٢

فهرست مطالبفهرست مطالب صفحهصفحه عنوانعنوان

فصل اولفصل اول مقدمه ای براقتصاد خرد

۴ مقدمه ۴ ارتباط علم اقتصادی باسایرعلوم

۵۵ نظریه های اقتصادی ۵ ايستا و پويابررسی هاي اقتصادی

۶ مسايل اساسي سيستم هاي اقتصادي ۶ روش شناسي

٧ روش آار يك الگوي ساده اقتصادي ٨ )PPC(منحني امكانات توليد

فصل دومفصل دوم تقاضا، عرضه و تعادل در بازار

٩ تقاضا ١٠ عرضه

١٣ قيمت و مقدار تعادلي در بازار

فصل سومفصل سوم انواع آششانواع آشش

١۶ مقدمه ١۶ آشش قيمتي تقاضا ١٨ آشش درآمدي تقاضا

١٨ رابطه بين آشش، درآمدآل و درآمد نهايي ٢٠ آشش قيمتي عرضه

فصل چهارم نظريه رفتار مصرف آننده

٢١ مقدمه ٢١ نظريه قديم رفتار مصرف آننده

٢٢ شروط تعادل ٢٣نظريه جديد رفتار مصرف آننده براساس روش منحني هاي بي تفاوتي

٢۴ )ppc(مصرف-منحني قيمت ٢۵ )ICC(مصرف-منحني درآمد

٢٩ تفكيك اثر آل در قيمت آاال به اثرات درآمدي و جانشيني فصل پنجم يد آنندهلنظريه رفتار تو

٣٣ مقدمه ٣٣ تابع توليد با يك نهاده توليدي متغير ٣٨ آشش توليدي نهاده توليدي متغير

٣٩ توليدي متغير نهاده با دو توليدتابع

٣

۴٣ وليدآنندهتعادل ت ۴۵ ناحيه اقتصادي توليد

۴۶ نوع بازده نسبت به مقياس توليد ۴٨ مسانهمسير توسعه توليد و منحني شيب

۴٩ اثر جانشيني و اثر نوايدي از تغيير در قيمت نهاده توليدي فصل ششم

نظريه هزينه ۵١ مقدمه

۵١۵١ برخي مفاهيم مربوط به هزينه ۵١۵١ هزينه هاي آل در آوتاه مدت ۵۴۵۴ هزينه هاي توليد در بلند مدت

۵۶ ابط بين هزينه نهايي در آوتاه مدت و بلند مدترو ل هفتمفص

بازار رقابت آامل ۵٧ مقدمه

۵٧ شرايط بازار رقابت آامل ۵٧۵٧ منحني تقاضاي بنگاه در بازار رقابت آامل

۵٨ حداآثر سود يك بنگاه در آوتاه مدت ۶٠ منحني عرضه آوتاه مدت بنگاه

تمتمفصل هشفصل هش بازار انحصار آامل

۶٣ مقدمه

٤

::فصل اولفصل اول مقدمه ای براقتصاد خرد

مقدمه : اقتصاد علمتعريف

مطالعه ي آاربرد منابع توليد آمياب و محدود به منظور تامين بيشترين نيازهاي نامحدود بشري :منابع توليد

آليه ي نهاده هايي هستند آه در توليد آاال و خدمات به آار ميروند مانند نيروي آار،سرمايه،مديريت،طبيعت به عنوان عوامل اصلي توليد در

.آنار دانش فني و امنيت :تعريف تخصيص منابع

.نوع مصرف و آاربرد آنها در توليد آاالها و خدمات را گويند توام با آارايي باشد؛آارايي نيز عبارتند از فرايند ساده آسب بايدمل تخصيص ع

باالترين سطح رضايت مصرف آننده با استفاده از منابع توليدي در دسترس :سيستم هاي اقتصادي

)غير متمرآز،سرمايه داري(سيستم رقابت آزاد )الفه آاالهايي و به در اين سيستم دولت سعي ميكند در مسايلي از قبيل اينكه چ

چه نحو و يا با چه قيمتي توليد و عرضه مشوند دخالت نكند و در واقع تخصيص منابع بوسيله ي بازار صورت ميگيرد و خط مشي جامعه تحت تاثير تصميم هاي

. استاقتصادي افراد و بنگاه هاي اقتصادي )متمرآز،سوسياليستي(سيستم اقتصادي برنامه اي)ب

ايي مانند اتحاد جماهير شوروي سابق استفاده مي اين سيستم در آشورهشدآه دولت تخصيص منابع را طبق برنامه اي تنظيم شده انجام مي دهد و

تصميم هاي اقتصادي در سطوح باالي جامعه اتخاذ شده و به سطوح پايينتر منتقل .مي آند

مانند سيستم اقتصاد ايرانسيستم اقتصادي مختلط )ج ارتباط علم اقتصادی باسایرعلوم

علم اقتصادبه عنوان یکی ازشاخه های مهم علوم اجتماعی باعلوم دیگرمانندعلوم :زیردرارتباط است

:علم حقوق)الفروابط اقتصادي فردي و گروهي آه مربوط به آار مي شود را در قالب حقوق آار

بررسي ميكند .ق تجارت بررسي مي آندروابط مربوط به آسب و تجارت را در قالب حقو

:روانشناسي)بآردار انسان ها را بطور فردي و اجتماعي مورد بررسي قرار مي دهد به منظور

بررسي نفع اقتصادي فرد يا جامعه :جامعه شناسي)پ

آشف قوانين حاآم بر نظام و تحول گروه ها و جوامع

٥

:تاريخ)توانيم به داليل با بررسي تاريخ سياست هاي اقتصادي جوامع مختلف مي ت

.موفقيت و شكست هاي سياست هاي مزبور پي ببريم :جغرافيا)ث

تاثير عامل مكان در تجزيه وتحليل و تصميم گيري هاي اقتصادي :آمار و رياضيات)ج

اقتصاد سنجي به با استفاده از علم آمار و رياضات و در قالب مدل هاي مختلف .دازندپر بررسي روابط بين پدييده هاي اقتصادي مي

نظریه های اقتصادی

به بررسی روابط علت ومعلولی بين پدیده های نظريه هاي اقتصادي :تعريفند بطوريكه از يكطرف انسان قادر به درك واقعيت هاي اقتصادي اقتصادی می پرداز

.پيرامون خود گردد و از طرف ديگر بتواند وقايع اقتصادي آينده را پيش بيني آند :دي به دو ديدگاه تقسيم مي شوندنظريه هاي اقتصا

:از نظر بار ارزشي حاآم بر پديده هاي اقتصادي)الف )ارزشي(اقتصاد هنجاري*

اقتصاد هنجاري در رابطه با آنچه آه بايد باشد بحث مي آند و تحت تاثير بار مانند تصميم گيري در رابطه با اينكه آيا برقراري نرخ .ارزشي حاآم بر جامعه است

است يا نه؟بهره خوب )مثبت(اقتصاد اثباتي*

واقعيت هاي اقتصادي موجود را بدون توجه به بار ارزشي حاآم بر پديده هاي .اقتصادي را مورد بررسي قرار مي دهدو در رابطه با آنچه آه هست صحبت ميكند

:از نظر محدوده بررسي)ب :اقتصاد خرد*

وچك اقتصادي مي پردازد به بررسي رفتار و تصميم گيري هاي واحد انفرادي و آ مانند نحوه ي قيمت گذاري آاال بوسيله ي بنگاه

:اقتصاد آالن*به بررسي رفتار واحدهاي بزرگ و متغيرهاي آلي اقتصادي جامعه مي پردازد مانند

بررسي تورم و رآوددر جامعه ايستا و پويابررسی هاي اقتصادی

:اقتصاد پويا)الف ول زمان بررسي مي آندحرآت متغيرهاي اقتصادي را در ط

:اقتصاد ايستا)ب .بدون توجه به عامل زمان به مطالعه روابط بين متغيرهاي اقتصادي مي پردازد

٦

مسايل اساسي سيستم هاي اقتصاديهر سيستم اقتصادي با توجه به آميابي منابع توليدي بايستي به

:پرسش هايي از قبيل زير پاسخ گويد به چه مقدار توليد شود؟چه آاال و خدماتي و )الف

حاآميت سياسي جامعه تعيين آننده است و با بهره : سيستم سوسياليستي .گيري از برنامه ريزي آوتاه مدت و بلند مدت اين آار را انجام ميدهد

.عامل قيمت تعيين آننده است: سيستم سرمايه داري اين آاالها و خدمات چگونه توليد شوند؟)ب

حد وفور يافت شود وبا آمبود نيروي انساني مواجه باشيماگر نهاده توليدي در آشورهاي (فعاليت توليدي بنگاه ها بطور عمده سرمايه بر و آار اندوز است

)صنعتياگر نيروي انساني فراوان و قيمت آن بطور نسبي ارزان باشد فعاليت توليدي آاربر

)آشورهاي توسعه نيافته(و سرمايه اندوز است و خدمات چگونه توزيع شوند؟اين آاالها )پ

قيمت نهاده هاي توليدي و ميزان نهاده هاي توليدي آه :سيستم سرمايه داري . نحوه توزيع درآمدراشكل مي دهندافراددر اختيار دارند

با حذف مالكيت خصوصي بر نهاده هاي توليدي تا اندازه :سيستم سوسياليستي .ام برمي دارنداي در جهت توزيع عادالنه تر آاالها و خدمات گ

ظرفيت اقتصادي جامعه چگونه حفظ و گسترش مي يابد؟)تحاآميت سياسي با ارزيابي امكانات موجود و اهداف :تم سوسياليستيسسي

ريزي و با توجه به برداشتي آه از موردنظر و با استفاده از الگوهاي مختلف برنامهاقتصاد جامعه تعيين امكانات جامعه دارند سطح معين از رشد اقتصادي را براي

.ميكنندتصميم گيري هاي انفرادي خانوارها و بنگاه ها :سيستم اقتصادي سرمايه داري

شود آه مساله پس انداز و سرمايه گذاري شكل گرفته و در پي آن ميثباع .رشد و توسعه اقتصادي تحقق يابد

آاالها و خدمات چگونه در طي زمان سهميه بندي ميشوند؟)ثبه تنظيم مصرف آاالها شكل مي عامل برنامه ريزي :اليستيسيستم سوسي

.دهد .عامل قيمت تعيين آننده است:سيستم سرمايه داري

علم اقتصادروش شناسيگر تمام آنها رادر نظر اهر پديده ي اقتصادي تحت تاثير متغيرهاي بسياري است آه

م بنابراين همه ي نمي يابيبگيريم هيچ گاه به روابط علت و معلولي بين آنها دست فاآتورها را ثابت فرض مي آنيم و فقط يكي را متغير فرض مي آنيم سپس به

.روابط علت ومعلولي توجه مي آنيميك جامعه با بهره گيري از علم اقتصاد مي تواند به اهدافي زير نايل

:گرددسطح باالي اشتغال عوامل توليد،تثبيت سطح عمومي قيمت آاالها و

ي توزيع عادالنه درآمد و افزايش مستمر رشد و توسعه اقتصادي پايدار خدمات،آاراي .دست يابد

٧

:تخصيص منابع به سه صورت استسنت،الگوي تاريخي و بازار بر طبق تصميم گيري افراد و بنگاه ها ويا بوسيله ي

برنامه ريزي بر طبق تصميم گيري و هدايت حاآميت مرآزي :سيستم اقتصادیتعريف

ازنهادهای مختلف،به منظورهماهنگ نمودن فعاليت های دریک جامعه مجموعه ای .می باشد

روش آار يك الگوي ساده اقتصادي :توليد-الگوي جريان دايره اي درآمد

و عوامل توليد تصويري از نحوه ي فعاليت اقتصادي و جريان گردش آاالها و خدمات .را بين بازيگران صحنه اقتصادي نشان مي دهد

:ن عمده ي صحنه اقتصاديبازيگرا خانوارها،بنگاه ها،دولت،بخش خارجي

آليه بازيگران صحنه اقتصادي و از جمله بنگاه هاي اقتصادي و خانوارها در اقتصاد .رفتاري هدف دار و عقالني دارند و بطور آارا عمل مي آنند

:خانوارها نيروي آار سرمايه فرد يا گروهي از افراد مي باشند آه با عرضه عوامل توليد مانند

.،درآمدهاي پولي دريافت مي آنندبه بنگاه هاي اقتصادي .... و :بنگاه هاي اقتصادي

.باترآيب عوامل توليد،به توليد آاالها و خدمات مي پردازندخانوارها و بنگاه ها در دو بازار يعني بازار آاالها و خدمات و بازار عوامل توليد به

.همچنين آاالها و خدمات توليدي مي پردازندمبادله ي عوامل توليد و

هزينه مصرفي

عرضه آاال و خدمات

)دستمزد،اجاره( پاداش عوامل توليد

)نيروي آار،سرمايه( عرضه عوامل توليد

بنگاه خانوارها اقتصادي

٨

:c .p.pمنحنی امکانات توليد

با توجه به مكان هندسي ترآيب هاي مختلفي از دو آاال است آه يك جامعه . موجود مي تواند توليد آندعوامل توليد ثابت و معين و سطح دانش فني

مي شود و x,yفرض مي آنيم آه منابع توليد جامعه فقط صرف توليدآاالهاي .عوامل توليد در اشتغال آاملند و ثابتند

y

٨٠ ٧۵ ۶۵

۵٠

٣٠ x

۵٠ ۴١٠ ٢٠ ٣٠ ٠ o ::نتايجنتايج

را آاهش را آاهش YY توليد توليد ناچاريم ناچاريمXXشيب منحني منفي است يعني برلي توليد بيشتر شيب منحني منفي است يعني برلي توليد بيشتر ..دهيمدهيم

..منحني نسبت به مبدا مختصات مقعر استمنحني نسبت به مبدا مختصات مقعر است ..ن منحني امكانات توليد به دليل هزينه فرصت افزايش يابنده استن منحني امكانات توليد به دليل هزينه فرصت افزايش يابنده استددمقعر بومقعر بو

: :PPPPCCتاثير دانش فني بر منحني تاثير دانش فني بر منحني به به ppppccدانش فني و يا منابع توليدي در دسترس جامعه افزايش يابند منحني دانش فني و يا منابع توليدي در دسترس جامعه افزايش يابند منحني ر ر اگاگ

. رشد اقتصادي استمي رود آه نتيجهسمت راست سمت راست YY

'' ppppcc

XX

::هزينه فرصت توليدهزينه فرصت توليد

آه بخاطر انتقال آه بخاطر انتقال yy آاالي آاالي آن ميزان ازآن ميزان از عبارتند از عبارتند ازxx ي فرصت يكواحد از آاالي ي فرصت يكواحد از آاالي هزينههزينه .. منتقل شده است منتقل شده استxx به توليد آاالي به توليد آااليyyآااليآاالي عوامل توليد از توليدعوامل توليد از توليد

yآااليxآاالي٠ ١٠ ٢٠ ٣٠ ۴٠ ۵٠

٨٠ ٧۵ ۶۵ ۵٠ ٣٠ ٠

٩

فصل دوم تقاضا،عرضه وتعادل دربازار

تقاضا :تعريف تقاضاي

با توجه تقاضاي يک فرد از يک کاال عبارت است از مقدار معيني از آن کاال که فرد .به قيمت مشخص و زمان معين قادر ومايل به خريد آن باشد

)تقاضاي يک کاالتابعي است ازقيمت آن کاال ، سليقه فرد، جمعيت و درآمد فرد(Qd

x=f (px ,I ,py ,C ,T ,W ,E ,…)

،تعداد y،درآمد مصرف آننده،قيمت آااليxقيمت آاالي: ( xتقاضا براي آاالي ........)عامل انتظارات قيمت ومصرف آنندگان،سليقه ي مصرف آننده،ثروت، :روابط بين قيمت و عوامل مؤثر بر تقاضا

با فرض ثابت بودن ساير عوامل،بين مقدار تقاضا و قيمت آن آاال، رابطه اي )الفQd ) اقانون تقاض(معكوس وجود دارد

x =a-bpx با افزايش درآمد فرد،و با شرط ثابت بودن ساير عوامل،مقدار تقاضاي او براي )ب

.،افزايش ميابدxآاالي در مصرف،جانشين يكديگر باشند،در اين صورت با افزايش x،yاگر دو آاالي )پ

اضا براي آاالي ديگر قيمت يكي از آاالها،و به شرط ثابت بودن ساير عوامل،تق )مانند گوشت قرمز وگوشت مرغ(افزايش ميابد و بر عكس

در مصرف،مكمل يكديگر باشند،دراين صورت با افزايش قيمت x،yاگر دو آاالي )ت )مانند قند و چاي(يكي از آاالها،تقاضا براي آاالي ديگر آاهش ميابد و برعكس

از نقطه نظر سنجش و عوامل مؤثر در تقاضا براي يك آاال يا خدمت را :اندازه گيري به دو دسته تقسيم ميشوند

:عوامل آمي)الف،به سهولت قابل سنجش xعواملي آه تاثير آنها بر تقاضا براي آااليي مانند آاالي

و اندازه گيري بوده و تغييرات آنها،موجب تغييرات قابل اندازه گيري در تقاضا براي .آاال ميشود

:عوامل آيفي)بآه تاثير آنها،بر تقاضا براي آاال،به آساني قابل سنجش و اندازه گيري عواملي

نبوده ولي تغييرات آنها نيز موجبات تغيير در تقاضا ميشود :جدول و منحني تقاضا

جدول تقاضا،فهرستي از حداآثر مقادير يك آاال است آه خريدار بالقوه،در قيمت .ي نمايدهاي مختلف و در هر واحد زمان،مايل است خريدار

١٠

px مقدار تقاضا

Qdx

Xقيمت آاالي ( P x )

١٣ ١٨ ٢٣ ٢٨ ٣٣ ٣٨

۶ ۵ ۴ ٣ ٢ ١

QX o منحني تقاضا جدول تقاضا

:تغيير درمقدار تقاضا

هرگاه ساير عوامل مؤثر بر تقاضا ثابت باشند و فقط قيمت آاال تغيير آند در .اصطالح با تغيير در مقدار تقاضا روبرو هستيم

٢Q بهQ1،مقدار تقاضاP2به P1با آاهش قيمت آاال از

D px افزايش ميابدو درنتيجه حرآت بر روي منحني تقاضا . صورت ميگيردB بهAاز نقطه ي

A

B

Qx Q2 Q1 O

:تغيير تقاضاهرگاه قيمت آاال را ثابت فرض آنيم و هر يك از ساير عوامل مؤثر بر تقاضا را تغيير

.دهيم در اين صورت با تغيير در تقاضا مواجهيم :تغيير در درآمد مصرف آننده)الف

ثابت بودن قيمت آاال مصرف با افزايش و آاهش درآمد مصرف آننده،به شرط .آننده مصرف خود را در همان قيمت قبلي آاال افزايش و آاهش ميدهد

px D1 D

D2

O Qx

١١

:تغيير در قيمت آاالي جانشين)ب به سمت X،آاهش يابد،منحني تقاضاي آااليXاگر قيمت آاالي جانشين آاالي

منتقل ميشودو برعكس داخل و چپ :تغيير در قيمت آاالي مكمل)پ

مثال،افزايش يابد،منحني تقاضا تغيير آند و براي Xاگر قيمت آاالي مكمل آاالي .به سمت چپ و داخل منتقل ميشود و برعكسXبراي آاالي

:تغيير در انتظارات مصرف آنندگان)در اگر مصرف آنندگان،انتظار باال رفتن قيمت آاال و يا انتظار آميابي آاال را د

آينده،داشته باشند،تقاضا براي آن آاال، افزايش ميابد و منحني تقاضا به سمت باال .و راست منتقل ميشود و برعكس

:کاالی گيفن .کاالی پستی است که قانون تقاضارانقض می کند

:کاالی پستمی ) افزایش(درآمد،تقاضابرای آن کاالکاهش )کاهش(کاالیی است که باافزایش

.یابد :اضای بازارتابع تق

.می آید ازجمع توابع تقاضای انفرادی ،تابع تقاضای بازاربدستQd

x=f(px ,I ,py ,T ,E ,POP ,DI ,..) P

p p

M C A p2

N D B p1

Q2 Q1 O Q"2 Q"1 O Q"2 ١'Q O منحني تقاضاي الف منحني تقاضاي ب منحني تقاضاي بازار

عرضه

:تعريف عرضه کاالدرقيمتهای ت است ازمقادیرمختلفی ازآن کاالکه هریک ازعرضه کنندگانعبار

.مختلف وبه شرط ثبات سایرعوامل، حاضر به فروش هستندQS

X=f(pX ,pIN ,Tec ,E ,PY ,…) )قيمت نهاده های توليدی،قيمت کاالهای مرتبط،تکنولوژی وانتظارات(

:بررسي روابط بين عرضه و عوامل مؤثر بر آن فزایش قيمت کاال،مقدارعرضه کاالافزایش می یابدوبالعکسا با) الف

١٢

وبافرض ثابت بودن ..)کارو سرمایه،نيروی(باباالرفتن قيمت نهاده های توليدی)ب .می یابد دیگرعوامل،عرضه کاالکاهش

بابهبوددانش فنی توليدوبه شرط ثابت بودن سایرعوامل،عرضه نيزافزایش می )ج یابدویاامکان x توليدکاالی ه مبنی برفراهم نبودن امکانهرچه انتظارات عرضه کنند)د

درآینده شکل گيرد،چنانچه عوامل دیگرثابت باشندعرضه xکاهش قيمت کاالی .کاالکاهش می یابد

:جدول ومنحنی عرضه عبارت است ازفهرست مقادیرمختلفی ازکاالکه فروشنده مایل است:جدول عرضه

.ين،به فروش برساندزمانی مع درقيمتهای مختلف ودرطی یک دوره

px

S

Qx O

:قانون عرضه . بين قيمت کاالومقدارعرضه رابطه ای مستقيم وجوددارد

QSX=C+dpX

:تغييردرمقدارعرضه تغييردرعرضه وحرکت روی قيمت کاال متغير وسایرعوامل مؤثردرعرضه ثابت است

.گيرد منحنی عرضه صورت می :تغييردرعرضه

قيمت کاالثابت ولی سایرعوامل مؤثردرعرضه تغييرمی کند ومنحنی عرضه به .سمت چپ یاراست منتقل می شود

منحنی عرضه بازار .می آید ای عرضه انفرادی بنگاه توليدی بدستازجمع افقی منحنی ه

QSX Px ٣ ۶ ٩ ١٢ ١۵

۴ ۶ ٨ ١٠ ١٢

١٣

p p p s2 s1

S3 D' B' N' p2

A' M C' p1

'

Q2 Q1 O Q"2 Q"1 O Q"2 ١'Q O

الفعرضه ب منحني عرضهي بازار منحني عرضه منحني

قيمت و مقدار تعادلي در بازار :تعادل دربازار

ودمی آیدودراین صورت دربازار،قيمت ازمحل برخوردمنحنی های عرضه وتقاضابوج .ومقدارتعادلی برای کاال،تعيين می گردد

:قيمت تعادليقيمتي است آه درآن سطح تقاضاي اضافي و عرضه ي اضافي مساوي صفر

.است و در واقع قيمت تعادلي بازار، قيمتي است آه بازار را، پاك ميكند :نحوه ي رسيدن به قيمت و مقدار تعادلي در بازار

ميباشد *Pآه قيمتي باالتر از قيمت تعادلي P1اگر فروشندگان بخواهنددر قيمت مازاد آاال در بازار پديد ميايد آه در MNآاالي خود را بفروشنددر اين صورت به مقدار

اصطالح ميگوييم مازاد عرضه در بازار وجود دارد اين امر باعث ميشود تعدادي از ي خود نشوند و يا بخشي از آاالهايشان را نتوانند فروشندگان موفق به فروش آاال

بفروشند بنابراين آنها قيمت آاالي خود را آاهش ميدهند آه اين حرآت به آل بازار سرايت آرده و بنابراين در قيمتهاي پايينتر تقاضاآنندگان جديدي وارد بازار

ضه به تدريج در اينصورت تقاضا افزايش ميابد و همزمان با آاهش مقدار عرميشوند . ميرسيمEمقدار عرضه اضافي آاهش ميابد و در نهايت به نقطه ي تعادلي

حال اگر دولت با هدف حمايت از مصرف آننده قيمت آاال را پايينتر از قيمت تعادلي FGتعيين آند در اينجاست آه با مازاد تقاضا براي آاال به ميزان P2بازار و در سطح حالت،تعدادي از تقاضاآنندگان نتوانستند به ميزاني آه در اين . برخورد ميكنيم

بيش از P2تمايل داشته اند خيد آنند و از طرف ديگر،عرضه آنندگان نيز در قيمت مازاد تقاضا باعث ميشود آه پارهاي از تقاضاآنندگان . عرضه آنند OQ2مقدار

تدريج ميزان عرضه تمايل به پرداخت بيشتري براي آاال را داشته باشند بنابراين به آاال افزايش و در نهايت شكاف بين عرضه و تقاضا از بين رفته و دوباره به نقطه ي

. برسيمEتعادلي

١٤

S PX N M P1

E P*

G F P2

D QX Q'2 Q'1 Q* Q2 Q1 O

:بر درآمد ماليات

فرض کنيدکه دولت،ماليات بردرآمد رادرجامعه افزایش دهددراین صورت باکاهش چپ منتقل می شودوقيمت تعادلی درآمدمصرف کننده منحنی تقاضابه سمت

.کاهش می یابد Q2بهQ 1کاالاز ومقدارتعادلی P 2بهP ١ کاالاز PX

S E1 P1

D1

E2 P2

D2

QX Q1 Q2 O

:ماليات بر فروش این امرباعث افزایش هزینه ( فرض کنيددولت ماليات برفروش کاالبسته است که

سمت چپ منتقل می شودونقطه ودراین صورت منحنی عرضه به)توليد می شود منتقل وبنابرین،قيمت تعادلی کاالافزایش ومقدارتعادلی E ٢بهE1 تعادل بازاراز . می یابد کاالکاهش

١٥

PX S2

E2

S1 P2 E1

D P1

QX Q1 Q2 O

:سطح دانش فنيدراین صورت منحنی عرضه .ی ساخت کاالیی بهبودیابدفرض کنيدکه دانش فن

کاهش P2به تعادلی کاالبه سمت راست منتقل می شودودرنتيجه قيمت .افزایش می یابد Q ٢ومقدارتعادلی به

PX

S1

E1 P1

S2 E2

P2

D

QX Q2 Q1 O

١٦

:فصل سوم

:انواع آشش مقدمه

) آماني(وسي قآشش آشش نقطه اي تقاضا

اي تقاضا اندازه گيري هندسي آشش نقطه قيمتي آشش

عرضه درآمدي تقاضا

تقاضا) متقاطع(آشش ارتباطي

:آششبحث واآنش دو متغير در مقابل يكديگر است آه يكي از متغيرها،معلول و ديگري

.علت است درصد تغييرات معلول

=آشش درصد تغييرات علت

:آشش قيمتي تقاضادرصد تغيير در مقدار تقاضا براي يك آاال به درصد تغيير در قيمت همان آاال، به

.شرطي آه ساير عوامل مؤثر در تقاضا ثابت باشند P QΔ

= * pe

Δ P Q Δ P = P2 – P1

1Q- 2Q=Q Δ :تقاضا) آماني(آشش قوسي

اين آشش، ميزان آشش را در طول آمان يا قوس منحني تقاضا نشان ميدهد و وقتي در مساله نقطه اي داده شود از . ( اندازه گيري ميكند ابطور متوسط آنر

.)فرمول آشش قوسي استفاده ميشود P2 P1+ Q Δ

× ep= 2Q+1Q Δ P

: يآشش نقطه ا

اگر تغيير در قيمت يك آاال بسيار جزيي باشد آشش نقطه اي مورد محاسبه قرار .ميگيرد

.)وقتي در مساله تابع داده شود آشش نقطه اي مورد استفاده قرار ميگيرد(

١٧

P Q Ә × eP=

Q P Ә :اندازه گيري هندسي آشش نقطه اي تقاضا

. تغييرات تقاضا داشته باشيماگر T1Q

= pe 1QO

p اگر تغييرات قيمت داشته باشيم

ET L = pe

EL ١P E .اگر نقطه ي تعادل داشته باشيم

1OP O eP= Q T 1Q

1LP

:يمتي تقاضاتقسيم بندي آاال از نظر آشش ق

) =eP ∞( آامال باآشش .٢ ) (eP=0آامال بي آشش.١ D P

P D K

Q K Q O O )١> eP >∞ ( باآشش .) eP =1(آشش واحد.٣ P (eP <1 > 0 ) آششآم .٥

D

Q O

١٨

آشش درآمدي تقاضار درآمد مصرف آننده را بر تقاضاي آاالي خاصي به شرط آنكه قيمت اثر تغيير د

.ساير عوامل ثابت باشند،را نشان ميدهد I QΔ

× eI= Q I Δ

:تقسيم بندي آاال از نظر آشش درآمدي تقاضا از نظر انگل

e(I)>1 <1 I)(e 0< e(I)=0 e(I)<0 e(I)<0

e(p)<0 e(I)<0 e(p)>0

آاالي لوآس

آاالي ضروري

آاالي بي ارتباط پست

پست عادي

آاالي گيفن

:تقاضا) متقاطع(آشش ارتباطي

y در قيمت آاالي ديگر مانند به درصد تغييرx درصد تغيير در تقاضا براي آاالي .راگويند

Y P QX Δ × eP=

X Q Y ΔP

تقاضا سه حالت زير ميتواند مطرح )متقاطع(در محاسبه آشش ارتباطي :شود

. در مصرف جانشين هم ميباشندx,y دو آاالي باشد در اينصورتeXY>0اگر . در مصرف مكمل هم ميباشندx,y باشد در اينصورت دو آاالي eXY< 0اگر . دو آاالي بي ارتباطندx,y باشد در اينصورت دو آاالي eXY=0اگر

تقاضا با درآمد آل و درآمد نهاييرابطه ي آشش قيمتي

):TR(درآمد آل

ندگان براي خريد آاالي توليدي يك بنگاه مي آل مخارجي است آه مصرف آن پردازند

Q ×TR=P ):MR(درآمد نهايي

.عبارت از تغيير در درآمد آل به ازاي يك واحد تغيير در ميزان فروش آاال است

١٩

TRӘ TR Δ = = MR

Q Ә Q Δ

TR

M 30

TR

Q O 11 Q=6

AR MR

D=AR

Q O

١١ ۶= Q MR

)تومان(قيمتP

مقدار ) واحد(تقاضا

Q

درآمد )تومان(آل

TR

درآمد )تومان(نهايي

MR

١١ ١٠ ٩ ٨ ٧ ۶ ۵ ۴ ٣ ٢ ١ ٠

٠ ١ ٢ ٣ ۴ ۵ ۶ ٧ ٨ ٩ ١٠ ١١

٠ ١٠ ١٨ ٢۴ ٢٨ ٣٠ ٣٠ ٢٨ ٢۴ ١٨ ١٠ ٠

- ١٠ ٨ ۶ ۴ ٢ ٠ ٢- ۴- ۶- ٨- ١٠-

٢٠

:نتايج

TR٠>MR TR ٠ < MR MAX TR ٠ =MR

آشش قيمتي عرضه

.درصد تغيير در مقدار عرضه آاال به درصد تغيير در قيمت آاال را گويند P SQΔ

× es= ΔP QS :انواع آشش قيمتي عرضه

P s. ب P S. الف

eP

S>1 <1 SP e < 0

Q O O Q S p. تS P. پ

ePS=1 eP

S=0

Q O Q o .ث

eP

S=∞ P S

Q O

١<pe

تقاضا آم آشش است

١=pe

تقاضا داراي آشش واحد است

١>p e

تقاضا باآشش است

P e

xp

TR افزايش مي يابد

مثبت ميشودMRو

TR ثابت مي ماندوMR=0 ميشود .

MR منفي .ميشود

TR مييابدوآاهش

اگرقيمت آاال افزايش يابد

TR آاهش مييابد منفي MRو

.ميشود

TR ثابت مي ماند .ميشودMR=0و

TR ثابت ميماند استMR=0و

اگر قيمت آاال .آاهش يابد

٢١

::فصل چهارمفصل چهارم نظريه رفتار مصرف آننده

مقدمه

نظريه ي مطلوبيت/ الف مصرف آننده نفع پرست :اصل اول) نظريه ي قديم رفتار مصرف آننده(

.است مصرف آننده داراي رفتار :اصل دوم

. عقالني است : اصول حاآم بر رفتار مصرف آننده

مصرف آننده با درآمد :صل سوما ازار سعيمحدود وقيمت آاالها در ب ها نظريه

.بيشترين مطلوبيت را دارد درآسب

مصرف آننده بين :اصل چهارم اي مختلف از دو آاال مقايسه سبده

. بعمل ميآورد :نظريه براساس روش منحني بي تفاوتي/ب

اصل عدم اشباع ) نظريه ي جديد رفتار مصرف آننده ( اصل بديهي مقايسه اي

سرايت ( اصل بديهي تعهدي : صول حاآم بر رفتار مصرف آننده ا پذيري

اصل پيوستگي

نظريه قديم مصرف آننده :مطلوبيت

يا خدمات،رضايت خاطري آسب ميكند آه به هر مصرف آننده از مصرف آاالها و .گويند» مطلوبيت«اين رضايت خاطر در اصطالح

):TU(مطلوبيت آل .ميزان مطلوبيتي آه از واحدهاي متوالي يك آاال نصيب مصرف آننده ميشود

):MU(مطلوبيت نهايي .ميگويند» مطلوبيت نهايي«مطلوبيت ناشي از مصرف آخرين واحد آاال را

TU Δ MU=

Q Δ

٢٢

بررسي رابطه ي مطلوبيت آل و مطلوبيت نهايي ونمودارهاي مربوط به آن

U ٢٠

١٨ ١۴

TU ٨

Q

MU

Q MU=0 O

شروط تعادل

MUX /PX=MUY/PY=….=MUm X.PX+Y.PY+…=I

ت مطلوبي )MU(نهايي

مطلوبيت )TU(آل

تعداد واحد آاال )Q(

- 8 6 4 2 0 2- 4-

- 8 14افزاينده

18 20

20 ثابت18 14آاهنده

0 1 2 3 4 5 6 7

٢٣

نظريه جديد رفتار مصرف آننده براساس روش منحني هاي بي تفاوتي

:تفاوت بين دو نظريه ي قديم وجديدآاالها و خدمات، يك ارزش ذهني است و بر خالف مطلوبيت ناشي از مصرف .١

.نظريات ارايه دهندگان نظريه مطلوبيت، غير قابل اندازه گيري استدر دنياي واقعي، مطلوبيت ناشي از مصرف بسياري از آاالها، مستقل از هم .٢

.نيستند و بنابراين فرض جمع پذيري مطلوبيت، فرضي منطقي نمي باشد :بي تفاوتيويژگي هاي منحني هاي

.منحني هاي بي تفاوتي نزولي هستند .منحني هاي بي تفاوتي يكديگر راقطع نمي آنند

منحني هاي بي تفاوتي آه در سطح باالتري قرار دارند، داراي مطلوبيت بيشتري .هستند

.بين هر دو منحني بي تفاوتي، بي شمار منحني بي تفاوتي مي توان رسم آرد .ت به مبدا مختصات محدبندمنحني هاي بي تفاوتي نسب

):MRS(نرخ نهايي جانشينيمعياري است آه نشان ميدهد مصرف آننده براي مصرف يك واحد اضافي از آاالي

، چه مقدار از آاالي را حاضر است از دست بدهد، به طوري آه مطلوبيت وي .ثابت بماند

MRS = - dY /dx=MUX /MUY =PX / PY :بودجهخط

مكان هندسي ترآيب هاي مختلف از دو آاال است آه مصرف آننده با توجه به .درآمد معين خود و قيمت آاالها، ميتواند خريداري آند

Y :تغييرات خط بودجه )الف

'I ت باشد ثابPX،PY شروط I افزايش يابد I

X O )ب

Y I ثابت باشد PX،PY شروط

'I يابد آاهش X O

Y )پ

'PX< PY I شروط

I ثابت باشد I

X O

٢٤

Y )ت باشد ثابت PY،I طشرو

PX آاهش يابد I I' X O

Y )ث

'I باشدثابت I ، X P شروط

Y P آاهش يابد I

O X Y )ج

I ثابت باشند I،PY شروط X Pافزايش يابد I'

O X )چ

Y I باشد ثابتI،PX شروط

Y Pافزايش يابد I' O X

Y )ح

I' PX>PY

I ثابت باشد I شروط O X

)PPC( مصرف–منحني قيمت

مكان هندسي نقاط تعادلي مصرف آننده به ازاي قيمت هاي مختلف يك آاال، به .شرط ثابت بودن درآمد و قيمت آاالي ديگر

: مصرف-استخراج منحني تقاضا از منحني قيمت .اهش مي دهيما آرPX ثابت فرض ميكنيم و را I، PY براي رسم منحني ١ را در قيمتXواحد از آاالي ١OX مصرف آننده به اندازه ي E ١در نقطه ي تعادلي

P١ خريداري ميكند و روي منحني بي تفاوتي Uقرار ميگيرد .

٢٥

حول نقطه ي برخوردش با BL آاهش مي يابد خط بودجه P2 به١Pوقتي قيمت از ميرسد و در نقطه ي تعادلي BL 2در جهت مثلثاتي دوران مي يابد و به هاYمحور

واحد افزايش مي يابد و OX 2 به اندازه يXمصرفش از آاالي E2 جديدش يعني .ميزان مطلوبيتش افزايش مي يابد

تبديل مي شود و در BL3 آاهش مي يابد خط بودجه بصورت P 3وقتي قيمت به PCCنحني قرار مي گيرد حال با وصل آردن نقاط تعدلي م E3 نقطه ي تعادلي .بدست مي آيد

y

B

PCC E4

E3 E2 E1

u(4) u(3) (2) u(1)

X L4 L3 L2 L1 O Y

١ P P2

P3

P4

D

۴ X ٣ X ٢ X 1 X O

مصرف نزولي باشد، قدر مطلق آشش قيمتي -در صورتي آه منحني قيمت*

مصرف، -و در صورتي آه منحني قيمت. تقاضا براي آاال بزرگتر از يك مي باشدخطي افقي باشد، قدر مطلق آشش قيمتي تقاضا براي آاال، برابر واحد و زماني

مصرف، صعودي است، قدرمطلق آشش قيمتي تقاضا آوچكتر -آه منحني قيمت .از واحد است

٢٦

)ICC( مصرف-منحني درآمدتعادلي مصرف آننده به ازاي درآمدهاي متفاوت است، زماني مكان هندسي نقاط

.آه قيمت آاالها ثابت باشند :منحني انگل

مصرف مقادير مختلفي از آاال را با سطوح متفاوت درآمد مصرف آننده و ثبات ساير .عوامل، مرتبط مي سازد

: مصرف-استخراج منحني انگل از منحني قيمت . را متغير مي گيريمI فرض آرده وتباثا رPY , PX براي رسم منحني

واحد از آاالي OX ١در حالت تعادل است و به اندازه ي١Eمصرف آننده در نقطه يXرا در سطح درآمد I1خريداري ميكند .

برسد خط بودجه به سمت راست منتقل ميشود و I2اگر درآمد مصرف آننده به .ددر مي آيد ونقطه ي تعادلي جديد به دست ميآيCDبصورت

منتقل ميشود و نقطه ي FS برسدخط بودجه به I3اگر درآمد مصرف آننده به . ميرسدOX3 به دست ميآيد و مصرف آننده مصرفش به E3تعادلي جديد

Y

F

C

A

ICC E3

E2 E1

X O

E.C

I3

I2

I1

O X1 X2 X3 X

٢٧

: مصرف-واع منحني هاي درآمدان

Y Y ICC ICC/ الف

u3 U3 u2 U2

u1 U1 X X O O

Xيك آاالي لوآس است Y يك آاالي لوآس است )ب آاالي نرمال و داراي آشش درآمدي مثبت استXااليآ

Y . برابر صفر استY ولي آشش درآمدي آاالي

U1 U2

ICC X O

)پ يك آاالي نرمال و داراي آشش درآمدي مثبت است Yآاالي

. داراي آشش درآمدي برابر صفر استXولي آاالي Y Y

ICC

U2

U1 X O

)ت آااليي نرمال و داراي آشش درآمدي مثبت استXآاالي

Y ي پست و داراي آشش درآمدي منفي است آااليYولي آاالي

ICC

U2 U1

X

٢٨

مدي مثبت است آااليي نرمال و داراي آشش درآYآاالي)ت آااليي پست و داراي آشش درآمدي منفي استX آاالي ولي

ICC Y

U2

U1 X O

Y . نرمال و داراي آشش درآمدي برابر واحد استy وXهر دو آاالي )ج

ICC U2

U1

X O

استفاده از منحني انگل براي مشخص آردن نوع آاال از نظر

:لوآس،ضروري و پست بودن

E.C I I E.C

X O X O آاال لوآس است آاال ضروري است

I

X O آاال پست است

٢٩

تفكيك اثر تغيير در قيمت آاال به اثرات درآمدي و جانشيني :اثر آل تغيير در قيمت آاال

ير خواهد آرد آه در صورتي آه قيمت آااليي تغيير آند،ميزان تقاضا براي آن آاال تغي .به اين ميزان تغيير در تقاضا،اثر آل تغيير در قيمت آاال مي گويند

:اثر درآمدي درآمد واقعي يا حقيقي مصرف آننده Xبا آاهش قيمت آااليي مانند آاالي

به علت همين افزايش درآمد Xافزايش مي يابد و مقداري از تغيير در مصرف آاالي مصرف آننده مي باشد

:جانشينياثر قيمت نسبي اين آاال نسبت به Xزماني مطرح ميشود آه با آاهش قيمت آاالي

بطور X آاهش يافته و به عبارت ديگر آاالي Yقيمت آاالي ديگري مانند آاالي را Xنسبي ارزانتر شده و بنابراين مصرف آننده واحدهاي بيشتري از آاالي

. مي آندYجانشين آاالي در مورد ( در قيمت آاال به اثرات درآمدي و جانشينيتفيك اثر آل تغيير

):آاالي نرمال Xفرض مي آنيم آه فرد داراي درآمد معيني است آه آن را صرف خريد دو آاالي

را Xواحد از آاالي OX1مي ايستد و مقدار E1 مي آند و در نقطه تعادل yو تغيير 'BL به BL آاهش يابد خط بودجه Xحال اگر قيمت آاالي .خريداري مي آند

مي دهد و مطلوبيت تغيير مكان E2پيدا مي آند بنابراين فرد به نقطه تعادل جديد را مصرف X از آاالي OX2بيشتري عايدش مي شود و دراين نقطه به اندازه ي

به موازات خودش 'BL مصرف آننده آاهش يابد خط بودجه حال اگر درآمد. مي آند روي منحني بي تفاوتي قبلي و در "B'Lبصورت به طرف چپ منتقل مي شود و

.قرار مي گيرد E3نقطه

X2X3 را اثر درآمدي مي ناميم زيرا باعث انتقال از منحني بي تفاوتي U2 به منحني .گشته است U1بي تفاوتي

X1X3 به اين دليل آه مصرف آننده اين مقدار از آاالي را اثر جانشيني مي ناميم X آرده است و در ضمن هميشه وقتي روي يك منحني Yانشين را بدليل ارزاني ج

در مورد آاالي نرمال،اثر درآمدي .بي تفاوتي جابجا شويم با اثر جانشيني مواجهيم .همواره اثر جانشيني را تقويت مي آند

= X1X3+X3X2 X1X2

:آاالي نرمالآمدومصرف آاال،در آااليي است آه قانون تقاضا در مورد آن صادق بوده و تغييرات در

.يك جهت قرار دارند

٣٠

Y B

E1 B'

E2 E3

U1 U2

اثر درآمدي اثرجانشيني X O

L' L" L ٢X ٣X X1

اثر آل

در مورد ( درآمدي و جانشيني تفكيك اثر آل تغيير در قيمت آاال به اثرات ):آاالي پست عادي

در اينجا نيزتمام شرايط باال صادق است به استثنا قسمت آخر آه به اين شرح ميزان "B'L به 'BLاست؛ با آاهش مجازي درآمد مصرف آننده و انتقال خط بودجه

.افزايش مي يابد X2X3 به اندازهXمصرف او از آاالي ي عكس هم اند ولي از آنجا آه قدر مطلق اثر جانشيني اثر درآمدي و جانشين

آل تغيير در قيمت آاال مثبت است و اثر درآمدي بيش از اثر درآمدي است و اثر .بخشي از اثر جانشيني را خنثي مي آند

X1X2=X1X3+X2X3

:آاالي پستننده آااليي است آه قانون تقاضا در مورد آن صادق بوده و تغييرات درآمد مصرف آ

و مصرف آاال، خالف يكديگر عمل مي آنند

٣١

B B'

E1

E2

U2 E3

U1

O

X L' L" L 3 X X2 X1

اثر آل اثر جانشيني

اثر درآمدي در مورد ( اثر تغيير در قيمت آاال به اثرات درآمدي و جانشينيتفكيك

):آاالي پست مشروط به گيفن E1ادل از مي رسد و نقطه تع'BL به BL خط بودجه از وضعيت xبا آاهش قيمت

مي رسد،در اينجا نيز اثر OX2به OX1تغيير مي يابد و مقدار مصرف از E2به بر روي منحني بي E3به نقطه تعادلي E1جانشيني بصورت حرآت از نقطه تعادلي

،اثر جانشيني است ولي اثر درآمدي به صورت حرآت از X1X3 بوده و لذا،U1تفاوتي به نقطه تعادلي "B"Lو خط بودجه U1تفاوتي بر روي منحني بي E3نقطه تعادلي

E2 بر روي خط بودجهBL' ومنحني بي تفاوتي U2 مي باشد. در اين صورت مشاهده مي آنيم آه قدر مطلق اثر درآمدي بيشتر از قدر مطلق اثر

وجود اين اثر درآمدي قوي باعث مي شود آه استآنجانشيني و بر خالف جهت . قانون تقاضا نقض شوددر رابطه با آاالي گيفن ،

X1X2=X1X3+X3X2

.آاالي پستي است آه قانون تقاضا را نقض مي آند:آاالي گيفن

٣٢

Y

B E2 B"

U2 E1

E3

U1

X L' "L X3 L X2 X1 O اثر آل

اثر جانشيني

اثر درآمدي

٣٣

فصل پنج نظریه رفتارتوليدکننده

مقدمه :كنندرا از دوديدگاه بررسي ميکارایی

:کارایی تکنيکی*حداکثرمحصول یاستاده ای است که یک بنگاه،بااستفاده ازميزان ثابتی نهاده های

.توليدی ودرسطح معينی ازتکنولوژی ودانش فنی می تواندتوليدنماید :کارایی اقتصادی*

دستيابی به ترکيب بهينه ومطلوب نهاده های توليدی وباتوجه به قيمت هریک .ک فرآیندتوليدی استازنهاده ها،دری

زمانی دریک بنگاه، کارایی اقتصادی درحداکثراست که ترکيب نهاده های توليدی * .به گونه ای باشدکه کمترین سطح هزینه توليدرابه دنبال داشته باشد

مانند نيروی (برای توليد یک کاال،می توان ازنهاده های توليدی مختلفی*توليدی مختلف راجانشين هم نمود،می استفاده کردویانهاده های )کاروسرمایه

اگرنيروی کارفراوان دراختيارداشته باشيم وقيمت نسبی (توان ازروش توليدی کاربرودرغيراین )این نهاده ی توليدی نسبت به قيمت نهاده توليدی سرمایه ارزانترباشد

.صورت ازروش توليدی سرمایه براستفاده نمود تابع توليدبایک نهاده توليدی متغير

:توليدتعريف عبارت است ازکليه فعاليت هایی که منجربه تغييرشکل،تغييردرمکان وتغييردرزمان

)مانندفعاليت های مربوط به حمل ونقل(مصرف موادوکاالهامی گردد :نظریه توليدازنظرزمانی

:دوره کوتاه مدت )الف .به دوره زمانی گفته می شودکه حداقل یکی ازنهاده های توليدی ثابت باشد

):افق برنامه ریزی(دوره بلندمدت)بتوليد آننده جهت پاسخگويي به نيازهاي بازار به دوره زمانی گفته می شودکه

کليه ومي تواند ترآيب و ميزان استفاده از آليه نهاده هاي توليدي را تغيير دهد .توليدی قابل تغييرهستندنهاده های :تابع توليد

جدول یامعادله ریاضی است که حداکثرستاده یامحصولی که یک بنگاه می تواندازهرمجموعه ثابت ومشخصی ازنهاده های توليدی ودرسطح معينی ازدانش

.فنی بدست آورد را نشان می دهدبع و نهاده هاي و تابعي است آه در آن ستاده يا محصول به عنوان متغير وابسته تا

:توليدي به عنوان متغير مستقل باشن و شكل آلي آن به صورت زير است

Q=f(L,K,M,…)

٣٤

:درنظریه توليدکننده باسه نوع تابع توليدمواجه می باشيم *

رابطه بين نهاده های توليدی ومقدارستاده،به صورتی که یکی ازنهاده های ) الف ثابت می باشندتوليدی متغيروبقيه نهاده های توليدی

.رابطه ای که تنهادونهاده توليدی،متغيرمی باشند) ب

رابطه ای که تمام نهاده های توليدی،متغيرمی باشند) پ

بيان می داردکه باافزودن نهاده های متغيرتوليدی :پدیده بازده نهایی نزولیدرابتدامحصول کل بيشتروبيشترمی گرددوسپس به ميزان کمتروکمتری به محصول

. اضافه می گرددکل

):(TPتوليد آل .آل محصول توليدي يك آارخانه يا صنعت را شامل مي شود

):(MPLتوليد نهايي نيروي آارمقدار محصولي است آه آخرين واحد نهاده نيروي آار استخدام شده،توليد مي

.آند تغيير در توليد آل

هايي نيوي آارتوليد ن= تغيير در نهاده نيروي آار

ΔL ΔQ/ = MPL يا ΔL ΔTP/ MPL=

ӘL / Q Ә MPL=

: )(APLتوليد متوسط نيروی کارمقدار محصولي است آه نهاده هاي توليدي نيروي آار ،به طور متوسط،توليد مي

.آند .فرمول زیرمفهوم بهره وری نيروی کاررابيان می کند

توليد آل وي رتوليد متوسط نهاده هاي ني =

آار تعداد واحد نهاده نيروي آار

Q/L = APL يا APL=TP/L

٣٥

سومين واحدنهاده متغيرنيروی درجدول باالمشاهده می کنيدتااستخدامکار،توليدنهایی افزایش یافته وبعدازرسيدن به حداکثر،شروع به کاهش می

توليدنهایی درسطح استخدام دهمين واحدنيروی کاروزمانی که توليدکل .نمایدحداکثراست،به صفررسيده ودرصورت ادامه استخدام نهاده نيروی کار،توليدنهایی

خواهدگردیدوهمچنين تاسطح استخدام چهارمين این نهاده ی توليدی منفیکاهش واحدنهاده نيروی کار،توليدمتوسط نيروی کارافزایش یافته وسپس شروع به

.می نماید

توليدمتوسط نهاده APLنيروی کار

توليدنهایی نهاده MPLنيروی کار

دکل نهادهتولي TPLکار نيروی

تعدادنيروی (L)کار

- 200

212/5 220 220 217

206/7 192/9 176/25 157/2 141/2

-- 200 225 235 220 205 155 110 60 5 0

0 200 425 660 880 1085 1240 1350 1410 1415 1415

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

٣٦

بيان رابطه بين منحني هاي توليد و توليد متوسط و توليد نهايي نيروي :و مشخص آردن مراحل توليدآار

TPL

TPL

L L2 L1 O

MPL

APL مرحله اول توليد مرحله دوم توليد مرحله سوم توليد

<0 L E ٠=L E ١ =L E >1 L E

MAX APL

١< L E < 0

APL

L MP=0

MPL

٣٧

: TPLاز APLاستخراج منحني درهرنقطه روی منحنی توليدکل APLبرای بدست آوردن توليدمتوسط نيروی کار

TPLه،خطی به مبدأمختصات وصل نمایی،ودراین صورت، کافی است که از آن نقطچنانچه .شيب این خط واصل برابربا توليد متوسط نيروی کار در آن نقطه خواهدبود

برروی منحنی توليدکل ، نقاطی رادر نظربگيریم وخطوطی ازمبدإمختصات به منحنی توليدکل وصل نمایيم ، مشاهده می کنيم که شيب این خطوط واصل

می گيریم که،درابتدای توليد، بنابراین نتيجه. تدریج افزایش می یابددرابتدا،به این .متغيرنيروی کار،منحنی توليدمتوسط روندصعودی دارد همراه باافزایش نهاده

، همچنان به MAX درصورتی که بعداز نقطهادامه دارد MAX APLروندتاسطح شيب خطوط واصل استخدام نهاده نيروی کارادامه دهيم،مشاهده می کنيم که

ازمبدإمختصات به هرنقطه روی منحنی توليد کل ،به تدریج کاهش می یابندوبه .شروع به کاهش می نماید AP Lعبارت دیگرمنحنی : TPLاز MPLاستخراج منحني

TP شيب خط مماس برهرنقطه روی منحنی توليدکل)الفLبرابرمقدارتوليدنهاییMPLدرسطح توليدمتناظرباآن نقطه است درابتدای توليد،همراه باافزایش استخدام نهاده متغيرنيروی کار،منحنی توليد )ب

استخدام متناظر با نقطه عطف منحنی توليد صعودی است ودرسطحMPLنهایی نهاده به حداکثرمی رسدسپس باافزایش استخدامMPL کل ، منحنی توليدنهایی

دوزمانی که توليد کل به ، نزولی می گردMPLمتغيرنيروی کار،منحنی توليدنهایی . ،برابرصفرمی شودMPLحداکثر می رسد، توليدنهایی نهاده متغيرنيروی کار

:مراحل توليدصعودي است،همواره منحني APLدرمحدوده اي از توليد آه منحني *

MPL باالتر از منحنيAPL قرار دارد.MPL>APL

در حداآثر است،همواره مقدار APLدر سطحي از توليد آه منحني *به عبارت ديگر، . برابر مي باشد MPLبا توليد نهايي APLتوليد متوسط

منحني توليد نهايي از نقطه حداآثر منحني توليد متوسط عبور مي .نماييم

MPL=APL

نزولي است،همواره منحني APLدر محدوده اي از توليد آه منحني *APL نزولي است،همواره منحنيAPL منحني باالتر ازMPLقرار دارد .

MPL<APL

مراحل توليد یک بنگاه توليدی درکوتاه مدت رابه سه مرحله تقسيم :مشود

درحال APL ده ای ازتوليدمی باشد،که منحنی توليد متوسطمحدو)مرحله اول .افزایش است

٣٨

محدوده ای از توليد است که ازنقطه حداکثرمنحنی توليدمتوسط ) مرحله دوم .شروع شده ودرزمانی که منحنی توليد نهایی به صفرمی رسد،پایان می یابد

.ستمحدوده ای ازتوليد می باشدکه توليد نهایی ، منفی ا)مرحله سوممناسب ترین مرحله توليدبرای توليدکننده، مرحله دوم توليد است ،و دراین مرحله،

.منطقی ترین ترکيب نهاده توليدی متغيربانهاده ثابت موجود،صورت می پذیردانتخاب حاشيه ابتدایی یاانتهایی مرحله دوم بستگی به فراوانب نسبی نهاده

اشد حاشيه انتهایی واگرروش توليدی اگر روش توليدی کاربر ب.های توليدی دارد .سرمایه بر بودازحاشيه ابتدایی استفاده می کنيم

به عبارت دیگرتوليدکاالوخدمت درمراحل اول وسوم توليد صورت نمی گيردزیرااستخدام کارگردرمرحله سوم، حتی اگر دستمزدی نيزبه وی پرداخت

امدودرمرحله اول نشود،باتوجه به کاهش توليد به زیان توليدکننده می انج توليدنيزتوليدکننده درصورت پرهيزازاستخدام نيروی کار، منافع

.موردانتظارخودراتاحدقابل مالحظه ای،ازدست می دهد کشش توليدی نهاده توليدی متغير

.درصد تغيير در محصول آل بر اثر يك درصد تغيير در نهاده توليدي متغيررا گويند

ر در محصول آل درصد تغيي آشش توليدي نهاده توليدي متغير =

درصد تغيير در نهاده توليدي متغير

MPL L ΔQ =L E اي = * E L

Δ L Q APL

:آشش توليدي نهاده نيروي آاربرقرار است و در نتيجه آشش توليدي MPL>APLدر مرحله اول توليد، رابطه)الف

L E 1< . نهاده نيروي آار، بيشتر از يك خواهد بودبرقرار است آه در MPL=APL در مرز مرحله اول و دوم توليد، تساوي)ب

E L = ١ .نتيجه،آشش توليدي نهاده نيروي آار، برابر يك خواهد بودبرقرار بوده و هر دو مثبت مي MPL<APLدر مرحله دوم توليد نيز نامساوي )پ

ار عددي مثبت و آوچكتر از يك خواهد باشند،پس آشش توليدي نهاده نيروي آ .بود

1 < L E < 0 در مرز بين مرحله دوم و سوم توليد،توليد نهايي نيروي آار برابر صفر )ت

.،پس آشش توليدي نهاده نيروي آار برابر صفر است )MPL=0يعني (است ٠ = L E

توليدي برقرار است، پس آششAPL>0 وMPL<0در مرحله سوم توليد،نيز روابط)ث L E 0> .نهاده نيروي آار منفي است

٣٩

تابع توليدبادونهاده توليدی متغير ممکن است با توجه به سطح دانش فنی موجود،تنها یک فرایندتوليدی )الف

نسبت ثابتی ازدونهاده وجودداشته باشد، یعنی توليد محصول تنهابایک .صورت گيرد ی بوسيله بنگاهمتغيرتوليد

K R1 A3

A2

A1

L O

درنمودارباالميزان توليد افزایش می یابد امانسبت به کارگيری نهاده های این

.سرمایه وکاردرهمه سطوح توليدثابت استدراین گونه توابع،ميزان توليد،بستگی به .ع توليدلئونتيف می گویندگونه توابع را،تاب

.نسبت ثابتی ازنهاده های توليدی داردو شکل کلی آن به صورت زیر می باشد L K ) , Q= min(

β α ،حداقل β،حداقل نهاده سرمایه الزم برای توليدیک واحد محصول وαدرتابع فوق،

. توليدیک واحدمحصول،می باشندنهاده نيروی کارالزم برای : ،سه حالت زیرمی تواند مطرح شود β/ Lو α/ Kبامقایسه نسبتهای

:شرط عدم اتالف نهاده های توليدی-١توليدی دراین های برقرارباشددراین صورت اتالف نهادهα / K = β/ L اگرتساوی

.بنگاه وجوددارد :ر شرط اتالف نهاده توليدی نيروی کا-٢

توليدی نيروی برقرارباشددراین صورت اتالف نهاده α / K > β/ L اگرنامساوی . کاردراین بنگاه وجوددارد

: شرط اتالف نهاده توليدی سرمایه-٣برقرارباشد،دراین صورت اتالف نهاده توليدی سرمایه α / K < β/ Lاگرنامساوی

.دراین بنگاه وجودداردفرآیندتوليدی که هر یک، نيازمند نسبتهای خاصی ممکن است چندین )ب

. ازبکارگيری دونهاده توليدی است،برایبنگاه وجودداشته باشد

٤٠

K R1 R2

Q=200 R3

Q1=100 R4

R5

O L

بی ممکن است که بنگاه به جای چندفرآیندتوليدی با)پ باشدشمارفرآیندتوليدی،مواجه

بااین فرض خطوط شکسته منحنی قبل به هم می پيوندندوبه شکل منحنی .توليدیکسان درمی آیند

K

Q3

Q2

Q1 Q0

L O

٤١

:منحنی توليدیکسانمکان هندسی ترکيب های متفاوتی ازدونهاده توليدی متغيراست که بافرض ثابت

بودن سطح دانش فنی، یک بنگاه می تواندمقدرامعين وثابتی ازمحصول .راتوليدنماید :ی منحنی توليدیکسانویژگی ها

منحنی های توليدیکسان دارای شيب منفی می باشند • .منحنی های توليدیکسان،یکدیگر راقطع نمی کنند • .منحنی های توليدیکسان باالتر،سطح توليدبيشتری را نشان می دهند •بين هردومنحنی توليد یکسان،بی شمارمنحنی های توليدیکسان •

. وجوددارد . سان،نسبت به مبدأمختصات محدب می باشندمنحنی های توليدیک •

با توجه به درجه جانشيني بين دو نهاده توليد،سه حالت آلي زير مي :تواند در رابطه با شكل منحني توليد يكسان مطرح مي شود

.اگردونهاده توليدی به طورنسبی جانشين باشند

K

Q3

Q 2

Q 1

O L

.اگردونهاده توليدی کامالجانشين باشند K

Q3 Q2 Q1

L O

٤٢

اگردونهاده توليدی کامالمکمل باشند

K

Q3

Q2

Q1 K1

L1 L O

:)MRTSL,K(نرخ نهایی جانشينی فنی

،معياری است که نشان می دهد،درسطح )(MRTSL,Kنرخ نهایی جانشينی فنی معينی ازدانش فنی و با ثابت بودن سطح توليد بنگاه، یک توليد کننده برای

یک واحداستخدام .اضافی ازنهاده نيروی کاربایدبه چه ميزان نهاده سرمایه راکاهش دهد

نرخ نهایی جانشينی فنی ، برابر منفی شيب منحنی توليدیکسان است ) الف dk/dL-= MRTSL,K

.توليدی می باشدنهایی دونهاده نرخ نهایی جانشينی فنی،برابرنسبت توليد)ب

MPL/MPK MRTSL,K =

نرخ نهایی جانشينی فنی،برروی منحنی توليدیکسان وازباالبه پائين،کاهش )پ .می یابد

/MPK MPL dk/dL=-= MRTSL,K>= فرمول نرخ نهایی جانشينی فنی

:نی های توليدیکسان ومنحنی های بی تفاوتیتفاوت منح

دارند و مفهوم عددی آنهااهميتی »جنبه ترتيبی «منحنی های بی تفاوتی امادرموردمنحنی .نداردوبه عبارت دیگر،مطلوبيت،دارای یک جنبه ترتيبی می باشد

مهم بوده ولذازمانی که در مقابل یک منحنی »جنبه عددی«های توليد یکسان،رابرقرارمی دهيم،به این مفهوم است که ترکيبات مختلف نهاده ۵٠دتوليدیکسان،عد

به این منحنی توليد یکسان،دردنيای واقعی،به ميزان های توليدی مربوط .،واحدمحصول توليدمی کند۵٠

٤٣

:خط هزینه یکسانC=PL.L+PK.K

K

C خط هزینه یکسان

L C' O

خط هزینه یکسان، مکان هندسی ترکيب های مختلفی ازدونهاده توليدی .هزینه ای معين،می تواندخریداری نماید کاروسرمایه است که توليدکننده با صرف

تعادل توليدکننده

روش هندسی)الف معينی ازتوليد ثر کردن توليدباتوجه به سطححداک

حداقل کردن هزینه باتوجه به سطح معينی ازتوليد روش جبری )ب سطح معينی ازتوليدبه حداکثررساندن توليد باتوجه

به سطح معينی ازتوليد به حداقل رساندن هزینه باتوجه روش هندسی)الف

بارسم خط هزینه یکسان ینهحداکثرکردن توليدباتوجه به سطح معينی ازهزصفحه مختصات،می توانيم ترکيبی ازدونهاده ومنحنی های توليدیکسان دریک

توليدکننده باصرف هزینه ای معين، می تواند بيشترین توليدی که .مقدارکاالراتوليدکند،به دست آوریم

.،حداکثرتوليدرانشان می دهدQ2،روی منحنی توليدیکسان Eدرنمودارزیرنقطه براین نتيجه می گيریم که در نقطه تعادل توليدکننده یا حداکثر توليد بنگاه،خط بنا

لذاشرط الزم تعادل .هزینه یکسان بایدبرمنحنی توليد یکسان ،مماس باشد :توليدکننده یاحداکثرتوليد،مشروط به سطح معينی ازهزینه،عبارت است از

MPL MPK MPL PL

MRTSL,K = = یا =

MPK PK PL PK

٤٤

C

F

Q3 E K*

Q2

G Q 1

L C" L* O حداقل کردن هزینه باتوجه به سطح معينی ازتوليد

فرض کنيدکه توليدکننده،بخواهد مقدارمعينی ازکاالراکه بوسيله منحنی ه ترکيبی از هدف اواین است ک.،مشخص شده است،توليدنمایدQ1توليدیکسان

نهاده های توليدی نيروی کاروسرمایه راانتخاب نمایدکه حداقل هزینه را،بربنگاه ، قرار داشته Q 1پس توليد کننده بایستی روی منحنی توليدیکسان . تحميل نماید

دراین نقطه خط هزینه E(بنابراین نقطه .باشدو مقدارهزینه رابه حداقل برساندنشان دهنده نقطه حداقل ) اس شده استیکسان برمنحنی توليدیکسان مم

.هزینه می باشد MRTSL,K =MPL/MPK=PL/PK

مجموعه ای ازنهاده های توليدی که باتوجه به هزینه : بنابراین،نتيجه می گيریم کهاست که باتوجه می نماید،دقيقاهمان مجموعه ای دای معين،حداکثرمحصول راتولي

.به سطح معينی ازتوليد،رابه حداقل می رساند

K

C"

M C'

C

Q1 E K* N

L

C" C' C L* O

٤٥

روش جبری)ب

کثررساندن توليدباتوجه به سطح معينی ازهزینهبه حدامجموعه ای ازدونهاده توليدی که محصول بنگاه را باهزینه معين وثابتی به حداکثر

می رساند،آن مجموعه ای است که نسبت توليدنهایی دونهادۀ .توليدی،برابربانسبت قيمت های دونهاده توليدی می باشد

طح معينی ازتوليدبه حداقل رساندن هزینه باتوجه به سآن مجموعه ای ازنهاده های توليدی که هزینه توليدمقدارمعينی از محصول را به

ی توليدی است که حداقل می رساند،شبيه حالت قبل،همان مجموعای ازنهاده نسبت توليد نهایی دونهاده ی توليدی برابرنسبت قيمت ها ی دونهاده توليدی

.باشد ناحيه ی اقتصادی توليد

C ناحيه سوم توليدبرای نهادهK

Lاحيه اول توليدبرای نهادهن K ناحيه اقتصادی توليدبرای )ومناحيه د( L, kنهاده های G

K'4

B

K4 k Aناحيه اول توليد برای نهاده Lناحيه سوم توليد برای نهاده

L O

L4 L'4

٤٦

: مراحل توليدخالصه ای ازتقارن

نوع بازده نسبت به مقياس توليداگرمقدارنهاده های توليدی رابه یک نسبت بازده ثابت نسبت به مقياس توليد)الف

زایش افدهيم،مقدارتوليد کل بنگاه نيز به همان نسبت،)کاهش(معين افزایش یا .یابد)کاهش(یا

مراحل سه گانه توليد،زماني آه )الفسرمايه،نهاده توليدي ثابت و نهاده نيروي آار، يك نهاده توليدي متغير

. است

مراحل سه گانه توليد،زماني آه )بنيروي آار، نهاده توليدي ثابت و نهاده

سرمايه، يك نهاده ي توليدي متغير .است

مقدارتوليدنهایی ) اول توليدمرحلهمثبت ) (MPLکارنيروی صعودیAPLومنحنی است

نزولي MPKمنحني )مرحله سوم توليد APKومقدار آن منفي است و منحني

. صعودي است

و APLمنحني هاي )مرحله دوم توليدMPL ت نزولي،ولي مقدار آنها مثب .است

APkمنحني هاي )مرحله دوم توليد هردو نزولي،ولي مقدار آنها MpKو

.مثبت است

منحني توليد نهايي )مرحله سوم توليد مقدار ونزولي )MPL(نيروي آار يعني نيز APLو منحني آن منفي است

. نزولي ولي مقدار آن مثبت است

صعودي APKمنحني )مرحله اول توليديي نهاده سرمايه او مقدار توليد نه

.مثبت است MPK يعني

٤٧

R1 K

R2

Q2

Q1 L

O

برخی معتقدند که علت عدم وجود بازده ثابت نسبت به مقياس توليددربعضی ازبنگاههااین است که،بعضی ازنهاده های توليدی رانمی توان به یک نسبت

: افزایش دادزیراکه .عرضه نهاده های توليدی مختلف،محدودمی باشد:اوال .برخی ازنهاده های توليدی نيزغيرقابل تقسيم هستند:ثانيا بازده صعودی نسبت به مقياس توليد)ب

این حالت وقتی پدیدمی آیدکه دردرصدافزایش توليدکل بنگاه،بيشترازدرصدافزایش .درنهاده های توليدی باشد

K

R1

Q4

Q3

Q2

Q1

٤٨

چند عامل فنی را برای پدیده بازده صعودی نسبت به مقياس توليد ، می تون :ذکر کرد، که دراین رابطه وبه موازات افزایش مقياس توليد،مشاهده می کنيم که

نيروی کا رمی تواندآموزش بيشتری برای کارهای تخصصی تر،کسب نماید )اوال .اسبتری به کارگرفته شودولذادر فرصت شغلی من

.وجودمی آید امکان استفاده بهتر از ماشين آالت تخصصی تر، به)ثانيا برای بعضی ازمراحل توليد، مقياس بيشتر توليد،دارای کارایی بيشتری می )ثالثا

باشد، زیرا که امکان استفاده ازتکنولوژی هایی که قبالميسرنبود،امکان پذیرمی .گردد زولی نسبت به مقياس توليدبازده ن)پ

وقتی که درصدافزایش توليد،کمترازدرصدافزایش درنهاده های توليدی باشد،دراین .صورت باپدیده بازده نزولی نسبت به مقياس توليد،مواجه خواهيم شد

K R1

L O

:درجه همگنی تابع توليد

ג،می گویيم،اگرکليه نهاده های توليدی راnیک تابع توليدراهمگن ازدرجه .برابرشودג n،برابرنمایيم،مقدارتوليدنيز

مسيرتوسعه توليدومنحنی شيب همساناست که بافرض ثابت مسيرتوسعه توليد،مکان هندسی نقاط تعادلی توليدکننده

بودن قيمت نهاده های توليدی،اماباهزینه های متفاوت تخصيص داده شده برای .خرید نهاده ها،به دست می آید

تغييرمی کندولی نرخ نهایی باحرکت برروی منحنی مسيرتوسعه،مقدارتوليد )الف . ثابت خواهدبود MRTSL,Kجانشينی فنی یعنی

مسيرتوسعه توليد،خطی )همگن ازدرجه یک(برای کليه توابع توليدهمگن خطی)ب .مستقيم می باشد

٤٩

K

E.P C"

E3 C'

Q3

Q2 E2 C Q1 E1

L C" C' C O

E.P C"

C ' Q3 E3 C

Q2 E2

Q1 E1 L

C" C' C O

منحنی مسيرتوسعه توليدیک بنگاه،حالت خاصی ازمنحنی های شيب همسان .می باشد

:منحنی های شيب همسانب همسان،مکن هندسی کليه نقاطی است که درطول آن،نرخ نهایی منحنی شي

.،مقداری ثابت بوده وتغييرنمی کندMRTSL,Kجانشينی فنی یعنی دقيقاهرآنجه درابطه بامسيرتوسعه توليدمطح کردیم،درموردمنحنی های شيب

.همسان نيز صادق است اثرجانشينی واثرتوليدی ناشی ازتغييردر قيمت نهاده توليدی

ای این کار فرض می کنيم که نيروی کار، یک نهاده توليدی نرمال بوده وقيمت بریابد،ولی قيمت نهاده توليدی دیگروهمچنين هزینه کاهش) pL(نهاده نيروی کار

. داده شده برای خریدنهاده های توليدی،ثابت باشند تخصيص .درشکل زیررابطه زیربرقراراست

اثرکل=اثرجانشينی +اثرتوليدی

+ L3L2 = L1L3 L1L2

:اثرجانشينی، به نقطه Q1 اثرجانشينی به صورت حرکت ازیک نقطه روی منحنی توليدیکسان

.ای دیگر روی همان منحنی می باشد و همواره منفی است

٥٠

:اثرتوليدی،به نقطه ای Q1اثرتوليدی نيز به صورت حرکت ازیک نقطه روی منحنی توليدیکسان

برای تعيين اثرتوليدی کافی است .،می باشدQ2منحنی توليدیکسان دیگریعنیروی که به طورمجازی،هزینه تخصيص داده شده برای خرید نهاده های توليدی راآن

قدرکاهش دهيم تاافزایش توليد ناشی ازکاهش قيمت نهاده نيروی کار،راخنثی .نمائيم

K

C

C" E1

E2

Q2 E3

Q1

L C C" C' L1 L3 L2 O

٥١

فصل ششم نظريه هزينه ها

مقدمه : هزينه توليد يك آاال يا خدمت تحت تاثير عوامل زير است

هزينه هايي آه بابت خريد نهاد هاي توليدي به صورت دستمزد و حقوق )١ . داخت ميشوداين نهاده ها يعني خانوارها،پر به صاحبان... ،بهره،اجاره،و

.ميزان آاالها و خدماتي آه بوسيله بنگاه توليد مي شود )٢اين دوره .دوره زماني آه توليد آننده براي توليد آاالها و خدمات در اختيار دارد )٣

. آوتاه مدت ميان مدت و يا بلند مدت باشد زماني ممكن است آه برخي مفاهيم مربوط به هزينه

: صادي يك فعاليت توليدي هزينه اقتمنافعي است آه توليد آننده مي توانست با اختصاص دادن سرمايه و دقت

.از فعاليت آنوني ،آسب نمايد خويش در بهترين موارد غير :هزينه هاي خصوصي توليد به دو دسته تقسيم مي شوند

.توليد مي باشد)پنهان(توليد و هزينه هاي ضمني )آشكار(هزينه هاي صريح :توليد)آشكار(هزينه هاي صريح

ارزش بازاري نهاده هاي توليدي است آه يك بنگاه براي توليد آاال يا خدمت به آار مي برد .دستمزد،قيمت مواد اوليه ،هزينه حمل و نقل:مانند

:توليد)پنهان(هزينه هاي ضمني رده ميشود منابعي آه در مالكيت بنگاه است و در جريان توليد توسط بنگاه به آارب

.ازآنها پول نمي پردازدو بنگاه براي استفاده :تفاوت سود حسابداري و سود اقتصادي بصورت زير بيان ميشود

سود اقتصادي= درآمد آل -)هزينه هاي آشكار+هزينه هاي پنهان ( سود حسابداري = در آمد آل -هزينه هاي آشكار

:عبارتند ازX هزينه فرصت توليد يك واحد از آااليآاالي مقاديري از آاالهاي ديگري آه به دليل تخصيص نهاده هاي توليدي به توليد

Xتوليدآننده از دست مي دهد . هزينه هاي آل در آوتاه مدت

هزينه هاي آل)٣هزينه متغير آل )٢هزينه ثابت آل )١ (TFC):هزينه ثابت آل

شته و شامل پرداختي هاي بنگاه براي خريد نهاده به سطح توليد بستگي ندا آل برابر با حاصلضرب تعداد TFC=Kهاي توليدي ثابت است هزينه هاي ثابت

.واحدهاي نهاده هاي توليدي ثابت در قيمت هر يك از آنهاست (TVC):هزينه متغير آل

خريد با تغيير در مقدار توليد ،تغيير مي آند و شامل پرداختي هاي بنگاه براي .نهاده هاي توليدي متغير است

٥٢

هزينه هاي متغير آل برابر با حاصلضرب تعداد واحدهاي نهاده هاي توليدي متغيير .در قيمت هر يك از آنهاست

TVC=f(Q) :(TC)هزينه آل بنگاه

. است(TFC)و هزينه هاي متغير (TVC) بر مجموع هزينه هاي ثابتبرا

TC=TVC+TFC يا TC =F(Q)+K :هزينه متوسط در آوتاه مدت

(AFC)هزينه هاي ثابت متوسط)الف (AVC)هزينه هاي متغير متوسط) ب (AFC)هزينه آل متوسط ) ج

به طور آلي ،هزينه هاي متوسط از تقسيم هزينه آل بر مجموع واحدهاي توليد (توليد شده پرداختي بابت هر واحد محصول شده بدست مي آيد و بيانگر هزينه

.) مي باشد (AFC):هزينه ثابت متوسط

AFC=K/Q يا AFC=TFC/Q لذا مقدار هزينه . با افزايش ميزان توليد مقدار هزينه ثابت ،تغييري نمي آند *

ثابت متوسط با افزايش توليد ،همواره آاهش مي يابد پس منحني هزينه ثايت با .مقدار توليد رابطه ي معكوس دارد

):AVC(هزينه متغير متوسطAVC=f(Q)/Q يا AVC=TVC/Q

):ATC(هزينه آل متوسطATC=AVC+AFC

(MC):هزينه نهايي .هزينه پرداختي براي توليد آخرين واحد آاال يا خدمت را گويند

∂Q MC=∂TC/ Q Δ TC/ Δ MC=

:منحني هاي هزينه در آوتاه مدت

TC TVC

TFC

Q

٥٣

منحني هزينه متغير آل از مبدا مختصات شروع ميشود و نشان مي دهد وقتي آه توليدي وجود ندارد مقدار آن برابر صفر است اما با افزايش توليد بنگاه ابتدا منحني

TVCبه افزايش ادامه مي دهدبدو سپس با نرخ فزاينده با نرخ آاهنده افزايش ميا.

MC AC ATC،AVC،MC،

AVC AFC

AFC

MC>AVC Q O MC<AVC MC=AVC

:نكات مربوط به نمودارهاهمواره در حال آاهش است و تنها منحني هزينه اي است آه با AFCمنحني )١

. توليد رابطه عكس دارد در هر سطح توليد نشان دهنده متوسط ATC وAVCفاصله عمودي بين منحني )٢

ATC و AVC در ابتداي توليد بيناست در آن سطح توليد AFCهزينه ثابت يعني AFC بعدي توليد ميزان مراحل فاصله بيشتري وجود دارد ولي چون درميزان

هيچ AFCولي به هم نزديك مي شوندATC وAVCآاهش مي يابد منحني هاي هيج گاه يكديگر را قطع نمي ATC وAVC گاه صفر نمي شوند بنا براين دو منحني

.آنندابتدا نزولي است و سپس در سطح معيني از توليد به حداقل در AVC منحني)٣

زير آن است MC نزولي است ، AVC زماني آهرسيده و سپس صعودي مي شود است و زماني آه AVC باالتر از آن منحنيMC صعودي است ،AVC و زماني آه

AVC در حداقل خود قرار دارد AVC=MC است و مشتق AVCدراين نقطه برابر صفر .است

در ابتداي توليد در حا ل آاهش است بعد از رسيدن به حداقل ATCمنحني)۴ مقدار خود روند صعودي مي يابد

.قرار دارد AVC. همواره بعد از نقطه حداقل منحنيATCنقطه حداقل ) ۵در ابتداي توليد ،منحني هزينه آل با نرخ آاهنده افزايش مي يابد و سپس با )۶

.با نرخ فزاينده به افزايش ادامه مي دهدع قانون بازده نهايي ادامه توليد و شرو

٥٤

هزينه هاي توليد در بلند مدتهزينه آل براي ميزان معيني از محصول در بلند مدت ،همواره آمتر يا برابر هزينه

.آل توليد همان ميزان محصول در آوتاه مدت است LTC):(منحني هزينه آل بلند مدت

،از نقطه تماس با بيشمار منحني هاي هزينه LTCند مدت منحني هزينه آل بلولي تنها در يك سطح معين از توليد . بوجود آمده است (STC)آل آوتاه مدت،

ها برابر بوده و در ساير سطوح توليد ،هزينه آل STC با هر يك از مقاديرLTC،مقدار .در آوتاه مدت بيشتر از هزينه آل در بلند مدت است

(LTC) و منحني هزينه بلند مدت (STC)منحني هزينه آل آوتاه مدت نقطه تماس .بيانگر ميزان بهينه و مطلوب سطح محصول بنگاه است

، ابتدا با نرخ آاهنده و سپس با نرخ ثابت و باالخره با نرخ فزاينده اي LTC منحني . همراه با افزايش سطح توليد يا بازدهي نسبت به مقياس توليد صورت مي گيرد

منحني هزينه آل در بلند مدت از مبدا مختصات شروع مي شود زيرا در بلند مدت .نهاده توليدي ثابت وجود نداشته و لذا هزينه ثابت نيز برابر صفر است

LTC STC LTC LTC LT C STC

STC

O Q O Q

:(LAC)هزينه متوسط بلند مدت نيز در برگيرنده آليه منحني هاي هزينه (LAC)منحني هزينه متوسط در بلند مدت

مماس مي باشد و SAC بوده و بر آليه منحني هاي (SAC)متوسط در آوتاه مدت را گاهي تحت LACمنحني .در اصطالح اين منحني را منحني پوششي گويند

نامگذاري مي آنند آه نشان دهنده حداقل هزينه )) ه ريزي منحني برنام(( عنوان .توليد سطح معيني از محصول است

منعكس آننده شرط الزم تعادل توليد آننده LACهر نقطه بر روي منحني : نكته مي باشدو ظرفيت توليدي بهينه براي بنگاه ،زماني MPL/MPK=PL/PK يعني

. مماس مي باشدLACقل بر نقطه حداSACاست آه نقطه حداقل مزايا و معايب پديده صرفه جويي هاي ناشي از مقياس توليد در منحني

LAC:

٥٥

.خصص گرايي در استفاده از آارگران مي شودتباعث :مزايا .باعث استفاده از ماشين آالت پيشرفته تر و بزرگتر مي شود

.گرددمي نزولي LAC منحني در نتيجه به دليل صرفه هاي ناشي از مقياس، محدوديت در مديريت ، رواج بوروآراسي و آاغذ بازي و مشكالت هماهنگ :معايب

.آردن فعاليتها و با نرخ فزاينده افزايش مي يابد LTC بدليل افزايش هزينه ها منحني در نتيجه

موجب مي شود زيان هاي اقتصادي بر مزاياي اقتصادي ناشي از مقياس توليد ، ودي شدن منحني هزينه متوسط در بلند مدت فراهم مي چيره شده و موجباب صع

.گردد :با توجه به مطالب فوق مي توانيم نتيجه بگيريم آه

اگر صرفه هاي اقتصادي ناشي از مقياس توليد ،وجود داشته باشد و در ) الف بصورت خط LACبنگاهي بازده ثابت نسبت به مقياس توليد ،برقرار باشد ،منحني

.افقي خواهد بود LAC

LAC

Q O اگر صرفه هاي هقتصادي ناسي از مقياس توليد وجود داشته باشد و در ) ب

بصورت LACمنحني .بنگاهي بازده صعودي نسبت به مقياس توليد ،برقرار باشد .نزولي خواهد بود

LAC

LAC

Q O

ر عدم صرفه هاي ناشي از مقياس توليد وجود داشته باشد و به عبارتي ، اگ) پ LACمنحني . مقياس توليد ،برقرار باشد در بنگاهي بازده نزولي نسبت به

.صعودي خواهد بود LAC

LAC

Q O

٥٦

روابط بين هزينه نهايي در آوتاه مدت و بلند مدت

SAC3 SAC1 LAC

SAC2 SMC3 1 SMC

LMC

SMC2

:نتيجهاگر قبل از نقطه تماس ،هزينه نهايي در بلند مدت بيشتر از هزينه نهايي در آوتاه

مدت و بعد از نقطه تماس ،هزينه نهايي در بلند مدت آمتر از هزينه نهايي در آوتاه مقادير هزينه نهايي LAC و SAC1مدت باشد ،بايستي در نقطه تماس منحني

برقرارباشد و منحني LMC=SMC1ند مدت برابر باشند يعني تساويآوتاه مدت و بلLMC از نقطه حداقل منحني LAC عبور مي آند LMC =SMC =SAC =LAC

٥٧

فصل هفتم بازار رقابت آامل

مقدمه :انواع بازار

امل و بازار غير رقابت آاملبازار رقابت آ :انواع بازار غير رقابت آامل

بازار انحصار آامل در فروش،بازار رقابت انحصاري و بازار انحصار چند فروشنده اي شرايط بازار رقابت آامل

تعداد زياد خريدار و فروشنده .١ وجود آاالهاي مشابه و همگن .٢ وجود تحرك آامل منابع .٣ وجود اطالعات و دانش آامل .۴ور آلي،ويژگي عمده بازار رقابت آامل در اين جمله است آه،قيمت آاال از نظر بط

.مصرف آنندگان و توليد آنندگان ثابت است، خالصه مي شود منحني تقاضاي بنگاه در بازار رقابت آامل

اگر بنگاهي در بازار رقابت آامل قيمت آااليش را افزايش دهد مقدار فروش آاالي رسد در چنين حالتي منحني تقاضايي آه بنگاه با آن توليدي اش به صفر مي

.مواجه است به صورت خطي افقي و به موازات محور افقي خواهد بود مي باشد و چون قيمت آاال و Dمنحني تقاضا از نظر توليدآننده به صورت خط

درآمد نهايي و درآمد متوسط با هم برابرند پس منحني تقاضا نيز همان منحني .يي و منحني متوسط مي باشددرآمد نها

:براي اثبات مطالب فوق بصورت زير عمل ميكنيم١.TR=P.Q .2 AR=TR/Q=P.Q/Q=P AR=P

.3 ӘQ=P ӘQ/ ӘQ=P. Ә(P.Q)/ ӘQ= ӘTR/ MR=

باتوجه به روابط باال ئ باتوجه به اينكه،هر واحد آاالي فروخته شده در بازار رقابت آامل،همواره درآمد آل بنگاه را با مقدار ثابتي،يعني برابر قيمت آاال تغيير مي

از طرف . دهد،بنابراين در بازار رقابت آامل،درآمد نهايي و قيمت آاال با هم برابرنديي نيز ادرآمد نه يشه برابر قيمت آاال است بنابراينديگر،چون درآمد متوسط هم

پس منحني تقاضا از نظدر فروشنده و منحني هاي درآمد . بايد با آن برابر باشد P .نهايي و درآمد متوسط،يكسان مي باشند

P=AR=MR

AR=MR=P

D

Q O

٥٨

اه مدتحداآثر سود يك بنگاه در آوت

سود بنگاه برابر صفر مي باشد آه به اين موقعيت نقطه سر به q=4درسطح توليد سر اول مي

. واحد آاال توليد نمايد با زيان مواجه مي شود۴در صورتي آه بنگاه آمتر از .گويند بنگاه برابر صفر بنگاه در نقطه سر به سر دوم بوده و سودq=10در سطح توليد

خواهد بودبه عبارت ديگر q<10 < ۴مي باشدبنابراين سود بنگاه در محدوده توليد واحد محصول سود بنگاه ٨در سطح توليد منطقه سود بين دو منطقه زيان قرار دارد

به حداآثر مي رسدئ چنانچه در سطح توليد حداآثرآننده سود بنگاه خطي ماييم اين خط مماس موازي خط درآمد آل مماس بر منحني هزينه آل رسم ن

اين مطلب نتيجه مي گيريم آه شيب منحني هاي درآمد آل و هزينه خواهد بود ازبه عبارت ديگر درآمد نهايي و . با هم برابر مي شوندq=8آل بنگاه در سطح توليد

در .هزينه نهايي با هم برابرند آه اين سطح ،سطح حداآثرآننده سود بنگاه است ر توليد يك واحد محصول مقدا

برقرار است ولي در اين )P=MC( با هم برابرند،يعني تساويTCوTR نيزشيب .سطح توليد آاال بنگاه با حداآثر زيان مواجه است

سود موقعيت بنگاهC π=

TR-T

MC هزينه نهايي

AC هزينه متوسط

TC هزينه آل

TR درآمد آل

P قيمت آاال

q رمقدا

آاال

زيان زيان زيان

نقطه سر به سراول سود سود سود سود سود

نقطه سر به سر دوم

١٢- ٨٫٥- ۴٫۵- ٠

٢٫٧۵ ۴٫٢۵

۵ ۵ ۴ ٠

- ١٫۵ ١

٠٫۵ ٢٫٢۵ ٣٫۵ ۴٫٢۵

۵ ۶ ٩

١٧ ٩٫٢۵ ۶٫۵ ۴

۴٫۴۵ ۴٫٢٩ ۴٫٢٨ ۴٫٣٧ ۴٫۵۵

۵

١٧ ١٨٫۵ ١٩٫۵ ٢٠

٢٢٫٢۵ ٢۵٫٧۵

٣٠ ٣۵ ۴١ ۵٠

٥ ١٠ ١۵ ٢٠ ٢۵ ٣٠ ٣۵ ۴٠ ۴۵ ۵٠

۵ ۵ ۵ ۵ ۵ ۵ ۵ ۵ ۵ ۵

١ ٢ ٣ ۴ ۵ ۶ ٧ ٨ ٩ ١٠

٥٩

TR TC TC B TR

A

Q ٨ ١٠ ۴ 1 O

π

B' A'

٨ ١٠ ۴ ١

π

P P=MR N

ATC M L

AFC K

MC

Q q2=8 O

٦٠

٨در نمودار باال در سطح توليد با هم Mcه نهايي يعني و هزينp،آه قيمت آاال يعني oq2واحد محصول يعني

در اين سطح توليد، مقدار درآمد آل بنگاه . گاه به حداآثر مي رسد نسود ب،برابرندمي OKLq2و هزينه آل بنگاه، برابر سطح مستطيل OMNq2 ،برابر سطح مستطيل

برابر سود بنگاه kMNLباشد آه در نتيجه اختالف بين آنها يعني سطح مستطيل .خواهد بود

P=MCد حداآثر آننده سود و يا حداقل آننده سود بنگاه بايد رابطهدر سطح تولي* برقرار باشد،همچنين در سطح توليد حداآثر سود،بايستي شيب MR=MCيا

MC،شيب منحني )حداآثر زيان( صعودي و در سطح توليد حداقل سودMCمنحني .نزولي باشد

منحني عرضه آوتاه مدت بنگاه

π=TR-TC ATC MC TR=OP1Nq1 AVC P TC=VC+FC

LMq1o=okRq1+KLMR MR M L OP1Nq1- LMq1o = π N

=P1LMN زيان R P1 K

Q

q1 O توليد آننده در حال زيان است ولي سطح درآمد آل از هزينه متغير در نمودار باال

بنگاه بيشتر است بنابراين به نفع توليد آننده است آه توليدش را ادامه دهدزيرا اگر توليدش را متوقف آند ناچار است آه هزينه ثابت را بپردازد ولي در صورت ادامه

با درآمدي آه به دست مي اورد توليد مي تواند قسمتي از هزينه ثابت بنگاه را .جبران آند

MC P

π=TR-TC ATC P3KLM=OP3Mq3-okLq3 AVC

L K TR=TVC

OP3Mq3 = OP3Mq3 MR M P3

Q

q3 O در اين ) TR=TVC(در نمودار باال درآمد آل بنگاه برابر هزينه متغير بنگاه است يعني

يا توقف توليد بي تفادت است چرا آه در هر سبت به ادامه فعاليت صورت بنگاه ن .صورت زيان بنگاه برابر ميزان هزينه ثابت است

٦١

ATC MC P

AVC M

TR<AVC K

OP2Rq2<OLNq2 L N P2

OKMq2 - OP2Rq2 P2kMR= MR R O

Q q2 زيان بنگاه

مودارباال درآمد آل بنگاه از هزينه متغير بنگاه آمتر است بنابراين نفع بنگاه در درنصورت ادامه فعاليت عالوه بر تامين هزينه توقف توليد و خروج از صنعت است زيرا در

.هاي ثابت بايد بخشي از هزينه هاي متغير را نيز تامين آندباشد توليد آاال متوقف خواهد اگر قيمت آاال از حداقل هزينه متغير متوسط آمتر *

شد و اگر قيمت آاال برابر يا بيشتر از حداقل هزينه متغير متوسط باشد بنگاه به ادامه خواهد داد و در اين صورت سطح توليد حداآثر آننده سود بنگاه از توليد

. تعيين مي گرددP=MCتساوي زينه نهايي مي در بازار رقابت آامل منحني عرضه بنگاه قسمتي از منحني ه*

پس مطلب .باشد آه باالتر از حداقل منحني هزينه متوسط متغير قرار گرفته است :باال را مي توان بصورت زير نيز بيان آرد

اگر ≤min AVC S=S (P) ⇔ P تابع عرضه بنگاه

توقيف توليد و

اگر >min AVC S=0 ⇔ P خروج از صنعت

:تعريف صنعت

.مجموعه اي از بنگاه ها آه به فعاليت توليدي مشابهي مي پردازندمنحني عرضه صنعت عبارتند از مقدار عرضه شده آاال بوسيله آاليه بنگاه هاي

موجود در يك صنعت و در هر سطح آعيني از قيمت آاال مي باشد آه از جمع با توجه به اينكه . يك از بنگاه ها بدست مي آيد هرعرضهافقي منحني هاي

٦٢

منحني عرضه هر توليد آننده داراي شيب صعودي است پس منحني عرضه نيز .شيب صعودي خواهد داشت

.در بازار رقابت آامل تمامي بنگاه هاي موجود در يك صنعت قيمت پذير هستند* :وي زير برقرار استادل بلند مدت بازار رقابت آامل همواره تساعدر ت*

P=AR=MR=AC=LMC=LAC

الگوي تار عنكبوتي يك الگوي پويا است آه درآن عرضه آاال تابعي از قيمت هاي *سال قبل بوده در حالي آه تقاضا براي آاال به صورت عادي تابع قيمت آاال در

.ان سال مي باشدهموضعيت تعادل بلند مدت و در بازار رقابت آامل سود اقتصادي بنگاه ها برابر در *

صفر است و بنگاه هاي توليدي در حداقل منحني هزينه متوسط بلند مدت به .فعاليت توليدي مي پردازند

بازار رقابت آامل وقتي آه بنگاه هاي توليدي در وضعيت تعادل بلندمدت در يك* . باشند هم آارايياقتصادي و هم رفاه جامعه در حداآثر استمي