شهري نورپردازي ونقش آن در سرزندگی فضاهاي

)خیابان ولیعصر تبریز: نمونه موري (

فرنازرهبرعطاران

دانشجوي کارشناسی ارشد برنامه ریزي شهري دانشگاه آزاد اسالمی ، واحد مرندbest.cityplanner@yahoo.com

چکیده، چرا که نبود سرزندگی در فضا .است شاط و سرزندگین ،طراحی فضاهاي شهريیکی از مولفه هاي اصلی در

دستیابی به چنین خصیصه هایی مستلزم ارتقاي کیفی و کمی . به افزایش رفتارهاي ناهنجار کمک می نمایدفضاست که با استفاده از راهکارهاي طراحی چون نورپردازي صحیح در طول شبانه روز می توان آنها را ارتقا داد

شور ما روز به روز در حال کش فضاهاي شهري که فرهنگ جامعه در بستر آن ارتقا می یابد ، در با این وجود نقدر شهرهاي معاصر توجه صرف به جنبه ي .شهر نادیده گرفته می شودافول است و سرزندگی و مردم پسندي

به طوري که کمی طراحی فضا و نگاه تک بعدي به آن ، سبب کاهش کیفیت بیشتر فضاهاي عمومی شده است ،برخی از فضاهاي عمومی از نبود سرزندگی و پویایی الزم رنج می برند و فقط مورد استفاده ي افراد خاص قرار

این مقاله با هدف .این موضوع در بسیاري از موارد سبب می شود تا امنیت محیط دچار مخاطره شود.می گیرندي و روشنایی مناسب به سرزندگی محیط شهري دست پاسخگویی به اینکه چگونه می توان از طریق نورپرداز

یافت، به کمک روش تحلیل محتواي کیفی متون تخصصی ، به استخراج محورها و موضوعات مشترك طراحی مطابق یافته هاي این مفاله ، پارادیم هاي . شهري و نورپردازي در جهت نیل به سرزندگی محیط می پردازد

اجتماعی و حس تعلق به مکان در محیط شهري به عنوان مهمترین وجوه خوانایی، امنیت اجتماعی،تعامالت

تاثیرگذار بر سرزندگی شهري مطرح شده و تاثیر نورپردازي در جهت ارتقا این فاکتور ها و متعاقبا سرزندگی .شهري بیان شده است

یفضاي شهري ، نورپردازي ، سرزندگ: واژه هاي کلیدي

مقدمه-1

هویت شهر وابسته به نورپردازي فضاهاي شهري است که از طریق آن می توان به بخش عمده اي از دركخوانایی شهر کمک کرد ، در شهر نماد پردازي کرد ، به ایمنی فضاهاي شهري افزود ، به شهر رنگ تعلق داد و

ك ، شهر جامعه شناس شهري رابرت پار.در نهایت ، شهري جذاب و قابل سکونت را براي شهروندان ایجاد کردزندگی می کند ، جهانی که در آن را اینگونه توصیف می کند که شهر موفق ترین تالش انسان براي شکل دادن

فضایی که در دل . شهرها بخشی از عناصر تمدنی بشر و نماد عینی آن به شمار می روند. مطابق میل خود است این طراحی شهري موفق است که ارزش بنابر. شهرها خلق می شودنشان دهنده هویت و شخصیت شهر است

غنا و پویایی محیط شهري را وابسته به تجمع چنانکه هانري لفور )91: 1384 لینچ(. هاي انسانی را برآورده کندزندگی هر روزه می داند و می توان گفت ارتقاي کیفیت زندگی شهروندان در بستر هویت و معنا در قالب

فضاهاي باز شهري در مجاورت . ) (Sternberg 1991 .ت گوناگون است محیط شهري ناشی از تلفیق کیفیاتوسط کالبدها و بدنه کاربري هاي عمومی ، خالقان زندگی جمعی و قلب تپنده شهر محسوب می شوند که

می پذیرند اما متاسفانه نقش فضاهاي شهري ، یا به عبارتی فضایی که در آن تعامالت هاي شهري شکل ن شکل می گیرد و فرهنگ جامعه در بستر آن ارتقا می یابد ، در کشور ما روز به روز در حال اجتماعی شهروندا

افول است و سرزندگی و مردم پسندي شهر نادیده گرفته می شود و این در حالی است که اگر محیط هاي یافته و مطابق با شهري فضایی امن و مطلوب را فراهم سازد و فعالیت ها و تفریحات سالم به گونه اي سازمان

با . ارزش هاي جامعه میسر گردد ، حضور فعال مردم و به تبع آن سرزندگی و زیست پذیري افزایش می یابد شناسایی عوامل موثر بر سرزندگی فضاهاي شهر و تقویت آنها از طریق نورپردازي مناسب و در نتیجه ایجاد

) 102: 1384لینچ( .مودفضاهاي سرزنده ، میتوان شهر را احیا و باز سرزنده ن

تعاریف و مبانی نظري -2 سرزندگی-2-1

باید "سرزندگی "جان روس رییس کمیسیون معماري و محیط مصنوع انگلستان معتقد است براي ارجاع به وي . به معناي کیفیت زندگی استفاده نمود «Quality life»ي از واژه «livability»به جاي استفاده از واژه ي

. ندگی را کیفیت زندگی بدانگونه که توسط مردم در فضا ادراك و تجربه می شود ، تعریف می کند سرزاو سرزندگی و زیست پذیري را :مفهوم سرزندگی را به گونه اي متفاوت بررسی نموده چارلز الندري

شامل سرزندگی که. مجزا تعریف کرده و با چهار رویکرد عمده و به شکل موضوعی به مسئله پرداخته است اقتصادي ، سرزندگی اجتماعی ، سرزندگی و زیست پذیري فرهنگی و سرزندگی و زیست پذیري محیطی می

.باشد سرزندگی و زیست پذیري محیطی-2-2

اول پایداري اکولوژیکی که در رابطه با متغیرهایی نظیر آلودگی هوا و صوت ، : دو جنبه را در بر می گیرد و فاضالب ، انبوهی ترافیک و فضاهاي سبز قرار دارد و جنبه دوم ، طراحی است که دفع مواد مواد زائد

(Strunk .متغیرهایی مانند خوانایی ، حس مکان ، امنیت تعامالت اجتماعی و کیفیت روشنایی را در بر می گیرد

and White,1979( فضاي شهري سر زنده -2-3

ود که به سالمت جسمی ، روانی ، اجتماعی و پیشرفت سرزندگی به سیستم شهري اي نسبت داده می ششخصی ساکنین کمک می کند و درباره فضاهاي شهري مطلوبی است که غناي روحانی و فرهنگی را ایجاد

براي برخی گروه هاي اجتماعی یک شهر سرزنده ، شهري است که در آن اجزایی که . کرده و بازتاب می دهد که آن اجزا رابطه بین . ر مردم بوده اند ، همواره حفظ و نوسازي می شوند همیشه بخشی از فضاهاي دوستدا

. خیابانها و ساختمان ها با یکدیگر ، بین درختان و فصول سال ، تزیینات و رابطه بین رویدادها و مردم می باشند)Palej,2000(

با ( ها و استفاده کنندگان می توان تعریف عام سرزندگی را ، قابلیت مکان براي تامین تنوعی از فعالیت با هدف تنوع تجربیات و تعامالت اجتماعی به گونه ) پیش زمینه هاي مختلف اقتصادي ، اجتماعی و فرهنگی

) 48 : 1390دادپور . (گرفت ، برابري و راحتی را براي همه ي استفاده کنندگان فراهم آورد در نظر اي که امنیت به بعد در برنامه ریزي فیزیکی مورد توجه قرار 60خیابان ، از اواخر دهه پرداختن به مفهوم سرزندگی و حیات

جوهر زندگی شهري به قول جیکوب در یک تنوع سرزنده )61-50: 1381امین زاده و داعی نژاد (. گرفته اند ختیار نهفته است که باید در هر زمان و براي همه در دسترس باشد و دامنه ي وسیعی از حق انتخاب ها را در ا

لینچ معتقد است زمانی شهر مطلوب است که سرزنده ، معنی دار ، متناسب ، قابل دسترس و به . آنها قرار دهد سرزندگی به مفهوم . الزمه ي سرزندگی فضاهاي شهري حضور مردم در شهر است خوبی نظارت شده باشد

ایی هاي انسان حمایت کرده و بقاي این است که شکل شهر از عملکردهاي حیاتی، نیازهاي بیولوژیکی و توانچارلز الندي ، مفهوم سرزندگی را به گونه اي )112 : 1385 ال بر . (همه ي موجودات زنده را تضمین کند

معیار 9او . او سرزندگی و زیست پذیري را به گونه اي مجزا تعریف کرده است . متفاوت بررسی نموده است تراکم مفید افراد ، تنوع ، دسترسی ، ایمنی : ه و زیست پذیر بر میشمارد موثر را براي شناسایی یک شهر سرزند

) 125: 1379پرتر . (و امنیت ، هویت و تمایز ، خالقیت ، ارتباط و تشریک مساعی ، ظرفیت سازمانی و رقابت تعامالت اجتماعی -2-4

توجهی از افراد و تنوع فضاي شهري سرزنده عبارت است از یک فضاي شهري که در آن حضور تعداد قابلآن ها به لحاظ سن و جنس در گستره زمانی وسیعی از روز که فعالیت هایشان عمدتا به شکل انتخابی یا

سرزندگی و پویایی فضاي شهري و در مقابل ، مالل انگیزي آن . اجتماعی بروز می یابد به چشم می خوردسرزندگی محیط . ست ، که در فضا صورت می پذیردبازتاب شمار و به خصوص نوع فعالیتها و رویدادهایی ا

شهري کیفیتی است که نشان از پویایی و جنب و جوش حیات هر روزه شهروندان در ارتباط با بستر سکونتشان است و این ارتباط دائمی در قالب انباشت تجربیات شهري جزئی از فرآیند تشکیل مکان و ایجاد حس تعلق به

فضایی –می توان اظهار داشت که سرزندگی پدیداري اجتماعی ) Sime,. 1995 : 125 .(محیط هاي شهري استاین کیفیت محصولی نیست که بتوان آن را با اقدامی دفعی و . است که در تعامل شهر و شهروند شکل می گیرد

ت و کنترل آن یکباره تولید کرد ، بلکه سرزندگی را باید فرآیندي از آفرینش مستمر محسوب کنیم که براي هدایپامیر در کتاب خلق )75-66: 1386گلکار . (نیازمند تدابیري از سنخ برنامه ریزي و مدیریت راهبردي هستیم

یک مرکز شهري پر جنب و جوش ، عوامل موثر بر سرزندگی یک مکان عمومی موفق و پر جنب و جوش را یراي جمع کثیري ی به گونه اي باشد که پذجایگاه یک فضاي عمومی موفق بایست: این چنین معرفی می نماید

به گفته ویلیام وایت آنچه بیش از همه مردم را به سوي خود می کشد ) . Paumier .2007: 184( از افراد باشد زندگی شهري و الزامات اقتصادي مرتبط با آن ایجاب می کند که دامنه فعالیت . ، حضور آدم هاي دیگر است

اما آنچه به تحقق این ) 76 : 1391سامانی . (ز ، گذشته و تا پاسی از شب ادامه پیدا کند هاي انسانی از طول رو "مدیریت شهري"و "شهروندان "مهم کمک می کند توجه به دغدغه هاي هر دو گروه ذي نفعان فضا یعنی

یگر سو ، از د. جذابیت محیط شبانه مهمترین عامل ترقیب کننده براي جذب شهروندان در شب است . است

مدیریت شهري نیز باید از انگیزه الزم براي ارائه خدمات و تسهیالت متناسب با فضاهاي شبانه برخوردار باشد شاید برجسته ترین خصیصه هاي عینی یک فضاي شهري دعوت کننده جهت حضور مردم در شب هنگام را .

.خالصه کرد"امنیت کالبدي فضا "ر نهایت بتوان در مواردي چون روشنایی مناسب و به تبع آن زیبایی فضا و د حس تعلق به مکان-2-5

در گذشته انسان ها در هر جا که زندگی می کردند ، احساس ریشه دار بودن و وابسته بودن به مکان در آنان وجود داشت اما امروزه این حس بسیار کم رنگ شده ، احساس ریشه دار بودن در مکان از میان رفته و همین

اهمیت پرداختن به هویت بصري و سرزندگی را به عنوان فاکتورهاي موثر در ایجاد حس تعلق به مکان امر سرزندگی مکان از موضوعاتی . مکان هاي شهري باید از هویت بصري قوي برخوردار باشند . بیشتر می کند

. علق پیدا می کند است که در ایفاي حس مکان بسیار موثراست فرد با این حس از محیط، به آن احساس تایجاد غناي حسی در مکان ، متضمن جریانی است که مردم بتوانند به تناسب فرصت هاي ) 43: 1387 صالحی (

متفاوت از اقبال گزینش تجربیات حسی متفاوت برخوردار شوند و این یکی از آشکارترین راه ها براي فراهم هر تجربه اي قادر است که هماهنگی عملکردي ) 98: 1383قاسمی . (کردن یک محیط سرزنده و پویاست

چشم ها ، گوش ها ، بینی و حس المسه ي ما ، محرك . حواس ما را به طرق گوناگون تحت تاثیر قرار دهد شفایی . (هاي متغیري را که جریانی از واکنش هاي مغزي را در سطوح مختلف موجب می شوند ، ثبت می کند

الزم به ذکر است غناي . توان گفت حس بینایی بیشترین تاثیر را بر انسان دارد که از میان آنها می) 44 : 1385به . حسی توسط توجه صرف به حواس بصري حاصل نمی شود و توجه به حواس دیگر نیز بر آن موثر است

دتا بر این گونه که عم: تعلق اجتماعی : طور کلی می توان به دو دسته بندي براي حس تعلق به مکان اشاره کرد و تعلق کالبدي ) 106-95: 1389کاشانی جو . (پایه تعامالت و کنش هاي اجتماعی در محیط صورت می گیرد

به مکان که بر گرفته از عناصر و اجزا کالبدي مکان به عنوان بخشی از فرایند شناخت و هویت انسانی می باشد کالبدي اشاره و از آن با عنوان ریشه داري یاد ریجروالوارکاس در مطالعات خود به نقش مهم و اساسی تعلق.

می نماید که بر این اساس فرد محیط را به همراه عناصر کالبدي آن در شکل دهی معناي تعلق به خاطر می فضاهاي منتخب و ویژه شهر با بهره . یکی از این عناصر کالبدي می تواند نورپردازي مناسب مکان باشد. سپارد

این امر در . ویژه می تواند زندگی روزانه خود را بدون انقطاع در طول شب نیز ادامه دهد گیري از نورپردازيتقویت خاطره جمعی و ادراك شهروندان از محل زیست خود و افزایش تعلق به جامعه و مکان نقش موثري

.دارد

م زیستی و ظرفیت کوین لینچ سرزندگی را درجه مطلوبیت و حمایت سکونتگاه از عملکردهاي حیاتی ، لوازو گنجایش زندگی انسانی تعریف نموده و پنج مولفه ثبات ، هم آوایی ، ایمنی ، سود و حمایت و نگهداري را

رویکرد لینچ در زمینه سرزندگی عمدتا موضوع زیست پذیري فضا با . به عنوان ارکان سرزندگی ذکر می کند در رویکردهاي نوین آفرینش کیفیت سرزندگی در شهر ، اما . تامین امکانات حیاتی را مد نظر قرار می دهد

نقش مشارکت شهروندان نقشی جوهري است و تعمیق تجربه حسی شهروندان از محیط هاي شهري و امکان نام برده می شود از گام هاي اساسی در این "رنگ تعلق "مداخله و مشخص کردن فضاها ، که از آن به ایجاد

)75-66: 1386گلکار (. مورد است

امنیت اجتماعی –2-6

آنچه . امنیت مفهومی ذهنی و نسبی است که برپایه اصول متعدد در یک جامعه پدیدار و استمرار می یابد در نهایت مسلم است ، امنیت و آسایش همان حلقه گم شده اي است که مردمان را به محیطی آرام و پاك

چرا که . و بیدار ، نه فضایی مرده و بی روح دمی بیاسایند شهري می کشاند تا در آرامش محیطی سرزنده نشانه هاي یک ناحیه شهري موفق آن است که فرد در خیابان هاي مملو از بیگانگان آن "جیکوبز معتقد است

امنیت . "او نباید خود به خود احساس کند که مورد تهدید قرار دارد . احساس امنیت فردي و اطمینان کنند به طوریکه نبود امنیت در مکانهاي عمومی ، . ر کیفی است که سبب ارتقاي کیفیت محیط می شود یک معیا

)Carmona 2003 101 :(. یکی از مهمترین عوامل کاهش جذابیت و عدم سرزندگی فضاها محسوب می شود است ، به برخی در رابطه با محیط انجام شده »اسکار تیومن «توسط 70در مطالعاتی که در اوایل دهه ي

عوامل فیزیکی اشاره می شود که با ایجاد ترس از محیط ، وقوع رفتارهاي ناهنجار و عدم امنیت در محیط ، به . وایت راه حل تقلیل ناهنجاري و ایجاد امنیت را در ایجاد فضاهاي جذاب می داند . ارتباطی نزدیکی دارند

این . شود تا افراد ناباب مجبور به ترك فضا شوند نحوي که افزایش استفاده هاي هنجار از فضا موجب همچنین نورپردازي و تامین روشنایی . جذابیت را می توان از طریق نور پردازي هنرمندانه در محیط ایجاد کرد

بدون تردید روشنایی و نورپردازي . در شب می تواند در کاهش تاثیرات منفی تاریکی بر امنیت موثر باشد نور . تامین رفاه و امنیت در شهر و زیبایی منظره آن در روز و خصوصا در شب می باشد عاملی اساسی در

همواره به عنوان عنصري در جهت رفع نیازهاي روحی و جسمی انسان مطرح بوده است و یکی از مهمترین خور دار است از جایگاه ویژه اي در معماري و شهرسازي برعوامل کیفی و نمادین بوده و از نظر کارکرد عملی

بنابراین این مهم در ایجاد احساس امنیت . و از دیدگاه اعتقادي هم در تمامی ادیان جایگاه و ارزش واالیی دارد

اجتماعی بسیار موثر است و عدم توجه به این موضوع سبب عدم امنیت و عدم حضور شهروندان در طول شب وه بر جلوگیري از بزهکاري شبانه و ایجاد حس امنیت استفاده از نور عال. در عرصه هاي عمومی شهر می شود

)146: 1387صالحی ( .ن خواهد شد ، موجب احیاي روحیه نشاط و سرزندگی در شهروندا خوانایی و تاثیر نورپردازي بر آن -2-7

خوانایی بدین معنی است که تا چه میزان کاربران یک فضا قادر به برقراري ارتباط صحیح با یکدیگر از محیط شهري و از جمله فضاي باز شهري ، یک وسیله ي ارتباطی است . ریق عناصر کالبدي نمادي هستند ط

نظیر پرچم ها ، چمن ها ، تقاطع ها ، تابلوها ، . که هم نمادهاي صریح و هم نمادهاي ضمنی را در بر دارد این عالئم ما را از مالکیت ، موقعیت ، .. ..میادین ، پنجره هاي مصور ، ستون ها ، دروازه ها ، لبه ها ، حریم ها و

وابستگی به گروه ها ، عملکردهاي پنهانی ، کاالها و خدمات ، رفتار درست و بسیاري از چیزهاي دیگر آگاه می خوانایی تاثیر انکار ناپذیري در ) 132 : 1379میلر .(این جزئی از معنی است که خوانایی نامیده می شود. سازد

دهی فضاي کالبدي دارد و یکی از زیر معیارهاي مهم سرزندگی است ، بنابراین تعمق در طراحی سازمان نکته ي قابل توجه در سازمان دهی محیط خوانا این . اهمیت و ارتقاي سطح آن یک هدف مهم تلقی می شود

زهتابیان . (است که بتوان یک مفهوم روشن و دقیق از ویژگی هاي مربوطه را در تصویر ذهنی مخاطب شکل داد این موضوع به .خوانایی در دو سطح فرم کالبدي و الگوي فعالیت اهمیت پیدا می کند ) 165 : 1385و جعفري

ویژه براي افراد بیگانه خیلی مهم است ، چرا که آنها نیاز دارند بدون مقدمات قبلی به سرعت به درك مکان نائل ، جنبه هاي کالبدي یاد شده را در پنج عنصر 60ود در دهه ي خکوین لینچ با مطالعات )133: 1379میلر . (آیند

اول راه ها ، یعنی مهم ترین عنصر کالبدي بین عناصر پنج گانه که مکان : کلیدي ، پیشنهاد و گروه بندي نمود در تقویت خوانایی توجه به . هاي مختلف را در برمی گیرند و از جمله فضاهاي باز شهري محسوب می شوند

نور ، زیبایی ، فواصل چراغ ها نسبت به یکدیگر و نسبت به عرض خیابان از اهمیت بسیاري برخوردارند مقدارنیمکت ها ، . به وسیله نورپردازي و روشنایی می توان مسیرهاي عبور و مرور را طراحی و تعیین نمود .

هها قرار گرفته اند نیز ، از این فضاهاي مکث و حرکت ، تابلوهاي راهنمایی و سایر عناصر که در حاشیه این را. نور مورد استفاده براي روشن کردن این قسمت بر باغچه ها نیز اثر مستقیم دارد. نورها متاثر می گردند

عالوه بر روشنایی گیاهان ، نور کافی براي ایمنی پیاده روها نورپردازي گیاهان در اطراف خیابانها و پیاده روها ، ) 154 : 1374الهی . (از صدمه زدن به گیاهان کاشته شده در حاشیه جلوگیري می نماید ایجاد کرده و همچنین

در حقیقت فعالیت ها در اینگونه خیابانها و راهها که به نورپردازي آنها توجه می شود ، بعد از تاریکی کاهش

1388د فر و رزاقی اصل بهزا.(نمی یابد و سرزندگی محیط با وجود نورپردازي هاي عالی همچنان باقی می ماند توجه به دوم گره ها ، مکان هاي متمرکز و کانونی ، نظیر تقاطع ها مفهوم گره را شکل می دهند ) 78:

نقاط و سوم نشانه ها ، به عنوان . مکانها عالوه بر زیبایی شهر در خوانایی شهر بسیار موثر است نورپردازي این هاي وسیله نورپردازي روي بناها و پیکره هاي زینتی به عنوان نشانه نکات ارجاع دادنی ، ایجاد منظره دید به

معموال بهترین راه براي نورپردازي اشیا . شهري بر اهمیت بصري آنها می افزاید و جلوه آنان را بیشتر می کند یک منبع نور به وسیله تضاد بین سطح جسم و سایه آن .استفاده از نورهاي مختلف به صورت توامان است

دن سطح شی باعث وضوح جزییات شی باعث برجسته شدن شکل و فرم شی ، و منبع نوري دیگر با روشن کراستفاده نامناسب از ابزارهاي نورپردازي در روشن نمودن منومانها و پیکره ها نه )Charles،1997:54 . (می شود

تنها موجب تاثیرات منفی بصري شده و از اهمیت موضوع می کاهد ، بلکه فضا را به صورت بی روح و بدون به عنوان مثال چنانچه در اطراف تندیس ها به جاي استفاده از . د هیچگونه کنش بصري جلوه گر می ساز

، نه تنها در ساعات روز این گونه عناصر )روشنایی. (نورپردازي مناسب ، چراغ هاي معمولی استقرار یابندمزاحمت دید ایجاد می نماید ، بلکه به عنوان عوامل کاهنده ارزش هاي بصري و اهمیت موضوع اصلی مطرح

بوسیله . چهارم لبه ها که در ایجاد خوانایی و سرزندگی یک مکان نقش موثري را ایفا می نمایند. هستند در یک شهر می .... نورپردازي شب هنگام بر لبه هاي یک شهر همچون چشمه ها ، رودخانه ها ، آبشارها و

در شب هنگام نیز در شهر توان به گونه اي عمل نمود که تشخیص آنها و تشویق مردم به حضور در این فضاها در عین حال به منظور تامین امنیت این فضاها در شب به میزان مشخصی از روشنایی نیز نیاز است . میسر گردد

و در پایان حوزه ها که بخش ها یا قطعات متوسط تا بزرگی از پروژه هستند که با داشتن شخصیت قابل . از نظر کوین لینچ منظور از خوانایی یک )182 : 1385ادیبی (شناسایی خاص ، از یکدیگر تمییز داده می شوند

شهر آن است که بتوان اجزا شهري را به آسانی شناخت و آنها را در ذهن درقالبی به هم پیوسته به یکدیگر شهر که واجد سیمایی خوانا باشد ، تصویري از سمبل هاي شناختی به هم وابسته اي در ذهن انسان . ارتباط داد

می بندد و تمام اجزا آن شامل محله ها ، بناهاي جالب و پر اهمیت و خیابان ها و کوچه ها را می توان از نقش شناختن و مشخص داشتن یک . یکدیگر باز شناخت و یا تمام آنها را در مجموعه اي پیوسته به تصویر در آورد نور به این شناسایی کمک می محیط از خصوصیات حیاتی تمام موجودات زنده است و عوامل بسیاري چون

بدین ترتیب نورپردازي و روشنایی یک شهر در شب می تواند به گونه اي در شناسایی ) 94 : 1383لینچ (. کند .هر چه بیشتر شهر کمک نموده و به خوانایی شهر بیانجامد

تجزیه و تحلیل -3رسی شده در زمینه اي سازگار با شرایط براي رسیدن به نتیجه اي قابل پذیرش و بسط و بازیابی مفاهیم بربا توجه به بررسی هاي . صورت گرفت محلی و بومی مطالعه اي موردي بر روي محور سنگ فرش ولیعصر

و نیز جامعه ) عموم مردم (اولیه و نیز با در نظر گرفتن پیشینه این محدوده شهري در میان استفاده کنندگان مورد مطالعه به عنوان یک فضاي شهري در عرصه شهري تبریز مورد تخصصی ، فرض بر این است که محدوده

فرضیه و در مرحله بعد پارامترهاي تعیین کننده با این فرض ، ابتدا تعیین درستی یا نادرستی این. پذیرش است شخصیت یک فضا به عنوان فضاي شهري سرزنده و تاثیر نورپردازي در سرزندگی فضاي شهري در این

به همین منظور در راستاي رسیدن به نتایجی که درست یا نادرست بودن .د بررسی قرار گرفت محدوده مورنفر از کاربران فضا که 100پارامترهاي ذکرشده را در تعریف فضاي شهري پاسخگو باشد ، مصاحبه هایی با

( دو سري سوال سواالت مطرح شده در پرسش نامه در قالب . اقشار مختلفی را در بر می گیرد صورت گرفت طراحی شد که نتایج این ) سواالت باز و سواالت پنج گزینه اي در طیف از پاسخ ها با توجه به هدف سوال

.که در ادامه ارائه گردیده است قابل بررسی می باشد نموداريمصاحبه ها به صورت ا قابلیت دسترسی همگانی با توجه به اینکه مهمترین عامل در تعیین عمومی بودن فض: عمومی بودن فضا -1

در ساعات مختلف شبانه روز می باشد ، سواالتی پیرامون این فاکتور از مصاحبه شوندگان به عمل آمد که نتایج . برخی ازآنها در زیر به صورت نمودار ارائه گردیده است

مومی بودن فضا با بررسی میزان ع- 2نمودار به میزان بررسی میزان عمومی بودن فضا با توجه -1نمودار

در دسترس بودن در ساعات مختلف شبانه روز جاري در فضاتوجه به امنیت

بررسی میزان عمومی بودن فضا با توجه به - 4نمودار ودن فضا با توجه بررسی میزان عمومی ب -3نمودار

آسودگی روانی و ذهنی حضور در فضا میزان به میزان استفاده از فضا

بررسی پاسخ هاي داده شده از سوي استفاده کنندگان فضا نشان می دهد که محدوده مورد مورد مطاله حد .یی از کیفیت عمومی بودن را شامل می شود باال

آن را به "مارتین بوبر"عملکرد اساسی شهر شامل دادن شکل جمعی به شهر است که : زندگی عمومی -2عملکردي که امکان گردهمایی هاي بسیار ، مالقات هاي متعدد و : نامیده است »من و تو «درستی رابطه بین

گروه هاي متفاوت و سرزندگی در محیط را فراهم آورده و حتی زمینه ساز آنها رقابت هاي فراوان بین افراد وعملکرد اجتماعی . خواهد بود به گونه اي که نمایش زندگی اجتماعی بتواند در آنجا به روي صحنه آید

ما به عبارتی جریان داشتن زندگی عمومی ، این تعریف. فضاهاي آزاد در شهر تجمع افراد را ممکن می سازد را در تحلیل کیفیت برقراري تعامالت اجتماعی در فضا به منظور نامگذاري آن به عنوان فضاي شهري یاري می

مصاحبه از افراد خواسته شد که میزان حضور خود در فضا به منظور انجام فعالیت هاي تفریح ، در . رساند گري در بررسی خاطره هاي افراد از فضا همچنین در پرسش هاي دی. خرید و دیدار با دوستان را مشخص کنند

و دالیل اصلی حضور در فضا مشخص گردید فرصت هایی که این محدوده در اختیار استفاده کنندگان فضا مورد استفاده قرار ) مسیر(قرار می دهد آن را فضایی عمومی که تنها به دلیل اجبار شغلی یا قابلیت عبوري بودن

. براي بودن با دوستان و تفریح و به عبارتی اجتماعی زیستن تبدیل ساخته است بگیرد خارج کرده و به مکانی چنین مشخصه ایست که وجه تمایز یک فضاي صرفا عمومی و در دسترس همگان قرار داده شده و فضایی که

. در عین عمومی بودن معرف وجوه اجتماعی انسان نیز می باشد ، قرار میگردد

بررسی فعالیت هاي جاري در فضا براي تشخیص.- 6بررسی فعالیت هاي جاري در فضا براي نمودار-.5رنمودا

رفتارها و عملکردهاي اجتماعی و آزاد تشخیص رفتار ها و عملکردهاي اجتماعی و آزاد

ند مبناي تصمیم گیري ما در جهت دخیل در راستاي رسیدن به نتایجی که بتوا: باز یا بسته بودن فضا -3باز یا یک فضاي بسته ، فضاي شهري هست یا نه ، و با کردن نوع محصوریت فضا در تعیین اینکه یک فضاي

در نظر گرفتن این نکته که محدوده مورد مطالعه طیف متنوعی از فضاها و مکان ها مانند خیابان ، پاساژ ، کافی را شامل می شود ازمصاحبه شوندگان خواسته شد میزان استفاده ... رستوران و شاپ، فضاي نشیمن، پارکینگ ،

بررسی این جدول نشان می دهد که باز یا . خود از فضاهاي مختلف را در ساعات و اوقات مختلف بیان کنند ه به چرا ک بسته بودن فضا به تنهایی براي تعیین اینکه یک فضا ، فضاي شهري هست یا نه کافی نیست ،

. عنوان مثال فضاي نشیمن در این محدوده میزان کمی از استفاده کاربران فضا را به خود اختصاص می دهد ت عملکردي بررسی بر روي کیفیات گوناگون موجود در محدوده بیانگر این مطلب است که عواملی چون کیفیا

چه ( ود میزان کارایی فضاهاي مختلف اجتماعی می توانند در صور منفی و نامناسب خ، زمینه اي ، کالبدي و از سوي دیگر تمایل افراد به حضور در فضاهایی که در آن احساس . را تحت تاثیر قرار دهند ) بسته و چه باز

امنیت و آسایش می کنند و قابلیت گذران اوقات فراغت را براي آنان فراهم می آورد ما را بر این می دارد تا مد نظر قرار دهیم که صرفا باز یا بسته بودن یک فضا عامل تعیین کننده در این که توجه خود را به این نکته

یک فضا ، فضاي شهري است یا نه نمی تواند باشد و در نظر گرفتن کارکرد فضا در میان گروه هاي مختلف و ) دادن شکل جمعی به شهر( از سوي دیگر توجه به عملکرد اساسی شهر . اجتماعی حایز اهمیت است

بررسی جریان جاري در جامعه کنونی نشان می دهد که تغییر الگوهاي رفتارهاي شهري و نیازهاي فضایی رو از این . متنوع تر ، افراد جامعه را به سوي مکان هاي متنوع تر و بیشتري در عرصه شهري هدایت می کند

، خیابان ها و غیره اشتباه است چرا که یافتن فضاهاي زندگی عمومی تنها در مکان هایی مانند پارك ها ، میادین .زندگی عمومی در مکان هایی مانند یک قهوه خانه یا کافی شاپ کوچک نیز اتفاق می افتد و جاري است

بسته بررسی میزان استفاده از فضاهاي باز یا-.8نمودار بررسی میزان استفاده از فضاهاي باز یا بسته-7نمودار

)پاساژها ( یعموم )مغازه ها (عمومی

نتیجه گیري -4در سطح اول در پاسخ به تعیین این پرسش . این پژوهش در دو سطح مطالعاتی به نتایجی دست پیدا کرد

ي سرزنده است یا خیر و با توجه به سنجه هاي برگرفته از ادبیات که محدوده مورد مطالعه یک فضاي شهردر سطح دوم به دنبال تعیین دالیلی که باعث این امر شده . پژوهش به پاسخ مثبت در مورد این پرسش رسید

اند یعنی عواملی که قابلیت ایجاد یک فضاي عمومی با پتانسیل برقراري زندگی اجتماعی را بوجود آورده اند و در قالب سواالت باز در پرسش نامه مطرح گردیدند به این نتیجه رسید که فضاي مورد مطالعه به دلیل تنوع در کاربري هاي موجود در فضا ، تنوع در ساعات خدمات دهی فضا ، قابلیت پاسخگویی به گروه هاي مختلف

لیت دسترسی باال ، در اختیار داشتن اجتماعی و اقتصادي ، برخورداري از امنیت و نظارت اجتماعی مناسب ، قاببه این شخصیت فضایی ... کاربري هاي مرتبط با اوقات فراغت ، وجود فضاي سبز ، قابلیت تداعی معانی و

فضایی سرزنده است که در دامنه وسیعی از روز ، انواع افراد به اختیار خود و نه از روي . دست پیدا کرده است نه اي باشد که مردم ی را در فضا سپري نمایند ، به عبارت دیگر یعنی فضا باید به گواجبار به آنجا آمده و لحطات

بدیهی است در تامین آسودگی و رضایت کاربران که بستر شکل گیري احساس ، عاطفه و بروز .بیایند و بمانندحیط با وجود خالقیت در انسان می باشد ، از یکسو جهت گیري اقلیمی و از دیگر سو ، سازگاري و راحتی م

عناوینی چون خوانایی ، حس امنیت ، تعامالت اجتماعی و حضور مردم و حس تعلق به مکان که همگی از بنابراین یکی از دغدغه هاي اصلی طراحان، تامین . پارادیم هاي اصلی شهر سرزنده می باشند ، موثر می باشد

با مطالعات انجام . یطی سرزنده می باشد آسایش و امنیت روانی و اجتماعی جسمی و روحی کاربران در محشده ، این نتیجه گرفته می شودکه براي فراهم بودن زمینه جذب افراد به فضا و سپس نگه داشتن آن ها در فضا

باشد و هم چنین مردم براي ماندن در فضا دچار مشکل نبوده و در باید عناصر و عوامل جذب کننده موجود ابراین می توان عوامل جذابیت و رضایت را به عنوان الزمه سرزندگی یک فضاي بن. کمال رضایت به سر برند

شهري در نظر گرفت و هر عاملی که به نوعی جذابیت و رضایت را در فضاي شهري فراهم سازد ، می تواند نگارنده بر این باور است که نورپردازي شبانه عرصه هاي عمومی شهر موجبات تعامالت. در مدل جاي گیرد

هر چه بیشتر آدمیان در بستري امن و محیطی خوانا و خاطره ساز و ماندگار در حافظه جمعی را فراهم می آورد اگرچه زمان زیادي نیست که نور و روشنایی قدم در فضاي شهر گذاشته و کیفیت زندگی شهري را تغییر داده .

ذاشته است که روان شناسان ، جامعه ، اما در همین مدت کم ، چنان تاثیر شگرفی در زندگی شهروندي گروشنایی شهر در .شناسان و برنامه ریزان شهري از آن به عنوان سبکی جدید از حیات شهري یاد می کنند

سطحی باالتر از مفهوم استفاده بهینه از فضاهاي شهري ، موجب بهبود امنیت روانی شهروندان شده و فضاهاي البته به . کاري و زمینه ساز معضالت اجتماعی هستند ، از بین می برد بی دفاع شهري را که محلی براي بزه

مکان : کارگیري روشنایی مطلوب براي این که تاثیر خود را بگذارد ، نیازمند رعایت اصولی است از جمله گی ، استفاده از رنگ مناسب با محیط ، عدم ایجاد خیر) با در نظر گرفتن حداقل ارتفاع (گزینی و نصب مناسب

نورپردازي اما برخالف روشنایی ، تاباندن نور براي دیدن زاویه هاي جدید . ، کم مصرف بودن و کفایت نوري .یک فضا در شهر است به گونه اي که ضمن برجسته کردن هویت آن فضا ، مخاطب را با خود درگیر می کند

پیشنهادات -5 )نگارنده : ماخذ( معیارها و اصول کلی فضاي شهري مطلوب -1جدول

اصول و معیارها ابعاد فضاي شهريتنوع و + سرزندگی ( عملکردي

)گوناگونی ایجاد جریان حرکت عابر پیاده و سرزندگی

توجه به وجود جاذبه هایی براي مردم توجه به وجود تنوع در کاربري ها

توسعه تراکم در جمعیت کاربري هاتنوع در ساعات باز بودن و در دسترس بودن

وجود کاربري هاي محرك به جذب جمعیت در ساعات غروب و شب ارتقاي زندگی جاري در خیابان و مردم دیداري

توجه به رشد اقتصاد ریزدانه تنوع در معماري

توجه به مبانی تعاملی

توجه به وجود تفریحات محلی –در نظر گرفتن الگوها وسنن فرهنگی

خوانایی )تصویر ذهنی ( ی فرمال معنای قابلیت ساخت تصویر ذهنی

وجود پتانسیل هایی در جهت ساخت نماد و خاطره توجه به وجود دسترسی هاي ذهنی و روانی به فضا

قابلیت پذیرش توجه به اطالع رسان بودن فضا

توجه به میزان حس تعلق و درگیري ذهنی کاربر با فضا سیل هایی در جهت به وجود آمدن تجارب حسیتوجه به وجود پتان

قابلیت تداعی معانی ساختمان سازي جهت رسیدن به ریزدانگی

بهره گیري از ذخایر و هم خوان شدن با آنها توجه به مقیاس

)بصري و عملکردي(توجه به نفوذپذیري فضا ین بستري براي دیدن توجه به برخوردها ، تعامالت ، ارتباطات در خیابان و نیز تام

و دیده شدن توجه به دانه بندي افقی

توجه به عرصه عمومی و وجود عناصر کالبدي و طبیعی در آن تامین الگوهاي متفاوت حرکتی با در نظر گرفتن الویت عابر پیاده

توجه به وجود فضاهاي سبز توجه در به کارگیري آب در فضا

محرك هاي بصريحفظ و تقویت نشانه ها ، توجه به جزئیات

توجه به سبک هاي معماري به عنوان تصویر ذهنی توجه به نسبت توده به فضا

ایجاد بستري در جهت آزادي عمل در انجام فعالیت ها تامین ایمنی و امنیت اجتماعی

افزایش نظارت اجتماعی عی ویژهطراحی فضا در جهت پاسخگویی به حضور گروههاي اجتما

توجه به میزان پاسخگویی به شخصیت افراد در نظر گرفتن پتانسیل هایی در راستاي تسهیل در مشارکت

توجه به ساختار هاي فرهنگی اقتصادي مختلف

مراجع ، روشنایی خارجی و المپ ها ، تهران ، نگاه نشر 1374الهی ، حسین ، -1، مالحظات محیطی در طراحی و بهسازي خیابان هاي شهري ، 1381امین زاده ، ب و داعی نژاد ، ف ، -2

11فصلنامه هنرهاي زیبا ، شماره ، اصول کلی نورپردازي در پارك هاي شهري ، نشریه هنرهاي زیبا ، 1385ادیبی ، علی اصغر و همکاران ، -3

27شماره مات و توقعات طراحی شهري ، فصلنامه ، خیابان اصلی الزا 1388بهزاد فر ، مصطفی و رزاقی اصل ، سینا ، -4

63آبادي ، شماره ، نقش نمادها و عناصر شاخص معماري در فضاي شهري، اولین 1385بایزیدي ، قادر و کیانوش فرجی ، -5

همایش ملی عمران شهري ، سنندج ، تهران ، انتشارات ماریک 1379پرتر ، تام ، ترجمه ي فرهاد گشایش ، -6، سنجش کیفیت سرزندگی بخشی از خیابان ولی عصر تهران ، نشریه داخلی سازمان 1390دادپور ، س ، -7

2زیباسازي شهر تهران ، معاونت برنامه ریزي و توسعه ، دوره اول ، شماره ، دید ، فرم ، فضا ، تهران ، انتشارات مارل کی 1385دبر ، گراهام ، ترجمه مریم مدنی ، -8همایش بین المللی شهر برتر، ، شهر فضاي توسعه و خلق ، اولین 1385ي ، مسعود ، زهتابیان ، شادي ، جعفر -9

طرح برتر ، همدان، راهبردهاي طراحی و برنامه ریزي شهري در ارتقاي حیات شبانه فضاهاي شهري ، فصلنامه 1391سامانی ، -10

پنجره ان ، اولین همایش بین المللی شهر برتر ، طرح برتر، معماري با رویکرد اجتماعی شهري ، تهر 1385شفایی ، رضا ، -11، ویژگی هاي محیطی فضاهاي شهري امن ، تهران ، انتشارات مرکز مطالعاتی و 1387صالحی ، اسماعیل ، -12

تخقیقاتی شهرسازي و معماري هران ، انتشارات ، اهل کجا هستیم ؟ هویت بخشی به بافت هاي مسکونی ، ت 1383قاسمی اصفهانی ، مروارید ، -13

روزنه

، 6، بازشناخت رویکرد نظري به فضاهاي عمومی شهري ، مجله هویت شهر، شماره 1389کاشانی جو ، خشایار ، -14 بهار و تابستان

44، مفهوم کیفیت سرزندگی در طراحی شهري ، نشریه صفه ، سال شانزدهم ، شماره 1386گلکار ، کوروش ، -15 ، سیماي شهر ، انتشارات دانشگاه تهران 1383رجمه دکتر منوچهر مزینی ، لینچ ، کوین ، ت -16 ، تئوري شکل خوب شهر ، تهران ، انتشارات دانشگاه تهران 1384لینچ ،کوین ، ترجمه سید حسین بحرینی ، -17

خاك، روند طراحی ، تهران ، نشر 1379میلر ، سام ، ترجمه محمد احمدینژاد و مهرنوش فخارزاده، -18

[19] Stenberg , E, An Integrative Theory Of Urban Design , Journal Of American Planning Association (JAPA) , Vol 66,No 3, 2000 , pp,256-278 [20] Lardry , Charles , Urban Vitality : A New Source Of Urban Cometitiveness , Prince Claus Fund Journal,ARCHIS issue Urban Vitality , Urban Heroes ,2000

[21] A Palej, Architecture for , By and With Children : A Way to Teach Liable city , 2000 [22] Harris Charles , Time Saver Standard For Landscape Architecture , U.S.A ,Hill , 1997 [23] Carmona , M , public places, Urban spaces , Architectural press , 2003 [24] Sime ,C,Y,creating place or Design Space , 1995 [25]Paumier,C,Y,Creating a Vibrant City Center , Urban Land Institute Washington , 2007