İKTİSADA GİRİŞ

İKTİSADA GİRİŞİKTİSADA GİRİŞ

1

Arz ve Talep EsneklikleriArz ve Talep Esneklikleri

Esneklik, herhangi bir malın fonksiyonundaki bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkene karşı gösterdiği duyarlılığın derecesi veya tepkinin şiddetidir.

2

Talep EsnekliğiTalep Esnekliği

Herhangi bir malın fiyat değişikliği karşısında, tüketicilerin bu değişikliğe karşı satın aldıkları miktarı değiştirmek şeklinde gösterdikleri duyarlılık derecesi ya da tepkinin şiddetidir.

3


Talep esnekliği bir katsayı ile ifade edilir. Talep esnekliği katsayısı, fiyattaki değişme karşısında; talep edilen miktardaki yüzde değişmenin fiyattaki yüzde değişmeye oranıdır.

4


et= Talep edilen miktardaki yüzde değişme

Fiyattaki yüzde değişme

et= (M2-M1) / M1

(F2-F1) /F1

et=

∆M / M1

∆F / F1

Şeklinde hesaplanır. Çıkacak olan esneklik katsayısı mutlak değeri alınarak

hesaplanır. Kısacası negatif çıkmasına rağmen mutlak değer yardımı ile pozitife

çevrilir ve öyle yorumlanır.

5

Talep Esnekliği KatsayısıTalep Esnekliği Katsayısı

Talep esnekliği katsayısı yapılacak olan hesaplamalar sonucunda 0 < et < ∞ arasında olmaktadır.

6


Eğer esneklik katsayısı 0<et<1 ise, yani talep edilen miktardaki değişme fiyattaki değişmeden küçükse “talep esnek değildir, serttir ya da katıdır” denilir.

7


Eğer esneklik 1’e eşitse “birim esnek” denir. Bu durumda fiyat değişmeleri karşısında talep miktarı da aynı oranda değişir.

8


Eğer esneklik katsayısı 1’den büyükse, yani talep edilen miktardaki değişme fiyattaki değişmeden büyükse “talep esnektir, yumuşaktır” denir.

9


Örnek: Gaziantep piyasasında, değişen fiyatlar karşısında, ceviz talebi şu şekilde olmaktadır:

Ceviz fiyatı (F1) =1,5 TL iken bu fiyattan tüketiciler (M1)=4 bin ton ceviz talep etmektedir.

Ceviz fiyatı (F2)=2 TL olduğunda tüketiciler (M2)=2 bin ton ceviz talep etmektedir.

10


11

.

Fiyat

Miktar

2

1,5

2 40

A

B

∆F

∆M

Talep Esnekliği Talep Esnekliği

et= (2-4)/4

= -2/4

= 0.5

= -1.5 (2-1.5) /1.5 0.5/1.5 -0.333

Cevizin talep esnekliği -1.5 olarak bulunmuştur. Bulunan bu değerin önündeki eksi işareti, fiyat ile talep arasındaki ters yönlü ilişkiyi ifade eder. Bu değer mutlak değer olarak yorumlandığında 1’den büyük bir esneklik katsayısı anlamına gelmektedir. Yani fiyatta meydana gelen bir artış, o mala olan talebi fiyattaki artıştan daha fazla düşürüyor demektir. Örneğe göre ceviz fiyatları %1 arttığında cevize olan talep %1.5 düşmektedir.

12

Her noktada esnekliğin aynı Her noktada esnekliğin aynı olduğu talep eğrileriolduğu talep eğrileri

Sıfır Esnek Talep: (et=0) bu durumda malın fiyatında meydana gelen değişime karşı malın tüketim miktarında herhangi bir değişme olmaz. Örneğin bazı ilaçlar.

Birim Esnek Talep: (et=1) malın fiyatı ile talep edilen miktarın aynı oranda değiştiği talep esnekliğidir.

Sonsuz Esnek Talep: (et=∞) belirli bir fiyattan herhangi bir mal, piyasaya ne kadar sürülürse sürülsün tüketicilerin tamamını talep ettiği esneklik türüdür. Örneğin derbi maçı bileti.

13

Talep esnekliğini etkileyen Talep esnekliğini etkileyen faktörlerfaktörler

Gereksinim şiddetiMalın ikamesiHarcama oranının tüketici bütçesindeki

yeriZaman

14

Gereksinim ŞiddetiGereksinim Şiddeti

Bir mala olan gereksinim şiddeti yüksekse o malın talebi esnek değildir. Örneğin, su elektrik, ekmek vs. Buna karşın mala olan gereksinim şiddeti düşük ise o malın talep esnekliği yüksek olacaktır.

15

Malın İkamesiMalın İkamesi

Herhangi bir mal ve hizmetin ikamesi mümkün değil ise o malın talebi esnek değildir. Örneğin sağlık hizmetleri, uyuşturucu maddeler vs. tersine herhangi bir malın ikamesi kolay ise o malın talebi esnek olacaktır. Örneğin kahve fiyatları yükselirse, tüketiciler çaya yöneleceklerdir.

16

Harcama oranının tüketici Harcama oranının tüketici bütçesindeki yeribütçesindeki yeri

Eğer herhangi bir mal tüketici bütçesinde önemli bir paya sahip değil ise,o malın talebi esnek değildir. Tuz, çakmak, kağıt, kalem vs, ancak mal tüketici bütçesinde önemli bir yere sahip ise o mal ve hizmetin talebi esnektir.

17

ZamanZaman

Herhangi bir mal veya hizmetin talebi kısa dönemde esnek değildir. Ancak uzun vadede daha esnektir. Buna sebep, tüketici davranışları veya malın modasının geçmesi olabilmektedir. Örneğin üstün özelliklere sahip bir telefonun zamanla bu özelliklerinin modası geçmesi nedeniyle talebinin azalması.

18

Arz EsnekliğiArz EsnekliğiArz esnekliği pek çok açıdan talep

esnekliğine benzemektedir. Arz esnekliği, talep esnekliği gibi fiyat

değişmeleri karşında, arz edilen miktardaki değişmenin duyarlılık derecesini ölçmektedir.

19

Arz Esnekliği KatsayısıArz Esnekliği Katsayısı

Arz esnekliği de talep esnekliğinde olduğu gibi bir katsayı ile ifade edilmektedir.

Arz esnekliği katsayısı, fiyattaki bir değişiklik karşısında, arz edilen miktardaki yüzdelik değişimin, fiyattaki yüzdelik değişime oranıdır.

20

Arz Esnekliği KatsayısıArz Esnekliği Katsayısı

ea= Arz edilen miktardaki yüzde değişme

Fiyattaki yüzde değişme

ea= (M2-M1) / M1

(F2-F1) /F1

ea=

∆M / M1

∆F / F1

Bu hesaplama sonucunda çıkan değerler 0<ea<∞ arasında olmaktadır.

21

Ancak arz esnekliğinin talep esnekliğinden farklı bir yanı vardır. Talep kanunu gereği talep esneklik katsayısının sonucu daima negatif (-) değerler almaktadır.

Arz esnekliğinde ise fiyattaki değişme ile miktardaki değişme aynı yönde olduğundan (arz kanunu) arz esneklik katsayısı daima pozitif değerler alacaktır.

22

0<e0<eaa<1<1

Esneklik 0<ea<1 aralığında ise, yani arz edilen miktardaki yüzde değişme fiyattaki yüzde değişmeden küçükse arz esnek değildir denir. Arz esnek değil demek, fiyat arttığında üreticiler, üretimlerini fiyat artışından daha az artırmışlar demektir.

23

eeaa=1=1

ea=1 ise, arz edilen miktardaki değişme oranı ile fiyatta meydana gelen değişme oranı birbirine eşit demektir. Bu duruma birim esnek arz denilir. Yani fiyat değişmeleri karşısında arz da aynı oranda değişiyor demektir.

24

1<e1<eaa<∞<∞

1<ea<∞ ise, arz edilen miktardaki değişme fiyattaki değişmeden büyük olduğundan arz esnek olduğu durumu gösterir.

25

Örneğin: otomotiv sektöründe fiyatların %25 artması sonucu, otomobil arz eden firmaların arz miktarları %35 oranında artmış olsun. Buna göre arz esnekliği

ea =35/25=1.4 olacaktır. Bu durumda arz esnektir. Yani fiyat

artışları karşısında üreticinin arz artış oranı daha fazla olmaktadır.

26

.

27

Fiyat

Miktar

1000

1500

100 200

Şekle göre fiyatlar %50 oranında arttığında, arz bu artışa %100 oranda karşılık vermektedir. Yani arz esnektir. Bu durumda arz esneklik katsayısı 2 çıkacaktır. (%100/%50 = 2)

Her Noktada Esnekliğin Aynı Her Noktada Esnekliğin Aynı Olduğu Arz EğrileriOlduğu Arz Eğrileri

Sıfır Esnek Arz: Bu durumda malın fiyatı ne kadar değişirse değişsin, üreticiler malın üretim miktarını ve arzını değiştirmek istemezler veya değiştiremezler. Örneğin, yeniden üretilmesi mümkün olmayan ressamı ölmüş tablolar gibi.

28


Birim esnek arz: malın fiyatı ile üretilmek istenen miktarın aynı oranda değiştiği arz esnekliğidir.

29


Sonsuz esnek arz: belirli bir fiyattan herhangi bir mal piyasada ne kadar istenirse, üreticiler de o kadar mal piyasaya sunmaya hazırlardır. Yani üreticiler herhangi bir malı, tüketicilerin talep miktarına eşit olarak üretmektedir.

30

Arz esnekliğini etkileyen faktörlerArz esnekliğini etkileyen faktörler

Üretim esnasında üretim miktarının değişebilirliği

Stoklama olanakları ve stoklama maliyetiMal veya hizmetin likiditesiZaman

31

FAYDA ve TÜKETİCİ DENGESİFAYDA ve TÜKETİCİ DENGESİ(Tüketici Teorisi)(Tüketici Teorisi)

32

Ekonomik faaliyetlerin nihai amacı bireylerin refah düzeylerini artırmaktır. Belirli bir refah düzeyinin gerçekleşmesi ise sınırsız ihtiyaçların azami düzeyde tatmini sağlayacak şekilde karşılanması ile mümkün olacaktır.

Geleneksel tüketici teorisi, veri bir gelir düzeyi ile çeşitli mal grupları arasında faydayı optimum seviyeye çıkaracak mal bileşimlerinin seçimiyle ilgilenmektedir.

33

Tercih ve FaydaTercih ve Fayda

Fayda, mal ve hizmetlerin ihtiyaçları karşılama özelliği veya bireyin tükettiği mal ve hizmetten elde edeceği memnuniyettir.

Tüketicilerin tercihleri iktisatta iki farklı yaklaşımla analiz edilmektedir. Bunlar kardinal (sayısalcı) ve ordinal (sırasalcı) yaklaşımlardır.

34

Kardinal ve Ordinal YaklaşımlarKardinal ve Ordinal Yaklaşımlar

Kardinal yaklaşım, faydayı mutlak rakamlarla ölçülebilir bir kavram olarak kabul eder.

Ordinal yaklaşım ise, faydanın ölçülemeyeceğini, ancak daha çok ve daha az diye sıralanabileceğini kabul etmektedir.

Anlatımımıza kardinal yaklaşım üzerinden devam edilecektir.

35

Toplam FaydaToplam FaydaToplam fayda, bireyin bir malın çeşitli

miktarlarını tüketmesi sonucu ulaşılan toplam tatmin düzeyidir. Toplam fayda TF sembolü ile ifade edilir.

Bir maldan tüketilen miktarlar arttıkça tüketicinin elde ettiği toplam fayda belli noktaya kadar artar. Belli bir noktadan sonra da düşmeye başlar.

36

Marjinal FaydaMarjinal Fayda

Belli bir zaman diliminde bir maldan tüketilen her yeni birimin toplam faydada yarattığı değişikliktir. Yani bir malın son biriminin tüketiminden elde edilen tatmini gösterir. Marjinal fayda MF harfleriyle sembolize edilir.

37

Toplam ve Marjinal FaydaToplam ve Marjinal Fayda

38

Tablodan da anlaşılacağı üzere suyun tüketimi arttıkça toplam fayda 4. bardağa kadar artmakta, 5. bardakta değişmemekte ve 6. bardaktan itibaren de düşmektedir.

Marjinal fayda ise 4. bardağa kadar giderek azalmakta, 5. bardakta 0 ve 6. bardaktan itibaren de negatif olmaktadır.

39

.

40

TFMF

TüketimMiktarı

5

TF

MF

0

20

Marjinal FaydaMarjinal FaydaHerhangi bir A malının tüketiminden elde

edilecek olan marjinal fayda hesaplanırken, toplam faydadaki değişimin tüketilen mal miktarındaki değişime oranlanması gerekir.

Her ilave tüketim sonucunda marjinal faydanın giderek azalmasına azalan marjinal fayda ilkesi denir.

41

MFa =∆TFa

∆Qa

=TF2-TF1

Q2-Q1

Tüketici Dengesi Tüketici Dengesi Tüketicilerin gelirlerinin tümünü

harcayarak, faydasını maksimize ettiği duruma tüketici dengesi denir.

Burada yanıtlanması gereken soru, tüketicinin hangi miktarlarda mal bileşimlerini tüketmesi durumunda elde ettiği faydayı maksimuma ulaştıracağıdır.

42

Tüketici Dengesi Tüketici Dengesi

Kardinal yaklaşımda tüketici dengesi, her mal için harcanan son liraların tüketiciye sağladığı marjinal faydalarının eşit olması ile oluşur.

43

X malının marjinal faydası = Y malının marjinal faydası

X malının fiyatı Y malının fiyatı

MFx = MFy

Fx Fy

Tüketici Dengesi Tüketici Dengesi

Örneğin bireyin günlük gelirini su ve çay tüketimi için ayırdığını, bir bardak suyun 2 lira, bir bardak çayın 4 lira olduğunu varsayalım. Tüketici dengesini bulabilmek amacıyla bir tablo oluşturulabilir. Bu tabloda içilen çay ve su miktarları, marjinal faydalar ve marjinal fayda/fiyat oranları yer alsın.

44

Tüketici Dengesi Tüketici Dengesi 45

Yukarıdaki tabloya göre tüketici, 7 bardak su ve 3 bardak çay içmesi durumunda maksimum faydayı sağlayacak bileşime yani dengeye ulaşır.

.

46

MFs = MFç

Fs Fç

=14/2 = 28/4 = 7Örneğe göre tüketici dengesi

olarak bulunmaktadır. Bu bileşim dışındaki tüketim birimlerinde tüketici iki mal arasında fayda dengesini sağlayamayacaktır.

İktisada Girişİktisada Giriş

Üretim ve MaliyetÜretim Teorisi

47

Üretim ve MaliyetÜretim ve Maliyet

Tüketicilerin amaçları faydalarını maksimum hale getirmek olduğu gibi, üreticilerin amaçları da genellikle karlarını maksimum hale getirmektir. Kar gelirle maliyet arasındaki farktır. Bu nedenle firmalar için üretim tesisi ve üretim maliyetleri çok önemlidir.

48

Üretim Üretim

Belli bir süre içerisinde üretim faktörlerinin mal ve hizmete dönüştürülmesine üretim denir.

Kısaca üretim ekonomik anlamda fayda sağlayan her türlü mal ve hizmetin insan ve firma ihtiyaçlarına sunulmasıdır.

49

Üretim Üretim

Firmalar üretim yapabilmek için üretim faktörlerine ihtiyaç duyarlar. Üretimde kullandıkları üretim faktörlerinin de firmalara masrafları vardır. Bu katlanılan masraflar firmaların maliyetlerini (C) oluşturur.

50

Firmalar üretim faaliyetlerini tamamladıktan ve ürünü piyasaya sattıktan sonra bir gelir elde ederler. Elde edilen gelir ile maliyetler arasındaki fark pozitif ise kar, negatif ise zarar ederler. Firmaların faaliyetlerini sürdürebilmeleri için kar etmeleri gerekmektedir.

51

Firmaların maliyetleri fiyatın belirlenmesinde önemli bir paya sahiptir.

Firmaların kullandıkları üretim faktörlerini sabit ve değişken olarak sınıflandırabiliriz.

Sabit üretim faktörleri ele alınan dönemde miktarı değiştirilemeyen üretim faktörleridir.

52

Üretim faktörlerinden birinin bile değişken olduğu dönem kısa dönem olarak adlandırılır.

Üretim faktörlerinin tümünün değiştirilebildiği döneme ise uzun dönem denir.

53

Üretim Fonksiyonu Üretim Fonksiyonu

Üreticiler üretim faktörlerini belirli oranlarda ve miktarlarda kullanarak mal ve hizmet üretirler. Kullanılan üretim faktörlerinin miktarı ile üretilen mal ve hizmetin arasında matematiksel bir ilişki vardır. Bu ilişkiye üretim fonksiyonu denir.

Q=f(K,L,M,…)Q=Üretilen malın üretim miktarıK=SermayeL=İşgücüM= diğer üretim faktörlerinin miktarını gösterir.

54

Üretim fonksiyonu aynı zamanda üretim teknolojisi ile de ilişkilidir. Üretim faktörleri üretim teknolojisindeki bir değişme ile farklılık gösterebilir.

Firmaların kısa dönemde üretim miktarına ve tekniğine müdahalesi sınırlıdır. Ancak uzun dönemde üretimde değişiklik yapmak mümkündür.

55

Ortalama ve Marjinal ÜrünOrtalama ve Marjinal Ürün

Üretimde kullanılan bir birim değişken faktöre isabet eden ürün miktarına ortalama ürün denir.

İlave edilen her değişken faktörün üretim miktarında meydana getirdiği değişikliğe Marjinal Ürün denir.

56

Örneğin fındık ezmesi üreten küçük bir firma düşünelim. Bu firma 70.000 TL sermaye ile bir dükkan ve gerekli makineleri satın alıyor. Bunun dışında üretim için gerek duyduğu tek üretim faktörü insan gücü olduğunu varsayalım. Burada makine ve teçhizat sabit üretim faktörü iken kullanılan işgücü değişken bir üretim faktörüdür. Q=f(L);K

57

Ortalama ve Marjinal ÜrünOrtalama ve Marjinal Ürün58

Azalan ve Artan VerimlerAzalan ve Artan Verimler

.

59

Toplam Ürün

Ortalama ÜrünMarjinal Ürün

0L

L0

TÜ

MÜOÜ

Artan Verim

Azalan ve Negatif Verim

Azalan ve pozitif

Verim

Grafiğe göre üretimin ilk safhalarında üretime katılan her değişken faktör toplam üretimi artan bir verimle artırırken, 2. işçiden sonra üretime katılan her işçi üretimi artırmakta ancak azalan bir verim söz konusu olmaktadır. Üretime katılan 3. işçi ile birlikte ortalama ürün azalmaya başlamıştır. Marjinal ürün ise 2. işçiye kadar artmakta, 2. işçiden sonra azalmaya başlamakta ve 5. işçiden sonra 0’ın altına inmektedir. Yani toplam ürünü düşürmektedir.

Artan ve Azalan Verimler KanunuArtan ve Azalan Verimler Kanunu

Üretim faktörlerinin tümünü değiştirebiliyorken üretimi sürekli artırmakta mümkündür. Ancak üretim faktörlerinden sadece birini değiştirebildiğimiz kısa dönemde üretim faktörü miktarı kullanımı arttıkça, üretim önce artarak artar, daha sonra azalarak artar, bir noktadan sonra da düşmeye başlar.

60

Artan ve Azalan Verimler KanunuArtan ve Azalan Verimler Kanunu

Eğer artırılan üretim faktörü ile hem toplam üretim artıyor hem de marjinal üretim artıyorsa buna artan verim denir. Üretim faktörlerindeki artış bir noktadan sonra marjinal verimin azalmasına ve toplam ürünün azalarak artmasına neden olur bu duruma da azalan verimler kanunu denir.

61

Uzun Dönem ve Ölçeğe Göre GetiriUzun Dönem ve Ölçeğe Göre Getiri

Üretime katılan tüm üretim faktörlerinin değiştirilebildiği döneme uzun dönem denir. Bu sürede firma üretim faktörlerine istediği gibi müdahale ederek üretimi istediği gibi artırabilir.

Uzun dönemde üretim tesisinin ölçeği artırabilir. Ölçekteki artış ortaya dört durum çıkarabilir.

62


Eğer üretim faktörlerinde yapılan artış oranı, üretimi de aynı oranda artırıyorsa ölçeğe göre sabit getiriden bahsederiz.

İkinci durum, üretim faktörlerindeki artış oranı, üretimi kendisinden daha yüksek bir oranda artırıyorsa ölçeğe göre artan getiri olduğu söylenebilir.

Üçüncü olarak da, üretim faktörlerindeki oransal artış, üretimdeki oransal artıştan daha büyük ise ölçeğe göre azalan getiri söz konusudur.

63


Dördüncü olarak da ölçeğe göre değişen getiri söz konusu olabilir. Yani üretim faktörlerinin her değişiminde farklı oranlarda üretim artışı gerçekleşiyorsa bu durumu da ölçeğe göre değişen getiri olarak adlandırabiliriz.

64

Eş Ürün AnaliziEş Ürün Analizi

İki değişken faktör ile yapılan üretimin analizini içermektedir. Üretimde iki değişken faktör kullanılıyorsa ve bunlar birbiri yerine ikame edilebiliyorsa yapılan bu analize eş ürün analizi denir ve uzun dönem üretim fonksiyonunu gösterir.

Q=F(K,L)

65

Eş Ürün EğrileriEş Ürün Eğrileri

Eş ürün eğrileri belirli miktar mal üretmek için gerekli olan faktörlerin bileşimlerini gösteren eğrilere verilen addır.

66

K

L0

160196

438518

Yandaki şekilde, tabloda verilen bileşimlerin eş ürün eğrileri gösterilmektedir.

Eş Ürün Eğrilerinin ÖzellikleriEş Ürün Eğrilerinin Özellikleri

Eş ürün eğrilerinin eğimi negatiftir: Üretim faktörleri farklı miktarlarda kullanılarak aynı ürünü elde edebilmek için birinden kullanılan miktar azaltılırken diğerinden kullanılan miktarı artırmamız gerekir. Bu nedenle eş ürün eğrileri negatif eğimlidir.

67


Eş ürün eğrileri birbirlerini kesmezler: Eğer eş ürün eğrilerinin birbirlerini kesebilecekleri kabul edilirse, girişimcinin iki ayrı üretim düzeyine erişebileceği kabul edilmiş olacaktır. Bu ise olanaksızdır.

68


Eş ürün eğrisi üretilen belirli bir miktar ürünü gösterir: eş ürün eğrileri orjinden sağa doğru kaydıkça daha büyük üretim seviyelerini temsil eder.

69

K

L0

160196

438


Eş ürün eğrileri azalan verimler kanunu nedeni ile orjine göre dışbükeydir:

70

K

L0

Marjinal Teknik İkame OranıMarjinal Teknik İkame OranıMTİOMTİO

Aynı üretim miktarını elde edebilmek için üretim faktörlerinden birini bir birim arttırdığımızda, diğer üretim faktöründen vazgeçtiğimiz miktara marjinal teknik ikame oranı (MTİO) denir.

MTİO = ΔK / ΔL

71

K

L0

ΔK

ΔL L1L2

K1

K2

Sermaye miktarını K1’den K2’ye çıkardığımızda; emeği L1’den L2’ye düşürmemiz gerekmektedir. Sermaye kullanımını 1 birim artırdığımızda aynı üretim düzeyinde kalmak için ne kadar emekten vazgeçmemiz gerektiğini gösterir.

Eş Maliyet DoğrusuEş Maliyet Doğrusu

Üreticiler üretim yaparken üretim faktörlerinin maliyetlerini ve kendi bütçelerini göz önünde bulundurarak üretim yaparlar. Örneğin 30 birimlik bir bütçemiz varken, sermayenin fiyatı FK =3 birim ve emeğin fiyatı FL=5 olsun. Bu durumda üretimde tamamen işgücü kullanarak 30/5=6 birim işgücü ya da tamamen sermaye kullanacak olursak 30/3=10 birim sermaye kullanabiliriz.

72

K

L

10

6

Eş Maliyet Doğrusu

K

L

MaliyetMaliyet

Maliyetler firmaların üretim yapıp yapmama ya da üretilecek malın fiyatının belirlenmesinde çok önemli bir unsurdur. Firmaların amacı kar olduğu için, Toplam Hasılatlarının (TH), Toplam Maliyetlerinden (TM) fazla olması gerekmektedir. Dolayısıyla firmalar üretim ölçeklerini değiştirerek, maliyetler üzerinde değişikliğe gidebilir ve karlılık oranlarını belirleyebilirler.

73

Kısa Dönem Maliyet EğrileriKısa Dönem Maliyet Eğrileri

Kısa dönem maliyet eğrileri, Sabit, Değişken ve Toplam Maliyet olmak üzere üç grupta incelenebilir.

74

Toplam Sabit Maliyetler (TSM)Toplam Sabit Maliyetler (TSM)

Firmaların kısa dönemde üretim yapsa da yapmasa da katlanmak zorunda olduğu maliyetlere sabit maliyetler denir. Firmanın üretim süresi içerisinde katlandığı sabi maliyetlerin tümüne Toplam Sabit Maliyet adı verilir.

75

Maliyet

Miktar

TSM

Toplam Değişken MaliyetlerToplam Değişken MaliyetlerTDMTDM

Üretime bağlı olarak değişen maliyetlere değişken maliyetler denir. Hiç üretim yapılmadığında değişken maliyetler de 0 olur. Toplam değişken maliyet eğrisi de orjinden başlar üretim arttıkça artar. Artış hızı ise azalan ve artan maliyetler kanunu gereği değişiklik gösterir.

76

Maliyet

Miktar

TDM

Toplam Maliyetler Toplam Maliyetler TMTM

Toplam sabit maliyetler (TSM) ile toplam değişken maliyetlerin (TDM) toplamına toplam maliyet denir. Kısaca firmanın çeşitli üretim seviyelerinde katlanmak zorunda olduğu toplam maliyeti gösterir.

77

Maliyet

Miktar

TSM

TMTM= TSM + TDM

Ortalama ve Marjinal MaliyetlerOrtalama ve Marjinal Maliyetler

Firmalar üretim yaptıktan sonra ürettikleri malın fiyatını belirlemede ya da bir ürün başına düşen maliyeti hesaplayabilmek için ortalama maliyetlerden yararlanırlar. Üretilen bir birim ürünün firmaya ne kadara mal olduğunu bulmak için hesaplanır. Hangi üretim miktarında bir birim ürün en ucuza üretiliyorsa o noktada üretim yapılır. Üretimin ekonomik bölgesi burasıdır.

78

Q TSM TDM TM OSM ODM OM MM

0 50 0 50

1 50 15 65 50 15 65 15

2 50 25 75 25 12.50 37.50 10

3 50 34 84 16.67 11.33 28.00 9

4 50 42 92 12.50 10.50 23.00 8

5 50 52 102 10.00 10.40 20.40 10

6 50 64 114 8.33 10.67 19.00 12

7 50 79 129 7.14 11.29 18.43 15

79

Ortalama Sabit Maliyetler OSMOrtalama Sabit Maliyetler OSM

Üretilen her bir mala karşılık gelen sabit maliyet miktarına ortalama sabit maliyet denir.

80

Maliyet

Miktar

OSM

Ortalama Değişken Maliyet ODMOrtalama Değişken Maliyet ODM

Üretilen bir mala karşılık gelen değişken maliyet miktarına ortalama değişken maliyet denir.

81

Maliyet

Miktar

ODM

Ortalama Toplam Maliyet OMOrtalama Toplam Maliyet OM

Üretilen her bir mala karşılık gelen değişken ve sabit maliyetler toplamına ortalama toplam maliyet denir.

82

Maliyet

Miktar

OM

Marjinal Maliyet (MM)Marjinal Maliyet (MM)

Üretimdeki her bir birimlik değişimin toplam maliyette meydana getirdiği değişmedir.

83

Maliyet

Miktar

MM

Uzun Dönem Maliyet EğrileriUzun Dönem Maliyet Eğrileri

Uzun dönem tüm üretim faktörlerinin değişken olduğu bir dönem olduğu için sadece değişken maliyetler vardır.

84

Uzun Dönem Ortalama Maliyet Uzun Dönem Ortalama Maliyet Eğrisi UDOMEğrisi UDOM

Toplam maliyetlerin üretim miktarına bölünmesi ile bulunur. Uzun dönemde firma üretim kapasitesini belirledikten sonra bir veya birkaç tesis kurabilir. Kuracağı bu tesislerin her biri tıpkı kısa dönemdeymiş gibi üretim yaparlar. Bu tesislerin birim başına maliyetlerinin ortalamasına uzun dönem ortalama maliyet UDOM denir.

85


Kısa dönem ortalama maliyet eğrilerini her bir en düşük maliyetle üretim yapan bir tesis olarak nitelendirilir. Uzun dönem ortalama maliyet eğrisi ise kısa dönem ortalama maliyet eğrisine teğet olduğundan her üretim miktarının minimum maliyetle gerçekleştiğini gösterir. Böylece uzun dönemde firmanın kurduğu tüm tesislerin maliyetleri minimum olmuş olur.

86


.

87

Maliyet

Miktar

UDOM

KDOM1

KDOM2

KDOM3

Tam Rekabet PiyasasıTam Rekabet Piyasası

88

Piyasalar ve Tam Rekabet PiyasasıPiyasalar ve Tam Rekabet Piyasası

Ekonomide piyasalar çeşitli şekillerde sınıflandırılmaktadırlar. Bunlardan birisi piyasadaki rekabetin aksayıp aksamadığına göre yapılan sınıflandırmadır. Bu bağlamda piyasalar ikiye ayrılır. Tam rekabet ve aksak rekabet piyasaları.

Tam rekabet piyasası, alıcılarla satıcılar arasında rekabetin en iyi şekilde sağlandığı ideal bir piyasadır. Tam rekabet piyasası gerçekte pek rastlanmayan bir piyasa türüdür. Sadece bir model olarak tasvir edilmektedir.

89

Tam rekabet piyasası varsayımlarıTam rekabet piyasası varsayımları

Tam rekabet piyasasının gerçekleşmesi için şu dört koşulun gerçekleşmesi gerekir:

Piyasada çok sayıda alıcı ve satıcı vardır.Piyasadaki ürünler birbirinin aynıdır (homojendir)Firmalar kolaylıkla piyasaya girip çıkarlarAlıcı ve satıcılar piyasa hakkında tam bilgiye

sahiptirler.

90

Tam rekabet piyasasıTam rekabet piyasası

Tam rekabet piyasasında fiyat tüm firmalar için veridir. Bu bağlamda firmalar karlarını artırmak için minimum maliyetle satış gelirlerini maksimum yapmaya çalışırlar.

Kar firmaların satışları sonucu elde ettikleri toplam hasılat ile maliyetler arasındaki pozitif farktır. Firma dengesi karlılığın maksimum olduğu noktada sağlanır. Firma dengesi iki şekilde sağlanabilir:

İlki Toplam hasıla toplam maliyet pozitif farkının en yüksek olduğu nokta

İkincisi ise marjinal maliyetin marjinal hasılaya eşit olduğu noktadır.

91

Hasılat Kavramları Hasılat Kavramları

Toplam Hasılat(TH), o maldan satılan toplam miktarın malın fiyatına çarpımıyla elde edilir. TH=F*M

Ortalama Hasılat (OH), Toplam hasılanın miktara bölünmesi ile hesaplanır. OH=TH/M=(F*M)/M=F

Marjinal Hasılat(MH), son birim malın satışından elde edilen hasılatı gösterir. MH=ΔTH/ΔM=F

92

Firma Talep EğrisiFirma Talep Eğrisi

Tam rekabet piyasasında faaliyette bulunan bir firmanın talep eğrisi sonsuz esnektir. Yani yatay eksene paraleldir. Tek bir firma piyasada oluşacak talebi ve fiyatı etkileyemez. Firma ne kadar üretirse üretsin piyasa fiyatından satacaktır.

93

Fiyat aynı zamanda firmanın ortalama ve marjinal hasılatına eşit olacaktır.

F=OH=MH

Fiyat

Miktar

Tam rekabet piyasasında firmanın Tam rekabet piyasasında firmanın kısa dönem dengesikısa dönem dengesi

Tam rekabet piyasasında toplam eğriler yardımıyla firma dengesi

94

THTM

TMTH

K

A

L

B

0MiktarM1

M2 M3

Kar Zarar Eğrisi

Başabaş Noktası(kara geçiş)

Denge Noktası Başabaş Noktası(zarara geçiş)

KAR ALANI

Tam rekabet piyasasında firmanın Tam rekabet piyasasında firmanın kısa dönem dengesikısa dönem dengesi

Tam rekabet piyasasında firmanın ortalama eğriler yardımı ile dengesi

95

FOMOHMMMH

F

E

MM

OM

F=MH=OHK LA

B

M1 M2 M3

Başabaş Noktası(kara geçiş) Denge Noktası

Başabaş Noktası(zarara geçiş)

Miktar

Tam rekabet piyasasında uzun Tam rekabet piyasasında uzun dönem firma dengesidönem firma dengesi

Tam rekabet piyasasında uzun dönem firma dengesi

96

FOMOHMMMH

F

UDMM

UDOM

F=MH=OH

M* Miktar

Monopol PiyasaMonopol Piyasa

Eksik rekabet piyasaları: monopol, duopol, oligopol (satıcı, üretici sınırlı sayıdadır), monopson, duopson, ve oligopson (alıcı sayısı sınırlıdır) olarak sıralanabilirler.

Monopol piyasada bir tek satıcı veya üretici bulunmaktadır. Bunun sonucu olarak monopol firma piyasa fiyatını ya da piyasada satılacak mal miktarını belirleyecektir.

97

Monopol piyasada ürünün Monopol piyasada ürünün özellikleriözellikleri

Mal dayanıklı olmalıdır.Malın yurtdışından ithal edilememesi gerekir.O malın ikame imkanının olmaması gerekir. Malın talep esnekliğinin 1’den küçük olması gerekir.

98

Monopol ÇeşitleriMonopol ÇeşitleriDoğal MonopolDoğal Monopol

Malın ya da hizmetin yapısı gereği doğal monopoller oluşur ve bu mal ya da hizmetler sınırlıdır. Örneğin, sesi çok güzel olan bir sanatçı ya da çok yetenekli bir futbolcu.

99

Kanuni MonopolKanuni Monopol

Bazı monopoller gücünü kanundan alırlar ve bazı malların üretimi kanunen tek bir üreticiye bağlanmıştır. Örneğin, sigara ve alkol gibi.

100

Anlaşmalı MonopollerAnlaşmalı Monopoller

Anlaşmalı monopoller birden fazla firmanın kendi içlerinde anlaşarak tek satıcı şeklinde hareket etmeleridir. Amaç karın yasal olmayan yollardan da olsa maksimize edilmesidir. Örneğin karteller ve tröstler. Bunlar yasal olmayan anlaşmalı oluşumlardır.

101

KartelKartel

Aynı piyasada faaliyette bulunan iki ya da daha fazla firmanın rekabeti ortadan kaldırmak için ekonomik ve hukuki bağımsızlıklarını yitirmeden yaptıkları anlaşma ile oluşturdukları tekelci birliktir.

Kimi kartellerde amaç fiyatı belirleyerek kar sağlamaktır ki bu kartellere fiyat kartelleri denir.

Kimi karteller arzı sınırlayarak fiyatı artırmayı amaçlarlar, bunlara da miktar kartelleri denir.

Bazı karteller de firmalar kendi aralarında coğrafi bölgeleri paylaşarak üstünlük sağlarlar, bunlara da pazarlama bölgesi kartelleri denir.

Kimi zaman da ürün tek elden satılmak koşuluyla bir kartel oluşturulur buna da pazarlama karteli adı verilir.

102

TröstTröst

Tröstlerde ise şirketler birleşirken hukuki ve ekonomik yapılarını kaybederler yani tam bir birleşme söz konusu olur.

103

Monopol Piyasasında DengeMonopol Piyasasında Denge

Monopol piyasada satılan malın talep elastikiyeti, monopol piyasa dengesini etkileyecektir. Malın talep esnekliği düşük ise monopolcü firma malın fiyatını yükselterek karını maksimize etmeye çalışır. Tersine malın talep esnekliği yüksek ise malın fiyatı düşük tutularak satılan miktarın artırılması yoluyla kar maksimizasyonu sağlanacaktır.

Talebin esnekliği malın fiyatını belirleyecektir.

104

Documents

İKTİSADA GİRİŞ