١

از دیدگاه فقهدر اثبات نسب» اي.ان.دي«هاي آزمایشنقش 1ایرانو حقوقه امامی

2مهشید سادات طبائی

چکیدهی همبسیار مآثار قانونیباشد کهمیاثبات نسب،حقوق خانوادهحوزه هماز مسائل میکی

دعاوي در هاي ژنتیکزمایشآامکان استفاده از ،امروزه با پیشرفت علم.استترتببر آن مدارند؛اثبات نسب اختالف براي هازمایشآگونه اینحجیتدرفقها. وجود دارداثبات نسب

در .معتقدندآن حجیتعدمی بر گروهو ت حصول علم در صورادلهاینحجیتبه یبرخدارد و اختالف موجود صرفاً در نحوه استناد به نظر کمتري وجود میان حقوقدانان اختالف

.هاستاین آزمایشرا در دعاوي اي و امکان استناد به آن .ان.دييهازمایشش آکه نقحاضر بر آن است مقاله

استناد کرد ها ین آزمایشتوان به امیموجود مقررات باآیاکند و ببینداثبات نسب بررسی .داشتچنین مجوزي وجود نخواهد ،که قانون بر آن تصریح ننمایدیا تا زمانی

و احتمال استکه همه ادله اثبات نسب مبتنی بر ظنه به اینبا توج،رشرایط حاضدربتوان باید ه مذکور،ادلبه لحاظ غیرانحصاري بودن نیزدارد وها وجود آندراثبات خالف

هاي ژنتیک را به عنوان یک دلیل جدید در بسیاري از دعاوي اثبات نسب استفاده آزمایش.داردزم براي استناد به آن نیاز به تصریح قانونی وجودد، لکن براي ایجاد بستر الکر

واژگان کلیدياي.ان.موضوعیت، ژنتیک، آزمایش دي،ادله، طریقیتاثبات نسب، انحصار

7/5/1391: تاریخ پذیرش نهایی؛ 28/1/1391:ـ تاریخ دریافت مقاله1دکتري حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسالمی واحدو اسالمی آزاددانشگاهالکترونیکیواحدعلمیهیأتعضوـ 2

dr_tabaei@yahoo.comرانیاتحقیقات، تهران، وعلوم

٢

مقدمهي ژنتیک به عنوان یک شیوه مهم تشخیص هادیر زمانی نیست که استفاده از آزمایش

له حقوق ایران به لحاظ بدیع بودن مسأدر .2استمطرح گردیده 1ت انسانی در جهانهویرغم ندارد و علیصی وجود ق آزمایش ژنتیک، موضع قانونی مشخاثبات نسب از طری

و استقبال افراد جامعه از آن در » اي.ان.دي«هاي ت آزمایشپیشرفت روزافزون دق؛ استآن صورت نگرفته دربارهمقایسه با سایر طرق اثبات نسب، بررسی کافی و وافی

به روشنی تبیین نگردیده و مسأله براي اثبات نسب در فقه هاپذیرش این آزمایشزیراتا با تبیین مبانی فقهی امکان ارائه اي است که نیاز به تفحص داردت آن دغدغهحجی

.راهکار قانونی نیز فراهم گرددهاي ژنتیک در حال حاضر توسط اشخاص یا دادگاه مورد اگرچه ممکن است آزمایش

استفاده قرار گیرد، اما قانونی که بر امکان استفاده از این شیوه حکومت نماید یا در تمرکز اصلی . موارد لزوم به قضات امکان اجبار به انجام آزمایش را دهد، وجود ندارد

و امکان قانونی » اي.ان.دي«هاي این مقاله بر آن است که جایگاه فقهی و حقوقی آزمایشمسأله اساسی این مقاله آنلذا. ا توجه به قوانین موجود بررسی نمایداستفاده از آن را ب

گونه دارد؟ آیا پذیرش اینوجود » اي.ان.دي«ست که آیا امکان اثبات نسب با آزمایش اکه ادله اثبات یا آناستپذیر ها به عنوان دلیل جدیدي براي اثبات نسب امکانآزمایش

،جدید دیگري که بتوان با آن به حقیقت دست یافتو لذا دلیلنسب جنبه انحصاري داردقابل پذیرش نیست؟

ها به آنبر اساس کهرا مبانی و دالیلی کرده استسعی حاضر مقاله نویسنده در روش اند، با تحلیل منطقی بهکردهاظهارنظر » اي.ان.دي«هاي اعتبار یا عدم اعتبار آزمایش

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ.امروزه بانک ژنوم انسانی در بسیاري از کشورها وجود داردـ1، از 1986سال در . کندنگاري ژنتیکی را ارائه نشمند انگلیسی موفق شد روش انگشتیک دا» الک جفري«نخستین بار ـ2

حسین،رامیمحسنی،(این روش براي رفع اتهام از یک مظنون احتمالی در تجاوز به عنف در انگلستان استفاده شد: اینترنتیپایگاهدردسترسیقابل، 1390،ژنتیکینگاريانگشت

http://molecularmicrobiology.persianblog.ir/post/123).

٣

گونه اینحجیتبهیروشننهایت پاسخدرو کند اینترنت بررسی از طریقاي وکتابخانه.نمایداثبات نسب ارائهدعاوي در هازمایشآ

لحاظ علمی، اعتبار آزمایش از» اي.ان.دي«این مقاله در سه بخش قدرت اثباتی .گرددارائه میهادلبهاستناددرعلمتحجیودر فقه و حقوق و مفهوم» اي.ان.دي«

از لحاظ علمی»اي.ان.دي«قدرت اثباتی آزمایش باشد که داراي نوعی اسید نوکلئیک می، نوکلئیک اسیدوریبوکسیئیا د1»اي.ان.دي«

خود حمل که اطالعات ژنتیکی را با»اي.ان.دي«قطعاتی از.٢هاي ژنتیکی استدستورالعملشد که براي باهاي دیگري نیز میداراي توالی» اي.ان.دي«؛شوندمینامیده3»ژن«کنند می

، استفاده»ژن«یا تنظیم استفاده از اطالعات ژنتیکی موجود در »اي.ان.دي«ساخت خود»اي.ان.دي«طولکه درشدهباز تشکیل14000تا200هاي خاص از این قسمت.4دشومی

، فرعظیمیو زادگانمؤذن(شودمیشونده اطالقها مناطق تکرارلذا به آن،اندچند بار تکرار شدهشونده تکرارمناطقایندهندهتشکیليگرفتن اجزاترتیب پشت سر هم قرار.)150، ص1384

توالیتعیینبابنابراین).127ص، 1390، کیانیوگودرزي(5اوستخودبهفرد منحصرهردرگونه که اثر همان. داردامکان شناخت هویت یک فرد وجودشوندهتکرارمناطقایندربازها

.6باشدهم خاص خود او می»اي.ان.دي«شت هر فرد مختص به خود اوست، انگهم ترکیب شوند به این ه در بدن مادر باو مادهاي نر براي ایجاد یک کودك باید سلول

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1- DNA: deoxyribo nucleic acid.

.سازي طوالنی مدت اطالعات ژنتیکی استذخیرهاي.ان.دينقش اصلی مولکولـ 2.استاي .ان.دينی ازعیواقع یک ژن بخش مدرـ3پایگاه تخصصی ژنتیک در ایران، آخرین به روز ،؟چیست) DNA(اسیدنوکلئیکریبودئوکسیـ غفاري، محمد رضا، 4

: ، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی3/1/91رسانی http://genetics1.mihanblog.com/post/9

.دارندمشابهتوالیهمساندوقلوهايتنهاـ5پایگاهدردسترسیقابل،1387دادگستر، نشر،قانونیپزشکیهویت،تشخیصدرDNAنقشحسن،زاده،یـ صناع6

:اینترنتیhttp://kooldinali.parsiblog.com/Posts/360

٤

تخمی که کروموزم دارند، سلولی23کدام ه و سلول نر هرسلول ماد. گویند1فرایند لقاحو یک موجود زنده جدید کروموزوم دارد46، آیدمیوجوده بهاز ترکیب سلول نر و ماد

.2استکه» اي.ان.دي«آزمایشباشونده دهنده مناطق تکرارتشکیليتعیین توالی اجزا

,Butler)3نگاري ژنتیکیانگشت 2005, P.253) کاري سخت و پیچیده 4شودمینامیده همبسیار » اي.ان.دي«و»کروموزوم«اد عالوه ابعبهزیاد است و تعداد این اجزاءزیرا؛ است

براي زیر دو شیوه .5دپذیرانجام میچندین مرحله در » اي.ان.دي«لذا آزمایش،ریز است,Landry Rockowitz, Dufour)گیردمورد استفاده قرار می» اي.ان.دي«براي انجام آزمایش

eta, 2008):

تکرار با مطالعه نشانگرهاي6ـ روش تجزیه قطعات چندشکلی طولی17هاي متغیرتاندوم

ت ت این آزمایش در تشخیص هویدق. گرددبرمیم1980ین روش به سالاستفاده از ااین را در» اي.ان.دي«.8ا چرخه زمانی آن طوالنی استبوده، ام% 99/99اثبات نسب و

رشـهاي محدودکننده به قطعاتی بهاي شیمیایی اخذ و توسط آنزیمشیوه با روش

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ باروري1هر دو کروموزوم یک . شودوموزوم میکر46، هاي درون سلول یک انسان را کنار یکدیگر قرار دهیماگر کروموزومـ2

علیرضا،بحرینی،(شوند میهاي کروموزوم از مادر و دیگري از پدر به ارث بردهیکی از این جفت. سازندجفت را می»DNAاینترنتیپایگاهدردسترسی، قابل)3/1/91رسانی،روزبهآخرینایران،درژنتیکتخصصیپایگاه،»دارد؟معناییچه :

http://gentics1.mihanblog.com/post/93- DNA TYPING

برايآنکاربردروندمیکاربهتابوردجهتکهخونیگروهايبرخالفکهاستایناي.ان.ديشآزمایخصیصهـ4.استتابواثبات

پایگاهدردسترسیقابل،1387دادگستر، نشر،قانونیپزشکیهویت،تشخیصدرDNAنقشحسن،زاده،صناعیـ5:اینترنتی

http://kooldinali.parsiblog.com/Posts/360/6- Restriction fragment length polymorphism (RFLP).7-Variable Numbers of Tandem Repeats (VNTR).8- http://www.dnacenter.com/science-technology/dna-history-1980.html

٥

فرد با نمونه فرد دیگر تفاوتآمده از نمونه هردستهل و تعداد قطعات بدهند، طومی).7، ص1388فاضل، (دارد

هاي کوتاه با مطالعه نشانگرهاي توالی2اي پلیمرازهرکنش زنجیوا1ـ روش23شوندهکوتاه تکرار

قدرت اثباتی آن باالتر گرفته ومورد استفاده قرارم1990این روش پیشرفته از سال توالی .5که در مقایسه با روش قبلی از سرعت بیشتري برخوردار است4است% 99/99از

تعداد تکرارها در و جفت باز طول دارند 10تا2توالی کوتاه تکرارشونده به طور معمول شدن فردي با فرد دیگر تقریباً به صفر امکان اشتباه ،در این روش.استهر فرد متفاوت

,Suter, 2010؛9، ص1388فاضل، (6رسدمی P.6.(فرزند، اگرهانشانگربینمقایسههنگامتأییدرابطه خویشاوندي،باشدداشته تفاوتفرضیمادریاپدرباناحیهیکدریحت

است ) 7,2×10-19≈خطامیزان(ناچیز بسیار7درصد خطاي این آزمایش. شودنمیاحتمالیپدروفرزندمادر،خونیهايهگروابتداقانونیپزشکیدر.8)10، ص1388فاضل، (

مشاهدهفرزندواحتمالیپدربینتجانسیعدمگونههیچاگر؛کنندمیبررسیرااحتمالی

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1- ( PATERNITY TESTING USING HLA TYPING AND PCR (POLYMERASE CHAINREACTION), 2012, http://www.easydna.co.uk/blog/2 - Polymerase Chain Reaction (PCR).3- Short Tandem Repeat (SRT).

:اینترنتیپایگاهدردسترسیقابل،1390،»نسبیاتابواثباتدرژنتیکعلمهمکاري«مینا،نریمان،ـ4http://www.drnariman.ir/site/index.php?option=com_content&view=article&id=28:5-Ibid.

: قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی،جرائماثباتدراي.ان.ديکاربردد آصف، محمظفري،ـ6http://www.daneshju.ir/forum/f992/t154538.html

ازپساي.ان.ديهايهدستگاه نمونایندر. شودمیاستفادهABIیابرها از دستگاه توالینشانگبراي شناسایی این ـ7وشدهتفکیکهمازقطعاتاندازهبههتوجباوکردهحرکتمویینهالکتروفورزهايلولهدرهاولیPCRآزمایش،انجام

وپدروفرزنداندرژنتیکینشانگرهاياندازهترتیباینبه. شوندمیدادهنمایشکامپیوتريهايگرافصورتبه.شونددیگر مقایسه مییکباوگرفتهاندازهفرضیمادر

http://geneticlab.ir/?Lang=fa&Page=34&TypeId=%%&GeneticLicenceId=18&Action=Geneticـ8LicenceBodyView

٦

رويبر1دیگريآزمایشیانجامبعدي،مرحلهلذاکرد،ردتواننمیرا»تابو«،دونشمعدگونههیچهمبازاگرصورتایندرکهاستاحتمالیپدروفرزندمادر،خون

انجامرانگاري ژنتیکیانگشتآزمایشد،ونشمشاهده فرزندواحتمالیپدربینتجانسی.)8، ص1389علیا، (دهند می

دارند که به طور ت وجود ها همواره مواردي از اثبات یا رد ابوحلیک از این راهدر هرنتایج این ،لحابا این،)28، ص1386صبوري، (نظر نمودها اظهارآنتوان برقطع میدن به ت این است که براي رسید؛ علرسنمی% 100گاه به ها در سایر موارد هیچآزمایش

تا با تکمیل جامعه گیرندمردان جهان مورد آزمایش قرار الزم است کل% 100یک نتیجه % 99/99وجود احتمال باالتر از ،الوصفمع.ي بتوان به نتیجه یقینی دست یافتآمار

مابین کودك و پدر احتمالی وجود دارد که امکان وجود آن اي فیاست که رابطهبیانگر آن مسأله عمالً به با شخص دیگري با این مقدار تقریب ژنتیکی تقریباً محال است و این

.Genetic connections)(2012,ت است مفهوم اثبات رابطه ابو

هاي ژنتیک از دیدگاه فقه و حقوقاعتبار آزمایش.پردازیمن بخش به بررسی این موضوع در دو حیطه فقه و حقوق ایران میدر ای

از دیدگاه فقه» اي.ان.دي«ـ اعتبارآزمایش 1نسب، در تقریرات فقهاي توجه به جدید بودن استفاده از آزمایش ژنتیک در اثبات با

ظهالوصف با مراجعه به متون فقهی مالحمع.توان یافتی براي آن نمیمتقدم نصترین راه ساده. استداشته ه طرق براي اثبات نسب وجود گردد که امکان توسل به کلیمی

ز قرعه ا،توسل به اماره فراش بوده و در صورت فقدان طرق دیگر،براي اثبات نسبیک از متون فقهی تحت عنوانی خاص ه اثبات نسب در هیچادل. استشده استفاده می

به فراخور ... بلکه در ابواب مختلف نظیر اوالد، مواریث ومورد بحث قرار نگرفته،

1 -HLA TYPING

٧

؛ 11حدیث االوالد،احکاماز17باب،117، ص15تا، جعاملی، بیحر(است شدهموضوع، بررسی).173، ص2تا، جی، بیحل؛ 330، ص24تا، جبحرانی، بی

.1استعمل آمدهخصوص استفاده از آزمایش ژنتیک از مراجع تقلید بهاستفتائی دراند ت بر این عقیدهاکثری. گردندمراجع تقلید در پاسخ به این استفتا به دو دسته تقسیم می

صافیاهللالطفاهللا آیت.توان بر مبناي آن علم عمل نمودکه در صورت حصول علم میکسیاگرولیشودنمیثابتشرعاًمذکورهايآزمایشاستنادبهنسب«: گلپایگانی

اهللا آیت. »العالمواهللاستآنآثارترتیببهموظفکرد خودشپیدانسببهعلمشخصاًنظر فرد موردبرايکودكشود کهحاصلعلمقاضیگر برايا«: لنکرانید فاضل محماگر«: اردبیلید عبدالکریم موسوياهللا سیآیت. »شودمیاو ملحقبهکودكاست

جهتیقینوقطعسببنیزکارشناسافرادنوعبرايکهباشددقیققدريبهآزمایشاتاهللا آیت. »استکافیاوبهفرزندانتسابجهتباشدمردآنشخصبهفرزندانتساب

اهللاآیت. »کندنسبتوجودبهحکمتواندمیشودحاصلعلماگر«: حسین نوري همدانی.2»یقینحصولندارد، مگر در صورتحجیت«: اينهخامسیدعلی

گردد ها حاصلاین باورند که علمی که از طریق این آزمایشبرخی دیگر از مراجع براهللا ناصر مکارم آیت.3توان نسب را ثابت نمودها نمیحجت نیست و با این آزمایش

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــزنا نکرده...اقرار به...لیکنبوده» الف«بهمتعلقويحملکهاستو مدعی...زناارتکابمقر به...باردار... شاکیه...«ـ1

-پزشکی... بهDNA...آزمایشرا جهتو شاکیه... متهم، ، نوزاد...دادگاه. نیست... زنا...اثباتجهت... دیگري...و ادله

تواند وزاد مین... آزمایشاز جهتاحتماالتبهبا توجهدهد کهمیپاسخقانونیپزشکی...نمایدمیمعرفی...قانونیدر ...دادگاه. نمایدمیاز زنا نوزاد ناشی...سند سجلیتنظیمبه...الزام... دادخواست...، شاکیه...باشد...به متهممتعلق

سؤال. نمایدمی...متهمهو...خود نامنوزاد بهجهتسند سجلیتنظیمبهملزم... را ...، متهم...دادخواستخصوصکهحالیدر؟استممکنDNAآزمایشمثبتبا پاسخدیگر و صرفاًاقرار و ادلهبدوننسبآیا اثبات... کهاینجاست

االت فرعی دیگري هم مطرح ؤالبته س. »شودنمیملحقزانیاز زنا بهناشی، طفلمدنیقانون1167مادهطبقدانیممیلذا به جهت اختصار از بیان آن گیرد؛، جا میشده که در بطن سؤال اصلی الحاق طفل به مردي که اقرار به زنا ندارد

.شودخودداري می: تا، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی، بیژنتیکیهايآزمایشوسیلهبهنسباستفتاء اثبات، حسنی، محمدـ 2

http://vakilghasemian.blogfa.com/post-15.aspxجاـ همان3

٨

و...نیستحجتباشدآنازیناشکهقاضیعلمو...هاآزمایشگونهاین«: شیرازيهايتخلفبهتوجهها باآزمایشگونهاینشود؛ نمیثابتآزمایشاتاینبانیزنسب

گردد؛ یعنی علممیت علم قاضی برت این حکم به حجیعل. »نیستدارد حجتکهراوانیف.1شدباکه از طریق حس یا مبادى قریب به حست دارد قاضی زمانی حجی

ها با اماره فراش نیز در میان علما اختالف نظر وجوددر فرض تعارض این آزمایشم جیت نداشته و بر اماره فراش مقدها حاند که این آزمایشاي بر این عقیدهعده. دارداگر. ندارداعتباريهاآنامثالوخونتجزیهوآزمایش«: اهللا جواد تبریزيآیت.گردندنمیاهللا آیت. »العالمواهللا کندعملخودعلمبهتواندشود میحاصلعلمالشرایطجامعمجتهدبراي

: گلپایگانیاهللا صافیآیت. »شودمرجحتواندنمیهاآزمایشگونهاین«: شیرازيناصر مکارم. 2»العالمواهللاباشدهشرعیاماراتبافقطبایدترجیحسؤالفرضدر«

ر صورت حصول یقین اظهارنظر اي نیز به امکان عمل قاضی به علم خود دعدهحدولکنشودمیداده ترجیحقطعیطریقباتنها«: اهللا سید علی سیستانیآیت.اندنموده

آندرشخصاجتهادکهباشدنحويبهبایدقضاوتبراي،بلی. شودنمیثابتآنبازنا. 3»شوداعمال

اي از دیدگاه حقوق.ان.ـ اعتبار آزمایش دي2ه را نام بردهاین ادل1258ه ریفی از ادله اثبات دعوي در مادبدون ارائه تع4قانون مدنی

دلیل عبارت از «: گویدکه می» دلیل«با ارائه تعریف 6مدنیدادرسیقانون آیین.5استن ، ای»نمایندي به آن استناد میدعوي براي اثبات یا دفاع از دعوکه اصحاب استامري

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ: ، ناصر، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتیمکارم شیرازيـ1

http://www.makarem.ir/websites/farsi/estefta/?mit=1137جاـ همان2:ابل دسترسی در پایگاه اینترنتیتا، ق، بی»ژنتیکیهايآزمایشوسیلهبهنسباستفتاء اثبات«د، ، محمحسنیـ3

http://vakilghasemian.blogfa.com/post-15.aspx.شودمیآورده» .م.ق«از این به بعد با عالمت اختصاريـ4.1313آبان ماه 8مهر ماه و 13م مصوب .ـ جلد سوم ق5.شودمیآورده » م.د.آ.ق«از این پس با عالمت اختصاري ـ6

٩

کتبی، شهادت، امارات اقرار، اسناد1ه اثبات دعوي شاملادل. استنقیصه را جبران نموده، تحقیق ی عالوه بر موارد فوق معاینه محلقانون آیین دادرسی مدن. باشدو قسم می

ائه دلیل ر در ارلذا قانونگذا.3استه آوردهکارشناسی را نیز در زمره این ادلو 2یمحله اثبات نسب خصوص ادلالوصف دراست، معگردیدهتی قائل نبراي اثبات دعوي محدودی

به اماره فراش و در . م.ق1160و1159، 1158ریحی وجود ندارد و صرفاً در موادنیز تصرسد براي اثبات نسب هم نظر میگرچه به. استبه اقرار به نسب اشاره نموده1273ه ماد.ه مذکور بتوان استناد نمودیک از ادلهرعا بهنوان یک ادعبه

ه دیگر مورد ب تحت دو عنوان اماره فراش و ادلدر کتب حقوقی نیز طرق اثبات نسهاي ژنتیک در استفاده از آزمایش). 172و155، ص5، ج1343امامی، (است بررسی قرار گرفته

ه قلیلی به این است و تنها عدنگرفته میان حقوقدانان بحث و بررسی چندانی صورتاست که این عقیده یکی از اساتید برجسته حقوق بر. اندموضوع به اختصار پرداخته

هاي پزشکی نیز ه از جمله آزمایشمنحصر قانونی نیست و از سایر ادلاماره فراش دلیل یک از امارات دلیل منحصر شناخته توان در اثبات نسب کمک گرفت، زیرا هیچمی

ن دیگر را مثبِت نداندبه آن تصریح نماید و ادله و قرایکه قانون شوند مگر اینمین).جاانهم(

این را در شمار دلیل کارشناسی آورده و بر» اي.ان.دي«هاي اي نیز آزمایشهعدتوان بهرهدر انتفاي انتساب طفل به شوهر می» اي.ان.دي«هاي اند که از آزمایشعقیده

امارات تواند مثبِت باشد، بلکه به عنوان جزئی ازبات نسب به تنهایی نمیا در اثبرد، ام، 1374؛ امامی و صفائی، 302، ص1380زاده، نایب(گیرد ه دادرس قرارتواند مورد توجقضایی می

).57، ص2جهر چند آن بر اساس است کهاي اعالم نموده هموجب نظریهقضائیه باداره حقوقی قوه

لیکن،پذیر استامکانپزشکیآزمایشمتولد از زنا از طریقمرد و طفلطبیعینسب اثبات

.1258ه مادـ1. 257الی 248ه پنجم از باب دوم، مادمبحث ـ2.270الی257مبحث ششم از باب دوم، موادـ3

١٠

و تکالیفیوظایفبعضیحالدر عین،شودپدر بر او نمیو والیتامر موجب توارثاینو همچنین) و اخذ شناسنامهآنو هزینهدارينگه(و انفاق مانند حضانت،دارندابوینکهوو فقط ارثاستمترتبطبیعینسببربا محارمازدواجمانند حرمتاز احکامايهپار

.1شودمیمترتبو قانونیشرعیدر نسبکهاستوالیتا نکته حائز است، امگردیدهموارد فوق محدودگرچه اظهارنظر حقوقدانان تقریباً به

هاي کسی قائل به عدم اعتبار مطلق آزمایش،قلیلهاست که از میان همین عدیت ایناهمدارد؛ در نظر وجوداست و صرفاً در نوع استناد به آن اختالفنگردیده » اي.ان.دي«

ها قابل گونه آزمایشت مطلق استفاده از اینکه از نظریه برخی مراجع تقلید عدم قابلیحالیهاي وقدانان و فقها آن است که آزمایشن از کالم حقمتیققدر،حالاینبا.استنباط است

ی براي حصول علم براي قاضی باشد، استناد به آن براي حل مبنایکهصورتیژنتیک در منوط » اي.ان.دي«این باور است که قدرت اثباتی آزمایش نگارنده بر.مانع استنزاع بال

تعارض با سایر و در فرض استتر به رعایت استانداردهاي علمی از سایر امارات قوي.باشدامارات ترجیح با آزمایش مذکور می

چه علمی در اعطاي منظور از علم چیست و ت دارد؟ ا آیا اساساً علم قاضی حجیامل آن بتوان نظر فقها و حقوقدانان است که با حصومد» اي.ان.دي«هاي اعتبار به آزمایش

آیا به طع و یقین چیست؟ گردید؟ منظور از ق» اي.ان.دي«هايقائل به حجیت آزمایش؟ آیا ادله توان ترتیب اثر دادمی،ظنون و احکامی که از حیث وثاقت در مرتبه قطع نیستند

ه باشند؟ آیا ادلکه این ادله از ادله ظنی میگردند یا اینق قطع میاثبات نسب موجب تحقدارد یا و امکان پذیرش دلیل جدیدي براي اثبات نسب وجود نهستنداثبات نسب حصري

،با آن به حقیقت دست یافتبتوانو هر دلیل جدیدي کهنیستنده حصري که این ادلآنشود؟ه اثبات نسب آوردهتواند در زمره ادلمی

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ: تا، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی، بیهاي ژنتیکیاستفتاء اثبات نسب به وسیله آزمایشحسنی، محمد،ـ1

http://vakilghasemian.blogfa.com/post_15.aspx

١١

م در استناد به ادلهت علمفهوم و حجیـ مفهوم علم1

).343هـ، ص1404ی، راغب اصفهان(است مسأله یکفهمومعرفتدانش،دانستن،لغتدرعلم، 1374، جعفري لنگرودي(است معنا شده)علم عادي(یقین و اطمیناناصطالح فقهی و در

هـ، 1412عسکري، (است علم مترادف با قطع و یقین آمدهنیز در بعضی از کتب لغت .)468ص).374، ص1ج

)7، ص1، ج1375انصاري، (و انکشاف کامل)276، ص8تا، جمنظور، بیابن(قطع، در لغت بریدن.استمعنا شده

انکشاف تام یا کشف «اند و از آن به اصولیان تعریف صریحی از قطع ارائه ننمودهشان پیداست که ایاز نحوه استدالل.)177، ص1هـ، ج1406؛ صدر، جاانهم(اند تعبیر کرده» تام

.1در قطع قائل به احتمال خالف نیستند» ر نظر قاطع با واقع مطابق استاعتقاد جازمی که د«توانرا میقطع در مجموع وجه هیچداند و به، شخص قاطع واقع را براي خود مکشوف میلذاتعریف نمود و

).26، ص2هـ، ج1415ر، مظف(دهدنمیآناحتمال خالف در

ت علمـ حجی2قطع طریقی . عیقطع طریقی و قطع موضو:انداصولیان قطع را به دو دسته تقسیم نموده

ا قطع امسوي واقع؛و صرفاً راهی است بهت نداردخصوصیت و موضوعیقطعی است که در موضوع حکم ع در مقابل صفات دیگر نفس چون ظن و شکموضوعی خود صفت قط

قاعده ).8ص،1، ج1375انصاري، (و حکم شرع دایر مدار حالت قطع است ردشرعی دخالت دا

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، قابل دسترسی در پایگاه 1390، »ندارد؟راهخالفاحتمالقطعموارددرآیا«ـ علم الهدي، سید محمد صادق، 1

: اینترنتیhttp://alamolhoda.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=182:osool-61&catid=45:osool&Itemid = 149#_ftn3

١٢

باشیم و ت داشتن دلیل داشته وعیکه بر موضت است مگر در موارديه در قطع، طریقیاولی).8ص،1، ج1375انصاري، (نماییم ، به طریقی بودن حکم میلذا در موارد شک

است؛ ذاتیآنت ، حجیسوي واقع استنفسه راهی بهاصولیان معتقدند چون قطع فیت براي عدد چهار و جعل ، مثل زوجیت از لوازم ذات آن استیعنی طریقیت و کاشفی

).9ـ8ص، همان(گیرد آن تعلق نمیشارع اثباتاً و نفیاً بهت علم دانند و حجیت قطع را شامل علم عادي نیز میبرخی از اصولیان هم ادله حجی

قطع است که در توجیه آن آمده). 61، ص1383خورسندیان، (اند عادي و عرفی را ذاتی دانستهوجه احتمال خالف در آن نرود که به هیچنیستنظر اصولیان، قطع به آن مفهومیموردطیف که شود تعریف می1»اطمینان مصطلح«باالتري از هدر مرتبباشد، بلکه این قطعنمی

رسد، بلکه در اکثر مواقع نمی) صددرصد(اوج هوسیعی از کشف است که الجرم به نقطل گاه آن قدر ه این احتماواقع را به همراه خود دارد، البترقیقی از احتمال مخالفت با هالی

قراريی نظرو حتی هاي نسبتاً دقیق نیز قابل اعتنا و مبناي عملـست که نزد انساناناچیز یت قطع، عقلی یا ذاتی نیست، بلکه امري فطري و عرفی است که به حجلذا.گیردمین

.2استمقتضاي فطرت و خلقت آدمی اعتبار یافتهشود و رسیدن به علمی که هیچ مجهولی میاز قطع تعبیر در فقه و حقوق نیز علم اخص

است که به وسیله آن، بلکه علم عادي و متعارف مورد نظر؛منظور نیست،در آن نماندشود میگیرند و با عنوان قطع عادي یا عرفی از آن بحث و فصل قرار میدعاوي مورد حل

عضاي ت که اغلب اگویند؛ پس، علم عادي علمی اسبه علم نیز میکه به آن اطمینان و ظنچند احتمال خالف هر،کنندبه احتمال خالف آن توجه نمیجامعه وقتی به آن دست یابند،

زیرا علم عادي موجب ت مردم به آن عمل کنند؛گرچه اقلیپذیر باشد و اآن عقالً امکان؛379، ص1378مدنی، (دانند شود و مردم علم عرفی را کاشف از واقع میسکون و اطمینان می

علم غیرعادي موجب اختالل در نظام عالم بر اساس زیرا عمل؛)61، ص1383خورسندیان،

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــاي که آدمی به حکم طبیعت و فطرت خدادادیش، ترتیب اثري به احتمال خالف در آن مرتبه،عالی کشفهمرتبـ1

.دهدنمی:، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی1390،»؟نداردراهخالفاحتمالقطعموارددرآیا«حسینی، سید محمد صادق، ـ2

http://alamolhoda.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=182:osool-61&catid =45:osool&Itemid=149

١٣

نظام اسباب و مسببات بر اساس زیرا مشیت و اراده خداوند به جریان امور؛هستی استبراي السالمعلیهمو ائمه 6پیامبرو لذا استطبیعی و علم عادي نوع بشر تعلق گرفته

، 1، ج1382صافی گلپایگانی، (1کردنداز علم غیب استفاده نمینراسایشفاي بیماري خود و ).260، ص1تا، ج؛ کلینی، بی121ص

در گونه احتمال خالفگردد که منظور از قطع، علمی نیست که هیچبنابراین مالحظه میگردد کافی است؛ لذا ف سبب سکون و اطمینان نفس براي مکلبلکه تا میزانی که آن نرود؛که شارع آن را رد )146، ص1385آملی، (اندت علم عرفی را بناي عقال دانستهك حجیفقها مال

. استل بحث شده م قاضی در متون فقهی و حقوقی مفصت علاز حجی.2استنکردهت قضاوت را به طور مطلق داراي حجیالشرایطه علم قاضی جامعامامیمشهور فقهاي

گردد ورا همان علم عادي که سبب سکون نفس میزی،)60، ص1383خورسندیان، (اند دانستهست ات علم قاضی نیز کافیدر حجی،حتمال خالف آن وجود نداردعادت، ابر اساس

).61، صانهم(

ـ حجیت ادله اثبات نسب3باشند که ذیالً توضیح ش، اقرار، شهادت و قرعه میه اثبات نسب شامل اماره فراادل

:شودداده میها از باب آنارات و طرق نازل منزله امت قطع و حجیابر نظر مشهور، بن:اماراتالف ـ

لذا، ،)42، ص1381خوئینی، (مقامی قطع و برخالف قطع، جعلی و تابع جعل جاعل است قائم، قطع طریقی است نهمنظور از قطع در بیگیرد؛ زیراتواند مستند شهادت قراراماره هم می

تند تتمیم کشف باشد و عقال تواند مساست میچه طریق به واقعپس هرنه صفتی؛اند و در لسان آیات و اخبار از جعل ها درنظر گرفتهتی با رجحان قطع براي اینکاشفی

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــعادي حوادث آینده، گویی و کشف غیرهاي ممنوع بودن تمسک به نجوم، تسخیر جن، براي غیبشاید یکی از حکمتـ1

.اختالل در نظام عالم هستی باشد، قابل دسترسی در 17/3/89، درس خارج اصول، »حجیت مظنه«مظاهري، حسین، : بهبراي مطالعه بیشتر بنگرید ـ2

http://www.eshia.ir/Feqh/Archive/Mazaheri/Osool/88: پایگاه اینترنتی

١٤

سط شارع طول تاریخ و امضاي آن توبلکه عمل عقال درت و طریقیت اثري نیست؛حجی).42، ص1381خوئینی، (باشد ت طرق و امارات معتبر میمالك حجی

ت طرق و امارات از باب قائم مقامی قطع نیست، اند که حجیاین عقیدهاي نیز برهعدجهت بر طرق ی و قطع از اینی است و طرق و امارات، طریق عقالیبلکه قطع طریق عقلدهند که قطع در مقام به طرق و امارات ترتیب اثر میزمانی زیرا عقال عقالیی مقدم است؛

و لذا اگر علمی هم به عنوان مبنا وجود .ستعملشان از باب جانشینی نیمفقود باشد؛ کردند ه به جعل و تنزیل، به امارات و طرق عمل میباز هم عقال بدون توج،نداشت

).جاهمان(است و حیات امارات موجود در دست ما بر همین مبنا مورد عمل عقال قرار گرفته

صورت اگر در غیر ایندارد؛ زیرا و جامعه انسانی به همین روش عقالیی بستگی اجتماع موجب اختالل نظام مدنی و رکود جامعه بشري شود،بنا باشد در هر موردي به علم عمل

).جاانهم(گردد میاي تعلق گیرد و سیره عقال بر عمل به آن ت امارهکه طریق عقلی بر حجیلذا در مواردي

، تبعیت از آن از باب باشدشتهقرار یابد و ردعی از جانب شارع در آن مورد وجود ندا.ت استه در حجیت قطع آمده است، داراي حجیگونه کهمان،تمنجزیت و معذوری

است و تفاوت آن با سایر اماره یکی از دالیل اثبات دعوي. م.ق1321اساس ماده برمدنی شامل اماره قانونبر اساس اماره. ه در رسیدن به واقع از راه غیرمستقیم استادل

در زمره امارات . م.ق1159ـ1158اماره فراش وفق مواد . گرددی مییقانونی و قضااماره «:داردمقرر میدر تعریف اماره و بیان ماهیت آن .م.ق1321ماده . قانونی است

عبارت از اوضاع و احوالی است که به حکم قانون یا در نظر قاضی دلیل بر امري شناختهدهد که رساند و نشان میلت عقل و استنباط را در اماره میاین تعریف، دخا.»شودمی

امري است؛»اوضاع و احوال«اختیار داردخورد و درقانونگذار یا قاضی به آنچه برمییعنی:ساز رسیدن به واقع مطلوب استخود مطلوب نیست، ولی زمینهخوديکه به

به مجهولی که هدف اثبات آنبتواند از با مجموع درایت و تجربه عقل معلومی است که .)126، ص1383کاتوزیان، (گویند اماره دلیل غیرمستقیم استهمین جهت، میبه.برسد،است

١٥

قضاییهايامارهیحتوداردامکاندالیلهمهبامعمولطوراماره بهخالفاثبات،امارههدف از وضع. کندثابتراقانونیامارهعام حکمخالفتواندمیدعواهرویژه

که نوعی و حکم غالب را تعمیم دهد، چنانچند قانون ظنهر. اه عملی استکشف واقع از ررا به شوهر با وضع اماره فراش1تانونگذار غلبه انتساب فرزند متولد در زمان زوجیقاین اماره).126ص،1383کاتوزیان، (کاشف از نسب قرار داده است صورت حکمی عامهب

.تا زمانی اعتبار دارد که دلیلی برخالف آن نباشد. م.ق1322ه ق مادنسبی وف، 3منظور، جابن(استمعاینه و اطالع آمده،معناي حضورلغت بهشهادت در:شهادتب ـ

و در اصطالح عبارت است از انتقال )397، ص3175، ش1372؛ جعفري لنگرودي، 239تا، صبیرا دیده و شنیده به قاضی محکمه، علیه ایط که آنشرحقیقت امري از ناحیه فردي واجد

، 1378مدنی، (التزام به راستگوییا اداي سوگند وبیکی از اصحاب دعوي و به نفع دیگري .روندمیکار هنه گاه در یک مفهوم بشهادت و بی.)355، ص2ـ1ج

به راهینو بکنداند که حق را تبیین و آشکار مینه را چیزي دانستهفقها بیاز برخی اند که سبب روشننامیدهنه یرو بشهادت را از آنوانددلیل و برهان ذکر کردهمعناي

).346و345ص،1، ج1381جعفري لنگرودي، (شودشدن حق و رفع اختالف میتشهادتی است که شرع آن را حجنهاند که بیاین عقیدهي از فقها براه، عدمقابلدر

.)نه، در بی1375حداد عادل، (ک جوید بدان تمستواند دعاي خود میابات عی براي اثو مدداندمیظنتنها مفیدنه اي معتقدند که بیعدهاما .قرار داردمورد قبول همه علمانه حجیت بی

شهادت سبب علم برخی نیز معتقدند.استدادهعلم قرارهرتبمهمرااست، ولی شارع آن. استو شارع نیز تأیید کردهقبولرف را عت آنحجیکهشود عادي می

در صورت آگاهی از واقع، نه م است و قاضی یه معتقدند که علم بر بینه مقدفقهاي امام. نه، حکمی برخالف علم خود صادر کندیتواند به استناد بنه نیازمند است و نه میبه بی

الناسحقهارـمنحصراً دربحمزه، این نظریه را ، از جمله ابنتعداد معدوديدر این میان

.اي قانونی استاماره1322است و بر مبناي ماده آمده. م.ق1160ـ1158اماره فراش در حقوق ایران در مواد ـ1

١٦

.1م استکه علم قاضی مطلقاً بر بینه مقداند کردهو گروهی اظهاراند پذیرفتهصورتی است مطلق نیست، بلکه اعتبار آن دررسد حجیت شهادت،براین به نظر میبنا

که علم برخالف آن نداشته باشیم و یا تصریحی مبنی بر موضوعیت داشتن آن از طرف ).17، ص1384موسویان، (باشد داشتهشارع وجود

داشتن اعتراف و اذعان،قراردادن،معنی اثباتبهلغت و دراست قرار مصدر ا:اقرارج ـ.م.ق1259ه مادبر اساس ح حقوقیاصطالدر. )397هـ، ص1414راغب اصفهانی، (است آمده

، 1372لنگرودي، جعفري (» ی است براي غیر به ضرر خوداقرار عبارت از اخبار به حق«).71، ص535ش

ماده است چنان کهآمدهبه عنوان اولین دلیل اقراردر بحث ادله اثبات دعوي،.م.قدر.»...راقراـ 1:دالیل اثبات دعوي از قرار ذیل است«:داردمقرر می1258هاي فقهی در کتاب.نیستتردیدىدعوىاثباتدالیلازیکىعنوانبهاقرارتحجیدر

ترین قوي(الحجج و اقوي) هاسرور دلیل(االدلهبه عنوان سیداقرارازنیزحقوقیواین با)79، ص1381؛ عظیمی،110، ص1380ابوئی مهریزي، (استشدهنام برده) هاحجت

که براي بیان واقع کند؛ مگر اینگاه بر ضرر خود اقدام نمیشخص عاقل هیچاستدالل کهمعرفی گردیدهحجیت اقرار، سیره عقال ترین دلیلمهم.خویش باشدو فراغت از ذمه

است حساب آمدهشارع بهامضاي عنوان بهحجیت اقرار، و آیات و روایات دال براست ).110، ص1380ابوئی مهریزي،(

بودن طرف حقگاه کسی اقرار به امري نماید که دلیل ذيهر«م .د.آ.ق202همادطبق برنویسندگانازبر همین مبنا برخی. »یگري براي ثبوت آن الزم نیستاو باشد، دلیل د

وستاکافیخصومتبراي رفعتنهایىبه» یمین«و»نهبی«برخالفاقرارکهانداین عقیدهوصفتوضیحدر. م.ق1276ـ 1275مواداجراست و به استنادقابلحکمبهنیازبدونبهکهاستالزاماتىنظیراقرارازناشىالزامکهدارندتصریحاقراربودنآورالزام

د،ـباشنشدهثابتحاکمنزداقرارکذبکهوقتىتابنابراینگردد؛مىحاصلعقودموجب

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ:، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی1380، »نهبی«طارمی، حسن، ـ1

http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=2533

١٧

).3، ص1387صفار، (است مؤثرتنهاییبهاقراردلیلکهگرددمیصمشخآنتماهیهمچنینواقرارشرایطدرتدقحال بابا این

دیگريخبررـهمانندواستبه حقاخبارزیرا اقرارست؛نیمطلقتباراعدارايمذکور.داردوجودآنبودنکذبوصدقاحتمالهمواره

ادعا کند که اقرار او فاسد یا مبنی بر اشتباه اگر مقر... «: داردمقرر می. م.ق1277ماده ر خود عذري ذکر که براي اقراشود و همچنین است در صورتیشنیده می،یا غلط بوده

.»...کند که قابل قبول باشد، 1366نجفی، (ه فقها، ادعاي فساد بعد از اقرار مسموع نیست بر اساس نظریاز یک سو

هر صریحاً گاه شوهر... «نیز که. م. ق1161ه و از سوي دیگر بر مبناي ماد)153، ص35ج، ظاهر »و مسموع نخواهد بودت خود نموده باشد، دعوي نفی ولد از ایا ضمناً اقرار به ابو

با .گیرداین است که اقرار قاطع دعوي است و دلیل مخالف آن مورد پذیرش قرار نمیبرگونه خطا یا رسد این حکم اختصاص به اقراري دارد که به دور از هرحال به نظر میاین

ت قرار و صحه طور مطلق بر اعتبار اتوان ب، نمیباشد و الّا در صورت اشتباه مقراشتباهاتوزیان، ؛ ک468، ص2، ج1375؛ مدنی، 172، ص5، ج1343؛ امامی، 72، ص1374نیا، شیخ(آن حکم نمود

. خالف عدالت و انصاف است،زیرا این حکم؛)به بعد71، ص2، ج1372. رودکار میکه در اثبات نسب نیز بهاستفقهی قرعه یکی از قواعد مهم:قرعهد ـ

و )728تا، صمدکور، بی(و نصیب)264هـ، ص1404راغب اصفهانی، (ی سهمقرعه در لغت به معنگیري هرروشی است براي رفع تردید و سرگردانی و امکان تصمیم«حقوقی در اصطالح

).98، ص1374دي، محم(» گاه ترجیحی در بین نباشدبرخی از علما با استناد به روایات وارده بر . نظر وجود داردت قرعه اختالفدر حجی، 1372موسوي بجنوردي، (نماید رود و به واقع برخورد میاند که قرعه به خطا نمیاین عقیده

و در این مورد به کنندقلمداد میت هم مثبِدانندمیچنان که کاشف همرا قرعه و)190صقرعه هم خطا دارد و : کند کهمیوى به امام عرض . دننمایمینادروایت محمدبن حکیم است

.»خطا ندارد،که خدا حکم کندرا آنچه «: فرمایدمیامام در جواب .هم صوابمقصود و مبین واقع است قطعاً،کندمیمقصود از کاشفیت آن است که آنچه خدا حکم

١٨

معین عورتى که واقدر ص. همان صواب است،کندمیحکم چه خدااز اثبات آن است که آناما اگر واقع معین بین ،قرعه کاشف از واقع است،باشددر افراد مورد قرعه وجود داشته

).146، ص1373محمودي دشتی، (کندمیجعل حکم ئاًدلیل قرعه ابتدا،افراد مورد قرعه نباشدقرعه تنها براى فصل خصومت تشریع شده: است کهه استدالل شدهدر رد این نظری

براى تأکید بر حجیت قرعه »کندیقرعه خطا نم«: گویدمیحکیم که بناست و روایت محمدواضح است که قرعه پروست ه معمول بین عقالعمل به قرعه برخالف رویزیرا؛باشدمی

نظر هبدانیم و این غیرمعقول ب»وحى«آن را که آنمگر ،چیزى نیست که در آن خطا نباشد).147ـ146صهمان،(تر باشداش آن است که قرعه از امارات هم قويالزمهزیرا؛رسدمی

، 25، ش1381آهنی، (ات علم عادي است ه اثبات نسب از مظاهر و تجلیاصوالً ادلبنابراینکه کشف ناقص و ظنی ها با وجوديآنعمل به چونو استی و همه این ادله ظن)30ص

مدنی، (تواند مستند حکم قرار گیردطریق اولی میاطمینان، بهاست حجیت دارد، علم عادي یاها وجودت داشتن آنز این ادله نصی مبنی بر موضوعییک اهیچعالوه در به).379، ص1378

عنوان راهی براي رسیدن است و تنها بهها نسبیی و اعتبار آنت این ادله ظنندارد و ماهی.اندواقع از سوي شارع تعیین شدهبه

ه اثبات نسبانحصار یا عدم انحصار ادلبحث مستقلی در منابع فقهی و کتب حقوقی ،ه اثبات نسبخصوص انحصار ادلدر

. ی وجود دارددعوي دو نظریه کلاثبات ه ست؛ اما در زمینه انحصار ادلاصورت نگرفتهصحیحه هشاماز جمله روایتالسالمعلیهمنروایات وارده از معصومابر اساس خیبرانما اقضی بینکم بالبینات و «: فرمود6که پیامبر اکرم7از امام صادقنقل حکم بن

، فایما رجل قطعت له من مال اخیه شیئاً فانما قطعت له به قطعه االیمان فبعضکم الحن بحجته من بعضعنوان ادات به»انّما«معتقدند استفاده از کلمه ،)169، ص18تا، جعاملی، بیحر(1»من النار

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــاز تواناتربعضی از شما در آوردن دلیل، پسکنم بر اساس بینه و سوگند قضاوت میصرفاًمن در میان شما ـ1

١٩

براي منکر )سوگند(براي مدعی و یمین » بینه«در حصر، بیانگر انحصار ادله اثبات دعويدر . )40ص،1ج،1372لنگرودي،جعفري(از آن قابل پذیرش نیستو دلیلی به غیراست بوده

و »بینه«مستندات قضاوت را منحصر به 6پیامبر اکرمواقع بر مبناي این روایت،، 43، ش1383؛ خورسندیان، 17، ص1384؛ موسویان،451ـ450، ص1381خوئینی، (انددانسته»گندسو«

.1)67صزیرا در روایت ؛استه اثبات دعوي غیرحصري ادلاوالًـ اي نیز بر این اعتقادند که هعد

در زمره » اقرار«ر این روایت جا که داست و ازآنکار نرفته ادات حصر بهمذکور، اوالًخوئینی، (توان به حصري بودن آن حکم نمود است، بنابراین نمیه اثبات دعوي نیامدهدلا

شاهد دوشهادتمعناىبهمصطلحفقهوفقهالساندرکهچندهرنهبیـثانیاً؛)11، ص1381روشن و چیزي که چیز دیگر با دلیل،)60ص،12جتا،عاملی، بیحر(2استرفتهکارهبعادل

نه همه طرقی را که به و لذا بی)69و68تا، صراغب اصفهانی، بی(است آمده ، شودمیآن اثبات .گیردمیگردد، دربر کشف حقیقت منجر می

ه اثبات نسب در ادلاوالًـ . همین استدالل جریان دارده اثبات نسب نیزخصوص ادلدرـ ثانیاً؛3استتهمنابع فقهی به صورت پراکنده و در مباحث مختلفی مورد اشاره قرار گرف

؛ 129-127، ص1هـ، ج1415مظفر، (است ه اثبات نسب، از ادات حصر استفاده نشدهدر بیان ادل؛اثبات نسب نداریمدلیل خاص بر انحصار ادلهـثالثاً؛)227ـ226، ص1هـ، ج1414سرخسی،

ابـوجود ندارد و اصحصراحت قانونی،ه اثبات نسبدر قوانین در خصوص ادلـرابعاً.ه براي اثبات دعوي ندارندتی در استناد به ادلدعوي محدودی

را به ملک او اي از دوزخ که پارهگاه مردي از مال برادرش چیزي براي خود بسازد، هماناپس هرهستید،بعضی دیگر.امداخل کرده

: ، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی25، نشریه قضاوت، شماره »خسارت دادرسی«د، من، محمؤـ م1http://www.ghazavat.com/25/maghale.htm

شده نقل7صادقاماماز»اباحهاصل«مسألهدر»صدقهمسعده بن«حدیثدرنهبیواژهازبرداشتبراساسـ2.است

.همین مقاله مراجعه شود6به صفحه ـ3

٢٠

هاي پژوهشیافتههاي جدید، امکان استفاده از ابزار علمی در حوزه علوم انسانی با دستیابی بشر به تکنیک

یکی از ابزارهایی است که با دقـت بسیار باال به » اي.ان.دي«زمایش آ. استنیز فراهم آمده ترین دلیل از جهت عنوان قويرسد که بهنسب آمده و شاید روزي فراه اثباتکمک ادل

از نظر علمی قدرت . گیردقدرت اثباتی در مخاصمات و دعاوي نسب مورد استفاده قرارگونه ناسازگاري ژنی میان پدر احتمالی و فرزند وجود ندارد، که هیچاثباتی آن در مواردي

که ه به اینتوجنوان شده که این میزان نیز باع% 99/99و در سایر موارد تا حدود % 100تواند مالك پذیرش نسب قرارمی،غالباً چنین نزدیکی ژنی میان دو فرد بیگانه وجود ندارد

.گیردخودو در زماننیسته حصري نسب حکایت از آن دارد که این ادله اثبات بررسی ادل

و راه قابل اعتماد دیگري براي اثبات، غیر از آنچه استگرفته بر میتمامی دالیل اثبات را درات ترین شیوه اثبعنوان سادهاماره فراش به. نداشتوجود است گردیده در متون فقهی مطرح

ریزي بلکه بر اساس اصول علمی پایهطور مطلقهدعوي نسب ساري و جاري است، اما نه بتنها راه علمی اثبات نسب در زمان خود عا نمود اماره فراش توان ادنحوي که میبه؛شده

به» اي.ان.دي«هاي امروزه آزمایش. استراحتی امکانپذیر نبودهبوده و اثبات خالف آن بهکننده نسب و د باشد با قاطعیت تعیینکه نسب طفل میان افراد مشخصی مردویژه در مواردي

ها نسبی است ی و اعتبار آنعوي ظنه اثبات دکه ماهیت ادلجاآناز. ناقشه استکننده مفصلی مبنی بر اند و نصشارع تعیین شدهعنوان راهی براي رسیدن به واقع، توسطو تنها بهر از طرف شارع ها وجود ندارد و محصور در موارد مذکویک از آنت داشتن هیچموضوعی

اثبات نسب وجود عنوان یک دلیل مستقل دربه» اي.ان.دي«هاي ی آزمایشنیستند، امکان تلقکه در صورتی» اي.ان.دي«هاي ت آزمایشحقوقدانان بر حجیکه اکثر فقها و ضمن این.دارد

.اندنظر نمودهاظهار،دمفید علم باشها توسط ل به این آزمایشرات صریح قانونی توسدر حال حاضر به لحاظ نبود مقر

درخواست انجام آزمایش ب دعوي یا قضات با ابهام روبروست؛ اصحاب دعوي حقاصحایا معلوم نیست قاضی مکلف به پذیرش این تقاضاست را از دادگاه دارند و » اي.ان.دي«

٢١

ب دعوي رات موجود مانعی در پذیرش تقاضاي اصحاحال بر اساس مقربا این. تار استمختوانند با استناد به علمی که از صی وجود ندارد و قضات میو ارجاع به آزمایشگاه تخص

فصل دعاوي نسب بپردازند و تا زمان وشود، به حلها براي ایشان حاصل میآزمایشایني در جهت کشف عنوان ابزاربه» اي.ان.دي«هاي تصویب قانون در مورد پذیرش آزمایش

برايگذارقانوناستبهترگرچه. ی خود این نقیصه را جبران نمایندحقیقت با رویه قضایوامکانواصالحرانسباثباتطرقبهراجعراتمقرضایی،قهرویتهافتازجلوگیري

.نمایدبیانصراحتبهقانوندررا»اي.ان.دي«آزمایشازاستفادهدقیقشرایط

٢٢

منابع و مآخذفارسیمنابع

،اسالمیفقه و حقوق فصلنامه، »اعتبار علم قاضی در صدور حکم«آهنی، بتول1381، 25ماره ، ش7ام صادقدانشگاه امتهران، ، )نداي صادق(چاپ اولتا،جا، مطبعه کبیره، بی، ، بیلسان العربمنظور، ابن ،مجله مقاالت »خمسهمذاهبدیدگاهازمریضاقرارحکم«ابوئی مهریزي، حسین ،

، 52و 51نشگاه تهران، شمارهاسالمی دامعارفوالهیاتها، دانشکدهو بررسی1380

ه مطالعات ، مجل»اسالمیحقوقوفقهدراقرارازبعدارانکحکم«، ــــــــــــــ1381، پاییز57نشگاه مشهد، شماره اسالمی، دا

،قرابت و نسب و آثار آن،: خانوادهحقوقحسین،سیدصفائی،اسداهللا وامامی، چاپ اول1374، تهران، دانشگاه تهران

،مچاپ دو،1343، اسالمیه، تهران،مدنیحقوقحسن،سیدامامی ،چاپ اول1375قم، اسماعیلیان، ، االصولفرائدانصاري، مرتضی ، ،قم، م، الطاهرهالعترهأحکامفیالناضرهالحدائقبحرانی، یوسفV سسه نشر

تااسالمی، بی،بحرینی، علیرضا»DNAایران،درژنتیکتخصصیپایگاه،»دارد؟معنائیچه

: ایگاه اینترنتی، قابل دسترسی در پ3/1/91رسانیروزبهآخرینچاپ 1372تهران، گنج دانش، ،ترمینولوژي حقوقد جعفر، جعفري لنگرودي، محم ،

ششم ،چاپ ،1381گنج دانش، تهران،،)قضایی(دایره المعارف علوم اسالمیــــــــــ

سوم ،تهران، بنیاد دائره المعارف اسالمی، نامه جهان اسالمدانشحداد عادل، غالمعلی ،

دوم، چاپ 1375

٢٣

الشریعه، مسائلتحصیلإلىالشیعهوسائلتفصیلحسن،عاملی، محمدبنحرتا، بیاحیاء التراث العربیبیروت،

،تا، قابل ، بی»ژنتیکیهايآزمایشوسیلهبهنسباستفتاء اثبات«حسنی، محمد: دسترسی در پایگاه اینترنتی

http://vakilghaseminan.blogfa.com/post-15.aspx،1390،»ندارد؟راهخالفاحتمالقطعموارددرآیا«صادق،محمدسیدحسینی،

: اینترنتیپایگاهدردسترسیقابلhttp://alamolhoda.ir/index.php?option=com_content&view=article%id=182:osool-61&catid=45:osool&Itemid=149

الحیاء اآلثار هالرضویهالمکتبجا، بی، تذکره الفقهاء،الدین یوسفحلی، جمالتاه، بیالجعفری

1381، تهران، فضیلت علم، اثبات دعوي و بررسی تطبیقی آنادله ، غفور، خوئینی،چاپ اول

،تبررسی«د علی، محمخورسندیانمجله ،»ایرانحقوقوفقهدرقاضیعلمحجی1383، تابستان41دانشگاه شیراز، شمارهشیراز، علوم اجتماعی،

چاپ ،هـ1404،الکتابر، ، مصالمفردات فی غریب القرآناغب اصفهانی، حسین،ردوم

هـ، 1414العلمیه،دارالکتاببیروت،،السرخسیاصولد،محمبکرسرخسی، ابىاولچاپ

چاپ1374رکت سهامی انتشار، ، تهران، شادلّه اثبات دعوينیا، امیر حسین، شیخ ،دوم

،1382،، قم، آستان مقدسه حضرت معصومهارف دینمعلطف اهللا، صافی گلپایگانی،چاپ اول

،فرعیواصلیهايگروهکاراییمقایسه«،یادگاريحمیده علیرضا وصبوريقانونی، شمارهپزشکیمجله،»فرزنديـپدررابطهرددرDNA TYPINGباخونی

1386، بهار45

٢٤

،هـ1406، کتاب اللبنانیبیروت، دارال،االصولعلمفىدروسباقر،دمحمسیدصدر،چاپ دوم

قم، دانشگاه »آناجراىدامنهواقرارناپذیرىتجزیهقاعده«جواد،صفار، محمد ،: ، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی1378مفید،

http://www.hooghoogh.com/articleFull.aspx?Code=2563 ،نقش«صناعی زاده، حسنDNAقانونی، نشر ، مجله پزشکی»در تشخیص هویت

:، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی1387دادگستر، http://kooldinali.parsiblog.com

،قابل دسترسی در پایگاه ،»جرائماثباتدراي.ان.ديکاربرد«محمد آصف، ظفري:اینترنتی

http://www.daneshju.ir/forum/f992/t154538.html،چاپ ، هـ1412،مؤسسه نشر اسالمی،قم، همعجم الفروق اللغویعسکري، ابوهالل

اول،سومچاپ ،1381، کسريتهران،،ادله اثبات دعويعظیمی، محمد ،شماره یه،ئ، مجله تعالی حقوق، قوه قضا»تشخیص هویت ژنی«علیا، زهرا طلیعه

1389، مرداد و شهریور 6 ،اسیدنوکلئیکریبودزوکسی«، 1388غفاري، محمدرضا)DNA (یگاه، پا»چیست؟

قابل دسترسی در پایگاه ،3/1/91رسانی،روزبهآخرینایران،درژنتیکتخصصیhttp://genetics.mihanblog.com/post/9:اینترنتی

ماهنامه زیست »آ و کاربردهاي آن.ان.اري دينگی با انگشتیآشنا«د، فاضل، محم ،1388، آذر8اوري کشور، شماره زیست فنهفناوري، کانون تفکر ستاد توسع

،تهران، شرکت سهامی انتشار با همکاري بهمن حقوق خانواده، ناصر،کاتوزیان، چاپ سوم1372برنا،

دانشگاه تهران، قوق، حدانشکدهمجله،»حقوقیامارهاثروماهیت«،ـــــــــــــــ64،1383تهران، شماره

،تابیآل البیت، جا،بیاصول کافی،،محمدبن یعقوبکلینی

٢٥

1378، ، تهران، پایدارآیین دادرسی کیفري، کیانیمهرزاد و ، فرامرزگودرزي ،چاپ اول

،1389،سمتتهران، ، »پزشکی قانونی براي دانشجویان حقوق«ـــــــــــــ ،چاپ هشتم

فلسفی و اخالق زیستی از منظر حقوقیفر،عظیمیبابکوعلیزادگان، حسنمؤذن ،چاپ دوم،1384،سمتتهران،، علمی

قابل دسترسی در 25، نشریه قضاوت، شماره »خسارت دادرسی«د، مؤمن، محم ،:پایگاه اینترنتی

http://www.ghazavat.com/25/maghale.htm ،میکروبیولوژي ملکولی و 1390، »ري ژنتیکیانگشت نگا«محسنی، امیر حسین ،

: بیوتکنولوژي، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتیhttp://molecularmicrobiology.persianblog.ir/post/123/

،چاپ دوم1374، تهران، یلدا، قواعد فقهمحمدي، ابوالحسن ،اول، چاپ1373، باقرىقم،،دعوىاثباتادلهءاکبر،علیدشتی،محمودي ،تا، بیه، استامبول، دارالدعوالمعجم الوسیطمدکور، ابراهیم ،چاپ چهارم1375هران، گنج دانش، ، تآیین دادرسی مدنیمدنی، جالل الدین ،،چاپ دوم ،.هـ1415االسالمی، االعالممکتبقم،،الفقهاصولرضا،محمدمظفرهد، موسوي بجنوردي، سیدمحمچاپ دوم1372، تهران، میعاد،قواعد فقهی ، ،عفر سبحانی ، به قلم شیخ ج2تهذیب االصول، خمینی، جموسوي خمینی، روح اهللا

ناتا، بیتبریزي، بیمجله مقاالت و »فقهدرقاضیعلمحجیتقلمرو«د ابوالفضل، موسویان، سی ،

1384، بهار و تابستان 77، شمارهتهرانها، دانشگاهبررسیتهران، مجد، هاي نوین باروري مصنوعی،ی روشبررسی حقوقعباس، زاده،نایب

، چاپ اول13801366، ، تهران، اسالمیهفی شرح شرایع االسالمجواهر الکالم دحسن، نجفی، محم ،

چاپ دوم

٢٦

،ت یا نسب«نریمان، میناقابل دسترسی 1390، »همکاري علم ژنتیک در اثبات ابو ،: در پایگاه اینترنتی

http://www.drnariman.ir/sir/site/index.php?option=com_content&view=article&id=28

»قابل دسترسی در پایگاه 1390، »دیدگاه امام خمینی در مورد حجیت قطع ،http://islampedia.ir/fa: اینترنتی

یهاي اینترنتمنابع التین و پایگاه www.wpi.edu/Pubs/E-project/Available/E-project.../IQP.pdf PATERNITY TESTING USING HLA TYPING AND PCR

(POLYMERASE CHAIN REACTION), 2012: available at:http://www.easydna.co.uk/blog/;

Genetic connections, available at:http://www.dnageneticconnections.com/dna_resources.html

Sonia M. Suter, "All IL the Family: Privacy and DNA FamilialSearching", Harvard Journal of Law & Technology, HarvardUniversity, Volume 23, Number 2, spring 2010

Butler, John M, Forensic DNA TYPING: Biology, Technology,AND Genetics OF STR, Califonia, Markers, 2ed , 2005

Dufour, Nicholas, Landry, Eric, Rockowitz, Shira, Roxanne,Skowran, "DNA FINGERPRINTING", 2008, available at:www.wpi.edu/Pubs/E-project/Available/E-project.../IQP.pdf

http://geneticlab.ir/?Lang=fa&Page=34&TypeId=%%&GeneticLicenceId=18&Action=GeneticLicenceBodyView