وزارت صنعت، معدن، تجارت

سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور ) اهواز(مدیریت زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب باختري

ژئوشیمی رسوبی کانون هاي گردوغبار در استان خوزستانگزارش

علی اژدري: مجري

جواد درویشی خاتونی: دهتهیه کنن

1395ییز پا

1

2

فهرست مطالب کلیات :فصل اول -1

مقدمه -1-1

یرسوب شناس -1-2

اهواز ایستگاهدر ) 2014-2005(ساله 10تحلیل آماري دوره -1-3

روزهاي غبار -1-3-1

شعاع دید -1-3-2

ماندگاري -1-3-3

گردوغبارشناسایی کانون هاي -1-4

روش کار: دومفصل -2

نمونه برداري -2-1

آنالیز آزمایشگاهی -2-2

پردازش داده هاي ژئوشیمیایی رسوبات سطحی -2-3

ش داده هاي تک متغیره پرداز -2-3-1

پردازش دو متغیره -2-3-2

هاي تولید ریزگرد در استان خوزستانژئوشیمی رسوبی کانون: فصل سوم -3

مقدمه -3-1 مورد بررسی در کانون هاعناصر -3-2

در کانون هاي ریزگرد استان خوزستانتوزیع عناصر -3-3

احیۀ جنوب غرب هویزهن -3-3-1

ناحیۀ شمال خرمشهر -3-3-2

3

ناحیۀ شرق اهواز -3-3-3

ناحیۀ جنوب و جنوب شرق اهواز -3-3-4

امیدیه –محدودة بندر امام -3-3-5

هندیجان –محدودة ماهشهر -3-3-6

جانمحدودة شرق هندی -3-3-7

خاستگاه رسوبات در دشت خوزستان :فصل چهارم -4

نتیجه گیري: پنجمفصل -5

منابع - 6

4

تشکر و قدردانی

در این امر یاري نمودند ممکن ای که مانراهنمایی و همکاري عزیز، حمایتانجام این پروژه بدون ز زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب باختري، جناب آقاي محترم مرکاز مدیر . نمی شد

ر همه زمینه ها از عملیات صحرایی تا آنالیز نمونه ها، پردازش و تجزیه تحلیل مهندس اژدري که داز آقاي مهندس پیمان حیدریان بابت انجام کار . گزارش یاریگر و حامی بودند بسیار سپاسگزارم

مستمر و ارزشمند منشایابی کانون ها دشت خوزستان و در اختیار قرار دادن اطالعات مربوطه تشکر از آقایان مسعود کردانی که در عملیات صحرایی و نمونه برداري همکار نمودند قدردانی . می گردد . می گردد

5

کلیات :فصل اول -1 مقدمه -1-1

میلی متر در 125منشا رسوبات بادي و گرد و غبارها عمدتاً با مناطقی که داراي توپوگرافی پست با اقلیم خشک و میانگین بارش کمتر از

اکثر محیط هاي رسوبی تولید کننده گرد و غبار و رسوبات بادي ). Ochirkhuyag and Tosolmon, 2008(ند در ارتباط است سال می باش

). Gillette, 1999; Prospero et al., 2002; Washington et al., 2006( عهد حاضر و قدیمی در محیط هایی با اقلیم خشک واقع شده اند

. هاي دریاچه هاي قدیمی و پالیاها منشا می گیرند جایی که رسوبات منفصل، سست و غیر سیمانی می باشند از حوضهغالبا گرد و غبارها

- بعنوان مهم) پالیاها( دریاچه هاي خشک .این حوضه ها عمدتا فروافتادگی هاي بسته اي هستند که اکثراً در نیمکره شمالی واقع شده اند

& Goudie 1978, 1983; Young & Evans 1986;a Shaw( ورد مطالعه قرار گرفته انداي مترین منبع رسوبات بادي بطور گسترده

Thomas 1989; Gill 1996; Prospero et al. 2002; Goudie & Middleton 2006; Washington et al. 2006 .( در نتیجه سرازیر شدن و

در نتیجه تبخیر، مواد و ترکیبات شیمیایی در سطح دریاچه . هاي فصلی می شوندورود آب هاي سطحی، مواد و ذرات آواري وارد دریاچه

نوع پالیا، اندازه، موقعیت مورفولوژیکی، هیدرولوژي پالیا و ). Eugster and hardie, 1978; Rosen 1994( کنندهاي فصلی رسوب می

). Reynold et al. 2009( پالیاها می باشدویژگی رسوبات سطحی، کنترل کننده نوع، مقدار تولید و پخش رسوبات بادي و گرد و غبار از

فرایندهاي رسوبگذاري در پالیاها وابسته به هیدرودینامیک سطحی پالیاها بوده که در برخی موارد در معرض فرسایش بادي قرار می

چالی پلیستوسن فرسایش بادي و طوفان هاي گردوغبار در فازهاي خشک، سرد و یخ). Reheis, 2006; Reynolds et al. 2007( گیرند

اي که شواهد آن از رسوبات اقیانوسی، دریاچه اي، پیت ها و نیز مغزه هاي یخی قابل مشاهده می بسیار شدیدتر از حال بوده است بگونه

جهان بسیار غبارآلود و گردوخاکی بوده است) هزار سال قبل 20الی 18( در طول آخرین دوره یخچالی ).Goudie, 2008( باشد

)Mahowald et al., 1999 .( علت این امر می تواند وجود منابع عظیم رسوبات بعنوان منشا گردوغبارها و نیز تغییر در ماهیت بادها بدلیل

از نتایج طوفان هاي گردوغبار برخورد و تصادم اقلیم ها، کاهش درجه حرارت هوا و ). Ruddiman, 1997( وجود صفحات یخی عظیم باشد

).Goudie and Middleton, 2006( وس ها می تواند باشدنهایتاً سرد شدن اقیان

از منظر طبقه بندي هاي سنتی در مجموعه علوم زمین، موضوع ریزگرد از زیرمجموعه هاي مباحث فرسایش و رسوب و در بخش

اصل ویژگی هاي فرسایش بادي جاي می گیرد که از سه مرحله برداشت، حمل و رسوبگذاري تشکیل شده و که در هر سه مرحله آن دو

عالوه . فیزیکی و شیمیایی و مورفولوژیکی ذرات رسوب و ویژگی هاي سیال هوا و همچنین تاثیر متقابل این دو بر یکدیگر بررسی می شود

یک براین مسائل که در واقع تنها به رفتار آیرودینامیکی ذره و سیال می پردازد، عوامل موثر بر فرسایش بادي و از جمله تولید ریزگرد

.آمده اند 1سري پیش شرط اولیه نیاز دارد که در شکل

6

عوامل موثر بر فرسایش بادي - )1شکل

حرکت ذرات رسوب در یک فرایند برداشت، حمل و رسوب بسته به ویژگی هاي فیزیکی و شیمیایی ذره، باد و شرایط محیطی با سه حالت

2میکرون و معموال زیر 10کمتر از (ق می افتد که ریزگردها به علت قطر خزش در سطح، جهش تا فواصل معین و تعلیق در هوا اتفا

و درنتیجه جرم کم امکان تعلیق و انتشار ارتفاعی و سطحی گسترده را دارا می باشند، البته باید توجه داشت که در ذرات غیر ) میکرون

دریاچه ها و تاالب هاخشک شدن این ). 1393هبازي، ش( معدنی به دلیل چگالی کم ممکن است قطر ذرات بزرگ تري نیز منتقل شوند

دراثر پدیده هاي طبیعی یک اتفاق معمول است که در طول زمان همواره رخ می داده است ولی هجوم ناگهانی ریزگردهاي سال هاي اخیر

ان پایتخت و بخش هاي وسیعی از که شاید براي اولین بار با شدت و تراکمی که امروز تجربه گردید، آسم 1388به ویژه بعد از تیرماه

آن چنان که در . غرب تا مرکز و شمال کشور را نیز غبار آلود کرد، بدون شک پدیده ایست که نقش انسان را نیز باید در آن ردیابی نمود

. دساله تخریب و بدون پوشش شده ان 27دیده می شود بخش وسیعی از تاالب هاي بین النهرین عراق در بازه زمانی 2شکل

7

ساله 27تغییرات نوع پوشش و سطح تاالب هاي بین النهرین در عراق مربوط در یک دوره - )2شکل

در حوزه خلیج فارس و ) 2000(از پژوهش هاي مشابهی که در این زمینه انجام شده است می توان به مطالعات پرینس و همکاران

، مارکس )صحرا(افریقا شمال) 2008(در مغولستان، گودي ) 2002(سواحل مکران و بستر دریاي عمان، نهرست گري و همکاران

مطالعات رسوب شناسی و ژئوشیمی رسوبی ) 1390(در سواحل جنوبی ایران، محمدي ) 1392(و دادفر در استرالیا، اختصاصی) 2009(

شناسی و ژئوشیمی رسوبی پالیاي هاي صابري و هلمند بعنوان منشاء مهم رسوبات بادي در شرق ایران و رسوبدشت سیستان و هامون

مطالعه ژئوشیمی رسوبی و رسوب ) 1392(جازموریان بعنوان منبع مهم تولید رسوبات بادي در جنوب شرق کشور، درویشی خاتونی

مطالعه نهشته هاي رسوبی با اهداف . شناسی رسوبات دشت خوزستان و ژئوشیمی گرد و غبار هاي وارده به دشت خوزستان اشاره کرد

هدف، مطالعه رسوبات کانون هاي ایجاد گرد و غبار در دشت خوزستان از نظر ژئوشیمی با تحقیقاین متعددي می تواند انجام گیرد،

. رسوبی می باشد

هاي جمعیتی مهم کشور مطرح کیلومتر مربع در جنوب غربی ایران واقع شده و به عنوان یکی از کانون 67130استان خوزستان با وسعت

با غرب از و بوشهر و چهارمحال بختیاري بویراحمد، و با استان هاي اصفهان، کهکیلویه شرق از لرستان، استان با شمال این استان از. است

و زاگرس کوه هاي رشته. فارس تشکیل می دهد استان را سواحل خلیج این جنوبی مرز است و هم مرز عراق و کشور ایالم استان

درصد از استان خوزستان را نواحی دشتی و کوهپایه اي 60حدود . شده اند کشیده استان شرقی این تا نواحی لشما از آن، غربی انشعابات

جلگه عمومی شیب رو، این از. هستند شمالی مشرف دشت هاي دامنه ها بر و که کوهپایه ها) 1384عالیی طالقانی، (تشکیل می دهند

دشت هاي در ارتفاعات حداکثر به طوري که. مالیم است اراضی، بودن یل همواردل به و بوده جنوب به شمال جهت در ى خوزستان

با باالیی پلیوسن خالل در زاگرس، حوضۀ که چند هر. می رسد صفر به فارس خلیج درکرانه ى آن حداقل متر و 150به استان شمالی

و کرده پیدا کمی خوردگی چین آن، سنگ پی بودن ابتث دلیل به جلگه خوزستان، ولی است خورده چین آلپین پسین کوهزایی فاز تأثیر

و ها کوه از کواترنري حاصل دوران هاي آبرفت و فرسایش از حاصل مواد میراث این جلگه. درآمده است اي فروافتاده منطقۀ صورت به

هاي زمین شناسی، مطالعات نقشه بر پایه. )1385، مرادي هرسینی( دارند گسترش استان غرب و شمال شمال در است که رودخانه هایى

عالیی (حاضر عهد جوان رسوبات آبرفتی روي مورد نظر منطقه که گفت اطمینان با توان سطحی و زیر سطحی انجام شده در منطقه می

. )1393و همکاران، اسمعیلی( است گرفته قرار اي دانه ماسه متوسط و سیلتی و رسی ریزدانه رسوبات از متشکل )1384طالقانی،

. امت این رسوبات از شمال به جنوب و بسمت سواحل خلیج فارس بتدریج زیاد می شودضخ

که موجب بروز عوارض نامطلوب ) 1392، درویشی خاتونی(می باشد در کشور غبار ایجاد اصلی کانون هاي از دشت خوزستان یکی

و کشور است نقاط حادترین از بادي فرسایش زائی و بیابان لحاظ از این دشت. بهداشتی، زیست محیطی و اقتصادي گردیده است

8

تعدد شهرها و جمعیت زیاد، وجود بخش قابل توجهی از . منطقه می باشد بادي و تولید غبار از فرسایش هاي غالب و فعال فرسایش

گسترده تاسیسات مهم و بخش هاي راهبردي کشور اعم مناطق عظیم نفتی و بندري در استان خوزستان، جهت جلوگیري از خسارات

اقدام اجرائی، لزوم بررسی هاي دقیق رسوب شناسی و زمین شیمی در رسوبات هرگونه از انجام قبل و اجتماعی زیستی، اقتصادي،

. )3شکل (اجتناب ناپذیر می باشد فرایند این سازي کمی و) دشت خوزستان(منشا

محدوده دشت خوزستان و منطقه مورد مطالعه - )3شکل

یرسوب شناس -1-2

اي با کمی گراول رسوبات دشت خوزستان به ترتیب فراوانی، گل ماسهتیپ ) 1392(طبق مطالعات انجام گرفته توسط درویشی خاتونی

)Slightly gravelly sandy mud( گل با کمی گراول ،)Slightly gravelly mud( ماسه گلی با کمی گراول ،)Slightly gravelly muddy

9

sand( گل گراولی ،)Gravelly sandy mud( ماسه گلی گراولی ،)Gravelly muddy sand(ماسه با کمی گراول ،)Slightly gravelly sand( ،

). 4شکل (می باشند) Sand(و ماسه ) Sandy mud(ايگل ماسه

)1392درویشی خاتونی، ()1974(فولک پراکندگی انواع مختلف تیپ هاي رسوبی در رسوبات سطحی جلگه خوزستان در مثلث هاي نامگذاري رسوبات - )4شکل

آنالیز اندازه دانه ها را می توان براي تشخیص رسوبات در محیط ها و رخساره هاي مختلف به کاربرد که خود این اطالعات در مورد

انحراف ات بروش جورشدگی رسوب). Folk, 1974( فرایندهاي رسوبگذاري، انرژي محیط رسوبی و نوع جریان در اختیار ما قرار خواهد داد

در محدوده بد تا بسیار بد قرار گرفته است که از سمت شمال به سمت جنوب دشت با توجه به جورشدگی معیار ترسیمی جامع

هیدرولیک رسوبات در طول مسیر رودخانه ها و نیز عملکرد فرآیندهاي بادي در حمل و خروج ذرات دانه ریزتر از رسوبات سطحی دشت

. را نشان می دهد) جورشدگی بد( 2میانگین جورشدگی نمونه ها عدد 1با توجه به جدول . افزایش می یابدخوزستان، جورشدگی

می باشد که دنباله منحنی کج شدگی به سمت چپ رسوبات دانه درشت - 25/0 میزان کج شدگی در رسوبات دشت خوزستانمیانگین

و میانگین ذرات و انحراف ) 1979( Friedmanبا استفاده از فرمول . )1392درویشی خاتونی، (بوده و کج شدگی درشت را دارا می باشد

استاندارد نمونه ها، محیط هاي رسوبگذاري تفکیک شدند که نشان دهنده محیط رودخانه اي در تشکیل رسوبات است و با توجه به اندازه،

ریزتر سبب ه فرایندهاي بادي با فرسایش و انتقال رسوبات دانهدر ادام. میانگین و سایر پارامتر هاي آماري نشان از یک محیط پرانرژي دارد

میانگین کشیدگی براي . افزایش ذرات دانه درشت در رسوبات شده و منجر به کج شدگی بسمت رسوبات درشت در نمودارها می گردند

.)1392درویشی خاتونی، ( )1جدول (می باشد ) کشیدگی متوسط( 1.1نمونه برداشت شده از دشت 71

10

رسوبات با پارامتر هاي ذکر شده اقدام به توزیع اندازه دانه ها در رسوبات به اختصاصات سنگ منشا، فرایندهاي هوازدگی، سایش و

با کشیدگی ) 1- 3(وجود رسوبات با جورشدگی بد تا بسیار بد . آنها در هنگام حمل و نقل بستگی دارد) هیدرولیک(جورشدگی انتخابی

و کج شدگی غالب منفی و فراوانی ذرات دانه درشت در رسوبات شمال دشت نشان از تامین رسوبات از ) Mesokurtic(میانگین متوسط

کنند، داردبا انرژي باال که مقادیر زیادي ذرات دانه درشت حمل می) رودخانه هاي متعدد با منشا مختلف، باد و جزر و مد(چندین منشا

)Al Ghadban, El Sammak, 2005 .(م رسوبگذاري در جورشدگی رسوبات نیز موثر است، رسوباتی که به سرعت ته نشین می مکانیس

این شرایط در ، )1387پروین، ( شوند و پس از آن بالفاصله با رسوبات دیگر پوشانده می شوند با مراتب داراي جورشدگی بدتر می باشند

نرژي باال از ارتفاعات زاگرس به دشت و رسوبگذاري سریع وجود هاي متعدد با حجم و ادشت خوزستان با ورود جریانات شدید رودخانه

با بهتر شدن جورشدگی و مثبت شدن میزان کج شدگی و افزایش ذرات ) آبادان و ماهشهر(با حرکت به قسمت هاي جنوبی دشت . دارد

درویشی ( اروند رود را نادیده گرفت در بخش جنوبی جلگه نباید سهم رسوبات آواري دانه ریز وارد شده از طریق .دانه ریز همراه است

درصد قابل توجهی از رسوبات را به ) رس(رات ریز دانه بواسطه وجود تاالب هاي متعدد خشک شده در جنوب دشت، ذ .)1392خاتونی،

هايبا خشکسالی هاي متوالی، ورودي کم آب شیرین و جزرو مد متوسط در خلیج فارس و گسترش محیط. خود اختصاص داده است

تا محدوده بسیار بزرگی در جنوب جلگه خوزستان ایجاد زمین هاي شور و سابخا مانندي می کند حاصل ) باالي جزرومدي(سوپراتایدال

و زمین هاي پف کرده می باشد که در ایجاد کانون هاي )پوستیشبیه چادرهاي سرخ( Teepeeاین فرایندها ایجاد ساخت هاي رسوبی

). 5شکل (تغبار محلی بسیار موثر اس

)1392درویشی خاتونی، ( و پارامتر هاي آماري براي نمونه هاي دشت خوزستان) بافت رسوبات(میانگین اندازه ذرات - )1جدول

کج شدگی جورشدگی میانه کشیدگی میانگین درصد گراول درصد ماسه درصد سیلت درصد رس

83/31 74/43 24/22 01/2 78/5 11/1 97/5 2 25/0-

11

پهنه هاي گلی اطراف تاالب شادگان، مراتع در حال تخریب و ) ، دارخوین، ب)سوپرا تایدال(زمین هاي پف کرده و شور ) الف: رسوبات دشت خوزستان - )5شکل

بادي، تلماسه و هاي ماسه هاي بادي با ساخت هاي رسوبی چینه بندي مورب بزرگ مخصوص محیط)تجمع ماسه هاي بادي محلی در پناه بوته ها و تشکیل نبکا، ج

تجمع رسوبات دانه درشت بعد از فرسایش بادي ذرات دانه ریز، آبگیر انتهاي رودخانه کوپال در شرق اهواز) برخان، امیدیه، د

خشک و بیابانی (، اقلیمی )ارتفاع کم و توپوگرافی مالیم، نبود پوشش گیاهی در مناطق جنوبی دشت(با توجه به ویژگی هاي مورفولوژیکی

دانه ریز بودن ذرات که عمدتاً در حد سیلت ریز تا (و نیز ویژگی هاي رسوب شناسی ) منطقه و وجود سیستم بادهاي قوي در منطقه بودن

، حوضه )رس، سست و منفصل بودن ذرات، وجود شبکه گسترده ترك هاي گلی در سطح رسوبات که فرسایش بادي را تسریع می کند

با بررسی اندازه ذرات در . )1392درویشی خاتونی، (هاي گرد و غبار در جنوب غرب ایران می باشد خوزستان منشا رسوبات بادي و طوفان

و با توجه به ) 4شکل (نمونه هاي سطحی برداشت شده از دشت خوزستان که اغلب سیلت و رس و مقدار بسیار کمی گراول می باشد

در حد سیلت ریز تا رس، سست و منفصل بودن ذرات، وجود شبکه اینکه ویژگی هاي رسوب شناسی از قبیل اندازه ذرات که عمدتاً

، می توان محدوده هاي )1392درویشی خاتونی و همکاران، (گسترده ترك هاي گلی در سطح رسوبات، فرسایش بادي را کنترل می کند

12

این پدیده که در سال هاي اخیر . کرد داراي پتانسیل فرسایش بادي و تولید غبار را براساس نقشه هاي توزیع اندازه رسوبات شناسایی

که با )1392درویشی خاتونی و همکاران، (استان خوزستان را بشدت تحت تاثیر قرار داده است، در مواردي با منشا داخلی می باشد

راه داشته و تداوم متر تقلیل می دهد و عمدتا مشکالتی را با خود به هم 30-20غلظت قابل مالحظه همراه بوده و گاهی دید افقی را به

هاي هاي کشاورزي، صنعتی، حمل و نقل و سیستماین توفان ها سبب بروز اثرات نامطلوب تنفسی، زیستی و بروز خسارات فراوان در زمینه

لذا بر اساس پراکندگی درصد ذرات سیلتی و رسی، تا حد باالیی، با در نظر گرفتن . )1392درویشی خاتونی، (مخابراتی گردیده است

نقشه هاي پهنه بندي دشت خوزستان بر اساس اندازه ذرات 6در شکل . اکتورهاي موثر دیگر، مناطق با پتانسیل باال را شناسایی کردف

. قابل مشاهده است) گراول، ماسه، سلت و رس(رسوبات

)1392درویشی خاتونی، ( وباتپهنه بندي توزیع رسوبات در دشت خوزستان بر اساس درصد فراوانی ذرات تشکیل دهنده رس - )6شکل

13

اهواز ایستگاهدر ) 2014-2005(ساله 10تحلیل آماري دوره -1-3

روزهاي غبار -1-3-1

. مشخص شد 3و 2در ایستگاه اهواز، تعداد روزهاي غبار با منشا داخلی و خارجی در جدول هاي ) 2014- 2005(با بررسی آمار ده ساله

) 1393( 2014ترین میزان مربوط به سال روز در سال و کم) ماه 4بیش از ( 123با تعداد ) 1387( 2008ترین روزهاي غبار در سال بیش

ترین میزان در ماه نوامبر روز و کم 14با میزان متوسط ) تیر(ترین روزهاي غبار در ماه ژوئن بیش. روز در سال بوده است 27با تعداد

روز در یک ماه بوده است 25با تعداد 2009ترین تعداد روزهاي غبار در جوالي بیش. ده استروز در ماه اتفاق افتا 4/1با متوسط ) آبان(

).4جدول (می باشد) شهریور 10بهمن تا 10(ماه از سال 6همچنین بیش ترین روزهاي غبار در

با منشا خارجی) 2014-2005(ساله 10تعداد روزهاي غبار در دوره - )2جدول

با منشا داخلی) 2014-2005(ساله 10روزهاي غبار در دوره تعداد - )3جدول

)2014-2005(ساله 10تعداد روزهاي غبار در دوره - )4جدول

14

شعاع دید -1-3-2

26متر 1000تا 500مورد و بین 15متر 500با شعاع دید کمتر از ) 2014- 2005(بیشترین میزان وقوع غبار در بازه زمانی ده ساله

ثبت شده 2009متر در سال 1000تا 500مورد با شعاع دید 16متر و 500مورد با شعاع دید کمتر از 16و تعداد 2008ال مورد درس

). 5جدول (است

2014-2005تعداد روز هاي با شعاع دید مشخص در بازه زمانی - )5جدول

ماندگاري -1-3-3

هزار 10حدود چهار برابر افزایش یافته و میزان آلودگی هم تا مرز خوزستان ستان در ا غبارمیزان ماندگاري و پایداري در سال هاي اخیر

41ساعت، 12مورد گرد و غبار با ماندگاري کمتر از 385) 2014- 2005(سال اخیر 10در طی . میکروگرم بر مترمکعب رسیده است

ساعت 72مورد نیز بیش از 14ساعت و 72تا 48اندگاري مورد با م 21ساعت، 48تا 24مورد 66ساعت، 24تا 12مورد ماندگاري بین

. در ایستگاه اهواز مشاهده شده است 2009متر در سال 1000ساعت با شعاع دید زیر 162بیشترین میزان ماندگاري . ثبت شده است

ساعت با وقفه هاي در همان سال 500البته این میزان فقط براي ساعات متوالی بدون هیچ وقفه اي می باشد که این میزان به بیش از

ساعت می باشد و غبار هاي با ماندگاري چند روزه 12غالبا غبار هاي با منشا داخلی با ماندگاري زیر . چند ساعته ثبت رکورد کرده است

وقوع غبار در دوره بیشترین میزان 2009و 2008هاي در این بین سال. با منشا خارج از کشور و از نظر رسوبی بسیار ریز دانه می باشد

).6جدول (آماري مورد مطالعه را دارد

در ایستگاه اهواز 2014- 2005ساعات ماندگاري غبار در دوره آماري -)6جدول

15

بررسی آمار . در دهه اخیر ماهیت غبارهاي خوزستان تغییر یافته است، افزایش تعداد، غلظت، ماندگاري و فاصله انتقال بسیار مشهود است

در ایستگاه اهواز نشان می دهد، میزان بارندگی در سطح استان ارتباط مستقیم با میزان 2014تا 2005ي رخ داده بین سال هاي غبار ها

ترین میزان روز در سال و کم) ماه 4بیش از ( 123با تعداد ) 1387(2008ترین روزهاي غبار در سال بیش. دما و همچنین تولید غبار دارد

روز و 14با میزان متوسط ) تیر(ترین روزهاي غبار در ماه ژوئن بیش. روز در سال بوده است 27با تعداد ) 1393(2014مربوط به سال

درصد منشا 9.5درصد طوفان ها منشا خارجی، 84.2. روز در ماه اتفاق افتاده است 4/1با متوسط ) آبان(ترین میزان در ماه نوامبر کم

500با شعاع دید کمتر از ) 2014- 2005(بیشترین میزان وقوع غبار در بازه زمانی ده ساله. می باشند درصد با منشا مشترك 6.3داخلی و

مورد با شعاع دید 16متر و 500مورد با شعاع دید کمتر از 16و تعداد 2008مورد درسال 26متر 1000تا 500مورد و بین 15متر

ساعت می باشد و غبار هاي با 12ا غبار هاي با منشا داخلی با ماندگاري زیر غالب. ثبت شده است 2009متر در سال 1000تا 500

.ماندگاري چند روزه با منشا خارج از کشور و از نظر رسوبی بسیار ریز دانه می باشد

گردوغبارشناسایی کانون هاي -1-4

اخلی دشت خوزستان می باشد که این مهم در براي انجام مطالعات ژئوشیمی رسوبی کانون هاي غبار نیاز به شناسایی کانون هاي د

، توسط حیدریان و )فاز نخست مطالعات جامع شناسایی و تحلیل ژئوشیمیایی کانون هاي ریزگرد در استان خوزستان(مطالعات قبلی

- ي نوع محیطگیرشناسی و شیب منطقه نقش مهمی در شکلبا توجه به اینکه ریخت). 7 شکل(انجام شده است 1394همکاران در سال

هاي تولید ریزگرد در تواند به عنوان یک الیه محدود کننده در شناسایی کانونهاي رسوبی و به ویژه اندازه ذرات دارد، شیب منطقه می

بر اساس محیط رسوبی این. اندبندي شدهبندي تقسیمهاي رسوبی بر پایه نوع محیط رسوبی و دانهدر این مطالعه نهشته. نظر گرفته شود

اي، پادگانه هاي بستر رودخانه، بارنقطهشامل نهشته(اي هاي رودخانه، نهشتهايافکنه هاي مخروطهاي بادي، نهشتههاي به نهشتهنهشته

هاي ها شامل نهشتهبندي نیز این نهشتهاز نظر دانه. اندهاي دلتایی و سبخاها تفکیک شدهدشت آبرفتی، نهشته) آبرفتی و دشت سیالبی

هاي رسوبی محدوده مورد مطالعه، بیشترین از میان نهشته. اي و رس هستنداسه گلی، رس ماسهاي و گلی، ماي، گراول ماسهماسهگراول

هاي داخلی که منشأ کانون. اي و سبخاهاي بادي دارنداي، سبخاهاي قارههاي آبرفتی رسی، رسی ماسهپتانسیل تولید ریزگرد را دشت

هکتار، به طور عمده از شرق و جنوب شرق اهواز تا خاور هندیجان در 345000زستان هستند با مساحتی حدود هاي ریزگرد در خوتوفان

هاي خشک شدة تاالب هورالعظیم در غرب هویزه و نواحی عالوه بر این در غرب استان نیز بخش. جنوب شرق استان گسترش دارند

ها کاهش رطوبت سطحی و شور در بیشتر این پهنه. باشندزء مناطق منشأ میهایی از شمال خرمشهر نیز جپیرامون آن و همچنین بخش

هاي زیر زمینی در نتیجۀ خاصیت موئینگی و تبخیر آن در نفوذ آب. شودهاي زیر زمینی به خوبی دیده میشدن زمین در نتیجۀ نفوذ آب

16

اي که در بسیاري از نقاط بخش است به گونه سطح سبب تبلور نمک در فضاي خالی بین ذرات خاك و متالشی شدن بافت خاك شده

محدوده 7این مناطق در قالب . سانتی متر حالت پفی یافته و به شدت مستعد فرسایش بادي شده است 10تا 5سطحی خاك به عمق

ن و شمال هندیجا - امیدیه، ماهشهر -جنوب غرب هویزه، شمال خرمشهر، شرق اهواز، جنوب و جنوب شرق اهواز، بندر امام خمینی(

حیدریان و همکاران، (که در ادامه به معرفی و ارائه آنومالی عناصر در این محدوده ها پرداخته می شود شناسایی شده اند) هندیجان

.)7شکل ()1394

جنوب و جنوب شرق - )اهواز، د شرق - )شمال خرمشهر، ج - )جنوب غرب هویزه، ب-)الف: هاي تولید ریزگرد در استان خوزستاننقشه شیب و نقشه کانون - )7شکل

)1394حیدریان و همکاران، ( شمال هندیجان- )هندیجان و ز - ماهشهر - )امیدیه، و -بندر امام خمینی -)اهواز، ه

17

روش کار: دومفصل -2 نمونه برداري -2-1

40در 40ر یک شبکه منظم نمونه هاي رسوب برداشت شده از کانون هاي ایجاد گرد و غبار در دشت خوزستان مخلوطی از رسوبات د

8بدین صورت که ). 8 شکل(متر مربع را پوشش می دهد 1600نمونه رسوب سطحی است که 64در حقیقت هر نمونه مخلوط . متر است

ی متري از هم با یک بیلچه نمونه برداري، سطح زمین به ضخامت یک سانتی متر را کنار زده و از زیر آن نمونه برداشت م 5نفر به فواصل

پس از اتمام نمونه برداري تمام نمونه ها در داخل . نمونه رسوبی برداشت شده را در داخل بشر ریخته مخلوط می نماید 8هر فرد . کنند

لگن ریخته می شود سپس ذرات درشت جدا شده و مخلوط می گردد، در نهایت نمونه هاي مخلوط شده به چهار بخش مساوي تقسیم

. ر قسمت مخلوط شده، به عنوان نمونه رسوبی آن نقطه برداشت می شودمی گردد و دو بخش از چها

شبکه نمونه برداري براي هر نقطه از رسوبات سطحی -)8 شکل

آنالیز آزمایشگاهی -2-2

استفاده Varian 735-ESمدل ICP Optical Emission Spectrometerو JY70 PLUSمدل ICP-OESجهت آنالیز عنصري از دستگاه

10000در این روش مقداري از نمونه پودر شده در درون یک پالسماي آرگونی القاء شده با فرکانس باال و درجه حرارت ). 9شکل ( شد

درجه حرارت تحریک شده و از خود نور ساطع می کنند که هر عنصري نمونه ها تحت تاثیر این. درجه کلوین بصورت ابر وارد می شود

بغیر از گازها، ICPدر روش . د می کند که شدت نور ساطع شده با مقدار عنصر موجود در نمونه متناسب استطیف مشخصی از نور را تولی

ارائه 7در جدول OES ICP-حد تشخیص دستگاهی براي دستگاه). Potts, 1987(تمامی عناصر پایدار جدول تناوبی قابل شناسایی است

18

. مورد شناسایی قرار گرفت ICPعنصر در نمونه هاي رسوب، توسط دستگاه 10 1معمول در این مطالعه میزان انحراف از شرایط. شده است

به صورت کامال تصادفی مورد بررسی قرار گرفت که با توجه به حد نمونه تکراريدرصد کل نمونه ها 10حدودبراي بررسی دقت آنالیزها

.درصد می باشد 15زیر Uصر عن درصد و 10طاي آزمایشگاهی زیر تشخیص دستگاهی، غالب عناصر داراي خ

Varian 735-ESمدل ICP Optical Emission Spectrometerتصویري از دستگاه و - )9 شکل

)ppm( ICP-OESحد تشخیص عناصر با روش - )7جدول

El D. L El D. L El D. L Na 10 Fe 100 Cr 2 Ti 10 Cs 0.5 Ba 0.2 p 10 Sc 0.1 Mg 10

Nb 1 La 10 As 1 Pb 0.5 Ni 1 Mn 5 Te 0.01 Mo 0.3 Co 0.5 Th 1 S 50 Zn 0.5 y 0.2 K 10 Rb 0.1 Tl 0.2 Cd 0.1 Be 0.1 U 1 Sn 1 Ag 0.1 W 1 Sr 0.1 Al 10 Eu 0.1 Ce 0.5 Cu 0.5 Ga 0.3 Yb 0.1 Ca 10 Sm 0.3 Er 0.1 Se 1 Ge 0.1 Nd 0.3 Dy 0.3

Zr 1 Gd 0.3

v 2 Li 0.2

1 Anomaly

19

پردازش داده هاي ژئوشیمیایی رسوبات سطحی -2-3

جهت پردازش داده هاي ژئوشیمیایی، ابتدا جدولی متشکل از نام نمونه، طول و عرض جغرافیایی نقاط نمونه برداري و مقدار فراوانی عناصر

.پس از مرتب شدن جدول داده ها مراحل پردازشی ذیل صورت گرفت. در رسوبات تهیه گردید

ش داده هاي تک متغیره پرداز -2-3-1

به منظور . Box Plotترسیم نمودارهاي ، P-P Plot ,Q-Q Plotنمودارهاي ، تعیین پارامترهاي آماري، نمودارهاي هیستوگرام فراوانی عناصر

استفاده می Box Plotبدست آمده است از نمودارهاي Q-Q Plotتعیین مقادیر خارج از رده و در واقع در تایید آنچه که در نمودارهاي

. گردد

پردازش دو متغیره -2-3-2

علت انتخاب این روش آن . استفاده گردید Spearmanبه منظور تعیین ضرایب همبستگی بین عناصر از روش . تعیین ضرایب همبستگی

تفاده از رگرسیون و سایر با اس. مستقل از چگونگی توزیع عناصر است Spearmanاست که تعدادي از عناصر توزیع نرمال ندارند و روش

پارامترهاي آماري می توان عوامل و فرآیندهاي کنترل کننده رسوبگذاري را شناسایی نموده و نقش عوامل طبیعی و آنتروپوژنیک در

با یکدیگر به منظورتعیین پاراژنزها و نحوه ارتباط عناصر : کالستر آنالیز). Alagarsamy, and Zhang, 2010(توزیع رسوبات را تعین نمود

).10شکل (می باشد Between Groups روش بکار گرفته شده در این آنالیز. کالستر آنالیز انجام پذیرفت

20

دندوگرام خوشه اي ارتباط عناصر با یکدیگر -یرهمثالی از پردازش دو متغ - )10شکل

Gd Th

Nb Ga Co

As Nd Sm

Dy Er Eu

Fe V Mn Ti Cu Sc Y

Zr Al Ni Cr Te

Sb U Ca Sr

Li Yb Cs Mg P

Tl Ce La W Bi Rb K

Be Ag

Na Pb

Ba Zn

Mo Cd

21

هاي تولید ریزگرد در استان خوزستانژئوشیمی رسوبی کانون: فصل سوم -3 مقدمه -3-1

هاي ژئوشیمیایی ذرات گرد و غبار به منظور تعیین منشا احتمالی ذرات، بررسی خصوصیات زمین زیست امروزه عالوه بر تعیین شاخص

دهد که مطالعات نشان می. محیطی عناصر اصلی و کمیاب موجود در این ذرات و نقش آنها در آلودگی محیط زیست نیز حائز اهمیت است

از طرفی ). 1392زراسوندي، ( یاب و عناصر نادر خاکی بهترین نشانگر جهت تعیین منشأ ذرات گرد و غبار می باشندترکیب عناصر کم

- نماید و میمحیطی این ذرات میهاي آالیندگی و زیستعالوه بر تعیین منشأ ژئوشیمی ذرات گرد و غبار کمک شایانی به تعیین شاخص

با تشخیص محتواي کانی شناسی رسوبات بادي، مکانیسم . کیبات آالینده همراه با این ذرات پی بردتوان به نوع منشأ فلزات سنگین و یا تر

کانی شناسی رسوبات بادي بستگی ). Sokolic et al., 1998( تنوع غبار، آینده نگري در مهار گرد و غبار می تواند تا حدي قابل درك باشد

با مطالعه کانی شناسی، منشا اصلی رسوبات بادي در بیابان ها و حوضه . هوایی دارد به زمین شناسی و خاك منطقه منشا و شرایط آب و

همچنین، با مطالعه خاك رس ترکیب مواد معدنی نمونه رسوبات بادي، منشا طوفان . هاي رسوبی از خاورمیانه را می توان شناسایی کرد

).Ganor and Foner, 1996( غبار قابل ردیابی است

عناصر کننده جذب خود می توانند خاص شیمیایی ترکیب نیز و) فضایی شبکه(ساختار فیزیکی به توجه با رس ها و بویژهذرات دانه ریز

ها می هاي گرد و غبار در ایران و بخصوص خوزستان، رسبا توجه به افزایش روزافزون طوفان .باشند) و سمی عناصر سنگین خصوص به(

در موجود عناصر مطالعات ژئوشیمی بنابراین. ن و زیست محیطی از طریق تنفس به بدن انسان گردندتوانند منجر به انتقال عناصر سنگی

.می باشد اهمیت داراي نیز زیست محیطی جنبه هاي از رسوبات

رسوبات سطحی مورد بطور میانگینبا توجه به مطالعات انجام گرفته توسط درویشی خاتونی در بروي رسوبات سطحی دشت خوزستان

رس می باشد، لذا داراي نفوذپذیري کم و خاصیت جذب باالیی ذرات در اندازهدرصد 35تا 30حدود مطالعه در دشت خوزستان محتوي

وسایل نقلیه فعالیتیا بخش صنعتی توسط که و فلزات سنگین رادیواکتیومنجر به انتقال عوامل بیماري زا، آلودگی هاي و می تواند بوده

به پتانسیل بیایان با توجه .)1388رشنو، ) (Al Dabbas et al. 2010( گردند به پهنه هاي آبی به حالت معلقید می شود، تول و آلودگی هوا

و کنترل آثار نامطلوب شناسایی زایی، فرسایش بادي و تولید غبار باال در دشت خوزستان، بررسی ژئوشیمیایی رسوبات بستر گامی مهم در

در صورت ورود عناصر سنگین، سمی و رادیو اکتیو بخش سطحی دشت خوزستاندر رسوبات . ه خواهد بودفرایندهاي آالینده ذکر شد

قابل توجهی از آن جذب رس ها شده و براي مدت زیادي در سطح باقیمانده و یا در اثر باد همراه رس به هوا خاسته و بر شدت آلودگی

ریزگردهاسی ترکیب فیزیکی و تجزیه شیمیایی گرد و غبارهاي اخیر نشان می دهد که هوا نیز می افزاید، بویژه اینکه نمونه برداري و برر

22

اي از عناصر شیمیایی نیز هستند که نقش مخربی بر سیستم نیستند بلکه ترکیب پیچیده ، ماسه و ذرات نمکذرات رسیصرفا متشکل از

).8ل جدو( )Perera et al, 1999: 1390، ریمی و همکارانک: 1385و همکاران، چرخابی( می گذارندتنفسی بوِیژه جنین و نوزادان

:Taylor and McLennan, 1985: Rudnick and Gao, 2003( مقایسه غلظت برخی عناصر در رسوبات سطحی دشت خوزستان و پوسته باالیی زمین - )8جدول

1995: Wedepohl, 1995(

Element Minimum Maximum Average UCC2

a3 b4 c5 As 0.79 20.11 6.8 1.5 4.8 2 B 21 306 141 15 17 17 Ba 99 1841 231 550 628 668 Bi 0.5 0.55 0.52 0.13 0.16 0.123 Cd 0.23 0.91 0.57 0.098 0.09 0.102 Cs 2.3 6.48 4.36 3.7 4.9 5.8 Cu 8.92 35.21 20.11 25 28 14.3 La 12.39 29.13 19.68 30 31 32.3 Li 7.7 37.96 25.72 20 24 22 Mo 0.72 9.02 3.12 1.5 1.1 1.4 Nb 2.6 18.14 10.98 25 12 26 Ni 24 218 115 20 47 18.6 Pb 2.78 50.69 20.23 20 17 17 Pr 1.81 9.47 5.22 7.1 7.1 6.3 Rb 4.96 70.96 37.39 112 82 110 S 397 79664 14698 953 621 ـــ Sn 0.53 2.84 1.74 5.5 2.1 2.5 Sr 193 1164 577 350 320 316 Th 0.23 10.77 6.32 10.7 10.5 10.3 U 2.13 5.97 4.07 2.8 2.7 2.5 V 33.33 115.44 74.57 107 97 53 W 0.58 2.99 1.63 2 1.9 1.4 Zn 11 132 50 71 67 52 Zr 106 200 148 190 193 237

باشد، موثر یکدیگر به متغیرها وابستگی و ارتباط در می تواند غیره ژنتیکی و عوامل قبیل از مختلفی عوامل ژئوشیمیایی، لعاتمطا در

در این روش با استفاده از رگرسیون و .)1380الدین شرفك و پا حسنی( داد نشان همبستگی ضریب با توان می را وابستگی این مقدار

آنتروپوژنیکی توان عوامل و فرآیندهاي کنترل کننده رسوبگذاري را شناسایی نموده و نقش عوامل طبیعی و سایر پارامترهاي آماري م

رسوبات، نمونه در غیرنرمال عناصر پراکندگی به توجه با. )Alagarsamy and Zhang, 2010( در توزیع رسوبات را تعیین نمود )انسانزاد(

همبستگی . قرار گرفت بررسی مورد است، متغیر توزیع تابع نوع از مستقل که اسپیرمن ايمرتبه روش با عناصر این همبستگی ضرایب

، بیانگر آن است که منشا آن عنصر زمینی است و همبستگی مثبت )نیکلبراي مثال (عناصر با عنصر شاخص منشا زمینی مثبت هر یک از 2 Upper Continental Crust composition 3 Taylor and McLennan (1985, 1995) 4 Rudnick and Gao (2003) 5 Wedepohl (1995)

23

وانادیم با براي مثال تیتانیم). 1391داودي و لک، ( ن عنصر استبا عناصر شاخص زیستی و درون حوضه اي، بیانگر منشا آنتروپوژنیک آ

عناصر و حاصل فرسایش این منشأ بودن طبیعی بیانگر تیتانیم، مستقیم وانادیم و همبستگی .است معنی داري مستقیم همبستگی داراي

در عناصر این حضور دلیل منیزیم به با رس باالي همبستگییا ). 1390غضبان و زارع خوش اقبال، ( رسوبات می باشد و سنگ ها

Ibhadon et( است مهم بسیار سمی عناصر جذب در باال کارایی با ذراتی عنوان به هاي رسی کانی میزان .است رسی هاي کانی ساختمان

al. 2044 .( طبق مطالعات درویشی خاتونی)دلیل . باشد می در دشت خوزستان بیانگر همبستگی زیاد بین فلزات سنگین داده ها) 1392

میزان با روي، منگنز، وانادیم، بور و گوگرد نیکل، قلع، مس، زیاد نکته مهم همبستگی. این امر عدم تنوع منابع آلودگی در منطقه می باشد

براي درك ارتباط اندازه ذرات رسوبات با میزان فراوانی عناصر شیمیایی، نقشه هاي توزیع برخی عناصر . نمونه هاست در موجود رس

).11و 6شکل (شیمیایی زیست محیطی از قبیل نیکل، قلع، وانادیم و بور ارائه شده است

)1392درویشی خاتونی، ()ppmبر حسب مقادیر(دشت خوزستان رسوبات سطحیدر و بور نیکل ، وانادیم،پراکنش عناصر قلع نقشه هاي توزیع و - )11شکل

حداکثر به وسیله ي که متغیرها از در گروهی ،عناصر در گروهی بین روابط بیان منظور به) 1392درویشی خاتونی، (در تحقیق یاد شده

، کشور معدنی اکتشافات و شناسی زمین سازمان( می شود نامیده فاکتور اصطالحا که تغییرات کنترل کننده اصلی متغیرهاي تعداد

24

به است، ژئوشیمیاییمطالعات در ها داده کاهش براي ناسبیم تفکیک فاکتوري، تحلیل .است شده استفاده فاکتوري تحلیل از ،)1384

را تغییر داد ها آنومالی تمرکز کل و صحرائی مشاهدات می توان اولیه جاي متغیرهاي به فاکتوري امتیازات از استفاده با که طوري

Principal بر اساس ژنز بوده و قسمتمطلوبی براي تعیین منشا رسوبات و تفکیک عناصر مختلف سبک، روشاین ).1383 مر، و میسون(

Component چرخش روشوVarimax تحلیل، این در. مد نظر قرار گرفته است درصد 85و تعداد کالس هاي مختلف با سطح اعتماد

د زیاد همچنین با توجه به تعدا .)12شکل ( اند گرفته قرار منشا یک در برخوردارند باالیی همبستگی یک ضریب از هم با که عناصري

نیز جهت تقلیل ابعاد و محدود نمودن )Principle Component Analysis: PCA( ز آنالیز تحلیل مولفه هاي اصلیا، )عناصر(متغیرها

به میان عناصر، متقابل ژنتیکی همبستگی و ارتباط شناختهمچنین از آنالیز خوشه اي جهت .استفاده شده استمتغیرهاي همبسته

)12شکل (استفاده شده است ژئوشیمیایی محیط هاي در موجود یراتتغی تر دقیق شناخت

نمودار خوشه اي ارتباط عناصر با : چپسمت ،آنالیز فاکتوري و تعداد فاکتورهاي موثر در توزیع عناصر موجود در رسوبات سطحی خوزستان: راستسمت - )12شکل

یکدیگر

25

مورد بررسی در کانون هاعناصر -3-2

در این مطالعه نیز از آنالیز خوشه دهند می مشابهی نشان بیش و کم هاي واکنش محیطی عوامل برخی به نسبت عناصرینکه با توجه به ا

میان متقابل ژنتیکی همبستگی و ارتباط شناخت که میان گروهیبه روش ، به منظورتعیین پاراژنزها و نحوه ارتباط عناصر با یکدیگراي

همبستگی شناخت . استفاده شده است ،دنمای می شایانی ژئوشیمیایی کمک محیط هاي در موجود یراتتغی تر دقیق شناخت به عناصر،

آنالیز روش فرضیات. گذارد می در اختیار ژئوشیمیایی داده هاي تر صحیح چه هر تفسیر براي را الزم عناصر، اطالعات میان ژنتیکی

متغیرها طبقه بندي هدف در تحلیل خوشه اي، ).Alther, 1979( ی باشدمتغیرها م نرمال توزیع و واریانس همسانی شامل اي خوشه

.)1380الدین شرفك و پا حسنی( است گروهی بین بیشتر هرچه اختالف و درون گروهی تر بیش هرچه تشابه براساس

آلودگی هاي به لحاظ و منشا 1394ده توسط مطالعات حیدریان و همکاران در سال ي شناسایی شتعیین آلودگی هاي عنصري کانون ها

از اهداف این بخش از و همچنین تعیین خاستگاه عناصر در دشتسنگین، رادیواکتیو داشتن پتانسیل ایجاد غبار، تعیین آنومالی عناصر

مورد آنالیز و ) ساماریوم، توریوم، اورانیوم(و رادیو اکتیو ) کبالت، کروم، مس، منگنز، نیکل، وانادیم، روي(عناصر سنگین .مطالعه می باشد

: تحلیل در این مطالعه عبارتند از

Coکبالت

نیز هم چون سایر عناصر فلزي در نمونه هاي کربناته داراي مقادیر Coعنصر . در جدول تناوبی قرار دارد 27و عدد اتمی Coبا نشان

توسط دانشمند 1937ل ین عنصردر ساا. نقره اي است - کبالت عنصر فلزي سخت ، براق و شکننده به رنگ سفید. پایین می باشد

این عنصراز لحاظ خواص فیزیکی شبیه به نیکل و آهن می باشد ازنظر شیمیایی عنصري فعال . کشف گردید George Brandt سوئدي

صر یکی این عن. اما غالباً به صورت فلز درخشان یافت می شود. این عنصر به ندرت به صورت غیر ترکیبی در طبیعت یافت می شود. است

فلز کبالت خالص از طریق احیاء ترکیباتش توسط آلومینیم، . هاي معدنی کبالتیت و سایر کانی هاي دیگر می باشد از اجزاء سازنده سنگ

هاي کبالتیت، اسمالتیت و اریتریت و اکثر نهشته هاي آهن، مس، سرب، نقره و نیکل وجود در کانی .کربن یا هیدروژن بدست می آید

انجمن . معادن مهم این کانی در کشورهاي زئیر، مراکش و کانادا نیز وجود دارد. ها وجود دارد عنصر همچنین در شهابسنگاین . دارد

کبالت عنصري ترد و . زمین شناسی آمریکا خبر از نهشته هاي غنی از کبالت در شمال مرکزي اقیانوس آرام در اعماق کم وجود دارد

- این عنصر در منطقه ماهشهر. سوم آهن می باشد نفوذپذیري کبالت دو. یکل و آهن می باشدشکننده، فلز سخت، ظاهر آن شبیه ن

می )ppm 12(میزان از داراي کمتریننوب شرق اهوو در مناطق شرق و ج )ppm 17( هندیجان و شمال هندیجان داراي بیشترین میزان

).13شکل (باشد

26

ریزگرد استان خوزستان هفت گانهکانون عنصر کبالت درمیانگین - )13 شکل

Crکرم

شانزدهمین عنصر فراوان در پوسته زمین است کرومیوم. به معنی رنگ گرفته شده است Chroma از واژه یونانی Chromium نام کرومیوم

، 24اتمی عدد ،Crکرومیوم فلزي است نسبتاً سخت به رنگ سیاه خاکستري با نماد .سازد درصد پوسته زمین را می 0.037که در حدود

بوده Transition Metals جدول تناوبی به عنوان) VI( کرومیوم در گروه. گرم بر سانتی متر مکعب 7.19، وزن مخصوص 54.93وزن اتمی

و در شرق اهواز و جنوب غرب هویزه داراي ) 150ppm(عنصر در شمال هندیجان داراي بیشترین میزان این .قرار دارد 4و در دوره

)14شکل (می باشد ) ppm 110( کمترین میزان

در کانون هفت گانه ریزگرد استان خوزستان کروممیانگین عنصر - )14 شکل

0.0

2.0

4.0

6.0

8.0

10.0

12.0

14.0

16.0

18.0

جنوب غرب هویزه

جنوب و جنوب شرق اهوازشمال خرمشهرشرق اهواز

-بندر امامامیدیه

- ماهشهرهندیجان

شمال هندیجان

Co

0.0

20.0

40.0

60.0

80.0

100.0

120.0

140.0

160.0

جنوب غرب هویزه

جنوب و جنوب شرق اهوازشمال خرمشهرشرق اهواز

-بندر امامامیدیه

- ماهشهرهندیجان

شمال هندیجان

Cr

27

Cuمس

است و فراوانی مس در مس بیست و چهارمین عنصر فراوان در پوسته زمین. گرفته شده است Cyprium از کلمه التین Copper نام مس

، وزن 63.54، وزن اتمی 29عدد اتمی ،Cuاست به رنگ نارنجی مایل به قرمز با نماد مس فلزي .درصد می باشد 0.01پوسته زمین

4بوده و در دوره Transition Metalsضعیف جدول تناوبی به عنوان فلز )IA( مس در گروه. بر سانتی متر مکعب گرم 8.96مخصوص

و مقادیر کم عنصر مس منجر به بیماري ) Wilson(یماري ویلسون مقادیر باالي مس در بدن انسان و موجودات زنده منجر به ب. قرار دارد

Menkeskinky hair در کودکان و نیز کم خونی، از دست دادن رنگیزه هاي مو و کاهش رشد و کاهش خاصیت کششی شریانی می

در منطقه شمال خرمشهر و ) 16ppm(عنصر مس در منطقه جنوب و جنوب شرق اهواز داراي کمترین مقدار . )Fergusson, 1985(گردد

). 15شکل (حداکثر می باشد ) 22ppm(با میزان

در کانون هفت گانه ریزگرد استان خوزستان مسمیانگین عنصر - )15 شکل

Mnمنگنز

. است دوازدهمین عنصر فراوان در پوسته زمین منگنز از نظر فراوانی،. گرفته شده است) Magnet( از واژه التین Manganese نام منگنز

اتمی ، وزن25، عدد اتمی Mn سفید، با نماد منگنز فلزي است به رنگ .درصد می باشد 1مقدار منگنز در ترکیب پوسته جامد زمین

بوده و در Transition Metals جدول تناوبی به عنوان فلز )VII( گرم بر سانتی متر مکعب، منگنز در گروه 7.43، وزن مخصوص 25.94

افزایش و مصرف زیاد این عنصر باعث مسمومیت . و غیره داردآهن، آلومنیوم رفتاري مشابه با عناصري مانند Mnعنصر .قرار دارد 4دوره

و ) 570ppm(عنصر منگنز در شرق اهواز داراي کمترین مقدار .)Fergusson,1985( هاي دوران کودکی و بیماري هاي گوارشی می شود

).16شکل (می باشد ) ppm 820(ر در شمال هندیجان داراي بیشترین مقدا

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

جنوب غرب هویزه

جنوب و جنوب شرق اهوازشمال خرمشهرشرق اهواز

-بندر امامامیدیه

- ماهشهرهندیجان

شمال هندیجان

Cu

28

در کانون هفت گانه ریزگرد استان خوزستان منگنزمیانگین عنصر -)16 شکل

Niنیکل

نیکل از نظر فراوانی بیستمین عنصر فراوان در . به معناي مس سفید گرفته شده است )Kupfernickel( واژه آلمانی ازNickel نام نیکل

وزن ،58.69، وزن اتمی 28، عدد اتمی Niنیکل فلزي است به رنگ سفید ـ نقره اي با نماد .درصد می باشد 0.02پوسته زمین با فراوانی

Niعنصر . قرار دارد 4و دوره Transition Metals جدول تناوبی به عنوان 10نیکل در گروه . گرم بر سانتی مترمکعب 8.9مخصوص آن

نیکل در شرق اهواز داراي کمترین . دمی باش 1عنصر مثبت و نزدیک به سهاین ضریب همبستگی. است Mnو Crبسیار مشابه عنصر

).17شکل (می باشد ) ppm 142(و در شمال هندیجان داراي بیشترین مقدار ) 82ppm(مقدار

در کانون هفت گانه ریزگرد استان خوزستان نیکلمیانگین عنصر - )17 شکل

0.0

100.0

200.0

300.0

400.0

500.0

600.0

700.0

800.0

900.0

جنوب غرب هویزه

جنوب و جنوب شرق اهوازشمال خرمشهرشرق اهواز

-بندر امامامیدیه

- ماهشهرهندیجان

شمال هندیجان

Mn

0.0

20.0

40.0

60.0

80.0

100.0

120.0

140.0

160.0

جنوب غرب هویزه

جنوب و جنوب شرق اهوازشمال خرمشهرشرق اهواز

-بندر امامامیدیه

- ماهشهرهندیجان

شمال هندیجان

Ni

29

Vوانادیوم

مقدار زیاد وانادیم در سیستم هاي گوارشی . و در دوره چهارم جدول تناوبی قرار دارد VBدر گروه 23دد اتمی وانادیوم عنصري فلزي با ع

، آلودگی هاي نفتی به عنوان Crو Vبا توجه به وجود همبستگی مثبت بین ). Fergusson, 1985(باعث مسمومیت هاي شدید می گردد

منطقه ماهشهر هندیجان بیشترین و شرق اهواز و جنوب و جنوب شرق اهواز کمترین وانادیوم در . تاین عنصر حضور داشته اس منشا

).18 شکل(د مقدار را دار

در کانون هفت گانه ریزگرد استان خوزستانوانادیوم میانگین عنصر - )18 شکل

Znروي

عنصر فراوان در پوسته زمین با یست و هشتمینروي از نظر فراوانی ب. به معناي قلع گرفته شده است zin از واژه آلمانی Zinc نام روي

روي فلزي است به رنگ سفید مایل به آبی با . شود ها یافت می در بیشتر سنگ) Trace( گرم در تن و به عنوان یک عنصر 65عیار متوسط

فلز جدول تناوبی به عنوان )IIA( روي در گروه. گرم بر سانتی متر مکعب 7.13، وزن مخصوص 65.32، وزن اتمی 30، عدد اتمی Zn نماد

عنصر روي در . وجود مقادیر باالي آن در نمونه ها منشا آنتروپوژنیک دارد. قرار دارد 4بوده و در دوره Transition Metalsبنیادي و انتقالی

هاي مختلف شدن بیماريباعث ظاهر ) میلی گرم 5مصرف روزانه کمتر از ( کمبود روي در بدن. پروتئین و آنزیم یافت می شود 80بیش از

مقادیر باالي آن موجب مسمومیت در انسان می گردد. می گردد... هاي غدد، دیر بهبودي زخم ها ومانند کوتوله شدن، ناهنجاري

)Hodges, 1977 .( این عنصر رفتاري مشابه عناصرAl وFe روي در شرق اهواز داراي کمترین مقدار . ددار) 50حدودppm ( و در جنوب

).19شکل (می باشد ) ppm 70حدود (رب هویزه داراي بیشترین مقدار غ

0.0

20.0

40.0

60.0

80.0

100.0

120.0

جنوب غرب هویزه

جنوب و جنوب شرق اهوازشمال خرمشهرشرق اهواز

-بندر امامامیدیه

- ماهشهرهندیجان

شمال هندیجان

V

30

در کانون هفت گانه ریزگرد استان خوزستان عنصر رويمیانگین - )19 شکل

Smساماریوم

نادر است که درخشش ساماریوم از خاکهاي فلزي. است 62و عدد اتمی آن Sm نشانه کوتاه آن. است جدول تناوبی عنصرهاي شیمیاییاز

درجه آتش میگیرد و سه کریستال فلزي آن نیز وجود دارد 150در هوا به مقدار قابل توجه اي پایدار است در هوا در . نقره اي براقی دارد

بیعی ساماریومی که به صورت ط. شود ساماریوم هرگز به صورت آزاد در طبیعت یافت نمی. دکن درجه تغییر می 922و 734که در دماي

اکتیوي دارند که ایزوتوپ رادیو سهو Sm 154 ،Sm 150 ،Sm 144 شود که عبارتند از ایزوتوپ پایدار تشکیل می 4به وجود می آید از

ساماریم به ندرت و .باشد می )درصد Sm152 )26.75 فراوانی ترین ایزوتوپ آن از نظربیش. شود می Sm 147و Sm 149 ،Sm 148 شامل

با توجه به این که ساماریم براي تولید کاتالیزورها و . ساماریم تنها در دو نوع کانسار یافت می شود. در طبیعت یافت می شودبه مقدار کم

وجود ساماریم در محیط کار خطرناك است زیرا گاز آن با هوا .صیقل دادن شیشه مناسب است، کاربردهاي آن در حال افزایش است

به عالوه ساماریم باعث ایجاد سرطان . د ریه می شود به ویژه اگر براي مدتی طوالنی مورد استنشاق شوداستنشاق می شود و باعث انسدا

در نهایت وقتی در بدن انسان تجمع یابد، براي کبد خطرناك . در انسان می شود و استنشاق آن احتمال بروز سرطان را افزایش می دهد

می باشد ) ppm 7/2حدود (داراي بیشترین مقدار شرق اهوازو در ) ppm 8/1(قدار داراي کمترین م شمال خرمشهردر ساماریوم .است

).20شکل (

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

جنوب غرب هویزه

جنوب و جنوب شرق اهوازشمال خرمشهرشرق اهواز

-بندر امامامیدیه

- ماهشهرهندیجان

شمال هندیجان

Zn

31

در کانون هفت گانه ریزگرد استان خوزستان عنصر ساماریوممیانگین - )20 شکل

Thتوریوم

است با وانادیم داري ضریب همبستگی مثبت بوده و توزیعی 90آن عدد اتمیو Thبا نماد جدول تناوبیتوریوم از عنصرهاي شیمیایی

،بوده اورانیوم ها در مقادیر بسیار کم وجود دارد و فراوانی آن سه برابر ها و خاك توریم در بیشتر سنگ .ه با وانادیم در نمونه ها داردمشاب

زیادي وجود دارد که رایج هاي کانیاین عنصر در. توریم استپی پی ام 6 ، محتوي تقریباخاك معموال. متداول است سرب به اندازه تقریبا

هاي اندوخته. باشد اکسید توریم می% 12بیش از است که حاوي تقریبا) مونازیت(عدنی فسفات توریم خاکی و کمیاب ترین آنها ماده م

)سه برابر عمر زمین است آن تقریبا نیم عمر( شود یبسیار آهسته فروپاش م 232توریم .زیادي از این عنصر در چندین کشور وجود دارد

Th-عمر هستند و لذا خیلی بیشتر از بیشتر این ایزوتوپها کم. وجود دارند اورانیم آن در زنجیره فرسایش خود و هاي ایزوتوپ ولی سایر

و در ) ppm 3(قدار توریوم در شمال خرمشهر داراي کمترین م. داهمیت هستن هاي زیاد کم باشند، اگرچه در مقیاس رادیواکتیو می 232

).21 شکل(می باشد ) ppm 4/4حدود (هندیجان داراي بیشترین مقدار -ماهشهر

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

جنوب غرب هویزه

جنوب و جنوب شرق اهوازشمال خرمشهرشرق اهواز

-بندر امامامیدیه

- ماهشهرهندیجان

شمال هندیجان

Sm

32

در کانون هفت گانه ریزگرد استان خوزستان توریوم میانگین عنصر - )21 شکل

Uاورانیوم

ورانیوم عنصري سنگین، سمی، فلزي و ا. باشد می 92و عدد اتمی آن Uاورانیوم یکی از عناصر شیمیایی جدول تناوبی است که نماد آن،

هاي سالح و در سوخت عنوانبه اي هاي انرژي هسته نیروگاه م درواورانی 235U ایزوتوپ. باشد و به گروه آکتیندها تعلق دارد رادیواکتیو می

رم این فلز کمی ن .اپرتوز اي رنگ و است سخت، سنگین، نقره فلزي م به طور طبیعیواورانی .شود فاده میاست ماده منفجره به عنوان اتمی

٪65آن چگالی. ودش یافت می طبیعت پرتوزا است که در فلزات م یکی از چگالترینواورانی. بوده و تقریبآ قابل انعطاف است فوالد تر از

هاي اولیه در عکاسی اي تهیه رنگیا بر سفال م به عنوان رنگ دهنده لعابوها از اورانی سال .است طال ازو کمی کمتر سرب بیشتر از

تا اواسط قرن انرژي میالدي ناشناخته ماند و قابلیت آن براي استفاده به عنوان منبع 1866 آن تا سال پرتوزایی شد و خاصیت استفاده می

م در طبیعت واورانی .قراردارد 48از نظر فراوانی در میان عناصر طبیعی پوسته زمین در رده این عنصر .بیستم میالدي مخفی بود

ها نوع مواد اغلب از فوران آتشفشان این. شود یافت می )کارونیت یا اورانیت مانند( هاي مخلوط در مواد معدنی و یا نمک اکسید بصورت

درصد 99/3 م طبیعی شامل واورانی. در میلیون نسبت به سایر سنگها و مواد کانی است 2آیند و نسبت وجود آنها در زمین برابر بوجود می

ها وجود ها، خاك و حتی اعماق دریا و اقیانوس دنیا در صخره هاي این فلز در بسیاري از قسمت .است 235U درصد 0/7 و 238U از ایزوتوپ

و ) 7/1ppm(اورانیوم در شمال خرمشهر داراي کمترین مقدار .بسیار بیشتر است جیوهیا نقره ،طال میزان وجود و پراکندگی آن از. دارد

عنصر رادیواکتیو اورانیوم همبستگی باالیی نسبت به ).22شکل (می باشد ) ppm 6/2حدود (داراي بیشترین مقدار ندیجان ه- در ماهشهر

.توریم نشان می دهد

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

3.5

4.0

4.5

5.0

جنوب غرب هویزه

جنوب و جنوب شرق اهوازشمال خرمشهرشرق اهواز

-بندر امامامیدیه

- ماهشهرهندیجان

شمال هندیجان

Th

33

در کانون هفت گانه ریزگرد استان خوزستاناورانیوم میانگین عنصر - )22 شکل

مناطق مختلف منشا از نظر 23در شکل ارائه شده و ppmنیز آنومالی عناصر در مناطق مختلف و میزان تفاوت و تغییرات به 9در جدول

مورد تحلیل خوشه اي قرار گرفته است که مناطق از نظر میزان تغییرات در عناصر در خوشه هاي مختلف قرار آنومالی عناصر مورد مطالعه

مناطق شرق اهواز و جنوب و جنوب شرق اهواز به لحاظ شرایط محیط رسوبی یکسان و نزدیکی مناطق به یکدیگر در یک . گرفته است

امیدیه دریک خوشه و جنوب غرب هویز در - هندیجان، شمال هندیجان و بندر امام- منطقه شمال خرمشهر، ماهشهر. خوشه قرار گرفته اند

ر، ترکیب عنصري خوشه اي متفاوت قرار گرفته اند که به نظر میرسد تحت تاثیر محیط رسوبی و رسوبات منتقل شده از مناطق دیگ

. متفاوتی داشت اند

توزیع عناصر در کانون هاي غبار دشت خوزستان - )9 جدول

Co Cr Cu Mn Ni V Zn Sm Th U 3/18 2/29 69/32 70/90 92/22 573/43 19/25 111/21 111/21 13/28 جنوب غرب هویزه

3/04 1/83 62/49 87/85 126/94 714/63 22/30 130/66 130/66 15/70 شمال خرمشهر

3/74 2/69 49/12 70/87 85/05 569/49 16/69 110/57 110/57 12/47 شرق اهواز

3/35 2/41 52/87 73/44 93/68 610/35 15/76 116/22 116/22 12/70 وب و جنوب شرق اهوازجن

3/52 2/26 59/44 87/07 121/78 767/27 16/09 135/64 135/64 14/96 امیدیه - بندر امام

4/34 2/59 65/05 97/82 140/74 797/04 17/73 145/04 145/04 16/68 هندیجان -ماهشهر

3/69 2/40 62/59 94/66 144/67 824/56 17/02 152/32 152/32 16/83 شمال هندیجان

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

جنوب غرب هویزه

جنوب و جنوب شرق اهوازشمال خرمشهرشرق اهواز

- ماهشهرامیدیه -بندر امامهندیجان

شمال هندیجان

U

34

آنالیز خوشه اي مناطق هفتگانه منشا در دشت خوزستان و دسته بندي مناطق براساس شباهت و همبستگی عناصر در نمونه هاي برداشت شده - )23شکل

د آنالیز خوشه اي قرار گرفته اند که فلزات سنگین در یک عناصر در مجموع مناطق منشا ریزگرد در دشت مور 24همچینین در شکل

.خوشه و عناصر رادیواکتیو به اضافه منگنز در خوشه اي متفاوت قرار گرفته است که نشان از اختالف در منشا عناصر دارد

نمودار خوشه اي عناصر در مجموع مناطق منشا گردوغبار در دشت خوزستان - )24 شکل

35

در کانون هاي ریزگرد استان خوزستانتوزیع عناصر -3-3

احیۀ جنوب غرب هویزهن -3-3-1

هاي سه رودخانه مهم دجله، فرات و کرخه در منطقه بین النهرین در تاالب هورالعظیم در واقع گستره آبی حاصل از جریانات و سیالب

هورالعظیم از شمال به بستان . خوزستان واقع استهاي میسان، ذي قار و در جنوب غربی ایران در استان حاصلخیز جنوب عراق در استان

مهمترین شهرهاي نزدیک . شودهاي هورالحمار و العماره در جنوب عراق ختم میو شرق به هویزه و از جنوب به طالئیه و از غرب به تاالب

قار، کوت، الزبیر، ه شهرهاي العماره، بصره، ذيتوان بباشند و در عراق میسوسنگرد، هویزه، بستان، هویزه می: این تاالب در ایران عبارتند از

بین النهرین با دو رودخانه مهم دجله و فرات، دشتی آبرفتی . شودنامیده می» هور«تاالب در زبان عربی . الناصریه و کالت صالح اشاره کرد

منطقه بین . دهدد را تشکیل میگیردرصد آب رود فرات که از ارتفاعات ترکیه سرچشمه می 85درصد آب رود دجله و 50که حدود

ها با هم یکی شده هاي سیالبی این هورها و دریاچههاي متصل به هم تشکیل یافته است که در زمانالنهرین از یک سري هورها و دریاچه

.)25شکل (گیردو ناحیه وسیعی از آب، منطقه را فرا می

)1393عبیات و همکاران، ( اي اصلی تغذیه کننده آنتاالب هورالعظیم و رودخانه هاي و کانال ه - )25 شکل

کیلومتر از شرق به غرب گسترش دارد، در شرق رودخانه 30کیلومتر از شمال به جنوب و عرض حدوداً 80هور الحویزه به طول حدوداً

ور از دو شاخه اصلی رود دجله در این ه. دجله و در دو کشور ایران و عراق قرار گرفته است، ناحیه ایرانی آن معروف هور العظیم است

شود که البته در مواقع و از رودخانه کرخه در شرق تغذیه می) Al-mwshavah(و المشوح ) Al-Kahla(نزدیکی العماره به نام الکحالء

کیلومتر مربع 3000هور الحویزه در شرایط عادي داراي مساحتی در حدود . شودسیالبی، رود دجله به طور مستقیم در این هور جاري می

36

هاي شمال این هور و در غرب شهرستان بستان، در قسمت. شودکیلومتر مربع را شامل می 5000است که در مواقع سیالبی بالغ بر

-Al(کیلومتري محلی به نام القرنه 15این هور در نهایت در . شوندمتر دارند دیده می 6هاي دائمی بزرگی که عمقی بالغ بر دریاچه

Qurnahwia (از طریق رودخانه الشعیب)Alshuaib (بخشمحدوده شناسیایی شده ایجاد ریزگرد در این منطقه، .ریزدبه شط العرب می -

.)24شکل ( مساحت دارد هکتار 50000شود که در مجموع حدود هاي خشک شدة تاالب هورالعظیم و نواحی پیرامون آن را شامل می

کمبود رطوبت ، بین رفتن نیزارها از ،استخراج نفت ،وقوع جنگ ،اقلیم تغییر ،ذیه کننده آب تاالبسدسازي هاي بی رویه برروي منابع تغ

ازپتانسیل فرسایش معرض وزش مستقیم باد قرارگرفته و خاك و فقدان پوشش گیاهی باعث گردیده است تا خاك تاالب هورالعظیم در

اکنون به ،آن اما با خشک شدن قسمت هاي وسیعی از، ها بودنع ایجاد ریزگردمادرگذشته تاالب هورالعظیم پذیري باالیی برخوردار گردد

. )25شکل ( )1393میریان و همکاران، ( عنوان منشا ریزگردها مطرح می باشد

پس از انتقال ات تبخیري رسوبتر هاي دانه درشتجمع بخشت) ، بزمین هاي پف کرده مستعد ایجاد ریزگرد) الف زمین هاي اطراف تاالب هورالعظیم - )25 شکل

ریز رسیهاي دانهبخش

ارائه شده 10 در جدول) 26شکل (نمونه برداشت شده از این منطقه 20در ادامه توزیع عناصر در پهنه منطقه جنوب غرب هویزه در

عناصر در روي بقیه انیوم و بجز اوربراي عناصر مورد مطالعه در این منطقه انجام گرفته است )27 شکل( نین آنالیز خوشه ايهمچ. است

زمی تواند تحت تاثیر مسایل انسانی ااروانیوم و روي در این منطقه . یک خوشه قرار گرفته اند که احتماال منشا قاره اي را نشان میدهد

مچینین آلودگی با ورود از طریق رودخانه ها به حوزه تاالب هورالعظیم و هورالهویزه و ه و صنعتی قبیل فاضالب هاي شهري، روستایی

. باشدو رسوبات تبخیري سطح منطقه هاي دوران جنگ تحمیلی

37

موقعیت منطقه جنوب غرب هویزه در دشت خوزستان و پراکندگی نقاط نمونه برداري و آنالیز شده -)26 شکل

)ppm( هاحیۀ جنوب غرب هویزتوزیع میزان عناصر در نمونه هاي برداشت شده از منطقه کانون در ن -)10 جدول

Field.No Co Cr Cu Mn Ni V Zn Sm Th U D-5 15/9 114/4 30/5 636/1 121/1 84/9 57/7 1/9 3/1 1/6 D-126 16/1 127/6 14/3 748/8 121/5 76/1 48/8 2/1 2/9 1/8 D-126.5 8/5 80/2 12/1 420/4 60/8 49/9 50/2 1/6 2/5 1/9 D-127 10/4 83/8 14/6 378/6 74/3 59/0 43/4 2/1 2/8 1/9 D-130 11/7 106/4 18/2 470/3 79/8 67/7 41/2 2/4 3/5 1/7 D-131 13/7 108/0 24/0 597/5 93/3 74/2 45/2 2/4 3/4 1/6 D-132 10/7 83/1 13/2 439/1 71/5 56/2 34/7 2/2 3/0 1/4 D-133 11/2 93/7 13/2 475/1 78/3 58/6 498/1 2/2 3/2 2/1 D-134 12/1 133/3 14/9 563/0 85/8 60/4 42/0 2/7 4/4 1/9 D-135 16/7 145/0 26/3 606/6 134/6 87/4 56/8 2/5 3/0 1/3 D-136 15/6 121/3 22/7 630/2 109/2 83/6 52/2 2/3 3/2 1/4 D-137 12/9 107/7 15/9 560/1 88/9 69/2 42/3 2/2 2/7 1/4 D-140 17/9 154/3 27/5 777/1 139/9 87/5 56/5 2/8 4/3 1/6 D-142 15/4 123/2 26/6 639/7 100/3 83/6 52/9 2/6 3/3 1/6 D-143 13/2 112/5 17/4 608/8 85/6 73/3 48/6 2/0 2/9 1/5 D-144 14/4 116/8 22/5 621/9 96/4 74/0 49/8 2/5 3/5 1/4 D-145 11/0 102/3 14/6 544/4 61/6 68/3 40/1 2/4 2/6 1/4 D-146 11/5 103/3 11/8 628/2 69/9 60/4 34/8 2/0 2/7 1/4 D-148 13/4 113/1 25/1 551/4 87/8 74/1 46/9 2/5 3/4 1/6 D-149 13/1 94/3 19/7 571/4 83/6 69/6 44/2 2/4 3/4 1/7 Average 13/3 111/2 19/3 573/4 92/2 70/9 69/3 2/3 3/2 1/6

38

غرب هویزه منطقه جنوبنمودار خوشه اي عناصر در - )27 شکل

ناحیۀ شمال خرمشهر -3-3-2

از غرب به سبخاي حاصل از خشک ز شرق به دشت سیالبی رود کارون، ا دبین هویزه در شمال، خرمشهر در جنوب قرار دار منطقهاین

از تغذیه این کفه رسی. شدن تاالب هورالعظیم، از جنوب به دشت سیالبی شط العرب و از شمال به دشت سیالبی کرخه محدود می شود

کانال هاي این منطقه از نظر محیط رسوبی پالیا و سبخاي رودخانه اي می باشد که . دشت هاي سیالبی کرخه وکارون صورت می گیرد

ااین پالی دیگربا توجه به اینکه بر خالف پالیاهاي . رسوبات این سبخا از نوع رس می باشند. دیده می شوند آنمتروك کارون و کرخه در

به سمت دشت هاي سیالبی کارون وکرخه و نیز دازه رسوبات کم می باشد و نهایتااي سیالبی قرار گرفته، میزان تغییر اندر جوار دشت ه

ا در این پالی. می شوند اما غالب نیستنددر میان این رسوبات، رسوبات تبخیري نیز دیده . به سمت تاالب، بر درصد سیلت افزوده می شود

این .که باعث ایجاد ریزگرد در منطقه است ساختمان هاي رس پف کرده نیز در این پالیا دیده می شود. تاثري از ماسه هاي بادي نیس

مساحت این . )28شکل ( گیاهی بوده و شوري زمین در آنها باال استریز هستند که فاقد پوششهاي آبرفتی مسطح و دانهمناطق دشت

.هکتار است 28184مناطق در مجموع حدود

39

زمین هاي پف کرده -)، بهایی از خاك سطحیبرداشت بخش) الف شمال خرمشهر -غرب رودخانه کارون - )28 شکل

نین همچ. ارائه شده است 11نمونه برداشت شده از این منطقه در جدول 14در ) 29شکل ( شمال خرمشهرتوزیع عناصر در پهنه منطقه

ساماریوم و توریوم با همبستگی باال، احتمال هم . این منطقه انجام گرفته استعه در براي عناصر مورد مطال )30شکل ( آنالیز خوشه اي

اورانیوم و روي با بوده و قه و احتماال تحت تاثیر رسوبات تبخیري سطحی در منطفلز مس با منشا متفاوت . منشا بودن را افزایش می دهد

منشا بودن این دو عنصر است و ممکن است تحت تاثیر مسایل در یک خوشه مجزا قرار گرفته است که حاکی از هم همبستگی نسبت بهم

.می باشد) اثرات جنک تحمیلی و فاضالب هاي تحت تاثیر طرح توسعه نیشکر در شمال منطقه(آنتروپوژنیک

40

در دشت خوزستان و پراکندگی نقاط نمونه برداري و آنالیز شده شمال خرمشهرموقعیت منطقه - )29 شکل

)ppm(ه شمال خرمشهر احیع میزان عناصر در نمونه هاي برداشت شده از منطقه کانون در نتوزی -)11 جدول

Field.No Co Cr Cu Mn Ni V Zn Sm Th U D-2 12/8 92/5 21/2 555 114 70/5 49/4 1/58 2/48 1/52 D-3 16/3 133 20/4 750 143 87/9 68/7 1/59 2/79 1/75 D-4 14/9 131 19/0 598 124 87/0 55/3 1/51 2/90 1/51 D-5 15/9 114 30/5 636 121 84/9 57/7 1/91 3/09 1/58 D-8 18/5 161 27/2 855 156 101 67/5 1/84 3/37 1/60 D-11 14/9 120 26/2 682 115 89/8 60/1 1/53 2/61 1/51 D-12 16/4 148 20/5 764 136 88/3 56/7 1/66 2/88 1/40 D-13 14/2 115 17/6 665 114 82/5 50/7 1/34 2/28 1/34 D-14 12/8 109 16/3 724 92 71/4 45/0 1/79 2/70 1/26 D-16 14/8 121 21/2 713 105 86/9 86/3 1/82 3/07 1/60 D-77 19/2 168 25/0 888 164 114 74/8 2/43 3/95 1/56 D-78 18/2 158 24/7 793 154 102 66/8 1/88 3/33 2/14 D-87 17/6 145 17/6 830 151 88/6 89/1 2/18 3/71 2/41

D-148 13/4 113 25/1 551 87/8 74/1 46/9 2/53 3/40 1/58 Average 15/7 130/7 22/3 715 127 87/8 62/5 1/83 3/04 1/63

41

منطقه شمال خرمشهرنمودار خوشه اي عناصر در - )30 شکل

ناحیۀ شرق اهواز -3-3-3

هاي اخیر و کاهش آب شدة مالح و آبگیرهاي انتهاي رودخانۀ کوپال است که در طی خشکسالی گیرنده پالیاي خشکاین ناحیه دربر

هاي محلّی و رودخانۀ کوپال هاي کارون، آبراههآبگیر مالح توسط سیالب. انداند و به کانون تولید ریزگرد تبدیل شدهورودي خشک شده

شدت فرسایش و . گیري کانون تولید ریزگرد داردکلگیر نقش مهمی در شخشک شدن بوته زارهاي حاشیۀ شرقی این آب. شودتغذیه می

سانتی متر 4تا 3برداشت خاك در آبگیرهاي خشک شدة انتهاي کوپال که در شرق مالح قرار دارند بیشتر است و عمق برداشت گاه به

هاي در بخش) شکم پایان(ي و گاستروپود اهاي دوکفههاي رسی وسیعی هستند که وجود فسیلها به صورت کفهاین بخش. رسدمی

ریز و رسی این هاي دانهبا توجه به اینکه درصد کمی ماسه نیز همراه نهشته. هاي تاالبی گذشته استفرسایش یافته آنها نشانۀ محیط

هاي ماسه بادي ي تپهگیرتر سبب شکلاي و دانه درشتهاي ماسهریز توسط باد، بخشهاي دانهها وجود دارد، پس از حمل بخشپهنه

عاري از هر ها تقربیااین عرصه. ها ظاهر شدهاي ماسه بادي و برخاناند که با روند گسترش فعلی، در نهایت به شکل پهنهکوچکی شده

.)32و 31شکل ( دشورق دیده میجنوب ش - هایی در راستاي شمال غربگیاهی هستند و اثر فرسایش باد به صورت خطوارهگونه پوشش

.هکتار است 15620مساحت این مناطق در مجموع حدود

42

آثار فرسایش بادي و برداشت قشر سطحی خاك) بوته زار خشک شده ج) مراتع در حال تخریب، ب) حاشیه پالیاي مالح الف - )31 شکل

-سانتی 3تا 2هایی از خاك سطحی به عمق برداشت بخش) ب هاي رسی، هاي شکم پا در نهشتهفسیل) آبگیر انتهاي رودخانه کوپال در شرق اهواز الف - )32 شکل

ریز رسیهاي دانهاي پس از انتقال بخشتر ماسههاي دانه درشتتجمع بخش) متر ج

ین آنالیز همچن. ارائه شده است 12نمونه برداشت شده از این منطقه در جدول 10در ) 33شکل( شرق اهوازتوزیع عناصر در منطقه

تفکیک منشا فلز مس و منگنز، باتوجه به آبگیر بودن . عه در این منطقه انجام گرفته استبراي عناصر مورد مطال )34شکل ( خوشه اي

43

و همچنین تاثیر رسوبات تبخیري در منطقه و ورود رسوبات رودخانه اي به احتمال زیاد در نتیجه فاضالب هاي شهري، روستایی و صنعتی

. شا قاره اي و در یک خوشه قرار می گیرندبقیه عناصر با من. می باشدمنطقه

در دشت خوزستان و پراکندگی نقاط نمونه برداري و آنالیز شده شرق اهوازموقعیت منطقه - )33 شکل

)ppm(ه شرق اهواز احیتوزیع میزان عناصر در نمونه هاي برداشت شده از منطقه کانون در ن -)11 جدول

Field.No Co Cr Cu Mn Ni V Zn Sm Th U D-185 11/8 110 12/7 622 70/5 66/2 45/1 2/78 3/93 1/76 D-191 11/9 107 14/3 557 79/7 62/8 45/2 2/81 3/77 2/05 D-192 13/0 115 18/7 557 85/2 76/7 49/9 3/07 4/24 1/74 D-193 12/0 105 30/4 566 77/2 62/1 51/6 2/09 3/55 1/77 D-197 10/3 97/7 10/9 533 68/9 58/0 36/9 2/13 3/01 1/61 D-199 12/6 104 15/3 458 87/8 74/4 50/5 2/26 3/68 1/95 D-200 10/8 100 13/3 536 74/4 64/5 42/8 2/53 3/74 1/67 D-204 14/0 128 16/9 673 100 82/5 57/0 2/59 3/78 1/97 D-205 18/6 143 24/6 659 141 105 76/4 4/65 4/93 2/55 D-206 9/71 95/5 9/79 533 66/4 56/6 35/8 1/98 2/78 1/56

Average 12/5 111 16/7 569 85/0 70/9 49/1 2/69 3/74 1/86

44

منطقه شرق اهوازنمودار خوشه اي عناصر در - )34 شکل

ناحیۀ جنوب و جنوب شرق اهواز -3-3-4

این پهنه گسترش قابل توجهی . گیردمیغرب جراحی و رامشیر دربر تا نواحی هایی از غرب نهر مالح را در جنوب اهوازاین محدوده، بخش

هاي فصل در پهلوي اي از آبگیرهاي خشک شده است که در غرب مالح، انتهاي رودخانۀ کوپال و انتهاي برخی آبراههدارد و شامل مجموعه

د که با وجود فسیل جاندارانی مانند شکم پایان و هاي رسی وسیع هستنها نیز به صورت کفهاین پهنه. جنوبی تاقدیس مارون قرار دارند

. شودگیاهی مشخص میهر گونه پوشش ها و نبودايدوکفه

دهد که به دلیل هاي کشاورزي دیم تشکیل میهاي وسیعی از این محدوده را نیز به ویژه در غرب رودخانۀ جراحی، زمینبخش

هاي ماسه بادي کوچک از ذرات دانه تشکیل تپه. اندت تولید ریزگرد تبدیل شدهجه هاییهاي اخیر رها شده و به صورت کانونخشکسالی

هاي ها به ویژه در زمینشوند و این مسئله با گسترش ناهمواريتر بر جاي مانده که گاه به شکل برخان و به ویژه نبکا دیده میدرشت

جنوب شرق –شود که راستاي تقربیاَ شمال غرب باد دیده می هایی حاصل از فرسایشدر برخی نقاط نیز خطواره. کشاورزي همراه است

.)37و 36، 35شکل هاي ( هکتار است 112385مساحت این مناطق در مجموع حدود . دهندنشان می

45

هاي هاي شکم پا در نهشتهلفسی) متر، بسانتی 3هایی از خاك سطحی به عمق بیش از برداشت بخش) پهنه رسی در غرب نهر مالح در جنوب اهواز الف - )35 شکل

هاي واقع در محدوده کانونوقوع توفان ریزگرد و غلظت باالي آن در آبادي) رسی، ج

-هاي برجاي مانده به رنگ روشنسانتی متر، بخش4تا 3هاي سطحی خاك به عمق برداشت گسترده بخش) پهنه رسی در شمال غرب رامشیر، الف و ب -)36 شکل

ها و تشکیل نبکااي در پناه بوتههاي ماسهبخشتجمع ) تر است، ج

46

) اي، ب و جهاي دانه درشت ماسهریز رسی و تجمع بخشهاي دانهها در نتیجه انتقال بخشایجاد ناهمواري) هاي کشاورزي دیم در غرب رامشیر الفزمین - )37 شکل

ی روستاي حصیفاي و تشکیل برخان در نزدیکتر ماسههاي دانه درشتتجمع تدریجی بخش

. ارائه شده است 12 نمونه برداشت شده از این منطقه در جدول 31در )38شکل ( اهواز جنوب و جنوب شرقتوزیع عناصر در منطقه

عناصر رادیواکتیو اورانیوم و توریوم در یک . عه در این منطقه انجام گرفته استبراي عناصر مورد مطال )39شکل ( ین آنالیز خوشه ايهمچن

شه و البته زیر مجموعه خوشه فلزات سنگین بغیر از روي و مس قرار گرفته است که نشان از منشا قاره اي دارد تفکیک منشا فلز خو

مس، روي و ساماریوم و همبستگی باال این عناصر باتوجه به آبگیر بودن منطقه و ورود رسوبات رودخانه اي به احتمال زیاد در نتیجه

. می باشدو آلودگی هاي نفتی تایی و صنعتی فاضالب هاي شهري، روس

47

در دشت خوزستان و پراکندگی نقاط نمونه برداري و آنالیز شده جنوب و جنوب شرق اهوازموقعیت منطقه - )38 شکل

منطقه جنوب و جنوب شرق اهوازنمودار خوشه اي عناصر در - )39 شکل

48

)ppm(ه جنوب و جنوب شرق اهواز احیاشت شده از منطقه کانون در نتوزیع میزان عناصر در نمونه هاي برد -)12 جدولField.No Co Cr Cu Mn Ni V Zn Sm Th U

D-26 16/2 145 20/5 820 122 93/0 57/6 3/53 4/91 2/49 D-31 17/0 148 19/2 884 131 92/0 65/1 2/48 3/83 1/95 D-35 13/6 123 16/2 633 119 94/1 58/4 1/68 3/34 2/06 D-36 14/7 135 18/6 700 126 96/3 102 1/49 2/80 1/96 D-39 15/2 134 14/9 699 120 95/3 63/3 1/80 2/99 2/27 D-40 13/2 123 15/9 609 110 86/7 54/7 1/95 3/41 2/21 D-44 14/5 134 14/9 746 120 89/1 59/6 2/09 3/19 2/23 D-45 15/0 138 15/2 739 124 89/1 56/2 2/07 2/93 1/92 D-46 18/5 164 27/3 771 158 93/8 84/8 2/03 3/46 2/33 D-49 13/9 133 14/1 739 111 83/7 55/8 2/37 3/50 2/08 D-56 8/62 86/2 9/99 558 61/7 51/0 41/4 2/20 2/88 2/06

D-177 13/5 122 13/8 585 81/3 65/2 40/6 2/39 3/60 1/70 D-178 11/4 103 11/7 500 79/3 65/2 47/0 2/38 3/44 1/73 D-207 12/8 120 15/6 521 110 77/9 50/0 2/39 3/56 1/88 D-213 11/0 100 13/8 506 72/9 58/8 48/3 2/19 3/17 1/93 D-214 15/3 128 17/0 709 99/4 79/3 53/0 2/42 3/57 1/69 D-179 12/8 121 15/7 591 80/0 67/7 40/9 1/88 2/83 1/55 D-183 10/0 86/0 38/7 463 69/7 59/6 99/2 4/78 2/16 1/58 D-184 12/8 114 14/3 624 85/6 71/9 48/7 2/83 3/45 1/77 D-185 11/8 110 12/7 622 70/5 66/2 45/1 2/78 3/93 1/76 D-189 13/2 120 18/3 567 90/4 73/3 49/1 3/03 4/23 2/60 D-191 11/9 107 14/3 557 79/7 62/8 45/2 2/81 3/77 2/05 D-195 8/98 81/3 12/3 469 65/7 51/9 37/3 2/37 2/73 2/41 D-196 11/1 100 17/5 459 81/3 69/2 45/9 2/58 3/68 2/23 D-197 10/3 97/7 10/9 533 68/9 58/0 36/9 2/13 3/01 1/61 D-201 11/7 118 13/4 604 76/8 65/9 43/1 2/88 3/78 1/86 D-202 5/40 64/3 5/00 389 29/8 38/4 17/6 1/31 1/43 1/30 D-203 10/8 93/8 11/0 536 68/2 55/6 38/9 2/35 3/42 1/77 D-204 14/0 128 16/9 673 100 82/5 57/0 2/59 3/78 1/97 D-207 12/8 120 15/6 521 110 77/9 50/0 2/39 3/56 1/88 D-208 11/9 108 13/1 594 82/4 65/0 46/3 2/61 3/49 1/83

Average 12/7 116 15/8 610 94 73/4 52/9 2/41 3/35 1/96

امیدیه –محدودة بندر امام -3-3-5

وجود . هاي رودخانۀ جراحی قرار داشته استهاي رسی بسیار وسیع است که به طور عمده تحت تأثیر سیالباین محدودة در برگیرندة کفه

در برخی مناطق نیز بوته . بندي قابل مشاهده استي از این پهنههاي زیادگیاهی در بخشاي و نبود پوششهاي شکم پا و دو کفهفسیل

ها بسیار مشهود است و عمق برداشت در آثار برداشت در این پهنه. ها در حال خشک شدن و تخریب هستندزارهاي حاشیۀ این آبگیر

هاي ماسه گیري تپهشکل. شوددیده می اراضی کشاورزي نیز به صورت پراکنده در این محدود. رسدسانتیمتر می 5تا 4برخی نقاط به

مساحت این ).41و 40هاي شکل( هاي ناشی از حرکت باد نیز قابل مشاهده استهاي کوچک و خطوارهبادي به شکل نبکاها و برخان

.هکتار است 86147مناطق در مجموع حدود

49

) ، ب.شودتر دیده میهاي برجاي مانده به رنگ روشنهاي سطحی خاك، بخشخشبرداشت گسترده ب) امیدیه الف - هاي رسی شمال جاده ماهشهرکفه - )40 شکل

.اندهاي سطحی آشکار شدههاي شکم پایان که در نتیجه فرسایش بخشفسیل) ، جهاي کوچک ماسه باديتر و تشکیل تپههاي دانه درشتتجمع بخش

ها که در نتیجه ايهاي شکم پایان و دوکفهفسیل) هاي سطحی خاك، بگسترده بخش برداشت) امیدیه الف - هاي رسی جنوب جاده ماهشهرکفه - )41 شکل

هاي روانگیري ماسهشکل) اند، جهاي سطحی آشکار شدهفرسایش بخش

50

ز ین آنالیهمچن. ارائه شده است 13 نمونه برداشت شده از این منطقه در جدول 24در )42شکل ( امیدیه- بندرامامتوزیع عناصر در منطقه

عناصر رادیواکتیو ساماریوم، اورانیوم و توریوم در یک . عه در این منطقه انجام گرفته استبراي عناصر مورد مطال )43شکل ( خوشه اي

. در منطقه دارد) ا رودخانه ايغالب(این تفکیک حاکی از منشا قاره اي . خوشه و فلزات سنگین در خوشه اي مجزا قرار گرفته اند

در دشت خوزستان و پراکندگی نقاط نمونه برداري و آنالیز شدهامیدیه -بندرامام خمینییت منطقه موقع - )42 شکل

51

امیدیه - منطقه بندرامامنمودار خوشه اي عناصر در - )43 شکل

)ppm(امیدیه - ه بندرامام خمینیاحیتوزیع میزان عناصر در نمونه هاي برداشت شده از منطقه کانون در ن -)13 جدول

Field.No Co Cr Cu Mn Ni V Zn Sm Th U D-33 11/5 109 15/2 565 103 73/9 64/9 1/22 2/09 2/41 D-37 11/5 104 10/8 631 92/6 66/3 47/6 1/86 2/93 2/03 D-38 15/8 150 17/6 715 130 100 66/4 1/65 3/12 1/90 D-43 13/3 104 12/5 730 107 78/9 49/4 2/24 3/33 2/05 D-44 14/5 134 14/9 746 120 89/1 59/6 2/09 3/19 2/23 D-47 12/3 112 13/0 630 100 74/1 48/3 2/14 3/10 2/26 D-53 11/7 121 11/0 675 86/2 72/4 52/4 1/50 2/22 1/42 D-54 13/2 121 13/8 721 103 82/8 55/1 2/31 3/63 1/84 D-57 17/9 162 18/8 839 143 106 75/6 2/53 4/16 2/19 D-58 16/7 152 19/8 822 136 105 71/6 2/77 4/20 2/10 D-59 13/7 123 12/8 789 106 75/4 50/3 2/15 2/82 1/65 D-63 14/4 131 16/3 718 116 91/5 58/2 2/23 3/56 1/79 D-64 15/2 142 17/2 841 118 85/8 58/1 2/57 3/21 1/87 D-65 16/5 149 22/6 862 131 90/0 59/6 2/73 4/06 1/86 D-68 12/9 120 13/0 677 114 72/9 48/1 1/86 2/75 2/06 D-69 20/1 180 19/4 852 177 108 71/0 2/19 4/33 1/80 D-72 8/46 88/8 7/81 624 55/7 47/4 29/2 1/78 2/02 1/31 D-73 19/3 175 23/1 974 166 106 77/4 2/31 3/71 1/74 D-95 16/3 152 20/2 818 132 92/2 62/8 2/18 3/20 1/74 D-96 15/0 142 18/0 823 119 90/5 59/6 2/00 3/45 1/74 D-97 15/6 144 14/8 801 128 84/6 59/0 2/81 4/42 2/52 D-100 18/5 132 19/1 923 154 102 70/9 3/30 5/71 2/81 D-101 15/6 137 15/8 814 127 87/1 57/5 3/71 5/50 3/28 D-106 19/4 170 18/5 824 158 108 73/9 2/04 3/76 2/28

Average 15/0 136 16/1 767 122 87/1 59/4 2/26 3/52 2/04

52

هندیجان –محدودة ماهشهر -3-3-6

هاي فرسایش یافته هاي جانداران در بخشگیاهی است که وجود فسیلهاي رسی وسیع و فاقد پوششاین محدوده نیز در برگیرنده پهنه

این محدوده نیز همانند سایر آبگیرهاي خشک شده داراي آثار فرسایش شدید با تشکیل و . بودن آن در گذشته استنشان دهندة تاالبی

.هکتار است 31980مساحت این مناطق در مجموع حدود ). 44شکل (هاي کوچک ماسه بادي است گسترش تپه

ها که در نتیجه ايهاي شکم پایان و دوکفهفسیل) هاي سطحی خاك، به بخشبرداشت گسترد) هندیجان الف -هاي رسی جنوب جاده ماهشهرکفه -)44شکل

ههاي برداشت شده و بر جاي ماندخشنماي نزدیک از ب) ج. اندهاي سطحی آشکار شدهفرسایش بخش

ین همچن. استارائه شده 14نمونه برداشت شده از این منطقه در جدول 6در )45شکل ( هندیجان-ماهشهرتوزیع عناصر در منطقه

عنصر کروم می تواند تحت تاثیر آلودگی هاي نفتی . عه در این منطقه انجام گرفته استبراي عناصر مورد مطال )46شکل ( آنالیز خوشه اي

رفته عناصر رادیواکتیو ساماریوم، اورانیوم و توریوم در یک خوشه و فلزات سنگین در خوشه اي مجزا قرار گ. در منطقه تحت تاثیر قرار گیرد

. در منطقه دارد) غالبا رودخانه اي(این تفکیک حاکی از منشا قاره اي . اند

53

در دشت خوزستان و پراکندگی نقاط نمونه برداري و آنالیز شدههندیجان - ماهشهرموقعیت منطقه - )45 شکل

)ppm(هندیجان - هر ه ماهشاحیتوزیع میزان عناصر در نمونه هاي برداشت شده از منطقه کانون در ن -)14 جدول

Field.No Co Cr Cu Mn Ni V Zn Sm Th U D-95 16/3 152 20/2 818 132 92/2 62/8 2/18 3/20 1/74 D-99 16/6 150 20/1 789 139 102 64/9 2/93 4/91 3/01 D-100 18/5 132 19/1 923 154 102 70/9 3/30 5/71 2/81 D-103 17/4 159 18/9 743 156 103 65/0 3/66 6/12 4/17 D-105 19/8 104 21/4 806 174 124 79/3 2/94 5/07 3/55 D-106 19/4 170 18/5 824 158 108 73/9 2/04 3/76 2/28

Average 17/7 153 20/7 812 157 105 68/1 2/81 4/34 2/80

54

هندیجان- منطقه ماهشهرنمودار خوشه اي عناصر در -)46 شکل

جانمحدودة شرق هندی -3-3-7

ها بیشتر این پهنه. اندهاي رسی است که در شرق رودخانۀ زهره و به موازات تاقدیس رگ سفید شکل گرفتهاین محدوده شامل پهنه

هاي گذشته و هاي متمادي در سالخشکسالی. شودگیرند تغذیه میهاي فصلی که از ارتفاعات رگ سفید سرچشمه میتوسط آبراهه

بخشی از دشت ساحلی خلیج فارس در ).47 شکل(هاي ریزگرد شده است ها به کانونل این عرصهکاهش رطوبت سطحی سبب تبدی

مساحت این مناطق در مجموع . اندهایی جهت تولید ریزگرد در آمدهمحدودة خارج از سبخاهاي ساحلی نیز در این ناحیه به شکل کانون

.هکتار است 18836حدود

55

ترها در نتیجه تجمع ذرات داته درشتریز رسی و تشکیل برخانهاي دانهانتقال بخش) ان الفهاي رسی شرق هندیجکفه -)47 شکل

ین همچن. ارائه شده است 15نمونه برداشت شده از این منطقه در جدول 12در )48شکل ( هندیجان- ماهشهرتوزیع عناصر در منطقه

میزان باالي عنصر اورانیوم تحت تاثیر رسوبات دانه . طقه انجام گرفته استعه در این منبراي عناصر مورد مطال )49شکل ( آنالیز خوشه اي

منشا عناصر در این منطقه قاره اي بوده و غالبا منشا واحدي را نشان . درشت و تبخیري سازند بختیاري و آغاجاري در شمال منطقه باشد

. می دهند

56

پراکندگی نقاط نمونه برداري و آنالیز شده در دشت خوزستان وشرق هندیجان موقعیت منطقه - )48 شکل

)ppm(ه شرق هندیجان احیتوزیع میزان عناصر در نمونه هاي برداشت شده از منطقه کانون در ن -)15 جدول

Field.No Co Cr Cu Mn Ni V Zn Sm Th U D-102 18/8 169 19/6 826 165 110 70/6 3/01 5/48 3/76 D-107 17/9 157 17/8 799 153 101 66/6 1/85 3/70 2/34 D-108 16/3 151 17/0 787 144 100 65/9 2/20 3/16 1/89 D-112 12/9 126 15/3 697 111 79/9 53/4 2/35 3/53 1/90 D-114 12/7 123 12/6 678 105 71/5 47/1 2/09 2/72 1/70 D-115 13/8 135 16/6 711 124 78/4 55/5 2/20 3/07 1/87 D-116 21/5 195 21/3 958 187 123 75/7 2/68 4/03 2/16 D-117 22/5 200 22/3 939 198 120 75/2 2/63 4/81 2/12 D-118 19/4 135 22/7 946 175 109 67/4 2/88 3/79 1/71 D-120 16/9 151 15/4 890 141 90/4 58/0 2/23 3/39 1/69 D-123 20/2 189 18/3 1086 166 99/2 61/0 3/26 4/18 1/84

Average 16/8 152 17/0 825 145 94/7 62/6 2/40 3/69 2/08

57

منطقه شرق هندیجاننمودار خوشه اي عناصر در - )49 شکل

58

خاستگاه رسوبات در دشت خوزستان :فصل چهارم -4 در موجود شیمیایی رعناص و مغناطیسی شناختی، خواص زیست و شیمیایی فیزیکی، خصوصیات مختلف از رسوبات، خاستگاه تعیین براي

ترکیب سنگ هاي رسوبی آواري متاثر از فرآیند هاي رسوبی، درجه هوازدگی و ویژگی ). Ehrmann et al. 2005( شود استفاده می آنها

آب پسروي و پیشروي چنینهم و اقلیمی گستردة تغییرات دلیل به پلیستوسن، در که رسد می نظر به چنین. هاي سنگ منشا می باشد

فعال بسیار تکاپوهاي تکتونیکی و بوده امروز از بیش فرسایش نرخ ها، رودخانه اساس سطح تغییرات و یخچالی فازهاي اثناي در ادریاه

رودخانه انتهایی بخش در و داده تغییر را ها رودخانه آبی رژیم یخچالی، هاي دوره در هااقیانوس و دریاها آب سطح رفتن پایین .ندا بوده

اینکه براي و رفته باال آزاد هاي آب سطح یخچالی، بین هاي دوره در مقابل، در. تاس رفته یم شمار به غالب فرایند تر،بس فرسایش ها،

عصر عمومی، تصور برخالف اما است؛ شده گذاري رسوب به مجبور دارد، نگه آزادب هاي آ سطح با همسان را خود بستر رودخانه

).1388تقی زاده، ( است نگذاشته سر پشت اقلیمی نظر از را پایداري و ثابت شرایط) سال 10000حدود (بودن کوتاه وجود با هولوسن

بخش . سیلتی، ماسه و گاهی گراولی و رسوبات تبخیري دریایی می باشد - نهشته هاي کواترنر در دشت خوزستان از جنس رسوبات رسی

بخشی از این نهشته ها حاصل فعالیت هاي بادهاي غالب منطقه . غالب نهشته هاي کواترنر دشت خوزستان داراي منشا خشکی می باشد

بوده که منجر به تشکیل رسوبات بادرفتی با شکل تپه هاي ماسه بادي می گردد و بخش عمده تر دیگر حاصل فعالیت هاي رودخانه هاي

در قسمت هاي شمالی دشت بیشتر دانه این نهشته ها . جاري در دشت و متاثر از فرایند هاي رسوبگذاري ناشی از جریانات آبی هستند

مرادي (درشت و به سوي جنوب و محدوده هاي ساحلی خلیج فارس رسوبات دانه ریزتر شده و به اندازه رس و سیلت تبدیل می گردد

نگی ، رخساره هاي مارنی و رخساره ماسه س)سازند هایی مثل میشان و گچساران(گنبد هاي نمکی، رخساره هاي گچی). 1385هرسینی،

و کنگلومرایی از جمله رخساره هاي موجود در حوضه آبریز رودخانه هاي مهم وارده به دشت می باشند که منشا رسوبات آبرفتی دشت را

مطالعات ،)Morton, 1991( از آنجائی که ترکیب ماسه سنگ ها طی دوره هاي دیاژنز و دگرگونی دچار تغییر می گردند. تشکیل می دهند

در این راستا مطالعات ژئوشیمی رسوبی ).Zhu et al. 2005( ذرات آواري باشد نشامند مکمل مناسبی براي مطالعات ژئوشیمی می توا

) 1995(تیلور و مک لنن ).1392زراسوندي، ( عناصر سنگین براي تعیین خاستگاه رسوبات آواري و میزان آلودگی عامل مهم می باشند

انــــدازه ذرات رسوبات منطقه از جـمله عوامل اصلی تاثیر . دهنده خاستگاه رسوبات استنشان دادند که بخش سیلتی رسوبات نشان

داراي مقادیر کمــــتري از هارس ذرات ماسه نسبت به). Taylor and McLennan, 1995( باشدگذار بر روي ترکیب گرد و غبارها می

ها ي فاقد عناصر کمیاب مانند کوارتز و فلــدسپار در ماسه سنـــگعناصر نادر خاکی هـــستند که تا حدودي به دلیل وجود کانی ها

Taylor( مــی شود )Eu(به اپیدوت منجر به جذب و تمرکز و آنومالی مثبت عنصر یوروپیوم ) پالژیوکالزها( فلدسپارهاآلتراسیون . باشدمی

and McLennan, 1985 .(منشأ باعث تهی شدگی در عنصر هاي فلدسپار و اپیدوت در ناحیه سنگ عدم وجود کانیEu و وجود این دو

59

دلیل این امر نیز غالب بودن .ها قابل مشاهده استکانی باعث غنی شدگی عناصر نادر خاکی می شود که این نسبت در برخی نمونه

ها بعنوان سنگباید توجه داشت با ابنکه گل. هاي سیلیسی کالستیک در زاگرس استهاي آهکی نسبت به سنگکربنات ها و سنگ

ها بدلیل دگرسانی و تبدیل فلدسپات ها به کانی هاي رسی، تهی هاي سیلیسی کالستیک طبقه بندي می شوند ولی در این سنگسنگ

چنانچه می توان روند تغییرات این عنصر در رسوبات سطحی دشت خوزستان را با توجه به تنوع . می تواند امري رایج باشد Euشدگی از

نهشته هاي نئوژن منشا احتمالی براي ذرات ماسه اي دشت خوزستان. ولید کننده رسوبات آواري در دشت خوزستان دانستسازندهاي ت

هستند و در حوضه کنگلومرا زایی زیاد که غالبا از نوع ماسه سنگ وي رسوببا میزان فرسایش و درجه )بختیاريو سازند آغاجاري(پسین

واردها رودخانه به که آبی فرسایش رسوباتالبته سهم سازند کنگلومراي بختیاري در . ظه گسترش دارندآبریز کارون با وسعت قابل مالح

کننده عناصر نادر خاکی ها عامل اصلی کنترلها به عنوان محصول احتمالی هوازدگی آنفراوانی رس .می شوند اندك است حمل و

ر کمیاب سبک نیز نشان دهنده افزایش میزان درصد رس نسبت به درصد ماسه به عالوه غنی شدگی بیشتر در عناص. باشد فلدسپارها می

منشا احتمالی براي ). Ibhadon et al. 2004( سمی دارند عناصر جذب در باال هاي رسی توانایی کانی باشد؛ زیرادر منطقه مورد مطالعه می

وب زایی زیاد قرار می گیرد، غالبا از نوع مارن، آهک که در گروه سنگ هاي با میزان فرسایش و درجه ي رس رس هاي دشت خوزستان

سنگ هاي مذکور بیشتر الیه هاي مارنی متعدد . هاي مارنی و مانند آن و در حوضه آبریز کارون با وسعت قابل مالحظه گسترش دارند

.موجود در سازند هاي گچساران، میشان را شامل می شوند

و 1392درویشی خاتونی، (زستان با نگرشی بر ژئوشیمی رسوبی و مباحث زیست محیطی مطالعات انجام شده بر روي رسوبات دشت خو

هاي بسیار پایینی در آب دریا و رودخانه ظاهر میغلظت این عناصر دراشاره می کند که با توجه به نامحلول بودن عناصر کمیاب، ) 1395

). McLennan, 1989( دهندصات شیمیایی خاستگاه را نشان میمشخ، بنابراین عناصر نادر خاکی موجود در رسوبات حمل شده. شوند

را در رسوبات SC, Cr, Ta, Fe, Coهاي هاي فرو منیزین نیز غلظتو کانی Rb, Cs, Ba, Naهاي عناصر اسفن غلظتکانی ها وفلدسپات

و La/Sc ،Th/SC ، Th/Co،Eu/Sm هايتنسب. اسفن کنترل می شوند زیرکن ونیز به وسیله Thبه وسیله زیرکن و Hf. کنندکنترل می

La/Lu هاي گرد نسبت هاي بین عناصر کمیاب براي تعریف ویژگیهمچنین . هاي بسیار خوبی براي خاستگاه رسوبات هستندنیز شاخص

ایند هاي سطحی داراي در فر Thعناصر نادر خاکی و .)Gallet et al. 1998( گیرندمورد استفاده قرار مینیز و غبارها و براي ردیابی آنها

Upper( باالیی اي ریز برآوردي از ترکیب پوسته قاره در رسوبات دانه La/Th باشند و همچنین مقدار میانگین نسبترفتار مشابهی می

Continental Crust Composition: UCC (باشد می )Gallet et al. 1998( . نسبت La/Thنمونه هاي برداشت شده از دشت براي

بوده که نشان دهنده خاستگاه رسوبی در UCC باشند که مقدار این پارامتر نزدیک به مقدار می 5تا 2ن داراي مقادیري بین خوزستا

رسوباتبه طور گسترده اي براي ردیابی منشاء Th/Pbدر مقابل U/Pbتغییرات ).1390زراسوندي و همکاران، ( ناحیه منشأ می باشند

60

به شدت غیر قابل حل بوده، در حالی که در Th. باشدداراي رفتار ژئوشیمیایی متفاوتی در سطح زمین می U .گیردمورد استفاده قرار می

هاي آلتراسیون و افزایش نسبت از پروفیل Uباشد، که منجر به شستشو و تفریق دال بر محیط هوازدگی می Uشرایط احیایی سیالیت

Th/U الگوي یکسان . می باشد 5/1باشد و میانگین آن متغییر می 1/3تا 1/0ها بین در نمونهمقدار این نسبت . در مواد باقیمانده شود

مبین تشکیل و Mnو Rb, Sr و همچنین غنی شدگی از ,V, Nb Thعناصر کمیاب و عناصر نادر خاکی به همراه تهی شدگی عناصر

زراسوندي، ( منشا بودن تمام ذرات با ابعاد مختلف استو به عبارتی هم رسوبات خاستگاه رسوبی و نزدیک به سطح سنگ هاي مادر

1392( .

منابع آلودگی در رسوبی و در محیطدلیل این امر عدم تنوع . بیانگر همبستگی زیاد بین فلزات سنگین مورد بررسی می باشد داده ها

. نمونه هاست در موجود رس میزان نیکل، روي، منگنز، وانادیم، با مس، زیاد نکته مهم همبستگی. منطقه می باشد

فاکتور یک نشان دهنده منشا آواري .قرار می گیرنددر فاکتور یک بررسی ر موردعناصمیانگین بر اساس تحلیل داده هاي ژئوشیمیایی

،)1389محمدي، ( شده است است که از فرسایش سازندهاي مختلف و از طریق رودخانه ها وارد دشت براي عناصر موجود در رسوبات

چنین میزان باالي رسوبات هم .منشاء تامین کننده عناصر مذکور می باشد ، جراحی و زهرهکارون مختلف بخصوص يهاوجود رودخانه

کانی . تبخیري در سطح دشت، بخصوص در مناطق منشا ریزگرد نیز در توزیع عناصر و همبستگی آنها در مناطق منشا تاثیر مستقیم دارد

هاي سوپراتایدال بوده و آب دریا در این منطقه بدلیل خاصیت تحت تاثیر محیط بخصوص در بخش جنوبی دشت که هاي تبخیري

احتمال د برخی آنومالی ها در برخی مناطق منشا وجو. گی تبخیر شده و عناصر مذکور را در رسوبات سطحی بر جاي می گذاردمویینه

همچنین گنز و مسمنمجزا در نمودار آنالیز خوشه اي براي منشا با توجه به ایجاد شاخه . منشا انسانزاد براي این عناصر را تقویت می کند

. گرفت براي این عنصر در نظر) انسانزاد(می توان منشا آنتروپوژنیک زهشمال خرمشهر و جنوب غرب هویمنطقه روي میزان باالي فلز

. ی با فراوانی باال دیده می شونددر ترکیب برخی از مشتقات نفتگاها وانادیوم عنصر

61

نتیجه گیري: پنجمفصل -7با توجه به .می باشدگراول و رسوبات تبخیري سیلتی، ماسه و گاهی - در دشت خوزستان از جنس رسوبات رسی ينهشته هاي کواترنر

و باد پارامترهاي آماري و ویژگی هاي خاص رسوبی، رسوبات دشت خوزستان از طریق حامل هاي مختلف که مهم ترین آن ها رودخانه ها،

که از طریق دشت خوزستان داراي منشا رودخانه اي می باشد يبخش غالب نهشته هاي کواترنر. تامین شده است ،اشدجزرو مد می ب

ترین آن دشت ساحلی رودخانه مهم(در زیر محیط هاي رسوبی مختلف فرسایش سازندهاي مختلف زمین شناسی تامین شده است و

از شمال به جنوب با خوزستان دشت سطحی رسوبات بافت. اد رسوب کرده اندبا وسعت زی به لحاظ شرایط موفولوژي خاص دشت) هاست

که نشان دهنده جورشدگی هیدرولیک در طول مسیر رودخانه ها از شمال به جنوب است همراهکاهش اندازه ذرات و افزایش جورشدگی

وسیع سوپراتایدال خلیج فارس، تاالب شادگان و گستردگی مناطق پوشیده شده از رسوبات دانه ریز رسی و سیلتی مانند پهنه . می باشد

در تولیدکننده ریزگرد پتانسیل ایجاد کانون هايدر جنوب و جنوب غربی استان خوزستان، ... هاي خشک شده مانند بوستان و تاالب

.نمایدمی بیشتر استان خوزستان جنوب

دلیل این امر عدم همبستگی باالي فلزات سنگین دارد که نشان از خوزستاندشت در رسوبات سطحیبررسی هاي ژئوشیمیایی عناصر

در منطقه انسانزاد می باشد ) Mo, Ba, Pb, Dy, Tl(غلظت نامتعارف برخی عناصر سنگین و سمی .تنوع منابع آلودگی در منطقه می باشد

الکل (فاضالب هاي صنعتی در منطقه برخی مواد شیمیایی و غیر شیمیایی به احتمال زیاد مربوط به آلودگی دوران جنگ تحمیلی، که

عناصر توزیع الگوي یکسان .باشد...) شرکت هاي نیشکر و (یا سموم کشاورزي ) آلودگی هاي نفتیپاالیشگاه ها و سازي و روغن سازي و

خاستگاه مبین تشکیل و Mnو Rb, Sr و همچنین غنی شدگی از V, Nb, Th تهی شدگی عناصرکمیاب و عناصر نادر خاکی به همراه

.و به عبارتی هم منشا بودن تمام ذرات با ابعاد مختلف استرسوبات مادر رسوبی و نزدیک به سنگ هاي

و سازند آغاجاري(و رخساره ماسه سنگی و کنگلومرایی) سازند هایی مثل میشان و گچساران(رخساره هاي گچی و مارنی ، گنبدهاي نمکی

ي کارون، جراحی و در حوضه آبریز رودخانهها این سازند. دشت خوزستان می باشندرسوبات از جمله سازندهاي تامین کننده ) بختیاري

رودخانه اروند هم حجم عظیمی از رسوبات دانه ریز را به مناطق جنوبی استان خوزستان وارد می . گسترده هستند زهره داراي رخنمون

هاي بزرگ تولید ریزگرد رد و نیز مجاورت با کشور عراق که یکی از کانونبا توجه به مستعد بودن استان خوزستان براي تولید ریزگ. نماید

هاي ریزگرد با در جهان است مطالعه دقیق رسوب شناسی و ژئوشیمی رسوبات سطحی دشت خوزستان براي شناسایی و تفکیک طوفان

.لی ریزگرد کاربرد داشته باشدمنشاء داخلی و خارجی بسیار موثر است که می تواند در شناسایی و تثبیت کانون هاي داخ

یم ت و ژیپس هاانیدری و شیل سنگ، ماسه شامل نگ ها با میزان فرسایش و درجه ي رسوب زایی متوسط به احتمال فراوانس این

- پرمین واحدهاي از هایی الیه شامل گروه این. گسترش دارند )حوضه آبریز دشت خوزستان(بیشتري در زون زاگرس وسعت با که شوند

62

میزان نهشته هاي فرسایشی . لیوستوسن هستند که در حوضه آبریز رودخانه ي کارون، جراحی و زهره داراي رخنمون نسبتا زیاد استپ

.ناشی از این دسته از سنگ ها در رودخانه ي کارون و زهره بیشتر است

63

منابع -8

جغرافیاي هاي پژوهش .ماسه اي تپه هاي مورفولوژي با ایران جنوبی سواحل تندبادهاي رابطۀ بررسی) 1392(، دادفر، ص .م اختصاصی، . 61- 72، سال چهل و پنجم، 4شماره طبیعی،

مسیر هجایی جاب و اهواز گسل خیزي لرزه یابی سن) 1393(، ع سامانی امیري، .، بسامانی ابراهیمی آقا، .ن، مالماسیا، .، باسمعیلیمجله . زاهوا شهري قطار پروژه در نوشناخته هاي گسل شناسایی و ژئوتکنیک مطالعات ترمولومینسانس و از استفاده با کارون رودخانه

.69-78، چهارم و بیست سال، 94 شماره علوم زمین، .ص 208ر، نو پیام دانشگاه انتشارات شناسی و سنگ شناسی رسوبی، رسوب) 1387( ح پروین،

دانشگاه کارشناسی ارشد، نامۀ پایان ).وشهرب تا اروند(رکواترن در فارس خلیج شمالی سواحل ژئومورفولوژي بررسی) 1388( ع زاده، تقی .ص 132ن، اصفهاارزیابی توزیع مکانی جیوه کل در دشت رسوبی خوزستان با استفاده از زمین آمار در محیط )1385( ، المعی، م.، تنها، م.ح. چرخابی، اGIS .همایش خاك، محیط زیست و توسعه پایدار، کرج، ایران .

.ص 991 تهران، دانشگاه انتشارات ،هاي اکتشافی داده تحلیل )1380( الدین، م شرف ،.ا. ع ، پاك حسنی استان(آباد فرح و الریم منطقه رسوبات ساحلی در آن منشا تعیین و تیتانیم اقتصادي منبع شناسایی) 1391( ، لک، ر.داوودي، ا

.225- 232هشتم، سال، 3فصلنامه زمین شناسی کاربردي، شماره .)مازندرانمنشا و ترکیب ریزگردهاي استان خوزستان با استفاده از ژئوشیمی رسوبی و تصاویر ماهواره اي، سازمان ) 1392( درویشی خاتونی، ج

. ص 115، زمین شناسی کشورایجاد و مهار گرد و غبار بادي و پتانسیل رسوب شناسی رسوبات ) 1392( ، اژدري، ع.، محمدي، ع.، معینی، م.، لک، ر.درویشی خاتونی، ج

.سازمان زمین شناسی کشور، تهران، ایران ،همایش تخصصی ریزگرد، پایش، اثرات و راهکارهاي مقابله با آن. در استان خوزستان . 16- 23خوزستان، هواشناسی استان کل اداره بارش، ي فصلنامه خوزستان، استان غبار در و گرد ي پدیده) 1388( ر. رشنو، ع

ترکیب کانی شناسی و ریخت شناسی ذرات تشکیل دهنده ي پدپده ي گرد و غبار در استان ) 1390( ، نظرپور، ا.، مر، ف.زراسوندي، ع .511- 518، سال نوزدهم، 3مجله بلور شناسی و کانی شناسی ایران، شماره . XRDخوزستان با تکیه بر آنالیز هاي و تصاویر

با استفاده از زمین شیمی عناصر نادر هاي گرد و غبار در استان خوزستان رکیب و منشاء زمین شیمیائی طوفانت) 1392( زراسوندي، ع. همایش تخصصی ریزگرد، پایش، اثرات و راهکارهاي مقابله با آن .تاکیدي بر شاخص هاي زمین زیست محیطی): REE(خاکی

.سازمان زمین شناسی کشور، تهران، ایران .ص 39، )1(تلخاب 1:100000برگه محدوده در ژئوشیمیایی گزارش اکتشافات) 1384( کشور معدنی اکتشافات و شناسی زمین سازمان .ص 351س، قوم نشر ن،ایرا ژئومورفولوژي) 1384(ی، م طالقان عالئی

محیط شناسی، مجله ). شمال ایران(الب انزلیتا رسوبات در سنگین آلودگی فلزات منشاء بررسی) 1390 (م اقبال، خوش زارع ،.ف غضبان، .45-56، سال سی و هفت، 57شماره

در غبار و گرد توفان هاي خاستگاه تولید شناسایی) 1390( مقدس، ن حافظی ،.م نوخندان، حبیبی ،.ح آئینی، شهر طاهري ،.خ کریمی، .57-72 دوم، ، سالمهفتم و هشت ارهشم اقلیم شناسی، پژوهش هاي دور، از سنجش از استفاده با خاورمیانه

.1-12سال اول، ، 1خشکبوم، شماره فصلنامه. جازموریان پالیاي نهشته هاي ژئوشیمی و شناسی رسوب )1389( محمدي، عهاي زمین شناسی مهندسی نهشته هاي محیط هاي رسوبی عهد حاضر در جنوب دشت بررسی ویژگی )1385( مرادي هرسینی، ك

.ص 362، پایان نامه دکتري، دانشگاه تربیت مدرس .انخوزست .ص 197 ،شیراز دانشگاه انتشارات ،.ا ع، ، شرفی،.مر، ف: ترجمه ژئوشیمی، اصول )1383( ب .ك مر، ، .ب میسون،

64

اولین همایش ب هورالعظیم و نقش آن در ایجاد ریزگردها،، بررسی علل خشک شدن تاال1393، .بخلیل مقدم، ،.، اپهلوانروي ،.آ, میریان .، همدانملی بهداشت محیط، سالمت و محیط زیست پایدار

Alagarsamy, R., Zhang, J (2010) Geochemical characterization of major and trace elements in the coastal

sediments of India, Environmental Monitoring Assessment, Vol. 161: 161-176. Al Dabbas, M. A., Ayad Abbas, M., Al-Khafaji R. M (2010) Dust storms loads analyses Iraq. Arab Journal

Geoscience 5(1):121-131. Al Ghadban, A.N., El Sammak, A (2005) Sources, distribution and composition of the suspended sediments,

Kuwait Bay, Northern Arabian Gulf. Journal of Arid Environments. 60: 647-661. Alther, G. A (1979) A simplified statistical sequence applied to routine water quality analysis, a case history,

Journal of Ground Water, Vol. 17 (6): 556-561. Ehrmann, W., Setti, M., Marinoni, L (2005) Clay minerals in Cenozoic sediments off Cape Roberts (McMurdo

Sound, Antarctica) reveal palaeoclimatic history. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 229: 187- 211.

Folk , R. L (1974) Petrology of Sedimentary Rocks. Hemphill Publ, Co, Austin, TX, 182 p. Friedman G. M (1979) Differences in size distributions of populations of particles among sands of various

origins. Sedimentology 26: 3–32. Gallet, S., Jahn, B., Lano, B., Van, V., Dia A., Rossello E (1998) Loess geochemistry and its implications for

particle origin and composition of the upper continental crust. Earth Planet Science. 156:157-172. Goudie, A.S (2008) The history and nature of wind erosion in deserts. Annu. Rev. Earth Planet, Journal of

Science, 36: 97-119. Hester, R. E., Harrison, R. M (1997) Contaminated Land and its Reclamation, issues in environmental science

and technology, The Royal society of chemistry, 145p. Ibhadon, A. O., Wright, P., Daniels, R (2004) Trace metal speciation and contamination in an intertidal estuary.

Environmental Monitoring, 6: 679-683. Marx, S. K., Kamber, B. S., Mcgowan, H. A., Denholm, J (2009) Detailed history of Holocene climate

variability in Australia from dust records in peat cores. Goldschmidt conference abstracts. McLennan, S. M (1989) Rare earth elements in sedimentary rocks: Influence of provenance and sedimentary

processes. In Geochemistry and Mineralogy of Rare Earth Elements, 21: 169–200. Morton, A. C (1991) Geochemical studies of detrital heavy minerals and their application to the provenance

studies. Journal of Geology Science, 57:31-45. Natsagdori, L.D., Judjer. Y., Schang, S (2002) Analysis of dust storm observed.Mongolia during 1937-1999 ,

12 p. Perera, F. P., Jedrychowski, W., Rauh, V., Whyatt, R. M (1999) Molecular epidemiologic research on the effect

of environmental pollutants on the fetus. Journal of Environmental Health Perspective, 107:451-460. Potts, P. J (1987) A Handbook of Silicate rock analysis. Blackie and Son Ltd, 549 p. Prins, M.A., Postma, G., Weltje, G.J (2000) Controls on terrigenous sediment supply to the Arabian Sea during

the late Quaternary: the Makran continental slope. Journal of Marine Geology, 169: 351-371. Rudnick R. L., Gao, S (2003) Composition of the continental crust. In The Crust, vol. 3 (ed. R. L. Rudnick),

Elsevier, 1-64 p. Siiro, P., Rasanen, M., Gingras, M., Harris, C., Irion, G., Pemberton, G., Ranzi. A (2005) Application of Laser

diffraction grain-size analysis to reveal depositional processes in tidally influenced systems. Fluvial Sedimentology VII, Special Publication Number 35 of the International Association of Sedimentologists, Vol. 159-180.

Taylor S. R., McLennan S. M (1985) The Continental Crust: Its Composition and Evolution. Blackwell, Oxford, 312 p.

Taylor S. R., McLennan S. M (1995) The geochemical evolution of the continental crust. Journal of Geophysics. 33: 241-265.

Tuker, M. E (1988) Techniques in sedimentology. Blackwells, Oxford, 394 p.

65

Wedepohl, K. H (1995) The composition of the continental crust. Geochim Cosmochim Acta 59:1217–1232. Zhu, B., William S. F., Rowley, David B., Currie, Brian S., Shafique, N (2005) Age of initiation of the Indiana-

Asia collision in the east-central Himalaya, Journal of Geology, 113: 265-285.