa

Przedmowa — 5

Wprowadzenie — 7 1.1. Własności i właściwości środków technicznych — 7 1.2. Proces projektowo-konstrukcyjny — 7 1.3. Niektóre zagadnienia procesu projektowo-konstrukcyjnego — 8 1.4. Uszczegółowienie konstrukcji a uszczegółowienie rysunków jako zapisu konstrukcji — 9 1.5. Racje istnienia wytworu i zasady konstrukcji — 9 1.6. Zapis a proces projektowo-konstrukcyjny — 10 1.7. Dobór postaci konstrukcyjnej — 11

2. O metodyce nauczania przedmiotu „zapis konstrukcji" — 12

2.1. Założenia i charakterystyka ogólna— 12 2.2. Uwagi metodyczne — 13 2.3. Układ iatreść wykładów — 13 2.4. Struktura ćwiczeń — 14 2.5. Sporządzanie zapisu — 15

3. Zapis konstrukcji elementów o postaci złożonej z prostych utworów geometrycznych — 16

4. Zadania konstrukcyjne I — 24

5. Zapis konstrukcji elementów o większej złożoności postaci geometrycznej — 31

5.1. Elementy obrotowe — 31 5.2. Elementy nieobrotowe — 37

6„ Rzuty aksomometryczee jako podstawa rysunków poglądowych — 43

7, Odtwarzanie konstrukcji wytworu — 51

7.1. Odtwarzanie konstrukcji elementu — 51 7.2. Odtwarzanie konstrukcji złożonego układu — 57

8. Analiza zapisu złożonych układów. Rysunki wykonawcze i rysunki poglądowe (uproszczone) — 66

% Zapas koansirakcja «leinmeratów spsnryaaayda — 75

W. Zadamia kojastrakcyjme II — 84

11. Zapis sdaematyczmy (symboliczny) — 92

12. Zadania pomocnicze -— 95

12.1. Zapis połączeń śrubowych i połączeń spawanych — 95 12.2. Zapis oznaczeń chropowatości powierzchni — 103

13. Elementarne .zagadnienia konstrukcyjne — zbiór rozwiązań, normy konstrukcyjne — 104

14. Materiały uzupełniające — 120

15. Wybrane przykłady rozwiązań — 134

Dodatek — PodziałM, formaty arkuszy, sposoby składania arkuszy — 141

Literatura — 147

Książka zawiera układ zadań do przedmiotu „zapis konstrukcji" Ogólnymi celami nauczania tego przedmiotu są: opanowanie zasad i reguł zapisu konstrukcji oraz wprowadzenie w elementarne zagadnienia teorii konstrukcji i konstruowania, a także opanowanie i dos-konalenie techniki sporządzania zapisu.

Takie ujęcie problematyki zapisu, aby stanowiło ono jednocześnie wstęp do teorii konstrukcji, jest możliwe wówczas, gdy działania w przedmiocie „zapis konstrukcji" są oparte na pojęciu cech konstrukcyjnych. Podstawowe pojęcia t e o r i i k o n s t r u k c j i to cechy konstrukcyjne, k o n s t r u o w a n i e —-to dobór cech, a z a p i s k o n s t r u k c j i — to zapis cech konstrukcyjnych. Wynika z tego potrzeba i możliwość jednoczesnego nauczania konstrukcji i zapisu konstrukcji.

Do osiągnięcia założonych celów nauczania przedmiotu są potrzebne dwa rodzaje zadań: rysunkowe i konstrukcyjne. Zadania rysunkowe są podporządkowane zadaniom konstrukcyjnym i stanowią przygotowanie do ich rozwiązywania. Dzięki takiemu ułożeniu zadań Czytelnik nie tylko poznaje zagadnienia zapisu, lecz także widzi związek sposobów zapisu z konstrukcją i konstruowaniem. Dobór, sformułowanie i układ zadań jest oparty na zasadzie stopniowania działań, charakterystycznego dla procesu konstruowania, jako procesu przejścia „od ogółu do szczegółu".

Realizowanie założonych celów nauczania wymaga odpowiedniej m e t o d y k i n a -u c z a n i a . Zasadniczą formą zajęć są ćwiczenia o charakterze projektowo-konstrukcyjnym. Poszczególne tematy (zadania), stanowiące materiał nauczania, obejmują jedno ćwiczenie dwugodzinne łub więcej takich ćwiczeń {praca na sali) oraz związaną z nimi samodzielną pracą własną studentów/, tzw. pracą domową. Praca na sali i praca domowa tworzą zatem pewną jednostką metodyczną. Niezbędne przy rozwiązywaniu zadań ogólne wiadomości o zasadach i regułach zapisu konstrukcji student uzyskuje w ramach wykładów z tego przedmiotu łub samodzielnej pracy.

Strukturę ćwiczeń przedstawioną w rozdziale dotyczącym metodyki nauczania należy traktować jako jedną z możliwych. Stosunkowo bogaty materiał umożliwia realizację przyjętej struktury ćwiczeń lub jej zmianę, co może wynikać z różnego ujęcia przedmiotu „zapis konstrukcji" w siatce studiów i różnej liczby godzin przeznaczonych na ten przedmiot.

Metodykę nauczania oraz zasadniczą część zadań opracował autor, który przy doborze materiału odpowiednio do przyjętej koncepcji układu treści, korzystał także z różnych źródeł literatury. Na wyróżnienie w tym miejscu zasługuje zaczerpnięty z prac Profesora Janusza Dietrycha materiał teoretyczny użyty do opracowania wprowadzenia, które ma istotne znaczenie w układzie treści książki.

Autor będzie wdzięczny za wszelkie uwagi Czytelników, które prosimy przesyłać pod adresem Wydawnictw Naukowo-Technicznych.

*' Funkcjonują również nazwy: grafika inżynierska, rysunek techniczny.

1.1. Własności i właściwości środków technicznych Do opisu środków technicznych jako sztucznych układów materialnych używa się modelu przedsta-wionego na rys. 1.1 i następujących pojęć: wejście I, wyjście O, postać konstrukcyjna fi i działanie D.

n, D 1 ŚRODEK 0

TECHNICZNY

Rys. 1.1 Model środka technicznego

Działanie środka technicznego polega na prze-kształceniu wejścia I w wyjście O. Aby to było możliwe, musi istnieć środek techniczny o strukturze i stanach uwarunkowanych konstrukcją. Konstrukcja jako utwór jest abstrakcją, środek techniczny jako wytwór jest konkretem.

Konstrukcja Ks jest wyznaczona wówczas, gdy zostaną określone cechy konstrukcyjne

C k = { C g , C m , C d }

gdzie: Cg — geometryczne cechy konstrukcyjne, Cm — materiałowe cechy konstrukcyjne, Cd — dynamiczne cechy konstrukcyjne.

Każdą z cech można przedstawić jako postać konstrukcyjną FI; i układ wymiarów W,, czyli Cj = (Ilj, W ;) (i = g, m, d). Jako utwór konstrukcja ma znaczenie operacyjne tylko wówczas, gdy zostanie sporządzony zapis konstrukcji, czyli zapis cech kon-strukcyjnych.

Konstrukcja jest własnością środka technicznego, działanie natomiast — właściwością. Własność jest cechą, którą można przypisać przedmiotowi wyłącznie z relacji do tego przedmiotu, właściwość natomiast jest pojmowana jako cecha identyfikująca możliwości

danego przedmiotu ze względu na relację do innego przedmiotu [11],

Wejściami i wyjściami mogą być energia, masa i informacja. W klasyfikacji środków rozróżnia się narzędzia i pomieszczenia. Szczególnym przypadkiem narzędzi jest maszyna, pojmowana jako środek tech-niczny, wykonujący żądane działanie dzięki dostar-czonej energii. Jednym z wejść maszyny jest więc zawsze energia.

W zależności od rodzaju wejść i wyjść można wyróżnić klasy maszyn, w których występuje:

— energia, —- energia i masa, — energia i informacja, — energia, masa i informacja. W tabeli 1.1 podano wejścia i wyjścia kilku

typowych maszyn. Dane zaczerpnięto z prac Die-trycha [5], [6],

W podstawowych działaniach technicznych na utwo-rach wyróżnia się projektowanie i konstruowanie. Działania te polegają na przetwarzaniu informacji.

Na rysunku 1.2 przedstawiono model procesu projektowania i konstruowania [6].

Wejściem do procesu projektowania Ip jest infor-macja o potrzebie, stanowiąca opis potrzeby, wyj-ściem Op procesu projektowania są natomiast dane o wejściu I, wyjściu O i działaniu D środka technicz-nego, z czego wynika zarys postaci konstrukcyjnej II.

Na tym etapie działań mogą wystąpić dwa przy-padki:

— na podstawie informacji o I, O, D, II środka technicznego następuje zidentyfikowanie jednej z ist-niejących konstrukcji Ks0,

— treść projektu w postaci informacji o I, O, D, n , jako wyjście z procesu projektowania,

— 7

Tabela ul. ia [5], [«]

ir/jacia ŻMlkui c/g^r/yth ffitiszys

Wejście Rodzaj maszyny Wyjście

przedmiot przed obrób-ką, energia elektryczna, instrukcja technologicz-na

obrabiarka przedmiot po obróbce, wióry

cukierki, taśmy papieru, energia elektryczna

maszyna do pakowania

opakowane cukierki

para dolotowa turbina paro-wa

moment siły, prędkość wirnika, para odlotowa lub skropimy

paliwo, powietrze silnik spali-nowy

moment siły, prędkość wirnika, spaliny

paliwo, powietrze, kie-rowca (informacja)

pojazd moment siły, prędkość pojazdu, spaliny

fale elektromagnetycz-ne, energia elektryczna

telewizor obraz, dźwięk

zapis informacji A, ener-gia elektryczna

komputer zapis informacji B

OPIS POTRZEBY lp

( P r )

iKs 0 ;

Model projektowania i konstruowania (wg J. Dietrycha)

stanowi wejście Ik do procesu konstruowania w formie założeń konstrukcyjnych i koncepcji.

W procesie konstruowania ks zostają wyznaczone szczegółowo cechy konstrukcyjne, a więc konstrukcja Ks. Wyjściem Qk z procesu jest konstrukcja Ks, określająca własności wytworu, który ma być środ-kiem technicznym, uzyskującym w procesie wy-twarzania odpowiednie struktury i stany S'.

Daiej będzie rozważany drugi z wymienionych przypadków, tzn. taki, gdy proces projektowania

poprzedza prcc;;c- konstruowania. Mówimy wtedy o procesie projektowo-konstrukcyjnym,

istotnym elementem procesu projektowo-konstruk-cyjnego jest koncypowanie konstrukcyjne, czyli myśle-nie koncepcyjne, zmierzające do opracowania kon-cepcji postaci konstrukcyjnej. Koncypowanie należy do projektowania i tym różni się od konstruowania, że nie wyznacza szczegółowych własności wytworu. Koncepcja postaci konstrukcyjnej wytworu różni się zatem od tego, co zostaje wyznaczone podczas konstruowania stopniem uszczegółowienia.

Stopień uszczegółowienia danej koncepcji ma być taki, aby umożliwił jej ocenę według przyjętego układu kryteriów, a przez to wybór koncepcji, która będzie podstawą szczegółowego doboru cech kon-strukcyjnych, czyli opracowania konstrukcji.

zag

Nie analizując procesu projektowo-konstrukcyjnego, jako przedmiotu badań metodologii projektowania i konstruowania, przedstawimy tylko niektóre zagad-nienia omawianego procesu, ze szczególnym pod-kreśleniem procesu konstruowania. Będą to:

— dobór cech konstrukcyjnych jako proces „od ogółu do szczegółu",

— porządek sekwencyjny oraz sekwencyjno-ite-racyjny elementarnych zabiegów procesu.

Od ogółu do szczegółu Konstruowanie polega na doborze cech konstruk-

cyjnych; konstrukcja jest wyznaczona wówczas, gdy zostaną wyznaczone cechy konstrukcyjne (geome-tryczne, materiałowe i dynamiczne).

Proces konstruowania jest zazwyczaj wielostop-niowy. Dietrych ujmuje proces konstruowania jako proces przejścia „od ogółu do szczegółu", co polega na stopniowym doborze cech konstrukcyjnych. Mó-wimy zatem o stopniowym uszczegółowieniu kon-strukcji. Zagadnienie to zilustrowano na rys. 1.3.

i, 1.3 Ilustracja zagadnienia doboru cech konstrukcyjnych

Na początku postępowania zostają wyznaczone stawowe cechy konstrukcyjne Cn, Umożliwia to

dalsze wyznaczenie innych cech C,, C 2 , C3 , a następ-nie — cech pozostałych C n , C 1 2 , C 2 b . . . . lak wynika z tego przedstawienia, stopniowy dobór cech kon-strukcyjnych umożliwia przejście od cech ogólnych, wyznaczonych na początku, do cech szczegółowych, które na początku konstruowania nie były jeszcze znane.

Porządek sekwencyjny oraz sekwemcyjmo-ite-racyjny elementarnych zabiegów procesu

W procesie projektowo-konstrukcyjnym, jako pro-cesie racjonalnego postępowania, występują analiza i synteza. Można uznać, że są to elementarne zabiegi procesu. Mogą one występować w porządku sekwen-cyjnym (rys. 1.4a) lub sekwencyjno-iteracyjnym (rys. 1.4b).

znaczenia takich wielkości konstrukcyjnych'przekła-dni, jak średnice i szerokości uzębień kół zębatych (rys. 1.5).

JJ-

{ J }

n > J — m — c n

Podstawowe układy elementarnych zabiegów procesu: a — porządek sekwencyjny, b — porządek sekwencyjno--iteracyjny

Występujące sprzężenia zwrotne i cykle iteracyj-ne, często wielokrotne, wynikają z tego, że na wyjściu procesu powinno się uzyskać optymalne, ze względu na dobrane kryteria, wyniki procesu.

Analizę i syntezę, jako zabiegi elementarne, można ująć w pewne zespoły zabiegów, otrzymując sekwencję: rozpoznanie—analiza—synteza—ocena, co ma pewne praktyczne znaczenie. Jak podkreśla Diet-rych [6], rozpoznanie oraz ocena zawierają także elementy analizy i syntezy.

1.4. Uszczegółowienie kcmsfrakcp a eszczegołowieme

Proces uszczegółowienia konstrukcji ma pewne od-zwierciedlenie w uszczegółowieniu rysunków jako zapisu konstrukcji. Są to jednak, jak podkreślono w pracy [10], dwa różne zagadnienia. Zostanie to wyjaśnione na przykładzie konstruowania przekładni zębatej.

Na wstępie wyznacza się ogólne własności prze-kładni zębatej, co zazwyczaj sprowadza się do wy-

1. Podstawowe wielkości konstrukcyjne przekładni zębatej

Konstruowanie przekładni obejmuje następujące zasadnicze jej elementy :

— koła zębate, a w tym uzębienia oraz tarcze kół, — wałki, — ułożyskowania, — korpus przekładni, — uszczelnienia. Dalszego, stopniowego uszczegółowienia kon-

strukcji można dokonać dwoma sposobami, różnią-cymi się stopniem uszczegółowienia rysunków:

1. Na podstawie zapisu głównych cech konstruk-cyjnych przekładni (rys. 1.5) następuje konstruowanie jej poszczególnych elementów. Można zatem przy-stąpić do jednoczesnego konstruowania korpusu prze-kładni, kół zębatych, wałków itd.

2. Na podstawie zapisu głównych cech konstruk-cyjnych sporządza się rysunek zestawieniowy lub rysunek złożeniowy, stanowiący podstawę sporzą-dzenia rysunków poszczególnych elementów.

Te dwa zasadniczo odmienne sposoby rozwiązy-wania problemu konstruowania należy rozpatrywać z punktu widzenia stopnia złożoności środków tech-nicznych, których konstrukcja jest opracowywana, a także organizacji działalności instytucji projektowo--konstrukcyjnej. W odniesieniu bowiem do złożonych środków technicznych występuje sprawa podziału zadań i współdziałania zespołów projektantów i kon-struktorów, realizujących poszczególne etapy procesu projektowo-konstrukcyjnego.

1.5. Racje istaieeia wytworu s zasady koaas Konstrukcja jako wynik procesu projektowo-kon-strukcyjnego jest utworem, na podstawie którego są uzyskiwane wytwory jako układy materialne. Istot-nego znaczenia nabiera zagadnienie oceny konstrukcji, a zatem doboru odpowiedniego układu kryteriów, na podstawie których można dokonać oceny konstrukcji.

Układ kryteriów wynika z racji istnieniu wytworu, rozumianej jako racjonalne uzasadnienie jego ist-nienia. Odpowiedni stopień uszczegółowienia nieładu kryteriów osiąga się dzięki zasadom konstrukcji, wynikającym z analizy własności i właściwości wytworu jako układu materialnego.

Pojęcia racji istnienia wytworu oraz zasad kon-strukcji zostały sformułowane i wprowadzone do teorii konstrukcji przez Dietrycha [6], [11]. Wyróżnia się następujące r a c j e i s t n i e n i a w y t w o r u :

—• celowości technicznej, — ekonomiczną, — możliwości wytwórczych (racja technologicz-

ności wytworu). Przyjęcie tych racji wynika z konieczności od-

powiedzi na zasadnicze pytania: Po co jest dany wytwór? Czy zastosowanie wytworu jest opłacalne? Czy istnieje możliwość wykonania wytworu o danej konstrukcji?

Wytwór, który ma być odpowiednim środkiem technicznym, może istnieć dlatego, że przewiduje się wywołanie działania odpowiedniego do potrzeb, uza-sadnionego ekonomicznie, a cechy wytworu umoż-liwiają wykonanie go za pomocą dostępnych w kon-kretnych okolicznościach środków wytwórczych.

Wyróżnia się następujące z a s a d y k o n s t r u k -c j i :

— optymalnego stanu obciążenia, — optymalnego tworzywa, — optymalnej stateczności, — optymalnych stosunków wielkości związa-

nych. Z a s a d a o p t y m a l n e g o s t a n u o b c i ą -

ż e n i a wynika z tego, że każdy układ materialny cechuje pewien stan obciążenia, który może być optymalizowany na podstawie kryteriów wynikają-cych z racji celowości technicznej lub racji ekonomi-cznej. Kryteriami tymi mogą być np. ciężar, rozmiar, sprawność, głośność.

Podstawowymi kryteriami podczas w y b o r u o p t y m a l n e g o t w o r z y w a są zazwyczaj masa, objętość i koszt, a także inne własności tworzyw konstrukcyjnych, wśród których szczególne znaczenie mają własności określające trwałość maszyn.

Z a s a d a o p t y m a l n e j s t a t e c z n o ś c i wskazuje na optymalny stan równowagi, zachodzący między siłami a naprężeniami w układzie material-nym, umożliwiający założone działanie tego układu. Stany takie są oceniane na podstawie kryterium pewności w odniesieniu do naprężeń i sztywności.

Z a s a d a o p t y m a l n y c h s t o s u n k ó w w i e l k o ś c i z w i ą z a n y c h wskazuje na optyma-lizację związków parametrycznych takich wielkości, jak: geometryczne cechy konstrukcyjne, własności wytrzymałościowe tworzyw, cechy dynamiczne, włas-ności kinematyczne.

Zasady konstrukcji wskazują na bezpośredni prze-dmiot zabiegów optymalizacy j i ty ch ze względu na obrane kryteria. Kryteria mogą mieć charakter ściśle techniczny, jak też inny, np. estetyczny.

Nie omawiając dokładniej tych zagadnień, gdyż jest to przedmiotem teorii konstrukcji, należy jedynie zwrócić w tym miejscu uwagę na pewne konsekwen-cje wynikające z racji istnienia wytworu i zasad konstrukcji, które są podyktowane pot^ebami dydak-tycznymi przedmiotu „zapis konstrukcji". Podczas poznawania zagadnień konstrukcji i konstruowania w pierwszym okresie nauczania działania w ramach zajęć dydaktycznych odnoszą się przede wszystkim do geometrycznych cech konstrukcyjnych. Należy zauważyć, że przy doborze cech konstrukcyjnych mogą występować dwa przypadki, tzn. dobór może być dokonywany ze względu na:

— cel ściśle techniczny, — kryteria estetyczne. Ograniczając rozważania do geometrycznych cech

konstrukcyjnych, należy podkreślić znaczenie estetyki maszyn czy środków technicznych w ogóle. Czynnik estetyki środków technicznych wynika zarówno z racji celowości technicznej, jak i z racji ekonomicznej. Przedmiotem analizy staje się tu postać geometryczna; układ wymiarów natomiast ma znaczenie ze względu na estetykę przede wszystkim dzięki przyjmowaniu pewnych proporcji wymiarów.

1.6. Zapis a proces projektowo-konstrukcyjny Z różnych rodzajów zapisu na szczególne zaintereso-wanie zasługuje zapis graficzny, czyli rysunkowy. Wynika to ze znaczenia jego właściwości, co dla odbiorcy ma istotne znaczenie ze względu na — jak podkreśla Dietrych — „...przyzwyczajenie do odbioru sygnałów płynących ze świata otaczającego przede wszystkim przy pomocy zmysłu wzroku" [6].

W procesie projektowo-konstrukcyjnym zachodzi konieczność dokonywania różnych zapisów tego, co zostaje przez twórców pomyślane. Zapis na tym etapie procesu spełnia rolę pamięci, odciążając umysły twórców.

Zapis graficzny zasługuje na szczególną uwagę jako czynnik sprzężenia zwrotnego między twórcą konstrukcji a konstrukcją. Jako środek unaoczniający to, co zostaje pomyślane, zapis ten umożliwia bezpo-średnią ocenę rezultatów danego etapu działań, a na-stępnie dokonywanie zmian czy ewentualnych po-prawek.

Na etapie koncypowania konstrukcyjnego zapis graficzny, w którym postać geometryczną przedstawia się w sposób zbliżony do zapisu ikonograficznego, spełnia rolę — jak pisze Dietrych — czynnika

© —

heurystycznego, to jest czynnika naprowadzającego na właściwe rozwiązanie danego problemu projekto-wo-konstrukcyjnego.

Należy dodać, że w ostatnich latach, wraz z roz-wojem komputerowego wspomagania procesów pro-jektowo-konstrukcyjnych (systemy CAD — ang. Computer Aicled Design), dużego znaczenia nabiera komputerowy zapis konstrukcji. Zapis ten, będący zbiorem danych informacyjnych o cechach konstruk-cyjnych zgromadzonych w pamięci komputera, umoż-liwia szybkie przetwarzanie danych informacyjnych. Formą „zewnętrzną" zapisu komputerowego może być zapis rysunkowy w jego dotychczasowej postaci [22], co właśnie wynika z jego właściwości przed-stawionych wyżej.

1.7. Dobór postaci konstrukcyjnej Jednym z podstawowych zagadnień w konstruowaniu jest dobór geometrycznej postaci konstrukcyjnej. Dobór ten powinien być wynikiem analizy następu-jących zagadnień:

— postaci konstrukcyjnej jako funkcji działania i sposobów wytwórczych [6], [11],

— postaci konstrukcyjnej jako funkcji wielkości wytworu.

Zagadnienie pierwsze należy uznać za podstawo-we przy doborze postaci konstrukcyjnej. Postać konstrukcyjna wynika bowiem z działania danego układu, choć jest zależna również od dobranych sposobów wytwórczych.

Identyczne działanie, jak zwraca na to uwagę Dietrych, może być zapewnione dzięki postaci kon-strukcyjnej o jednakowych głównych elementach tej postaci, lecz przy pewnej różnicy wynikającej z przy-jętych sposobów wytwórczych. Dotyczy to przede wszystkim takich faz wytwórczych, jak odlewanie, spawanie, wytłaczanie, w wyniku których otrzymuje się odpowiedni półwytwór warunkujący w decydują-cym stopniu postać wytworu.

Wybór rodzaju półwytworu jest zależny od wielu czynników. W sposób najbardziej ogólny zagadnienie

R y s . 1 . 6 Czynniki wyboru rodzaju półwytworu (wg J. Dietrycha) — numery oznaczają typowe przypadki wyboru

to można zilustrować schematycznie jak na rys. 1.6. Uwzględniono tutaj tylko półwytwory odlewane i spa-wane, a także możliwość zastosowania elementów gotowych. Odnosi się to do elementów znormalizo-wanych lub stypizowanych, które powinny być ma-sowo wytwarzane i dostępne dla konstruktorów oraz wytwórców.

Postać konstrukcyjna jest także zależna od wiel-kości wytworu. Na przykład odlewany, a w większym stopniu spawany korpus przekładni zębatej będzie miał inną postać geometryczną w przypadku przekła-dni o małych wymiarach, a inną o dużych. Należy podkreślić, że zależność postaci konstrukcyjnej od wielkości wytworu jest istotna w pewnych granicach wartości wymiarów.

2.1. Założenia.i charakterystyka ogólna C e l e m nauczania przedmiotu „zapis konstrukcji" jest:

— opanowanie ogólnych zasad i reguł zapisu konstrukcji,

— wprowadzenie w elementarne zagadnienia konstrukcyjne,

— opanowanie i doskonalenie techniki sporzą-dzania zapisu.

Jest to realizowane przez wykład i ćwiczenia projektowe o strukturze opartej na odpowiednio dobranym układzie tematów.

Przedmiot „zapis konstrukcji", którego treść obej-muje głównie zagadnienia zapisu konstrukcji, stanowi przygotowanie do studiowania teorii konstrukcji i kon-struowania (w ujęciu dydaktycznym np. przedmiotu „podstawy konstrukcji maszyn"). Stwarza tym samym bardzo dobrą okazję do zwrócenia uwagi na niektóre zagadnienia konstrukcyjne, dotyczące przede wszyst-kim geometrycznej postaci konstrukcyjnej jako waż-nego składnika cechy konstrukcyjnej. Chodzi tu zarówno o pojedyncze elementy, jak i złożone układy.

Zagadnienia dotyczące konstruowania zostały wyraźnie podkreślone w tematach ujętych w struk-turze ćwiczeń jako „rysunkowych", są one także przedmiotem rozważań w tematach nazwanych „za-daniami konstrukcyjnymi".

Podczas formułowania zadań konstrukcyjnych przyjmuje się następujące z a ł o ż e n i a :

— konstruowanie zostaje ograniczone do dobom cech geometrycznych,

— dobór tych. cech nie jest podda wany weryfika-cji analitycznej w sensie obliczeń wytrzymałościo-wych czy optymalizacyjnych.

Założenia te — jak się wydaje — nie warunkują praktycznego znaczenia opracowywanych konstrukcji. Można je bowiem przyjąć, ponieważ w zadaniach nie

•a

rozważa się doboru materiałowych cech konstruk-cyjnych. Nie rozpatruje się także stanu obciążenia dla opracowywanych konstrukcji.

Obserwacje procesu dydaktycznego uwidoczniają korzyści wynikające z tak przyjętego postępowania. Ćwiczący bowiem nie musi wykonywać obliczeń, np. wytrzymałościowych, i pozostawia mu się pewną swobodę w doborze cech geometrycznych, a przede wszystkim postaci geometrycznej. Więcej czasu może poświęcić i większą uwagę zwrócić na:

— tworzenie wielu różnych koncepcji rozwiązań, — uwzględnienie przy doborze postaci geome-

trycznej innych kryteriów niż główne, np. kryteriów estetycznych.

Odpowiednio dobrany układ zadań umożliwia lepsze niż w tradycyjnym nauczaniu rysunku tech-nicznego uświadomienie przez ćwiczącego potrzeby korzystania ze zbiorów istniejących rozwiązań nie-których szczegółów postaci geometrycznej oraz ko-rzyści wynikających z normalizacji w konstrukcji elementów i układów.

Przy założonych celach nauczania przedmiotu „zapis konstrukcji" istotny jest dobór treści poszcze-gólnych tematów, a przede wszystkim odpowiedniej kolejności działań. W układzie tematów powinno się uwzględniać następujące okoliczności:

1. Zajęcia z geometrii wykreślnej, dotyczące podstaw rzutowania prostokątnego i aksonometrycz-nego, a przy tym kształtujące umiejętności wyobraźni przestrzennej, odbywają się równolegle z zajęciami z zapisu konstrukcji lub nieznacznie je wyprzedzają.

2. Wykonywanie zadań o charakterze konstruk-cyjnym, nawet prostych, elementarnych, wymaga przyswojenia przez studentów pewnej wiedzy z teorii konstrukcji.

3. Układ tematów powinien być tald, aby stopień złożoności zadań uwzględniał podstawową kolejność w przyswajaniu przez studentów wiedzy zarówno z zapisu konstrukcji, jak i elementarnych wiadomości z teorii konstrukcji i konstruowania.

— 12 —

2 . 2 , U w a g a m e t o d y c z n i e

W zakresie metodyki nauczania przedmiotu można podać następujące z a l e c e n i a :

1. W zapisie geometrycznych cech konstrukcyj-nych, począwszy już od pierwszego tematu, należy dokonywać zapisu zarówno postaci geometrycznej, jak i układu wymiarów. Przyjęcie takiego postępowa-nia uzasadnia się następująco:

a) przy sformułowaniach zadań używa się pew-nych elementów słownego zapisu konstrukcji — opi-sując dany element podaje się jego postać i charak-terystyczne wymiary; już w treści zadania wyznacza się elementy układu wymiarów;

b) z obserwacji procesu dydaktycznego wynika, że stosunkowo dużą trudność sprawia studentom dobór i zapis układu wymiarów; zagadnieniu temu poświęcono zatem więcej niż dotychczas uwagi;

c) zajmując się zapisem postaci geometrycznej, należy uwzględniać zapis układu wymiarów, wynika to bowiem z ważnej w praktyce reguły, że układ rzutów jest podporządkowany zapisowi układu wy-miarów.

2. Zestaw zadań w początkowym okresie nau-czania jest taki, że dobór układu wymiarów może odbywać się w sposób zdroworozsądkowy. Dopiero później, po poznaniu reguł wymiarowania, do po-prawnego sporządzenia zapisu konstrukcji należy dobrać układ wymiarów według reguł wymiarowania.

3. W pierwszych zadaniach, mających bardzo istotne znaczenie metodyczne, zwraca się uwagę na proste utwory geometryczne jako elementy po-staci geometrycznej oraz na pewne zabiegi wy-twórcze w tworzeniu tej postaci. Takie sformu-łowanie zadań ułatwia dobór układu wymiarów, gdyż wskazuje wielkości, które wyznaczają właściwy układ wymiarów.

4. W rozwiązywaniu zadań do poszczególnych tematów należy uwzględniać treść zadań występują-cych przed i po danym temacie. Chodzi tu o wzięcie pod uwagę kolejności przyswajania przez uczących się materiału. Dlatego w miarę potrzeby zamiast opisów ścisłych, symbolicznych, można stosować jako zastępcze opisy słowne i ogólne. Dotyczy to na przykład rodzaju połączeń, oznaczeń tworzyw, war-tości wskaźników chropowatości, odchyłek położenia.

W rozwiązywaniu zadań konstrukcyjnych pod-kreśla się z a s a d ę m e t o d o l o g i c z n ą , którą stanowi problem części całości ze względu na całość. Koncentrując bowiem bezpośrednią działalność na wybranym szczególe konstrukcyjnym, trzeba uwzglę-dnić ogól, czyli całość, której częścią jest dany szczegół.

2o3„ UMad a treść wykładów Problematyka zapisu konstrukcji, przedstawiona w ni-niejszym punkcie, została ujęta w siedmiu jednostkach wykładowych. Kolejność tych wykładów wynika z potrzeb dydaktycznych ćwiczeń — drugiej, oprócz wykładu, formy nauczania tego przedmioty.

Dalej podano tematy poszczególnych wykładów oraz główne zagadnienia w nich zawarte.

1. Podstawy zapasu konstrukcji. Elementy zapisis graficznego Z a g a d n i e n i a

— Model systemu informacyjnego w podstawo-wych działaniach technicznych.

— Konstrukcja, cechy konstrukcyjne, zapis kon-strukcji.

— Podstawowe zasady zapisu konstrukcji, racje istnienia zapisu.

— Rodzaje zapisu konstrukcji, zapis w procesie projektowo-konstrukcyjnym.

— Rzutowanie prostokątne (europejskie, amery-kańskie).

— Reguły dotyczące rzutowania. — Linie jako znaki zapisu. — Elementy normalizacji zapisu (Polskie No-

rmy).

2. Zapis postaci geometrycznej Z a g a d n i e n i a

— Ogólne zagadnienia zapisu postaci geome-trycznej.

— Zapis typowych postaci, znaki postaci (znaki wymiarów).

— Przekroje proste i złożone, przekroje i widoki częściowe.

— Kłady miejscowe, kłady przesunięte. — Powiększenia drobnych szczegółów. — Rzuty przesunięte oraz przesunięte i obrócone. — Przekroje i widoki rozwinięte. — Rzuty rozmieszczenia otworów. — Linie przenikania w zapisie konstrukcji. — Przerwania i urwania. — Korzystanie z oczywistości symetrii. — Kreskowanie przekrojów — znaki „przekroju

tworzywa". — Reguły sporządzania rysunków do mikrofil-

mowania i reprografii.

3.. Zapis układu wymiarów. Reguły wymiarowania Z a g a d n i e n i a

— Ogólne zagadnienia zapisu układu wymiarów. — Znaki oraz zapis znaków układu wymiarów. — Zagadnienie doboru elementów układu wy-

miarów. — Elementy rachunku wymiarów tolerowanych.

— ileguiy vvymiuro'.vuiM,;. zbiór reg u-; nakazują-cych, zbiór reguł ograniczających.

— Zagadnienia oczywistości w zapisie układu wymiarów — uproszczenia zapisu.

4. Opis struktury zęwmęfcmejj, część 1 Z a g a d n i e n i a

— Pojęcia struktury zewnętrznej. — Wymiar jako funkcja wymiaru nominalnego

i odchyłek. — Układ tolerancji i odchyłek — podstawowe

pojęcia. — Zapis wymiarów tolerowanych. — Układ pasowań, zapis pasowań. — Chropowatość powierzchni, wskaźniki chro-

powatości. — Znaki oraz reguły zapisu oznaczeń stanu

powierzchni.

5. Zapis koiastmkcji typowych połączeń Część A. Połączenia śrubowe. Z a g a d n i e n i a

— Podstawowe pojęcia połączeń śrubowych: linia śrubowa, kierunkowość linii śrubowej, gwint prawo-zwojny (prawy), gwint lewozwojny (lewy), zarys gwintu — rodzaje gwintu.

— Zapis gwintu i połączeń śrubowych — istota uproszczeń w zapisie.

— Wybrane zagadnienia konstrukcyjne połączeń śrubowych: postać geometryczna łba śruby i nakrętki, postać geometryczna zakończeń śrub i wkrętów, typowe rodzaje połączeń śrubowych.

— Normalizacja elementów połączeń śrubowych. Część B. Połączenia spawane. Z a g a d n i e n i a

— Podstawowe pojęcia połączeń spawanych. — Typowe postacie spoin. — Typowe rodzaje połączeń spawanych. — Zapis połączeń spawanych — uproszczenia

zapisu. .— Reguły zapisu oznaczeń symbolicznych.

6. Opas struktury zewnętrznej, część II Z a g a d n i e n i a

— Nierówności makrostruktury zewnętrznej (wg PN — odchyłki kształtu) — pojęcia i znaki odchyłek.

— Tolerowanie nierówności makrostruktury — zapis odchyłek.

— Pojęcia odchyłek położenia i znaki odchyłek. — Zapis odchyłek położenia.

1. Wybrane zagadnienia zapis« Część A. Zagadnienia

— Zapis konstrukcji wybranych elementów: sprę-żyn, połączeń wielowypustowych, kół zębatych.

— Zapis konstrukcji złożonych układów: złożo-ność środków technicznych a złożoność rysunków, identyfikacja elementów na rysunkach złożeniowych.

— Reguły numeracji rysunków.

Cffśl B. Z s. g a d n i s n i u — Zapis schematyczny >symboliczny). — Grafy jako zapis systemów.

Część C. Z a g a d n i e n i a — Automatyzacja zapisu konstrukcji. — Urządzenia grafiki komputerowej. — Zminiaturyzowane nośniki informacji. — Archiwizacja i wspomagani komputerowo

wyszukiwanie dokumentacji.

2,4. Struktura ćwiczeń

W ramach ćwiczeń, jako drugiej formy dydaktycznej zapisu konstrukcji, są realizowane niżej tematy.

W pierwszym semestrze nauki *> 1. Zapis konstrukcji elementów o postaci złożonej

z prostych utworów geometrycznych. Temat ten jest realizowany na przykładach zadań zamieszczonych w rozdz. 3.

2. Zapis konstrukcji elementów o większej zło-żoności postaci geometrycznej. Przykłady zadań do realizacji tego tematu zamieszczono w podrozdz. 5.1 (elementy obrotowe) i 5.2 (elementy nieob-rotowe).

3. Przedstawienia poglądowe za pomocą rzutów aksonometrycznych.

Sporządzanie rzutu aksonometrycznego elementu na podstawie rzutów prostokątnych. Dobór rodzaju rzutu aksonometrycznego. Relacje między rzutowa-niem prostokątnym a aksonometrycznym.

Informacje o doborze rodzaju rzutu aksono-metrycznego oraz przykłady przedstawień elemen-tów o rzutach aksonometrycznych zamieszczono w rozdz. ó.

4. Odtworzenie konstrukcji wytworu (elementu). Przykłady zadań do realizacji tego tematu zamiesz-czono w podrozdz. 7.1.

5. Analiza zapisu złożonych układów. Sporzą-dzanie rysunków wykonawczych współdziałających elementów. Temat ten jest realizowany na przy-kładach zadań o stopniu trudności jak zadania 8.1 i 8.2 w rozdz. 8.

W drugim semestrze ¡nauki 6. Analiza zapisu układów o większym stopniu

złożoności. Sporządzanie 'rysunków wykonawczych oraz rysunków poglądowych (uproszczonych). Temat ten jest realizowany na przykładach zadań o stopniu trudności jak zadania 8.3-8.5 w rozdz. 8.

*' Przedmiot „zapis konstrukcji" zazwyczaj (zależnie od uczelni) jest na semestrze 2 i 3 lub semestrze 1 i 2.

14

7. Zadania konstrukcyjne I, Przykłady zadań do realizacji tego tematu zamieszczono w rozdz. 4.

8. Zapis konstrukcji elementów spawanych. Te-mat jest realizowany na przykładach zadań zamiesz-czonych w rozdz. 9.

9. Odtworzenie konstrukcji złożonego układu. Przykłady zadań do realizacji tego tematu zamiesz-czono w podrozdz. 7.2.

10. Zadania konstrukcyjne II. Przykłady zadań do realizacji tego tematu zamieszczono w rozdz. 10.

11. Zapis schematyczny. Sporządzanie zapisu schematycznego na pod-

stawie rysunków złożeniowych różnych układów.

2.5. Sporządzam© zapisu Warto zwrócić uwagę na zagadnienia, którym przy-pisuje się istotne znaczenie w nauczaniu „zapisu konstrukcji". Są to:

— rozwijanie wyobraźni przestrzennej, — rozwijanie pamięci wzrokowej w odniesienia

do postaci geometrycznej, wartości wymiarów linio-wych i kątowych, a także proporcji wymiarowych,

— umiejętność rysowania odręcznego, — umiejętności kreślarskie, a więc rysowanie

przyrządami kreślarskimi. Podkreślając istotne znaczenie umiejętności ryso-

wania odręcznego, a także konieczność zdobycia pewnych umiejętności kreślarskich, za zasadę or-ganizacji zajęć przyjęto, że:

— podczas zajęć studenci wykonują rysunki wyłącznie odręczne,

— prace domowe natomiast są wykonywane przyrządami, co umożliwia zdobycie umiejętności kreślarskich oraz ich doskonalenie.

Znaczenie praktyczne ma również odręczny spo-sób wykonywania rysunków, wspomagany w nie-których zabiegach przyrządami kreślarskimi.

Na rysunkach 3.1-3.21 przedstawiono elementy, których postać geometryczną utworzono w większości z utworów geometrycznych obrotowych, jak: walec, stożek, kula. Te elementarne utwory geometryczne stanowią części przedstawionych na tych rysunkach elementów jako nierozdzielnych całości.

W procesie wytwórczym elementy te zostały obrobione w sposób zilustrowany na poszczególnych rysunkach. Są to przeważnie ścięcia i wycięcia płaszczyznami różnie ustawionymi względem osi przedmiotów, ale prostopadle do danego rzutu pros-tokątnego. Przedstawiono to za pomocą śladów płasz-czyzn, oznaczonych na tych rysunkach liniami kres-kowymi.

Jedne ze ścięć czy wycięć zostały pokazane na rzutach głównych, inne natomiast na rzutach z góry. Tak na przykład przedmiot na rys. 3.1, będący wielostopniowym wałkiem, został obrobiony nastę-pująco: z lewej strony wałka wykonano wycięcia szerokości A i długości B, z prawej natomiast ścięto płaszczyznami, równolegle do osi wałka., do wymiaru C i na długości określonej wymiarem E, a dalej płaszczyznami nachylonymi pod kątem cc. W płasz-czyznach położonych prostopadle do opisanych wy-cięć leżą ścięcia do wymiaru F, na długości G z lewej strony wałka. Ślady płaszczyzn ścinających jako prostopadłych do danego rzutu prostokątnego za-znaczono na rzucie z góry.

W wyniku tych zabiegów wytwórczych otrzymano ostateczną posiać geometryczną przedstawionych na rysunkach elementów. Wyznaczenie tej postaci jest jednym z celów zadań.

Rozważając postać geometryczną tych przed-miotów, należy więc wyróżnić' posiać geometryczną.

— pierwotną (wejściową),

NaJeży zauważyć, że rysunki będące rozwiązaniem zadań tego rozdziału stanowią tylko część, ale istotną, zapisu konstrukcji. Użycie tutaj określenia zapis konstrukcji uzasadnione jest tym, że rysunki te mają być wykonane wg zasad i regui wymaganych w zapisie konstrukcji.

— otrzymaną w wyniku zabiegów wytwórczych, a więc wynikową.

Rozwiązanie tych zadań obejmuje: — narysowanie postaci geometrycznej otrzyma-

nej w wyniku zabiegów wytwórczych, — dobór i zapis układu wymiarów, — dobór koniecznej i wystarczającej liczby

rzutów. W niektórych zadaniach postać pierwotna wy-

maga uzupełnienia — połączenia części danego elementu i narysowania linii przenikania (rys. 3.7-3.11, rys. 3.15 i 3.16 oraz rys. 3.19-3.21). W zadaniach, które dotyczą rys. 3.17 i 3.18, po-łączenia poszczególnych części i wyznaczenie linii przenikania są działaniami głównymi w zakresie postaci geometrycznych danych elementów.

Na rozważanych w tym rozdziale rysunkach zamieszczono pewne wymiary. Odnoszą się one do opisu położeń płaszczyzn „obrabiających" dany element lub stanowią układy wymiarów części skła-dowych danego elementu. W doborze liczby rzutów należy uwzględniać ich liczbę konieczną i wystar-czającą do zapisu konstrukcji, zgodnie z zasadami jednoznaczności, niesprzec/.ności oraz zupełności.

Oprócz wymienionych mogą występować rzuty dodatkowe przydatne w pewnych pracach kreślars-kich. Traktować je należy jako pomocnicze; zapis konstrukcji nie wymaga tych rzutów.

Uwaga dotyczące sporządzania rysunków — rozwiązań zadam

1. Podczas rozwiązywania zadań w tym rozdziale należy zwrócić uwagę na formę graficzną sporządza-nych rysunków (linie jako znaki zapisu, rozmiesz-czenie rzutów na arkuszu, opisy itp.).

2. Ze względów praktycznych zaleca się sporzą-dzanie rysunków na arkuszach formatu A4, przed-stawiając elementy w odpowiedniej wielkości przy zachowaniu proporcji wymiarowych jak na rysunkach w danym zadaniu.

— 16 —

Rys. 3.1

kzur pomocniczy

, C,, F \ s r ~ n

' ) L J

- OQ

i u.

£ K

1 M

Rzut pomocniczy

iys. 3.2

2 — Rysunek techniczny jako zapis konstrukcji — 17 —

c>n

<

Rys. 3.4

\ \ / IN. 1

i CD s

) m \ J

Al Al C E

Rozwiązanie przedstawiono na rys. 15.1

•Hzut pomocniczy

111 CD

N

\ \ j /

Rys. 3.5

Rys. 3.6 r

ir •

- o -

JL-

18 —

Rys. 3.8

— 19

z u t p o m o c n i c z y

Rys. 3.10

Rzut pomocniczy

A =

Rys. 3.12

Rzut pomocniczy

Rys. 3.15

W-0,65 A L= (1,8*2,2) A

> r — f

u y Y on

f

u -s--s-

L

— 21

Rzut pomocniczy

walcowy

Rys. 3.19

Rzut pomocniczy

Rys. 3.20

Rzut pomocniczy I

Rys. 3 2

Zamieszczone w tym rozdziale zadania należy uznać za przykłady elementarnych zadań konstrukcyjnych, dotyczą one bowiem opracowania bardzo prostych konstrukcji.

Proces konstruowania, w wyniku którego ma powstać konstrukcja, polega na doborze cech kon-strukcyjnych (geometrycznych, materiałowych — tworzywo — oraz dynamicznych).

Dobór cech konstrukcyjnych w zadaniach w tym rozdziale będzie ograniczony, ponieważ:

— konstruowanie zostaje sprowadzone do doboru cech geometrycznych,

— dobór tych cech nie będzie poddany weryfi-kacji analitycznej w sensie obliczeń wytrzymałoś-ciowych i optymalizacyjnych.

Ograniczenia te nie warunkują jednak- prakty-cznego sensu opracowanych w tych zadaniach kon-strukcji. Zauważyć bowiem należy, że nie są przed-miotem doboru materiałowe cechy konstrukcyjne (tworzywo) oraz nie rozpatruje się także stanu ob-ciążeń rozważanych konstrukcji. Należy podkreślić pewne — wydaje się — bardzo korzystne cechy takiego procesu, ponieważ w doborze cech geomet-rycznych pozostawia się studentom swobodę, dając możliwość zwrócenia większej uwagi na:

— konieczność rozpatrywania różnych koncepcji rozwiązań (koncypowanie konstrukcyjne),

— postać geometryczną jako wynik uwzględ-niania kryteriów estetycznych,

— czynnik weryfikacji logicznej w procesie kon-struowania.

Zadania konstrukcyjne są rozwiązywane z dużym udziałem prowadzącego zajęcia. Podczas zajęć uczący się uzyskują potrzebne informacje co do omawianych w zadaniach elementów.

ZADANIE 4 , 1

Skonstruować przegubowe złącze elementów 1 i 2, zapewniające ich względne wychylenie o kąt 2(3

w płaszczyźnie pionowej wokół osi elementu 3 (rys. 4.1). Wychylenie to odbywa się w warunkach działa-nia na złącze obciążeń.

Elementy założeń konstrukcyjnych złącza przegubowego

I

I ej=

W rozwiązaniu zadania rozważyć następujące zagadnienia:

— symetryczny rozdział obciążenia przenoszo-1 nego z elementu 2 na element 1 (zasada optymalnego® stanu obciążenia),

— możliwość wykonania elementów złącza prze-j gubowego z prętów o różnej postaci geometrycznej przekroju poprzecznego,

— możliwe sposoby połączenia końcówek złącz» z układem, którego ono jest elementem, ~

—1 założenia dotyczące rozbieralności złącza przegubowego: rozbieralne (często lub okresowo)« nierozbieralne. —

W doborze postaci geometrycznej głównych ele-mentów złącza przyjąć jedną z trzech sytuacji: •

— nie są założone jakiekolwiek wymagania doB tyczące postaci geometrycznej elementów 1 i 2,

— założona jest postać geometryczna elementu l l — założona jest postać geometryczna elementu 2S

24 —

Kilka wariantów postaci głównych elementów złącza przegubowego zamieszczono aa rys. 4.2-4.6. Należy zwrócić uwagę na konieczność zachowania pewnych proporcji zasadniczych wymiarów tych elementów.

W wyborze koncepcji rozwiązania należy kiero-wać się kryteriami dobranymi wspólnie z prowadzą-cym zajęcia.

Proporcje wymiarowe (przykład):

B =0,65 A C = 0,45 A E = 0,85 A F =0,75 A

G = 0,45 A L, = 2 A L4 = (0,6-0,7) A L5 = (1,4—1,6) A

Rys. 4.2 Dane do wyznaczenia postaci geometrycznej elementu 1 (wariant I)

co X

r •e-

X LU

R =(1,5-1,7) A Rys. 4.3 ' ' Dane do wyznaczenia postaci geometrycznej elementu 1 (wariant II)

— 25

Rys. 4.4 Dane do wyznaczenia postaci geometrycznej elementu 1 (wariant III)

1-3

— 26 —

w . "M.

Rys. 4.7 Elementy założeń konstrukcyjnych łącznika z regulacją odległości

M- Li

ZADANIE 4 . 2

W układzie, którego istota działania polega na przegubowym połączeniu punktów A i B (rys. 4.7), zapewniającym zmianę ich odległości L, ustalono postać konstrukcyjną elementów 1 i 2. Należy dobrać postać konstrukcyjną elementu 3, łączącego elementy 1 i 2, zapewniając zmianę odległości L.

Element 1 jest zakończony częścią walcową o średnicy d2 , a element 2 — częścią gwintowaną o średnicy d4 . Osie otworów d, i d3 są wzajemnie prostopadłe i prostopadłość ta nie może ulegać zmianie podczas regulacji odległości L, dokonywanej przez obrót elementu 3.

W rozwiązaniu zadania należy: — w doborze postaci konstrukcyjnej rozważyć

możliwość wykonania elementu 3 z prętów o różnej postaci geometrycznej przekroju poprzecznego, np. sześciokątnej, kwadratowej, okrągłej,

— dokonując wyboru koncepcji, sporządzić wy-kaz kryteriów, które stanowiły podstawę wyboru,

— nadać odpowiednią postać części o średnicy d2 elementu 1 tak, aby regulując odległość L, element 1 nie obracał się względem osi wzdłużnej danego układu.

ZADANIE 4 3 * }

Dobrać główne wielkości układu korbowo-wahaczo-wego oraz skonstruować drążek służący do przenie-sienia ruchu z elementu I (korba), wykonującego ruch obrotowy, na element U (wahacz), który powi-nien wykonywać ruch wahadłowy (rys. 4.8). Kon-

*' Jedno z możliwych rozwiązań tego zadania zamieszczono w rozdz. 15 (rys. 15.2).

Rys. 4.8 Elementy założeń konstrukcyjnych układu korbowo-wahaczowego

27 —

y ix os1 v n i' • ^ rn. ićui j izo Ze względu na możliwość występowania odchyleń od prawidłowego ustawienia czopów w punktach B i C, zamocowanie drążka na tych czopach powinno być przegubowe (przegub kulisty).

Podstawę geometryczną działania układu kor-bowo-wahaczowego przedstawiono na rys. 4.9.

W doborze głównych wielkości przyjąć, że przy zadanych: H, a, ¡3, r należy obliczyć L, R.

Należy rozważyć następujące warianty rozwiązań: — zastosowanie końcówek z przegubami kulis-

tymi, przy czym rozpatrzyć możliwość zastosowania

końcówek z a^int^m wewif-frrzTiyrQ (rvs. 4.1.1) lub zewnętrznym (rys. 4.12);

— zastosowanie końcówek o postaci podanej w tab. 4.1 łub 4.2 i łożysk przegubowych, wg tab. 4.3.

Przy wyborze koncepcji rozwiązania sporządzić wykaz kryteriów, które stanowiły jego podstawę.

Wykonać rysunek złożeniowy układu oraz ry-sunki wykonawcze końcówek i innych elementów drążka. '

Dane ilościowe w założeniach konstrukcyjnych należy przyjąć samodzielnie.

Rys. 4.9 Podstawa geometryczna układu korbowo-wahaczowego

AB= R

BC= L

CD= r

Proporcje wymiarów (przykład):

C = 0,55 A L= (1,8-2,2) A f = 0,55 A

Końcówka z przegubem kulistym (wykonanie z gwintem wewnętrznym)

W Y/A 2

Rys. 4.12 Końcówka z przegubem kulistym (wykonanie z gwintem zewnętrznym)

przedstawionego na rys. 4.10. Elementy I i II stanowią zakończenia wałków, które wykonują ruchy wahad-łowe odpowiednio wokół osi x' i y', wzajemnie prostopadłych.

Konstrukcja drążka ma zapewnić zmianę jego długości (w zakresie regulacji), a osadzenie drążka na czopach o średnicy d, i d9 powinno stanowić przeguby kuliste.

W doborze cech konstrukcyjnych rozważyć na-stępujące warianty rozwiązań:

— zastosowanie końcówek z przegubami kulis-tymi, przy czym rozpatrzyć możliwość zastosowania końcówek o postaci wg rys. 4.11 lub 4.12,

— zastosowanie końcówek o postaci podanej w tab. 4.1 lub 4.2 i łożysk przegubowych według tab. 4.3.

Dokonując wyboru koncepcji rozwiązania spo-rządzić wykaz kryteriów, które stanowiły podstawę wyboru.

Tabela 4.1. Końcówki z łożyskiem przegubowym i gwintem wewnętrznym*' (wymiary w mm)

h b 5 -j-bi-

Wf f

TD ł

-

" 1

1

Dla układu korbowo-wahaczowego muszą być spełnione warunki geometryczne, aby suma długości korby i każdego innego ogniwa była mniejsza od sumy długości ogniw pozostałych.

Gdy położenia układu są skrajne, wówczas można napisać następujące zależności (rys. 4.9):

(L - r )2 = H2 + R2 - 2HR cos a (4.1)

(L + r)2 = H2 + R2 - 2HR cos (a + p)

ZADANIE 4A

(4.2)

Skonstruować drążek przegubowy zapewniający przeniesienie ruchu z elementu I na element II układu

Lp. d, b, h s 1 d2 d3 b2 1, 1, 1, SW

1 6 6 30 M6 11 21 10 13 4 41,5 12 5 11 2 8 8 36 M8 15 23 12,5 16 6 48,5 12,7 5 14 3 10 9 43 M10 20 27 15 19 7 58 14 6,5 17 4 12 10 50 M12 23 31 17,5 22 8 67 16 6,5 19 5 15 12 61 M14 30 36 21 26 10 80,5 18 8 22 6 17 14 67 M1'6 34 41 24 29 11 89,5 20 10 27 7 20 16 77 M20xl,5 40 47 27,5 34 13 102,5 23 10 32 8 25 20 94 M24x2 48 55 33,5 42 17 124 27 12 36 9 30 22 110 M30x2 56 65 40 50 19 145 30 15 41

10 35 25 125 M36x3 60 78 47 58 21 167,5 37 15 50 11 40 28 142 M39x3 65 88 52 65 23 190 44 18 55 12 45 32 145 M42x3 65 98 58 70 27 198,5 48 20 60 13 50 35 160 M45x3 68 111 62 75 30 221 58 20 65 14 60 44 175 M52x3 70 130 70 88 38 246 68 20 75 15 70 49 200 M56x4 80 149 80 98 42 281,5 78 20 85 16 80 55 230 M64x4 85 172 95 110 47 324 91 25 100

Według katalogu K219 wytwórni INA-ELGES (RFN).

Taibela 4,2, Koścówld % JożysJtii-jn przagafcowytn § a-wñioterai ze-waiętCTayM'" (wyari&ry w msaj

Lp. d, b, h s 1 d2 b. 1, h 1 6 6 36 M6 16 21 4 47,5 12 2 8 8 42 M8 22 23 6 54,5 12,7 3 10 9 48 MIO 26 27 7 63 14 4 12 10 54 M12 23 31 8 71 16 5 15 12 63 M14 34 36 10 82,5 18 6 17 14 69 M16 36 41 11 91,5 20 7 20 16 78 M20xl,5 43 47 13 103,5 23 8 25 20 94 M24x2 53 55 17 124 27 9 30 22 110 M30x2 65 65 19 145 30

10 35 25 140 M36x3 82 78 21 182,5 37 11 40 28 150 M39x3 86 88 23 198 44 12 45 32 163 M42x3 92 98 27 216,5 48 13 50 35 185 M45x3 104 111 30 246 58 14 60 44 210 M52x3 115 130 38 281 68 15 70 49 235 M56x4 125 149 42 316,5 78 16 80 55 270 M64x4 140 172 47 364 91

*' Według katalogu K219 wytwórni ÏNA-ELGES (RFN).

Tabela 4.3, Łożysku ślizgów« nrz^ab&wt wg iPM-§T/M-§71©6, seria S (vvywUary.w mmi)

d D B C d, min d, r ri

a max

8 16 8 5 10 13 15° 10 19 9 6 13 16 0,5 12° 12 22 10 7 15 18 10° 14 25 12 9 18 22 8° 15 26 12 9 1? 22 8° 16 30 14 10 20 25 10°

17 30 14 10 20 25 1,0 10° 20 35 16 12 24 29 9° 24 42 20 16 29 35 0,5 7°

25 42 20 16 29 35 7° 30 47 22 18 33 40 6° 35 55 25 20 39 47 1,5

6°

40 62 28 22 45 53 1,5

T

45 68 32 25 50 60 7° 50 75 35 28 55 66 6°

55 85 40 32 62 74 7° (50 90 44 36 66 80 2,0 6° 70 105 49 40 77 92 2,0 0,8 6°

80 120 55 45 88 105 6° 90 130 60 50 98 115 5°

100 150 70 55 109 130 1,0 7°

5.1. Na rysunkach 5.1-5.29 ^ zamieszczono rzuty pro-stokątne, będące widokami, a stanowiące zapis elementów, które można określić jako obrotowe. Ich postać konstrukcyjna jest odpowiednio uszcze-gółowiona; niewidoczne fragmenty postaci konstruk-cyjnej zaznaczono liniami kreskowymi. Niektóre rysunki uzupełniono dodatkowym opisem.

Układ dwóch rzutów jako widoków w elementach odwzorowanych na rys. 5.1-5.29 można wprawdzie uznać za wystarczający do przedstawienia postaci

*ł Należy zauważyć, że rysunki będące rozwiązaniem zadań w tym rozdziale stanowią tylko część, ale istotną, zapisu konstruk-cji. Użycie tutaj określenia zapis konstrukcji uzasadnione jest tym, że rysunki te mają być wykonane wg zasad i reguł wymaganych w zapisie konstrukcji.

**' Część rysunków zamieszczonych w tym podrozdziale zaczerpnięto z pracy [14], wprowadzając do nich pewne zmiany.

geometrycznej, ale czytelność takiego zapisu nasuwa wiele zastrzeżeń.

Należy rozważyć możliwość zwiększenia czytel-ności zapisu, a tym samym niezawodności przekazu informacji w nim zawartej. Niewidoczne fragmenty postaci, przedstawione za pomocą linii kreskowych, pokazać na rysunkach, stosując odpowiednio prze-kroje, kłady, widoki, przekroje częściowe itd.

W elementach wykazujących symetrię przeanali-zować celowość zastosowania układu typu „pół-przekrój-półwidok".

W niektórych przypadkach (np. rys. 5.6-5.9) do zadań należy dokończenie rzutu głównego na podstawie informacji dostarczanej przez rzut boczny.

Oprócz zapisu geometrycznej postaci konstruk-cyjnej, rysunki stanowiące rozwiązanie zadań w tym rozdziale powinny zawierać zapis układu wymiarów. W doborze i zapisie układu wymiarów należy kiero-wać się kryteriami ustalonymi wspólnie z prowadzą-cym zajęcia.

A — rowek na wpust b,xh,, B — rowek na wpust b 2 xh 2

A — rowek na wpust b, x h,, B — rowek na wpust b2 x h2, C — dwa wycięcia wzajemnie prostopadłe

— 31

Rys. 5.3 A — rowek na wpust b, xh,

A

3 Rysunek techniczny jaku ¿apis konsíruÍLep 33

Rys. 5.17

— 35

— 36

Podstawą zadań w tym podrozdziale jest treść zapisu zamieszczona na rys. 5.30-5.54*', przedstawiających elementy, które można opisać jako elementy nie-obrotowe. Elementy te są przedstawione na zamiesz-czonych rysunkach w dwóch rzutach będących wido-kami: w rzucie głównym i w rzucie z góry lub w rzucie bocznym.

Dwa rzuty tych elementów nie wystarczają do zapisu konstrukcji zgodnie z zasadami jednoznaczno-ści, niesprzeczności i zupełności. Niewidoczne frag-menty postaci geometrycznej przedstawiono na tych rysunkach linią kreskową.

Rozwiązanie zadań obejmuje: — dobór koniecznej i wystarczającej liczby

rzutów, — wyeliminowanie linii kreskowych odwzoro-

wujących niewidoczne fragmenty postaci przez za-stosowanie odpowiednio przekrojów, kładów itd.,

*' Część rysunków zamieszczonych w tym podrozdziale zaczerpnięto z pracy [14], wprowadzając do nich pewne zmiany.

— dobór i zapis układu wymiarów, — w elementach wykazujących symetrię wyko-

rzystanie oczywistości tej symetrii zarówno w o d -niesieniu do zapisu postaci, jak i układu wymiarów,

— rozważenie, czy dobrany układ rzutów oraz zapis układu wymiarów są optymalne.

Wskazówki do rozwiązania zadań Podczas rozwiązywania zadań korzystne wydaje

się przyjęcie następującej kolejności działań: — na podstawie danych dwóch rzutów, będących

widokami, sporządzić trzeci rzut (najczęściej jest to rzut boczny), który również będzie widokiem,

— rozważyć konieczność zastosowania przekro-jów, kładów itd., uwzględniając zapis układu wymia-rów (układ rzutów zazwyczaj jest podporządkowany zapisowi układu wymiarów),

— wykorzystać oczywistość symetrii, stosując układy „pólwidok-pólprzekrój" itd.,

— dobrać odpowiednio uzasadniony układ wy-miarów,

— sprawdzić, czy sporządzony zapis jest op-tymalny ze względu na przyjęte kryteria.

37

I T 35-

"X

X . r1--

Rys. 5.30

— ^ z Rys. 5.31

j tM II I j+J

i I I

I 1

r i i i 1 1 1 1 1 IM

i t o ' ' ' l i i i

Rys. 5.32

yfP

n t r r 1 J ) \ f rn+r! .

i i

. M i l < 1 r 1 -l -S !

*> Rozwiązania tego zadania zamieszczono w rozdz. 15 (r/s. 15.3).

--HH . . .

J

1 t

j i l ¡i

. / T M - :

1 !

- H

i 1 1 !---i

¡i

. / T M - : - - i - -I

! I— l !

kJJ

Rys. 5.52

-1 U-J-

\

i—

Rys. 5.53

W niniejszym rozdziale zamieszczono przykłady rysunków odwzorowujących geometryczną postać konstrukcyjną w rzutach aksonometrycznych *':

— w izometrii (rys. 6.1-6.24), — w dimetrii prostokątnej (rys. 6.25-6.32), — w dimetrii ukośnej (rys. 6.33-6.43). Niektóre rysunki uzupełniono istotnymi — dla

odczytania własności danego elementu — wymiarami. Zamieszczone rysunki stanowić mogą podstawę

do odwzorowania danego elementu za pomocą rzutów prostokątnych. Można je także wykorzystać jako pomoc w zadaniach polegających na sporządzeniu rzutu aksonometrycznego na podstawie rzutów pros-tokątnych.

W doborze rodzaju rzutu aksonometrycznego powinno się uwzględniać następujące czynniki:

— izometria umożliwia pokazanie szczegółów postaci geometrycznej z trzech stron (to;y kierunki widzenia),

— w przypadku elementów płaskich oraz tych, których szczegóły postaci geometrycznej są usytuo-wane z jednej strony, można stosować dimetrię ukośną lub prostokątną,

— jeśli elementami postaci geometrycznej są utwory obrotowe, jak walec i stożek, to w doborze

*' Część rysunków zamieszczonych w tym rozdziale za-czerpnięto z prac [13], [14], wprowadzając do nich pewne zmiany.

rodzaju rzutu aksonometrycznego należy uwzglę-dniać dogodność odwzorowywania tych utworów obrotowych w danym rzucie aksonometrycznym; jeśli utwory te występują z jednej strony odwzo-rowywanego przedmiotu, to zaleca się dimetrię uko-śną lub prostokątną, jeśli natomiast z trzech stron — izometrię.

Rozpatrując własności i właściwości rzutów ak-sonometrycznych, można stwierdzić, że występują w nich zmiany długości odcinków i wielkości kątów; mniejsze w izometrii, większe w dimetrii.

Rzuty aksonometryczne stanowią podstawę spo-rządzania rysunków przede wszystkim poglądowych. Wykorzystywanie rzutu aksonometrycznego w zapisie konstrukcji jest ograniczone. Odwzorowywanie bo-wiem elementów o większej złożoności postaci kon-strukcyjnej wymaga licznych zabiegów kreślarskich, a łącznie z zapisem układu wymiarów i opisem struktury zewnętrznej czytelność takiego zapisu może być mniejsza niż zapisu w rzutach prostokątnych.

W odniesieniu do istniejących przedmiotów (rze-czywistych obiektów lub ich modeli) na uwagę zasługuje korzystanie z fotografii i techniki foto-graficznej (zapis fotograficzny lub fotograficzno--rysunkowy). Szczególne zalety takiej formy zapisu rnają praktyczne znaczenie nie tylko podczas sporzą-dzania dokumentacji roboczej, lecz także przechowy-wania dokumentacji (archiwizacja).

YS. 6.1 ¥S. S„2

— 44 —

— 45 —

4 © —

Rys. 6.21

Rys. 6.27 Rys. 6.28

MME71IA UKOŚNA

Rys. 6,-37

4 — Rysunek techniczny jako zapis konamkcp

Tematem zadań zamieszczonych w tym rozdziale jest odtworzenie konstrukcji wytworu (elementu i zło-żonego układu) i sporządzenie zapisu konstrukcji (rysunków złożeniowych, rysunków wykonawczych).

Odpowiedni dobór elementów i układu elemen-tów umożliwia przyswojenie wiedzy z zakresu kon-strukcji i działania oraz wytwarzania tych elementów i układów. Wytwory o odpowiednim stopniu zło-żoności postaci geometrycznej stanowią dobry przy-kład do pogłębienia wiedzy i umiejętności o spo-sobach zapisu geometrycznych cech konstrukcyj-nych. Dobór zadań umożliwia zatem opanowanie zagadnień dotyczących konstruowania oraz zapisu konstrukcji. Z a g a d n i e n i a d o t y c z ą c e k o n s t r u o w a -li i a

— Związek między postacią geometryczną a działaniem oraz między postacią geometryczną a sposobem wytwarzania.

— Znaczenie powierzchni wyznaczających stru-kturę zewnętrzną: powierzchnie współdziałające, po-wierzchnie swobodne.

— Poznanie pewnych rozwiązań zagadnień kon-strukcyjnych na podstawie przerabianych przykładów.

—- Współzależność geometrycznych cech kon-strukcyjnych elementów współdziałających.

— Normalizacja w konstrukcji elementów i uk-ładów. Z a g a d n i e n i a z a p i s u k o n s t r u k c j i

— Pogłębienie wiedzy i umiejętności co do sposobów zapisu postaci geometrycznej (dobór op-tymalnego układu rzutów).

— Dobór optymalnego układu wymiarów oparty na analizie współdziałania i wymagań "wynikających z montażu.

— Doskonalenie umiejętności z zakresu tolero-wania wymiarów i opisu stanu powierzchni.

Zadania w tym rozdziale podzielono tematycznie na dwie grupy: odtworzenie konstrukcji elementu i odtworzenie konstrukcji złożonego układu. Ma to znaczenie tylko ze względu na organizację zajęć i różne umieszczenie obu tych tematów w strukturze ćwiczeń z zapisu konstrukcji.

7.1. Odtwarzanie konstrukcji elementu Na podstawie danego pojedynczego elementu (wy-tworu) ** oraz informacji o jego znaczeniu w układzie, zawartych na rysunku złożeniowym, należy odtworzyć konstrukcję elementu, sporządzając zapis konstrukcji w formie rysunku wykonawczego.

W miarę potrzeby przy odtwarzaniu konstrukcji należy korzystać z odpowiednich norm konstrukcyj-nych, obejmujących normalizację niektórych szcze-gółów postaci geometrycznej.

Przykładami do realizacji tematu mogą być ele-menty, których fotografie przedstawiono na rys. 7.1-7.4. Są to elementy składowe układów, których rysunki złożeniowe zamieszczono na rys. 7.5-7.8.

Na rysunku 7.1 przedstawiono pokrywę pompy zębatej (element 9 na rys. 7.5), na rys. 7.2 — korpus tarczy wychylnej (element 6 na rys. 7.6), a na rys. 7.3 — korpus układu sterowania pompy wielotłoczkowej osiowej (element 17 na rys. 1.6). Korpus filtra oleju podano na rys. 7.4 (element 1 na rysunku złożenio-wym filtra — rys. 7.8).

:i!> W zajęciach dydaktycznych zamiast rzeczywistych ele-mentów jako wytworów można zastosować fotografie tych elemen-tów.

— 51

5. 7.2 Pokrywa pompy zębatej Korpus tarczy wychylnej

_ —

R Y S . 7 . 6

Pompa wielotłoczkowa osiowa: 1 — wałek,wirnika, 2 — pokrywa tylna, 3 — wirnik, 4 — tłoczek, 5 — korpus pompy, 6 — korpus tarczy wychylnej, 7 — zespół separatora, 8 — stopka ślizgowa 9 — tarcza ślizgowa, 10 — tarcza łożyskowa, 11 —sprzęgło, 12 — pokrywa łożyskowa, 13 — wałek napędu, 14 — czop, 15 — zestaw igiełkowy, 16 — tuleja łożyskowa, 17 — korpus uklcnh sterowania, 18 — pokrywa wskaźnika, 19 — dźwignia, 20 — podkładka odginana, 21 — nakrętka sześciokątna (wg PZL-Hydral Wrocław)

B - B - wg rys.7.6

R y s . U Pompa wieiotłoczkowa osiowa — przekrój 8-8 wg rys. 7.5: 22 — wpust pryzmatyczny, 23 — pokrywa górna, 24 — tuleja gwintowana, 25 — końcówka oporowa górna, 26 — tuleja tłoka, 27 —• końcówka oporowa dolna, 23 — tłoczek, 29 — sprężyna, 30 — pokrywa prowadząca

Rys. 7,8 Filtr oleju: 1 — korpus, 2 — tulejka, 3 — trzpień, 4 — osłona, 5 — siatkowy segment filtrujący, 6 — segment magnetyczny, 7 — osadnik

56

12, 0 # w ; a i z a i i k k i M s t a k e p

zł©ż©na<eg© ektafle Do realizacji tematu dobrano przykładowo zawory i zasuwę, które pokazano na fotografiach (rys. 7.9-7.12). Oznaczono je .umownie jako zawory A, B, C, D. W tabelach 7.1 i 7.2 zamieszczono niektóre dane tych zaworów, a na rys. 7.13-7.16 ich rysunki złożeniowe.

Na podstawie danego wytworu *' i informacji zamieszczonych w tab. 7.1 i 7.2 należy odtworzyć konstrukcję, sporządzając zapis konstrukcji w formie rysunku złożeniowego i rysunków wykonawczych zasadniczych elementów danego zaworu. Dla zaworu A przy odtwarzaniu postaci geometrycznej korpusu wykorzystać dane z rys. 7.17.

Przy odtwarzaniu konstrukcji skorzystać — w miarę potrzeby — z odpowiednich norm zawiera-jących normalizację głównych wielkości zaworów, niektórych elementów składowych zaworów lub nor-malizację pewnych szczegółów postaci geometry-cznej.

Informacje ¡uzimpeiMąjis|ce 1. Przy sporządzaniu rysunku złożeniowego da-

nego zaworu oraz rysunków wykonawczych jego elementów należy uwzględnić skrajne położenie ele-mentu zamknięcia przepływu.

2. W połączeniach śrubowych wykorzystać dane gwintów rurowych walcowych, które zamieszczono w tab. 7.3.

W zajęciach dydaktycznych zamiast rzeczywistych za-worów, jako wytworów można użyć ich fotografii i rysunków złożeniowych.

Tafoeta 7.1. Zestawienie danych morów A i B

Lp. Dane ogólne Dane szczegółowe Lp. Dane ogólne Zawór zwrotno-

-zaporowy kołnierzowy (A)

Zasuwa klinowa kielichowa (B)

1 Czynnik przepływający woda, para, olej, woda, para, po-powietrze wietrze t<300°C t < 200°C

2 Ciśnienie nominalne 1,6 MPa 1 MPa 3 Postać elementu zamy- grzybek zasuwa okrągła

kającego 4 Tworzywo elementów stal-stal mosiądz-

zamknięcia przepływu -mosiądz (gniazdo-grzybek, zasu-wa)

5 Ruch wrzeciona (wzglę- obrotowo-prze- obrotowy dem pokrywy) suwny (ruch śru-

bowy) 6 Położenie gwintu na górne dolne

wrzecionie 7 Połączenie korpusu za- kołnierzowe gwintowe

woru z przewodem ru-rowym

8 Połączenie pokrywy kołnierzowe gwintowe z korpusem

9 Zastosowanie armatura prze- armatura prze-mysłowa mysłowa

10 Normalizacja PN-86/M-74150

Tabela 7.2. Zestawienie danych zaworów C i D

Lp. Dane ogólne Dane szczegółowe Lp. Dane ogólne Zawór przeloto-wy (C)

Zawór przeloto-wy skośny (D)

1 Czynnik przepływający woda zimna woda gorąca, pa-ra t< 175°C

2 Ciśnienie nominalne 1 MPa 1 MPa 3 Postać elementu zamy- grzybek grzybek

kającego 4 Tworzywo elementów mosiądz-guma mosiądz-guma

zamknięcia przepływu (gniazdo-grzybek, zasu-wa)

5 Ruch wrzeciona (wzglę- obrotowo- obrotowo-dem pokrywy) -przesuwny -przesuwny

(ruch śrubowy) (ruch śrubowy) 6 Położenie gwintu na dolne dolne

wrzecionie 7 Połączenie korpusu za- gwintowe gwintowe

woru z przewodem ruz„ rowym

O O Połączenie pokrywy gwintowe gwintowe z korpusem

9 Zastosowanie armatura domo- armatura domo-wej sieci wodo- wej sieci central-ciągowej nego ogrzewania

10 Normalizacja PN-74/M-75226 PN-77/M-75007

Rys. 7.9 Zawór zwrotno-zaporowy (zawór A)

Rys, 7 JO Zasuwa klinowa kielichowa (zawór B)

Oznaczenie gwintu zawiera znak gwintu (G) oraz średnice znamionową, np.: G172

Średnica znamionowa'1'"'

d = D d, = Di d2 = D2 P

1 2 mm P mm

1/16 7,723 6,561 7,142 28 0,907

1/8 9,728 8,566 9,147 28 0,907

1/4 13,157 11,445 12,301 19 1,337

3/8 16,662 14,950 15,806 19 1,337

1/2 20,955 18,651 19,793

5/8 22,911 ' 20,587 21,749 14 1,814

3/4 26,441 24,117 25,279 14 1,814

7/8 30,201 27,877 29,039

1 33,249 30,291 31,770

1 1/8 37,897 34,939 36,418

1 1/4 41,910 38,952 40,431

1 3/8 44,323 41,365 42,844

1 1/2 47,803 44,845 46,324

1 3/4 53,746 50,788 52,267

2 59,614 56,656 58,135

2 1/4 65,710 62,752 64,231

2 1/2 75,184 72,226 73,705

2 3/4 81,534 78,576 80,055 11 2,309

3 87,884 84,926 86,405

3 1/4 93,980 91,022 92,501

3 1/2 100,330 97,372 98,851

3 3/4 106,680 103,722 105,201

4 113,030 110,072 111,551

4 1/2 125,730 122.772 124,251 '

5 138,430 135,472 136,951

5 1/2 151,130 148,172 149,651

6 163,830 160,872 162,351

Gwinty podane w kolumnie 1 są uprzywilejowane.

Tafe<e?.,u 7,3. Gwiatr mr^w: -yyalcBw; »»

bfimi wŁ^mi. i hłsN/

<N T>

GWINT 2EWNETRZNY

t O

60 —

5 Rysunek techniczny jako zapis konstrukcji

OS Ito

Rys. 7.14 Rysunek złożeniowy zaworu B: 1 — korpus, 2 — pokrywa, 3 — wrzeciono, 4 — nakrętka okrągła, 5 — wkręt, 6 — uszczelnienie, 7 — tulejka, 8 — nakrętka, 9 — kółko ręczne, 10 — podkładka, 11 — nakrętka, 12 — zasuwa, 13 — uszczelka

Ć3S

Rys. 7.15 Rysunek złożeniowy zaworu C: 1 — korpus, 2 — pokrywa, 3 — wrzeciono, 4 — uszczelnienie, 5 — dławik, 6 — kółko ręczne, 7 — podkładka, 8 — wkręt, 9 — grzybek 10 — uszczelka, 11 — podkładka, 12 — nakrętka, 13 — uszczelka, 14 — korek, 15 — zawór odpowietrzający

Rys. 7.16 Rysunek złożeniowy zaworu D: 1 — korpus, 2 — gniazdo, 3 — wrzeciono, 4 10 — nakrętka, 11 — uszczelka, 12 — zawór odpowietrzający, 13 — korek

grzybek, 5 — pokrywa, 6 — uszczelnienie, 7 — tulejka, 8 — nakrętka, 9 — kółko ręczne,

Temat zadań zamieszczonych w tym rozdziale obej-muje dokonanie analizy zapisu złożonych układów (rysunków złożeniowych) w celu zapoznania się z konstrukcją i działaniem danego układu i następnie — na tej podstawie — sporządzenie zapisu konstrukcji elementów (rysunków wykonawczych). Jeśli zakres prac nie obejmuje rysunków wszystlcich elementów, to należy sporządzać rysunki wykonawcze zasadniczych elementów danego układu, współdziałających ze sobą.

Celem zadania jest nie tylko opanowanie zagad-nień zapisu konstrukcji, lecz także zwrócenie uwagi na zagadnienia dotyczące konstruowania. Zagadnienia dotyczące konstruowania:

— Związek między cechami geometrycznymi a działaniem oraz między cechami geometrycznymi a sposobem wytwarzania.

— Dobór elementów typowych połączeń: śrubo-wych, wpustowych.

— Przyswojenie niektórych rozwiązań zagadnień konstrukcyjnych na przykładzie przerabianych zadań. Zagadnienia zapisu konstrukcji:

— Pogłębienie wiadomości z zakresu zapisu złożonych układów i doskonalenie umiejętności „czy-tania" rysunków.

— Pogłębienie wiedzy i doskonalenie umiejętno-ści z zakresu sporządzania rysunków wykonawczych.

ZADANIE 8 . 1

Na rysunku 8.1 zamieszczono rysunek złożeniowy zaworu kątowego. Należy sporządzić rysunki wyko-nawcze elementu 1, 3, 4 oraz 2.

ZADANIE

Na rysunku 8.2 przedstawiono rysunek złożeniowy zawora rozdzielczego jako elementu instalacji ruro-wej. lego działanie polega na realizacji przepływu cieczy z dwóch przewodów łub każdego z osobna.

Rysunek złożeniowy wymaga następujących uzu-pełnień:

— dobrania elementów połączeń śrubowych (10, 11 i 13-15 oraz 16, 17),

dobrania połączenia kształtowego między ele-mentami 2 i 3 (połączenie wpustowe za pomocą wpustu 12 lub inne, np. wielorowkowe).

Należy sporządzić rysunki wykonawcze elementu 1 i 2, uwzględniając wymienione uzupełnienia kon-strukcji. W doborze wartości liczbowych poszczegól-nych wymiarów należy zachować proporcje wymia-rowe podane na rysunku złożeniowym.

ZADANIE 8 . 3

Na rysunku 8.3 zamieszczono rysunek złożeniowy sprzęgła wielopłytkowego dwustronnego włączanego mechanicznie.

Należy sporządzić rysunki wykonawcze tulei 1 i zabieraka 2, przy czym:

— zachować proporcje głównych wymiarów jak na rysunku złożeniowym,

— dobrać płytłd cierne z tab. 8.1 i 8.2 i na tej podstawie wyznaczyć wartości wymiarów sprzężo-nych dla tulei 1 i zabieraka 2 sprzęgła.

Ponadto zadanie obejmuje: — dobór odpowiedniego sposobu regulacji luzu

między płytkami sprzęgła; zamiast elementów 8 i 9 należy dobrać układ wg rys. 8.6-8.8,

— wykonanie uproszczonego rysunku sprzęgła (szkicu) oraz krótkiego opisu konstrukcji i działania sprzęgła.

ZADANIE 8 . 4

Rysunek 8.4 przedstawia rysunek złożeniowy sprzęgła wielopłytkowego jednostronnego włączanego mechanicznie. Należy sporządzić rysunid wykonaw-cze tulei 2 i zabieraka 1, przy czym:

— zachować proporcje głównych wymiarów jak na rysunku złożeniowym,

— dobrać płytki cierne z tab. 8.3 i 8.4 i na tej podstawie wyznaczyć wartości wymiarów sprzężo-nych dla tulei 2 i zabieraka 1 sprzęgła.

Ponadto należy wykonać rysunek uproszczony (szkic) sprzęgła oraz krótki opis konstrukcji i działania sprzęgła.

0

FJys. 8 .1

fewór kątowy: 1 - korpus, 2 - króciec. 3 - gniazdo, 4 - króciec, 5 - kołnierz, 6 - kołnierz 7 - wrzeciono i - tulejka grzybka, 9 - grzybek, 10 - uszczelka, 11 - tulejka, 12 - nakrętka, 13 - uszczelnieni? 14 - kć ko eczne o - nakrętka, 16 - persceń, 17 - uszczelka, 18 - śruba dwustronna, 19 - podkładka okrJa.To - nai^tka s z e Ł S n a

m

©s o©

(Element p o z . 5 ) _ I

c-c | Element poz. 2 )

Rys. 8.2 Zawór rozdzielczy: 1 — korpus, 2 — wrzeciono, 3 — pokrętło, 4 — płytka, 5 — króciec, 6 — uszczelka, 7 — uszczelka, 8 — króciec, 9 — pierścień uszczelniający o przekroju okrągłym, 10 — wkręt z łbem walcowym, 11 — podkładka sprężysta, 12 — wpust, 13 — śruba z łbem sześciokątnym, 14 — podkładka sprężysta, 15 — nakrętka sześciokątna, 16 — śruba z łbem sześciokątnym, 17 — podkładka sprężysta

eh VD

Rys. 8.3 Sprzęgło wielopłytkowe dwustronne włączane mechanicznie: 1 - tuleja, 2 - zabierak, 3 - sworzeń 4 - dźwtania 5 — płytka dociskowa, 6 — płytka cierna zewnętrzna, 7 — płytka cierna wewnętrzna 8 9-luzu, 10 — pierścień włączający, 11 — wpusi pryzmatyczny ' ' • elementy układu regulacji

5 .4 8 9 3

o

Rys. 8.4 Sprzęgło wielopłytkowe jednostronne włączane mechanicznie: 1 — zabierak, 2 — tuleja, 3 — dźwignia, 4 — płytka cierna zewnętrzna, 5 — płytka cierna wewnętrzna, 6 — płytka dociskowa, 7 — sworzeń, 8 — nakrętka do regulacji luzu, 9 — śruba z gniazdem sześciokątnym

A

CHŁODZENIE (SMAROWANIE)

o

Rys. 8.5

- S , T R Y M ' 4 7 P I S R Ś C , 7 ' , S - 6 - 7 - ^

, 7 - * * * , a - » - s z i l . s

Na rysunku 8.5 zamieszczono rysunek ziożemo*^ sprzęgła wielopłytkowego jednostronnego włączanego hydraulicznie.

Należy sporządzić rysunki wykonawcze elemen-tów 1, 2 i 9, przy czym:

— zacho<*'uć protKJCcje gicw/nych wymiarów jak na. rysuniai złożeniowym.

— dobrać płytki cierne z Łab. 8.1 i 8.2 i na tej podstawie wyznaczyć wartości wymiarów sprzężo-nych dla elementu i i 2 oraz 9.

Ponadto należy wykonać rysunek uproszczony (szkic) oraz krótki opis konstrukcji i działania sprzęgła.

a b

R y s . 8 . 6 Układ do regulacji luzu w sprzęgle

Rys, 8.7 Nakrętka do regulacji luzu w sprzęgle

Taóda oJ. Płytki zsymęiirrane i wypastamj*' (wymiar? w raunot)

Lp. D* dz 'o H H, O O Liczba

wypustów

1 54,5 34 10 31 25,8 1 2 69,8 50 12 38,5 33,3 3 79,8 60 12 44 38,3 3 4 89,8 68 12 49,5 43,3 5 100 72 12 55 48,5 1,45 4 6 111,5 72 19 61 53,8 7 109,8 78 12 61 53,2 8 124,8 84 12 68,5 61 9 134,8 95 12 73,5 65,9

10 144,5 102 19,7 78,5 70,5 6 11 164,5 118 19,7 88,5 80,5 1,8 12 181,5 132 19,7 97 89

Według katalogu K70 wytwórni ORTLINGHAUS (RFN).

TabeJa 8.2. Płytki wewnętrzne z wypustami** (wymiary w mim)

Lp. Dw dw H b g Liczba

wypustów

1 54 33,2 13,5 8 1 2 67 48,2 19,6 3 78 58,2 24,4 4 88 65,2 27,9 9,75 C J

98 70,2 30,1 1,45 3 6 110 70,2 30,1 7 108 75,2 32,6 8 123 82,2 36,1 11,75 9 132 92,2 41,1

10 141 100,2 45,1 9,75 2,3 6 11 162 112,2 50,1 11,75 12 178 129,2 57,6 11,75

*> Według katalogu K70 wytwórni ORTLINGHAUS (RFN).

73 —

Tabein i<,3, Płytki ^ew^tr^Siie % wiehnyypai&tami o iajysie ew^iweatowyna*' (wymiary w .mm;

Liczba zębów Lp. i moduł

z x m d„ D ł d O O

'1 60x2,5 150 153 102 2 68x2,5. 170 173 118 1,8 3 62x3 186 . 188 .132 4 68x3 204 208 145 5 78x3 234 236 155 2,3 6 88x3 264 268 175 7 95x3 285 287 189 2,5 8 .105x3 315 320 205 9 84x4 336 340 220 3,5

10 90x4 360 365 255 11 100x4 400 404 285 12 90x5 450 455 315 4 13 108x5 540 545 375 14 100x6 600 605 440 5

*> Według katalogu K70 wytwórni ORTLINGHAUS (RFN).

8.4. Płytki wewmętraiie 2 otworami wielorowkowymii o zarysie ewolwemtowyin*' (wymiary w mim)

Liczba zębów Lp. i moduł d„ dt D g

z x m

1 38x2,5 95 90 141 2 44x2,5 110 105 162 2,3 3 41x3 123 119 178 4 45x3 135 130 195 5 48x3 144 140 225 6 55x3 165 160 250 . 3 7 60x3 180 175 270 8 65x3 195 190 300 9 52x4 208 204 318 3,5

10 61x4 244 233 342 11 68x4 272 268 380 4 12 60x5 300 295 428 13 72x5 360 355 518 5 14 70x6 420 412 575

o

*' Według katalogu K70 wytwórni ORTLINGHAUS (RFN).

Tematem zadań zamieszczonych w tym rozdziale jest zapis geometrycznych cech konstrukcyjnych elemen-tów spawanych, połączony z dokonywaniem pewnych zabiegów konstrukcyjnych.

Na rysunkach 9.1-9.16 oraz 9.18 i 9.20 przed-stawiono elementy odlewane. Zadania polegają na opracowaniu konstrukcji elementów spawanych, które mogą zastąpić przedstawione elementy odlewane. Należy sporządzić zapis konstrukcji elementów spa-wanych.

Wytwory spawane powinny zapewnić działanie identyczne z działaniem wytworów odlewanych. Stwierdzenie to należy przyjąć za podstawę głównego kryterium oceny rozwiązania konstrukcyjnego.

Rozważane elementy odlewane pod względem postaci geometrycznej są stosunkowo proste. Prze-konstruowanie ich na elementy spawane nie powinno

Przy opracowaniu tego rozdziału skorzystano z rysunków z prac [13], [21] i [23], wprowadzając do nich zmiany.

sprawiać większych trudności. Pewne reguły obo-wiązujące w konstruowaniu elementów spawanych zostaną podane przez prowadzących zajęcia dydak-tyczne **'.

W konstrukcjach o większej złożoności postaci geometrycznej, oprócz konstrukcji odlewanej, podano zaczerpnięte z praktyki przykłady rozwiązań kon-strukcyjnych elementów spawanych (rys. 9.17, 9.19, 9.21).

Na rysunkach elementów odlewanych podano główne wymiary oraz oznaczenia stanu powierzchni. Dane te, łącznie z informacją o postaci geometrycznej, umożliwią zidentyfikowanie znaczenia danego ele-mentu w układzie, do którego jest przeznaczony. Przeanalizowanie danych powinno stanowić czynnik naprowadzający na prawidłowe rozwiązanie zadań.

**' Reguły konstruowania elementów spawanych są zamiesz-czone między innymi w pracy [8].

Rys, 9.1

— 76 —

77 —

Rys. 9.7

i i

i> 100

Rq 25, A-

/ Ra 6,3/

78

<t> 25

0 4 0 Ra 12^5/

W przedstawieniu postaci geometrycznej dźwigni na rys. 9.10 skorzystano z możliwości uproszczeń zapisu. Ramię dźwigni odchylone o kąt 30° przedstawiono w rzucie głównym tak, jak gdyby leżało w jednej płaszczyźnie z drugim ramieniem, tzn. w płaszczyźnie rzutu głównego

Rys. 9.1 C

¡3ys. 9.11

Rys, 9.12

\ v

Rzut główny na rys. 9.12 został sporządzony przy wykorzystaniu możliwości uproszczeń zapisu. Wszystkie szczegóły postaci geometrycznej przedstawiono tak, jak gdyby leżały w jednej płaszczyźnie przekroju. Część środkową tego elementu odpowiednio przy tym skrócono

R y /Ra" 12,5

A - A

5 — Rysunek techniczny jako zapis konstrukcji

a

Rys. 9.17

istota zadań zamieszczonych w tym rozdziale polega na sporządzaniu zapisu konstrukcji układów o więk-szym. stopniu złożoności (niż w zadaniach w rozdziale Zadania konstrukcyjne I) i jednoczesnym dokonywa-niu pewnych prostych zabiegów konstrukcyjnych. Tematykę tych zadań starano się dobrać tak, aby:

— stopień ich ogólności pod względem występo-wania zagadnień konstrukcyjnych był możliwie duży,

— problematyka zapisu konstrukcji była różno-rodna, co wynika z odpowiedniego stopnia złożoności samej konstrukcji,

— stanowiły pewien czynnik poznawczy takich dziedzin opisowych, jak maszynoznawstwo (w pojęciu ogólnym).

jedną z możliwości doboru tematyki zadań, które odpowiadałyby tak postawionym wymaganiom —-jak się wydaje — mogą być wybrane zagadnienia kon-strukcyjne z zakresu prostych przekładni zębatych.

W niniejszym rozdziale zamieszczono dwa zadania. Tematem pierwszego jest konstrukcja układu: wałek wejściowy-lcoło zębate-łożyska-uszczelnienie-sprzęg-ło jako fragmentu przekładni zębatej dwustopniowej. Temat drugiego zadania stanowi wybrany etap uszcze-gółowienia przekładni zębatej jednostopniowej.

Dobór zadań umożliwi opanowanie zagadnień dotyczących konstruowania oraz zagadnień zapisu konstrukcji.

Z a g a d n i e n i a d o t y c z ą c e k o n s t r u o -w a n i a

— Dobór cech konstrukcyjnych w wyniku analizy założeń konstrukcyjnych.

— Stopniowe uszczegółowienie konstrukcji jako proces przejścia „od ogółu do szczegółu".

— Związek między postacią geometryczną a działaniem oraz między postacią geometryczną a sposobem wytwarzania.

— Poznanie rozwiązań pewnych zagadnień kon-strukcyjnych na podstawie przerabianych przykładów.

— Korzystanie ze zbiorów istniejących rozwiązań niektórych szczegółów postaci geometrycznej.

— Normalizacja w konstrukcjach środków tech-nicznych.

Z a g a d n i e n i a z a p i s u k o n s t r u k c j i — Reguły zapisu typowych połączeń, np. śrubo-

wych, spawanych. — Reguły zapisu elementów układów napędo-

wych: kół zębatych, łożysk tocznych, połączeń pias-ta-wał, uszczelnień itp.

— Opis makro- i mikrostruktury zewnętrznej na rysunkach wykonawczych.

— Pogłębienie wiedzy i umiejętności z zakresu zapisu złożonych układów.

Należy nadmienić, że ze względu na pomijanie w rozważaniach własności tworzyw opis cech mate-riałowych (w wykazach elementów na rysunkach złożeniowych) należy sprowadzać do określenia naj-bardziej ogólnych danych, podając tylko np. stal, żeliwo, staliwo, guma, fibra.

ZADANIE 1 © , 1 (wałek przekładni kompletny)

W procesie konstruowania przekładni zębatej walcowej dwustopniowej (rys. 10.1) zostały dobrane główne cechy konstrukcyjne przekładni, co stanowi podstawę do sformułowania następnego etapu uszcze-gółowienia przekładni, którym jest między innymi skonstruowanie wałków i kół zębatych.

Elementy założeń konstrukcyjnych do opracowa-nia konstrukcji wałka wejściowego podano na rys. 10.2 (podobnie dla wałka wyjściowego). Wałek, na którym ma być osadzone koło zębate i tarcza sprzęgła, powinien być ułożyskowąny w korpusie przekładni za pomocą łożysk tocznych. Jedno łożysko powinno być ustalone osiowo (podpora stała), a drugie — przesuwne, osiowo (podpora przesuwna).

Należy skonstruować wałek i koło zębate, dobrać łożyska, uszczelnienie, tarczę sprzęgła i połączenia wpus-towe. Wykonać rysunek złożeniowy obejmujący wymie-nione elementy (wraz z gniazdami i pokrywami łożysko-wymi) oraz rysunki wykonawcze wałka i koła zębatego.

.wy

I

FOK RYWA ŁOŻYSKOWA

,we

I

Schemat przekładni zębatej dwustopniowej

ULOZY SKOWANIE USZCZELNIENIE POKRYWA ŁOŻYSKOWA

L2 Elementy założeń konstrukcyjnych

• 10.1. Przykłady danych do konstrukcja wata wejściowego przekładni zębatej

Tabela 10.2. Przykłady danych « ii zębatej

Lp. Liczba zębów

z

Moduł m

Wskaźnik b

<P = ~r dp

1 21 2 23 5 1,3 3 25

4 27 5 29 4,5 1,2 6 31

7 33 8 35 4 1,1 9 37

10 39 11 41 3,5 1,0 12 43

13 45 14 47 3 0,9 15 49

Średnica wałka (otworu w kole zębatym) dw = (0,35 - 0,45) dp

Lp. Liczba zębów

z

Moduł m

Wskaźnik b dp

1 60 2 63 5 0,40 3 66.

4 68 5 71 4,5 0,35 6 74

7 79 8 83 4 0,40 9 87

10 89 11 92 3,5 0,35 12 95

13 97 14 99 3 0,30 15 102

Średnica wałka (otworu w kole zębatym) dw = (0,2 - 0,3) dp

Dane ilościowe do zadania przyjąć wg tab. 10.1 — dla konstrukcji walka wejściowego, lub wg tab. 10.2 — dla konstrukcji wałka wyjściowego.

W doborze postaci geometrycznej wałka należy:

1. Opracować szkice wałka dla dwóch możliwości nakładania koła zębatego na wałek: od strony czopa pod sprzęgło i od strony przeciwnej do sprzęgła.

2. Wybrać jedno rozwiązanie i opracować kon-strukcję wałka, dobierając przy tym odpowiednie sposoby osiowego ustalenia elementów: koła zębate-go, łożysk, sprzęgła.

Imforaiacje pomocnicze Zagadnienie doboru postaci geometrycznej wałka

jest zilustrowane na rys. 10.3 i 10.4. Łożyska kulkowe, nakrętki łożyskowe i pod-

kładki zębate należy dobrać z katalogu łożysk to-cznych Wymiary czopów wałów, sprzęgieł po-datnych, pierścieni uszczelniających, krążków za-bezpieczających i pierścieni osadczych oraz inne informacje potrzebne do opracowania konstrukcji zamieszczono w rozdz. 13.

ł ) Łożyska toczne. Katalog-informator, Wydawnictwa Prze-mysłu Maszynowego WEMA.

U ŁOŻYSKOWANIE \ \

UiOZYSKOWANiE USZCZELNIENIE

//

b

Rys. 10.3 Ilustracja zagadnienia uszczegółowienia postaci geometrycznej wałka przekładni

iys. 10,4 Przykład postaci geometrycznej wałka przekładni

ZADANIE 1©.,2 (Wybrany etap uszczegółowienia konstrukcji przekładni)

W procesie konstruowania przekładni zębatej walcowej jednostopniowej dobrano główne cechy konstrukcyjne i obliczono następujące wielkości: liczby zębów z,, z2 , moduł m, szerokości b,, b2 , średnice wałków (otworów w kołach) d w ( , d w 2 , odległość osi A. Na podstawie założeń konstruk-cyjnych i wymienionych wielkości można sporządzić rysunek o stopniu uszczegółowienia jak na rys. 10.5 dla układu poziomego lub na rys. 10.6 dla układu pionowego przekładni.

Przyjęto sposób ułożyskowania i dobrano łożyska kulkowe, co umożliwiło uszczegółowienie postaci geometrycznej wałków przekładni i przyjęcie wartości wymiarów walka zależnych od wymiarów łożysk, jak przedstawiono na rys. 10.3.

Należy dokonać dalszego uszczegółowienia kon-strukcji tak, aby można było wykonać rysunek złoże-niowy przekładni oraz rysunki wykonawcze głównych elementów przekładni: korpusu, wałków i kół zęba-tych.

Opracowana konstrukcja będzie stanowić pod-stawę wykonania niewielu sztuk przekładni. Ze wzglę-du na jej niewielkie wymiary należy przyjąć korpus

T^ibii^ 1LV3- PrzyMa.dy d i yclh 4JUi rselfil dhiM z- l Sy-ęl?. (wyiniMary 7yv ^rp ;

Lp. Zl Z2 m dpi dp2 bi b2 A dw, dvv2

1 21 34 84 136 68 63 110 40 50 2 23 32 4 92 128 74 69 110 45 50 3 25 31 100 124 80 75 112 45 50

4 20 33 90 148,5 81 75 119,25 40 50 5 22 31 4,5 99 139,5 90 84 119,25 45 50 6 24 31 108 139,5 98 92 123,75 50 55

7 19 30 95 150 95 88,5 122,5 45 55 8 21 29 5 105 145 105 98,5 125 50 55 9 23 26 115 130 115 108,5 122,5 55 60

10 18 29 108 174 87 79,5 141 50 60 11 20 27 6 120 162 96 88,5 141 55 60 12 22 25 132 150 106 98,5 141 60 65

13 15 47 60 188 54 49 124 30 40 14 17 43 4 68 172 62 57 120 30 40 15 19 43 76 172 68 63 124 35 45

16 17 43 76,5 193,5 77 71 135 35 45 17 19 39 4,5 85,5 175,5 86 80 130,5 40 50 18 21 38 94,5 171 95 89 132,75 45 55

19 16 41 80 205 64 57,5 142,5 35 45 20 18 33 5 90 165 72 65,5 127,5 40 50 21 20 33 100 165 80 73,5 132,5 45 55

22 19 30 114 180 103 95,5 147 55 65 23 21 29 6 126 174 114 106,5 150 60 70 24 23 26 138 156 124 116,5 147 65 70

25 24 39 96 156 96 91 126 45 55 26 26 37 4 104 148 104 99 126 50 55 27 28 37 112 148 112 107 130 55 60

28 20 37 90 166,5 81 75 128,25 40 50 29 22 35 4,5 99 .157,5 89 83 128,25 45 55 30 24 33 108 148,5 97 91 128,25 50 55

o bardzo prostej postaci geometrycznej, dobranej odpowiednio do wymiarów koi zębatych i łożysk tocznych.

W doborze wymiarów wnętrza korpusu należy uwzględnić objętość oleju smarującego. Ponadto należy rozwiązać zagadnienia: wlewania i spuszczania oleju, sprawdzania jego poziomu oraz odpowietrzania wnętrza przekładni, dobierając odpowiednio takie elementy, jak: korek do wlewu i korek do spustu oleju, odpowietrznik, wskaźnik poziomu oleju.

Przykłady danych ilościowych stanowiących ele-ment założeń konstrukcyjnych zamieszczono w tab. 10.3.

Wskazówki do rozwiązania zadamia Różne koncepcje postaci korpusu przedstawiono

na rys. 10.7-10.10. Zagadnienie doboru postaci geo-metrycznej wałka zilustrowano na rys. 10.3. Wymiary łożysk kulkowych dobrać z katalogu łożysk tocz-nych Wymiary czopów wałów i pierścieni uszczel-niających oraz inne informacje konieczne do opraco-wania konstrukcji zamieszczono w rozdz. 13.

Łożyska toczne. Katalog-informator, Wydawnictwa Prze-mysłu Maszynowego WEMA.

i ! i i

Aj i M i „ j ' f i i

\ ( \ I i j

I \ i ! I

j !

% Si

i

X

A \

V, V

Rys, 10,7 Koncepcja korpusu przekładni — otwory pod łożyska w ściance o odpowiedniej grubości

iH\

A - A

Koncepcja korpusu przekładni — tuleje z otworami pod łożyska

Zadania o temacie ujętym jako „zapis schematyczny, symboliczny" polegają na sporządzeniu — na podsta-wie rysunków złożeniowych — zapisu schematycz-nego układów mechanicznych maszyn. Zapisu tego dokonuje się po zapoznaniu się z konstrukcją i dzia-łaniem układu przedstawionego za pomocą rysunku złożeniowego. Stwarza to możliwość zwrócenia uwagi na podane niżej zagadnienia. Z a g a d n i e n i a d o t y c z ą c e k o n s t r u o w a n i a

— Zapis schematyczny w procesie projektowo--konstrukcyj ny m.

— Schematy a odwzorowywane układy, schema-ty a stopień uszczegółowienia konstrukcji na rysun-kach złożeniowych.

— Uwolnienie się od trójwymiarowości elemen-tów i stosunków przestrzennych w zapisie własności układów materialnych.

— Poznanie pewnych rozwiązań zagadnień kon-strukcyjnych na podstawie przerabianych przykładów. Z a g a d n i e n i a z a p i s u k o n s t r u k c j i

— Pogłębienie wiedzy i doskonalenie umiejętności w odczytywaniu zapisu układów o większej złożoności.

— Opanowanie reguł sporządzania zapisu sche-matycznego.

Znaki zapisu schematycznego są znormalizowa-ne *>. Wybór ważniejszych znaków używanych w za-pisie tzw. układów mechanicznych zamieszczono w pracy [20],

Normalizacja nie wyczerpuje jednak zagadnienia znaków zapisu schematycznego, jakich należy używać do odwzorowania różnych układów, a które występują w praktyce. Z tego powodu w literaturze często stosuje się schematy, w których użyto znaków nie znormalizowanych. Uzupełnia się je wtedy niezbęd-nym opisem znaczenia użytych znaków.

Ze względu na stosunkowo niewielką ilość czasu przeznaczonego w strukturze ćwiczeń na temat „zapis schematyczny, symboliczny" wskazane jest zawężenie zakresu treści zadań dotyczących tego tematu do układów kinematycznych. Dobór zadań powinien być jednak taki, aby wykazywały one możliwie duży stopień ogólności pod względem występowania za-gadnień konstrukcyjnych oraz różnorodnej problema-tyki zapisu schematycznego.

Jeden z przykładów zadań zamieszczono na rys. 11.1. lest to rysunek złożeniowy dźwignika śrubowe-go z przekładnią zębatą o zębach śrubowych i prze-kładnią pasową (na rysunku pokazano koło pasowe klinowe zamocowane na wałku wejściowym). Połą-czenie „nakrętka-śruba" zamienia ruch obrotowy tulei z gwintem wewnętrznym na ruch prostoliniowy śruby dźwignika.

*' Normy związane z tematem: PN-80/M-01156 — Sche-maty. Rodzaje i typy oraz ogólne zasady wykonania, PN-82/M--01083 — Schematy kinematyczne. Zasady wykonania, PN--82/M-01039 — Schematy kinetyczne. Symbole graficzne.

(drugi rzut — patrz rys. 11.1b)

b

Dźwignik śrubowy z przekładnią zębatą śrubową (i p ę d n i ą P ^ t ^ ś ^ w ^ S ś r u b o ^ m dźwignika, 2 - kole pasowe klinowe, 3 - • watek wejściowy 4 - ^ ) z g a - ^ J 0 ^ ' 5 1

i gwintem wewnętrznym, 6 - śruba dźwignika, / - poprzeć^, 8 - głowica, 9 ucn nj^

W rozdziale tym zamieszczono zadania określone jako pomocnicze, gdyż ich znaczenie należy trak-tować przede wszystkim jako pomocnicze w roz-wiązywaniu zadań o większym zakresie działań. Zadania te mają na celu opanowanie reguł zapisu połączeń śrubowych i połączeń spawanych oraz opisu mikrostruktury zewnętrznej wytworu (chropowatości powierzchni).

Znajomość zapisu połączeń śrubowych i połączeń spawanych jest związana z doborem w procesie konstruowania postaci geometrycznej wytworów,

których te połączenia występują. Opis mikrostruktury zewnętrznej wytworu wyni-

ka z potrzeby określenia w procesie konstruowania rych własności nadawanych wytworowi w procesie wytwarzania, które mają zapewnić jego skuteczne działanie. Z opisu mikrostruktury zewnętrznej wyni-ka sposób i rodzaj obróbki. Opis mikrostruktury

zewnętrznej w zadaniach podanych niżej obejmować ma tylko oznaczenia chropowatości powierzchni.

12.1, Zapis p©łączeń śrubowych

Na rysunkach 12.1-12.12 przedstawiono różne przy-padki połączeń śrubowych. Treść zadań, jakie należy wykonać, podano w opisie słownym zamieszczonym na tych rysunkach.

Na rysunkach 12.13-12.27 zamieszczono kilka charakterystycznych zastosowań połączeń spawanych. Treść zadań, jakie należy wykonać, wynika z opisu słownego podanego na rysunkach, W zależności od potrzeb należy zastosować odpowiedni sposób zapisu połączeń spawanych.

95

Na odcinkach oznaczonych przez L,, L j , L-. L , narysować odpowiednio gwinty wewnętrzne i zewnętrzne. Marnować ocrac^nte. eisrnen; 2 -ivk:3ccRv » alsmsni i

Rys. 12.2

Narysować połączenie: elementy 2 i 3 nakręcone na element 1 tak, jak zaznaczono na rysunku, przedstawiając całość jako „półwidok-półprzekrój"

Q

Rys. 12.3

I V/////////W////////////, I

! Li J 1-2

L

o

Li - L 2 = 3 L

Dokończyć rysunek połączenia śrubowego — elementy 2 i 3 wkręcone w element 1; gwint wewnętrzny na długościach L, i L2

m —

Rys. 12.5

Przedstawione połączenie narysować stosując symboliczne znaki zapisu gwintu

Rys. 12.6

Przedstawione połączenie narysować stosując symboliczne znaki zapisu gwintu

7 — Rysunek techniczny jako zapis konstrukcji — 97 —

Rys. 12.9

Do połączenia elementów 1 i 2 zastosować: śrubę z łbem sześciokątnym, nakrętkę sześciokątną i podkładkę sprężystą. Połączenie narysować w trzech rzutach: a — z dużym uszczegółowieniem, b — w uproszczeniu

Rys. 12.10

Do przykręcenia elementu 1 do elementu 2 zastosować: śrubę z łbem sześciokątnym i podkładkę sprężystą. Połączenie narysować w trzech rzutach: a — z dużym uszczegółowieniem, b — w uproszczeniu

Rys. 12.11

Element 1 przykręcić do elementu 2 za pomocą wkręta z łbem walcowym. Połączenie narysować w dwóch rzutach (rzut główny i rzut z góry): a — z dużym uszczegółowieniem, b — w uproszczeniu

Rys. 12.1

Element 1 przykręcić do elementu 2 za pomocą wkręta z łbem stożkowym. Połączenie narysować w dwóch rzutach (rzut główny i rzut z góry): a — z dużym uszczegółowieniem, b — w uproszczeniu

Rys. 12.13

Zbiornik cylindryczny — poszczególne części połączyć spoinami (na obwodzie wewnątrz i na zewnątrz)

Rys. 12.14

Tarcza z wałkiem drążonym — poszczególne części połączyć spoinami (na obwodzie)

\łłM*'łtimtm

Rys. 12.15

Zbiornik o prostych ściankach — poszczególne części połączyć spoinami tak, aby zapewnić szczelność

Spoina L

Spoina L/

Spoina L

Rys. 12.18

r 1 a

Spoino i

¡1 \

Poszczególne części połączyć spoinami, całość przedstawić

jako „półprzekrój-półwidok"

Spoino L 12.17

Spoina L

Spoina V

Spoina L

Spoina

Rys. 12.

Zbiornik walcowy — poszczególne części połączyć spoinami, całość narysować w „półprzekroju-póiwidoku"

Spoina L

>>>>> >>.)>> >>>>>>>>>>>>>)>>>) ¿a >77

Rys. 12.19

Zbiornik walcowy — poszczególne części połączyć spoinami, całość narysować w „półprzekroju-półwidoku"

Spoina L

12.20

Zbiornik walcowy — poszczególne części połączyć spoinami, całość narysować w „półprzekroju-póiwidoku"

Rys. 12.21

Rys. 12.22

Dźwignia — poszczególne części połączyć spoinami

Rys. 12.23

Pedał hamulca — poszczególne części połączyć spoinami

Szczęka hamulca — poszczególne części połączyć spoinami

Dźwignia — poszczególne części połączyć spoinami

ff Rys. 12.24 Rys. 12.25

— 101

Zbiornik otwarty — poszczególne części połączyć spoinami tak, aby zapewnić szczelność

H Si S S V V S s V s

\ s s V

\

V > 7 7 7 7 7 / 7 / / ' J

Rys. 12.27

(0

I

«

i .. _J

12.2, Zapas ozaaacześ c h r o p o w a t o ś c i powaerscłani

Na rysunkach 12.28-12.30 przedstawiono różne ele- podane w opisie słownym podanym na rysunkach, menty, których rysunki należy uzupełnić oznaczenia- Zapisu oznaczeń należy dokonać wg reguł stosowa-lni chropowatości powierzchni, spełniając wymagania nych na rysunkach wykonawczych.

c--e o co

o

Oznaczyć na rysunku chropowatość powierzchni (wg reguł stosowanych na rysunkach wykonawczych) spełniając wymagania: — powierzchnie wyznaczające wymiar 30m7 mają

chropowatość o wskaźniku Ra = x — powierzchnie wyznaczające wymiar 6 mają

chropowatość o wskaźniku Ra = y — pozostałe powierzchnie — Ra = z

Rys. 12.28

Oznaczyć na rysunku chropowatość powierzchni (wg reguł stosowanych na rysunkach wykonawczych) spełniając wymagania: — powierzchnia walcowa 03Oh6 ma chropowatość o wskaźniku Ra = x, — inne powierzchnie walcowe mają chropowatość o wskaźniku Ra = y, — pozostałe powierzchnie — Ra = z

Rys. 12.

Oznaczyć na rysunku chropowatość powierzchni (wg reguł stosowanych na rysunkach wykonawczych) spełniając wymagania: — powierzchnie wyznaczające wymiar 35H8

mają chropowatość o wskaźniku Ra = x, — powierzchnie wyznaczające wymiar 5

mają chropowatość o wskaźniku Ra = y, — pozostałe powierzchnie — Ra = z

C i . l J j

normy konstrukcyjne Dobór treści rozdziału wynika z potrzeb związanych ze strukturą ćwiczeń dydaktycznych — zakres tema-tyki jest więc odpowiednio zawężony. Zamieszczony w tym rozdziale m ateriał umożliwia jednak zwrócenie uwagi na następujące czynniki w konstruowaniu:

— korzystanie ze zbioru istniejących rozwiązań (katalog rozwiązań),

— zagadnienia normalizacji. Trzeba wyraźnie podkreślić, że pewne zagadnienia

— ze względu na powszechność występowania i ich ogólne znaczenie — można uznać za typowe oraz że istnieją ich rozwiązania.

W przykładach, które zamieszczono w tym roz-dziale, zwrócono ponadto uwagę na możliwość róż-nych rozwiązań danego zagadnienia konstrukcyjnego. Wybór jednego z nich zależy oczywiście od przyję-tych kryteriów.

Podkreślenie możliwości różnych rozwiązań da-nego zagadnienia konstrukcyjnego ma znaczenie metodologiczne. Wiąże się to bowiem z potrzebą tworzenia w procesie projektowo-konstrukcyjnym różnych rozwiązań (pole możliwych rozwiązań) jako warunku dokonywania zabiegów optymali-zacyjnych.

Przedstawienie treści niniejszego rozdziału jest sprowadzone do krótkiego opisu. Zamieszczone tutaj rysunki oraz tabele dotyczą podanych dalej zagadnień.

Zagadnienie wyznaczania powierzchni oporowych pod nakrętki lub łby śrub i wkrętów podano na rys. 13.1; szczegóły postaci geometrycznej ze względu na przyleganie elementów sprzężonych przedstawiono na rys. 13.2 i 13.3.

Przykłady różnych sposobów ułożyskowań przed-stawiono na rys. 13.4—13.9. Zaczerpnięto je z dzie-dziny konstrukcji przekładni zębatych, ale pewne

reguły, jakie tutaj obowiązują, mają znaczenie ogólne. Wyróżnić należy ułożyskowania wałków:

— krótkich (rys. 13.4-13.6), — długich (rys. 13.7-13.9). Zagadnienie uszczelnień w połączeniach obro-

towych ilustrują proste, ale najbardziej typowe roz-wiązania uszczelnienia za pomocą:

— pierścieni filcowych (tab. 13.1), — gumowych pierścieni uszczelniających typu

A lub B (tab. 13.2 i 13.3). Sposoby zabudowy pierścieni uszczelniających

w dwóch różnych przypadkach przedstawiono na rys. 13.10 i 13.11.

W tabeli 13.4 i 13.5 zamieszczono dane potrzebne przy doborze postaci geometrycznej czopów koń-cowych wałów.

Dla połączeń wpustowych zamieszczono dane dotyczące głównych wymiarów elementów połączenia (tab. 13.6) oraz stosowanych w tych połączeniach znormalizowanych pasowań (tab. 13.7).

Wymiary pierścieni osadczych sprężynujących zewnętrznych i wewnętrznych przedstawiono od-powiednio w tab. 13.8 i 13.9, a dane krążków zabezpieczających —- w tab. 13.10.

Wytyczne doboru połączeń śrubowych pokryw łożyskowych w ułożyskowaniach wałków przekładni zębatych zamieszczono w tab. 13.11.

Na rysunku 13.12 przedstawiono rysunek złoże-niowy sprzęgła podatnego, a wymiary tarcz tego sprzęgła zamieszczono w tab. 13.12.

W rozdziale niniejszym zamieszczono także dane wybranych elementów przekładni zębatych: w tab. 13.13 — wymiary śrub odpowietrzających, a w tab. 13.14 — wymiary korków spustowych i uszczelek.

POWIERZCHNIE OPORO WE POB NAKRĘTKI, SZCZEGÓŁY OSADZENIA W OTWOiBAirii

Rys. 13.1 Powierzchnie oporowe pod nakrętki lub łby śrub i wkrętów: a - nadlew, b — obrabiana cała powierzchnia, c - pogłębienie

b

. 13.2

f d S Ł y r e l e m e n S m f d 3 ) ^ " ^ ^ ^ ^ * W y k ° r z y S t a n i e m r ó ż n i c y k ^ w i z n Powierzchni (b), z podcięciem wałka (c),

b

o?/

Rys. 13.3 Szczegóły osadzenia łożyska (lub koła) w otworze (a), z wykorzystaniem różnicy krzywizn powierzchni (b) z podcieciem w otworze (c)

— 105 —

UŁOZY-SE 0 WANIĘ- W ALE G W PRZEKŁADNI ZĘBATYCH

Rys. 13.4 Ułożyskowanie wałka przekładni za pomocą łożysk kulkowych

Rys. 13.5 Ułożyskowanie wałka przekładni za pomocą łożysk stożkowych

Ułożyskowanie za pomocą łożysk kulkowych

Ułożyskowanie za pomocą łożysk wałeczkowych

Rys. 13.3 Zastosowanie łożysk stożkowych w izw. układzie rozbieżnym

— 107 —

USZCZELNIENIA

Tabela 13.1, Uszczelnienie pierściemńaani Mcawyani wg PN-90/M-86488 (wymiary w mm)

-XD

t TJ (N

•a

Przykład oznaczenia pierścienia filcowego o średnicy d = 50 mm: Pierścień filcowy 50 PN-90/M-86488

d d, di f

17 18 28 3 20 21 31

25 26 38 26 27 39

*z,23 29 41 30 31 43 32 33 45 4 35 36 48 36 37 49 38 39 51 40 41 53 42 43 55 45 46 58

48 49 65 50 51 67 52 53 69 55 56 72 5 58 59 75 60 61,5 77 65 66,5 82

70 71,5 89 72 73,5 91 75 76,5 94 78 79,5 97 6 80 81,5 99 82 83,5 101 85 86,5 104

d d, d2 f

88 89,5 109 90 92 U l 7 95 97 116

100 102 125 105 107 130 110 112 135 8 115 117 140 120 122 145

125 127 154 130 132 159 9 135 137 164

140 142 173 145 147 178 150 152 183 155 157 188 160 162 193 10 165 167 198 170 172 203 175 177 208 180 182 213

a b

Rys. 13.10 Położenie pierścienia uszczelniającego w przypadku zabezpieczenia przed wyciekaniem oleju z wewnątrz: a — przedstawienie uproszczone, b — przedstawienie szczegółowe

a

Położenie pierścienia uszczelniającego w przypadku zabezpieczenia przed zanieczyszczeniami z zewnątrz: a — przedstawienie uproszczone, b — przedstawienie szczegółowe

— 109 —

Tabela 13.2. Pierśctesnk uszczelniające A (gumowe 2 wkładka usztywniającą) wg PN-72/M-.%%4 ( wymiary w inm)

Przykład oznaczenia pierścienia o wymiarach: d = 25 mm, D =42 mm, b=10 mm; pierścień uszczelniający A 25 x 42 x 10 PN-72/M-86964

d D b 24 7 26 7

15 m 7 32 10 35 10 40 10 28 7 O 7

16 32 10 35 10 40 10 28 7 30 7

17 [321 7 35 10 40 10 30 7

18 32 7 [35! 7 40 10

19 35 7 30 7 32 7

20 35 7 ¡40! 10 42 10 47 10

21 40 10 32 7 35 7

22 ¡40! 10 42 10 47 10

23 40 7 35 7

24 1401 10 47 10

d D b 35 7 37 7 40 7

25 ¡42] 10 47 10 50 to 52 10 62 10 40 7

26 ¡45! 10 47 10 40 ' 7

28 ¡47] 10 50 10 52 10 40 7 42 7 47 10

30 50 10 ¡52 10 55 10 62 10 45 7

32 47 7 50 10 ¡52! 10 47 7 50 7 52 10

35 ¡55| 10 58 10 62 10 72 10

36 52 "7 62 10 52 7

38 55 10 ¡58! 10 62 10

Pierścienie, których średnice D ujęto w ramki, są uprzywilejowane. Norma obejmuje pierścienie uszczelniające o zakresie

d = 6 - 1000 mm.

d D b

52 7 55 7 i60| 10

40 62 10 65 10 72 10 80 10 55 8

42 i62i 10 65 10 72 10 60 8 62 10

45 !65i 10 68 10 72 10 80 10 62 8 65 10

48 170, 10 72 10 80 10 65 8 68 10

50 70 10 L72J 10 75 10 80 10

52 68 72

8 10

i75| 10 80 10 70 8 72 10

55 75 10 I80| 10 85 10 90 10

53 ¡801 10 90 10 75 3

60 80 10 85 10 90 10

d D b 62 80 10

90 10 63 90 10

85 10 65 !90| 10

95 10 100 10

68 90 10 100 10 90 10

70 ¡95! 10 100 10 110 12

72 100 10 110 12 95 10

75 :ioo> 10 105 10 110 12

78 100 . 10 110 12 100 10

80 ¡105; 10 110 10 115 12 105 12

85 ¡110! 12 120 15. 110 12

90 115 12 ¡120! 12 125 15

95 120 12 125 12 120 12

100 ¡1251 12 130 12 140 15 125 12

105 ¡1301 12 140 15

— i :

Tabela 13.3, Pierścienie uszczelniające 3 igsHMme w ofasimrie metalowej) wg PN-72/M~ (wymiary w mm)

Przykład oznaczenia pierścienia o wymiarach: d = 30 mm, D = 52 mm, b=10 mm; pierścień uszczelniający B 30x52x10 PN-72/M-86965

b

d D b

30 15 35 10

40

30 16 32 10

35 40

35 17 40 10

47

18 35 10 40

19 40 10

35 20 40 10

47

21 40 10

22 40 10 42

40 24 47 10

52

40 42

25 47 10 50 52

42 26 47 10

50

d D b

47 28 50 10

52

47 50

30 52 10 55 62

47 32 50 10

52 55

35 52 10 62

52 38 55 10

62 70 '

55 40 60 10

62 72

62 42 65 10

72

60 62 •

45 65 10 72 80

47 65 10

d D b

62 48 65 10

72

65 50 68 10

72 80

52 72 10 75

75 55 80 10

85 90

58 80 10 90

80 60 85 10

90 95

62 85 10 90

65 90 10 95

68 90 12 95

70 90 12 100

72 100 12 110

d D b

95 75 100 12

105 110

78 100 12 110

100 80 105 12

110 115

105 110

85 115 15 120 125

110 90 115 15

120 125

92 120 15

95 120 15 125

120 100 125 15

130 140

*' Norma obejmuje pierścienie uszczelniające o zakresie d= 10-280 mm.

— 111 —

CZOPY KOŃCOWE WAŁÓW POŁA CZE NI A WPUSTOWE

Tabela 13.4. Czopy końcowe wałów wg PN-98/M-85®®® *>

Tabela 13.6. 'Główne wymiary połączeń wpustowych wg PM-70/M-850O5'

X9

Średnica d (mm) Długość 1 (mm)

Wymiar nominalny Tole-rancja

Czopy długie

Czopy krótkie

16 18 19 40 28

20 22 24 J6

50 36

25 28 J6

60 42

30 32 35 80 58

38 80 58

40 42 45 k.6

48 50 55 110 82

56

60 63 65 140 105

70 71 75 140 105

80 85 90 95 m6

170 130

100 110 120 125 m6

210 165

130 140 150 250 200

160 170 180 300 240

¡90 '200 220 350 . 280

Norma obejmuje czopy walcowe i stożkowe o średnicach od 6 do 630 mm.

Tabeia 13.5. Promienie zaokrągleń w czopach wałów reduktorów i motoreduktorów wg PN-87/M-88561 (wymiary w mm)

d R nie więcej niż

do 18 1,0

od 20 do 28 1,6

od 30 do 75 2,5

od 80 do 125 3,0

od 130 do 280 4,0

Zakresy średnic d Wymiary Głębokość rowków (mm) wpustu bxh (mm)

ponad do (mm) w wale ti w piaście t2

6 8 2x2 1,2 1 8 10 3x3 1,8 1,4

10 12 4x4 2,5 1,8 12 17 5x5 3 2,3 17 22 6x6 3,5 2,8 22 30 8x7 4 3,3 30 38 10x8 5 3,3 38 44 12x8 5 3,3 44 50 14x9 5,5 3,8 50 58 16x10 6 4,3 58 65 18x11 7 4,4 65 75 20x12 7,5 4,9 75 85 22x14 9 5,4 85 95 25x14 9 5,4 95 110 28x16 10 6,4

110 130 32x18 11 7,4 130 150 36x20 12 8,4 150 170 40x22 13 9,4 170 200 45x25 15 10,4 200 230 50x28 17 11,4 230 260 56x32 20 12,4 260 290 63x32 20 12,4 290 330 70x36 22 14,4 330 380 80x40 25 15,4 380 440 90x45 28 17,4 440 500 i00x50 31 19,5

Normalne długości wpuslów wynoszy: 6, 8, [0, 12. 14, 16, 18, 20. 22, 25, 28, 32, 36. 4(1, 45. 50, 56. 63. 70, 80, 90, 100, 110. 125, 140, 160, 180, 200, 220, 250, 280, 320. 360, 400, 450, 500.

Tabela 13.7. Pasowania w połączeniach wpustowych wg PN-70/M-85005

Pasowanie wpustu Rodzaj połączenia walek-piasta

Pasowanie wpustu ruchowe zwykłe spoczynkowe

w rowku watka H9/h9 N9/h9 P9/h9

w rowku piasty D10/h9 Js9/h9 P9/h9

— 112 —

KRĄŻKI ZABEZPIECZAJĄCE-

Tabela 13.8. Wymiary pierścieni ©sadczydh sprężynaijącydh zewnętrznych (rodzaj wg PN-81/M-85111 *>

X3

9lM1) h

"O

f(Hl3)

Przykład oznaczenia pierścienia rodzaju Z odmiany normalnej przeznaczonego na czop o średnicy d = 40 mm: pierścień osadczy sprężynujący Z 40 PN-81/M-85111

Czop Pierścień osadczy Rowek

a max.

b około

d2 min.

h min.

10 9,3 (U) 10,2 12 11,0

(13) 11,9 14 12,9 15 13,8

16 14,7 17 15,7 18 16,5

(19) 17,5 20 18,5

(21) 19,5

22 20,5 24 22,2 25 23,2

26 24,2 28 25,9

(29) 26,9

30 27,9 32 29,6

(34) 31,5

35 32,2 36 33,2 38 35,2

40 36,5 42 38,5 45 41,5

48 44,5 50 45,8

(52) 47,8

55 50,8 56 51,8

(58) 53,8

60 55,8 (62) 57,8 63 58,8

1,0

1,2

1,5

1,75

2,0

3,3

3.4 3.5 3.6

3.7 3.8

3,9

4.0 4.1

4.2

4,4

4.5 4.7 4.8

5,0 5,2 5,4

5.6

6,0 6,5 6,7

6,9 6,9 7,0

7.2 7.3 7.3

7.4 7.5 7.6

2,0 2,1

2,2 2.3 2.4

2.5 2.6 2.7

2.8

3,0

3.1 3.2 3.4

3.5 3.6 3.8

3.9 4,0 4,2

4.4 4.5 4.7

5.0 5.1 5.2

5.4 5.5 5.6

5.8 6,0 6,2

1,5

1,7

2,0

2,5

2,5

9,6 10,5 11.5

12,4 13.4 14,3

15.2 16,2 17,0

18,0 19,0 20,0 21,0 22,9 23,9

24,9 26.6 27,6

28,6 30.3 32,3

33,0 34,0 36,0

37.5 39,5 42,5

45,5 47 49

52 53 55

57 59 60

h l l 1,10

1,30

hl2

1,60

1,85

2,15

0,60 0,75

0,9

1,1 1,2

1.7

2,1

2,6

3,0

3.8

4,5

8 — Rysunek techniczny jako zapis koosra cp — 113 —

Taibeia 13.3 (cd.)

Czop Pierścień osadczy Rowek Siła osiowa

d d„ O O a

max u u

około A

min. d, f h

min.

Siła osiowa

mm kN

65 (68) 70

72 75

(78) ' 80

(82) 85

(88) 90

(95) 100 105 110

(115) 120 125 130

(135) 140

60,8 63,5 65,5

67,5 70,5

'73,5 74,5 76,5 79,5 82,5 84,5 89,5 94,5 98,0

103,0 108,0 113,0 118,0 123,0 128,0 133,0

2,5

7.8 8,0 8,1

8,2 8,4 8;6 8,6 8,7 8.7 8.8 8,8 9,4 9,6 9.9

10,1 10,6 11,0 11,4 11,6 11,8 12,0

6.3 6.5 6.6

6,8 7,0

— 7,3 7.4 7,6 7,8 8,0 8,2 8,6 9,0 9,3 9,6 9,8

10,2 10,4 10,7 11,0 11,2

3,0

62 65 67

69 _72-

75 " 76,5 78,5 81,5 84,5 86,5 91,5 96,5

101 106 111 116 121 126 131 136

hl2

2,65

73,50 76,83 78,89

81,34 84,28 88,20

104,86 107,80 111,72 116,62 118,58 125,44 132,30 158,76 166,60 174,44 181,30 189,14 196,98 204,82 212,66

65 (68) 70

72 75

(78) ' 80

(82) 85

(88) 90

(95) 100 105 110

(115) 120 125 130

(135) 140

60,8 63,5 65,5

67,5 70,5

'73,5 74,5 76,5 79,5 82,5 84,5 89,5 94,5 98,0

103,0 108,0 113,0 118,0 123,0 128,0 133,0

2,5

7.8 8,0 8,1

8,2 8,4 8;6 8,6 8,7 8.7 8.8 8,8 9,4 9,6 9.9

10,1 10,6 11,0 11,4 11,6 11,8 12,0

6.3 6.5 6.6

6,8 7,0

— 7,3 7.4 7,6 7,8 8,0 8,2 8,6 9,0 9,3 9,6 9,8

10,2 10,4 10,7 11,0 11,2

3,0

62 65 67

69 _72-

75 " 76,5 78,5 81,5 84,5 86,5 91,5 96,5

101 106 111 116 121 126 131 136

hl2

2,65

5,3

73,50 76,83 78,89

81,34 84,28 88,20

104,86 107,80 111,72 116,62 118,58 125,44 132,30 158,76 166,60 174,44 181,30 189,14 196,98 204,82 212,66

65 (68) 70

72 75

(78) ' 80

(82) 85

(88) 90

(95) 100 105 110

(115) 120 125 130

(135) 140

60,8 63,5 65,5

67,5 70,5

'73,5 74,5 76,5 79,5 82,5 84,5 89,5 94,5 98,0

103,0 108,0 113,0 118,0 123,0 128,0 133,0

3,0

7.8 8,0 8,1

8,2 8,4 8;6 8,6 8,7 8.7 8.8 8,8 9,4 9,6 9.9

10,1 10,6 11,0 11,4 11,6 11,8 12,0

6.3 6.5 6.6

6,8 7,0

— 7,3 7.4 7,6 7,8 8,0 8,2 8,6 9,0 9,3 9,6 9,8

10,2 10,4 10,7 11,0 11,2

3,5

62 65 67

69 _72-

75 " 76,5 78,5 81,5 84,5 86,5 91,5 96,5

101 106 111 116 121 126 131 136

hl2

3,15 5,3

73,50 76,83 78,89

81,34 84,28 88,20

104,86 107,80 111,72 116,62 118,58 125,44 132,30 158,76 166,60 174,44 181,30 189,14 196,98 204,82 212,66

65 (68) 70

72 75

(78) ' 80

(82) 85

(88) 90

(95) 100 105 110

(115) 120 125 130

(135) 140

60,8 63,5 65,5

67,5 70,5

'73,5 74,5 76,5 79,5 82,5 84,5 89,5 94,5 98,0

103,0 108,0 113,0 118,0 123,0 128,0 133,0

4,0

7.8 8,0 8,1

8,2 8,4 8;6 8,6 8,7 8.7 8.8 8,8 9,4 9,6 9.9

10,1 10,6 11,0 11,4 11,6 11,8 12,0

6.3 6.5 6.6

6,8 7,0

— 7,3 7.4 7,6 7,8 8,0 8,2 8,6 9,0 9,3 9,6 9,8

10,2 10,4 10,7 11,0 11,2

3,5

62 65 67

69 _72-

75 " 76,5 78,5 81,5 84,5 86,5 91,5 96,5

101 106 111 116 121 126 131 136

hl3 4,15 6,0

73,50 76,83 78,89

81,34 84,28 88,20

104,86 107,80 111,72 116,62 118,58 125,44 132,30 158,76 166,60 174,44 181,30 189,14 196,98 204,82 212,66

65 (68) 70

72 75

(78) ' 80

(82) 85

(88) 90

(95) 100 105 110

(115) 120 125 130

(135) 140

60,8 63,5 65,5

67,5 70,5

'73,5 74,5 76,5 79,5 82,5 84,5 89,5 94,5 98,0

103,0 108,0 113,0 118,0 123,0 128,0 133,0

4,0

7.8 8,0 8,1

8,2 8,4 8;6 8,6 8,7 8.7 8.8 8,8 9,4 9,6 9.9

10,1 10,6 11,0 11,4 11,6 11,8 12,0

6.3 6.5 6.6

6,8 7,0

— 7,3 7.4 7,6 7,8 8,0 8,2 8,6 9,0 9,3 9,6 9,8

10,2 10,4 10,7 11,0 11,2

4,0

62 65 67

69 _72-

75 " 76,5 78,5 81,5 84,5 86,5 91,5 96,5

101 106 111 116 121 126 131 136

hl3 4,15 6,0

73,50 76,83 78,89

81,34 84,28 88,20

104,86 107,80 111,72 116,62 118,58 125,44 132,30 158,76 166,60 174,44 181,30 189,14 196,98 204,82 212,66

Tworzywo: stal sprężynowa, zalecana stai 65 G. Uwagi:

1. Norma obejmuje pierścienie o zakresie d=3-300 mm. 2. Wymiary bez nawiasów sa uprzywilejowane. 3. Wartości siły osiowej są ważne przy założeniach podanych w normie.

Tabela 13.9. Wymiary pierścieni osadczych sprężynujących wewnętrznych (rodzaj W) odmiany normalnej wg PN-81/M-85111 *>

JO

/ \ \

• l i

U Z 1 i / W / i / / o

Cr *

i glhU)

- m'tíj \

o

f(H13)

Przykład oznaczenia pierścienia rodzaju W odmiany normalnej przeznaczonego do otworu o średnicy D = 70 mm: pierścień osadczy sprężynujący W 70 PN-81/M-85111

Otwór Pierścień osadczy Rowek

D D„ a max.

b około

d2 min. D,

h min.

(19) 20,5 20 21,5

(21) 22,5 22 23,5 24 25,9 25 26,9 26 27,9

1,0

4,1

4,2

4.4 4.5 4,7

2,2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2 . 8

2,0

20,0 21,0 22,0 23,0 25,2 26,2 27,2

1,1 1,5

1,8

— 114 —

Tabeia 13.9 («3.)

Otwór Pierścień osadczy Rowek

D D„ a max.

b około

d2 min. D, h

min.

28 30,1 30 32,1 31 33,4 32 34,4 34 36,5 35 37,8 36 38,8 37 39,8 38 40,8 40 43,5 42 45,5 45 48,5 47 50,5 48 51,5 50 54,2

(52) 56,2 55 59,2 56 60,2

(58) 62,2 60 64,2

»•62 66,2 63 67,2 65 69,2

(68) 72,5 70 74,5

(72) 76,5 75 79,5

(78) 82,5 80 85,5

(82) 87,5 85 90,5 88 93,5 90 95,5

(92) 97,5 (95) 100,5 (98) 103,5 100 105,5

(102) 108 105 112

(108) 115 110 117

(112) 119 (115) 122 120 127

(125) 132 130 137

(135) 142 140 147

(145) 152 150 158

(155) 164 160 169

(165) 174,5

1,2

1,5

1,75

2,0

2,5

3,0

4,0

4,8 5,2

5,4

5,5

5.8 5.9 6,2

6.4 6.5 6,7

6,8 6,9 7,3 7,3

7,6

7,8

8,5

8,6

8,7

9,0 9,2

9,5 10,4

10,5

11,0

11,2

11,4

12,0

13,0

2,9 3.0 3,2 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3,9 4.1 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 5.0 5.1 5.2 5.4 5.5 5.6 5.8 6,1 6,2 6,4 6,6 6,8 7,0 7.0 7.2 7,4 7.6 7.8 8.1 8.3 8.4 8.5 8.7 8.9 9.0 9.1 9,3 9,7

10,0 10,2 10.5 10.7 10,9 11,2 11,4 11.6 11.8

2,5

3,0

3,5

4,0

29,4 31.4 32,7 33,7 35,7 37,0 38,0 39,0 40,0 42.5 44,5 47,5 49,5 50,5 53,0 55,0 58,0 59,0 61,0 63,0 65,0 66,0 68,0 71,0 73,0 75,0 78,0 81,0 83,5 85,5 88,5 91,5 93,5 95,5 98,5

101,5 103,5 106 109 112 114 116 119 124 129 134 139 144 149 155 • 160' 165 170

1,3

H12

1,6

1,85

2,15

2,1

2,6

3,0

3,8

4,5 2,65

3,15 5,3

H13 4,15 6,0

7,5

— 115 —

d D g d, e c max.

Wymiary śrub*'

od 35 do 40 powyżej 40 do 45 powyżej 45 do 50

50 55 60

6 9 20 4 M8x20 od 35 do 40 powyżej 40 do 45 powyżej 45 do 50

50 55 60

6 9 25

4 M8x20

powyżej 50 do 60 powyżej 60 do 70 powyżej 70 do 80 powyżej 80 do 90

70 . 80 90

110

8

14

30 36 40 45 5

Ml 2x30

powyżej 50 do 60 powyżej 60 do 70 powyżej 70 do 80 powyżej 80 do 90

70 . 80 90

110 10 14

30 36 40 45 5

Ml 2x30

powyżej 90 do 100 powyżej 100 do 110 powyżej 110 do 120 powyżej 120 do 130

120 125 140 150

12 18 50 55 60 65

5

Ml 6x3 5

*' Sposób zabezpieczenia śrub przed odkręceniem podano przykładowo.

Tabela 13.11. Wytyczne doboru połączeń śrubowych pokryw łożyskowych

Średnica gniazda

Otwory pod śruby

D (mm) d Liczba

47-62 M8 4

72-80 M10

4

85-100 M10

6 110-140 M12 6

150-170 M16

6

D, = D + 2,5d D2 = D,+ 2,25d

116 —

SPRZĘGŁA PODATNE

Tabela 13.12. Wyraiiury tarcz sprzęgła podatnego (^aalary w mm)

Od miana P

wzzzzzm

S2

t

Odmiano

1

S1

+10

U,

J*45°

JD

W,

D d,, d. p*> d3 d4 I A s. S2 D P

Liczba otwo-rów

d5 d(, e d7 15 t D

min. max. czopy krótkie

czopy długie min. max.

d3 d4 I A s. S2 D P

Liczba otwo-rów

d5 d(, e d7 15 t

100 12 16

14 18

— - 32 40

5

7

35 92 28 16 63 4 14

26 10

5 5

1,5

120

18 20 25 30

19 24 28 35

36 42 58

40 50 60 80

5

7

60 112 32 16 86

6

14 26 10

5 5 2

140 30 38 0

58 82

80 110

5

8

65 132 40

18 100 6 16 30 12

5 5 2

160 35 40

38 45

58 82

80 110

5

8

75 152 40

20 110

6

18 32 12

5 5 2

180 40 50 80 110

5

8

85 170 50 22 23 130

6

20 35 15 6 6

200 45 55 82 110

5

8

95 188 55 24 26 140

6

22 40 15 6 6

220 50 56 0

82 105

110 140 5

8

105 208 60 30 31 160

8

25 45

18

21

8 8

2,5

250 55 60

56 70

82 105

110 140

5

8

115 236 63 32 36 180 8 28 50 18

21

8 8

2,5

280 60 8

75 0

105 130

140 170

5

8 130 266 70 34 41 200

8

32 55

18

21

8 8

3

320 70 80

75 90

105 130

140 170

5

8

150 304 75 38 46 230

10

35 63

18

21

8 8

3

360 80 100

95 110

130 165

170 210

5

8

1.70 340 90 46 54 260

10

40 71 25 9 9

4

400 90 100

95 110

130 165

170 210

5

8

190 380 100 52 63 280 10

45 80 32

12 12 4 450 100 120 165 210

5

8

210 430 110 57 72 320

10

50 90 32

12 12 4

500 100 130

125 140

165 200

210 250 10 13 235 480 125 62 76 360

10

55 100 35

12 12 4

Wymiar F według rys. 13.12.

ŚRUBY ODPOWIETRZAJĄCE, KORKI SPUSTOWE ! USZCZELKI

Tabela 13,13. Sraby odpowietrzające (wymiary w snia)

d 1 L a D, S D d,

Ml 0x1,25 8 16 2 18 14 16,2 3 M12xl,25 10 19 2 20 17 19,6 4 M16xl,5 12 22 2 26 22 25,4 5 M20xl,5 15 28 2 30 22 25,4 6 M22xl,5 15 29 2 32 22. 25,4 7 M27x2 18 34 3 38 27 31,2 7 M30x2 18 36 3 42 32 36,9 8 M33x2 20 38 3 45 32 36,9 8

Tabela 13.14. Korki spustowe i uszczelki (wymiary w mm) ex 45°

CM "O C-4 Q

d 1 L a D, S D d2 Da g iVI 10x1,25 8 16 2 18 14 16,2 10 18

M12xl,25 10 19 2 20 17 19,6 12 20 2 M16xl,5 12 22 2 26 22 25,4 16 26

M20xl,5 15 25 2 30 22 25,4 20 30

M22xl,5 15 25 2 32 22 25,4 22 32

M27x2 18 28 3 38 27 31,2 27 38 2,5 M30x2 18 32 3 42 32 36,9 30 42

2,5

M33x2 20 34 3 45 32 36,9 33 45

Rozdział 14 stanowi uzupełnienie rozdziałów po-przednich, a wynika z potrzeb zadań ujętych w struk-turze ćwiczeń. Zamieszczony tutaj materiał jest związany z doborem łożysk tocznych, elementów połączeń śrubowych, spoin oraz danych do opisu struktury zewnętrznej.

Przykłady łożysk tocznych (rys. 14.1-14.7) i ele-mentów połączeń śrubowych (tab. 14.1) umożliwiają zwrócenie uwagi na zagadnienie proporcji wymiaro-wych, co może wynikać z kryteriów o charakterze technicznym lub innych, np. estetycznych.

Podane proporcje wymiarowe śrub, wkrętów, nakrętek i innych elementów połączeń śrubowych mogą być pomocne w konstruowaniu i zastąpić konieczność bezpośredniego posługiwania się nor-mami w niektórych zabiegach, np. kreślarskich.

Postacie i zastosowanie typowych spoin (tab. 14.2) dotyczą spawania metodą elektryczną, a przydat-

ne są w doborze i zapisie konstrukcji spoin w ramach zadań konstrukcyjnych.

Z opisem struktury zewnętrznej są związane układy pasowań (dobór pasowań i wynikające stąd tolerowanie wymiarów liniowych) oraz dane do doboru chropowatości powierzchni.

Powszechnie stosowane pasowania podano w ta-belach 14.3-14.6, natomiast orientacyjne wartości chropowatości powierzchni dla typowych zastosowań elementów —• w tab. 14.7. W tabeli 14.8 zamiesz-czono dane o zakresach chropowatości powierzchni charakterystycznych dla różnych rodzajów obróbki w procesie wytwarzania elementów.

Uzupełnieniem tab. 14.7 jest rys. 14.7, na którym opisano znaczenie powierzchni identyfikujących stru-kturę elementu.

PROPORCJE WYMIAROWE ŁOŻYSK TOCZNYCH" * )

Rys, 14.1 Łożysko kulkowe zwykłe

Wymiany główne (ujęte w Polskich Normach):

d, D, B, r.

Wymiary uzupełniające (do kreśleń):

D + d Dśr = dk = 0,3 (D - d),

s = 0,15(0 - d) :

*' Przy opracowaniu tego zagadnienia korzystano z danych zawartych w pracy [4].

— 120 —

Rys. 14.2 Łożysko walcowe

Wymiary główne (ujęte w Polskich Normach):

d, D, B, db, r.

Wymiary uzupełniające (do kreśleń):

d,, = 0,25 (D-d), lw = dw, w niektórych l w = 1,5 dw, s = (0,15-0,16)(S-d).

Rys. 14.3 Łożysko kulkowe wahliwe

Wymiary główne (ujęte w Polskich Normach):

d, D, B, r.

Wymiary uzupełniające (do kreśleń):

dk = 0,25 (D-d), s = 0,15(D-d), R ś r = R K - 0 , 5 d k .

Wymiary główne (ujęte w Polskich Normach):

d, D, B, r.

Wymiary uzupełniające (do kreśleń):

db = 0,25 (D-d),

I = 0,8 dB,

D + d

4 R = Rśr + 0,5dh.

Łożysko baryłkowe

— 121 —

Rys. 14.5 Łożysko stożkowe

Wymiary główne (ujęte w Polskich Normach):

d, D, Bw , Bz, T.

Wymiary uzupełniające (do określeń):

-y = 12-16° (łożyska normalne), ". y = 28-30° (łożyska o dużym kącie działania), dśr = 0,25 (D-d),

D+d D i r = -

I = d4r + (2-3) mm, I = (1,6-1,8)dśr (łożyska szerokie)

Wymiary główne (ujęte w Polskich Normach):

d, d,, D, -H, r.

Wymiary uzupełniające (do kreśleń):

D„ D + d

dk = 0,5 H, h = 0,3 H.

Rys. 14.6 Łożysko kulkowe wzdłużne jednokierunkowe

— 122 —

PROPORCJE WYMIAROWE ELEMENTÓW POŁĄCZEŃ ŚRUBOWYCH"0

Tabela 14.1

*' Przy opracowaniu tego punktu korzystano z danych zawartych w pracy [4],

— 123 —

Tabela 14.1 (cd.)

Nazwa elementu Proporcje wymiarowe (d-średnica gwintu")

Wkręt z łbem stożkowym D= l,8d k = 0,5d

n = 0,25 d t=0,25d

Nakrętka sześciokątna

D = ( l ,8-2)d D, = 0,95 S Nakrętki zwykłe w = 0,8 d Nakrętki niskie w = (0,4-0,6) d Nakrętki wysokie w=l ,2d Nakrętki długie w = 2d

Nakrętka koronowa

Rodzaj A h J I U j on«

Rodzaj B

D = ( l ,8-2)d D, = 0,9S w = (1 — 1,2) d m = 0,8d D2= 1,4 d

Nakrętki niskie w = 0,8 d

Podkładka okrągła o TJ

c x 45"

D = 2,ld dD = 1,05 d s = 0,2d

Podkładka sprężysta D=(l,5- l,6)d d0 = 1,05 d g = 0,2d

— 124 —

POSTACIE 11AEMMM ZASTOSOWAŃ TYPOWYCH SPOI?i*}

(wg PN-75/M-69014)

Tafcela 14.2

Lp. Nazwa spoiny Przekrój złącza przed i po spawaniu*1 Wymiary i zakres zastosowania

Spoina I jednostronna

Spoina I dwustronna

Spoina Y

Spoina - Y

Spoina V z podkładką

s = 1-3 mm b = 0-2 mm

s = 2-5 mm b = 1-3 mm

s = 3-20 mm a=50°-60° b = 0-3 mm c = 1-2 mm

s = 3-20 mm P = 45°-60° b = 0-3 mm c = 0-3 mm

s>6 mm P = 8°-12° b = 4-8 mm S, >3

Spoina V s = 3-20 mm a = 50°-60° b = 0-3 mm

Przedstawianie spoin na rysunkach według PN-EN 22553:1997.

— 125 —

Tabela 14.2 (cd.)

Nazwa spoiny Przekrój złącza przed i po spawaniu*' Wymiary i zakre zastosowania

Spoina J

' jTS, cr

s> 15 mm p=15°-20° b = 0-3 mm c = 2-3 mm r = 7-8 mm

Spoina 2J

s>30 mm P= 15°-20° b = 0-3 mm c = 2-3 mm r = 7-8 mm

Spoina K

s= 12-40 mm P = 45°-60° b = 0-3 mm c = 0-3 mm

10 Spoina X

s= 12-40 mm a, = 50-60 m m a, = 50-90 mm b = 0-3 mm c = 0-3 mm

s s h = - —

3 2

— IM

Tafoeia 14.2 (cd.)

Lp.

11

12

13

14

Nazwa spoiny

Spoina U

Spoina U zwężona

Spoina 2U

Przekrój złącza przed i po spawaniu*

Spoina 2U zwężona

Wymiary i zakres zastosowania

s= 15-40 mm P = 8°-12° :

b = 0-3 mm c = 2-3 mm r = 4—5 mm

s>40 mm P = 8°-12° b = 0-3 mm c = 2-3 mm r = 5-6 mm

s h = -

4

s = 30-80 mm P = 8°-12° b = 0-3 mm c = 2-3 mm r = 4-5 mm

s s h = - — mm

3 2

s>80 mm P = 8°-12° b = 0-3 mm c = 2-3 mm r = 5-6 mm

s h = -

r n

15 Spoina L s>2 mm a=60°-120°

127

Tafeeia 14.2 (-cd.)

Lp. Nazwa spoiny Przekrój z tacza przed i po spawaniu3'1 Wy miary i zaicies zastosowania

16 Spoina L

s>2 mm a=60°-120° b = 0-2 mm Gdy S, > s h>s

17 Spoina O bez ukosowa-nia

s = 2-8 mm d<30 mm

18 Spoina O z ukosowa-niem

s = 8-16 mm d < 15 mm a=45°-55° c = 0-3 mm

19 Spoina I grzbietowa

I I

s<4 mm b = 0-2 mm r = s h = s + 2

Spawanie części o różnych grubościach

c) dopuszczalne różnice grubości dla spawania bez obróbki grubszej części

Grubość s (mm) do 3 3-10 10-25 ponad 25

Różnica grubości a, (mm) 0,7 s 0,5 s 5 7

TYPOWE PASOWANIA *>

Takla 14.3. Pasowania wedtag sasady stałego ®tw®rra dla wymiarów dto 5©© mira Rodzaj Pole tolerancji otworu podstawowego

pasowania H5 H6 H7 H8 H9 H10 Hl 1 H12 H5/g4 H6/f6 H7/c8 H8/c8 H9/d9 H10/dl0 HI l/al 1 H12/bl2 H5/h4 H6/g6 H7/d8 H8/d8 H9/e8 H10/h9 Hll/bll H12/hl2

H6/h5 H7/e7 H8/d9 H9/e9 H10/hl0 HI l/c 11 Luźne H7/e8 H8/e8 H9/f8 Hll/dll

H7/17 H8/e9 H9/f9 Hll/hll H7/g6 H8/f7 H9/h8 H7/h6 j H8/f8 H9/h9

H8/f9 H8/h7 H8/h8 H8/h9

H5/js4 H6/js5 H7/js6 H8/js7 Mieszane H5/k4 H6/k5 ' H7/k6 H8/k7

H5/m4 H6/m5 H7/m6 H8/m7 H6/n5 H7/n6 H8/n7

H5/n4 H6/p5 H7/p6*' H8/s7 H6/r5 H7/r6 H8/u8

H7/s6 H8/x8 Ciasne H7/s7

H7/t6 H7/u6 H7/x6 H7/z6

H8/z8

i 1 . . . *;W przedziale wymiarów nominalnych do 3 mm pasowanie — pasowania uprzywilejowane. , . r H 7 / n n ipcf m i p i 7 ! i n p

Tabela 14.4. Pasowania wedfag zasady stałego wałka dSa wymiarów dl© 500 mm Rodzaj Pole tolerancji walka podstawowego

pasowania h4 h5 h6 h7 h8 h9 h 10 hll hl2 G5/h4 F7/h5 D8/h6 D8/h7 D8/h8 D9/h9 D10/hl0 Al t/h 11 B12/hl2 H5/h4 G6/h5 E8/h6 E8/h7 D9/h8 D10/h9 H10/hl0 Bll/hll H12/hl2

H6/h5 F7/h6 F8/h7 F8/h8 E9/h9 Cll/hll Luźne F8/h6 H8/h7 E9/h8 F9/h9 Dll/hll

G7/h6 F8/h8 H8/h9 Hll/hll | H7/h6 F9/h8 H9/h9

H8/h8 H10/h9 H9/h8

IS 5/h4 JS6/h5 JS7/h6 JS8/h7 Mieszane K5/h4 K6/h5 K7/h6 X8/h7

M5/h4 M6/h5 M7/h6 M8/h7 N7/h6 N8/h7

N5/h4 N6/h5 P7/h6 U8/h7 Ciasne P6/h5 R7/h6

S7/h6 T7/h6

— pasowania uprzywilejowane.

** Opracowano wg PN-91/M-02105.

9 — Rysunek techniczny jako zapis iUnnr^.JŁgp

W obecnie obowiązujących normach podano zalecane pasowania tylko dla wymiarów do 1 mm.

— 129 —

Ta.bda 14,3. Pa:; i-wasiäu według zi .sad/ siaJsg« otw wmi Clla wyisiiiaro v/ p'invrrej r. i m d'lj 3150 -TTQ

Rodzaj Poie tolerancji otworu podstawowego pasowania H7 H8 H9 HiO HU H12

H7/e7 H8/d8 H9/d8 H10/dl0 HU/cil*» H12/h 12 H7/f6 H8/e7 H9/d9 H10/hl0 Hll/cdll*> H7/F7 H8/e8 H9/e8 Hll /dl l

Luźne H7/g6 . H8/f7 H9/e9 Hl l /h l l H7/g7 H8/f8 H9/f8 H7/h6 H8/g7 H9/f9 H7/h7 mna H9/h8

H8/h8 H9/h9 H7/js6 H8/js7 H7/js7 H8/k7 H7/k6 H8/n7

Mieszane H7/k7 H8/p7 H7/m6 H7/n6 H7/n7 H7/p6 H8/r7 H9/t8*> H7/p7 H8/s7 H9/u8 H7/r6 H8/t7 H9/v8*' H7/r7 H8/t8*'

Ciasne H7/s6 H8/u7 H7/s7 H8/u8 H7/t6 H8/v7*' H7/t7 H8/v8*' H7/u6 H7/u7 H7/v7*}

Pasowania z polami tolerancji uzupełniającymi.

Tabela 14.6. Pasowania według zasady stałego wałka dla wymiarów powyżej 500 do 3150 mm Rodzaj Pole tolerancji wałka podstawowego

pasowania h6 h7 h8 . h9 hlO hl l hl2 E7/h6 D8/h7 D8/h8 D9/h9 DIO/lilO Cll /hl l* ' H12/hl2 F7/h6 E7/h7 D9/h8 E9/h9 H10/hl0 CDll/hl 1*' G6/h6 E8/h7 E8/h8 F9/h9 Dl l /h l l

Luźne G7/h6 F7/h7 E9/h8 H9/h9 Hl l /h l l H6/hć F8/h7 F8/h8 H7/h6 G7/h7 F9/h8

H7/h7 H8/h8 H8/h7 H9/h8

JS6/h6 JS7/h7 JS7/h6 K7/h7

Mieszane K6/h6 M7/h7 K7/h6 N7/h7 M6/h6 M7/h6 N6/h6 P7/h7 U8/h8 N7/h6 R7/h7

Ciasne P7/h6 S7/h7 R7/h6 T7/h7 S7/h6 U8/h7 T7/h6

Pasowania z polami tolerancji uzupełniającymi.

— 130 —

Tufceila 14.7. Ofksiiiuousi; 'iiii^jot/ a.iujłji V/pov'/yoj pr:z;v ;;ui,;kiidi •iaiM^iwań yi-Mi^i

Lp. Rodzaj powierzchni, warunki dziaiania Wskaźnik chropowalusci R, w urn

o o"

Cl o o

10. II.

12.

13. 14.

15.

16.

17.

18.

19. 20.

22.

23.

24.

25.

27.

Duże powierzchnie zgrubnie obrobione, np. spody korpusów, ram, płyt fundamentowych

Małe powierzchnie stykowe, spoczynkowe Powierzchnie oporowe pod nakrętki, łby śrub i wkrętów Powierzchnie walcowe otworów pod elementy śrubowe (z luzem) Występy środkujące kołnierzy, pokryw, korpusów itp. Powierzchnie rękojeści, pokręteł, kółek ręcznych itp. (polerowanie) Powierzchnie swobodne:

a) elementów słabo obciążonych b) elementów średnio obciążonych c) elementów przenoszących bardzo duże obciążenia zmęczeniowe

Powierzchnie czołowe wałów, załamań krawędzi (stażowania) itp. Powierzchnie osadzeń łożysk tocznych:

a) powierzchnie czopów b) powierzchnie gniazd

Powierzchnie robocze przyrządów precyzyjnych Powierzchnie wałów pod uszczelnienia (połączenia obrotowe):

a) pierścieniami filcowymi b) pierścieniami gumowymi

Powierzchnie uszczelnień w połączeniach stałych: a) za pomocą uszczelek b) bez uszczelek (styk bezpośredni powierzchni metalowych)

Powierzchnie uszczelniające złączek, króćców itp. Połączenia wpustowe (boczne powierzchnie robocze):

a) wpust b) rowki wpustowe

Gwinty zewnętrzne: a) średnio dokładne b) dokładne

Gwinty wewnętrzne: a) średnio dokładne b) dokładne

Gwinty połączeń ruchowych (powierzchnie robocze): a) gwint zewnętrzny b) gwint wewnętrzny

Łożyska o smarowaniu mieszanym (powierzchnie robocze) Łożyska o smarowaniu hydrodynamicznym (powierzchnie robocze) Powierzchnie kuliste łożysk samonastawnych Koła zębate o zębach prostych (powierzchnie boczne zębów):

a) dla przeciętnych obciążeń i prędkości obwodowych b) dla średnich obciążeń i prędkości obwodowych c) dla dużych obciążeń i prędkości obwodowych

Koła zębate o zębach śrubowych oraz koła zębate stożkowe (powierzchnie boczne zębów): a) dla przeciętnych obciążeń i prędkości obwodowych b) dla średnich i dużych obciążeń i prędkości obwodowych

Kola ślimakowe (powierzchnie boczne zębów): a) dla przeciętnych obciążeń b) dla dużych obciążeń

Ślimaki (powierzchnie boczne zwojów): a) dla przeciętnych obciążeń b) dla dużych obciążeń

Powierzchnie czołowe kół zębatych Koła pasowe (powierzchnie robocze):

a) do pasów klinowych b) do pasów płaskich

Sprzęgła cierne i hamulce: a) powierzchnie robocze walcowe b) powierzchnie robocze płaskie

Tabela 14.8. Zakresy dsrojpowłaitośd powierzchni dla różnych rodzajów obróbki Wskaźnik chropowatości Ra w ¡.im

Rodzaj obróbki o o o ŁO u-i CN

12,5

rn vO (N

cn oo o* o"

CN o" o" 0,

05

0,02

5 0,

012

Toczenie średnio dokładne dokładne Toczenie średnio dokładne dokładne Toczenie średnio dokładne dokładne

Toczenie powierzchni czołowych średnio dokładne dokładne Toczenie powierzchni czołowych średnio dokładne dokładne Toczenie powierzchni czołowych średnio dokładne dokładne

Wytaczanie średnio dokładne dokładne Wytaczanie średnio dokładne dokładne Wytaczanie średnio dokładne dokładne

Frezowanie czołowe średnio dokładne dokładne Frezowanie czołowe średnio dokładne dokładne Frezowanie czołowe średnio dokładne dokładne

Frezowanie obwodowe średnio dokładne dokładne Frezowanie obwodowe średnio dokładne dokładne Frezowanie obwodowe średnio dokładne dokładne

Szlifowanie powierzchni walcowych średnio dokładne dokładne Szlifowanie powierzchni walcowych średnio dokładne dokładne Szlifowanie powierzchni walcowych średnio dokładne dokładne

Szlifowanie płaszczyzn średnio dokładne dokładne Szlifowanie płaszczyzn średnio dokładne dokładne Szlifowanie płaszczyzn średnio dokładne dokładne

Wiercenie Wiercenie

Rozwiercanie średnio dokładne dokładne Rozwiercanie średnio dokładne dokładne Rozwiercanie średnio dokładne dokładne

Struganie i dłutowanie średnio dokładne dokładne Struganie i dłutowanie średnio dokładne dokładne Struganie i dłutowanie średnio dokładne dokładne

Przeciąganie średnio dokładne dokładne Przeciąganie średnio dokładne dokładne Przeciąganie średnio dokładne dokładne

Wykonywanie gwintów zewnętrznych narzynką, nożem walcowaniem szlifowaniem

Wykonywanie gwintów zewnętrznych narzynką, nożem walcowaniem szlifowaniem

Wykonywanie gwintów zewnętrznych narzynką, nożem walcowaniem szlifowaniem

Wykonywanie gwintów zewnętrznych narzynką, nożem walcowaniem szlifowaniem

Wykonywanie gwintów wewnętrznych gwintownikiem, nożem szlifowaniem Wykonywanie gwintów wewnętrznych gwintownikiem, nożem szlifowaniem Wykonywanie gwintów wewnętrznych gwintownikiem, nożem szlifowaniem

Obróbka uzębień struganie, frezowanie frezowanie obwiedniowe szlifowanie

Obróbka uzębień struganie, frezowanie frezowanie obwiedniowe szlifowanie

Obróbka uzębień struganie, frezowanie frezowanie obwiedniowe szlifowanie

Obróbka uzębień struganie, frezowanie frezowanie obwiedniowe szlifowanie

Docieranie średnio dokładne dokładne Docieranie średnio dokładne dokładne Docieranie średnio dokładne dokładne

Gładzenie Gładzenie

Dogładzanie oscylacyjne Dogładzanie oscylacyjne

Piłowanie Piłowanie

Cięcie palnikiem (w automacie) Cięcie palnikiem (w automacie) 1

9 ^

Odwzorowanie geometrycznej postaci konstrukcyjnej za pomocą rzutów głównego i z góry, pod względem „rysunkowym" jest poprawne.

Ale taki układ rzutów należy uznać za niewłaś-ciwy ze względu na kryteria wynikające z racji

istnienia zapisu jako wytworu, a głównie techno-logiczności wykonania zapisu.

Należy przeanalizować dobór optymalnego układu rzutów, np. ze względu na zminimalizowanie trudno-ści przy sporządzaniu zapisu.

Rzut pomocniczy

> \

X y / .

— 134 —

2 ot

^

i i 1 ^ 1 ^ \

M 1

^

i i 1 ^ 1 ^ \

M i

^

i i 1 ^ 1 ^ \

M i

_B

L

' 1

B - b

Rys. 15.3 Dobór układu rzutów i układu wymiarów w zapisie konstrukcji elementu przedstawionego na rys. 5.34

Rys. 15.4 Element z rys. 15.3, przedstawiony w rzucie aksonometrycznym (izometria)

— 136 —

tOZYSKO KO iC ZE6ATE I

ŁOŻYSKO

-

A iy

i l

c

A podziatka

B-B

-ł-

C-C

i. 15.5 Układ wymiarów na rysunku wykonawczym wałka przekładni dobrany zgodnie z regułami wymiarowania

ŁOŻYSKO ŁOŻYSKO TARCZA SPRZĘGŁA

Rys. 15.6 Układ wymiarów na rysunku wykonawczym wałka ze ślimakiem dobrany zgodnie z regułami wymiarowania

— 137

Rys. 15=7 Rysunek złożeniowy przekładni ślimakowej: a — rzut główny, b — rzut boczny

Przedstawiona konstrukcja jako całość nie stanowi rozwiązania określonego zadania z książki, ale jest tematycznie związana z zadaniami konstrukcyjnymi II (rozdz. 10). Na przykładzie tym pokazano jedno z możliwych rozwiązań niektórych zagadnień konstrukcyjnych z zakresu przekładni oraz podano dane do zapisu tego typu złożonych układów.

31

Tabelka rysunkowa i wySssz elementów — na arkuszu rys. 15.8

— 139

36 j Pierścień uszczelniający B 38x62x10

PN-7Ü/ÍVÍ-35C05

PM-72/M-86965

35 Tulejka dystansowa i tal Rys. i 1.01. ¡7

34 Pokrywa łożyska Stal Rys. 11.01.16

33 Tarcza łożyskowa Stal Rys. 1 1.01.15

32 Uszczelka Fibra

31 Odpowietrznik Stal Rys. i 1.01.14

30 Podkładka wyrównawcza Rys. 11.01.13

29 Śruba M 10x25-5.8 20 PN-EN 24017:1998

28 Pokrywa łożyska (lewa) Stal Rys. 11.01.12

27 Łożysko stożkowe 30308 Katalog łożysk tocznych

26 Wałek ślimacznicy Stal Rys. 11.01.11

25 Wpust pryzmatyczny A 14x9x50 PN-70/M-85005

24 Ślimacznica Żeliwo Rys. 11.01.10

23 Uszczelka Fibra

22 Korek spustowy Stal

21 Uszczelka Fibra

20 Wskaźnik poziomu oleju Rys. 11.01.09

19 Kolek walcowy 0 8n6x25 PN-EN ISO 2338 :2002

18 Wpust pryzmatyczny A 8x7x40 PN-70/M-85005

17 Pierścień uszczelniający B 30x50x10 PN-72/M-86965

16 Pokrywa łożyska (górna) Stal Rys. 11.01.08

15 Podkładka wyrównawcza Rys. 11.01.07

14 Łożysko kulkowe 6306 Katalog łożysk tocznych

13 Tarcza uszczelnienia Stal Rys. 11.01.06

12 Obudowa przekładni Stal Rys. 11.01.05

11 Ślimak Stal Rys. 11.01.04

10 Pierścień uszczelniający B 35x52x10 PN-72/M-86965

Osłona łożysk Stal Rys. 11.01.03

Podkładka sprężysta Z 6,1 PN-77/M-82008

Wkręt M6x 12-5.8

Łożysko stożkowe 30306 Katalog łożysk tocznych

Śruba M8x20-5.8 12 PN-EN 24017:1998

Podkładka wyrównawcza Rys. 11.01.02

Pokrywa iożysk ślimaka (dolna) Stal Rys. 11.01.01

Podkładka zębata MB 6 Katalog iożysk tocznych

1 Nakrętka łożyskowa KM6 Katalog łożysk tocznych

Lp. N a z w a e l e m e n t u Sz Tworzywo Nr normy lub rysunku Masa Imię, nazwisko Data Podpis Nazwa przedmiotu (zespołu)

Projektował

Konstruował

Kreślił I P R Z E K Ł A D N I A Ś L I M A K O W A Sprawdził |

Zatwierdził J | Podzialka

1:1 P O L I T E C H N I K A W R O C Ł A W S K A

ZAKŁAD PODSTAW KONSTRUKCJI MASZYN Nr rys.

11.01.00

Rys. 15=8 Tabelka rysunkowa z wykazem elementów przekładni ślimakowej, której postać konstrukcyjną przedstawiono na rys. 15.7

Tabela D-l. Znormalizowane podziałki rysunku technicznego Wielkość naturalna Podziałki zwiększające Podziałki zmniejszające

2 1 1 2 1 50 1 2000 5 1 (1 2,5) 1 100 (1 2500)

10 1 1 5 1 200 1 5000 1:1 20 1 1 10 (1 250) 1 10000

50 1 (1 15) 1 500 1 20000 100 1 1 20 1 1000 (1 25000)

(1 25) 1 50000

Podziałki ujęte w nawiasach nie są zalecane.

A 1

A2

A 0 -

A3

A4

A4

Układ formatów podstawowych

Tabela D-2. Wymiary fonaałów podstawowych

A 2 x 4

A 3 * 4 A 4 * 3

Format Wymiary (mm)

(A5) 148x210 A4 210x297 A3 297 x 420 A2 420 x 594 Al 594 x 841 A0 841x1189

0 - 2

Proporcje wymiarowe arkuszy o formatach pochodnych (przykłady)

Tabela D-3. Wymiary formatów pochodnych*'

Krotność krótsze-go boku

Formaty pochodne od formatu Krotność krótsze-go boku A4 A3 A2 Al A0

mm

2 1189x1682 3 297x630 420x891 594x1261 841x1783 1189x2523 4 297x841 420x1189 594x1682 841x2378 5 297x1051 420x1486 594x2102 6 297x1261 420x1783 7 8

297x1471 297x1682

420x2080

9 297x1892

*! Formaty pochodne oznacza się podając oznaczenie formatu podstawowego i krotność krótszego boku formatu podstawo-wego. Przykład oznaczenia formatu arkusza o wymiarach 297x630 mm: A4x3.

— 141 —

SPOSOBY SKŁADANIA ARKUSZY O FORMATACH A3-M

Arkusze większe od A4 po złożeniu mają wymiar formatu A4, część arkusza z tabelką rysunkową ma stanowić stronę wierzchnią (pole zakreskowane). Kolejność załamań przy składaniu arkuszy oznaczono

liczbami. Najpierw wykonuje się załamania prosto-padłe, a następnie załamania równoległe do dolnej krawędzi arkusza rysunkowego.

zatamanie wypukfe zafamanie wklęste

Forma! A3

V////

n C-N CD CM

_ 2 1 0 _ 4 2 0

—a a»

2

1

S t'-en OJ

1

1 t'-en OJ

1

210

Format A2

Rys. D-3 Sposób składania „do teczki lub koperty" arkuszy o formatach A3 i A2: a, c • w położeniu pionowym (liczby określają kolejność załamań przy składaniu)

arkusze w położeniu poziomym; b, d — arkusze

— 142 —

zatamanie wypukte zatamanie wklęste

c Format A 0

4

• 4 - 1

2 !

210 210 210 sSk fes- 210 210 1189

r--cn OJ CO

CT5 CM

Rys. 0-4 Sposób składania „do teczki lub koper?/1 sriauszy o formatach A1 i AO: a, c — arkusze w położeniu poziomym; b — arkusz w położeniu pionowym (liczby określają kolejność załamań przy składaniu)

— 143

a

- zatamanie wypukłe

- zatamanie wklęsłe

Format A 3

105

* 2

m 1 W Wh

O-CT) <N

* 2

m 1

y r / / / TABELKA.

O-CT) <N

105 1S0

42( )

105 Format A 2

. D-5 Sposób składania „do wpinania" arkuszy o formatach A3 i A2: a, c — arkusza w pcłożsniu poziomym; b, d — arkusze w położeniu pionowym (liczby określają kolejność załamań przy składaniu)

— 144 —

105

105 Format AO

załamanie wypukłe

załamanie w k l ę s ł e

2/ I I

- h —

I I 1

210 a / 2

5 |

I - - h

I i

• — - h

190 190 190

1189

<7> CM

<J> CM

r f

Rys. D-6 Sposób składania „do wpinania" arkuszy o formatach A1 i A0: a, c — arkusze w położeniu poziomym; b — arkusz w położeniu pionowym (liczby określają kolejność załamań przy składaniu)

10 — Rysunek techniczny {¿ka 220S — 145 —

f-8<7T5in >1

lałamGnis wvpukia

zokimurne wid^is r"

Format A 3 * 7

Rys. D-7 Sposób składania ,,do teczki lub koperty" arkuszy o formatach pochodnych: a — format A4x9, b — format A3x7

—' załamanie wypukłe

a Format A 4 * 9 załamanie wklęsłe

d l ! ! l ! > i i

|

i

en CN

y

! ! l ! > i i

| Y//A

i

en CN

y 210 a / j 190

C 8*190=1520

190

1892

b

105 — -as

Format A3* 7 —

/ /

/ ! 1

.. . 1 1 il

—

»

1

1

i

1 1

!

1

!

IP vA

en <N

Ï

cs vr

' ł

—

210

-99

c

a/2

8*190 = 1520 190

«¡3 Ga-

—

210

-99 2030 s»

Sposób składania „do wpinania" arkuszy o formatach pochodnych: a — format A4x9, b — format A3x7

[1] AUGUSTYN J., ŚLEDZIEWSKI E.: Technologicz-ność konstrukcji stalowych, wyd. II zmień. Warszawa, Arkady, 1981.

[2] BRÓDKA J'.: Rurowe konstrukcje stalowe, Warszawa, Arkady, 1968.

[3] Detali masin. Atlas konstrukcij, Praca pod red. D. N. Resetova, Moslcva, Masgiz, 1962.

[4] D'JACENKO S. K., STOLBOVOJ S. Z.: Detali masin. Atlas, Kiev, GITL, 1962.

[5] DIETRYCH J.: Konstrukcja i konstruowanie, War-szawa, WNT, 1968.

[6] DIETRYCH J.: Projektowanie i konstruowanie, War-szawa, WNT, 1974.

[7] DIETRYCH J„ LOSKA J„ PURZYŃSKI R„ SZOŁ-TYSEK A.: Organizacja i metodyka prowadzenia zajęć z rysunku technicznego na studiach dla pracują-cych, Gliwice, Ośrodek Metodyczny Wyższych Stu-diów dla Pracujących, 1974.

[8] DIETRYCH J„ KOCAŃDA S„ KOREWA W.: Pod-stawy konstrukcji maszyn, cz. I, wyd. V, Warszawa, WNT, 1974.

[9] DIETRYCH J„ KOREWA W., KORNBERGER Z., ZYGMUNT K.: Podstawy konstrukcji maszyn, cz. III, wyd. III, Warszawa, WNT, 1970.

[10] DIETRYCH J.: Rysunek techniczny jako zapis kon-strukcji, skrypt Politechniki Śląskiej, Gliwice 1976.

[11] DIETRYCH J.: System i konstrukcja, wyd. II zmień, i rozszerz., Warszawa, WNT, 1985.

[12] DOBRZAŃSKI T.: Rysunek techniczny maszynowy, Warszawa, wyd. XXIII, WNT, 2003.

[13] GIESECKE F. E., MITCHELL A., SPENCER H. C., HILL I. L.: Technical drawing, wyd. VI, New York, Macmillan Publishing Co, 1974.

[14] KOZLOVSKIJ Ju. G., KOVALEVA N. D„ MELEŚ-KO I. K.: Sto zadać s otvetami po proekcionnomu ćerćeniju, Mińsk, Vysśaja Śkola, 1975.

[15] KOREWA W., ZYGMUNT K.: Podstawy konstrukcji maszyn, cz. II, wyd. V, Warszawa, WNT, 1975.

[16] ŁAWROWSKI Z.: Metodyczny zbiór zadań z rysunku technicznego, wyd. II, Wrocław, Wyd. PWr., 1973.

[17] LOSKA J.: Zbiór zadań ćwiczeniowych z rysunku technicznego, wyd. II, skrypt Politechniki Śląskiej, Gliwice 1982.

[18] ORŁOW P. I.: Zasady konstruowania w budowie maszyn, Warszawa, WNT, 1971.

[19] OSIŃSKI Z.: Sprzęgła i hamulce, Warszawa, PWN, 1985.

[20] RYDZANICZ I.: Zapis konstrukcji. Podstawy, wyd. V zmień., Wrocław, Oficyna Wyd. Politecn. Wrocław-skiej 2000.

[21] ŚLEDZIEWSKI E.: Projektowanie stalowych kon-strukcji spawanych, Warszawa, WNT, 1972.

[22] WINKLER T.: Komputerowy zapis konstrukcji, wyd. II zmień. Warszawa, WNT, 1997.

[23] ZENJUK I. A.: KOZLOVSKIJ Ju. G., POLJANIĆE-VA A. P.: MaśinostroiteFnoe ćerćenie s elementami konstruirovanija, Mińsk, Yyssaja Skola, 1977.