1

تاثیر عوامل اقلیمی در طراحی ساختمان و راه رسیدن به طراحی پایدار

*2 وحیدرفیعی 1 محمد پیر محمدي

1 )Arcmpm@yahoo.com( 2 )Vahid.rafiee.t@gmail.com(

چکیدهبا توجه به تأثیر اقلیم بر معماري، به ویژه در کشور ایران که شرایط اقلیمی در آن کامال مشهود است ، نیاز به مطالعات و پژوهش هاي جامع در این زمینه کامال بدیهی و الزم می نماید . امروزه با توسعه و پیشترفت تکنولوژي، لزوم توجه به توسعه پایدار و ساخت و سازهاي مطابق با اصول معماري در راستاي استفاده بهینه از منابع طبیعی موجود از اهمیت

عوامل در ایجاد آسایش و ر اه کاربران نریتخاصی برخوردار است . شناخت شرایط اقلیمی در هر منطقته از مهمتباط و تأثیرات مستقیمی بر یکدیگر دارند. در روند این ار ساختمان ها در آن منطقه است ، چرا که معماري و اقلیم

راجب حوزه هاي اقلیمی ایران و تقسیمات پس از توضیح اجمالی مفاهیم دراین پژوهش . پژوهش سعی بر آن شده استی اقلیمی در جهان ، ایران وتپولوژي معماري به دنبال مرتبط سازي آن با طراحی اقلیمی و بررسی اهداف عمده طراح

اقلیمی چگونگی تاثیر اقلیم در معماري پرداخته شده است که به دنبال آن با ذکر بیان معماري پایدار (معماري همسان با محیط) ،ابعاد معماري پایداربیان گردیده است. که در نهایت با بررسی خصوصیات آب و هوایی اقلیم هاي موجود در ایران

در این مناطق به ارائه پیشنهاداتی راجب به چگونگی طراحی اقلیمی و خصوصیات شکل گیري ساختمان هاي سنتی هماهنگ با طراحی پایدار در اقلیم هاي مختلف گردیده است.

اقلیم،معماري پایدار،طراحی پایدار،سنتی کلیدي: هايواژه

مقدمه بشر، امروز نیازهاي تأمین درعین که نحوي به است؛ فناوري و انسان طبیعت، شامل منابع از بهینه و مؤثر استفاده پایداري، طبیعت و انسان آن در که رود می کار به جهانی توصیف پایداربراي واژه .باشد نیز آیندگان نیازهاي شدن برآورده متضمن آن، بر مخرب آثار ایجاد بدون محیط زیست، از حفاظت با و آینده هاي نسل حقوق و نیازهاي حال گرفتن نظر در با بتوانند

مفهوم.است واقتصادي اجتماعی کالبدي فانی الگوهاي مقابل در راهکارهایی ارائه معنی به پایدار توسعه .دهند ادامه حیات به و دارد هاي ویژ اهمیت معماري درتعریف ساختمان مکانی موقعیت و طبیعی و اقلیمی شرایط به توجه معماري، در پایداري انرژ و بازیافت قابل مصالح از استفاده و یکدیگر با بنا و محیط کارگیري همسازي به با انرژي و طبیعی منابع مصرف کاهش از حفظ همه، زندگی سطح ارتقاي و بهبود اساسی، نیازهاي تأمین پایدار، توسعه اصلی هدف.میکند اشاره تجدیدپذیر یهاي پخش و اتالف کاهش به میتوان است پایدار شده ذکر سعادتمندتر و آینده و ها اکوسیستم بهتر اداره و . توسعه اهداف دیگر انرژي منابع از گیري ه بهر و طبیعت چرخه به بازگشت قابل مصالح موادو از استفاده ها، آالینده تولید کاهش محیط، به انرژي

معماري،انجام مطالعات و پژوهش همیت تاثیر اقلیم بر ا.کرد اشاره گرمایی -زمین انرژي و خورشید باد انرژي مانند تجدیدپذیرهاي جامعی را در این زمینه ایجاب می کند.بویژه در کشور ما که تنوع شرایط اقلیمی در آن کامال مشهود است.انجام تحقیقات

بطورکلی،این پژوهش ها به دو صورت نظري وعملی انجام می گیرد.دروجه .گسترده در این زمینه امري اجتناب ناپذیر است

2

ث نظري مربوط به اقلیم و ساختمان،مورد بررسی قرارمی گیرد و در وجه دوم،با بهره جستن از آمار آب و هوایی اول،مباحمناطق مختلف و انجام تقسیم بندي هاي اقلیمی،همچنین با استفاده از نمونه هاي ساختمانی مناطق مختلف اقلیمی،آزمایش

ها عملی در چار چوب وظایف موسسات تحقیاقات ساختمانی انجام ها و محاسبات دقیق صورت می گیرد.از آنجا که ازمایشمی گیرد واین امر تنها با تخصیص بودجه وزمان کافی از سوي سازمانهاي مربوطه اماکان پذیر است، همچنین به دلیل نبود

وهش حاضر بیشتردر امکانات عملی جهت انجام این برنامه ها ودر دست نبودن امار واطالعات آب وهوایی مناطق مختلف، پژ .وجه اول استوار است

معماري واقلیم، پیوندشان بیشتر به رابطه نوزاد وآغوش می ماند، یا نسبت هر رستنی با خاك ، حریم امن وبستر بالیدن. با ودشان بستگی اي تکامل آفرین؛ الهام بخش والبته ، نه محیط زا. در این معنا، آغوش، خاك واقلیم ، رابط حیات وسرزندگی ونب

نمود میرایی است . تجربیات معماري بومی در پهنه جهان وآروین هاي آن در معماري ایران زمین نیز ، خود گواه تاکیدي بر میزان متفاوت وترکیب .اندیشه ي فرم زایی مالحظات اقلیمی در معماري است تا عاملی بر محدودیت آن یا اسارت معمار

ز تفاوت موقعیت جغرافیاي مناطق مختلف است، حوزه هاي اقلیمی متفاوتی در جان گوناگون عوامل اقلیمی که خود ناشی اپدید آورده که هریک ویژگی هاي خاصی دارد. محیط زیست ، شهرها وحتی بناهاي مربوط به این حوزه هاي اقلیمی،

اي مختلف اقلیمی ایران در هدف این گزارش ، تعیین حوزه ه .ویژگیهاي خاصی متناسب با شرایط اقلیمی خود به دست آوردند .ارتباط با معماري وارائه اطالعاتی است که براي دست یابی به طرحهاي منطقی معماري وهماهنگ با اقلیم مورد نظر است

حوزه هاي اقلیمی ایران -1 :تقسیمات اقلیمی در جهان-1- 1

-اتریشی دانشمند –در مورد تقسیم بندي اقلیمی نقاط مختلف جهان، روشهاي گوناگونی پیشنهاد شده که از میان روش کوپن که است کرده معرفی جهانی مقیاس در اقلیم نوع پنج نباتات، انواع ونمو رشد براساس کوپن. است قرارگرفته قبول مورد

:از عبارتند 18در این اقلیم فصل سرد وجود ندارد و معدل دماي هوا در سردترین ماه سال بیش ازاقلیم بارانی استوایی : - 1-1- 1

.درجه سانتی گراداستدر این مناطق، به دلیل آنکه میزان بارندگی ساالنه بخار آب مورد نیاز جهت رطوبت هوا را اقلیم گرم وخشک: -1-2- 1

.ک استتامین نمی کند، هوا به طور کلی خشدرجه سانتی گراد ومعدل -3و 18معدل دماي هواي سردترین ماه سال در این مناطق بین معتدل: -اقلیم گرم-3-1-1

در جه سانتی گراد است. در این مناطق زمستان کوتاه است ولی ممکن است حدود 10دماي هوا در گرمترین ماه سال بیش از .برف باشد یک ماه یا بیشتر زمین یخ بسته یا پوشیده از

درجه ودر سردترین ماه سال 10در این افلیم معدل دماي هوا در گرمترین ماه سال بیش از اقلیم سرد و برفی: -4-1-1به صورت برف است ودر طول چند ماه ازسال زمین پوشیده ” درجه سانتی گراد است. بارندگی در این مناطق معموال -3کمتر از

.از برف ویخ استدرجه سانتی گراد است. در این جا 10در این اقلیم معدل دماي هوا در گرمترین ماه سال کمتر از قطبی: اقلیم -1- 5-1

Www.prozhe.com (برخالف اقلیم بارانی واستوایی فصل گرم وجود ندارد :تقسیمات اقلیمی در ایران-2- 1

اصوال در بسیاري در مناطق جهان ،اقلیم بوسیله عرض جغرافیایی و اتفاع از سطح دریا مشخص می شود.ایران با قرار گرفتن درجه عرض جغرافیایی شمالی،در منطقه گرم قرار دارد و از نظر ارتفاع نیز، فالت مرتفعی است که مجموع 40و 25بین

با .متر است، درصد بسیار کمی از سطح کل کشور را تشکیل می دهند475ر از سطوحی از آن که ارتفاعشان از سطح دریا کمت

3

وجود اینک ایران داراي دو حوزه بزرگ آب(دریاي خزر و خلیج فارس) است، بدلیل وجود رشته کوه هاي البرز و زاگرس و نحوه حوزه ها، به ندرت اثري در تعدیل درجه قرارگیري آنها، اثرات این دو حوزه محدود به نواحی بسیار نزدیک به آنها است و این

بی تردید در کشوري کوهستانی مانند ایران ،هیچ گاه دو نقطه از نظر اقلیمی مانند یکدیگر .حرارت قسمت هاي داخلی دارندنیستند.با این حال، بهترین روش براي دستیابی به پایه اي به منظور تعیین مناطق اقلیمی کشور، همان اصول کوپن است که

.ناگزیر باید از آن پیروي کردبنابراین، تقسیمات چهار گانه ایران را که توسط دکتر حسن کنجی پیشنهاد شده نمی توان مورد استفاده قرار داد. وي تقسیم

.بندي کوپن را با کمی تغییر و با توجه به عوارض جغرافیایی کشور به شرح زیر پذیرفته است )وبی دریاي خزراقلیم معتدل و مرطوب(سواحل جن -1 )اقلیم سرد (کوهستان هاي غربی -2 )اقلیم گرم خشک(فالت مرکزي-3 )اقلیم گرم و مرطوب(سواحل جنوبی -4 )اقلیم معتدل و مرطوب (سواحل جنوبی دریاي خزر-5 :تقسیمات اقلیمی و تیپولوژي معماري-3

یابیم که ویژگی هاي متفاوت هر یک از این اقلیم با توجه به شکل گیري و ترکیب معماري بومی مناطق مختلف ایران در میها،تاثیر فراوانی در شکل گیري شهر ها و ترکیب معماري این مناطق داشته اند.بنابراین،تعیین دقیق حوزه هاي اقلیمی در

میت سطح کشور و دستیابی به مشخصات اقلیمی مناطق مختلف،در ارائه طرح هاي مناسب و هماهنگ با اقلیم هر منطقه اه .فراوانی دارد

طراحی اقلیمی:-4اقلیم عبارت از تفسیر مجموعه شرایط جوي که توسط کیفیت و تکامل )w.m.o.182(براساس فرهنگ هواشناسی اقلیمی

وضع هواي منطقه معین مشخص می شود. اقلیم به عنوان یک پدیده طبیعی همواره موررد توجه شهرسازان و معماران بوده منافع انسان ،تقریبا است هدف از اقلیم شناسی عبارت است از کشف و تعیین رفتار طبیعی اتمسفر و بهره برداري از آن جهت

تمام فعالیت هاي بشري براي تدوام چرخه زندگی به طور کامل مستقیم یا غیر مستقیم تحت تاثیر هوا و اقلیم می باشد . در تمام طول تاریخ معماري و ساختمان سازي طراحان همواره در صدد پاسخ گویی به شرایط آب و هوایی بوده اند حتی معماران

طراحی اقلیمی داراي بیان دقیق و استادانه اي بوده است. خواه در ساختمان هاي واقع در شهرهاي به اصطالح سنتی کوهستانی که در مقابل باد محافظت شده و رو به جنوب می باشند و خواه در پالن خانه هاي حیاط مرکزي سنتی که جهت

ی و سبک هاي محلی ،اقلیم و آب و هوابه عنوان حفظ سرماي شب در اقلیم گرم و خشک طراحی شده اند.در این بناهاي بوممبناي حیات و فعالیت هاي انسان درنظر گرفته شده که نهایتا فرم و زیبایی ساختمان ها ازآن منتج شده است. طراحی اقلیمی

حی فضا ساختمان نیز نامیده می شود. شامل یک سري اصول در طراحی ابینه توسط طراحان و معماران می تواند منجر به طراهاي بهینه از نظر آسایش انسان و صرفه جویی در مصرف انرژي شود . طراحی اقلیمی روشی است براي کاهش همه جانبه

)3:1389.(شمس،خداکرمی،انرژي یک ساختمان طراحی ساختمان اولین خط دفاعی در مقابل عوامل اقلیمی خارجی بنا استول طراحی ساخته شده اند. ضرورت گرمایش و سرمایش مکانیکی را به حداقل در تمام آب و هواها ساختمان ها که بر طبق اص

مکانیکی را به حداقل کاهش می دهند و در عوض از انرژي طبیعی موجود در اطراف ساختمان استفاده می کنند. طراحی م هاي گرمایشی و تساقلیمی موجب می گردد که ساختمان ها داراي شرایط آسایش بهتري باشند و به جاي این که به سی

سرمایشی فشار زیادي تحمیل شود،خود ساختمان بدون سر و صدا وبدون پنکه و کولر یا دستگاه ها و بدون اینکه حداکثر به دستگاه هاي مولد مرکزي وارد شود ،شرایط آسایش را فراهم می کند. ساختمان هاي ساخته شده براساس اقلیم نه تنها در

4

عملکرد خوبی دارند بلکه یک محیط انسانی سالم و زیبا نیز فراهم می کنند. عواملی چون حرارت مقابل عوامل نامساعد جوي )4:1389.(شمس،خداکرمی،،رطوبت،بادو ... غیره در نوع و سبک معماري بناهاي شهر موثر می باشد

)روند طراحی اقلیمی از گذشته تاکنون1نمودار(

اهداف عمده طراحی اقلیمی :-5

بهره گیري از انرژي خورشید درگرمایش - کاهش تاثیر باد در اتالف حرارت ساختمان- انرژي در ساختمان کاهش اتالفبهره گیري از نوسان روزانه - محافظت ساختمان در برابر تابش آفتاب - محافظت ساختمان دربرابر هواي گرم خارج-ساختمان -بهره گیري از رطوبت مطلوب هوا -کوران در فضاي داخلیایجاد - بهره گیري از شرایط مناسب هواي خارج- دماي هوا

جلوگیري از آلودگی صوتی- کاهش تاثیر بادهاي غبار آلودبر ساختمان - محافطت ساختمان در برابر بارندگی )4:1389.(شمس،خداکرمی،

تاثیر اقلیم در معماري:- 6اثرات -1 :انی و هوا یا آب و هوا دو جنبه کلی وجوددارددر این رابطه باید بدانیم که در روابط متقابل بین پروژه هاي ساختم

دررابطه با این .اثرات مستقیم آب و هوا بر روي فعالیتهاي ساختمانی -2آب و هوا بر روي طرح و شکل ساختمان و استقرارآننظم و ترتیب )ب مکان یابی مناسب و مطلوب )الف: موارد و برنامه ریزي مربوط به آن موارد زیر باید مد نظر قرارگیرند

مصالح به کار گرفته شده در برابر عناصر و عوامل مقاومت )ج بناهانسبت به یکدیگر و در رابطه با تأثیر پذیري از عناصر اقلیمیمعماري ضرایب راحتی وآسایش مبتنی بر یک )ه پالن،شکل و طراحی ساختمان نسبت به شرایط آب وهوایی د) آب و هوایی

.همساز با اقلیمدر این رابطه دو عنصر دماو باد بیشترین نقش را بر عهده دارند . بنابراین به منظور آمایش شهري و مکانیابی پروژه: -1- 6

باالخص ساخت و سازهاي جدید الزم است که بخشهاي خوش آب وهوا تر و داراي شرایط حرارتی مطلوب تر به مناطق ،خدماتی و تفرجگاهی اختصاص یابند و ابنیه اي مانند انبارها،صنایع آلوده ساز و امثال آن به نقاط مسکونی،آموزشی ،اداري

. داراي هواي نامساعدتر هدایت شوند . هرچند که براي برخی از کاالها باید شرایط حرارتی و رطوبتی مناسبی در نظر گرفت

مورفولوژي و یا ساخت وبافت شهر همانگونه که متأثر از سایر پارامترهاي طبیعی : نظم و ترتیب و جهت گیري بنا-2- 6مثالًیک رودخانه و یا یک دریاچه به غیر از موارددیگر در امتداد سواحل خود .است از شرایط آب وهوایی نیز تأثیر پذیر است

ی از دالیل ساخت طولی و یا نواري شهرها یک میکرو کلیماي خاص و گاه فرح بخش به وجود میآورند که همین می تواند یکدر این نواحی باشد و یا اینکه شهرهاي مشرف بر کوهستانها به دلیل وجود هواي سالم ومطبوع کوه خود را به روي دامنه ها باال می کشند و چنین گسترشی ضمن اینکه درساخت شهر اثر می گذارد نوعی طبقه بندي اجتماعی به وجود می آورد که

بدین معنی که حاشیه رفاه در بخشهاي مرتفع ودامنه اي بافتی درشت و گسترده و غیر . دربافت شهر مؤثر واقع می شود خودمتراکم ( مساکن ویالیی و بزرگ با معابرکمتر ) را به وجود می آورد در حالی که در قسمتهاي کم ارتفاع تر و داراي آب وهواي

است .به نظر می رسد و فشرده ( مساکن کوچک و چند طبقه بامعابر و کوچه هاي بسیارنا مناسب تر بافت شهر ریز و متراکم

5

علی رغم . در میان عناصر جوي دو عنصر تابش خورشید و باد بیش از بقیه در ساخت و باالخص بافت شهر تأثیر می گذارندد در نظر گرفتن این پارامتر و محاسبه آن تغییرات فصلی و محلی زاویه تابش آفتاب و در نتیجه طول زمانو شدت تابش خورشی

( بافت شهر ) امري ضروري واجتناب ناپذیر است در شهرسازي ،برنامهریزي شهري و طرح ریزي شبکه گذرهاي شهري

می دانیم که محیط و طبیعت معموالً مواد و مصالح مورد نیاز و سازگار یا اقلیم رادر : مقاومت مصالح به کار رفته -3- 6نسان قرار میدهد اما متأسفانه در عصر حاضر بنا به دالیلی بیشتر از مصالح غیر بومی ووارداتی استفاده می شود که اختیار ا

به عنوان مثال در مناطق کویري و بیابانی رس بسیار . کمتر با اقلیم ناحیه هماهنگی دارد و لذا دردسرهایزیادي به بار می آیده در معماري شهرهاي کویري مانند یزدمورد استفاده قرار می گیرد ضمن عایق بودن زیاد است و خشت یا آجر حاصل از آن ک

در مقابل تغییرات حرارتی از نظم واستحکام نیز گاه با تیر آهن رقابت می کند ،و یا در مناطق جنگلی مثل شماالیران جنس گی حاصل از آن یعنی عمل هوازدگی شیمیایی و مصالح به کار رفته در بناها باید به گونه اي باشد که در برابررطوبت و خورد

مقاومت بیشتري داشته باشند و به این ترتیب بکار بردن مصالح فلزي در این مناطق چندان مناسب نیست و پوسیدگیسنگهاي ساختمانی مثل آهک و تراورتن و غیره نیز براي روکار ونماي ساختمان مطلوب نخواهد بود زیرا باران در انحالل و

وردگی آنها نقشبسزایی دارد . از اینرو در چنین مناطقی بکارگیري مصالح چوبی ،سفالی و امثاآلن مستحکم تر و مقرون به خبه طور کلی یک ساختمانمی باید براي مقابله و مقاومت در برابر نیروهاي حاصل از عناصر و عوامل آب . صرفه تر خواهد بود

. ت ،تغییرات رطوبت ،باران و بار سنگین برفو یخ ونیروي باد و فشار طراحی شودوهوایی نضیر افت و خیز هاي درجه حرار

از نظر تأثیر آب و هوا بر شکل وطرح ساختمان می باید موارد زیر را در برنامه ریزیها مورد توجه قرار : طرح و شکل -4- 6موقع و محل بنا در برابر باران و برف - 3 تعادل حرارتی داخل ساختمان - 2 نور و روشنایی فضاي داخل ساختمان - 1: داد

اگر بنا وساختمانی در برابر عناصر و عوامل اقلیمی .(شکل بنا در رابطه با دفع و یا کاهش نیروي تخریبی باد - 4 در یخبندانب ایمنی و خوب طراحی شود و شکل و پالن آن به گونه اي باشد که موارد فوق الذکر را تأمین کند در این صورت نه تنها ضری

. )مقاومت سازه باال می رود بلکه راحتی و آسایش ساکنین بنا نیز از نظربیوکلیماي انسانی فراهم می گردد

محیط: با همسان معمارى پایدار معمارى - 7 در است ممکن معماري طرح یک . بکارمیرود معمارانه طراحی محیطی درك به وابسته حرکت تشریح در پایدار معماري واژه

پایدار معماري عام تفسیر . بخشد نشاط آن به و داده سامان را فضا برعکس یا و نماید ریختگی هم در و اغتشاش ایجاد محیط می رساند حداقل به را آنها مصرف تر طوالنی زمانی در طبیعی منابع از استفاده جهت به که طرح معمارانه بسوي را رویکردي

پایدار معماري . دارد محیط زیست نگهداري منظوره ب منابع حفظ بر تاکید که است حقیقتی بیان پایداري . دهد می نشان اندازه به منابع از استفاده دیگر بعبارتی دهیم هدر را منابع اینگونه آنکه بدون باشد می طبیعی منابع به ما نیاز دهنده نشان

الگو می تواند که دارد اشاره فرهنگی و اجتماعی حساسیتهاي به که است مفهومی پایدار معماري داریم نیاز آن به که اي جامعه بسوي نشینی کوچ جامعه از آنجا از که است فرایندي از دیگري گام پایدار معماري . باشد زندگی براي وسبکی

)5:1381(قشمه،رضایی،. رود می صنعتی فرا اي بسوي جامعه نهایتاً و صنعتی جامعه بسوي طبیعی سیر یک در و کشاورزي

:پایدار معماري ابعاد-8 تجدیدناپذیر، و اول دست مصالح و منابع در صرفه جویی-پاك و پذیر تجدید منابع از استفاده و انرژي مصرف در صرفه جویی

از استفاده- منطقه و محل هر در اقلیمی شرایط از مناسب استفاده- طرح بستر شمردن محترم- مجدد استفاده و بازیافت زندگی محیط آن در که سکنهاي پشتیبانی و سالمت ایجاد سبز معماري ویا پایدار معماري)94:1389 نصر،( بومی مصالح

که شوند تعریف سازههایی عنوان به میتوانند پایدار داردساختمانهاي نظر در را شد خواهد آنان رضایتمندي موجب و میکنند و کلی تنظیمات و آنها با تماس مستقیم در محیط سازهها، خود طبیعت و شده ساخته محیط روي را منفی تأثیر کمترین-شده کامل کیفیت با که شود تعریف ساختی روش عنوان به میتواند پایدار سازي ساختمان .دارد اطراف گستردهتر ناحیهاي

6

مدیریت و طبیعی منابع از منطقی استفاده بنابراین .یابد می بقا وسیعی طور به محیطی و اجتماعی اقتصادي، کارایی شامل اي میبخشد توسعه را محیطی کیفیت و میدهد کاهش را انرژي مصرف میکند، منابع کمک حفظ به خام، مصالح مناسب

و شکل .باشند محلی انرژي منابع و اقلیم از استفاده قادربه که شوند طراحی گونهاي به باید ساختمانها )92:1389بیرانوند( درون آسایش ارتقاءسطح موجب که باشد گونهاي به میتوانند آن داخلی فضاهاي قرارگیري محل و ساختمان استقرار نحوه

فرهاد،( آید پدید فسیلی سوخت مصرف کاهش موجبات سازه، صحیح عایقبندي طریق از حال عین در و گردد ساختمان )91:1388ن،همکارا شراره

پایدار: طراحی-9 مثال شود می تاکید معماري با ارتباط در محیطی پایداري ایده بر بیشتر گاهی پایدار طراحی براي شده مطرح تعاریف در

آمده چنین زیر تعریف : « عمر طول در را طبیعی محیط بر ناسازگار تاثیرات کمترین که است ساختمانی پایدار درساختمان انسانی تفکر زاده که پدیده یک بعنوان معماري که، گرفت نباید نادیده دارد.اما جهانی و هاي منطق استقرار و است ساختمان

این به منصفانه دیدي با اگر .اوست فکري بنیانهاي و نگرش نحوه به آید.وابسته می بوجود انسان آرامش و آسایش براي و است بس هدفی و نیست مادي و فیزیکی نیازهاي به آن پاسخگویی تنها آفرینش معماري از هدف که یابیم درمی کنیم نگاه قضیه )3:1393.(محمودي،باشد می مترتب آن بر است انسانی عواطف و ترین احساسات عمیق با ارتباط برقراري آن که واالتر

: پایدار طراحی اصول-10داشته حساسیت مکانی ظریف مسائل به ما اگر زیرا شود می مطرح مکان از شناختی با پایدار طراحی مکان: شناخت-10-1

باعث و کمک کرده طراحی به ساختمان یک نور جهت مانند مکان شناخت .شویم ساکن آن در تخریب بدون توانیم می باشیم )5:1393(محمودي، .کرد خواهد آسانتر نیز را یها دسترس حتی و شود می محیطی محافظت

طبیعت با هماهنگ طراحی باشد، طبیعی تر محیط در چه و شهر درون چه که سایت طراحی در طبیعت: با ارتباط -10-2 .باشیم داشته طبیعی فضایی که میکند کمک ما به طراحی تاثیرات و دارد خود در را محیطی زندگی به بازگشت

فراهم دیگري براي را غذا ارگانیسم یک تولید .ندارد وجود اتالفی طبیعت در طبیعی: فرایندهاي شناخت -3- 10 با و گذارده احترام گونه ها نیاز به ما زنده فرایندهاي با کار با .دارند هاي بست چرخه طبیعی هاي سیستم عبارتی وبه میسازد

)5:1393(محمودي، .دهیم می بازگشت زندگی به را طراحی دهد، قرار طبیعت چرخه در را خود بتواند طراحی که سایت ارزیابی با محیطی تاثیرات از شناختی داشتن جهت کوششی پایدار طراحی محیطی: تاثیرات شناخت -10-4

پیدا تخفیف پایدار مصالح انتخاب و ساختارها تکنولوژي تجدیدپذیر، انرژي کارایی با تواند می محیطی منفی تاثیرات.است )5:1393(محمودي، .کند و برند می بکار آنرا که مردمی عادات و مذاهب نسلها، فرهنگها، از وسیعی گستره باید پایدار طراحی مردم: شناخت -10-5

)6:1393(محمودي، .است جامعه و مردم نیازهاي به حساسیت نیازمند این و دهد قرار توجه مورد را شوند می ساکن آن یا در

فالت: مرتفع و کوهستانی نواحی-11جلگه بین دریاي خزر در شمال و سواحل دو سلسله جبال البرز و زاگرس نواحی مرکزي ایران را از:شرایط اقلیمی-11-1

جدا می کند اقلیم این نواحی سرد است . خصوصیات آب و هوایی این نواحی بدین گونه است: سرماي شدید االنهرین در غرباختالف بسیار -رطوبت هواکم -بارش برف سنگین در قسمتهاي شمال و شمال غرب کشور - در زمستان معتدل در تابستان

ه برودت بسیار زیاد هوا در بخش عمده اي از سال در این نواحی حداکثر استفاده از زیاد درجه حرارت بین شب و روز.باتوجه بتابش آفتاب بهره گیري از نوسان روزانه ،دما،حفظ رطوبت و جلوگیري از باد سرد زمستانی در محیط هاي مسکونی امري

)13:1387(کسمایی،ضروري است.

7

ري براساس اقلیم منطقه و جهت مقابله با سرماي شدید طراحی و فرم بنا نیز مانند بافت شه :فرم بناهاي سنتی-11-2 )33:1384(قبادیان،اجرا شده است . خصوصیات کلی فرم بنا در این مناطق بدین گونه است:

بام -ارتفاع اتاقها کم -نسبت سطح پوسته خارجی بنا به حجم بناکم: ساختمان داراي حیاط مرکزي و درونگرا- 11-3مسطح و تیر پوش بدون دست انداز بام تا کار برف روبی آسان شده و امکان بیشتر تابش خورشید فراهمآید . ها غالبا به صورت

فرم بناها مکعب و مکعب مستطیل نزدیک است و بناها داراي کشیدگی شرقی غربی هستند با احداث قسمتی از فضاها خانه در )33:1384(قبادیان،بیرون هستند. زیرزمین زمستانها گرمتر و تابستهانها خنک تر از هواي

بر خالف برخالف سواحل کشور که محیط زیست مسکونی جهت مقابله با حرارت و بافت شهري و روستایی:-11-4گرماي زیاد هوا شکل گرفته در اینجا سرماي زیاد عامل تعیین کننده در شکل گیر ي بافت هاي شهري و روستایی می باشد در

یه متصل به هم جهت آفتاب و این نواحی فضاهاي شهري و روستایی کوچک و محصور ،بافت شهري و روستایی متراکم و ابنعوارض زمین عامل تعیین کننده درنحوه استقرار،گسترش و سیماي کلی شهر وروستا،کوچه هاو معابر اصلی به موازات خط تراز زمین و اغلب با عرض کم به دلیل سرماي بسیار زیاد در بخش عمدهاي از سال قابل ذکر است که فضاهاي شهري نیز تا

و کوچک هستند تا جریان باد سرد به داخل این فضاها کمتر نفوذ کند. به عالوه تابش حرارت از سطوح حد امکان محصور خارجی دیوار هاي گرم ساختمانها تا حدي باعث اعتدال هواي سرد فضاهاي شهري می شود و کوچک بودن فضاهاي شهري

)33:1384(قبادیان،داراي مزیت است. م سرد بخصوص درمناطق کوهستانی گاها بدنه و جسم دیوارها را از سنگ ساخته می در اقلی مصالح ساختمانی :-11-5

شد که این کار به دلیل باال بودن خاصیت انتقال حرارت سنگ چندان منطقی نیست و در اکثر بناها دربدنه دیوارها از خشت و تی راه حل مناسبی است ولی این بناها ي گل که داراي ظرفیت حرارتی باالیی است و کاربرد سنگ الشه در پاي دیوارهاي خش

)33:1384(قبادیان، سنتی در برابر زلزله ضعیف هستند. پشنهادات طراحی براي اقلیم سرد هماهنگ با طراحی پایدار:-12

جهت استفاده از انرژي خورشید در مواقع سرد الزم است بخش اصلی ساختمان در محور شرقی و غربی کشیدگی داشته باشد. درجه)این جهت گیري باعث می شود که 15اغلب موارد اندك چرخش ساختمان به سمت جنوب شرقی بهتر است(در

ساختمان از نور قبل از ظهر خورشید بیش از نور بعدازظهر استفاده کند و جذب حرارت توسط بنا زودتر آغاز شود . چرخش را تا مدت بیشتري حفظ کند. و از طرف دیگر گرماي ساختمان به سوي جنوب غربی باعث می شود کخ خانه هواي سرد صبح

بعدازظهر را تا غروب آفتاب در خود نگه دارد بنابراین بهترین جبهه در این اقلیم جنوب و جنوب شرقی می باشد که بهتر است الن مکعبی پ.دیوارها و پنجره هاي اصلی ساختمان در جبهه جنوبی قرار گیرد. (استفاده از غیر فعال از انرژي خورشید)

ساختمان دو طبقه یک شکل بهینه است،چرا که با مشترك شدن سقف و کف بناها سطح خارجی و در نتیجه اتالف انرژي کاهش می یابد استفاده از پالن هاي متراکم و فشرده قابل ذکر است که فضاهاي کم اهمیت باید در طرفی قرار بگیرند که باد

و پنجره ها باید در قسمتی واقع شوند که حداقل فشار هوا وجوددارد . طراحی زمستان اغلب ازآن جهت می وزد. درهاساختمانها در زیرزمین پاسخگویی بسیاري از نیازها و مشکالت آب و هوایی است از جمله کنترل و حفاظت در برابر باد است.

یع است . در این حالت باید نماهاي ساخت بناهاي چند طبقه باسطح پالن محدود مناسب تر از ساختمان هاي یک طبقه و وسروبه بادهاي سرد را به وسیله باد شکن کنترل نمود.پی آمدگی هاي زیاد در نما مانند بادگیر عمل کرده مانع ایجاد جریان یکنواخت هوا و موجب آشفتگی جریان باد میشود .لذا یک نماي صاف و یکپارچه مناسبتر است.ایجاد گلخانه متصل به

)5:1386(دي کی،نماهاي رو به جنوب همراه با عایق حرارتی بر روي شیشه ها در شیب توصیه می گردد. ساختمان درجداره هاي باز و شفاف دراین منطقه باید از یک طرف در معرض تابش آفتاب قرار گیرند و از طرف دیگر از جهت بادهاي سرد

چک و به تعداد کم ساخته شده تا حد امکان به وسیله عایق مصون باشند. بازشوها باید در جبهه شرقی و غربی و شمالی کومحافظت شوند و پنجره هاي رو به جنوب و جنوب غربی باید داراي سایبانهاي افقی باشد. افزایش نسبت پنجره به دیوار با

8

دو جداره تقریبا توجه به جهت گیري مناسب پنجره تاثیر بسزایی در مصرف انرژي دارد. (مقاومت گرمایی رسانایی پنجره هاي )5:1386(دي کی،. دو برابر مقاومت گرمایی رسانایی پنجره هاي تک جداره است).

تشکیل دهنده پوسته خارجی بایستی بیشترین مقاومت حرارتی را داشته باشد ازآن جمله می توان :مواد ومصالح-12-1بتن بدون ریزدانه)را نام برد.ازآنجایی که پوسته خارجی ساختمان در مقابل انتقال ،بتن گازي،بتن هاي سبک (بتن کفی

هدایتی حرارت در اقلیم سرد باید خوب عایق بندي شده باشد جذب انرژي خورشید توسط سطوح غیر شفاف ساختمان کار یل شرایط سرد حاکم در این منطقه صحیحی نمی باشد . راه حل بهتر استفاده از پنجره و کلکتورهاي خورشیدي است. به دل

جدار ساختمان وظیفه کاهش تبادل حرارتی زیاد و یا داراي عایق حرارتی در سطح خارجی ساختمان باشد.کلیه سطوح خارجی ساختمان باید با مصالحی با رنگ تیره و بافت صاف و صیقلی پوشیده شوند مگر اینکه تبادل حرارت داخل و خارج با تمهیداتی

ایق حرارتی،متوقف شده باشد. در طراحی محوطه و سطوح مجاور پنجره ها از مصالح منعکس کننده استفاده شود تا نظیر عانعکاس اشعه خورشیدي افزایش یابد و سطوح منعکس کننده راباید در کفهاي مشرف به پنجره هاي آفتابگردان ،ایوان و گلخانه

انه هاي خورشیدي ایستا (جمع آوري تجهیزات بدون دخالت تجهیزات)و متصل به فضاهاي خالی طراحی کرد.می توان از سام )5:1386(دي کی،. سیستم هاي غیر فعال خورشیدي در طراحی ساختمان استفاده نمودمانند:

در نماي جنوبی ساختمان قرار دارد و نور خورشید از طریق آن مستقیما به فضاي داخلی راه می یابد پنجره آفتابی:-12-2 )5:1386(دي کی،. عی فضاي زندگی خود به عنوان دریافت کننده انرژي است.و به نو

وظیفه جمع آوري و ذخیره گرما را به شیوه غیر مستقیم بر عهده دارد . انرژي :ventedدیوار ترومپ از نوع-12-3ظرفیت حرارتی باال)برخورد خارج شده از خورشید به توده اي از مصالح که واسط بین فضاي داخلی و منبع انرژي است. (داراي

در باال و پایین 50و 20استفاده از دو دریچه ventedکرده و جذب آن گشته سپس به فضاي داخلی انتقال می یابد.(در نوع )5:1386.(دي کی، دیوار)

دیوار به جاي مصالح توپر به عنوان توده انباشت حرارت ازآب می شود دیوار آبی بطرف جابجائی و دیوار و بام آبی:-12-4دیوار بنائی به طریق هدایت حرارت منتقل می شود و در بام آبی استفاده از کیسه هاي آبی که روي کف بام قرار دارد عمل

)6:1386.(دي کی،ذخیره و پخش گرما انجام می شود. فاده از صفحات فتوولتاییک):یک فضاي اتاق شیشه اي است که به طور مجزا عمل کرده و دیوار جنوبی ساختمان گلخانه (است

غربی قرار دارد. ترموسیفون سامانه به طور مجزا عمل جذب و دفع انرژي را اجام می دهد و در آن جاي –با کشیدگی شرقی که جذب کننده و خیره کننده سامانه است و معموال در زیر فضاي اصلی فضاي آفتابگیر و مخزنی از مایع ،توده سنگی قرار دارد

)6:1386(دي کی، داخلی قرار دارد و توسط کانالهایی با سطح دریافت کننده و فضاي داخلی ارتباط دارد.دشتهاي فالت که بخش عمد هاي از مساحت کشور محسوب می شوند عمدتا در نواحی مرکزي و :دشتهاي فالت-12-5ی کشور قراردارند که اقلیم این نواحی گرم و خشک است. خصوصیات کلی شرایط اقلیمی دشتهاي فالت بدین گونه شرق

پوشش - رطوبت هوا بسیار کم -بارندگی بسیار اندك –است،آب و هواي گرم خشک در تابستان و سردو خشک در زمستان اختالف زیاد درجه حرارت هوا - گرد وغبار در نواحی کویريبادهاي توام با –اختالف حرارت بین شب و روز -گیاهی بسیارکم

ولی با توجه به مشکالت اقلیمی فوق ،معماري سنتی در اثر تجربه چند هزار ساله ،راه حلهاي منطقی براي -در طی شبانه روز )13:1387(کسمایی،.یک زندگی دلپذیر در این مناطق فراهم نموده است.

–رم بنا در این مناطق بدین گونه است: کلیه بناها به صورت کامال درون گرا و محصور کلیات ف فرم سنتی بناها:-12-6کف ابنیه و خصوصا حیاط پایین تر از سطح معابر –کلیه بناها داراي حیاط مرکزي و اغلب آنها داراي زیرزمین ،ایوان و بادگیر

قطور هستند .ایجاد یک حیاط مرکزي در وسط ساختمان و طاقها قوسی و گنبدي و دیوارها نسبتا 0ارتفاع اتاق نسبتا زیاد –تعبیه حوض آب و احداث باغچه باعث افزایش رطوبت در فضاي زیستی ساختمان شده است. و با قرار دادن کلیه بازشوها رو به

داخل با فضاي نسبتا مرطوب و معتدل حیاط و مسدود نمودن جداره خارجی ساختمان به جز در ورودي ارتباط فضاي زیست

9

فضاي خارج تا حد امکان قطع شده و یک اقلیم کوچک و مناسب براي آسایش انسان در اقلیم گرم وخشک منطقه احداث شده است. استفاده از خانه هاي چهار فصل در این منطقه بدین مفهوم که در زمستان اتاقها رو به جنوب و در تابستان اتاقها روبه

می گیرد و بدین ترتیب محل زندگی با اقلیم همساز می شود استفاده از گودال باغچه که با شمال مجموعه مورد استفاده قرارافزایش ارتفاع دیواره حیاط و در نتیجه افزایش ارتفاع سایه در حیاط جهت حفظ خنکی هوا در عمق حیاط در طول روز می

)44:1384(قبادیان،. شود.متراکم ،فضاهاي شهري کامال محصور،کوچه ها باریک و نامنظم و بعضا بافت شهري و روستایی بسیار بافت شهري:- 12-7

پوشیده با طاق ،ساختمانها متصل به هم و نحوه استقرار مجموعه هاي زیستی براساس جهت آفتاب و باد. الزم به ذکر است که یر یک خط شکسته امتداد دارند که در این مناطق ابنیه متصل به هم هستند کوچه ها باریک و با دیوارهاي نسبتا بلند و در مس

)44:1384(قبادیان، اصوال هیچ فضاي غیر محصور در این مناطق وجود ندارد.مصالح به کار رفته در جسم دیوار ها عمدتا از خشت و گل است (به دلیل ظرفیت حرارتی باالي خاك)و مصالح:- 12-8

برایجاد سایه بر روي بدن گنبد باعث ایجاد سایه در محوطه استفاده از سقف گنبدي و قوس دار با مصالح بومی که عالوه )44:1384(قبادیان، پیرامون گنبد می شود و باعث انعکاس بیشتر تابش خورشید و کاهش جذب حرارت خواهد شد.

پیشنهادات طراحی براي اقلیم گرم وخشک هماهنگ با طراحی پایدار:-13ب جهت شرقی و غربی است . زیرا دیوار جنوبی در زمستان بیشترین مقدار بهترین طرز قرار گرفتن ساختمان نسبت به آفتا

انرژي را کسب می کندو این دیوار را توسط سایبان می توان در تابستان محافظت نمود. دیوارهاي شرقی و غربی نیز که در لذا جهت ساختمان قدري رو تابستان مقداربسیار زیادي انرژي کسب می کند باید حتی المقدور سطح کمتري داشته باشند .

به شرق بچرخد تا آفتاب تابستان کمتر به طور مستقیم به سطح غربی ساختمان بتابد . مزیت این عمل این است که قسمتی از جبهه غربی از نور جنوب بهره می گیرد. البته با انجام این کار بخشی از جبهه شمالی نیز نور غرب می گیرد که می توان از

اي عمودي در جبهه شمالی استفاده نمود. در جبهه شرقی نیز می توان از سایبان افقی بهره برد.با استفاده از حیاط تابش بندهمرکزي در این اقلیم فضاها از گرماي تابستان و سرماي زمستان در امان بوده و ساختمان در برابر باد تابش آفتاب ،گرد و غبار

ال باغچه که به دلیل پایین بودن حیاط و سایه اندازي روي دیوارها باعث می شده شدید و.. محافظت شوند.استفاده از گودهواي سرد در گودال باغچه در طول روز وجود داشته باشد.پیش بینی سایبان ها با استفاده از دیاگرام موقعیت خورشید نسبت

سایبانها نزدیک بازشوها باید دقت شود که از به عرض جغرافیایی کاري بسیار ساده و بکارگیري آن بسیار مناسب است ،درباره مصالحی باظرفیت حرارتی اندك استفاده شود تا از خنک شدن سریع آن بعد از غروب آفتاب موثر باشد . یکی از موثر ترین

ت روش هاي استفاده از سقفهاي کاذب در زیر بام با روش ایزوله کردن زیر سقف کاذب است.استفاده از پوشش گیاهی به صور )9:1386(دي کی،باغ در بام و جداره هاي سبز.

جهت عدم نفوذ حرارت به داخل ساختمان استفاده از پنجره هاي دو جداره راه حل مناسبی است.کاشت درختان همیشه سبز مانند سرو کاج در قسمت غربی و درخت کاري متراکم در غرب استفاده از فضاي سبز در این اقلیم باعث کاهش موثر تابش

ستقیم اشعه هاي خورشید و بازتاب آن سایه اندازي بر سقف،دیوارها،پنجره هاو فضاي محیط ،کاهش گرد و غبار در اطراف مساختمان ،کاهش سرعت بادهاي نامطلوب در اطراف ساختمان افزایش رطوبت و کاهش دما در اطراف ساختمان میشود.روش

را خنک کرده استفاده از پاسیو و ایجاد جریان هواي خنک در شب دیگري که بدون انرژي می توان محیط داخلی ساختمان است.رنگ سقف و دیوارهاي بدون سایبان تا حد امکان به سفید نزدیک باشد و دیوارهاي داخلی و محوطه هاي بیرونی و جدا

ن دار باید به رنگ هاي شاد و کننده باید به رنگ تیره متمایل باشد تا مانع از انعکاس حرارت و نور زیاد شود . دیوارهاي سایباروشن متمایل باشد. فضاي داخلی سقفها باید سفید باشد تا حداکثر روشنایی را از پنجره در سطح اتاق به طور مساوي پخش کند براي دیوارها نیز باید از رنگ بسیار روشن از خانواده سفید و ترکیبات آن با خاکستري روشن استفاده

بادگیر به عنوان عنصري عملکردي وسط استفاده از حوضچه در روي بام.تفاده از برودت تبخیري تاس)44:1390(واتسون،شود.جهت بهره گیري از بادهاي مطلوب مورد استفاده قرار گرفته شده و باد مطلوب را به داخل اتاق هاي اصلی ساختمان هدایت

10

ا فضاي سبز ایجاد نمود که به آبیاري فضاي سبز هواي عبوري می کند . می توان بادگیر را با فاصله از بنا قرار داد و روي آن ر )4:1390(آیوازیان،درون بادگیر خنک شده و داخل فضا هدایت شود.

کرانه شمالی خلیج فارس و دریاي عمان:-14این منطقه اقلیمی در امتداد یک نوار ساحلی باریک و نسبتا طوالنی است که بیش از دو هزار شرایط اقلیمی:-14-1

کیلومتر طول آن می باشد و از اروندرودو در جنوب غربی استان خوزستان شروع شده و به خلیج گواتردر جنوب شرقی استان خصوصیات آب و هوایی این کرانه بدین گونه است : ساختمانها به )65:1387(کسمایی،سیستان و بلوچستان ختم می شود.

استفاده از سایه و کوران هوا ،ارتفاع اتاقها زیاد و پنجره ها بلند و کشیده ،ایوانها صورت حیاط مرکزي و نیمه درون گرا حداکثر وسیع و مرتفع،عدم وجود زیر زمین. فرق عمده این ساختمان هاي حیاط مرکزي با ابنیه مشابه در مناطق فالت مرکزي ایران

اي خارج کامال بسته نیست و رتباط آنها بافضدر این است که با وجود آنکه این ساختمان ها درون گرا می باشند. ولی اهاي بلند و مرتفع و ایوانها وسیع رو به فضاي کوچه و یا میدان در طبقات دوم و خصوصا سوم ساختمان دارند. دلیل این پنجره

دن پنجره هاي امر بدین لحاظ است که به منظور استفاده از تهویه دو طرفه هوا در داخل اتاق و کاستن از شدت گرما با باز کرروبه حیاط از یک طرف و پنجره هاي روبه کوچه از طرف دیگر این تهویه صورت می گیرد. ایوان در این منطقه از سایر نواحی بزرگتر است و فضاي بسیار مهمی در ساختمان محسوب می شود . غالبا در دور تا دور حیاط مرکزي و همچنین در یک یا دو

ع و مرتفع وجود دارد .ارتفاع اتاقها نیز در این منطقه از سایر مناطق اقلیمی ایران بیشتر است و سمت خارج بنا ایوانهاي وسیارتفاع آن گاه تا چهار و یا بیشتر میرسد . دلیل آن بدان جهت است که گرماي هوا در فضاي داخل صعود کرده و در نتیجه

پنجره هاي زیر سقف در دو طرف اتاق ،هواي گرم تهویه می شود . دماي هوا در ارتفاع پایینتر اتالق کاهش می یابد و با وجود در این کرانه اکثرا طبقه همکف جنبه خدماتی دارد و آشپزخانه ،انبارآذوقه و احیانا انبار کاال در این طبقه می باشند و طبقات

)8:1384(کوگ،اول و دوم بیشتر جنبه مسکونی دارندرم حرارتی کم هستند و حرارت را در خود ذخیره نمی کنند مانند چوب (به دلیل مصالحی که داراي ج نوع مصالح :-14-2

ظرفیت حرارتی کم)به دلیل کمبود چوب بناها اغلب از خشت و گل و مصالح بنایی که داراي ظرفیت حرارتی باالیی است )4:1384(مرادي،استفاده می شوند.

طراحی پایدار: پیشنهادات طراحی براي اقلیم گرم ومرطوب هماهنگ با-15عدم وجود جریان هوا در محیط ،دما ورطوبت را افزایش داده و محیط خفتان آوري براي ساکنان به وجود می آورد و گرماو رطوبت داخل ساختمان نسبت به فضاي خارج افزایش خواهد یافت از این رو توجه به جهت و نحوه استقرار ساختمان نقش

این اقلیم ایفا می کند. در طراحی براي این مناطق ساختمان ها باید داراي کشیدگی شرقی و اساسی و تعیین کننده اي را در غربی بوده و با نماي مشرف به شمال و جنوب که فضاهایی که بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند. در این قسمت مستقر شوند

ایی بوده و باایجاد سایه می توان مانع از برخورد احداث ایوان مسقف و بالکن در اطراف ساختمان بهترین راه حفاظت گرم )5:1385(مشیري ،مستقیم نور خورشید با فضاهاي داخل ساختمان شود.

پالن هاي باز و فضاهاي عریض و آزاد بین ساختمان ها در ایجاد کوران موثر در ساختمان ها نقش عمده اي دارد بهتر است ار گیرد که باعث به وجود آمدن شرایط مناسب تهویه و خنک شدن کف ساختمان ساختمانها در این اقلیم بر روي پیلوتی قر

رد یشود.یکی دیگر از عناصر ساختمانی که در گونه شناسی سنتی حائز اهمیت است و هنوز هم می توان مورد استفاده قرار گابراین هواي گرم به علت سبکی از یر ها هستند که از چهار طرف باد به آنها برخورد نومده به داخل هدایت می شود بنگباد

)5:1385(مشیري ،. اطراف خارج و هواي خنک به علت سنگینی به داخل اتاق جریان می یابد.بازشوها باید طوري طراحی شده و قرار بگیرند که بتوان از حداکثر جریان باد استفاده نمود و باد مستقیما با ساکنین برخورد

ي پنجره ها تعبیه شود که از ورود مستقیم نور به داخل فضاي مسکونی جلوگیري به عمل نماید بهتر است سایبانیدر باالآید.سطح شیشه اي بازشوها به حداقل ممکن تقلیل یابد و در رنگ آمیزي قاب پنجره ها از رنگ تیره استفاده شود تا اشعه

11

درصد 40تا25اندازه مناسب براي بازشوها بینتابیده شده به سطح خود را جذب نموده و تنها روشنایی وارد فضاي اتاق شود سطح دیوار شمالی جنوبی است.ضرورت ایجاد کوران موثر در منطقه اي که افراد حضور دارند ایجاب می کند که تمام اتاق هاي

به ساختمان داراي قسمت هاي بازشوها در یا پنجره در منطقه فشار یا مکش باشند یا اتاق هایی که فقط درقسمت هاي پشتباد یا رو به باد پنجره دارند وسیله بازشوهاي بزرگ فقط به اتاق هایی راه داشته باشند در منطقه عکس فشار خود هستند. استفاده از درها و پنجره هاي بزرگ بسیار سودمند است البته در صورتی که در برابر تابش آفتاب محافظت شود این بازشوها

یش می دهد بلکه باعث کاهش دماي هواي داخلی هنگام عصر و شب نیز می شود.نتها میزان تهویه طبیعی را افزا )55رازجویان،.(

پشت بام صاف و قابل دسترسی باشد و شیب آن طوري در نظر گرفته شود که در برابر بارانهاي تند و نامنظم به سرعت تخلیه حفاظت پنجره ها ودیوارها در برابر تابش آفتاب و ریزش شود با گسترش بام در سطحی بیش از سظح زیر بنا می توان از امکان

حتی االمکان باید از به کارگیري آهن )6:1385.(مشیري ، باران برخوردار شود. سقفها باید سبک و داراي عایق حرارتی باشند.قابل اینگونه آالت در ساختمان و سازه که در معرض خوردگی قرار می گیرد خوداري شود و از فوالدهاي مخصوص که در م

شرایط اقلیمی مقاوم هستند استفاده گردد. مصالح به کار رفته در دیوارهاي جانبی از ظرفیت حرارتی باال و انتقال حرارتی بسیار خوبی با کیفیت باال از نظر عایق حرارتی برخوردار می باشند. دیوارهاي داخلی و خارجیضخیم و جنس مصالح آنها طوري

استفاده از سقف هاي کاذب براي ایجاد )6:1385.(مشیري ، ساعت از خود عبور دهند. 8دت زمان بیشتر از باشد که دما را در مسایه روي سقف و برقراري کوران هوادر فضاي بین دو سقف راه حل دیگري براي کاهش نفوذ گرماي بیرون به درون بنا می

ا ساختمان براي کنترل ورود میزان نور حرارت و باو... می باشد.استفاده از پرد ه هاي کرکره اي هوشمند در بیرون بازشوهباشد.براي کاهش گرماي بازتابشی خورشید از زمین به ساختمان محوطه هاي مجاور بنا با فضاي سبز و باغچه پوشیده شده

. کاشت درختان در است فضاي سبز و باغچه با تابش خورشید گرم نشده و در نتیجه گرما را نیز به داخل بنا انتقال نمی دهد )6:1385.(مشیري ، سمت غرب و جنوب غرب عمال در جهت کاهش ورود حرارت به ساختمان سودمند است.

نواحی شمالی کشور کرانه هاي نواحی دریاي خزر:-16این منطقه از پر باران ترین و سر سبز ترین مناطق اقلیمی ایران است و در تمام فصول سال داراي بارندگی است با وجود عرض نسبتا کم این کرانه از دو ناحیه تقریبا مجزا تشکیل شده است یکی ناحیه جلگه اي است که به صورت نوار باریکی در امتداد

وسیع و همچنین شهرهاي بزرگ در این ناحیه می باشند دوم ناحیه کوهستانی شمال دریا گسترش یافته و کشتزارها هايسلسله جبال البرز است که پوشیده از درختان جنگلی است. خصوصیات آبو هوایی این کرانه بدین گونه است:بارندگی طیاد در

اختالف درجه حرات بین شب -ول سالرطوبت نسبتا زیاد در تمام فص –تمام فصول سال ،خصوصا در فصول پاییز و زمستان )77:1387(کسمایی،پوشش وسیع نباتی. –وروز

به دلیل رطوبت زیاد بناها فرمی کامال درونگرا دارند . دیوار و حصار حیاط ها کوتاه است. تامانع فرم بناهاي سنتی :-16-1در زیرزمین واقع نمی شود. چون عالوه برآنکه جریان یافتن هوا نشود. به دلیل باال بودن میزان رطوبت هیچ قسمتی از بنا

ارتفاع آب هاي سطحی در منطقه باالست تهویه فضاي زیرزمین تقریبا غیرممکن است . کف بناها از زمین جدا می شود و ان فاصله کف بنا تا سطح زمین یک تا سه متر متغییر است. در این حالت عالوه بر آنکه با جریان هوا از زیر بنا کف ساختم

خنک می شود،بنا در ارتفاع بلند تري واقع شده و میزان جریان هواي بیشتري به درون فضا راه می یابد. به دلیل باال بودمن میزان بارندگی بام ها شیبدار و با شیب تند اجرا می شوند و بالکنهاي عریض و سرپوشیده اطراف اتاقها براي محافظت از باران

مساحت بازشوها بیش از سایر اقلیم هاست. با توجه به شرایط خاص منطقه این بازشوها در کلیه ایجاد می شود در این اقلیم )45:1384(قبادیان،جهت هاي بنا نصب می شوند تا تهویه طبیعی به حداکثر خود برسد.

فت باز ،ساختمانها کامال باز و گسترده است تا شرایط براي تهویه و کوران فراهم آید و براي ایجاد با بافت شهري:-16-2کامال مجزا و جدا از هم ساخته می شوند ولی در مراکز شهري متصل به هم هستند . در این منطقه فضاهاي شهري نسبتا

)33:1390(واتسون،وسیع محوطه ها با دیوارهاي کوتاه کوچه ها نسبتا عریض هستند.

12

دیوارها و جسم ساختمان از مصالح سبک با ظرفیت مصالح ساختمانی مورد استفاده در بدنه :مصالح ساختمانی - 16-3حرارتی پایین و ضخامت کم انتخاب می شود . مصالح باید طوري انتخاب شود که عالوه بر مقاوم بودن در برابر رطوبت زیاد

)33:1390(واتسون، منطقه از جریان یافتن هوا به داخل فضاها جلوگیري نکنند. عتدل و مرطوب هماهنگ با طراحی پایدار:پیشنهادات طراحی براي اقلیم م-17جنوبی زمین ها(با توجه - غربی ساختمان عمود برکشیدگی شمالی–کشیدگی شرقی جانمایی و فرم ساختمان :-17-1

جنوبی می باشد)خط کشیدگی تناسبات پالن و یک الیه بودن فضاها(قرارگیري فضاها به -به جهت باد روزانه که غالبا شمالی )22:1386(دي کی،ر کنارهم)و از طراحی فضاها به صورت تودر ت.و و چند الیه پرهیز شود. صورت خطی د

طراحی پالن خانه به صورت دو طبقه یا دوبلکس (ترجیح گسترش در ارتفاع)مناسب ترین جهت در این منطقه در رابطه با تابش براي ساختمان با یک جبهه باز جنوب تا جهت ساختمان:- 17-2

درجه انحراف از جنوب براي ساختمان با دو جبهه باز روبروي هم شمالی جنوبی است. بیشتریت باد در 30با جنوب شرقی مواقع گرم در این اقلیم معموال از شمال شرق و شمال،شمال غربی می وزد،جبهه روبه شرق و بغد ازآن جبهه روبه فرب و

(دي . است فقط براي فضاهاي خدماتی مورد استفاده قرار گیرد.شمال غرب به دلیل نامناسب بودن در بیشتر ایام سال بهتر )22:1386کی،

فضاهاي اصلی ساختمان(از جمله نشیمن و ایوان اصلی):جنوب تا جنوب شرقی فضاهاي مورد استفاده در فصول گرم (از جمله نشیمن و ایوان تابستانی):شمال و ترجیحا در طبقات باال

نطقه باید مساله ایجاد کوران در داخل ساختمان مورد توجه خاصی قرار گیرد تا شرایط در طراحی ساختمان براي این مآسایش براي ساکنین به عمل آید .ارتفاع ساختمان از سطح زمین یکی از عوامل تعیین کننده میزان فشار باد برساختمان ودر

ادن بنا بر روي پیلوتی در این نواحی مورد استفاده نتیجه میزان استفاده از باد در ایجاد تهویه طبیعی در آن است که قرار دزیادي دارد (عاري بودن زیر ساختمان از رطوبت) جهت گیري مناسب با توجه به بادهاي مطلوب باعث ایجاد کوران در فضاها

وجود نداشت. می شود . طرح ساختمان باید امکان ایجاد کوران در تمام اتاق ها را فراهم سازد ولی اگر امکان ایجاد کورانپنجره بزرگ در خنک سازي هواي داخلی هنگام عصر تاثیر بسزایی خواهخن داشت ایجاد سایه بان موثر براي این پنجره ها اهمیت زیادي دارد حتی استفاده از پنجره هاي کوچکی که با توجه به وزش باد در محل مناسبی قرار گیرند میتوان در داخل

کرد با احداث پیش آمدگی و شکنج در نماي روبه باد ساختمان می توان تعمدا مناطق فشار و ساختمان کورتن کوران ایجاد مکش ایجاد کرد و سرعت هواي داخل را بهبود بخشید به طور کلی عوامل موثر در ایجاد تهویه طبیعی و کوران در داخل

ملحقات پنجره ها(پرده - یت و شکل سایبان هاوضع - وضعیت بازشوي پنجره ها -ساختمان عبارتنند از موقعیت پنجره ها درنما )45(رازجویان،. و...) جریان بهتر هوا و ارتباط بصري مناسب با طبیعت حیاط از طریق:-18

- پنجره هاي نسبتا وسیع با ارتفاع کف پنجره کوتاه -پنجره هاي کشوي عمودي یا بازشوهاي دو لنگه در خانه هاي فاقد ایوانلنگه بین ایوان و نشیمن جهت اتصال بیشتر ایوان به نشیمن در فصول گرم . جدارهاي باز و شفاف در استفاده از درهاي چند

این منطقه در فصول گرم باید از یک طرف در سایه و از طرف دیگر در معرض جریان هوا قرار داشته باشند بنابراین این بازشوها )8:1384(کوگ،در عین بزرگی داراي سایبان هاي وسیع و گسترده باشند. ارتفاع پنجره3/1پنجره هاي روبه جنوب و جنوب شرقی:سایبان افقی عمق پنچره هاي جبهه شمالی: داراي سایه بان قائم کنار پنجره

)8:1384.(کوگ،برابرارتفاع پنجره2/1پنجره هاي روبه غرب و شرق:سایبان افقی و قائم مقابل پنجره باشند عمق

13

افقی منفذ دار باشندتا گرماي انباشته شده در زیر آن منفذ خارج شده و کمتر به داخل توصیه میشود همه سایبان هاي ساختمان نفوذ کند و توزیع هوا خوبی صورت گیرد . بازشوها در فصول سرد خصوصا در جبهه هاي غربی و شمالی که باد سرد

)8:1384.(کوگ،می وزد یهتر است داراي در محافظ باشند. ن در معماري امروز: احیا عنصر ایوا-19

ایوان شمالی :الف)خنک در مواقع گرم سال ب) جریان یافتن هواي خنک زیر ایوان به داخل خانه -1ایوان جنوب(روبه آفتاب):ال)مناسب فصول گرم وسرد ب) در تابستان مانع نفوذ نور مستقیم به داخل خانه و موجب -2

ي قابل استفاده (آفتابگیر)و با توجه به مایل بودن شعاع جریان هواي خنک زیر آن به داخل خانه ج)در زمستان فضا )14:1384(قبادیان،خورشید مانع نفوذ آفتاب به فضاي داخل نیز نخواهد شد.

نتیجه گیري:-20پس از مطالعه اقلیم هاي موجود در جهان وایران و بررسی عوامل اقلیمی تاثیر گذار برساختار فیزیکی و کالبدي بناها در اقلیم

مختلف در معماري سنتی ایران سعی شده است به جهت پیشبرد اهداف معماري پایدار در معماري معاصر این مناطق به هاي ذکر نکاتی اساسی در طراحی فضاهاي پایدار زیستی همراه با بیان راهکارهایی نوین براي رسیدن به پایدار پرداخته شود

نکات زیر توجه کنیم:بنابراین براي طراحی اقلیم هاي گوناگون باید به سعی بر آن باشد که همان اصول کلی موجود در معماري بومی مانند عناصر نیمه باز و نیمه در اقلیم معتدل و مرطوب:

بسته ،کوران،گسترش در ارتفاع پیلوتی ،جهت گیري فضاها،شکل بازشوهاو... در نظر گرفته شود در نتیجه کشیدگی فرم درجه از جنوب جهت دریافت انرژي مناسب از خورشید ،استفاده از جریان 30،انحراف ساختمان عمود بر کشیدگی زمین

باد،ایجاد کوران در فضاهاي داخلی،بازشوهاي وسیع و گسترده همراه با سایبان هاي مناسب و احیا عنصر ایوان می تواند از راه حل هاي اقلیمی مناسب جهت تامین آسایش ساکنین این منطقه باشد.

سعی بر آن باشد که همان اصول کلی معماري بومی که در جهت حداکثر استفاده راحی در اقلیم سرد و خشک:براي طاز تابش آفتاب بهره گیري از نوسان روزانه دما،حفظ حرارت و جلوگیري از باد سرد زمستانی است در نظر گرفته شود در نتیجه

مت جنوب شرقی ،طراحی فضاهاي در زیرزمین ،ساخت بناهاي درجه به س 15جهت گیري شرقی و غربی ساختمان با چرخش چند طبقه با طراحی نمایی صاف و یکپارچه ،استفاده از مصالح با مقاومت حرارتی باال بتن هاي سبک،استفاده از سایبان هاي

خورشیدي مانند افقی در پنجره هاي جنوب و جنوب غربی و استفاده از سامانه هاي خورشیدي ایستا و سیستم هاي غیر فعال پنجره هایآفتابی ،دیوار ترومپ ،دیوارآبی ،بام آبی ،گلخانه و ترموسیفون.

غربی استفاده از تابش بندهاي عمودي در جبهه شمالی و سایبان افقی –کشیدگی ساختمان شرقی در اقلیم گرم وخشک :ه از پنجره هاي دو جداره ،گودال باغچه و در جبهه شرقی استفاده از عناصر سنتی معماري بومی مانند حیاط مرکزي،استفاد

بادگیر ،استفاده از سقفهاي کاذب در زیر بام ،استفاده از پوشش گیاهی به صورت باغ بام و جداره هاي سبز ،؟طراحی پاسیو در ساختمان و ایجاد حوضچه برروي بام.

و جنوب ،طراحی پالن هاي باز و غربی ساختمان با نماهاي مشرف به شمال -کشیدگی شرقی در اقلیم گرم و مرطوب:فضاهاي عریض و آزاد بین ساختمان ها احداث ایوان مسقف بالکن در اطراف ساختمان،استفاده از عناصر ساختمانه هاي سنتی مانند بادگیر به کار گیري سایبان ها ذر باالي پنجره،استفاده از مصالح با ظرفیت حرارتی باال ،استفاده از دیوارهاي داخلی و

ارجی ضخیم و استفاده از سقف هاي کاذب نیز براي رسیدن به طراحی پایدار توصیه می شود.خ

14

منابع:

.1390،4با،یز يهنرها هی،نشر يانرژ ییدر صرفه جو یسنت يمعمار ياز روشها يریگ مون،بهرهیان،سیوازیآ - ]1[ .1389،22نامه کارشناسی ارشد ،دانشگاه آزاد واحد خوارسگان،بیرانوند،مسلم، طراحی مجموعه مسکونی با رویکرد پایدار،پایان - ]2[ .1378،280بحرینی،سید حسین،تجدد فرا تجدد و پس از آن درشهرسازي ،انتشارات دانشگاه تهران، - ]3[ ،.1386،9،56جی زد براون،مارك دي کی،طراحی اقلیمی،استراتژي هاي طراحی اقلیمی در معماري،ترجمه سعیذ آقائی، - ]4[ .1392،33رستگاریان،زینب،حیدري،فاطمه،ارزیابی اقلیم و معماري پایدار مناطق سرد ،معماري و شهرساز ي و توسعه پایدار، - ]5[ .1387،55رازجویان ،محمود،آسایش در پناه باد،چاپ اول،تهران،مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، - ]6[ .1389،4معماري سنتی همساز با اقلیم سرد، فلنامه جغرافیایی آمایش محیط،شمس،مجید،خداکرمی،مهناز،بررسی - ]7[ .1388،46فرهاد،شراره، کاشانی،معماري پایدار،فصلنامه نماد گلستان، - ]8[ .1384،33،44،45قبادیان،وحید ،ابنیه سنتی ایران،چاپ ششم ،انتشارات تهران، - ]9[ .1381،5لیم هاي مختلف،دومین همایش بهینه سازي مصرف سوخت کشور،قمشه،ابوالفضل،رضایی،علی،معماري در اق - ]10[ .1387،13،65،77کسمایی ،مرتضی،اقلیم و معماري ،چاپ پنجم ،تهران،نشرخاك، - ]11[ .1384،4مرادي ،ساسان ،تنظیم شرایط محیطی معماري،تهران،آشیان، - ]12[ .1393،3،4،5،6پایدار،محمودي،مهناز،طراحی پایدار در راستاي اهداف توسعه - ]13[ .1385،65مشیري،شهریار،طراحی پایدار بر مبناي اقلیم گرم ومرطوب (هرمزگان)دانشگاه آزاد ، - ]14[ .1385شقاقی،شهریار،رابطه توسعه پایدار و طراحی اقلیمی بناهاي منطقه سرد وخشک ،علوم و تکنولوژي محیط زیست، - ]15[ .1389،94ضرورت توجه به راهکارهاي پایدار در معماري ،ماهنامه بین اللملی راه و ساختمان،نصر،سها،معماري پایدار و - ]16[ .1390،33واتسوندونالدو کنت لیز،طراحی اقلیمی ،ترجمه دکتر وحید قبادیان، - ]17[ .1384هالگر کوگ ،تهویه طبیعی ،ترجمه محمد احمدینژاد،اصفهان نشر خاك، - ]18[